(G)oldies. Educatieve handleiding voor het secundair onderwijs bij de campagne Armoede verjaart niet

1

(G)oldies

Educatieve handleiding voor het secundair onderwijs bij de campagne ‘Armoede verjaart niet’. COLOFON Samenstelling & eindredactie: Marie Wattiez Met dank aan: Steffi Beyaert, Bie Cools, Kusum Mertens en Cindy Put Foto’s: Layla Aerts Taalnazicht: Machteld Uyttersprot V.U.: Welzijnszorg vzw, Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, www.welzijnszorg.be

2

♣♦♠♥

INHOUDSTAFEL Wat mag je verwachten?

| 3

Welzijnszorg | Samen tegen armoede

| 4

Campagne 2012 | Armoede verjaart niet

| 5

Dit kan jij doen met jouw klas of school Inhoudelijk 1) Cijferquiz 2) Debat in de klas 3) Kringloop van armoede 4) Budgetoefening 5) iTunes | Rijke verhalen. Over leven en overleven. 6) Jongerendvd | Och arme?! 7) Campagnedvd | Armoede verjaart niet

| 10 | 10 | 10 | 13 | 15 | 19 | 21 | 21 | 21

Actie 1) 2) 3) 4) 5)

De campagne zichtbaar maken Petitiemodel | Armoede verjaart niet Soep op de stoep Corrida | Zet je benen in voor de armen! De goedgemutste breicampagne

Bezinnend

| 22 | 22 | 23 | 23 | 25 | 25 | 26

Wedstrijd

| 30

Evaluatie

| 31

Contactgegevens Welzijnszorg Nationaal Regionale diensten

| 33 | 33 | 33

Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

3

WAT MAG JE VERWACHTEN? Armoede. “Dat heeft met centen te maken.” Natuurlijk. Een te laag en een onzeker inkomen vormt een belangrijk aspect van de problematiek. Maar armoede is veel meer dan een gebrek aan geld. Het is een veelkoppig monster dat bestaat uit verschillende problemen die verbonden zijn met elkaar. Welzijnszorg wil bij verschillende doelgroepen dit verhaal inzichtelijk en bespreekbaar maken. Het onderwijs is hierin voor ons een belangrijke partner, gezien kinderen en jongeren heel wat tijd doorbrengen op de schoolbanken. Bovendien begint een toekomst zonder armoede op school! In de klas krijgen kinderen en jongeren de ruimte om zichzelf te ontplooien en hun talenten te ontwikkelen. Leerlingen kunnen een vak leren of krijgen een goede basis mee om de overstap te maken naar het hoger onderwijs of het beroepsleven. Zo kan onderwijs voor kinderen en jongeren in armoede een hefboom zijn naar een goede toekomst. Daarom vragen we jullie, leerkrachten en leerlingen van het secundair onderwijs, om mee te bouwen aan een toekomst zonder armoede. Wij helpen je graag op weg. In deze bundel laten we je eerst kort kennismaken met Welzijnszorg en onze campagne ‘Armoede verjaart niet’. Daarna schuiven we enkele korte inhoudelijke modellen naar voor. De meeste modellen gaan over armoede in het algemeen en kunnen dus ook los van de campagne gebruikt worden. Verder bieden we je enkele sensibiliserende actiemodellen. We sluiten af met een bezinnend luik. Zie deze bundel vooral als een bouwpakket waaruit je zelf de zaken kiest die het best aansluiten bij je eigen klas- en/of schoolsituatie. Zo kan je zelf een moment in elkaar puzzelen, op maat van eigenlijk mogelijkheden, behoeftes en wensen. Lees, zoek, knip en plak naar believen! Op het einde van dit document staat ook een kleine wedstrijd. Neem snel een kijkje en wie weet word jij één van de winnaars. Verder wil ik je vragen even tijd te maken om het evaluatieformulier bij deze handleiding in te vullen en ons door te sturen. Zo kunnen wij deze bundel in de toekomst verder vormgeven. Ik wens je heel wat leerrijke, gedreven en inspirerende momenten toe met jouw klas of school! Marie Wattiez Medewerker Onderwijs en Jongeren, Welzijnszorg vzw In deze bundel verwijzen we af en toe naar andere materialen van Welzijnszorg. Voor meer informatie kan je terecht op onze website www.welzijnszorg.be waar je de materialen ook kan bestellen. Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

4

WELZIJNSZORG | SAMEN TEGEN ARMOEDE Armoede groeit: steeds meer mensen leven op of onder de armoedegrens. Ze ervaren dagelijks dat ze er niet bij horen. Ze zijn afgesloten van de meest noodzakelijke basisvoorzieningen. Toch moet iedereen de kansen krijgen waarop hij recht heeft. Een goede gezondheid. Een veilige woning. Een degelijke opleiding. Waardig werk en een leefbaar inkomen… In België vechten 1,6 miljoen mensen voor deze rechten.

Eén mens die in armoede leeft, is één mens teveel! Vanuit deze boodschap voert Welzijnszorg jaarlijks campagne van oktober tot december. Welzijnszorg vraagt met zijn campagnes aandacht voor mensen die in armoede leven, telkens vanuit een andere invalshoek. We voerden al campagne over wonen, onderwijs, kinderen in armoede, gezondheid, werk, enzovoort. Heel wat kinderen, jongeren en volwassen blijven echter in de kou staan en blijven uitgesloten. Daarom bestrijdt Welzijnszorg vzw armoede en uitsluiting in Vlaanderen en Brussel. Met een concreet actiemiddel trekt Welzijnszorg aan de mouw van onze politici en andere relevante actoren, zodat zij rekening houden met de wantoestanden waarmee mensen in armoede in aanraking komen. Samen met verschillende partners volgen we de politieke maatregelen op om het beleid echt te veranderen! Tijdens de campagneperiode verzamelt Welzijnszorg financiële middelen. Hiermee steunen wij meer dan 150 projecten die zich inzetten tegen armoede en sociale uitsluiting. De steun voor deze projecten is belangrijk omdat deze concrete hulp bieden en mensen in armoede nieuwe kansen geven. Op eigen kracht uit de armoede geraken, is een moeilijke opdracht. Daarom moeten we het samen doen. Vrijwilligers en beroepskrachten in armoedeprojecten zetten zich dagelijks in om samen met mensen in armoede een uitweg te zoeken. Daarnaast biedt Welzijnszorg een vormingsaanbod aan dat het inzicht in armoede vergroot en de belevingskant van armoede onder de loep neemt. De vormingen richten zich tot diverse groepen zoals lerarenopleidingen, opleidingen maatschappelijk werk, sociaal-culturele bewegingen en verenigingen, jeugdbewegingen, enzovoort. We beschikken ook over een divers aanbod aan educatief en bezinnend materiaal om de armoedeproblematiek bespreekbaar te maken in de klas, binnen verenigingen of in de parochie. Wil je op de hoogte blijven van het reilen en zeilen van Welzijnszorg, dan kan je terecht op www.welzijnszorg.be waar je bovendien kan inschrijven op onze nieuwsbrief. Vind ons leuk op facebook: Welzijnszorg, Samen tegen armoede Of volg ons via twitter: @welzijnszorg


♣♦♠♥

5

CAMPAGNE 2012 | ARMOEDE VERJAART NIET Wat hebben jongeren nu aan een boodschap over ouderen? Niets, zou je in de eerste plaats denken. Maar vroeg of laat wordt iedereen oud. De meeste ouderen hebben het tegenwoordig goed en als jij, of je leerlingen uit je klas, je hele leven kunnen gaan werken, zullen jullie het wellicht ook goed hebben. Maar op dit moment leeft toch 1 op 5 ouderen in armoede. En armoede is onaanvaardbaar, ook voor elke zestigplusser. Daarover voert Welzijnszorg in december 2012 campagne onder de slogan ‘Armoede verjaart niet’.


