Gerrit De Vylder
Globalisering, groei en ontwikkeling Een andere kijk op de internationale politieke economie
B 368335
(jafav\\ Antwerpen-Apeldoom
Inhoud
Inleiding
11
DEEL1. GLOBALISERING, GROEI EN ONTWIKKELING, EEN CONCEPTUELE BENADERING
15
/. Economische groei Het nationale inkomen Een tekort aan fysisch kapitaal Kapitaalschaarste "Human" en "social capital"
_
19 19 20 21 22
2. Humane versus economische ontwikkeling De levensstandaard Welzijn Humane versus economische ontwikkeling
22 22 23 23
3. Een ongelijke inkomensverdeling Absolute en relatieve armoede Het economische belang van een gelijke inkomensverdeling Oorzaken van inkomensongelijkheid Het meten van inkomensongelijkheid De slachtoffers: identificatie van de armen
24 24 25 25 26 27
4. En globalisering...
27
DEEL 2. DE "PAX BRITANNICA", VAN OORSPRONG TOT CRISIS (1776-1945)
29
1. De oude Aziëcentrische wereld Een globalisering rond de Indische Oceaan , Internationale sociale relaties op basis van gelijkheid
31 31 36
2. Een nieuw Eurocentrisch kapitalisme Politieke revoluties en privé-bezit Van wetenschap naar machines Financiële expansie Een agrarische revolutie
37 38 38 40 40
Marktuitbreiding en productinnovatie Een kredietrevolutie Overzeese markten Liberalisering van de internationale handel
41 42 42 43
3. De ideale wereld van de klassieke (en neo-klassieke) scholen Isaac Newton en Johann Wolfgang Goethe Adam Smith Een conservatieve reactie Utilitaristische reacties De neo-klassieke of marginalistische school —~ Vertaling naar internationale handel
44 44 44 46
4. Socialisme en marxisme Nieuwe politieke bewegingen De vroeg- of utopische socialisten Het marxisme of communisme De christen-democratie De Britse historische school
48 49
"
50 50 51 54 57 58
5. Crisis en het "fin-de-siècle" Het 19de eeuwse "fin-de-siècle": de prelude op de Eerste Wereldoorlog Het blijvende belang van protectionisme De globalisering van het "fin-de-siècle" Het Europese imperialisme
60 60 61 61 63
6. Theorieën van protectionisme, imperialisme en nationalisme De imperialistische "Zeitgeist" Een socialistisch perspectief Een marxistisch perspectief De rol van de culturele antropologie Een Amerikaans pleidooi voor protectionisme De Duitse historische school
64 64 65 66 67 68 68
7. De bom ontploft: de Wereldoorlogen en de crisis van het Interbellum De Eerste Wereldoorlog De na-oorlogse Duitse inflatie De defiatie van de j aren 1930 De « New Deal » De politieke vertaling van economische onrust: nazisme en fascisme De Tweede Wereldoorlog
70 70 71 72 73 73 74
8. Economisch beleid en theorie geconfronteerd met crisis Handelsprotectionisme in het Interbellum Een Keynesiaanse reactie Nazi-economie
75 75 77 78
Inhoud
Schumpeter en het Amerikaanse institutionalisme De "Nouvelle Histoire"
80 82
DEEL 3. AMERIKAANSE DROMEN VERSUS AZIATISCHE APATHIE 1776-1945
85
1. Het Amerikaanse alternatief De geboorte van een nieuwe natie en een nieuw economisch gedachtegoed Trusts: naar een ongeëvenaarde economische groei De politieke vertaling van economische macht -" Canada
87 87 88 89 89
2. De filosofie van het "individualisme" De Amerikaanse vertaling van een protestantse arbeidsethiek De "folklore van het individualisme"
90 90 91
3. Latijns-Amerika: politieke onafhankelijkheid zonder economische ontvoogding Een valse dekolonisatie: latifundia en bananenrepublieken De Mexicaanse Revolutie
92 92 95
4. Mislukte "Industriële Revoluties" in Noord-Afrika en Azië Ottomaans pre-kapitalisme? Atatürk's revolutie: een Kemalistische economie ? De "Industriële Revolutie" van Mohammed Ali Perzië wordt een periferisch gebied Het ontstaan van een "collaborerende" olie-elite India: de grootste katoenproducent ter wereld de-industrialiseert China: het "Middenrijk" wordt een periferisch gebied Zuid-Oost-Azië: de overname van een handelsimperium
97 97 99 100 101 102 102 106 107
5. Indiase en Chinese intellectuelen reageren Brits Indië: de "drain"-theorie Het pragmatisme van J.N. Tata en Vivekananda Het alternatief van Mahatma Gandhi en Ambedkars reactie Tagores anti-nationalisme Boses nationalisme China: naar republikeinse ideeën
108 108 109 110 112 112 113
6. De geslaagde Japanse Industriële Revolutie Van Shogunaat naar keizerrijk Een Japanse "Industriële Revolutie"
114 114 115
7. Oost-Europa: van feodaliteit naar Leninisme Kapitalistisch feodalisme Leninisme en Stalinisme
115 115 116
8. Sub-Sahara Afrika, het vergeten continent Een late kolonisatie Zuid-Afrika: op weg naar Azië
117 117 118
9. Oceanië: het creëren van geïsoleerde welvaart
119
DEEL 4. DE"PAXAMERICANA" Sinds 1945
121
/. Keynesiaanse groei en "developmentalism" • -~ De Gouden Eeuw (1950-1973) Het mirakel van Marshall-hulp Duitse "Mitbestimmung" en West-Europese planning na de Tweede Wereldoorlog Het Amerikaanse instirutionalisme De Strucrural Change Models: de landbouwsector "squeezen"? De Linear Stages Theories: industriële self-reliance versus armoedebestrijding, De gevolgen van protectionisme en importsubstitutie
123 123 124 125 126 127 128 130
2. Internationale monetaire en financiële organisaties en het ontstaan van het denken rond "ontwikkelingshulp" Bretton Woods, het IMF en de Wereldbank Marshall-hulp, de OEES, de OESO en de DAC Multilaterale ontwikkelingshulp Europese ontwikkelingshulp Hulp: zegen of vloek? NGO's: een alternatief?
