Gezondheidsmanagement Alcohol en roken
Praktijkgerichte antwoorden op bedrijfsvraagstukken U aangeboden door zibb.nl
Auteur: C.J. van Capelleveen
Leidt overmatig alcoholgebruik tot een daling van de arbeids-
Inhoud:
productiviteit?
•
Alcohol
Ja, naar schatting gaat 1,25% van de brutoloonsom van een gemid-
•
Roken
deld bedrijf verloren door alcoholgebruik.
•
Over de auteur Hoeveel procent van de werknemers in de Ziektewet geeft aan problemen met alcohol te hebben?
Alcohol
Dit is zo’n 13%, en bij zelfs 5% is er sprake van ernstige problemen.
Wat zijn de maatschappelijke kosten van alcoholgebruik in
Hoeveel procent van de bedrijfsongevallen hangt samen met
Nederland?
overmatig alcoholgebruik?
Volgens een KPMG rapport uit 2001, bedragen de maatschappelijke
Zo’n 30% van de bedrijfsongevallen hangt samen met overmatig
kosten van alcoholgebruik ruim 2,5 miljard euro per jaar. Dit bedrag is
alcoholgebruik.
opgebouwd uit de kosten die gemaakt worden door het extra beslag dat drinkers leggen op de gezondheidszorg, de monetaire tegen-
Waarop heeft overmatig alcoholgebruik, naast de gezondheid en
waarde van productieverliezen ontstaan door arbeidsverzuim en
de veiligheid, nog meer nadelig effect op het werk?
verminderde productiviteit en de kosten die drinkers genereren bij
Alcoholgebruik heeft naast de gezondheid en de veiligheid ook een
politie en justitie.
nadelig effect op de kwaliteit van het werk, de relaties met collega’s en klanten en leidt vaak tot problemen met politie en justitie.
Hoe hoog zijn de ziekteverzuimkosten voor het Nederlandse bedrijfsleven door overmatig alcoholgebruik?
Hoeveel procent van de totale alcoholconsumptie wordt op het
In 1990 werden deze kosten geschat op ruim 270 miljoen euro.
werk genuttigd? Zo’n drie procent van de totale alcoholconsumptie.
Hoeveel procent van de bevolking heeft problemen met alcohol? Zo’n 10% van de bevolking heeft problemen met alcohol.
Wat is de prevalentie van alcoholgebruik vlak voor of tijdens werktijd, en aansluitend op werktijd?
Hoeveel procent van de werknemers in Nederland zijn pro-
Uit een onderzoek uit 2003 van het IVO blijkt dat in totaal 4% van de
bleemdrinkers?
werkende beroepsbevolking wel eens alcohol drinkt vlak voor of
Zo’n vijf procent van de werknemers in Nederland hebben problemen
tijdens het werk, en 1% dit minstens een keer per week doet. Met
met alcohol.
betrekking tot het drinken van alcohol aansluitend op werktijd zien we dat 38% van de werkende beroepsbevolking dit wel eens doet, en dat
Hoeveel meer verzuimen probleemdrinkers vaker dan niet pro-
zo’n 12% dit minstens een keer per week doet. Per bedrijfstak blijkt
bleemdrinkers?
dat in de horeca vaker wordt gedronken aansluitend op werktijd.
Probleemdrinkers verzuimen zo’n zes keer meer dan niet probleem-
Binnen de gezondheids- en welzijnszorg en het openbaar bestuur is
drinkers.
dit minder.
In welke bedrijfstakken komen de meeste probleemdrinkers
Waarom zou een bedrijf een alcoholbeleid in moeten voeren?
voor?
Argumenten voor het invoeren van een alcoholbeleid zijn: op korte
Uit een onderzoek uit 2003 van het IVO blijkt dat in de bedrijfstakken
termijn de aantasting van de veiligheid op het werk, de kwaliteit en de
horeca, landbouw en visserij en cultuur en overige dienstverlening de
productiviteit, op de lange termijn de aantasting van de gezondheid
meeste probleemdrinkers voorkomen, variërend van 8% tot 11%,
van de werknemers en de werksfeer binnen het bedrijf.
terwijl in de gezondheidszorg de minste probleemdrinkers voorkomen (3%).