♣♦♠♥

6

Een verjaardag is feest: mooie wensen, warme gezelligheid, leuke attenties… Dat jaartje extra neem je erbij en stilaan schuif je op van een veertiger naar een vijftiger, medioren worden senioren, gepensioneerden zeventigplussers. Elke dag worden we een beetje ouder. Ook mensen in armoede blazen jaarlijks een kaarsje uit. Hun feest heeft echter een bittere nasmaak want armoede verjaart niet. Wie in armoede leeft, vecht dagelijks om de eindjes aan elkaar te knopen… vaak vele jaren lang. Op hogere leeftijd uit armoede geraken, is nog zoveel moeilijker. Het risico op een leven in armoede ligt bij ouderen veel hoger dan bij de rest van de bevolking en de gevolgen op latere leeftijd zijn dramatisch: 1 op 5 ouderen wordt geraakt door armoede. Gemiste kansen op de arbeidsmarkt, ziekte, faillissement of een echtscheiding kunnen mensen de armoede induwen. En een leven in armoede is altijd een leven met minder…

De gelukskaarten voor ouderen Met de campagne ‘Armoede verjaart niet’ wil Welzijnszorg samen met en in naam van onze ouderen vier gelukskaarten trekken, zodat zij op een menswaardige wijze hun leven kunnen verderzetten.

♠ Een leefbaar inkomen Om een menswaardig leven te kunnen leiden, heb je voldoende financiële middelen nodig. Op latere leeftijd is het pensioen de belangrijkste bron van inkomsten. Dat pensioen kan uitmaken of je in armoede leeft of niet. Het is namelijk gebaseerd op je arbeidsverleden. Als daar iets is misgelopen, draag je dat je hele leven mee. Je kunt je

niet meer ‘verbeteren’ door een andere job of een hoger loon. België heeft ook één van de laagste pensioenen van Europa. Drie op de tien Vlaamse ouderen moeten rondkomen met een inkomen van 500 tot 1000 euro per maand. Voor vele ouderen is dit onvoldoende en niet in verhouding tot de reële levenskosten.

♥ Geen zorgen om de (extra) zorg Naarmate mensen ouder worden, neemt de nood aan zorg toe. Voor wie vaak, lang of chronisch ziek is, kunnen de doktersbezoeken, ziekenhuisopnames, onderzoeken, revalidatie en geneesmiddelen de gezondheidskosten hoog doen oplopen. Bovendien stellen onderzoeken duidelijk vast dat hoe armer je

bent, hoe slechter je gezondheid wordt. In armoede leven, brengt immers veel stress met zich mee, wat invloed heeft op je lichamelijke en geestelijke gezondheid. Maar ook een woning van slechte kwaliteit en ongezonde voeding dragen bij tot gezondheidsproblemen. In België kan 41% van de 65-plussers hun uitgaven


♣♦♠♥ voor gezondheidszorgen maar moeilijk betalen.

7

Daarbij zorgen ook niet-medische zorgkosten, bijvoorbeeld poets- of huishoudhulp, dat ouderen niet rondkomen.

♦ Een gezonde en veilige woning Drie op vier ouderen beschikken over een eigen woning, maar dat is geen garantie om niet in armoede terecht te komen. Het huis is vaak oud, en verbouwings- of onderhoudswerken zijn te duur voor mensen met een laag inkomen. Veel woningen van ouderen zijn vaak van mindere kwaliteit. Ze zijn slecht geïsoleerd en hebben geen basiscomfort. Er bestaan nog altijd woningen zonder stromend water in de keuken en de badkamer, en met een toilet buiten.

Wie geen eigen woning heeft en met een klein budget afhankelijk is van de huurmarkt, is er nog slechter aan toe. Een te groot deel van het inkomen gaat dan op aan de huur van de woning, die vaak van mindere kwaliteit is. Naast de maandelijkse huurprijs zijn er nog andere kosten zoals elektriciteit, water, verwarming, enzovoort. Om armoede bij ouderen te vermijden, moeten we dus niet alleen zorgen voor een leefbaar inkomen maar ook voor betaalbare zorg en huisvesting.

♣ Kunnen meetellen én meedoen Naast de drie materiële knelpunten (inkomen, zorg en wonen) ondervinden ouderen ook verschillende moeilijkheden om te kunnen deelnemen aan het sociale leven. Zo legt de financiële drempel heel wat beperkingen op. Uit angst om niet rond te komen, gaan ouderen besparen op hun ontspanningsmogelijkheden, het verenigingsleven én vervoer. Mobiliteit speelt nochtans een belangrijke rol. Wanneer je zelf niet langer mobiel bent of onvoldoende gebruik kunt maken van het openbaar vervoer word je als het ware gedwongen om thuis te blijven. Het aanbod van vrijetijdsactiviteiten is bovendien niet altijd aangepast aan de

verschillende leeftijden binnen de grote groep van ouderen. Wandelingen zijn te ver, fietstochten te vermoeiend, activiteiten te laat geprogrammeerd. Ook de digitale kloof zorgt er voor dat mensen niet geïnformeerd of ingeschreven raken. Naast die drempels speelt er nog een minder zichtbaar element mee: eenzaamheid is één van de meest in het oog springende knelpunten die ouderen ervaren en voor velen het zwaarst om dragen. Armoede is de bijkomende factor die ervoor zorgt dat ouderen sociaal uitgesloten worden in onze maatschappij.


