Vergrijzing en bevolkingskrimp: crisis of kans? Wat ons bezighoudt

Vergrijzing en bevolkingskrimp: crisis of kans?

Wat ons bezighoudt ...


Vergrijzing en bevolkingskrimp: crisis of kans? Voorwoord

3

Wat zijn de gevolgen?

7

De deelnemers

9

De veranderingen: een driedeling

13

Economische scheefgroei

15

Economische veerkracht

17

Ruimtelijke mogelijkheden

19

Zorgen om zorg & welzijn

21

Een ander perspectief op welzijn

23

Eerste aanzet tot een breder debat

25

Samenstelling Mytikas-groep

27

>>

>>

1



>>

Voorwoord De consultants, architecten en ingenieurs van Royal Haskoning werken dagelijks aan praktische oplossingen voor vraagstukken op het gebied van onze leefomgeving. Uit deze toekomstgerichte activiteiten ontstaat een sterke maatschappelijke betrokkenheid, en de wil om ook buiten onze vakgebieden een bijdrage te leveren aan de duurzame ontwikkeling van onze samenleving. Met www.mytikas.eu heeft Royal Haskoning een internetforum opgezet waarin bestuurders, ondernemers en deskundigen anoniem en dus vrijelijk over maatschappelijke vraagstukken kunnen discussiëren. De interactieve Delphimethode stimuleert hierbij een creatieve en individuele inbreng door ‘groepsdenken’ te verminderen en belangentegenstellingen te omzeilen.

We zijn ervan overtuigd dat nieuwe combinaties van kennis en ervaring kunnen leiden tot belangrijke nieuwe inzichten. We zien dialoog en discussie daarbij als de instrumenten om ontwikkelingen te signaleren en te duiden. Niet consensus is het doel, maar een vruchtbare uitwisseling van ideeën en zienswijzen, die tot meer leidt dan de som der delen en de lezer hopelijk inspireert tot een eigen bijdrage aan het maatschappelijke debat. In de eerste Mytikas-forumdiscussie gaven de deelnemers hun visie op de gevolgen van bevolkingskrimp en vergrijzing in Nederland*. Die demografische ontwikkelingen zijn niet te vermijden, maar wat zijn de belangrijkste gevolgen en waar moet onze aandacht vooral naar uitgaan? Het discours leverde een interessante gedachtewisseling op, waarvan we in deze publicatie de essentie willen weergeven. * de citaten in deze publicatie zijn afkomstig van de deelnemers aan het Mytikas-forum, tenzij anders vermeld.

>>

3



>>

>> ‘De 21ste eeuw wordt de eeuw van de overgang van groei naar krimp van de bevolking: de wereld als geheel rond 2075, het werelddeel Europa als eerste rond deze tijd en Nederland rond 2035. Naar verwachting telt ons land dan circa 17 miljoen inwoners. Noch met bevolkingspolitiek, noch met immigratie valt die daling tegen te gaan. Dit is in de geschiedenis van de aarde niet eerder gebeurd, anders dan door oorlogen of epidemieën.’ Uit: ‘Structurele bevolkingsdaling. Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers?’ (Derks e.a., Universiteit Maastricht, februari 2006)

‘Een structureel afnemende bevolkingsomvang kan lokaal ingrijpende gevolgen hebben. In Nederland sluimert het onderwerp ‘krimp’ ergens onderaan op de bestuurlijke agenda’s. ‘We maken wel een nieuw groeiplan’, zo is veelal de eerste reactie.’ Website NIROV (Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting)

>>

5


‘De balans tussen staat en samenleving lijkt verstoord, wat publiek was is privaat geworden, of supranationaal.’ ‘Voor mij is wel duidelijk dat het altijd zal gaan om een mengvorm van publieke interventie en marktwerking (…). Misschien moeten nieuwe Keynesiaanse sturings-en stimuleringsmodellen worden ontwikkeld (…). Dit zou voor Nederland als land met een sterke RO- en planeconomietraditie een grote uitdaging zijn.’


