25
Grafimedia
in cijfers
10 20 % %
5
30 15
Grafimedia
in cijfers
inhoud
4 5 6 7 8 9
Branche in cijfers • Aantal bedrijven en werkzame personen • Aantal bedrijven en werkzame personen naar hoofdactiviteit • Verdeling totale omzet naar activiteit • Verdeling drukwerkomzet naar producten • Verdeling afwerkingsomzet naar producten • Procentuele verdeling van de kosten
Kerngegevens KVGO-leden 11 12
• Aantal werkzame personen en vestigingen • Aantal bedrijven per regio en werkzame personen
Arbeidsmarkt in cijfers 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
• • • • • • • • • •
Werkgelegenheid naar beroepsgroep Regionale verschillen in vraag naar personeel Werkzame beroepsbevolking Nederland Gemiddelde leeftijd en werkgelegenheid Leeftijdsopbouw en instroom in VUT/prepensioen Aandeel van bedrijven met ploegendienst roosters Doorstroomrichting grafisch beroepsonderwijs Ontwikkeling werkloosheid Ontwikkeling arbeidsongeschiktheid Inkrimping in formatieplaatsen en aantal vacatures per beroepsgroep
Opleiding in cijfers 25 26 27 28
• Overzicht BBL en BOL opleidingen en geaccrediteerde leerplaatsen • Aantal leerbedrijven naar sector • Overzicht van cursisten naar soort cursus • Verdeling man/vrouw binnen de verschillende cursussen
voorwoord
Voor u ligt de eerste editie van ‘Grafimedia in cijfers’, een co-productie van Koninklijke KVGO en Kenniscentrum GOC. Voorheen publiceerde het KVGO de Kerngegevens en Kenniscentrum GOC vrij uitgebreide opleidingscijfers in haar jaarverslag. ‘Grafimedia in cijfers’ gaat verder en geeft een beeld van de algemene branchecijfers, de grafimedia-arbeidsmarkt en de opleidingen. Het is de bedoeling dit boekje jaarlijks uit te geven waardoor iedereen die geïnteresseerd is in de cijfers van de grafimediabranche op de hoogte blijft en ontwikkelingen kan volgen. Omdat dit de eerste uitgave betreft, zijn bronnen, begrippen en peildata verschillend. Daarom bevat elke tabel of grafiek een duidelijke vermelding van de herkomst en betekenis van de cijfers. Het KVGO en Kenniscentrum GOC hopen dat u met ‘Grafimedia in cijfers’ een goed beeld krijgt van de omvang en ontwikkelingen in de grafimediabranche. Heeft u nog vragen over de inhoud of suggesties voor een volgende uitgave dan kunt u zich tot één van beide organisaties richten.
Grafimediaincijfers
Koninklijke KVGO
Kenniscentrum GOC
Het KVGO is de ondernemingsorganisatie die de belangen behartigt voor zijn leden. Deze leden zijn vooral te vinden in de grafimediabranche. Het KVGO wil zich verbreden in de richting van andere sectoren binnen de communicatie-industrie. Belangenbehartiging is bij het KVGO gericht op het gehele collectief, op deelcollectieven, alsmede op individuele leden en moet voor de leden direct of indirect een herkenbare toegevoegde waarde opleveren.
Kenniscentrum GOC is er voor Onderwijs, Arbeidsmarkt en Training & Advies in de grafimediabranche. Het kenniscentrum voert een groot deel van de activiteiten uit in opdracht van de sociale partners in de branche: Koninklijke KVGO, NDP, FNV-KIEM en CNV-Media. Kenniscentrum GOC houdt zich bezig met het verbeteren van de aansluiting van het grafimediaberoepsonderwijs op de praktijk en is verantwoordelijk voor voldoende goede leer- en stageplaatsen. Zij onderzoekt de arbeidsmarkt en ontwikkelt met die kennis instrumenten waarmee werkgevers en werknemers hun arbeidsmarktpositie kunnen versterken. Kenniscentrum GOC biedt een breed scala aan trainingen, in het trainingscentrum in Veenendaal, in de regio, incompany als maatwerkproject of via internet als e-learning.