♣♦♠♥

8

Iedereen hoopt op een warme oude dag Met deze campagne gaat Welzijnszorg de uitdaging aan om elke oudere te laten genieten van een warme oude dag zodat ook hun verjaardag een feest kan zijn. Welzijnsschakels en OKRA ijveren als partners mee en ondersteunen de campagne van Welzijnszorg. Op basis van de vier gelukskaarten stelden we vier beleidseisen op die we met vuur zullen verdedigen bij de beleidsverantwoordelijken. Onze vier troeven op tafel in het bestrijden van armoede: 1. De inkomensgarantie voor ouderen voor iedereen die er recht op heeft Wie een laag of geen pensioen heeft kan een beroep doen op de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO), een uitkering (vergelijkbaar met een leefloon) voor 65-plussers. Maar niet iedereen met een laag pensioen krijgt de IGO. De pensioendienst onderzoekt automatisch of je recht hebt op een IGO wanneer je met pensioen gaat. Dat is goed. Maar vroeger gebeurde dit niet, waardoor sommige ouderen die recht hebben op een IGO deze nu niet ontvangen. Daarom eist Welzijnszorg dat de pensioendiensten dit onderzoek ook uitvoeren voor alle oudere gepensioneerden, zodat iedereen krijgt waar hij recht op heeft. 2. Geen zorgen om zorg: een solidaire Vlaamse sociale bescherming Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je extra zorgen nodig hebt. Vlaanderen heeft al systemen om zorg meer betaalbaar te maken, zoals de Vlaamse zorgverzekering. De huidige regering wil verschillende systemen samenbrengen in de ‘Vlaamse sociale bescherming’. Heel wat ouderen zullen in de toekomst een beroep kunnen en moeten doen op deze bescherming. Welzijnszorg eist dat de Vlaamse sociale bescherming een sociaal gecorrigeerd verzekeringssysteem wordt. Daarmee bedoelen we dat de sterkte schouders de zwaarste lasten zullen moeten dragen. Niemand mag zorgen hebben om zorg! De Vlaamse sociale bescherming moet er mee voor zorgen dat ouderen met extra zorgnoden niet in armoede belanden. 3. Uitbreiding van de huursubsidie voor alle lage inkomens Wonen neemt een belangrijke hap uit iemands budget. Wie maar een laag inkomen heeft, heeft nood aan een betaalbare, kwaliteitsvolle, energiezuinige woning. Niet iedereen heeft een goede eigen woning of kan beroep doen op een goedkope sociale huurwoning. Bijna 20.000 65-plussers wacht op een sociale huurwoning. Zij huren nu een vaak dure woning op de privémarkt, waarvan de kwaliteit soms te wensen over laat. Wie 5 jaar of langer wacht op een sociale woning én een laag inkomen heeft, ontvangt sinds kort een huurpremie. Welzijnszorg eist dat iedereen met een laag inkomen die op de wachtlijst staat een huursubsidie krijgt. Plus, de voorwaarde om 5 jaar te moeten wachten maakt de armoede dieper en moet afgeschaft worden. Bovendien is 5 jaar soms te lang voor ouderen in armoede. Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

9

4. Middelen voor lokale projecten die het sociaal isolement van ouderen in armoede doorbreken Armoede bij ouderen is een belangrijke oorzaak van sociaal isolement bij deze groep. Om dit isolement te doorbreken eist Welzijnszorg dat er middelen worden voorzien om lokale projecten te steunen waarbij verenigingen, organisaties en lokale overheden samen dit isolement doorbreken. Deze projecten moeten rekening houden met de armoedeproblemen en aandacht hebben voor de problemen die deze ouderen ondervinden.

WIL JIJ, SAMEN MET JE KLAS OF SCHOOL, OOK EEN SIGNAAL VAN PROTEST GEVEN AAN DE BETROKKEN BELEIDSMAKERS? TEKEN DAN MEE VOOR EEN WARME OUDE DAG! Steek een symbolisch kaarsje aan en zet er je naam bij. En vraag aan collega’s, leerlingen, ouders,… om hetzelfde te doen. Je kan je kaarsjes voor 14/01/2013 bezorgen aan Welzijnszorg of digitaal handtekenen via www.armoedeverjaartniet.be. Eind januari bezorgen wij al deze warme steun samen met de beleidsvoorstellen aan de betrokken ministers. Voor meer informatie: zie p.23.


♣♦♠♥

10

DIT KAN JIJ DOEN MET JOUW KLAS OF SCHOOL Inhoudelijk Cijferquiz Schotel je leerlingen de volgende vragen en antwoordmogelijkheden voor en leer zo de harde cijfers achter armoede kennen. We beginnen met enkele algemene cijfervragen. De laatste vragen gaan specifiek over de problematiek bij ouderen in armoede. De correcte antwoorden vind je op het einde van de quiz, onderaan p. 12.

Algemene armoedecijfers ♠ De Europese Unie bepaalde de armoedegrens voor elk land. Hoeveel procent van de inwoners van België leeft er volgens deze omschrijving in armoede? a. 10,3% b. 13,5% c. 14,7% d. 16,2% Armoedegrens: het inkomen dat iemand nodig heeft om menswaardig te kunnen leven, om te kunnen voorzien in basisbehoeften. De armoedegrens is de norm die bepaalt wanneer iemand in armoede leeft. Wie een inkomen heeft dat minder dan 60% bedraagt van het gemiddeld inkomen van dat land, is arm.

♥ Wie geen inkomen heeft, kan in ons land beroep doen op een leefloon. Voor iemand die alleen woont, bedraagt het leefloon: a. € 613 per maand b. € 785 per maand c. € 817 per maand d. € 987 per maand Leefloon: wanneer je over onvoldoende middelen beschikt, kan je een uitkering krijgen die je in staat moet stellen om in de meest noodzakelijke kosten van levensonderhoud te voorzien. Het bedrag dat iemand krijgt is afhankelijk van zijn/haar gezinssituatie.

♦ Hoeveel mensen maakten in 2011 gebruik van voedselbedeling? a. 192.000 mensen b. 196.000 mensen c. 200.000 mensen d. 204.000 mensen


♣♦♠♥

11

♣ De leerplicht in België loopt tot 18 jaar. Tot dan ben je verplicht om voltijds of deeltijds naar school te gaan. Zonder zittenblijven behaal je op die leeftijd een diploma secundair onderwijs. Uitzondering is het BSO waar een zevende jaar nodig is voor het behalen van dit diploma. Toch verlaten heel wat jongeren in Vlaanderen het secundair onderwijs zonder diploma. Hoeveel? a. 1 op 3 b. 1 op 4 c. 1 op 5 d. 1 op 6 Cijfers ouderen in armoede ♠ Hoeveel ouderen leven met een inkomen onder de armoedegrens? a. 1 op 4 b. 1 op 5 c. 1 op 8 d. 1 op 10 ♥ Mensen in armoede leven minder lang. Hoeveel vroeger sterven ouderen in armoede gemiddeld? a. 5 jaar b. 6,5 jaar c. 8 jaar d. 9,5 jaar ♦ Voor heel wat ouderen is deelnemen aan het sociaal leven te duur. Dit leidt vaak tot eenzaamheid of isolement. Hoeveel ouderen zien niet elke week iemand? a. 1 op 7,5 b. 1 op 10 c. 1 op 12,5 d. 1 op 15 ♣ Hoe hoog is de Inkomensgarantie voor ouderen (IGO) voor een alleenwonende? a. € 648 b. € 785 c. € 972 d. € 1.098 Inkomensgarantie voor Ouderen: een uitkering (vergelijkbaar met het leefloon) voor 65-plussers. Wie geen pensioen ontvangt of een pensioen dat onder de IGO drempel ligt, kan een beroep doen op deze uitkering als aanvulling op zijn/haar pensioen.


