Gjallar (jachthoorn) is de hoorn

G

jallar (jachthoorn) is de hoorn gedragen door Heimdall, de wachter van de Noorse goden. Met een zachte toon kondigt Heimdall de komst van de goden aan, maar in tijden van gevaar klinken krachtigere tonen.

Draaistroomdispuut Waldur Den Dolech 2, IM 1.06 Postbus 513 5600 MB Eindhoven Telefoon: 040 - 247 3563 Fax: 040 - 243 4364 E-mail: [email protected]

Crisis

D

e afgelopen maanden werd het nieuws gedomineerd door negatieve berichten van banken en andere bedrijven die last hebben van de kredietcrisis. Recordverliezen worden geboekt en mensen verliezen hun baan.

Inhoudsopgave: Van de voorzitter ............................................1 Lunchlezing TenneT ....................................... 3 Excursie Smit Transformatoren ....................... 4 Niewe leerstoelhouder EPS ............................ 8

Ondanks dit alles lijkt de crisis weinig invloed te hebben op de energiesector. Er blijft vanuit het bedrijfsleven een aanhoudende vraag naar ingenieurs en dat betekent dat Waldur genoeg mogelijkheden heeft om activiteiten te organiseren. Hoewel het al een tijdje rustig is rond Waldur, is er het afgelopen jaar veel gebeurd. Zo hebben er sinds de verschijning van de vorige Gjallar twee bestuurswisselingen plaats gevonden. Ook de vakgroepen EPE en EPS hebben een nieuwe leerstoelhouder. Wil Kling volgt professor Jan Blom op en Elena Lomonova vervangt professor Andre Vandenput. Verder waren er nog een excursie naar Smit en een lunchlezing van TenneT waarvan het verslag verderop te lezen is. Binnenkort staat er een excursie op het gebied van decentrale energieopwekking op het programma, een begunstigersdag en in september een meerdaagse excursie naar München. Hoewel er genoeg activiteiten op het programma staan dreigt Waldur op een eigen crisis af te stevenen. Nog steeds zijn we op zoek naar bestuursleden zodat we ook na de vakantie mooie activiteiten kunnen organiseren. Voor meer informatie kun je me altijd aanspreken, of kom gewoon gezellig langs op de Waldur kamer.

Lunchlezing TenneT

O

p woensdag 18 februari vond de jaarlijkse lunchlezig van TenneT plaats in de University Club, dit jaar met Dhr Koreman als spreker met het onderwerp “transport van de toekomst”.

Department Product Line Power Solutions in Business Line Power Management NXP Semiconductors’ Power Management Business Line focuses on the design and production of advanced power management ICs as well as power modules and discrete power semiconductors. Its advanced power management solutions include ICs for off-line power supplies, lighting applications and motor drives. The group also designs advanced analog-to-digital and digital-to-analog converters used in mobile applications. The Product Line Power Solutions focuses on the design and manufacturing of the intelligence of the power systems, the integrated controller circuits, and the accompanying power components, the MOSFETs. Typical applications for these power systems are consumer electronic products such as LCD TVs, LCD monitors, set-top boxes, DVD recorders, desktop PCs and notebooks including their associated chargers/adapters.

Responsibilities As an IC Design Engineer you will be responsible for designing advanced power management ICs for mobile, consumer and personal computer systems. Working from customer requirements and/or research studies, you’ll define the necessary circuit and IC specifications, design/assemble the appropriate IP blocks and integrate them into high-performance cost-effective IC solutions. To achieve these objectives, you’ll research new circuit topologies and apply your extensive analog and mixed-signal circuit design capabilities to produce optimum IC solutions. In addition, you’ll insure that the IP blocks you design take issues such as IP Re-use and Design-for-Testability (DfT) into account. For any related out-sourced design activities you’ll be the primary contact person for external design houses. Benefiting from NXP Semiconductors’ on-going personal development programs, you’ll stay at the forefront of power management IC technology and analog/mixed-signal circuit design, giving you the knowledge and experience to become an industry expert in your field.

