EDUCATIEVE HANDLEIDING BIJ DE DVD OORLOGSWOUTen

EDUCATIEVE HANDLEIDING BIJ DE DVD OORLOGSWOUTen

Ontwikkeld door het Vredescentrum van de provincie en de stad Antwerpen vzw

WAT ? 70 Jaar geleden, in volle oorlogstijd, opende de Gestapo de jacht op het plaatselijke politiekorps van Deurne. Tijdens de nacht van 14 op 15 januari 1944 werden 66 agenten opgepakt door de SS. De dvd ‘Oorlogswouten’ vertelt het verhaal van een politiekorps in oorlogstijd. Een verhaal over zwart en wit, vriendschap, haat en verzet. Indringende getuigenissen van de nabestaanden van leden van het politiekorps worden aangevuld met historische duiding. De DVD werd ontwikkeld door Lokaal Cultuurbeleid Deurne, District Deurne. De documentaire duurt 40 minuten en leent zich perfect tot vertoning in klas- of schoolverband. Het Vredescentrum van de provincie en de stad Antwerpen vzw ontwikkelde deze beknopte educatieve handleiding om met de film in de klas aan de slag te gaan. Deze DVD leent zich tot gebruik binnen de lessen geschiedenis en Project Algemene Vakken, maar kan zeker ook binnen de levensbeschouwelijke vakken worden gebruikt.

WIE ? De handleiding bij ‘Oorlogswouten’ is bedoeld voor gebruik in de derde graad van het secundair onderwijs, zowel voor ASO,TSO,BSO als KSO.

DUUR? Deze handleiding is modulair samengesteld. De filmvertoning met bespreking kan in 2 lesuren worden behandeld. Daarnaast kunnen ter aanvulling op het basispakket extra opdrachten worden uitgevoerd binnen het beschikbare tijdskader van de klas of groep in kwestie.

ALGEMENE DOELSTELLINGEN De educatieve verwerking zorgt ervoor dat: • de leerlingen stilstaan bij belangrijke historische feiten uit de Tweede Wereldoorlog • de leerlingen leren over de lokale weerslag van de Tweede Wereldoorlog op Antwerpen • de leerlingen ontdekken dat er een verband bestaat tussen verleden, heden en toekomst • de leerlingen staan stil bij de factoren die meespelen in het maken van een keuze en betrekken dit op hun eigen leven • de leerlingen denken na over vormen van verzet en passen ze toe op de eigen leefwereld. De DVD met nawerking knoopt mooi aan bij diverse eindtermen. In de bijlage vindt u het volledige overzicht van de eindtermen die doorheen de opdrachten worden behandeld.

VOORBEREIDING Van de leerlingen wordt verwacht dat zij de basisbegrippen en tijdslijn van de Tweede Wereldoorlog in grote lijnen beheersen. Deze leerstof kan ter voorbereiding best worden opgefrist. Om met het basispakket aan de slag te kunnen in de klas, heeft de leraar in principe voldoende aan de bijlagen achterin de handleiding. Er dienen dan enkel nog voldoende kopieën te worden voorzien voor de leerlingen.

-2-

Inhoud

A. BASISPAKKET

5



5

1. INLEIDING Trefwoorden raden (10 minuten)

5

Rondvraag (5 minuten) : wat weten de leerlingen over WO II in de eigen buurt?

6

2. NA DE FILMVERTONING

6

De Puzzel (10 minuten)

6

Lang geleden? (10 minuten)

7

Stellingen: wit, zwart of grijs (10 tot 15 minuten)

7

Vormen van verzet (5 minuten)

9

Wat zou jij doen? (10 minuten)

9

Slotwoord (3 minuten)

10

B. UITBREIDING

11

1. HISTORISCHE UITDIEPING

11

2. CREATIEVE UITDIEPING

12

3. THEMATISCHE UITBREIDING

13

C. BIJLAGEN

15

1. Adressering van de leerplannen

15

2. Begrippenlijst

18

3. Foto’s bij trefwoorden raden

22

4. De Puzzel

33

5. Lang geleden ?

34

6. Stellingen: fiche voor de leraar

40

7. Scenario’s: wat zou jij doen?

41

-3-

-4-

A. BASISPAKKET Met het basispakket willen we de leerlingen opnieuw vertrouwd maken met een aantal historische begrippen uit de Tweede Wereldoorlog. Daarna leggen we de link met de leefwereld van de jongeren vandaag. De historische input is het vertrekpunt voor korte klasgesprekken rond keuzes maken, betrokkenheid, verzet en solidariteit.

1. INLEIDING Trefwoorden raden (10 minuten) Doelstelling: Kernbegrippen WO II opfrissen aan de hand van filmstills/ beelden

OPTIE 1: De leraar toont foto’s uit zes gekende films over de Tweede Wereldoorlog. Per beeld heeft de klas 30 seconden om de titel en 2 vooropgestelde kernwoorden, aan de film gelinkt, in groep te raden. De leraar is scheidsrechter en houdt de tijd in de gaten. Eventueel wordt de klas in twee of meer groepen verdeeld om deze opdracht ‘tegen elkaar’ uit te voeren. De trefwoorden zijn: TITEL Inglorious bastards

Swastika/Hakenkruis

Aanslag, verzet

Schindler’s List

Auschwitz

Fabriek (dwangarbeid)

Pearl Harbor

Japan

Amerika

Saving Private Ryan

D-Day

Noord-Frankrijk/ Normandië

Der Untergang

Adolf Hitler

Val Derde Rijk

The Boy in the Striped Pyjama’s

Concentratiekamp

Gaskamer

De trefwoorden worden nadien kort toegelicht: De leerling die het juiste begrip heeft gegeven, geeft een korte omschrijving of definitie om het begrip te situeren in context en tijd. Waar nodig vult de leraar aan, met behulp van de begrippenlijst in bijlage.

OPTIE 2: Indien de leraar voorvoelt dat de leerlingen de films niet zullen kennen, kan hij of zij werken met andere beelden in de plaats van de filmstills. De verdere uitwerking blijft hetzelfde: de leerlingen hebben per beeld 30 seconden de tijd om twee trefwoorden te raden. Nadien worden de begrippen toegelicht.

-5-

De trefwoorden zijn in dit geval: Foto

Trefwoord 1

Trefwoord 2

‘Arbeit macht frei’

dwangarbeid

concentratiekamp

‘verscheurd hakenkruis’

swastika/hakenkruis

geallieerden

‘ ter land, ter zee en in de lucht’

D-Day

Normandië/Noord-Frankrijk

Hitler

Derde Rijk

Nationaal-Socialisme

‘Avenge Pearl Harbour’

Amerika

Japan

Rondvraag (5 minuten) : wat weten de leerlingen over WO II in de eigen buurt? Open vraag: Zijn er bepaalde feiten, verhalen, namen of gebeurtenissen die de leerlingen linken aan de Tweede Wereldoorlog in de eigen buurt of familie ?