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
2
Hoeveel bedrijven of instellingen hebben in 2004 een alcoholbe-
aan dronkenschap of ander ‘liederlijk gedrag’, er reden is voor ont-
drijfsbeleid?
slag. Een ontbinding van de arbeidsovereenkomst is alleen mogelijk
Begin 2004 heeft 33% van de bedrijven een eigen alcoholbeleid. De
wanneer er een geschreven alcoholbeleid bestaat en dit voldoende
horecasector loopt voorop met een alcoholbeleid (61%), gevolgd
bekend wordt gemaakt en de betrokkene een reële kans heeft gehad
door de gezondheidszorg (44%) en de bouw (42%). Dit blijkt uit
om dit gedrag te veranderen. De Arbeidsomstandighedenwet (Arbo-
cijfers van TNS NIPO, in opdracht van het NIGZ.
wet, 1998) bevat geen specifieke bepalingen inzake alcoholgebruik. Wel biedt deze wet een algemeen kader vanwege de zorg voor
Wordt er in het alcoholbeleid van bedrijven wel voldoende aan-
veiligheid en gezondheid. De uit de Arbowet voortvloeiende RI&E en
dacht besteed aan het alcoholgebruik na het werk?
de verplichting tot een verzuimbeleid bieden enkele aanknopingspun-
Onderzoeksgegevens doen betwijfelen of in het alcoholbeleid wel
ten voor een alcoholbedrijfsbeleid.
voldoende aandacht is besteed aan het alcoholgebruik na het werk.
Wetten als de Wet Poortwachter, Wet Uitbreiding Loondoorbetaling
Gemiddeld 24% van de werkgevers geeft aan dat er na werktijd
Bij Ziekte (WULBZ), Premie en marktwerking bij Arbeidsongeschikt-
regelmatig een borrel wordt georganiseerd. Bij de middelgrote orga-
heid (PEMBA) en Wettelijke Arbeidsongeschiktheid, dringen bij werk-
nisaties (van 20 – 49 werknemers) is dat zelfs bij 41% van de werk-
gevers aan op het voeren van een alcoholbedrijfsbeleid. Deze wetten
gevers het geval.
leggen de financiële gevolgen van ziekte en arbeidsongeschiktheid voornamelijk bij de werkgever. Een ander gegeven dat voor een
Welke beroepen zijn als risicoberoepen te benoemen ten aan-
alcoholbedrijfsbeleid pleit is de financiële aansprakelijkheid van
zien van alcoholmisbruik?
werkgevers bij calamiteiten. Tenzij het alcoholbedrijfsbeleid via een
Specifieke risicoberoepen voor alcoholmisbruik zijn o.a. horecaper-
CAO geregeld is, kan het beleid alleen ingevoerd worden met toe-
soneel, werknemers in de amusements- en alcoholindustrie, produc-
stemming van de Ondernemingsraad. Bij een kleine organisatie
tiemedewerkers, duikers, militairen, zeelieden, managers, advocaten,
zonder Ondernemingsraad moet een werknemersvertegenwoordiging
artsen, journalisten, vertegenwoordigers, chauffeurs, kraandrijvers,
het beleid goedkeuren.
mijnwerkers en havenwerkers. Zijn er CAO’s of Reglementen die bepalingen kennen over alcoZijn er signalen die wijzen op mogelijke alcoholproblemen bij
holgebruik tijdens werktijd?
werknemers?
Ja, in de transportsector, het beveiligingswezen, stukadoors-, af-
Ja, bijvoorbeeld een frequenter ziekteverzuim (o.a. het maandag-
bouw- en terrazzobedrijven staan er bepalingen in de CAO over
morgenziekteverzuim) en andere vormen van afwezigheid of te laat
alcoholgebruik tijdens werktijd. Daarnaast verbiedt het Algemeen
komen met vage excuses. Tevens een gebrek aan concentratiever-
Rijksambtenaren Reglement het bezit en gebruik van alcohol op de
mogen, het vaker betrokken zijn bij (bijna) ongevallen en ongelukjes.
werkplek. Om te weten of er in de CAO van het bedrijf waar men
Maar ook een lagere kwaliteit van het werk, verstoorde relaties met
werkzaam is bepalingen zijn opgenomen met betrekking tot alcohol-
collega’s en klanten, uiterlijke kenmerken als dranklucht, trillende
beleid, is het van belang de CAO te kennen.
handen, opgeblazen gezicht, onverzorgd uiterlijk en de melding van derden, zoals familieleden en vrienden.