>>

Wat zijn de gevolgen? Vergrijzing, een krimpende bevolking, krapte op de arbeidsmarkt, een betaalbare AOW: verontrustende berichten over de demografische ontwikkeling van Nederland zijn er steeds vaker. Beleid om de veranderingen zo goed mogelijk op te vangen, moet echter nog vorm krijgen. Op het digitale platform Mytikas verkenden tien bestuurders en topmanagers met verschillende achtergronden de demografische uitdagingen van de komende decennia. Het aantal ouderen in Nederland groeit de komende jaren vooral door de sterk toegenomen levensverwachting en de ‘babyboomgeneratie’ van de naoorlogse geboortegolf. Uit de bevolkingsprognose van het CBS blijkt dat de vergrijzing over dertig jaar haar hoogtepunt bereikt. Tot 2038 zal het aantal 65-plussers toenemen tot 4,3 miljoen, een kwart van alle Nederlanders.

In 2035 telt Nederland naar verwachting 17 miljoen inwoners. Dan is het hoogtepunt bereikt en begint een periode van langzame krimp. De beroepsbevolking neemt vanaf 2011 al in omvang af. In delen van Limburg, Zeeland en Friesland is het proces nu al begonnen en beginnen lokale bestuurders na te denken over toekomstscenario’s waarin bevolkingsgroei niet langer vanzelfsprekend het uitgangspunt is. Vooralsnog is de aandacht gericht op de vergrijzing en het afnemende aandeel van de beroepsbevolking, met de daarbij horende gevolgen voor de economische ontwikkeling van Nederland. Veranderingen zullen zich echter op meer vlakken manifesteren. Waar zullen de gevolgen het grootst zijn? Moeten we ons inderdaad zorgen maken? En zo ja, wat kunnen we dan doen?

>>

7


Mytikas is met 2919 meter de hoogste top van het Olympus bergmassief in Griekenland. Voor de Hellenen waren de imposante en vaak in nevelen gehulde toppen zo onbereikbaar en mysterieus als de hemel.

In de Griekse mythologie is de Olympus dan ook het domein van de belangrijkste goden, de twaalf Olympiërs. Mytikas, dat etymologisch ‘vol van licht’ betekent, stond bekend als de Troon van Zeus.


>>

De deelnemers Hayo Apotheker Dorine Burmanje Cathy van Beek Egbert van de Gronden Monika Milz Jan Willem Oosterwijk Rinus Platschorre Elly Plooij Pim Vermeulen Guido van Woerkom

>>

9

Wat ons bezighoudt ... >> Hayo Apotheker Burgemeester van de gemeente Steenwijkerland en voormalig minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. >> Dorine Burmanje Voorzitter van de Raad van Bestuur van het Kadaster. Diverse nevenfuncties, waaronder voorzitter van de Stichting Nederlandse Waterkamer en lid van het Comité van Aanbeveling Special Olympics. >> Cathy van Beek Lid / plaatsvervangend voorzitter Raad van Bestuur bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), met de portefeuilles Caresector (AWBZ) en Bedrijfsvoering & Organisatieontwikkeling. >> Egbert van de Gronden Rotterdamse socioloog, adviseur voor het openbaar bestuur op het gebied van de leefomgeving en romanschrijver. >> Monika Milz Sinds 2000 werkzaam in diverse functies bij de Rabobank Groep, en sinds 2004 Directeur MKB bij Rabobank Nederland.


>>

>> Jan Willem Oosterwijk Voorzitter van het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Voormalig Secretaris-generaal van het Ministerie van Economische Zaken (2000-2007). >> Rinus Platschorre Commissaris bij meerdere ondernemingen, vice-voorzitter van SMO, penningmeester van de Stichting Jong Ondernemen, lid van de Raad van Advies van NVTB. >> Elly Plooij Werkzaam bij Blueprint Partners, een in Brussel gevestigd internationaal adviesbureau op het terrein van Public Affairs en Strategie. Voormalig lid en vice-voorzitter van het Europees Parlement namens de VVD. >> Pim Vermeulen Voorzitter van de Raad van Bestuur van de NV Bank Nederlandse Gemeenten. Voormalig loco-burgemeester en wethouder gemeente Rotterdam. >> Guido van Woerkom Hoofddirecteur van de ANWB. Diverse nevenfuncties in maatschappelijke organisaties.

>>

11


‘Hoeveel inwoners telde Nederland, als zee- en wereldmacht in de 17de eeuw? Jawel, 900.000 zielen! Kortom, hoe relevant zijn aantallen?’ ‘De massa bestaat niet meer, is letterlijk opgelost in de successen van de welvaartsstaat: koopkrachtige, mondige burgers met uitgesproken individuele preferenties.’