♣♦♠♥ ♠ Hoeveel ouderen staan op de wachtlijst voor een sociale woning? a. 12.500 b. 15.000 c. 17.500 d. 20.000 ♥ Hoeveel 65-plussers stellen gezondheidszorg uit om financiële redenen? a. 8,9% b. 9,2% c. 9,7% d. 10,4%

Antwoorden: 14,7% € 785 per maand 204.000 mensen 1 op 6 1 op 5 5 jaar 1 op 10 € 972 20.0000 8,9%


12

♣♦♠♥

13

Debat in de klas Werken met stellingen is erg geschikt om te polsen naar de verschillende meningen die leven in een groep. De stellingen maken het armoedethema bespreekbaar en kunnen een boeiende discussie opleveren. Of misschien kom je zelfs tot enkele concrete werkpunten. Het is immers niet zo dat alleen het beleid en de politiek een taak hebben in het wegwerken van armoede. Durf ook de vraag te stellen: hoe kunnen wij drempels slopen om armoede weg te werken? Hoe kan je aan de slag met de stellingen? Variant 1 Leg een briefje met de stelling ter discussie in het midden van de tafel. Elke leerling heeft een groen, een rood en een wit kaartje. Iedereen legt dat kaartje op tafel dat het dichtst aansluit bij zijn/haar mening over de stelling: groen = akkoord, rood = niet akkoord en wit = geen mening. Toets de verschillende meningen. Zet in het midden van de tafel ook een kaars die elke deelnemer kan uitblazen als hij/zij vindt dat er teveel wordt afgeweken van de zaak. Op een flap-over, of op het bord schrijf je de stelling, en de pro’s en contra’s.

Variant 2 De eerste variant kan je ook iets actiever maken. Als de groep niet te groot is, kan je de leerlingen letterlijk een plaats laten innemen tegenover de stelling. Bijvoorbeeld akkoord = rechts in het lokaal, niet akkoord = links in het lokaal en geen mening = midden in het lokaal. Nadat iedereen zijn/haar plaats heeft gekozen, kan je iemand links in het lokaal zijn/haar positie laten beargumenteren tegenover de personen rechts in het lokaal. Na een korte discussie krijgt iedereen de mogelijkheid van plaats te veranderen. Zo zie je of de discussie een invloed heeft op de mening van de deelnemers.

Variant 3 Iedereen van de groep krijgt een groen en rood kaartje: groen = akkoord en rood = niet akkoord. Wanneer je een stelling voorleest, steekt elke deelnemer zijn/haar kaartje dat aansluit met zijn/haar mening in de lucht. Aansluitend laat je de groene en de rode kaartjes zich per kleur groeperen. De kleurengroepjes discussiëren dan onderling over de stelling en nadien worden de twee groepsmeningen voorgesteld.


♣♦♠♥

14

Variant 4 Je kan je les of project over armoede beginnen met een stellingspel. Nadat de leerlingen les hebben gehad over het thema en er wat meer over te weten gekomen zijn, kan je de stellingen nog eens voorleggen om te vragen of ze nog steeds hetzelfde standpunt innemen. Wie weet zijn de meningen nu wel anders verdeeld dan bij de start van het project.

Stellingen Kies zelf uit de onderstaande mogelijkheden welke stellingen je wilt bespreken met je (klas)groep. Je hoeft zeker niet bij elke stelling (even lang) stil te staan. ♦ Armoede kan iedereen overkomen. ♣ Ieder kind moet in een huis kunnen wonen waar het een eigen plekje kan hebben om te leven en te spelen. Ook buiten moet er plaats zijn om te kunnen ravotten in een tuin of in een park. ♠ Eenzame ouderen kiezen hier zelf voor: er zijn voldoende organisaties en activiteiten, ze kunnen naar buiten als ze willen. ♥ Arm maakt ziek, ziek maakt arm. ♦ In België is er genoeg werkgelegenheid. Wie arm is, heeft dat aan zichzelf te danken. ♣ Als jongeren uit arme gezinnen vroegtijdig de school verlaten, is het hun eigen schuld dat ze later geen degelijk werk vinden. ♠ Hoe langer iemand arm is, hoe kleiner de kans om uit die armoede te geraken. ♥ Je gezondheid heb je zelf in handen. ♦ De armoedeproblematiek kan opgelost worden door werkgelegenheid te creëren. ♣ Een auto is een overbodige luxe. Met het openbaar vervoer geraak je overal. ♠ Iemand die een eigen huis heeft, zal niet in armoede terecht komen.


♣♦♠♥

15

Kringloop van armoede Oefening 1: Lees het volgende verhaal voor in de klas of laat de leerlingen zelf het verhaal lezen. Het zal meteen duidelijk worden dat armoede meer is dan een financieel probleem. Welke kenmerken van armoede kunnen jullie nog terugvinden in de tekst? ‘Eerst wil ik toch zeggen dat armoede meer is dan onvoldoende geld hebben. Het heeft met heel wat meer te maken en het bepaalt je hele leven. Waar het juist begonnen is? Dat weet ik eigenlijk niet zo goed. Maar laat me hier beginnen. Mijn moeder heeft nooit de kans gekregen veel te studeren. Je moest toen nog niet tot je achttien naar school en studeren werd bij haar thuis niet zo belangrijk gevonden. Er werd verwacht dat ze zo vlug mogelijk zou gaan werken in de fabriek. Wat ze verdiende, moest ze thuis afgeven. Ze was zestien toen ze begon te werken. Ze moest echter stoppen omdat ze zwanger werd. Een beetje later werd ook mijn papa werkloos. Toen ik anderhalf jaar later werd geboren, woonden we in een klein appartement. Er was maar één slaapkamer. Gelukkig was mijn broer ook nog klein toen. Het boterde toen al niet echt meer tussen mama en papa. Ik zag hem soms wekenlang niet. Mama had nauwelijks genoeg geld om rond te komen. Alleen het aller-noodzakelijkste kon ze kopen. Bovendien was ik als kind dikwijls ziek. Soms was het wel leuk, want dan hoefde ik niet naar school, waar ik toch werd gepest. Maar ik kon best niet op het einde van de maand ziek worden, want dan was er niet altijd genoeg geld voor de dokter en de medicijnen. Dan moest ik een paar dagen wachten. Mijn moeder heeft eigenlijk de hele tijd voor haar kinderen moeten zorgen. Ze had geen tijd voor een hobby of zo. Dat zou ik later toch wel graag willen. Een beetje tijd om iets te doen dat ik graag doe. Maar dan zal ik eerst wel een goede job moeten vinden. Of een rijk lief. Maar ja…’

Oefening 2: De kenmerken die jullie daarnet opsomden, staan niet los van elkaar. Alles hangt samen. Armoede is een web van problemen op diverse levensdomeinen. Wie een laag of zelfs geen diploma heeft, kan maar moeilijk aan vast werk geraken. Daardoor heeft men geen stabiel inkomen om zichzelf en zijn/haar gezin te onderhouden. Dat heeft dan weer invloed op huisvesting, gezondheid en nog zoveel meer. Dit noemt men de kringloop van de armoede. De kringloop heeft geen begin- en geen eindpunt. Er zijn verschillende levensdomeinen waar armoede kan beginnen. En als je eenmaal in het web verzeilt, is het moeilijk om er weer uit te geraken.