Wat bemoeilijkt het handhaven van een alcoholbeleid? Door de angst voor ontslag zal een werknemer proberen zijn versla-
Zegt de wet iets over alcoholgebruik op het werk?
ving aan alcohol te verbergen. Er heerst een taboe op verslaving,
De wetgever heeft de risico´s van alcohol voor veiligheid en gezond-
zowel bij de werknemer als de werkgever, maar ook bij de bedrijfs-
heid onderkend en onder meer grenzen gesteld aan het maximale
arts.
bloedalcoholgehalte (BAG) bij het besturen van voertuigen. Zo zijn normen opgenomen in de WegenVerkeersWet, de Luchtvaartwet en de Scheepsvaartverkeerswet. Alcoholgebruik op het werk is echter niet bij wet verboden. In het Nieuw Burgerlijk Wetboek staat wel een artikel dat als de werknemer zich ondanks waarschuwing overgeeft
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
3
Wat zijn belangrijke aandachtspunten bij het opzetten van een
Waar bestaat een compleet alcoholbeleid uit?
risicoanalyse bij vermoedelijke alcoholverslaving van een werk-
Een compleet alcoholbeleid kent meerdere peilers zoals preventie
nemer?
(doorgaans in de vorm van regels en voorlichting over risico’s en
Een goede dossiervorming is erg belangrijk. Bij het voeren van een
beleid), begeleiding (het bieden van hulp), correctie (toezicht op
gesprek met de werknemers zijn de volgende punten belangrijk:
alcoholgebruik en sancties als disfunctioneren niet verandert) en
Wanneer de werknemer het alcoholgebruik blijft ontkennen, respec-
evaluatie van het beleid (bijstelling activiteiten, opnieuw onder de
teer dit dan, maar blijf terugkomen op het functioneren van de mede-
aandacht brengen).
werker en de noodzaak om dit te verbeteren. Maak duidelijke afspraken tijdens het gesprek, zoals wat er moet
Wat zijn mogelijke activiteiten om een alcoholbeleid in te voe-
verbeteren en op welke termijn, en leg dit ook weer vast.
ren?
Geef zonodig aan dat u overleg wilt voeren met de personeelsfuncti-
Mogelijke activiteiten binnen een alcoholbeleid zijn: het opstellen of
onaris of andere leden van het sociaal medisch kader.
aanpassen van regels inzake alcoholgebruik op recepties, de disci-
Benadruk dat het niet de bedoeling is om de werknemer kwijt te
plinaire maatregelen, het trainen van leidinggevenden, bedrijfsartsen,
raken, maar dat u zich zorgen maakt.
bedrijfsmaatschappelijk werkenden en personeelsfunctionarissen in signaleren, confronteren, motiveren, begeleiden en verwijzen van
Wat laat de rechtbank bij ontslagaanvragen op grond van dis-
probleemdrinkers. Ook mondelinge voorlichting aan werknemers over
functioneren als gevolg van probleemdrinken zwaar wegen?
de risico’s van alcoholgebruik op het werk zijn naast schriftelijke en
Is er een geschreven alcoholbeleid en is dit voldoende bekend ge-
audiovisuele voorlichtingscampagnes een mogelijkheid.
maakt Heeft betrokkene een reële kans gehad het gedrag te veranderen
Wat zijn goede kanalen om de boodschap van het alcoholbeleid
(schriftelijke rapportage van de gesprekken met handtekening werk-
over te brengen?
nemer van belang).
Werkgevers kunnen gebruik maken van de voorlichtingskanalen van het bedrijf, zoals het bedrijfsblad, het intranet, personeelsbijeenkom-
Wat zijn mogelijke sancties bij geconstateerd alcoholgebruik
sten, de voorlichting aan nieuwe medewerkers en het opleidingspro-
tijdens het werk?
gramma van het bedrijf.