3
Branche in cijfers Aantal bedrijven en werkzame personen per 1 januari 2003
4
De grafimediabranche bestaat voor een groot deel uit kleine en middelgrote bedrijven. Bijna tweederde van de bedrijven telt minder dan 10 werkzame personen (= fulltime equivalenten). Slechts 70 bedrijven hebben meer dan 100 werkzame personen. Het gemiddelde over alle bedrijven ligt op 15 werkzame personen. Deze gemiddelde bedrijfsgrootte daalde de afgelopen 10 jaar vanwege de krimpende werkgelegenheid binnen de branche. Vooral de grote bedrijven nemen in omvang af. Alhoewel er weinig grote bedrijven zijn werken daar wel veel mensen. Bij de 70 grote bedrijven, voornamelijk drukkerijen, werken zo’n 12.000 mensen. Bij de grote groep kleine bedrijven werken ‘slechts’ zo’n 8.200 mensen. De meeste werkgelegenheid zit dus bij het middelgrote bedrijf dat tussen 10 en 100 medewerkers heeft. Daar werken in totaal ongeveer 30.000 mensen.
4%
2%
6%
11% 24% 30%
40% 18% 41%
Grootteklasse: 0 - 5 werkzame personen 5 - 10 werkzame personen 10 - 50 werkzame personen 50 - 100 werkzame personen > 100 werkzame personen
24%
bedrijven
werkzame personen
Totaal bedrijven: 3.417 Totaal werkzame personen: 50.077
bron: KVGO Dienstencentrum
Grafimediaincijfers
Branche in cijfers Aantal bedrijven en werkzame personen naar hoofdactiviteit per 1 januari 2003 Een andere manier om bedrijven in te delen is naar de grafische hoofdactiviteit die wordt verricht. Deze hoofdactiviteit heeft te maken met de volgorde in het grafische productieproces: voorbereidende werkzaamheden, drukken en afwerken. Zo’n 410 bedrijven zijn gespecialiseerd in voorbereidende werkzaamheden en hier werken 4.280 personen, 271 bedrijven hebben zich gespecialiseerd in de afwerking en hier werken in totaal 5.921 personen. Verreweg de grootste groep bedrijven (2.736) noemt zichzelf drukkerij. Driekwart van hen voert ook de bijbehorende voorbereidings- en afwerkingswerkzaamheden zelf uit. Bijna 40.000 mensen werken in een drukkerij.
8%
12%
11%
9%
80%
80%
bedrijven
werkzame personen
Hoofdactiviteit: voorbereiding drukken afwerking Totaal bedrijven: 3.417 Totaal werkzame personen: 50.077
bron: KVGO Dienstencentrum
5
Branche in cijfers Verdeling van de totale omzet naar activiteit in 2003
6
De drukkerijen produceren ruim 90% van de omzet in de totale branche, in totaal 6,7 miljard euro. Gespecialiseerde voorbereidingsbedrijven produceren samen een omzet van 268 miljoen euro, 3,6% van de omzet in de branche. Gespecialiseerde afwerkingsbedrijven nemen de overige 5,7%, 424 miljoen euro voor hun rekening. De totale omzet in de branche was in 2003 7,4 miljard euro.
6%
4%
Activiteit: omzet gespecialiseerde voorbereidingsbedrijven omzet drukkerijen omzet gespecialiseerde afwerkingsbedrijven 90%
Totaalomzet grafimediabranche: 3 7.443.000.000
bron: KVGO Dienstencentrum
Grafimediaincijfers
Branche in cijfers Verdeling van de drukwerkomzet naar producten Reclamedrukwerk vormt ruim eenderde (34%) van de totale omzet in drukwerk. Daarom is de branche zo gevoelig voor de economische conjunctuur. In economisch slechte tijden worden reclamebudgetten ingekrompen en dit heeft direct grote gevolgen voor de omzet van grafische bedrijven. In mindere mate geldt dit ook voor de omzet van kranten en tijdschriften. De omzet in boeken en jaarverslagen is minder gevoelig voor economische schommelingen maar wel voor nieuwe mediavormen als internet en DVD.