2. NA DE FILMVERTONING THEMA 1: VROEGER EN NU

De Puzzel (10 minuten) Doelstelling: relevante begrippen en definities toelichten Na de film wordt er ingezoomd op enkele begrippen die voorkomen in de film. De leraar deelt per twee leerlingen één puzzel uit. Er zijn twee verschillende puzzels. Elke puzzel omvat 9 woorden waarvan er telkens 3 bij elkaar horen. De leerlingen moeten dus 3 verbanden per puzzel vinden. De gezochte verbanden zijn ‘Nacht und Nebel, razzia, Holocaust’ bij puzzel 1, ‘genocide, ideologie en vernietigingskamp’ bij puzzel 2. Nacht und Nebel

razzia

Holocaust

verzetsleden

Cinema Plaza Deurne

brandoffer

vogelvrij

inval

Zes miljoen

decreet

politie

Shoah

Genocide



Ideologie



Vernietigingskamp

rassenmoord

Nationaal-socialisme

uitroeiing

oorlogsmisdaad

overtuiging

gaskamers

Rwanda

wereldbeschouwing

Auschwitz

-6-

De leerlingen gaan per 2 aan de slag en zoeken de verbanden. De leraar overloopt klassikaal: wat hoort er samen en waarom? Nadien overloopt de leraar de verbanden. Aan de hand van de begrippenlijst in bijlage licht de leraar de begrippen toe waar nodig; pols bij de leerlingen of er nog andere begrippen of woorden uit de film onduidelijk zijn.

Lang geleden? (10 minuten) Doelstelling: speuren naar gelijkenissen vandaag In deze opdracht leggen de leerlingen linken tussen verleden en heden. Ze krijgen elk een artikel. De leraar vraagt hen de teksten door te lezen en op zoek te gaan naar gelijkenissen met de film. Er kan met 4 artikels worden gewerkt: 1.Case Abu Graib: Artikel: ‘Details folteringen in Abu Ghraib- gevangenis Bagdad vrijgegeven’ ( De Standaard, 28/4/2010) Stof tot vergelijken: behandeling van de gevangenen in het Fort van Breendonk, folteringen, levensomstandigheden. 2. Case Guantanamo: Artikel: ‘Sluiting Guantanamo Bay blijft toekomstmuziek’ ( De Morgen, 14/6/2013) Stof tot vergelijken: Nacht und Nebel- gevangenen, kampregime Fort van Breendonk 3. Case Malala Yousafzai: Artikel: ‘Malala: Van Talibanslachtoffer tot internationaal symbool voor meisjesrechten’(Knack, 10/10/13) Stof tot vergelijken: verzetsdaden, opkomen tegen politiek regime 4. Case Turkse burgerprotesten Artikel: ‘Stilstaan als daad van verzet’ (De Morgen, 19/6/2013) Stof tot vergelijken: verzetsdaden, opkomen tegen politiek regime

Welke parallellen trekken de leerlingen? Zien ze verbanden met het Fort van Breendonk en de getuigenissen over de behandeling van gevangenen? Zijn de verzetsdaden van activisten en burgers vandaag te vergelijken met verzetsdaden uit de documentaire ? Waarom wel/niet? Met de input van de leerlingen wordt een korte reflectie in de klasgroep gehouden.

THEMA 2: KEUZES MAKEN EN VERZET

Stellingen: wit, zwart of grijs (10 tot 15 minuten) Doelstelling: nadenken over wat er meespeelt bij het maken van keuzes: wanneer kies ik voor mezelf en wanneer voor een ander? Mensen en situaties zijn niet zwart of wit, in deze oefening gaat het vooral over verschillende tinten grijs.

-7-

De leraar legt de klasgroep enkele stellingen voor. Ieder beslist voor zich of hij of zij akkoord gaat. Wie akkoord gaat, gaat links in de ruimte staan (of steekt de linkerhand op), wie niet akkoord gaat, rechts (of rechterhand). De eerste drie stellingen grijpen terug naar situaties uit de film en situeren zich in de context van de Tweede Wereldoorlog: In oorlogstijd is het ieder voor zich. Onder bepaalde omstandigheden zou ik samenwerken met de vijand. Om een ander te redden, zou ik mezelf in gevaar brengen.

De volgende stellingen kaderen in het heden: hoe gaan de leerlingen om met onrechtsituaties vandaag? Verraad je een ander om jezelf te redden? Als je niets doet tegen onrecht, ben je medeplichtig. Je kan altijd weerstand bieden.

Na elke stelling polst de leraar bij de groepen: waarom ben je akkoord, waarom niet? Om de bespreking op gang te trekken, kan de leraar het gesprek sturen met volgende bijvragen: In oorlogstijd is het ieder voor zich Wat met familie en vrienden? Is het ook ieder voor zich in het dagelijks leven, nu ? Onder bepaalde omstandigheden zou ik samenwerken met de vijand Wanneer? Kan je een voorbeeld bedenken? Wat speelt een rol in je beslissing: angst, geld, gevaar iemand te verliezen,… Om een ander te redden, zou ik mezelf in gevaar brengen Wie is die ander? Moet het iemand zijn die je goed kent? Zou je ook een onbekende redden? Zou je gevaar opzoeken als je ook afzijdig kan blijven? Verraad je een ander om jezelf te redden? In welke omstandigheden? Wat weeg je tegen elkaar af? Veiligheid/zekerheid/angst/geld… Als je niets doet tegen onrecht ben je medeplichtig Kan je altijd ingrijpen? Wanneer grijp je in? Wanneer hou je afzijdig? Kan 1 persoon het verschil maken? Interessant cijfer: Tijdens de Tweede Wereldoorlog konden in België ruw geschat 15.000 Joden onderduiken met hulp van heel wat individuen.

-8-

Je kan altijd weerstand bieden Kan je altijd je eigen keuzes maken? Wat speelt ermee? Groepsdruk, familie, vrienden, economische motieven… Wanneer durf je tegen de stroom in te gaan? Kan je een voorbeeld geven?

Vormen van verzet (5 minuten) Doelstelling: stilstaan bij verschillende manier om tegen onrecht in te gaan en linken leggen tussen de film en de leefwereld van jongeren vandaag.

Welke manieren van verzet hebben de leerlingen opgepikt uit de film ? Voorbeelden van verzet uit de film : Valse identiteitspapieren maken voor verzetsleden Joden helpen onderduiken/ontsnappen bij razzia’s Sabotage- acties: vb. saboteren telefoonlijnen Inlichtingen verzamelen Drukken en verspreiden van geheime (verzets)krantjes: In de film gaat het vb. om ‘Steeds Vereenigd’(1941 -1944) Wapens smokkelen

Welke manier van verzet ‘vandaag’ kennen de leerlingen? Enkele voorbeelden van verzet vandaag om het gesprek op gang te trekken: betogen iets aanklagen in een open brief naar de kranten of op de sociale media Verzetsliedjes, filmpjes, kunstwerken vb. stencils Banksy Gewapende verzetsstrijders ….

De meeste voorbeelden zullen allicht gaan over grote verzetsdaden en acties. Er zijn echter ook heel wat stille en ‘kleine’ manieren van verzet. In de volgende oefening gaan we hier dieper op in.