Tijdelijke schorsing
Onvoorwaardelijke schorsing
Wat zijn mogelijke aangrijpingspunten om elk jaar weer aan-
Boete
dacht voor het alcoholbeleid te vragen?
Uitstel salarisverhoging
Denk aan incidenten binnen en buiten het bedrijf rond alcoholgebruik
Berisping
op het werk en daarnaast is het mogelijk alternatieve lekkere alcohol-
Aantekening in Personeels Dossier
vrije drankjes te schenken in plaats van bier, wijn en sherry op recep-
Naar huis sturen (op eigen kosten) en vrije dag inleveren
ties. Ook kan de nadelige invloed van alcohol op de gezondheid van
Bij weigering alcohol/drugstest of hulpaanbod: officiële
werknemers in de voorlichting gebruikt worden of de nadelige invloed
waarschuwing
van alcohol op de sportprestaties van werknemers.
Het onder invloed zijn van alcohol/drugs/medicijnen tijdens kritieke werkzaamheden: ontslag op staande voet (situatie
Welke organisaties kunnen werkgevers helpen bij het opstellen
afhankelijk)
van een alcoholbeleid?
Bij overtreding wegen verkeerswet door alcohol gebruik, of
De Arbodiensten kunnen werkgevers adviseren bij het opzetten van
niet in staat werk uit te oefenen vanwege wettelijke sanctie:
een alcoholbeleid. Daarnaast zijn er tal van adviesbureaus die dit ook
schorsing of tijdelijke overplaatsing.
kunnen doen.
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
4
In hoeverre is de werkgever verantwoordelijk en aansprakelijk
risico is dat het bedrijf loopt, ingeval van een alcohol gerelateerd
wanneer iemand na de ‘vrijdagmiddagborrel’ op het werk met
ongeval.
alcohol achter het stuur stapt en een ongeluk veroorzaakt met
Het is in dit kader dan ook belangrijk de mogelijkheid in te bouwen
schade aan zichzelf en derden?
dat de werknemer mag weigeren deel te nemen aan een dergelijk
Het is niet gebruikelijk dat een kroegbaas aansprakelijk is voor ge-
programma, om schending van de persoonlijke vrijheid om te kiezen
dragingen van zijn klanten. Maar door onbeperkt te schenken laadt
te voorkomen. De uitvoering van de test gebeurt door de medische
hij wel een zekere verantwoordelijkheid op zich. Ook tijdens de vrij-
afdeling of de betrokken deskundigen (bijvoorbeeld de bedrijfsarts).
dagmiddagborrel kunnen werknemers primair zelf verantwoordelijk
De NVAB (Nederlandse Vereniging van Arbeids- en Bedrijfsgenees-
gehouden worden voor de hoeveelheid alcohol die zij drinken. Maar
kunde) geeft in haar standpunt inzake de rol van de bedrijfsarts in het
het kan daarbij wel van belang zijn of de borrel in de baas zijn tijd
kader van alcohol- en drugsbeleid binnen ondernemingen aan dat
plaatsvindt, de hoeveelheid drank die verstrekt wordt (onbeperkt?) en
controles waarbij de bedrijfsarts een rol speelt uitsluitend op arbeids-
of de drank gratis verstrekt wordt. Dit zijn factoren die aanleiding
gezondheidskundige indicatie dienen plaats te vinden. Indien tussen
kunnen geven tot een grotere verantwoordelijkheid van de werkgever
de werkgever en werknemersvertegenwoordiging afspraken zijn
en kan het succes van een eventuele claim niet geheel worden uitge-
gemaakt over steekproefsgewijze controles bij risicofuncties hoeft dit
sloten.
niet strijdig te zijn met het uitgangspunt van arbeidsgezondheidskun-
Toch zijn er, voor zover wij weten, geen gevallen bekend waarbij een
dige indicatie. De geregistreerde bedrijfsarts stelt vanuit zijn professi-
werkgever verantwoordelijk werd gehouden voor het ter beschikking
onele deskundigheid de indicatie en kan zich in voorkomende
stellen van drank aan het einde van de werkdag.
gevallen beroepen op het verschoningsrecht indien naar zijn oordeel geen arbeidsgezondheidskundige indicatie gesteld kan worden.