16

17

Vul de kringloop van armoede in met onderstaande begrippen: Achterstand op school – gevaarlijk, onregelmatig of geen werk – laag inkomen – slechte huisvesting – vaak ziek – moeilijke gezinssituatie – ongezonde voeding Tip voor de leerkracht: Je kan deze opdracht zo moeilijk maken als je zelf wil. Zo kan je in sommige kaders de afbeelding weglating. Je behoudt dan bijvoorbeeld de afbeeldingen van inkomen (portefeuille), onderwijs (telraam) en gezondheid (pleister).

Oefening 3: Laat je leerlingen het correcte levensdomein uit de kringloop van armoede zoeken bij de juiste situatieschetsen. ♥ Ik dacht dat ik dom was. Ik had geen middelen om verder naar school te gaan: we hadden niets te eten, niets om te slapen… Je hebt plaats nodig om te studeren, en iemand die je volgt. ................................................................................................................................................ ♦ Hij was 14 jaar toen hij begon te werken en de schoolbanken verliet voor de hitte van de hoogovens in een staalfabriek. Hij is er 24 jaar gebleven. Het werk was er lastig en zwaar. Hij trouwde en had twee kinderen. Zijn vrouw werkte onregelmatig, vooral als hulp in het huishouden. ................................................................................................................................................ ♣ R. leeft al twee jaar van het OCMW. Het viel OCMW: het Openbaar Centrum voor hem bijzonder zwaar om naar het OCMW te Maatschappelijk Welzijn. Een OCMW is een ste gaan en er op zijn 48 te vragen of hij recht openbare instantie per gemeente in België had op financiële steun. Maar omdat hij die aan dienstverlening doet voor o.a. kansarmen, ouderen, asielzoekers. helemaal blut was, kon hij niet anders. Zijn hele leven is hij nog nooit arm geweest. ................................................................................................................................................ ♠ De armoede verplicht ons om dringende facturen te laten voorgaan, ten koste van de voeding en de kleine pleziertjes. We zijn al heel jong moeten gaan werken, waardoor we onze jeugdjaren verloren. Als we tekortkomen, gaat de voeding van de kinderen voor. Wij eten dan wat minder. ................................................................................................................................................ ♥ Vader C. heeft een gezin met vier opgroeiende kinderen. Een geschikt huis vinden – met vier slaapkamers en een beetje comfort – in een aangename buurt was voor het gezin geen lachertje. Ze slaagden er dan ook niet in. ................................................................................................................................................ Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

18

♦ De jeugdrechter zei ons dat we eerst moesten bewijzen dat we goede ouders waren vooraleer we onze kinderen zouden terugkrijgen. Maar hoe kunnen wat dat nu bewijzen, zonder kinderen? ................................................................................................................................................ ♣ Het jongste kind heeft regelmatig ademhalingsproblemen. De moeder wacht zo lang mogelijk voor ze er de dokter bijhaalt, want het is niet gemakkelijk om hem te zeggen dat ze geen geld hebben. Gevolg: heel vaak wordt het kind in allerijl naar de spoedopname gebracht. ................................................................................................................................................


♣♦♠♥

19

Budgetoefening Mensen in armoede zijn verplicht hun geld goed te tellen. Anders halen ze het einde van de maand niet. Ze moeten hun uitgaven goed afwegen, anders maken ze schulden. Voor mensen die in armoede leven, is de vraag niet hoe ze hun geld het beste beleggen of hoe ze het verantwoord uitgeven, maar wel hoe ze met een beperkt bedrag de maand kunnen doorkomen. Wellicht zijn de geldzorgen van je leerlingen tot nu toe beperkt tot het hebben van voldoende zakgeld. Dat kan door een weekend- en/of vakantiejob of door het feit dat hun ouders ze willen ‘sponsoren’. Heel wat ingewikkelder wordt het als ze zelf voor een huishouden moet instaan. Laat je leerlingen in kleine groepjes of elk afzonderlijk de twee onderstaande oefeningen maken. Bespreek de oefeningen nadien zeker met je leerlingen want ze zal ongetwijfeld discussie losweken. Volgende vragen kunnen hierbij helpen. ♠ Was het moeilijk of gemakkelijk om de verdeling te maken met een inkomen van 2.000 euro? Waarom? ♥ Op welke kosten heb je bespaard met een inkomen van 1.300 euro? ♦ Waarop heb je je gebaseerd om op bepaalde kosten te besparen? ♣ Is 1.300 euro een leefbaar inkomen voor Inge en haar gezin? ♠ Wat is volgens jou een leefbaar inkomen?

Oefening 1: Inge is een alleenstaande moeder. Ze heeft twee kinderen. Sam is 8 jaar en Elke is 15 jaar. Ze werkt 4/5 en heeft geen wagen. Haar maandelijkse inkomen bedraagt € 2.000 (loon + kinderbijslag). Dit bedrag wordt besteed aan voeding, kleding, gezondheid, huisvesting, verzekeringen, school/kinderen, rust en ontspanning, onderhouden relaties, vervoer en onvoorziene kosten. Hoe zou jij dit inkomen verdelen over de verschillende posten? Vul jouw verdeling in op het formulier.

Oefening 2: Inge is een alleenstaande moeder. Ze heeft twee kinderen. Sam is 8 jaar en Elke is 15 jaar. Zij trekt een leefloon en heeft geen wagen. Haar maandelijkse inkomen bedraagt € 1.300 (leefloon + kinderbijslag). Dit bedrag wordt besteed aan voeding, kleding, gezondheid, huisvesting, verzekeringen, school/kinderen, rust en ontspanning, onderhouden relaties, vervoer en onvoorziene kosten. Hoe zou jij dit inkomen verdelen over de verschillende posten? Vul jouw verdeling in op het formulier.


20

♣♦♠♥ INKOMSTEN Voeding

€ 2.000

€ 1.300

Kleding Gezondheid (persoonlijke hygiëne, dokter, tandarts…)

Huisvesting (woning, elektriciteit, water, verwarming…) Veiligheid (verzekering, rookmelder, veilige sloten…)

School/kinderen (vrije tijd, verjaardagsfeestje, sport, zakgeld, schoolmateriaal…)

Rust en ontspanning (vakantie, cultuur, tv, dvd…)

Onderhouden relaties (gsm, computer, internet, fototoestel, dieren…) Vervoer (wagen, openbaar vervoer…)