Qualifications · · · ·

A minimum of a Bachelor of Science degree (MsC prefered) in Electronic Engineering, preferably with proven expertise in Power Electronics Keen interest in the latest scientific developments in the field of analog and mixed-signal IC design Excellent creativity, communication skills and a willingness to take on new challenges Good command of the English language

Contact For this and other vacancies in the field of design, application and test engineering contact ir. Kees Schetters Development & Application Manager +31 24 353 6135 / +31 6 506 121 94 (Secretary +31 24 353 6861) [email protected]

2

Na ontvangst met een kopje koffie, begon Dhr. Koreman zijn lezing over hoogspanningsmasten van de toekomst. Na een korte uitleg over TenneT en het ophalen van de kennis over het uitrekenen van een magnetisch veld, kwam Dhr. Koreman tot de kern van de lunchlezing, het elektriciteitstransport van de toekomst. Bouwen in Nederland mag niet zomaar, zo moet er bij de aanleg van een nieuwe weg rekening gehouden worden met de uitstoot van fijnstof en bij de aanleg van een hoogspanningslijn met de sterkte van het magnetisch veld. Het ministerie van VROM stelt dat nieuwe situaties waarbij kinderen langdurig worden blootgesteld aan een magneetveld van jaarlijks gemiddeld meer dan 0.4µT vermeden dienen te worden. In de praktijk betekent dit dat er binnen en straal van 100m van hoogspanningslijnen geen woningen, scholen en kinderdagverblijven gebouwd mogen worden. In Nederland wordt er iedere dag nog volop gebouwd en is er dan ook altijd vraag naar meer bouwruimte. Voor het aanleggen van nieuwe hoogspanningslijnen is veel daardoor minder ruimte beschikbaar. Dit was voor TenneT reden om de mogelijkheden te onderzoeken voor een nieuw type mast en lijn

waarbij het magneetveld gereduceerd wordt. Reduceren van het magneetveld kan door de lijnen dichter bij elkaar te hangen, de locaties van de fases te optimaliseren, actieve of passieve compensatie toe te passen, het splitsen van lijnen en/of hogere spanningen toe te toepassen. TenneT heeft in het ontwerp van de nieuwe mast (Wintrack II) gekozen voor een constructie waarbij de lijnen tussen twee verticale masten hangen, in plaats van de huidige constructie waarbij de draden om de mast hangen. Door de draden dichter bij elkaar te hangen is het effect dat de velden van de lijnen elkaar opheffen sterker. Daarnaast wordt er gebruikt gemaakt van passieve compensatie om de magnetische veldsterkte nog verder terug te dringen. Door deze reductie van het magneetveld, mag er vanaf een straal van 50m rondom de hoogspanningslijn al gebouwd worden, in plaats van de huidige afstand van 100m. Na deze interessante presentatie met een blik gericht op de toekomst was het de tijd voor de lunch. Onder het genot van een kopje erwtensoep en rijkelijk belegde broodjes werd er nog volop over het onderwerp nagepraat. Dhr. Koreman en TenneT bedankt voor deze interessante luchlezing! Johan Smeets 3

Excursie Smit Transformatoren

O

p donderdag 4 december 2008 is Waldur samen met Thor op excursie naar Smit Transformatoren in Nijmegen gegaan. Smit Transformatoren is het welbekende bedrijf dat de echt gigantische transformatoren ontwerpt en produceert. Dus niet die simpele standaard trafo’s, maar het echte werk van de kiloampères!