Zijn er tips om het alcoholgebruik tijdens de vrijdagmiddagborWat is eigenlijk het effect van alcoholtests?
rel in de hand te houden?
Alcoholvrije alternatieven aanbieden
Geen enkel onderzoek naar de effectiviteit van testprogramma´s
Alcoholgebruik beperken tot externe locatie
geeft een duidelijk beeld over het nut van alcoholtests. Zo is nog
Frisdrank laten ronddelen, alcoholconsumpties bij bar afha-
steeds niet bewezen dat binnen bedrijven waar regelmatig testpro-
len
gramma´s worden gedraaid, het niveau van de veiligheid en produc-
Op vrijwillige basis aan het eind van de receptie een blaas-
tiviteit is gestegen. Bovendien is de relatie tussen het aangetoonde
test aanbieden
gebruik van een bepaald middel en de werkprestatie ook nog niet
Zorgen voor vervangend vervoer
geheel duidelijk.
De alcoholconsumpties beperken door bonnen te gebruiBij welke geledenheden kan een alcoholtest uitgevoerd worden?
ken.
Voordat een werknemer wordt aangenomen.
Mag er tijdens het werk op alcohol getest worden en wie mag
Steekproefsgewijs.
dat doen?
Om bij het voorkomen van problemen de oorzaken te onderzoeken.
Het testen op alcoholgebruik op de werkplek is omstreden, onder andere omdat het zorgt voor een verslechtering van de onderlinge
Na een ongeval.
verhoudingen en de sfeer op het werk en het een aantasting van de
Als onderdeel van een regelmatig medisch controleprogramma.
privacy van werknemers is. Verder is er nog steeds niet bewezen dat binnen bedrijven waar regelmatig wordt getest op alcohol het niveau van de veiligheid en productiviteit is gestegen.
Om een werknemer toe te laten tot een bepaald behandelingsprogramma.
Als er al wordt getest, moet de betreffende test enkel zijn bedoeld om aan te tonen dat de betreffende werknemer op het moment van testen onder invloed verkeerde, en zo ja, in welke mate. De noodzaak tot testen kan het best worden gekoppeld aan hoe groot het
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
5
Wat zijn de positieve en negatieve effecten van alcoholtest?
Bied hulp aan en benadruk dat het niet de bedoeling is om de medewerker kwijt te raken.
Positieve effecten:
De tests kunnen een onderdeel vormen van een totaalplan, gericht op de bevordering van de veiligheid en het verkleinen van
Maak de gang van zaken (procedure) duidelijk: hoeveel gesprekken
de aansprakelijkheid voor de organisatie.
er gevoerd gaan worden, welke werkprestaties er verwacht worden,
De tests zouden (als onderdeel van een heel plan rond produc-
wat zijn de maatregelen die opgelegd worden wanneer hier niet aan
tiviteit en kwaliteit) de verzuimcijfers enigszins kunnen terug-
is voldaan.
brengen.
Zorg voor verslaglegging van de gesprekken, en gebruik die om na te gaan of de afspraken worden nageleefd. Afhankelijk van het beleid
en instemming van de OR kunnen er sancties gesteld worden, als
Negatieve effecten:
Een verslechtering van de onderlinge verhoudingen en de sfeer
deze maar goed gecommuniceerd worden.
op het werk. De aandacht wordt afgeleid van reeds bestaande regels en
Zijn er voorbeelden van sectoren waar een alcoholbeleid goed is
richtlijnen.
opgepakt?
Er worden wellicht vragen gesteld over de toegankelijkheid van
Ja, BGZ wegvervoer heeft een stappenplan ontwikkeld voor het
de aldus verkregen informatie.
wegvervoer. Deze brochure heet Beroepscode 0,0 promille: alcohol-
Belastende uitslagen kunnen zorgen voor een daling in de pro-
vrij werken in het wegvervoer. Voor de beroepschauffeurs is het
ductie.
programma ‘De onzichtbaare Bijrijder’ ontwikkeld. Meer informatie
Werknemers worden onzeker over het behoud van hun baan.
hierover is te vinden op de website www.bgz.nl.