>>

De veranderingen: een driedeling Sinds mensenheugenis groeit de bevolking van Nederland elk decennium met ongeveer een miljoen inwoners. Daar komt dus volgens de prognoses een einde aan, zij het dat de krimp veel langzamer zal verlopen. In veel andere landen van de Europese Unie is krimp al geruime tijd een prominent thema, maar onze landelijke politiek lijkt nog niet zover. Is hier sprake van een blinde vlek bij de beleidsmakers? Staan vastgeroeste denkbeelden of gevestigde belangen een goede discussie in de weg? Alle deelnemers aan deze eerste Mytikasdiscussie onderschrijven het belang van een aanzet tot beleid voor demografische verandering. Sommigen benadrukken de onzekerheid van de ontwikkelingen op lange termijn. Vervagende regionale en nationale grenzen, in combinatie met groeiende mobiliteit en communicatiemogelijkheden, zorgen voor een meer ‘open’ demografie. Vooral jongeren zijn minder honkvast en migreren naar gebieden met de gunstigste sociaal-economische perspectieven.

Prognoses geven geen zekerheid, maar de onvermijdelijke vergrijzing en mogelijke krimp vanaf 2035 kunnen gevolgen hebben die ingrijpen en sturing wel wenselijk maken. Daarbij wordt in het forum aangetekend dat lange termijnbeleid weinig zinvol is als onvoldoende rekening wordt gehouden met de groeiende verschillen in een geïndividualiseerde samenleving. ‘De massa bestaat niet meer’, dus kun je daar geen beleid voor formuleren. Overheidsinterventies zullen onmisbaar blijven om kwetsbare groepen te beschermen, maar er is meer ruimte nodig voor diversiteit en volgens velen ook voor een grotere rol van de private sector. Met deze kanttekeningen identificeerden de forumdeelnemers drie belangrijke aandachtsgebieden waar de grootste veranderingen zijn te verwachten: Economie, Ruimte en Zorg & Welzijn.

>>

13


Groene en grijze druk

‘Ons economisch systeem is gebaseerd op een jaarlijkse groei van circa twee procent. We hebben nog geen systeem kunnen bedenken dat continuïteit waarborgt zonder de groeicomponent. Het totale waardesysteem moet daarom opnieuw fundamenteel doordacht worden. Dit heeft zeer grote consequenties voor bijvoorbeeld waardeberekeningen van onroerend goed, bedrijven, grondstukken en de financiering daarvan.’

'ROENE%N'RIJZE$RUK

$RUK/P"EROEPSBEVOLKING

'ROENE$RUK'RIJZE$RUK

0ERIODEJAARTAL

Groene druk: de getalsverhouding tussen de

leeftijdsgroepen 0 tot 20 jaar en 20 tot 65 jaar. Grijze druk: de getalsverhouding tussen de leeftijdsgroepen 65-plus en 20 tot 65 jaar.

‘Vergrijzing zal druk uitoefenen op de welvaartsgroei. Er is immers een kleiner aandeel mensen dat deze groei moet bewerkstelligen. Dat vraagt om een betere benutting van de mensen die wel in staat zijn om actief te zijn op de arbeidsmarkt.’


>>

Economische scheefgroei Kunnen we economisch nog wel groeien als de bevolking in omvang afneemt? Volgens het Keynesiaans model is groei noodzakelijk voor handhaving van het welvaartsniveau. De vergrijzing leidt tot een steeds kleinere beroepsbevolking en een steeds grotere druk op collectieve voorzieningen. Het vooruitschuiven van de kosten in omslagstelsels als de AOW leidt tot een onhoudbare belasting van toekomstige generaties. Naast hogere productiviteit in de werkzame levensfase zijn veranderingen nodig in de beloning- en uitkeringsstructuren. Een kleinere werkzame beroepsbevolking vraagt om een goed ontwikkeld economisch aanpassingsvermogen. Toenemende krapte op de arbeidsmarkt zal loonstijgingen opleveren. Het arbeidsaanbod is ook bepalend voor de groeimogelijkheden in een specifieke sector, zodat vraaggestuurde scholing op maat en een zeer flexibele arbeidsmarkt in de toekomst van groot belang zullen zijn. Werkgevers zullen hun personeel tot op hogere leeftijd beter willen benutten, en langer blijven werken moet dus aantrekkelijker worden.