worden de transformatoren steeds groter er groter. Uiteindelijk is Smit Transformatoren overgenomen en nu in Duitse handen (onderdeel van SGB groep) en tegelijkertijd één van de wereldspelers op het gebied van de heel grote trafo’s. Deze trafo’s worden allemaal uniek ontworpen en kunnen op dit moment vermogens tot wel 1000 MVA bereiken! Na de heerlijke lunch was het tijd om aan het echte werk te beginnen. De groep werd in tweeën gesplitst en we gingen door de sneeuw de fabriek in. Er werd begonnen met een kijkje in het hoogspanningslab. In dit lab worden alle gebouwde transformatoren getest. Op dit moment waren er helaas geen testen gaande, maar stonden er wel een aantal bakbeesten klaar. Deze konden we nu mooi van dichtbij bekijken. Direct was te zien dat de transformatoren duidelijk niet standaard zijn. Ze lijken helemaal niet op elkaar, maar variëren sterk in grote en functionaliteit. Na een voorspoedige heenreis werden we ontvangen met koffie en een prima lunch. Direct kregen we een stortvloed aan informatie over ons heen gegooid. We kregen een boekje en een presentatie van het bedrijf. Zo werd de geschiedenis van het bedrijf verteld en ook een aantal leuke anekdotes werden ons niet onthouden. Zo blijkt het bedrijf over manusjes van alles te beschikken en is het van groot belang dat de ingenieurs van Smit ook goed kunnen knippen en plakken. De geschiedenis van Smit gaat terug tot 1913 wanneer Willem Smit een transformatorfabriek begint in Nijmegen. In de beginjaren is er natuurlijk nog geen vraag naar grote transformatoren zoals nu het geval is. In die tijd worden er vooral aan regionale energiebedrijven transformatoren geleverd. In de jaren die volgen breidt Smit uit. Zo worden naast Smit Transformatoren de bedrijven Smit Draad, Smit Las en Smit Ovens opgericht. Natuurlijk 4

Vervolgens kwamen we bij een ruimte waar de transformatoren worden gewikkeld. Opmerkelijk genoeg wordt dit hoofdzakelijk handmatig gedaan.

Houten wiggen worden tussen de fases geplaatst als afstandhouders. Het wikkelen zelf gebeurt met een ronddraaiende plaat zodat de draad op de trafo wordt gewikkeld. Om een evenwicht in de fasen te houden (de draden moeten even lang zijn) moeten deze elke keer van positie worden gewisseld. Dit doet iemand gewoon met de hand. Ook wordt er direct gekeken

...trafotje klaar!

De oven is erg oud maar nog steeds super warm. Vandaag wel lekker om weer even op te drogen van de sneeuw, maar in de zomer ongetwijfeld een minder groot succes.

...kern stapelen...

of er geen fouten in zitten. Vervolgens worden de wikkelingen geïmpregneerd met een hars. Hierna werd het stapelen van de kernen bekeken. De gigantische kernen bestaan uit dunne lamellen van een special metaal, wat super scherp is. Deze laagjes worden van elkaar geïsoleerd om de verliezen te beperken. Ook werd nog vlug langs een ruimte gelopen waar twee mannen het staal aan het bewerken waren. Voor de excursiecommissie was deze keer een actieve rol weggelegd

Op de weg terug naar de koffie kwamen we ook nog langs een ruimte waar transformatoren voor revisie stonden opgesteld. Dit was prachtig om te zien. De transformatoren waren niet allemaal even schoon en er stonden ook een paar bijna prehistorische meesterwerkjes bij. Het is onbegrijpelijk dat dergelijke transformatoren nog steeds wereldwijd veel in gebruik zijn. ...spoeltjes op de kern plaatsen...

Spoeltje wikkelen...

Vervolgens zijn we buitenom, waar de sneeuw nog steeds doorzette, naar de ovens gegaan. In deze ovens worden de transformatoren gedroogd.

Aan het eind van de rondleiding was er nog wat te drinken en werd er gezellig nagekletst over de middag. Na een bedankje was het uiteindelijk tijd om de terugreis naar Eindhoven te beginnen. Robin van Wijngaarden 5

Jong Talent programma van TenneT biedt veel keuzevrijheid Snel zien en leren

L

egio bedrijven bieden startende academici een talentprogramma of traineeship aan. “Een prima manier om snel veel van een bedrijf te zien en te leren”, zegt Inge Tigchelaar (28, afgestudeerd in Elektrotechniek). Sinds anderhalf jaar zit zij in het Jong Talent Programma van elektriciteitsnetbeheerder TenneT. “Ik heb heel veel vrijheid om te bepalen welke dingen ik wil doen.”