Onvoorziene kosten


♣♦♠♥

21

iTunes | Rijke verhalen. Over leven en overleven. In ‘Rijke Verhalen’ krijgen mensen die in armoede leven de kans om hun verhaal te vertellen. Hebben ze het zelf gezocht? Zijn ze te lui om te werken? Met o.a. de hulp van Pieter Embrechts als reporter liet Welzijnszorg negen mensen aan het woord over wat arm zijn voor hen betekent. Open en zonder scrupules. Vrienden verliezen, met het rekenmachientje naar de supermarkt trekken of autobanden versnijden en verbranden om het warm te krijgen. De realiteit is vaak veel pijnlijker dan de vooroordelen. Zo is er bijvoorbeeld het verhaal van Jelle: Jelle uit Antwerpen is nog maar 22. Hij heeft geen mooie herinneringen aan zijn schooltijd, het was voor hem een periode van pesterijen. Hij maakte zijn studies niet af en belandde in een spiraal van werkloosheid en armoede. Zijn beperkt budget verplicht hem om met een rekenmachine naar de supermarkt te gaan. Via www.rijkeverhalen.be kan je van het verhaal van Jelle een kort fragment beluisteren, net zoals van de andere verhalen. Deze website brengt je ook naar de iTunes-winkel waar je de negen persoonlijke armoedeverhalen elk apart of allemaal samen kan downloaden. Voor slechts 99 cent kan je één van onze ‘Rijke Verhalen’ beluisteren. Zo steun je niet alleen Welzijnszorg in onze strijd tegen armoede en uitsluiting maar krijg je er iets unieks voor in de plaats: iemands persoonlijk levensverhaal. Bij ieder audiofragment werd ook een verwerkingsmodel voorzien met tips, ideeën en achtergrondinformatie, aangepast aan verschillende doelgroepen. Deze verwerkingsmodellen zijn te downloaden via www.welzijnszorg.be. Jongerendvd | Och arme?!, een jongerenreportage over armoede in Vlaanderen In deze reportage trekt een jonge reporter door Vlaanderen en spreekt met mensen die in armoede leven. De reporter neemt je mee in haar eerste kennismaking met het armoedethema. In een 20-tal minuten laat ze je zo ook kennismaken met de problematiek. Bij de dvd horen verwerkingstips die je kunnen helpen om deze in de klas te bespreken. De jongerenreportage, alsook de verwerkingstips, kan je jaarlijks terugvinden op/bij onze campagnedvd die je via de website van Welzijnszorg kan bestellen. Campagnedvd | Armoede verjaart niet In deze dvd getuigen enkele ouderen in armoede over de knelpunten die zij dagelijks ervaren. Je krijgt ook enkele frappante cijfers te zien en we bieden je een inkijk in een armoedeproject. Op een 20-tal minuten wordt de campagneboodschap duidelijk en worden jullie hopelijk aangezet om mee onze campagne te onderschrijven. Ook bij deze reportage werden enkele verwerkingstips voor het secundair onderwijs opgesteld. Deze dvd bevat, zoals je hierboven al kon lezen, ook ‘Och arme?!, een jongerenreportage over armoede in Vlaanderen’. Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

22

Actie

De campagne zichtbaar maken Praat over de campagne en zwengel mee het debat aan. Zet de creativiteit van je leerlingen in om de campagne van Welzijnszorg zichtbaar te maken. Engageer het leerkrachtenteam en de leerlingen om ieder één affiche op te hangen. Deel zo onze boodschap met je collega’s, leerlingen, vrienden, familie, buren… De campagneaffiches zijn gratis in diverse formaten beschikbaar (A4, A3, A1) en te bestellen via www.welzijnszorg.be.


♣♦♠♥

23

Petitiemodel | Armoede verjaart niet Teken voor een warme oude dag! Welzijnszorg en de campagnepartners stelden vier beleidseisen op zodat ook ouderen in armoede op een menswaardige wijze hun leven kunnen verder zetten. Vanuit verschillende hoeken kwam al steun voor onze eisen. Maar ook jij kan onze eisen ondersteunen door een symbolisch kaarsje aan te steken. Met dit kaarsje geef je immers een signaal van protest aan de betrokken beleidsmakers. Verzamel zoveel mogelijk kaarsjes! Maak hiervoor gebruik van het petitiemodel ‘Armoede verjaart niet’, dat bestaat uit een affiche en bijhorende kaarsjes-stickers waarop mensen hun naam kunnen schrijven. Met dit model kan je 30 handtekeningen verzamelen. Geef het aantal verzamelde kaarsjes in op www.armoedeverjaartniet.be of stuur je affiche(s) terug naar Welzijnszorg. Alles is goed, zolang je ons jouw resultaten voor 14/01/2013 bezorgt. Ook digitaal een kaarsje branden kan en die via www.armoedeverjaartniet.be. Soep op de stoep Warme soep. Lekker, gezond en een warm gebaar dat niet veel moeite kost. Dat is de basis van Soep op de stoep. Vraag collega’s, ouders, leerlingen en vrienden om in ruil voor een dampende beker soep een vrije bijdrage te leveren en samen armoede uit te sluiten. Dus haal je soepketels en pollepels maar uit de kast en organiseer je eigen soepactie tegen armoede.

Wil je bovendien kans maken op een uniek en exclusief optreden van stand-up comedian Nigel Williams? Duid dan bij de registratie van je soepactie aan dat je deelneemt aan de Soepstrijd. De actie die het meeste aantal liters soep verkoopt en daardoor de meeste euro’s inzamelt, wordt de winnaar van de Soepstrijd. Veel improvisatie, freewheelen en publieksparticipatie gegarandeerd! Stand-up tegen armoede! Zeker een aanrader voor scholen!

Voor meer informatie kan je terecht op www.soepopdestoep.be.


♣♦♠♥

24

“In een mum van tijd vonden we 38 collega’s - leraars, directie, secretariaatsmedewerkers, collega’s van het onderhoudsteam… - bereid om thuis minstens vijf liter soep te maken. We verkochten de soep tijdens de speeltijden van 10u05 in twee echte soepkramen. Tijdens het oudercontact hernamen we deze actie. Ouders, leerlingen en collega’s waren blij om te mogen verpozen rond een buffet van hartverwarmende soepen. Dit jaar was het echt advent op onze school. Lekker, warm en hoopvol. We doen zeker weer mee!” Veronique, namens de pastorale ploeg van de Sint-Maarten-Bovenschool te Beveren-Waas

“Deelname aan deze soepactie betekende veel meer dan alleen maar soep koken en verkopen. De leerlingen van 4 Restaurant en Keuken leerden echt samenwerken en kregen respect voor elkaar. Ze wilden er samen voor gaan en dat is hen gelukt!” Dominique, leerkracht godsdienst Stella Matutina Instituut te Michelbeke


♣♦♠♥

25

Corrida | Zet je benen in voor de armen! Wil je in de eindejaarsperiode nog eens sportief uit de hoek komen en tegelijk ook het goede doel te steunen? Schrijf je dan, via Welzijnszorg, in voor de Eindejaarscorrida in Leuven. Op 30 december 2012 lopen medewerkers van Welzijnszorg, medestanders en sympathisanten samen tegen armoede. Ze laten hun sportieve prestaties sponsoren door familie, vrienden, collega’s… en bouwen zo mee aan een toekomst zonder armoede. Je kan kiezen tussen 4, 8 of 12 kilometer. Welke afstand je ook kiest, voor mensen in armoede maakt iedere kilometer het verschil. Op de allerlaatste dag van 2011 hebben meer dan 200 mensen hun benen ingezet voor de armen. Ze lieten hun gekozen kilometers sponsoren door familie, vrienden, collega’s… Hun sportieve inzet en oproep tot sponsoring bracht toen maar liefst 9.522 euro voor Welzijnszorg.