Economische prognoses op grond van louter demografische ontwikkelingen zijn te eenzijdig. Daarnaast zullen zich in verschillende regio’s verschillende scenario’s ontvouwen. Als Keynes nog gelijk heeft, betekent een krimpende beroepsbevolking lokaal en regionaal stagnatie in economische groei. Maar de Randstad is daar met een relatief jonge bevolking veel minder gevoelig voor. Regionaal economisch beleid is nu gericht op versterking van de bestaande concentraties, en verminderd draagvlak voor voorzieningen doet zich vooral op het platteland voor. Hoewel de inkomensongelijkheid zal toenemen, stijgt het gemiddelde welvaartsniveau voor de samenleving als geheel. Enkele deelnemers zien mede door krimp en vergrijzing een tweedeling ontstaan onder ouderen. De ene groep bereikt min of meer onafhankelijk een hoog welvaartsen welzijnsniveau met een goede gezondheid en hoge arbeidsparticipatie, terwijl de andere groep veel meer afhankelijk blijft van publieke voorzieningen.

>>

15


‘De vraag of inkrimping qua inwoners ook inkrimping op andere terreinen betekent, is heel relevant’. ‘In de virtuele wereld kan waardeschepping behoorlijk los komen te staan van bevolkingsomvang. (…) Het is wel van belang om oog te hebben voor een attractief vestigingsklimaat voor de intellectuele avantgarde van Europa.’ ‘De elasticiteit moet niet worden onderschat.’


>>

Economische veerkracht Economische groei wordt vaak direct gerelateerd aan bevolkingsgroei, en omgekeerd zou bevolkingskrimp daarom leiden tot economische teruggang. Voor veel forumdeelnemers is dit echter geen uitgemaakte zaak, nog afgezien van de vraag of economische groei een doel op zichzelf moet blijven. Met een betere taakverdeling tussen de publieke en private sector, en waar wenselijk meer ruimte voor marktwerking, hoeft voor welvaartsdaling niet te worden gevreesd. De gemengde en bijgestuurde economie op klassieke Keynesiaanse grondslag past niet meer zo goed in de moderne samenleving. Veranderende maatschappelijke verhoudingen vragen om andere sturingsmechanismen, niet gebaseerd op achterhaalde afspraken tussen overheid en bedrijfsleven, maar op de behoefte aan economische flexibiliteit en snellere aanpassing aan de actuele situatie. Overheid en bedrijfsleven zouden gezamenlijk moeten streven naar een cultuurverandering om te kunnen inspelen op toekomstige ontwikkelingen.

De relatie tussen een krimpende beroepsbevolking en een vergrijzende samenleving is op het eerste gezicht zorgelijk. Maar wie kan voorspellen wat de open grenzen van Europa, de toenemende mobiliteit en technologische mogelijkheden gaan opleveren? Verschillende deelnemers verwachten nog meer van de digitale revolutie en voorzien door toenemende ‘virtualisering’ veel meer economische activiteit die locatieonafhankelijk is. Dit kan zowel productiviteitsgroei als een betere balans tussen werk en privé mogelijk maken. Er is geen reden om het economische aanpassingsvermogen in Nederland te onderschatten: de ontwikkeling hangt sterker af van goede scholing en een betere benutting van het arbeidspotentieel dan van demografie. Er valt nog veel te winnen met een ‘leven lang leren’ als uitgangspunt, een flexibele arbeidsmarkt en activerend beleid voor vrouwen en ouderen. Door de vergrijzing kunnen ook lager opgeleiden extra werkgelegenheid verwachten door de groeiende vraag naar persoonlijke dienstverlening in en om het huis. Concurrentie om arbeidskracht draagt bij aan het terugdringen van het beroep op sociale verzekeringen.

>>

17


‘Is bij een kleinere bevolking automatisch een hogere economische groei nodig? Of is juist in Nederland sprake van de metafoor van de tennisclub met de grote wachtlijst die bij inkrimping daarvan extra velden niet hoeft aan te leggen? (…) Ofwel: is een lichte ontlasting bovenproportioneel kostenvermijdend?’ ‘Ik ben ervan overtuigd dat de potentie die slimme technologie biedt in een politiek klimaat dat duurzaamheid bevordert vele bedreigingen tot successen zal transformeren.’ ‘Vrije marktwerking zal ervoor zorgen dat minst aantrekkelijk onroerend goed aan het einde van zijn levenscyclus versneld verdwijnt.’ ‘Mijn krimpscenario duurzaamheid.’