TenneT beheert sinds 1998 het Nederlandse hoogspanningsnet (380 en 220 kV-netten). Begin dit jaar kwamen daar het 110 kV- en 150 kV-net bij – zodat het Arnhemse bedrijf nu zowel het landelijke als de regionale transportnetten bestiert. Op grond van de Elektriciteitswet 1998 is TenneT verantwoordelijk voor de continuïteit en veiligheid van ‘s lands stroomvoorziening. Het gevolg, zegt beleidsmedewerker PO Peter Boorsma: “We stikken van de onderhouds- en uitbreidingsprojecten.” Voorbeelden zijn het Randstad 380 kV-project: een extra ring die de stroomvoorziening van West-Nederland moet veiligstellen en een nieuwe kabelverbinding met Engeland, de BritNed kabel, die in 2011 in gebruik genomen zal worden. Vorig jaar is reeds het NorNed-project afgerond: tussen Noorwegen en Nederland ligt de langste onderzeese kabel ter wereld (580 kilometer).

Jouw energie is de kracht van TenneT

Stel, in een voetbalstadion wordt het licht aangedaan. Dan moeten de televisies in dezelfde wijk het natuurlijk wel blijven doen. Dat is de taak van TenneT: elektriciteit voor iedereen. Altijd en overal. We zorgen voor continuïteit, zodat Nederland volop kan blijven draaien. Kortom, we staan aan de basis van praktisch alles. En daar kunnen we wel wat energie bij gebruiken. Jouw energie. We zijn op zoek naar technische toppers én andere talenten. Heb jij de juiste lading? Kijk voor de vacatures op www.werkenbijTenneT.nl.

Kom werken voor dé elektriciteitstransporteur van Nederland.

6

Sterke groei TenneT groeit. Peter: “We hebben dit jaar tweehonderd extra arbeidsplaatsen gevuld. Plus de kleine tweehonderd mensen die we van regionale netbeheerders overnemen, gaan we van bijna vijfhonderd naar negenhonderd medewerkers. Een fors deel van die mensen heeft een technischacademische achtergrond; en die zijn schaars. Temeer omdat TenneT het vooral van energie moet hebben. Met zijn Jong Talent Programma biedt Tennet starters een interessante propositie. Peter: “Wij bieden mensen met de juiste bagage aan om twee jaar bij ons te werken. Gedurende drie keer acht maanden zijn ze op drie plekken binnen ons bedrijf werkzaam. Zijn de ervaringen na die twee jaar positief dan bieden we een vast dienstverband aan.” Veel vrijheid Inge Tigchelaar koos na haar afstuderen voor een traineeship bij TenneT. “Talentprogramma’s heeft tegenwoordig bijna ieder bedrijf. Dat van TenneT heeft het voordeel dat je veel vrijheid hebt om zelf dingen te bepalen. Bovendien krijg je er opleidingen bij en is het salaris goed.” Peter: “Ons aanvangssalaris is redelijk hoog. Zijn de tussentijdse beoordelingen

Inge Tigchelaar

positief dan verhogen wij dat.” Momenteel werkt Inge aan het aansluiten van windparken op zee. “Een innovatief project waarin ik veel ruimte en eens in een project mee kan draaien.” Als ze het over kon doen, koos ze weer voor een traineeship.“ ‘Met collega’s de halve marathon lopen in Slovenië’ TenneT stimuleert medewerkers actief om gezond bezig te zijn. Peter Boorsma: “Onder de slogan ‘Gezond Bedrijf, Gezonde Medewerkers’ hebben wij het Committed Power programma opgezet. Medewerkers kunnen zich begin januari inschrijven om in september mee te doen aan een sportevenement. In 2009 gaan de hardlopers voor een halve- of hele marathon naar Slovenië, de nordic walkers naar Toscane en de fietsers gaan de uitdaging aan op de Mont Ventoux.

7

Nieuwe leerstoelhouder EPS

S

inds 1 december ben ik de opvolger van Professor Jan Blom als leerstoelhouder van de vakgroep Electrical Power Systems. De meesten van jullie zullen mij wellicht al kennen, want vanaf 2000 was ik al deeltijdhoogleraar op het gebied van Intelligente Netten in de groep van Professor Blom en ik verzorg het college Planning en Bedrijfsvoering van Elektriciteitsvoorzieningsystemen.