Producten: 13% 21% 14% 12% 6% 34%
krant(-achtig)en tijdschriften boeken/jaarverslagen reclamedrukwerk verpakkingsdrukwerk overig drukwerk Totaal drukwerkomzet: 3 6.751.000.000
bron: KVGO Dienstencentrum
7
Branche in cijfers Verdeling van de afwerkingsomzet naar producten
8
Door de ontwikkeling van DTP zijn steeds meer opdrachtgevers van grafische producten zelf de voorbereidende werkzaamheden gaan uitvoeren. De opmaak van kranten en tijdschriften wordt tegenwoordig volledig door de redactie van de uitgever gedaan. Drukkerijen gaan zelf de meest voorkomende afwerkingswerkzaamheden uitvoeren, maar toch groeit de omzet van gespecialiseerde afwerkingsbedrijven. Dat komt omdat opdrachtgevers vaker kleine opdrachten geven die bestemd zijn voor specifieke doelgroepen. Gespecialiseerde afwerkingsbedrijven spelen hier op in door kleine orders met speciale bindtechnieken snel te kunnen verwerken en verzorgen daarbij ook de adressering en postverzending.
Producten: 26%
25%
49%
tijdschriften boeken reclamedrukwerk Totaal afwerkingsomzet: 3 424.000.000
bron: KVGO Dienstencentrum
Grafimediaincijfers
Branche in cijfers Procentuele verdeling van de kosten (x 3 1.000.000)
Grafische bedrijven kopen papier, inkt, drukplaten, folie, enz. in om kranten, boeken en reclamemateriaal te kunnen maken. De kosten van deze ingekochte materialen wordt in economische termen verbruikswaarde genoemd. Daarnaast betalen bedrijven hun medewerkers (arbeidskosten), maken kosten voor het gebouw, verwarming, telefoon, enz. (overige kosten) en willen er iets op verdienen (bruto bedrijfsresultaat). Voor de verschillende bedrijven en voor de gehele branche is de verdeling van deze kosten in kaart gebracht. Duidelijk is te zien dat drukkerijen meer verbruikswaarde in hun omzet hebben dan voorbereidings- en afwerkingsbedrijven. De omzet van voorbereidings- en afwerkingsbedrijven bestaat daarentegen voor een groter deel uit arbeidskosten. Bij voorbereidingsbedrijven maakt het bruto bedrijfsresultaat vergeleken met de andere bedrijven het kleinste deel uit van hun omzet.
<<< verbruikswaarde
toegevoegde waarde >>>
A
40
B
20
0
C
20
voorbereiding drukkerij afwerking branchegemiddelde
D
40
60
80
A B C D
verbruikswaarde arbeidskosten overige kosten bruto bedrijfsresultaat
bron: KVGO Dienstencentrum
9
10
Kerngegevens KVGO-leden
Kerngegevens KVGO-leden Aantal werkzame personen en vestigingen
11
Aantal werkzame personen in de KVGO-ledenbedrijven 50.000 40.000 30.000
Totaal aantal voorbereidings personeel 3.349 Totaal aantal drukkerij personeel 29.697 Totaal aantal afwerkingsbedrijf personeel 4.588 Totaal aantal overige personeel 2.459
20.000 20.000 10.000 01-99 01-00 01-01 01-02 01-03
Totaal per januari 2003
40.093
Aantal vestigingen/KVGO-leden 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
Totaal aantal voorbereidingsbedrijven Totaal aantal drukkerijen Totaal aantal afwerkingsbedrijven Totaal aantal overige bedrijven
283 1.884 224 162
Totaal per januari 2003
2.553
01-99 01-02 01-01 01-02 01-03
bron: Koninklijke KVGO
Kerngegevens KVGO-leden Aantal bedrijven per regio en werkzame personen
8498
12
3763 181
49 928
80 1085
5227 6210
143 2293
376
320
3750 37 548
226
469 311
36
96 1305
6182
540
aantal bedrijven aantal werkzame personen
bron: Koninklijke KVGO
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers
13
Arbeidsmarkt in cijfers Werkgelegenheid naar beroepsgroep (x 1000 werkplaatsen)
14
Vanwege de arbeidsintensiteit is afwerken – en niet drukken - de grootste beroepsgroep binnen de branche.