is

doordesemd

van


>>

Ruimtelijke mogelijkheden Nederland is een zeer dichtbevolkt land en bevolkingskrimp zal niet leiden tot merkbaar verminderde druk op de beschikbare ruimte. De veranderingen in welvaartsniveau en bevolkingssamenstelling wijzen eerder op een toename in ruimtegebruik en (energie-) consumptie. De mobiliteit en het autogebruik zullen met de vergrijzing voorlopig alleen maar groeien. Een adequate infrastructuur is nodig, ook om te blijven profiteren van Nederlands geografische voordelen. De economische dynamiek bepaalt waar het druk wordt in Europa, en dus ook waar de druk op de beschikbare ruimte nog zal toenemen. In Nederland ligt het voor de hand dat de Randstad zich als metropool verder ontwikkelt. Het is nog maar de vraag of een actief spreidingsbeleid noodzakelijk of zelfs wenselijk is. Op het platteland is weliswaar nu al sprake van afkalving van het draagvlak voor voorzieningen, maar de term ‘leegloop’ lijkt overdreven in vergelijking met bijvoorbeeld Frankrijk of het oosten van Duitsland.

Veel welgestelde ouderen in de dichtstbevolkte gebieden zoeken juist meer ruimte om zich heen en zorgen voor nieuwe economische impulsen in de provincie. Ze zijn vitaal en mobiel en gaan en staan waar ze willen. Voor minder welvarende en meer zorgbehoevende ouderen die afhankelijk zijn van een plaatselijke sociale infrastructuur, kan de situatie zonder maatregelen lastig worden bij een verder teruglopende beschikbaarheid. Ook op ruimtelijk gebied liggen er kansen in wat eerst een bedreiging lijkt, als de overheid de veranderingen tijdig onderkent en er planologisch goed op inspeelt. De regulering van de woningmarkt mag geen belemmering worden voor noodzakelijke aanpassingen. In en nabij stedelijke gebieden kan de ruimte op het water beter worden benut, en daarbuiten maakt bevolkingskrimp een kwaliteitssprong mogelijk in de ruimtelijke inrichting.

>>

19


‘Passende prikkels moeten ingebouwd worden om zorgconsumptie en -kosten beheersbaar te houden. Daarnaast moet de maatschappij afwegen wat collectief betaald wordt en wat niet.’ ‘De markt zal inspelen op de nieuwe kansen die zich zullen voordoen bij krimp. Het is aan de overheid deze mogelijk te maken.’


>>

Zorgen om zorg & welzijn Zijn de voorspellingen over bevolkingskrimp deels gebaseerd op onzekerheden, vergrijzing wordt in het forum een ‘robuuste trend’ genoemd, die zeker druk gaat uitoefenen op de overheidsfinanciën en collectieve voorzieningen. Het effect van de verschuiving in het aandeel ouderen en jongeren in de samenleving wordt nog versterkt door de ‘ontgroening’ als gevolg van een lager geboortecijfer. Met de stijging van de levensverwachting en de gemiddelde leeftijd zullen ook de zorgkosten stijgen, mede als gevolg van een toename in goed behandelbare, ouderdomsgerelateerde ziektes. Het Centraal Planbureau voorziet een stijging van de zorguitgaven van 8,8 procent van het BBP in 2006 tot 13,1 procent in 2040. Voor meerdere forumdeelnemers is het duidelijk dat deze ontwikkeling vraagt om een grotere eigen bijdrage van vermogende ouderen aan het gewenste welvaart- en zorgniveau.

Ook als het gaat om Zorg & Welzijn, vormen ‘de ouderen’ geen homogene groep en is het zinvol een onderscheid te maken. In de al eerder genoemde tweedeling is de eerste groep hoogopgeleid, tot op hoge leeftijd gezond en vitaal, kapitaalkrachtig, mobiel, deels nog werkzaam en grotendeels onafhankelijk van de overheid. De tweede groep is laag opgeleid, meer zorgbehoevend, minder mobiel en meer aangewezen op sociale (lokale) voorzieningen. De toenemende vraag naar zorg maakt de druk op een kleiner wordende arbeidsbevolking alleen maar groter. Marktwerking kan de prijs van zorg opdrijven, maar mogelijk biedt het grotere arbeidspotentieel in andere Europese landen soelaas. In Nederland ontstaat een generatie van ‘dubbele mantelzorgers’, veelal vrouwen, die naast hun werk om inkomsten te verwerven ook nog hun ouders én grootouders moeten verzorgen.