Wat zou jij doen? (10 minuten) Doelstelling: de leerlingen laten inzien dat meerdere reacties op eenzelfde situatie mogelijk zijn, focus op handelingsvrijheid. De leerlingen krijgen per twee een kaartje met een situatie voorgeschoteld. Het gaat telkens om een concrete situatie die een aspect van onrecht inhoudt. De leerlingen bespreken hun kijk op de situatie en

-9-

analyseren hun verwachte gedrag aan de hand van volgende vragen:

- Hoe zou iemand in deze situatie allemaal kunnen reageren ? - Wat zou jij persoonlijk doen? - Waarom?

De leerkracht kan langslopen bij de verschillende groepjes en advocaat van de duivel spelen indien nodig. Al discussiërend ontdekken de leerlingen welke drijfveren iemand kan hebben. Met welke mogelijkheden, verantwoordelijkheden of risico’s dien je in een gegeven situatie rekening te houden? Hoe zouden de leerlingen zelf hun gedrag sturen en verantwoorden? Situatie 1: Escalerende ruzie (getuige) Situatie 2: Unfair play (betrokken partij) Situatie 3: Racisme op de metro (getuige) Situatie 4: Een vriendin wordt lastiggevallen (betrokken partij) De leerlingen koppelen terug naar de klasgroep, de leraar faciliteert een kort groepsgesprek.

Slotwoord (3 minuten) In een kort slotwoord vraagt de leraar naar de ervaringen en bedenkingen van de leerlingen bij de vorige oefeningen. Wat nemen de leerlingen mee uit de gesprekken?

-10-

B. UITBREIDING Het basispakket kan op verschillende manieren worden uitgediept. De film met nawerking kan enerzijds worden aangevuld met historische, anderzijds met meer creatieve opdrachten. Ook een thematische uitbreiding rond bijvoorbeeld conflicttransformatie of machtstheorie behoort tot de mogelijkheden.

1. HISTORISCHE UITDIEPING FIETSTOCHT OORLOGSWOUTEN- ‘SCHATTEN VAN DEURNE’ Bij de film Oorlogswouten werd een fietstocht uitgewerkt langs de besproken plaatsen. De tocht start aan Parking West van het Provinciaal Domein Rivierenhof te Deurne. Je vindt de volledige route terug in de app van de digitale fietstocht die je kan downloaden op elke smartphone of tablet. Download de gratis app ‘OJOO’ in de App Store of op Google Play. Zodra je een account hebt aangemaakt, kan je de fietstocht downloaden. WANDELING BEGELEID DOOR EEN (KLEIN)ZOON VAN EEN ‘OORLOGSWOUT’ De leerlingen wandelen door Deurne in het gezelschap van een van de (klein)kinderen van een agent uit de film. De wandeling duurt ongeveer 1,5 uur en houdt halt bij de belangrijkste plaatsen in Deurne die ook in de film voorkomen: het oude commissariaat, de plek waar Cinema Plaza stond of de verstopplaats van de wapens. Elke stopplaats geeft aanleiding tot het delen van sprekende getuigenissen en familieverhalen. Om een wandeling af te spreken, kan je contact opnemen met Benie Michiels via benie.michiels@ politie.antwerpen.be of 03 338 47 85. BEGELEID BEZOEK FORT VAN BREENDONK In de documentaire komt het Fort van Breendonk ter sprake als transitkamp voor een aantal van de opgepakte politie- agenten. Ook wordt er verteld over de gruwelijke levensomstandigheden van de gevangenen. Een begeleid bezoek aan het Fort van Breendonk neemt de leerlingen mee in de geschiedenis van het fort en de rol die het in de Tweede Wereldoorlog heeft gespeeld. De kamers van de gevangenen, de folterkamer en de executieplaats gaan niemand in de koude kleren zitten. Tijdens een bezoek aan Breendonk staan de persoonlijke verhalen van de gevangenen centraal. Alle informatie via www.breendonk.be. Een bezoek vastleggen kan via [email protected] of op het nummer + 32 3 860.75.24 (ma-do, 9.30u-12.30u). BEGELEID BEZOEK KAZERNE DOSSIN Een bezoek aan de Kazerne Dossin in Mechelen is een uitstekende manier om dieper in te gaan op het verhaal van de jodenvervolging en de Holocaust. Vanuit de Dossinkazerne werden tussen 1942 en 1944 25.484 Joden en 352 zigeuners weggevoerd. Amper 5% daarvan keerde levend uit Auschwitz- Birkenau terug. Een bezoek aan de Kazerne Dossin, Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over de ho-

-11-

locaust en mensenrechten is een bezoek aan een intense plaats van herinnering, een unieke ‘lieu de mémoire’. Het museum beschikt over een uitgebreid educatief aanbod dat niet alleen stilstaat bij de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, maar ook op zoek gaat naar de tijdloze mechanismen achter groepsdruk en collectief geweld. Naast een begeleid bezoek, biedt de Kazerne Dossin ook workshops en educatief materiaal aan. Meer informatie via www.kazernedossin.eu. V-BOMMENWANDELING Een andere optie voor een historische ‘field trip’ is de V-bommenwandeling. In samenwerking met het Vredescentrum en Antwerpen Toerisme en Congres, ontwikkelde de Gidsenwerking van Antwerpen Toerisme en Congres een wandeling door de Antwerpse binnenstad met de ‘V-bommen’ als leidraad. De bevrijding van Antwerpen in september 1944 luidde geen periode van vrede en opbouw in. In tegendeel, tussen oktober 1944 en maart 1945 vielen in totaal meer dan 800 Vergeldingsbommen op groot Antwerpen. Aan de hand van monumenten, gedenkplaten en visuele overblijfselen in de stad vertelt een stadsgids het verhaal van deze pijnlijke periode uit de Antwerpse geschiedenis. De wandelingen starten in het Vredescentrum in hartje Antwerpen. Doorheen de wandeling komen verschillende verhalen uit de Tweede Wereldoorlog aan bod : het verschil tussen de V1 en V2-bommen, de rol van generaal Armstrong in Antwerpen, het spoor van vernieling dat de V-bommen achterlieten, de schuilplaatsen,.. De eindhalte is het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten op het Zuid, waar de eerste V-bom insloeg. Voor meer informatie en reserveringen kan u contact opnemen met de medewerkers van het Vredescentrum op het nummer 03 292 36 52 of [email protected].

2. CREATIEVE UITDIEPING Naast een historische aanvulling, kan ook worden gewerkt met meer creatieve opdrachten die de leerlingen op een andere manier naar het onderwerp laten kijken. FOTOCOLLAGES Vertrek van zwart-wit foto’s uit de jaren ’40 die in de buurt zijn genomen. De leerlingen krijgen als opdracht uit te zoeken waar de foto genomen is en op dezelfde locatie een nieuwe foto te maken. Ze brengen de verandering in beeld: wat is er anders? Wat is hetzelfde gebleven? Bij een thematische fotocollage proberen de leerlingen een abstract begrip te verbeelden: laat de leerlingen bijvoorbeeld foto’s maken rond verzoening of verzet. Een ander interessant uitgangspunt is het continuüm ‘wit-grijs-zwart’. Laat de leerlingen oude zwart-wit portretten inkleuren of zwart-wit foto’s maken van elkaar en vervolgens hun eigen portret invullen met grijstinten of kleurtinten zoals ze zichzelf zien. DE STRAAT OP De namen van straten in de buurt verbergen vaak een hele geschiedenis. Welke straatnamen verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog? Zijn er ook straatnamen aan vrede gelinkt? Wat betekenen ze net? Trek

-12-

met de leerlingen de straat op en breng de straatnamen in kaart. Daarna gaan de leerlingen aan de slag in de bibliotheek, computerklas, gemeentehuis… Wie ontdekt als eerste het verhaal achter een bepaalde straatnaam?