2001 2002 voorbereiding automatisering allround grafisch vakman drukken afwerken hulpwerkzaamheden technische dienst planning, order-/werkvoorbereiding, calculatie commercieel kwaliteitscontrole/laborant administratie leiding 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Totaal aantal werkzame personen in 2001: 44.947
bron: Arbeidsmarktonderzoek 2003, Kenniscentrum GOC
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers Regionale verschillen in vraag naar personeel In Zeeland is het aantal vacatures laag, maar in relatie tot de werkgelegenheid juist hoog. In bijvoorbeeld Noord-Holland is dat precies omgekeerd.
15
21
53
8,0
5,2
4 2,6 5,5 8
24 5,9
29 10,4
8
6,6
4,3
3,2
38
17,5
30
47
aantal vacatures vacatures als promillage van de werkgelegenheid (vacaturegraad)
Totaal aantal openstaande vacatures 2.000 1.600 1.200 800 400 0 09-98 09-90 09-00 02-01 09-01 02-02 09-02 02-03 09-03 02-04
Totaal vacaturegraad per februari 2004: 5,3‰ Totaal aantal vacatures per februari 2004: 262
bron: vacature-onderzoek 2004, Kenniscentrum GOC
Arbeidsmarkt in cijfers Werkzame beroepsbevolking Nederland en grafimediabranche (2002) In de grafimediabranche werken ten opzichte van de Nederlandse bevolking minder jongeren tot 25 jaar en meer ouderen boven de 50 jaar.
16
Nederland grafimediabranche
14-19
leeftijd
20-24
25-39
40-49
50-64
0%
5%
10%
15%
20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
bron: CBS en GBF, Kenniscentrum GOC
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers Gemiddelde leeftijd en werkgelegenheid
70
46
60
44
50
42
40
40
30
38
20
36
10
34
0
gemiddelde leeftijd
werknemers (x 1000)
De gemiddelde leeftijd binnen de branche is in 2002 bijna 40 jaar: dus de helft van alle werknemers is 40 jaar of ouder. Opvallend is dat steeds als de werkgelegenheid afneemt de gemiddelde leeftijd flink toeneemt. Dat komt omdat bij een dalende werkgelegenheid er veel minder jongeren de bedrijven binnen komen.
32 1954 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2002
bron: GBF, Kenniscentrum GOC
17
Arbeidsmarkt in cijfers Leeftijdsopbouw en instroom in VUT/prepensioen (2002) Doordat er steeds minder mensen in VUT en WAO terecht komen, komt er over enkele jaren extreem veel vervangingsvraag.