>>

21

Wat ons bezighoudt ... ,EEFTIJDSOPBOUW.EDERLAND ,EEFTIJD

,EEFTIJDSOPBOUW.EDERLAND 4OTAAL-ILJ ,EEFTIJD

Leeftijdsopbouw Nederland: 2006

-ANNEN -ANNEN

X

X

4OTAAL-ILJ

6ROUWEN 6ROUWEN

X

X

,EEFTIJDSOPBOUW.EDERLAND

Leeftijdsopbouw Nederland: 2049

,EEFTIJD

,EEFTIJDSOPBOUW.EDERLAND 4OTAAL-ILJ ,EEFTIJD

-ANNEN -ANNEN

X

X

4OTAAL-ILJ

6ROUWEN 6ROUWEN

X

X

‘De behoefte aan lager betaalde arbeid, zorg en onderhoud zal blijven bestaan en misschien zelfs toenemen. Immigratie uit economisch minder ontwikkelde landen zal dat mogelijk maken.’ ‘Geef meer ruimte aan de markt voor private zorg; zij die het kunnen betalen zullen dat ook doen. Later worden die dure technieken goedkoper en komen ze breder beschikbaar.’


>>

Een ander perspectief op welzijn Een stijgende vraag naar zorg is niet per definitie een zorgelijke ontwikkeling. Verschillende scenario’s laten zien dat het aandeel van de zorg in de werkgelegenheid kan toenemen tot twintig procent. De productiviteit en kwaliteit in de zorgsector kunnen door innovatie en ondernemerschap verbeteren, als de overheid daarvoor ruimte laat. Moderne technologie wordt nu al ingezet om ouderen langer zelfstandig te kunnen laten wonen. Mantelzorg blijft mensenwerk en kan niet ‘op afstand’ plaatsvinden. Nieuwe woonvormen en netwerken kunnen mogelijk de druk verlagen door onderlinge zorg en gezamenlijke inkoop. Om zowel keuzevrijheid als de solidariteit van het zorgstelsel te behouden, zou de private zorgsector zich moeten kunnen ontwikkelen met innovatieve arrangementen voor ouderen die in staat en bereid zijn ervoor te betalen.

Welzijn is een veelomvattend begrip en wordt door de forumdeelnemers dan ook uit diverse invalshoeken benaderd. De een wijst op de groeiende welvaartskloof en behoefte aan psychologische hulpverlening, de ander ziet de heilzame effecten van een toenemend milieubewustzijn, ‘consuminderen’ en meer zelfbeschikking in de verdeling tussen werken privé-tijd. Het antwoord op de vraag of vergrijzing een ernstig maatschappelijk probleem is, wordt grotendeels bepaald door het perspectief. Veel ouderen kunnen ook in de toekomstige Nederlandse samenleving een belangrijke positieve rol spelen en zo bijdragen aan welzijnsvergroting. Te denken valt aan langer zelf economisch actief blijven en het stimuleren van nieuwe vormen van dienstverlening, maar ook aan intensivering van contacten en kennisoverdracht tussen oud en jong.

>>

23


‘Interessant blijft de vraag hoe deze nieuwe overheid de onderwerpen als (regionale) krimp en vergrijzing tegemoet zal treden.’ ‘Verschil in inkomen, en daarmee samenhangend een verschil in zelfredzaamheid, is iets wat altijd zal blijven bestaan. Maar individuele verschillen tussen mensen kunnen niet worden opgelost door de overheid. Het idee van de maakbare samenleving hoort thuis in de jaren zestig en zeventig.’


>>

Eerste aanzet tot een breder debat De eerste Mytikas-forumdiscussie heeft over vergrijzing en bevolkingskrimp een aantal belangrijke aandachtspunten aan het licht gebracht. Er zijn nog veel onzekerheden in de economische, ruimtelijke en welzijnseffecten, die vanzelfsprekend regelmatig in elkaar grijpen en in elk geval nadere studie verdienen. Het veranderingsproces zal zich langzaam voltrekken en Nederland kan leren van de ontwikkelingen in andere landen, waar het thema al langer onderwerp van discussie is.