ONS VERHAAL? Laat de leerlingen een onderzoekje opzetten naar de eigen familieverhalen uit de periode van de Tweede Wereldoorlog. Wat kunnen de leerlingen terugvinden aan foto’s, brieven en anekdotes? De zoektocht zal niet voor iedereen even vlot verlopen. Wie weinig kan opgraven van de eigen geschiedenis, kan op zoek gaan naar meer informatie over een lokale figuur die door de leraar wordt aangereikt. Uiteraard kan er ook worden gewerkt met andere historische of actuele conflicten indien de leerlingen daarrond verhalen kunnen verzamelen in familieverband.

3.THEMATISCHE UITBREIDING In het basispakket wordt er gefocust op de kernthema’s keuzevrijheid en verzet. Een ander thema dat aangesneden wordt in de film en kan worden vertaald naar de leefwereld van jongeren vandaag, is het thema ‘verzoening versus wraak’. Op macro- niveau kan er worden gewerkt rond conflictresolutie en conflicttransformatie: Hoe kunnen voormalige vijanden opnieuw op vriendschappelijke basis met elkaar omgaan? Vertrek van de theorie (theoretische model van bijvoorbeeld Galtung) en laat de leerlingen dit toepassen op een concrete case. Binnen deze aanpak is er tevens ruimte om de ontstaansreden (vredesprojecten) en specifieke uitbouw van een aantal grote internationale politieke organisaties zoals de Verenigde Naties en de Europese Unie uit te werken. Daarnaast bieden waarheidscommissies zoals de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie (Truth and Reconciliation Commission of South Africa ) een erg interessante insteek tot analyse en discussie. Op historisch vlak kan er binnen dit thema dieper worden ingegaan op de periode van repressie na de Tweede Wereldoorlog en de impact op het politieke en maatschappelijke leven. Op micro- niveau kan er binnen dit thema worden ingezoomd op het gedrag van de leerlingen in concrete situaties: Hoe leggen zij conflicten bij? Is iets ooit echt vergeven en vergeten? Welke rol speelt bestraffing of wraak daarin? Een andere thematische uitbreiding kan worden opgebouwd rond het concept ‘legitiem geweld’. In de documentaire wordt gewezen op de spanning tussen de politie- agenten van Deurne die instaan voor de ordehandhaving en de bezetter die als een ‘nieuwe orde’ optreedt. Vertrekkend van klasdiscussies rond de idee ‘legitiem geweld’: wanneer mag/moet men ingrijpen met geweld? kan deze context een insteek bieden voor het aanreiken van een theoretisch kader rond legitiem geweld en machtstheorie meer algemeen.

-13-

-14-

BIJLAGEN 1. ADRESSERING VAN DE LEERPLANNEN De documentaire met nawerking kadert in verschillende eindtermen, zowel wat betreft vakoverschrijdende als vakgebonden eindtermen. Deze bijlage biedt een overzicht.

VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN GEMEENSCHAPPELIJKE STAM De leerlingen empathie 5) houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen Kritisch denken 11) kunnen gegevens, handelswijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria 12) zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken 13) kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken Open en constructieve houding 16) houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en anderen, in samenleving en wereld 17) toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende stand punten Respect 18) gedragen zich respectvol Samenwerken 19) dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen Verantwoordelijkheid 20) nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in de samen leving Zelfbeeld 21) verwerven inzicht in de eigen sterke en zwakke punten

-15-

CONTEXT 5: POLITIEK-JURIDISCHE SAMENLEVING De leerlingen: 3) tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten 4) zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen

CONTEXT 7: SOCIOCULTURELE SAMENLEVING De leerlingen: 3) beschrijven de dynamiek in leef-en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen 4) gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit 5) trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xeno fobie geven voorbeelden van de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten

Vakgebonden eindtermen Geschiedenis 3e graad ASO De leerlingen: 6) analyseren fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee moderne samenlevingen worden geconfronteerd 11) tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefe nen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden 13) stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen 15) hun selectie van informatie kritisch verwoorden 17) een vraagstelling ontwikkelen om de historische informatie kritisch en vanuit verschillende stand punten te benaderen 19) kunnen verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen 20) kunnen een redenering opbouwen vanuit de studie van verleden en heden om hun standpunt t.o.v. een maatschappelijk probleem te verdedigen 23) zijn bereid om actuele spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken, rekening houdend met mogelijke achterliggende waarden, normen en mentaliteiten 25) zijn bereid ook hun ingenomen standpunten te confronteren met conflicterende gegevens en die van daaruit te relativeren 29) zijn bereid vanuit het historisch besef dat individuen en groepen interfereren in maatschappelijke processen, actief en constructief te participeren aan de evoluerende maatschappij

-16-

Geschiedenis 3e graad KSO en TSO De leerlingen: 4) omschrijven fundamentele conflicten en breuklijnen waarmee samenlevingen worden geconfron teerd 9) tonen aan dat ideologieën of mentaliteiten of waardestelsels of wereldbeschouwingen invloed uit oefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen. 10) stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen 11) kunnen doeltreffend informatie selecteren uit gevarieerd informatiemateriaal omtrent een histo rische of actuele probleemstelling 12) hun selectie van informatie kritisch verantwoorden 14) een vraagstelling ontwikkelen om de historische informatie kritisch en vanuit verschillende stand punten te benaderen. 15) kunnen verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen 16) via een historische redenering hun standpunt t.o.v. een maatschappelijk probleem nuanceren 19) zijn bereid om actuele spanningsvelden aan de historische ontwikkelingen te relateren 20) zijn bereid om actuele/historische spanningsvelden vanuit verschillende gezichtshoeken kritisch te bekijken 21) zijn bereid ook hun ingenomen standpunten te confronteren met conflicterende gegevens en die van daaruit te relativeren 25) zijn bereid vanuit het historische besef dat individuen en groepen interfereren in maatschappelijke processen, actief en constructief te participeren aan de evoluerende maatschappij. PAV 3e graad BSO De leerlingen: Taalvaardigheid 1) Kunnen uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie halen 2) Over die informatie reflecteren en ze evalueren 3) Ingewonnen informatie mondeling gebruiken 4) Mondeling argumenteren Organisatiebekwaamheid 16) kunnen bij groepsopdrachten overleggen en actief deelnemen, in teamverband instructies uitvoe ren, reflecteren en bijsturen Tijd- en ruimtebewustzijn 17) zien op grond van de actualiteit en eigen ervaringen dat er een verband bestaat tussen verleden, heden en toekomst en dat er culturele verschillen zijn in het dagelijks leven van mensen 19) kunnen belangrijke wereldproblemen herkennen en bespreken