De vakgroep is gehuisvest in het Corona gebouw en bestaat op dit moment uit zo’n 40 medewerkers, waaronder 20 promovendi verdeeld over de onderzoeksthema’s EMC, Smart Grids en Pulsed Power. Per jaar studeren er zo’n 10 studenten bij ons af en die vinden heel gemakkelijk werk bij de elektriciteitsbedrijven, de maak- en de consulting industrie, en sommigen blijven bij ons om zich verder te bekwamen in de wetenschap. De belangstelling voor de Elektrische Energietechniek is sterk groeiend. De rol van elektrische energie wordt meer en meer in verband gebracht met het bereiken van de gewenste moderne duurzame samenleving. We kunnen op uiteenlopende manieren informatie uitwisselen met perfecte eigenschappen voor wat betreft tijd en hoeveelheden. Maar hoe zit dat bij elektrische energie, wat toch de integrator is van een veelheid van behoeften en processen. Elektrische energie moet in de toekomst opgewekt worden met volledig hernieuwbare bronnen maar zover is het nog lang niet. Het transport is nu nog gebonden aan vrij uniforme recht toe recht aan netwerken maar die voldoen niet meer in de toekomst. Kleinschalige duurzame opwekking zal een grote vlucht nemen, denk aan gecombineerde warmte/kracht installaties in huizen en bij de industrie, zonnepanelen op huizen en gebouwen, windturbines daar waar er ruimte voor is, geothermie, waterontzilting, enz. De transportnetten van lage spanning, die we van oudsher nog distributienetten noemen, gaan daarbij een grote rol vervullen. Ook aan de gebruikerszijde zijn er ontwikkelingen die uitdagende onderzoeksvragen oproepen. Met Pulsed Power kunnen we toepassingen creëren in plasma’s en chemische processen die ongekend zijn. De elektrische auto zal een enorme impact hebben, want niet alleen zou daarmee de vraag naar elektrische energie met zo’n 50% kunnen toenemen maar door de zeer flexibele van aard dat verbruik zal het uiterst geschikt zijn voor actieve sturing in de netwerken. Zaken zoals EMC, Power Quality en energieefficiëntie nemen sterk in belang toe. Verder is er grote behoefte aan intelligente meettechnieken, adequate databehandeling, adaptieve schakeltechnieken en slimme inzet van vermogenselektronica. De profielschets voor de nieuwe hoogleraar gaf heel treffend aan dat deze thema’s uiterst actueel zijn en een enorme uitdaging vormen voor het onderzoek en het onderwijs in de groep die ik mag gaan leiden. Ik ben al meer dan 30 jaar met elektriciteitsvoorziening bezig, ik heb eerst bij Kema gewerkt en later bij Sep en TenneT. Ik heb toegepast onderzoek geleid en uitgevoerd, ik heb analysemethoden ontwikkeld en heb vele haalbaarheidstudies gedaan naar nieuwe technologieën en systemen. Veel daarvan is gerealiseerd en zie ik nog dagelijks om mij heen. Het opleiden van studenten tot ingenieurs, het begeleiden van promovendi tot doctor, het initiëren van nieuw onderzoek en het leiden van de vakgroep, is waar ik nu voor sta en dat ga ik met veel plezier aanpakken. Prof Wil Kling 8

Actieve leden Waldur Bestuur Maarten Kremers Jeroen Waarma Michel van Eerd -vacature-   Excursiecommissie Johan Smeets Tom Sonnemans Jeroen Waarma Nilles Vrijsen Bart Simons -vacatureGjallarcommissie Maarten Kremers Jeroen Waarma Nilles Vrijsen Reiscommissie Michel van Eerd Steven Kardinaal

Colofon Nummer 1 Jaargang 6 (editie 15) 15-04-2009 Redactie: Maarten Kremers, Jeroen Waarma, Nilles Vrijsen Email: [email protected] Oplage: 170 f/c print