Volgens de Verenigde Naties zal in de tweede helft van deze eeuw de wereldbevolking als geheel in omvang gaan afnemen, als gevolg van het directe verband tussen stijgende welvaart en een lager geboortecijfer. Wat dergelijke prognoses ook waard zijn (de fameuze Club van Rome voorzag 35 jaar geleden juist een bevolkingsexplosie), feit is dat ook Nederland zich moet voorbereiden op te verwachten veranderingen. Die zijn zowel negatief als positief, en even bedreigend als kansrijk.

Economische groei is al heel lang een vanzelfsprekende doelstelling, en een dalende omvang van de (beroeps)bevolking daarom voor velen een schrikbeeld. Zonder jaarlijkse groei geen welvaart, is de vaak onwrikbare achterliggende gedachte. Bevolkingsdaling betekent echter niet vanzelf ook welvaartsdaling. Onze welvaart is de afgelopen vijftig jaar verdubbeld en volgens het Centraal Planbureau kan dat, ook met vergrijzing en bevolkingskrimp, de komende vijftig jaar opnieuw gebeuren.

De veranderingen, die overigens niet alleen voortkomen uit demografische ontwikkelingen, vereisen op diverse beleidsterreinen een omslag in het denken over de toekomst en de rol van de overheid. Een breder maatschappelijk debat en een cultuurverandering zullen vooraf moeten gaan aan tijdige interventies, voor zover die wenselijk of noodzakelijk blijken. Zo is meer ruimte nodig voor bestuurlijke flexibiliteit en zakelijke diversiteit, maar de discussie daarover is nog maar net begonnen.

>>

25


‘De verschillende kleuren grijs zullen onze samenleving verrijken. Er is geen reden om angstig te zijn over een mogelijke krimp van de bevolking. Deze zal geleidelijk plaatsvinden. Ook hierbij zijn er meer mogelijkheden dan bedreigingen.’


>>

Samenstelling Mytikas-groep Het Mytikas-discussieforum is gestart vanuit de ontwikkelingstrajecten voor medewerkers van Royal Haskoning. In verschillende loopbaanfasen wordt de mogelijkheid geboden om een specifiek meerjarig opleidingstraject in te gaan: potential development (PD), talent development (TD) en management development (MD). De Delphi-groep heeft het TD-programma met succes afgerond en kreeg van RvB-voorzitter Jan Bout de vraag mee te denken over een innovatieve methode om een dialoog met en tussen stakeholders mogelijk te maken. Hieruit is Mytikas ontstaan. De groep bestaat uit Claudia Algra, Jan Brouwer, Wilfred van Pelt, Patrick Voet en Leon Wijnker. Mytikas is een virtuele omgeving voor discussie volgens de zogenaamde Delphi-methode, die vaak wordt gebruikt om een beeld te schetsen van toekomstige wetenschappelijke, technische en sociale ontwikkelingen. De Mytikas-groep is verheugd over de resultaten van het eerste discussieforum en hoopt dat het initiatief navolging zal vinden.

>>

27

Wat ons bezighoudt ... Colofon Dit is een uitgave van Royal Haskoning in de reeks ‘Wat ons bezighoudt ...’.

Met dank aan allen die op enige wijze hebben

bijgedragen aan de totstandkoming van deze publicatie.

Productie

PR & Communicatie, Royal Haskoning

Teksten

Richard Schippers, The Freelance Connection

Ontwerp

Charles Whalley Advertising Ltd, UK

© mei 2007 Royal Haskoning Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, gekopieerd of anderszins worden gebruikt zonder

uitdrukkelijke toestemming van Royal Haskoning, afdeling PR & Communicatie.


>>

>>

30


Bij Royal Haskoning wordt dagelijks nagedacht over de toekomstige inrichting en ontwikkeling van Nederland. We voelen ons betrokken bij de samenleving en brengen zelf graag een thema voor het voetlicht als we menen dat het tot nu toe onderbelicht is gebleven. In bestuurlijk en zakelijk Nederland is veel kennis en ervaring die ook buiten het eigen vakgebied heel nuttig kan zijn. Het internetforum Mytikas is in het leven geroepen om goede ideeën en nieuwe inzichten de ruimte te geven, en uitwisseling te stimuleren. De eerste Mytikas-forumdiscussie betrof de vergrijzing en mogelijke bevolkingskrimp na 2035. Een verkenning van de gevolgen en veranderingen leverde een boeiende gedachtewisseling op, waarvan we in deze uitgave de essentie willen weergeven.

www.royalhaskoning.com

Vergrijzing en bevolkingskrimp: crisis of kans? Wat ons bezighoudt

Recommend Documents