18
werkend VUT-uitkering
grote vervangingsvraag ontstaat bij uitstroom van deze piek; onbetaalbaarheid prepensioenfonds
2.250 2.000
aantal werknemers
1.750 1.500 1.250 1.000 750 500 250 0 14
20
26
32
38
44
50
56
62
leeftijd
bron: GBF, Kenniscentrum GOC
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers Aandeel van bedrijven met ploegendienst roosters Kartonnagebedrijven moeten met hoge volumes werken om de hoge investeringskosten terug te verdienen. Bij drukkerijen zijn het vooral de grote (kranten-)drukkerijen die in (nacht-)ploegen werken.
kleinbedijf middenbedrijf grootbedrijf
voorbereiding drukken zeefdruk afwerken kartonnage overig grafisch totaal 0
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
ploegendiensten
bron: vacature-onderzoek februari 2004, Kenniscentrum GOC
19
Arbeidsmarkt in cijfers Doorstroomrichting grafisch beroepsonderwijs, uitgesplitst naar beroepsopleiding
20
Mbo-leerlingen die opgeleid worden voor grafische beroepen komen meestal in de branche terecht. Schoolverlaters in vormgeving en nieuwe media gaan vaker naar het hbo of naar andere sectoren.
multimediavormgever grafisch vormgever grafisch intermediair grafisch management praktijkopleider IT mediaproductie dtp'er offsetdrukker zeefdrukker afwerker
totaal 0% 20% 40% 60% 80% 0% 20% 40% 0% 20% 40% 0% 20% 40% 0% 20% 40% grafimediabranche
bron: Grafimedia schoolverlatersonderzoek: uitstroom 1999 en 2000, Kenniscentrum GOC
reclame- en ontwerpbureaus
overige branches
hbo
werkloos
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers Ontwikkeling werkloosheid Midden jaren ’90 was het aantal werklozen hoger dan nu, maar vanwege de teruggelopen werkgelegenheid is het percentage werklozen nù hoger.
21
8%
6.000
7%
6%
aantal werklozen
4.000 5%
4%
3.000
3% 2.000 2%
% werklozen op de totale werkgelegenheid
5.000
1.000 1%
0
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0%
jaartallen met kwartalen
bron: UWV
Arbeidsmarkt in cijfers Ontwikkeling arbeidsongeschiktheid Het aantal WAO’ers in de grafimediabranche loopt sinds 2002 terug. Doordat de werkgelegenheid sneller afneemt, wordt de betaalbaarheid steeds moeilijker.
20%
12.000
18% 10.000
14% 8.000 12%
10%
6.000
8% 4.000 6%
4%
% werklozen op de totale werkgelegenheid
16%
aantal werklozen
22
2.000 2%
0
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0%
jaartallen met kwartalen
bron: UWV
Grafimediaincijfers
Arbeidsmarkt in cijfers Inkrimping in formatieplaatsen en aantal vacatures per beroepsgroep (exclusief algehele bedrijfsinkrimping c.q. faillissement) De grote vraag naar voorbereiders en drukkers geeft niet aan dat het goed gaat. De ontslagen werknemers kunnen weliswaar de vacatures opvullen, maar zo is er geen kans voor schoolverlaters. << inkrimping formatieplaatsen
aantal vacatures >>
voorbereiding drukken overig verkoop snijden/vouwen/brocheren administratie/staf orderbegeleiding audio/visueel stansen/vouwplakken multimedia management IT -200
-150
-100
-50
0
50
100
150
200
bron: vacatureonderzoek 2004, Kenniscentrum GOC
23
24
Opleiding in cijfers
Opleiding in cijfers Overzicht BBL en BOL opleidingen en geaccrediteerde leerplaatsen per 31 december 2003 Alle leerlingen in het beroepsonderwijs lopen stages (BOL) in bedrijven of hebben een leerplek (BBL) bij het bedrijf waar ze werkzaam zijn. Al deze leerplaatsen zijn geaccrediteerd (goedgekeurd) door Kenniscentrum GOC en staan in een register van leerbedrijven. Belangrijk is dat er voor elke opleiding steeds voldoende leer- en stageplaatsen beschikbaar zijn. MBO niveau 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 1
Kwalificatie Multimedia vormgever Grafisch vormgever Grafisch intermediair Grafisch management IT mediaproductie Praktijkopleiders/voorlieden Elektronisch voorbereider Offsetdrukker Zeefdrukker Flexodrukker Diepdrukker Brocheerder Vellenbewerker Audiovisueel medewerker Inspeciënt/theatertechnicus Medewerker beheer ICT Basisvoorbereider Basisdrukker Basisafwerker Service medewerker ICT Grafisch assistent Totaal 2003 Totaal 2002
BOL opleidingen 2.431 3.108 383 315 646 607 18 10 2 347 160 26 365 88 16 31 23 8.576 7.894
BBL opleidingen Leerplaatsen 3 1765 2877 523 1051 281 22 412 34 1757 76 734 2 152 36 48 3 213 14 457 151 19 182 47 1101 87 1100 46 528 7 272 360 578
13.640 16.129
bron: Kenniscentrum GOC
25
Opleiding in cijfers Aantal leerbedrijven naar sector (medio 2004) Wanneer grafimediabedrijven aan de criteria van leer- en stagebedrijf voldoen, erkent Kenniscentrum GOC ze als zodanig. Bijna alle nieuwe leerbedrijven zijn niet-grafisch.