De goedgemutste breicampagne ‘Samen tegen armoede’ is sinds vorig jaar ook het motto van innocent smoothies. Met ‘De Goedgemutste Breicampagne’ willen ze samen met Welzijnszorg meebouwen aan een toekomst zonder armoede. In 2011 waren ze met 70.192. In 2012 gaan we voor 85.000 kleine mutsen! En daarvoor hebben we jouw breitalent nodig! Brei kleine mutsen voor de flesjes van innocent smoothies en steun zo Welzijnszorg De flesjes met muts staan vanaf januari 2013, gedurende vier weken, in de winkelrekken van Delhaize. Voor ieder verkocht flesje met muts ontvangt Welzijnszorg 25 cent om haar armoedeprojecten te steunen en zo mensen in armoede kansen te geven. Stuur je meesterwerkjes voor 30 november 2012 naar Welzijnszorg vzw, of breng ze binnen bij een regionale dienst in je buurt. De contactgegevens kan je achteraan deze bundel terugvinden. Nog geen breitechnieken onder de knie, of ben je je breitechnieken verleerd? Geen probleem! Neem een kijkje op www.welzijnszorg.be voor ondersteunende filmpjes en extra aanmoedigingen.


♣♦♠♥

26

Bezinnend | Ga je met me mee? Het materiaal van deze bezinning is gebruiksklaar maar voldoende open om aan te passen aan de groep en de gelegenheid. Een veel ruimer aanbod bezinnend materiaal kan je vinden in het tekstenboekje ‘Vragen of meegaan?’, de bezinning voor groepen, de adventskalender en de liturgiemap. Welkom en opening Vandaag staan we stil bij de campagne van Welzijnszorg ‘Armoede verjaart niet’, over armoede bij ouderen. We laten ons meenemen in de wereld van ouder wordende mensen, bij wie deze levensfase getekend wordt door bijkomende zorgen. Ze vragen ons iets. We blijven niet onverschillig voor wat we horen of voor wat er rondom ons gebeurt. Gedreven door verontwaardiging, door de hoop op een rechtvaardige samenleving of door het geloof in de boodschap van Jezus, kunnen we niet aan de zijlijn blijven. Ons laten raken is de eerste stap. We gaan op weg naar verandering. Je gaat toch mee? Echo’s van betrokkenen Lees (enkele van) de getuigenissen of integreer een fragment van de campagnedvd. Al deze getuigenissen komen van Welzijnsschakels, dialooggroep ‘Armoede bij Ouderen’ ♠ Het gebeurt dat ik ga slapen en dat ik de hele dag geen woord gesproken heb… ♥ Er is drie millimeter isolatie tussen mijn appartement en dat van de buren. Als je een koffielepel laat vallen, hoor je het. Ik leef constant met een koptelefoon op mijn hoofd. ♦ Wij staan vaak alleen in het leven. Als ouder probeer je toch niet over de miserie te praten om je kinderen te sparen. Niet elke keer terug het verdriet op tafel leggen. Je probeert ze te beschermen. Je probeert je plan te trekken om ze niet ongerust te maken. ♣ Ik had altijd het gevoel dat mijn dokter niet naar mij luisterde. Dan heb ik een vrijwilliger van het buurtcentrum meegenomen zodat die het ook eens kon zien. Elke keer als de dokter iets zei, legde de vrijwilliger het uit. Op den duur had de dokter het ook begrepen. Ik heb hem toen gezegd dat hij niet luisterde. “Ik ben een mens uit één stuk, niet enkel het stukje dat je er hebt uitgehaald.” Daarna wilde hij het goed maken en hij gaf een compliment over mijn tas. Hij wist dus echt niet hoe hij er moest mee omgaan. Maar hij is wel veranderd, hij heeft meer begrip nu. Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

♣♦♠♥

27

♠ Ik wilde eens de bus nemen, maar ik kon er niet op. De chauffeur wilde me niet helpen en zei: “Als je er niet opgeraakt, rij je niet mee! Neem maar een taxi.” Er was een man achter op de bus die zeer verontwaardigd was hierover en me geholpen heeft. Aan de chauffeur zei hij dat hij met me zou meerijden zover als nodig en om me er ook af te helpen. Openingstekst Vragen of meegaan? Net als bij het kaarten zit het leven vol keuzes. Welk spel kan ik met deze kaarten spelen? Wie zal ik vragen? Met wie zal ik meegaan? Wie wil met mij meegaan? Vragen die moeilijker worden naarmate je ouder wordt. Die moeilijker worden naarmate je keuzes slinken. Die moeilijker worden naarmate je armer bent. Na een leven lang werken (of zoeken) dromen mensen van een mooie oude dag. Een oude dag waarop je omringt wordt door warme mensen. Een oude dag waarbij je nog lang zelf op eigen benen kan staan. Een oude dag waarbij een stuk van je zorgen gedragen wordt door de mensen voor wie je zelf lang hebt ingestaan… Helaas blijft dit voor veel mensen een droom. Hun kaarten liggen niet goed. Te weinig troef bedeeld, een moeilijk spel, niet de juiste medespelers. Hun zorgen blijven. Groeien zelfs. Nóg moeilijker om te vragen, nog moeilijker om mensen te vinden die met je meegaan. Oud en arm? Grote miserie, als je ’t mij vraagt. (uit: Tekstenboekje ‘Vragen of meegaan?’)

Vragen ter discussie Wanneer je nog niet met de stellingen uit deze bundel gewerkt hebt, kan je de onderstaande vragen als een korte gespreksmethodiek gebruiken. Het verdiept de inleving in het thema. Welzijnszorg vzw – Huidevettersstraat 165 – 1000 Brussel – T 02 502 55 75 – F 02 502 58 09 – [email protected]

28

♣♦♠♥

Werkte je wel al met de stellingen dan kan je deze vragen ook ter overweging (in stilte) voorleggen aan de leerlingen. Met een schrijfgesprek of flappen kunnen de leerlingen hun ideeën delen met elkaar. De stellingen gaan over de vier invalshoeken bij de campagne: inkomen, zorg, huisvesting en participatie. Ze bieden heel wat stof voor discussie. Het is niet de bedoeling een eindeloos welles-nietes-gesprek te voeren maar vooral te peilen naar de redenen waarom leerlingen voor of tegen zijn. ♥ Mensen die tijdens hun loopbaan moesten rondkomen met een uitkering, mogen de hoogste pensioenen krijgen (ze konden immers het minste sparen). ♦ Een zorgbehoevende moet tevreden zijn met de zorg die hij krijgt en moet geen eisen stellen. ♣ Wie een eigen huis heeft, hoeft zich geen zorgen te maken en zal later niet snel in armoede terecht komen. ♠ Als mensen vereenzamen, is dat de schuld van hun omgeving (familie, buren, vrienden). Luisterlied We doen twee voorstellen voor een passend lied. Wilde Bloemen Frank Boeijen

Jij Daar In Het Donker Stef Bos

Als wilde bloemen alleen gelaten Aan de kant van de straat Aan de rand onvolmaakt

Jij daar in de doolhof En jij die wordt vergeten Jij die naar het licht zoekt En de keten wilt doorbreken

Die staan in de wind en de regen En nergens bang meer voor zijn Die hebben gezien dat het leven Onvoorspelbaar kan zijn

Jij denkt niet alleen Jij droomt niet alleen Jij staat niet alleen Want wij staan aan jou kant

Refr. Zonder iets zeker te weten Dit kan de laatste dag zijn Zodat alles zoveel meer betekent En alles kleuren krijgt En ver hier vandaan Valt de maan in de zee Refr.