132
3. De PaxAmericana en liberalisering van de wereldeconomie De groei van de wereldeconomie: handel en BDI-stromen De hergeboorte van de vrij handelsgedachte en het GATT-denken Mikken op outward looking: pro's en contra's Regionale integratie in het verlengde van de GATT
139 139 140 145 146
4. De Dependencia- en neomarxistische, utopische en demografische scholen De internationale handel vanuit het perspectief van de ontwikkelingslanden Een historische benadering Het "Centrum-periferie"-model Utopische tendensen: "Small is beautiful" De Basic-Needs strategie en het ILO's World Employment Programme DE UNCTAD als uitlaatklep voor de frustraties van de arme landen Internationale grondstoffenakkoorden Naar een "Nieuwe Internationale Economische Orde" en Multinationals in opspraak Een demografische bewustwording
152 152 153 154 157 157 158 159 160 161
132 133 134 135 136 138
Inhoud
5. De neo-liberale oplossing: vrijhandel en globalisering Stagflatie Een definitieve doorbraak van de vrijhandelsgedachte Nieuwe technologieën en een hogere globaliseringsgraad Kritiek op de traditionele ontwikkelingseconomie
165 165 165 167 168
6. De crisis van het "fin-de-siècle": van "Free Trade" naar "Fair Trade" Het fin-de-Siècle van de 20ste eeuw: "Up and Down" Naïviteit en hebzucht: de financiële zeepbel van 2008 De ethische kritiek: de creatie van een metafysische leegte Neo-mercantilisme en neo-corporatisme in de rijke landen Fragmentatie versus integratie Neo-liberalisme, een oplossing voor het ontwikkelingsprobleem ? De omstreden rol van de EU Werkloosheid in de rijke landen? Migraties, brain drain, nationalisme en fundamentalisme Een theoretische reactie tegen het neo-liberalisme: de moderne instirutionalisten Hergeboorte van "the Other Canon" en "Complexity Economics" En toch... globalisering als de onvermijdelijke bestemming van de mens: een "non-zero- sum"-benadering Verschuiving naar het Oosten "Sustainable development" en milieu-economie Het post-modernisme: spiritueel kapitaal?
179 179 180 182 182 184 185 191 192 193 197 200 202 203 204 207
DEEL 5. AZIATISCHE RENAISSANCE VERSUS OOST-EUROPESE DESINTEGRATIE. SINDS 1945
215
1. Centraal- en Oost-Europa: van stalinisme tot "Perestroika " Een nieuw communistisch Centraal-Europa "Perestroika" "Solidarnosc" Desintegratie van het Sovjetblok
217 217 219 220 220
2. De vele facetten van het Latijns-Amerikaanse "desarollismo" De politieke uitingen van de dependencia-school De Mexicaanse Revolutie geeft het voorbeeld Het Cubaanse sprookje Het Peruviaanse Aprismo • Het Argentijnse Peronisme Het Chileense experiment: Salvador Allende De Midden-Amerikaanse stromingen Het Rastafarianisme in het Caribische gebied De bevrijdingstheologie Export-Led Growth: de eerste Latijns-Amerikaanse experimenten, Brazilië en Mexico
221 221 222 223 225 226 227 227 228 228 230
De jaren 1980: in de greep van buitenlandse schuld Chili: een economisch voorbeeld? De jaren 1990: democratie en "export-led growth " "Fin-de-siècle"-crisissen
232 232 233 233
3. Olifanten en tijgers in Azië Het Indiase Nehru-Mahalanobis model MGR's populisme De Zuid-Aziatische buurlanden De Zuid-Oost-Aziatische zelfvoorzienende modellen De Beweging van de Niet-Gebonden Landen " - -Maoïsme en Aziatisch communisme Het Deming model van Japan De Oost-Aziatische Tijgers "Asiatisme" China en de val van het "inward looking" De late liberalisering van India Het mirakel doorbroken Bezinning na de ramp "Hindutva"
235 235 238 240 240 243 243 245 248 249 251 252 254 254 256
4. Het ondermijnde modernisme van Turkije en het Midden-Oosten De erfenis van Atatürk Een mislukte dekolonisatie: Arabisch nationalisme en socialisme OPEC: van olie-utopie naar frustratie Economische frustraties en successen vertalen zich politiek Egypte: "Infitah" en het Moslimbroederschap Palestina en Israël De Libanese Burgeroorlog De Ba'th partij en de Golfoorlogen De Iraanse Revolutie De Algerijnse burgeroorlog Afghanistan en het 11 september 2001-terrorisme Herleving van de islamitische egalitaire economische principes
258 258 259 261 262 262 262 264 264 265 266 266 267
5. Het Afrikaanse communalisme De dekolonisatie van Afrika Nyereres en Nkrumahs neo-populisme Van het Keizerlijke Ethiopië naar Afrikaans marxisme Afrikaans kapitalisme Zuid-Afrikaans pan-Afrikanisme en Black Consciousness
270 270 271 272 274 274
6. Moderniteit Westers?
10
,
278
Inhoud
BESLUIT:
"DE ONDRAAGLIJKE LICHTHEID VAN ECONOMISCHE THEORIEËN"
281
BIBLIOGRAFIE
291
NAMENREGISTER
317
11