Drukkerijen Nabewerkingsbedrijven Voorbereidingsbedrijven Kartonnage
Totaal
Nieuwe media en overig
aant al be drijv en
Grafisch
aant al be drijv en
26
985 80 105 31
Multimediabedrijven Audio Visueel Copy/printbedrijven Reclame, ontwerp, communicatie Sign bedrijven Uitgeverijen Corporate Theater, podia Niet Grafisch Onbekend Diversen Sociale werkplaatsen
315 110 76 751 56 69 532 155 159 255 43 40
1201
Totaal
2561
bron: Kenniscentrum GOC
Grafimediaincijfers
Opleiding in cijfers Overzicht van cursisten naar soort cursus over 7 jaar (exclusief incompany projecten) Het aantal cursisten bij Kenniscentrum GOC vertoonde vooral een piek rond de eeuwwisseling.
2.500
2.000
748 758 1.500
787 321 360 348 600 381
1.000
248
142
330
450 176 500 1102
0
844 103 1997
838
920
133 1998
146 1999
851 1125 93 2000
271 2001
144 2002
509 95 2003
regionale cursussen afstandsonderwijs korte cursussen kwalificerende cursussen
bron: Kenniscentrum GOC
27
Opleiding in cijfers Verdeling man/vrouw binnen de verschillende cursussen
28
Er werden in 2003 meer korte trainingen gegeven dan kwalificerende cursussen. Van de (korte) trainingen trekken de voorbereidingsonderdelen de meeste deelnemers. Ruim tweederde betrof mannelijke deelnemers.
man
Kwalificerend
vrouw
voorbereiding drukken/nabewerken Trainingen algemeen grafische kennis business training voorbereiding digitale media drukken/afwerken zomerspecials
200
150
100
50
0
50
100
150
200
aantal cursisten
bron: Kenniscentrum GOC
Grafimediaincijfers
Uitgave:
Koninklijke KVGO Startbaan 10, 1185 XR Amstelveen Postbus 220, 1180 AE Amstelveen T (020) 543 56 78 F (020) 543 54 75 E-mail:
[email protected] Internet: www.kvgo.nl
Kenniscentrum GOC De Schutterij 2, 3905 PL Veenendaal Postbus 347, 390o AH Veenendaal T (0318) 53 91 11 F (0318) 52 99 69 E-mail:
[email protected] Internet: www.goc.nl
Voorbehoud De redactie acht zich niet verantwoordelijk voor de juistheid van gegevens die door derden werden verstrekt en niet aansprakelijk voor de gevolgen voortvloeiend uit onvolledige of foutieve informatie. Aan de redactionele inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag zonder (schriftelijke) toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden. © juli 2004 Koninklijke KVGO en Kenniscentrum GOC
Vormgeving: Druk: Fotografie:
Ontwerpbureau Voltage, Nijmegen GVO grafisch bedrijf bv, Veenendaal Marco Hamoen, Bodegraven