Jij daar die blijft vechten Tegen de molens in de wind Die blijft geloven in de liefde Tegen elke stroming in Jij bent niet alleen Jij droomt niet alleen Jij staat niet alleen Want wij staan aan jou kant


29

♣♦♠♥ Slotteksten Armoede verjaart niet Armoede verjaart niet. Ik wel. De jaren tikken ongenadig voort: elke maand weer zorgen elke hulp weer schaamte elke muur weer vocht elk raam brengt tocht zoveel woede zoveel onmacht zoveel verdriet om wat niet kon zoveel gemis Ik ben veel te jong oud. Maar ik verjaar nog en ik geef een feest voor mezelf. Ik ben er nog En ik ben er fier op. (uit: Tekstenboekje ‘Vragen of meegaan?’)

Slotgebed God, Geef ons het vermogen om onszelf tussen haakjes te zetten, om aandacht te hebben voor de wereld die aan ons gebeurt. Leer ons de realiteit van de samenleving bekijken met uw ogen en maak van ons een parel in uw handen. Amen (uit: Bezinning voor groepen)


30

♣♦♠♥

WEDSTRIJD Wil je kans maken op het jongerenspel ‘Over en oud?’?! Stuur ons dan zo snel mogelijk je woordzoeker. Wie weet ben jij één van de vijf gelukkigen die het spel toegestuurd krijgt. De opgeloste woordzoeker mag je sturen naar: Welzijnszorg vzw T.a.v. Marie Wattiez Huidevettersstraat 165 1000 Brussel [email protected] Veel plezier! N F S G P O F G R T T S Q O E U G L J I T E S H E

N S Z U H F J P I E I K C V T O X S D N Z I H W S

E T D Q E Q R O F E N M R M F N B Z Q H H H E O A

T C N S O G X N S S S W N M E C E N I Y Z L C N R

S O N V T F S E Z A S B C N W O E G A E Z N I I R

A M L B Y P H A G E G T A V H S S E A I S O E N Q

S E E P Y U R L D P I E T S T R J S J I F G W G G

N L Q N L X N E I E J J F F O J S N U P S E V O O

A L C E E I O E P G X G G G A M S C P F O W D H A

Y O P X W E V F L Y O Q E E N Z A A M H E I D I I

W N I M E O B L O I O F K Z O Z S H A Z P Y O J R

E X H J O P E O M A Y Z K R O I H D M N S R G O P

R L A W A G M O A I A Z G X I N M T I E T L N U Z

K O L T V R I N A R H W N A N N D P I R R P E D T

L E V E N S V E R W A C H T I N G H M N I T T E D

O N E S C H A A M T E A Y S L P A L E P J A C R Q

O Q I A V N F O O A M M N D G A O M O I D I E E O

S P R E T K Y E E C N P N B S Z Z L B O D M E N R

H Z L B N S S I D R H A H O K C I P S R P L R E T

E B E Y Q B T N E E I G E L W T Q V S E E E C H P

I Y R A D M B L G X D N M M I A O R L C C B E O O

D R I Z Q S S A R M O E D E E Q E S R H N D U X G

V H T A S M A N E W I N K O M E N P T S D L E H F

K X O I S E P E N S I O E N N E I Q S Q K N S E V

C C O E V H U R S L H E D S R G C E M I S S Q B U

Zoek de volgende woorden: welzijnszorg, ouderen, schaamte, leefloon, drempels, kringloop, eenzaamheid, diploma, levensverwachting, soepstrijd, pensioen, woning, gezondheid, politiek, inkomen, armoede, werkloosheid, onrecht, armoedegrens, campagne


♣♦♠♥

31

EVALUATIE Deze bundel voor het secundair onderwijs is nieuw. Vandaar zouden wij graag nog enkele minuten van je tijd vragen om kort deze evaluatie in te vullen en ons terug te sturen. Zo kunnen wij de bundel volgend jaar gericht verder vormgeven. Welzijnszorg vzw T.a.v. Marie Wattiez Huidevettersstraat 165 1000 Brussel [email protected] Alvast bedankt voor je reactie! Van: Contactadres: School: Ik geef …

in het 1e/2e/3e/4e/5e/6e/7e jaar ASO/TSO/BSO/KSO.

Ik vind deze bundel een/geen (schrappen wat niet past) goed materiaal, omdat…

Ik gebruikte de volgende inhoudelijke methodieken: ♠ Cijferquiz ♥ Debat in de klas ♦ Kringloop van armoede ♣ Budgetoefening ♠ iTunes | Rijke verhalen. Over leven en overleven. ♥ Jongerendvd | Och arme?! ♦ Campagnedvd | Armoede verjaart niet Ik heb hierbij de volgende opmerkingen: …


♣♦♠♥

Ik droeg mijn steentje bij via de volgende actiemodellen: ♣ De campagne zichtbaar maken ♠ Petitiemodel |Armoede verjaart niet ♥ Soep op de stoep ♦ Corrida | Zet je benen in voor de armen! ♣ Goedgemutste breicampagne Ik heb hierbij de volgende opmerkingen: …

Ik gebruikte het bezinnend materiaal en heb daar volgende opmerkingen bij: …

Ik miste in deze bundel: …

Tips voor volgend jaar: …


32

33

♣♦♠♥

CONTACTGEGEVENS WELZIJNSZORG Nationaal Openingsuren: 9u tot 12u30 en 13u30 tot 16u30 Gesloten op woensdag, zaterdag en zondag Welzijnszorg Huidevettersstraat 165 1000 Brussel T 02 502 55 75 E [email protected] www.welzijnszorg.be Facebook: Welzijnszorg, Samen tegen armoede Twitter: @welzijnszorg

Regionale diensten Openingsuren: 10u tot 12u30 en 13u30 tot 16u30 Gesloten op maandag, zaterdag en zondag Brussel Huidevettersstraat 165 1000 Brussel T 02 213 04 73 E [email protected]

Limburg Tulpinstraat 75 3500 Hasselt T 011 24 90 20 E [email protected]

Vlaams-Brabant/Mechelen Varkensstraat 6 2800 Mechelen T 015 29 84 58 E [email protected]

Oost-Vlaanderen Sint-Salvatorstraat 30 9000 Gent T 09 269 23 40 E [email protected]

West-Vlaanderen Sint-Jorisstraat 13 8800 Roeselare T 051 26 08 08 E [email protected]

Antwerpen Rolwagenstraat 73 2018 Antwerpen T 03 217 24 90 E [email protected]


(G)oldies. Educatieve handleiding voor het secundair onderwijs bij de campagne Armoede verjaart niet

Recommend Documents