-17-

2.BEGRIPPENLIJST HOLOCAUST De Holocaust is de systematische, bureaucratische, door de staat geleide vervolging en uitroeiing van ongeveer zes miljoen Joden door het naziregime en zijn collaborateurs. Het woord ‘holocaust’ stamt van het Grieks en betekent brandoffer. De nazi’s die in januari 1933 in Duitsland aan de macht kwamen, geloofden in de superioriteit van het Duitse ras en beschouwden de Joden als ‘untermenschen’ of inferieure mensen. Naast de joden werden ook andere bevolkingsgroepen opgepakt en uitgeroeid oa. Roma en Sinti-zigeuners, gehandicapten en sommige Slavische volkeren (oa. Polen en Russen). Nog andere groepen werden vervolgd om hun politieke of ideologische overtuiging of op grond van hun gedrag waaronder communisten, socialisten, jehovagetuigen en homoseksuelen” -- Definitie van het United States Holocaust Memorial Museum, Washington D.C GENOCIDE Genocide is een samenvoegsel van het oud-Griekse woord genos (ras,stam) en het Latijnse achtervoegsel –cide (moord) en betekent letterlijk ‘rassenmoord’. Volgens de definitie van het VN-verdrag inzake de preventie en bestraffing van genocide (1948) betekent genocide elk van de volgende daden, gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, raciale of religieuze bevolkingsgroep geheel of gedeeltelijk te vernietigen: het doden van leden van de groep het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op zijn hele of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging het nemen van maatregelen bedoeld om geboorten binnen de groep te voorkomen het op gewelddadige wijze overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep

SS De afkorting SS betekent Schutzstaffel of ‘beschermingsafdeling’. De SS werd opgericht in 1925 als lijfwacht van Hitler en breidde al snel uit naar een speciale eenheid voor Duitse soldaten. De leden droegen een zwart uniform en stonden in voor de naleving van de rassenwetten. Zo bewaakten ze de concentratiekampen en organiseerden de deportatie van Joden, zigeuners, politieke tegenstanders,.. Binnen de SS werd tevens de Waffen-SS opgericht, de militaire vleugel.

SA De SA is de afkorting van Sturmabteilung of ‘stormafdeling’. De SA werd in 1921 opgericht als knokploeg. Ze droegen een bruin uniform. De leden beschermden partijvergaderingen, intimideerden tegenstanders (oa. bestormen van Joodse winkels). De macht van de SA nam snel toe en zorgde voor spanningen tussen Adolf Hitler en het brein achter de SA, Röhm. De spanning escaleerde en zorgde ervoor dat in 1934 de top van de SA werd vermoord en de machtige positie van de SA sterk afnam.

-18-

RAZZIA Een razzia is een klopjacht of inval. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden heel wat razzia’s plaats met de bedoeling Joden op te pakken en af te voeren. In augustus en september 1942 vonden verschillende razzia’s in Groot- Antwerpen plaats, waaronder een aantal met actieve deelname van Antwerpse politie-agenten.

NACHT UND NEBEL Nacht und Nebel verwijst naar een Duits decreet uit 1941 (door de bezetter ingevoerd in 1942) waarbij verzetsmensen konden worden opgepakt om ‘spoorloos te verdwijnen’. De Nacht und Nebel-gevangenen kwamen in twee speciale concentratiekampen terecht: Gross-Rosen (Polen) en Natzweiler-Struthof (Frankrijk). De gevangenen moesten dwangarbeid verrichten in barbaarse omstandigheden. Voor de buitenwereld leek het alsof ze van de aardbol verdwenen waren: ze mochten geen brieven schrijven/ontvangen, de familieleden ontvingen nooit nieuws en overlijdens werden niet gecommuniceerd.

SIPO SD- GESTAPO SIPO SD is een afkorting die verwijst naar Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, de SS politie en inlichtingendienst. In de bezette gebieden werden lokale afdelingen opgericht, bijvoorbeeld de SIPO SD-afdeling Antwerpen. Ze stonden oa. in voor de bestrijding van communisme en verzet en de vervolging van joodse burgers. Gestapo staat voor Geheime Staatspolizei, in 1933 opgericht als politieke politie met als doel de tegenstanders van de nazi’s te elimineren. De Gestapo maakte vanaf 1936 deel uit van de SIPO SD. De specifieke taken van de verschillende diensten waren niet altijd even afgebakend.

IDEOLOGIE EN NATIONAALSOCIALISME Een ideologie is een samenhangend geheel van overtuigingen, waarden, normen en idealen met betrekking tot de wereld en de mens, een wereldbeeld. Het nationaalsocialisme is een voorbeeld van een ideologie. Het nationaalsocialisme of nazisme verwijst naar het geheel van ideeën van Adolf Hitler en zijn partijgenoten van de NSDAP (de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij). Het nationaalsocialisme vormde het theoretische kader van Nazi-Duitsland tussen 1933 en 1945. Enkele van de basiskenmerken van het nationaalsocialisme zijn extreem nationalisme, racisme en antisemitisme.

-19-

DERDE RIJK Het Derde rijk is de benaming voor Duitsland onder het nationaalsocialistische regime, van 1933-1945. Het begrip ‘Derde Rijk’(Drittes Reich) werd destijds vooral door de media in Nazi-Duitsland gebruikt. Het eerste rijk was het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie (843-1806), het tweede was het Duitse Keizerrijk (1871-1918). SWASTIKA Een swastika of hakenkruis is een eeuwenoud symbool in de vorm van een kruis met aan alle uiteinden een haak. Oorspronkelijk stond het symbool voor welzijn en voorspoed en het komt voor in religies als hindoeïsme en boeddhisme. Het oude godsdienstige symbool kreeg een hele andere betekenis toen het door Hitler en zijn aanhangers werd opgepikt. De originele swastika werd een kwartslag gedraaid en werd het symbool van Nazi-Duitsland.

D-DAY De term D-Day wordt algemeen door het leger gebruikt om de dag van een aanval of operatie aan te duiden. De bekendste militaire operatie onder de naam D-Day is ‘Operation Overlord’: de geallieerde landingen in Normandië op dinsdagochtend 6 juni 1944. Deze operatie zou het begin van de bevrijding van West-Europa van de Duitse bezetter betekenen. Het was een enorme samenwerking van marine, luchten landmacht van de verschillende legers en geldt nog steeds als de grootste amfibische invasie ooit. Meer dan 110.000 soldaten lieten het leven tijdens deze operatie.

TRANSITKAMP Een doorgangskamp of transitkamp is een kamp dat is ingericht om gevangenen tijdelijk te verzamelen. Nadien worden ze verder weg gevoerd naar concentratie-of vernietigingskampen. Een voorbeeld is Kazerne Dossin in Mechelen waar tussen 1942 en 1944 meer dan 25.000 mensen werden verzameld en op transport gezet.

CONCENTRATIEKAMP Een concentratiekamp is een kamp waar gevangenen worden ‘geconcentreerd’ of verzameld. De levensomstandigheden zijn mensonwaardig en de gevangenen moeten vaak dwangarbeid verrichten. Hoewel de term vaak naar de Tweede Wereldoorlog verwijst, bestonden er ook eerder al dergelijke kampen.

VERNIETIGINGSKAMP Een vernietigingskamp is een concentratiekamp dat de vernietiging van de gevangenen tot doel heeft. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er zeven vernietigingskampen actief met als doel op efficiënte en grootschalige wijze zoveel mogelijk ‘untermenschen’ om te brengen. Een van de meest bekende vernietigingskampen is Auschwitz (Polen) waar meer dan 1,1 miljoen mensen werd vermoord. Officiële documenten bevestigen dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan 1600 transit-, concentratie- en vernietigingskampen in gebruik waren.

-20-

HET FORT VAN BREENDONK Omdat de Sipo-SD een eigen gevangenis wilde voor haar gevangenen, nam ze na de bezetting het bestaande Fort van Breendonk over. Het Fort van Breendonk werd ‘Auffganglager Breendonk’. De gevangenen werden bij binnenkomst geregistreerd, geschoren en kregen een oud uniform van het Belgisch leger waarop hun nummer werd genaaid. Ze moesten als dwangarbeid lagen aarde van het fort afgraven. Dit slopende, afbeulende werk was bedoeld om hen fysiek en mentaal te kraken. De honger, de dwangarbeid en de mishandelingen - vanaf september 1941 ook door Vlamingen in SS-uniform - misten hun effect niet missen en maakten bijna honderd slachtoffers. Als in de zomer van 1942 de Dossin- kazerne in Mechelen geopend werd en het antisemitische Nazi-beleid in een hogere versnelling schakelde, verdwenen de meeste joden uit Breendonk. Ook door de groei van de verzetsbewegingen, en dus van de gearresteerde verzetslieden, werd het Fort meer en meer een gevangenis voor leden van het Belgische verzet. Er kwam een folterkamer, isoleercellen en vanaf november een executieterrein. Hier werden in minder dan twee jaar tijd minstens 164 gijzelaars op bevel van het militair bewind gefusilleerd als represaille voor aanslagen van het verzet. Deze gijzelaars stonden meestal niet in verband met de bewuste verzetsdaad, maar waren zuivere vergelding om het moreel van de bevolking te breken. Meestal werden gevangenen van Breendonk na dwangarbeid of foltering doorgestuurd naar concentratiekampen in Duitsland of Polen, meestal Buchenwald. Van de meer dan 3500 gevangenen zal zowat de helft de oorlog niet overleven.

COLLABORATIE ( ‘DE ZWARTEN’) Collaboratie is de samenwerking met de bezetter vanuit de wil om diens politiek-ideologisch project mee te realiseren. De samenwerking is vrijwillig en gemotiveerd. Er bestaat een onderscheid tussen politieke, economische en militaire collaboratie.

VERZET (‘ DE WITTEN’) Met ‘het verzet’ worden individuen en groepen bedoeld die tijdens de Tweede Wereldoorlog in opstand kwamen tegen de Duitse bezetter en de collaborateurs. Ze pleegden zowel geweldloos verzet (vb. helpen onderduiken van Joden) als daden van gewapend verzet, oa. sabotage- acties.

-21-

-22-

3. FOTO’S BIJ TREFWOORDEN RADEN

-23-

-24-

-25-

-26-

-27-

INLEIDING OPTIE 2

4. DE PUZZEL

-28-

-29-

-30-

-31-

-32-

PUZZEL 1 VERZETSLEDEN

DECREET

BRANDOFFER

ZES MILJOEN

INVAL

CINEMA PLAZA DEURNE

POLITIE

VOGELVRIJ

SHOAH

PUZZEL 2 UITROEIING

RWANDA

GASKAMERS

OVERTUIGING

NATIONAAL-SOCIALISME

WERELDBESCHOUWING

RASSENMOORD

AUSCHWITZ

OORLOGSMISDAAD

-33-

5. LANG GELEDEN ? Details Folteringen In Abu Ghraib-Gevangenis Bagdad Vrijgegeven De Standaard: 28/04/2010 om 14:19 door fdb | Bron: belga, afp De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch heeft woensdag details gegeven van de folteringen die gedetineerden in een geheime gevangenis in Bagdad moesten ondergaan. De Los Angeles Times berichtte vorige week maandag dat honderden soennieten maandenlang in de ondertussen opgedoekte gevangenis werden vastgehouden en dat velen van hen gefolterd werden. Het rapport brengt de mishandelingen in herinnering waaraan Amerikaanse militairen zich in 2004 in de gevangenis van Abu Ghraib schuldig maakten. HRW interviewde 42 van de 300 mannen die onlangs van de geheime gevangenis naar het detentiecentrum van Roussafa, in het oosten van Bagdad, werden overgebracht, nadat het ministerie van Mensenrechten van Irak toegang gekregen had tot de gevangenis. ‘De gruwel die we ontdekt hebben, doet vermoeden dat foltering de norm was’ in de gevangenis op de vroegere luchthaven van Mouthana (in het westen van Bagdad), zei Joe Stork, adjunct-directeur van de afdeling Midden-Oosten van HRW. Volgens de organisatie werden de gevangenen bij de voeten opgehangen terwijl ze ondervraagd werden, werden ze geslagen, gegeseld en werd hen met een plastic zak voor het gezicht belemmerd te ademen. ‘Wanneer ze flauwvielen, werden ze bij bewustzijn gebracht met elektrische schokken op hun lichaam en genitaliën’, zo staat voorts in het rapport van HRW. De gevangenen spraken van sodomie met een bezemsteel of een pistool. Sommigen werden door hun ondervragers en bewakers tot fellatie gedwongen, verzekert het rapport. De gevangenen werden met kabels geslagen, met bijtend zuur en sigaretten verbrand, en hun tanden werden stukgeslagen.

-34-

Sluiting Guantanamo Bay blijft toekomstmuziek De Morgen 14-06-13, 22.46u - Lynn Formesyn - Bron: Huffington Post

4 ©AP Een escalerende hongerstaking en een kersvers pleidooi van president Obama voor de sluiting van Guantanamo Bay stootten op dovemansoren tijdens ‘Congres Friday’. Zo werd in de House of Representatives gestemd voor het openhouden van de beruchte gevangenis. Bovendien willen ze het Obama nog moeilijker maken om de naar ruwe schatting 56 gevangenen die “veilig” verklaard werden door de inlichtingsdiensten te verhuizen naar Yemen. Nog eens 30 anderen van de in totaal 166 ‘Gitmo’-gevangen werden goedgekeurd voor vrijlating. War on terror “Het Ministerie van Defensie hoort geen gedetineerden te verplaatsen naar Yemen omdat ze ‘s werelds gevaarlijkste terroristen representeren”, stelt de Republikeinse Jackie Walorski, die als een paal achter het verbod op verscheping vanuit Guantanamo staat. “Wie zijn deze gevangenen? Het zijn geen onschuldige geitenherders die opgepikt werden door een plunderend Amerikaans leger, waar ik trouwens zelf deel van was”, klonk het uit de mond van Irak-veteraan Tom Cotton.

-35-

“On-Amerikaans” De verdediging haalt dan weer aan dat zeker niet iedereen een echte bedreiging vormt en dat het vasthouden van veilig verklaarde mensen in een instelling die jaarlijks meer dan 1,6 miljoen dollar kost gewoon niet verstandig is. Bovendien zouden de praktijken ook zeer “on-Amerikaans” zijn: “Het eeuwig opsluiten van mensen die een minimale bedreiging vormen is cru gezegd gewoon on-Amerikaans. Het bokst tegen al onze waarden in om mensen vast te houden omdat we denken (of vrezen) dat er mogelijk een risico zou kunnen zijn. Dit is niet de manier waarop de grondwet zou moeten werken”, aldus de Republikein Adam Smith. Besmeurde eer De Democraten willen Guantanamo Bay gesloten zien omdat het kostelijk, overbodig en een schending van de grondwet is. “Het is een vuile vlek op onze nationale eer, een schande voor de Amerikaanse waarden. Het komt er op neer dat we Guantanamo helemaal niet nodig hebben. Het werd in de eerste plaats opgericht omdat we hoopten dat we bepaalde mensen buiten de traditionele grenzen van gerechtssysteem konden houden omdat de gevangenis niet gebouwd is op Amerikaanse grond. Het Hooggerechtshof oordeelde daar anders over, dus er is geen voordeel verbonden aan de gevangenis”, klonk het nog. Toekomstmuziek De ‘Supreme Court’ besliste ondertussen dat de gedetineerden het recht hebben om voor een rechter verschijnen, maar hoe snel deze rechtzaken precies gerealiseerd kunnen worden, werd (doelbewust?) niet vastgelegd. Hierdoor krijgt de opsluiting van deze gevangenen de stempel ‘onbepaalde duur’. ©AFP

-36-

Malala: Van Talibanslachtoffer tot internationaal symbool voor meisjesrechten 10/10/13 - Knack Het Pakistaanse meisje Malala Yousafzai werd op 15-jarige leeftijd door Taliban-strijders in het hoofd geschoten. Haar misdaad? Ze wilde naar school. Sindsdien is ze een internationaal symbool voor onderwijs en vrouwenrechten. Malala Yousafzai werd op 9 oktober 2012 in de Swat-vallei in het noordwesten van Pakistan in het hoofd geschoten door de Taliban. Ze keerde terug van school toen Talibanschutters de schoolbus deden stoppen en aan boord gingen. Ze vroegen de kinderen aan te duiden wie Malala was, wat de doodsbange kinderen deden. Daarop schoten de mannen drie keer. Twee andere meisjes raakten ook gewond. “We tolereren het niet dat mensen zoals Malala ons tegenspreken”, zei een talibanwoordvoerder later. Het 15-jarige meisje werd overgebracht naar een ziekenhuis in Groot-Brittannië voor medische verzorging. Haar verhaal ging de wereld rond, en overal wekte ze ontzag op. Na drie maanden mocht ze het ziekenhuis verlaten. Haar vader kreeg een job aangeboden op het Pakistaanse consulaat, zodat het meisje in Europa kan blijven waar ze veilig haar school kan afmaken. Nog steeds doelwit In eigen land was Malala al voor de aanslag een bekend gezicht. Op haar blog kaartte ze de mensenrechtenschendingen na de machtsovername van de Taliban in de Swatvallei aan. Het idee voor de blog kwam van haar vader Ziauddin, die zelf verantwoordelijk was voor een van de weinige scholen die tegen de eis van de Taliban inging en onderwijs verschafte aan meisjes. Malala Yousufzai , ondertussen 16, werd met elk interview dat ze gaf aan Pakistaanse en internationale journalisten en met elke vredesprijs die ze won, een stukje volwassener. Ze toont zelden angst en ze verstopte haar gezicht niet. Nochtans is het gevaar nog niet geweken. “Iemand die de islam zo durft te bekritiseren is een doelwit”, liet een woordvoerder van de Taliban weten. Hoewel de islam verbiedt om vrouwen te doden, vormen volgens de Taliban zij die het geloof bedreigen een uitzondering. ‘”Ik heb recht op onderwijs”, verdedigt Malala zich tekens weer. “Ik heb het recht om te spelen, ik heb het recht om te zingen, ik heb het recht om te spreken”, zei ze in 2011 aan CNN. Waarom riskeer je je leven door je stem te verheffen, vroeg een journalist. “Als ik het niet doe, wie dan wel?”, antwoordde ze in perfect Engels. “Meisjes die bang zijn moeten tegen hun angsten vechten. Blijf niet in je slaapkamer zitten.” ‘Boeken en pennen zijn onze machtigste wapens’ In 2012 vertelde Malala aan Geo TV in Pakistan dat de Taliban alles mochten doen, ze zou toch naar school blijven gaan. “We leven in de 21e eeuw. Hoe kan het dan dat onderwijs mij ontzegd wordt?” Ter gelegenheid van haar zestiende verjaardag sprak ze de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York toe. In haar speech ijverde ze voor kwaliteitsvol onderwijs voor alle kinderen ter wereld. “Onze boeken en pennen zijn onze machtigste wapens.”

-37-

De VN steunt haar strijd ten volle. Zo werd 10 november uitgeroepen tot ‘Dag van Malala’. Malala benadrukt dat de dag niet in het teken staat van haar. “De dag is voor alle vrouwen, meisjes en jongens die voor hun rechten hebben gevochten.” Ook het Amerikaanse Time Magazine riep haar uit tot een van de meest invloedrijke personen ter wereld. Politica Het meisje beklemtoont dat er nog veel werk aan de winkel is in Pakistan en andere delen van de wereld. De cijfers liegen er niet om. Tussen 2007 en maart 2009 werden in totaal 172 scholen beschoten en vernield. Volgens de mensrechtencommissie van de Verenigde Naties konden zo’n 23.000 meisjes en 17.000 jongetjes niet langer naar school. In oktober 2010, maanden na de gigantische overstromingen in Pakistan, dreven de Taliban hun bommencampagne op scholen die meisjes onderrichtten nog op. In 2012 ging 75 procent van de Pakistaanse meisjes niet naar school. Hoewel Malala wereldberoemd werd, is haar invloed nog steeds het grootst op haar naaste omgeving . “Zij heeft laten zien wat we als meisjes kunnen bereiken. Eerst wilden we lerares worden, maar nu ook bestuurder, politica of arts”, aldus een voormalig klasgenootje Attia.

-38-

Stilstaan als daad van verzet 19-06-13, 00.00u – DE MORGEN Acht uur lang stond hij stil, met zijn blik op een portret van Kemal Atatürk op het Taksimplein. Honderden volgden gisteren het stille protest van Erdem Gündüz (33), een choreograaf. Zijn hemd los uit zijn broek, zijn handen in zijn zakken, zijn verwarde haar in een staartje. Gündüz’ protest bestond uit stilstaan en kijken. Acht uur lang stond hij onbeweeglijk op het Taksimplein en keek hij naar de grote beeltenis van Atatürk en de Turkse vlaggen die uithangen aan het Atatürk Kültür Merkezi, het cultureel centrum Atatürk, aan het Taksimplein. Hij begon om een uur of zes ‘s avonds en al snel werd zijn opvallende protest, in groot contrast met de demonstraties van de afgelopen weken, het trending topic op sociale media. Duran adam, werd hij genoemd, ‘staande man’, en het duurde niet lang voordat honderden zijn voorbeeld volgden. Achter hem, op het Taksimplein, maar ook in andere grote steden als Ankara en Izmir begonnen demonstranten gewoon te staan als protest. Gündüz blijkt een 34-jarige choreograaf en performancekunstenaar te zijn die met zijn actie vooral wilde opvallen. “Ik ben met opzet gaan staan waar de media mij konden zien, waar ik zou opvallen”, zei hij gisteren aan de Turkse pers. “Tijdens de protesten van de afgelopen weken kwam de politie ‘s avonds en werd het plein schoongeveegd. De volgende ochtend leek het dan alsof er niets was gebeurd en ging iedereen gewoon voort met zijn leven. Er wordt niet meer geluisterd naar de mensen, naar hun meningen. Er zijn vier doden gevallen, honderden gewonden. Maar de Turkse media lieten eerst niets zien en de beelden die hier later werden verspreid, waren vooral spektakelbeelden.” Zelf nam Gündüz niet deel aan de protesten, tot maandagavond. “Ik ben een gewoon iemand”, zei hij. “Als ze mij weghalen, zal iemand anders mij wel vervangen.” Weghalen deed de politie hem uiteindelijk rond twee uur ‘s nachts, samen met nog een tiental stilstaande betogers. Gündüz werd aangehouden op grond van het “zich op geweldloze manier verzetten tegen de politie”. Daarvoor baseerde de politie zich een wetsartikel dat gaat over de regelgeving voor demonstraties en samenscholingen. “De vraag is of dit een samenscholing is”, liet Volkan Gültekin, advocaat van Gündüz en andere ‘staanders’ die werden opgepakt, gisteren weten. “Voor een samenscholing is deelname en organisatie vereist. Maar deze mensen kwamen uit zichzelf en stonden daar op zichzelf.” Werden maandagnacht Erdem Gündüz en de anderen verwijderd van Taksim, dan kreeg de choreograaf gelijk met zijn uitspraak dat iemand anders hem wel zou vervangen. Gisteren stonden opnieuw tientallen Turken stil op het Taksimplein, met de blik gericht op het portret van Atatürk. Premier Erdogan verdedigde gisteren het optreden van de Turkse politie, die kwistig traangas, knuppel en waterkanon gebruikte. De premier zei ook dat hij de bevoegdheden van de politie zou uitbreiden indien nodig. Intussen werden opnieuw tientallen Turken opgepakt na huiszoekingen in woningen en kantoren. Ze worden verdacht van geweld gebruikt te hebben tegen de politie tijdens de protesten.

-39-

6. STELLINGEN: FICHE VOOR DE LERAAR In oorlogstijd is het ieder voor zich

Vragen voor discussie: Wat met familie en vrienden? Is het ook ieder voor zich in het dagelijks leven, nu ?

Onder bepaalde omstandigheden zou ik samenwerken met de vijand

Vragen voor discussie: Wanneer? Kan je een voorbeeld bedenken? Wat speelt een rol in je beslissing: angst, geld, gevaar iemand te verliezen,…

Om een ander te redden, zou ik mezelf in gevaar brengen Vragen voor discussie: Wie is die ander? Moet het iemand zijn die je goed kent? Zou je ook een onbekende redden? Zou je gevaar opzoeken als je ook afzijdig kan blijven?

Verraad je een ander om jezelf te redden?

Vragen voor discussie: In welke omstandigheden? Wat weeg je tegen elkaar af? Veiligheid/zekerheid/angst/geld…

Als je niets doet tegen onrecht ben je medeplichtig

Vragen voor discussie: Kan je altijd ingrijpen? Wanneer grijp je in? Wanneer hou je afzijdig? Kan 1 persoon het verschil maken? Interessant cijfer: Tijdens de Tweede Wereldoorlog konden in België ruw geschat 15.000 Joden onderduiken met hulp van heel wat individuen.

Je kan altijd weerstand bieden

Vragen voor discussie: Kan je altijd je eigen keuzes maken? Wat speelt ermee? Groepsdruk, familie, vrienden, economische motieven… Wanneer durf je tegen de stroom in te gaan?

-40-

7. SCENARIO’S: WAT ZOU JIJ DOEN? SITUATIE:

SITUATIE:

Je staat aan de ingang van een café te wachten op een vriend. Je kan al een tijdje horen hoe een koppeltje op 10 meter van je luid ruzie maakt. Plots geeft de jongen het meisje een mep. Jij hebt alles gezien, maar zij hebben jou niet gezien.

Jij en je voetbalmaten staan aan de leiding van een belangrijke voetbalwedstrijd. De tweede helft is bijna afgelopen en jullie staan 1 punt voor. Wanneer niemand kijkt, trapt een van je teamgenoten de beste speler van de tegenpartij tegen de schenen. De scheidsrechter heeft niets gezien.

1.Hoe zou iemand in deze situatie allemaal 1.Hoe zou iemand in deze situatie allemaal kunnen reageren ? kunnen reageren ? 2. Wat zou jij persoonlijk doen? 2. Wat zou jij persoonlijk doen? 3. Waarom? 3. Waarom?

SITUATIE:

SITUATIE:

Je staat na school te wachten op de metro. Het perron staat vol met wachtende mensen. De metro stopt en de eerste mensen stappen op. Wanneer een zwarte man wil opstappen, blokkeren enkele mannen de ingang. Hij probeert langs hen te raken, maar dit lukt niet. De metro vertrekt en de man blijft op het perron achter.

Je bent met enkele vrienden op een feestje. Iedereen amuseert zich. Op een bepaald moment komen twee jongens zich in jullie groepje mengen, ze willen koste wat kost met twee van je vriendinnen dansen en doen lastig wanneer ze neen zeggen. Ze blijven aandringen.

1.Hoe zou iemand in deze situatie allemaal 1.Hoe zou iemand in deze situatie allemaal kunnen reageren ? kunnen reageren ? 2. Wat zou jij persoonlijk doen? 2. Wat zou jij persoonlijk doen? 3. Waarom? 3. Waarom?

-41-

-42-

Deze educatieve handleiding werd uitgewerkt door het Vredescentrum van de provincie en de stad Antwerpen vzw. Het Vredescentrum werkt aan projecten rond vredesopvoeding en herinneringseducatie, zowel voor jongeren als voor volwassenen. In deze projecten probeert het Vredescentrum verbindingen te leggen tussen verleden en heden en tussen het kleine binnenland en het grote buitenland. We werken hierbij zoveel mogelijk in partnerschap met anderen. Doelgroep van het Vredescentrum zijn scholen, middenveldorganisaties en geïnteresseerde bezoekers. Het aanbod is gevarieerd en bevat evenzeer debatten rond actuele kwesties als meer structurele projecten rond de Wereldoorlogen, democratie en verdraagzaamheid. Daarenboven is het Vredescentrum een ontmoetingscentrum. In dit kader biedt het Vredescentrum graag een forum voor studiedagen, tentoonstellingen, debatten en andere bijeenkomsten van vredesorganisaties en -initiatieven. Voor meer informatie kan u altijd contact opnemen via [email protected] of op het nummer 03 292 36 51.

Het Vredescentrum van de provincie en de stad Antwerpen Everdijstraat 12, 2000 Antwerpen [email protected] 03 292 36 52 www.vredescentrum.be www.getuigenbank.be www.antwerpen14-18.be

-43-