Welke organisaties kunnen werkgevers helpen bij het opstellen
Wat zijn enkele testmethoden en technieken?
van een alcoholbeleid?
ademtest:
Geschikt voor doorlichting en het bevestigen van eerdere ver-
De Arbodiensten, maar ook GGD’en kunnen werkgevers adviseren
moedens. Voordeel: alle ademtests geven een direct resultaat te
bij het opzetten van een alcoholbeleid. Daarnaast zijn er adviesbu-
zien.
reaus die dit ook kunnen doen, een voorbeeld hiervan is Stichting De Hoop.
urineonderzoek:
Op deze manier kan de aanwezigheid van bijna elk middel ge-
Wat zijn informatiebronnen over alcohol en werk?
test worden. De testresultaten hebben altijd een hoge betrouw-
baarheid. Het kost wel enige tijd voordat de resultaten bekend
Stappenplan Sterke drank, zwak werk. NIGZ-Werk 2001. NVAB-standpunt inzake de rol van de bedrijfsarts in het kader van Alcohol- en Drugsbeleid binnen ondernemingen.
zijn.
NVAB, oktober 1995.
bloedtest:
Alcohol en werk 2000: een herhalingsonderzoek naar de stand van zaken met betrekking tot het alcoholbeleid in be-
Dit is de beste en meest betrouwbare testmethode.
drijven in Nederland anno 2000. Drs. R. Spijkerman, An.N. van den Ameele. Arbeidsinspectie, oktober 2001.
Wat kunnen sancties zijn als een werknemer (stiekem) alcohol
gebruikt onder werktijd en hij wordt ´betrapt´?
Brochure Alcohol en werk: wel of niet testen. NIGZ-Werk. April 2004.
Van belang is een tweesporen aanpak: Confronteer de werknemer met de feiten, slechte werkprestaties,
Artikel over de vrijdagmiddagborrel, NIGZ-Werk 2003.
observaties van drankgebruik en wat dit voor het werk en de sfeer
Onderzoeksrapportage Alcohol en Werk. Drs. Merel Schut-
betekent. Vaak ontkent de betrokkene het alcoholgebruik, ga dan niet
te, Dr. Regina J.J.M. van den Eijnden, Prof. Dr. Ronald A.
teveel in discussie, maar stel duidelijke eisen.
Knibbe. IVO, 2003.
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
6
TNS Nipo. Onderzoek gezondheidsbevordering op de
Zijn er uitzonderingen te maken op de rookvrije werkplek?
werkplek. 2004.
De Tabakswet voorziet in de mogelijkheid om door middel van nadere regelgeving uitzonderingen te maken op de rookvrije werkplek. Het Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek zondert de volgende ruimten van de rookvrije werkplek uit:
Roken Hebben werknemers recht op een rookvrije werkplek?
de voor publiek bestemde delen van horeca-inrichtingen;
de voor publiek bestemde horecadelen van inrichtingen voor podiumkunsten;
Ja, op 1 januari 2004 is het recht op een rookvrije werkplek in werking getreden. Werkgevers zijn nu verplicht om ervoor te zorgen dat werknemers kunnen werken zonder hinder of overlast te ondervinden van tabaksrook. Het maakt daarbij niet uit of de werknemer bij de
speelautomatenhallen;
tabaksspeciaalzaken;
internationaal en buitenlands personenvervoer dat aan bepaalde voorwaarden voldoet;
overheid of in het bedrijfsleven werkt. Heeft deze verplichting effect gehad op het rookbeleid in bedrijven? Ja, uit onderzoek van FNV Bondgenoten onder 1.000 leden van ondernemingsraden blijkt dat in vier op de vijf bedrijven het rookbe-
ruimten en aanzien waarvan de werkgever geen zeggenschap over de gebruiksregels kan doen gelden;
als privé aan te merken ruimten;
speciale afgesloten rookruimten;
de open lucht.
leid is aangepast. Welke sectoren zijn uitgezonderd van deze de wetgeving rond Wat is de schatting van het aantal werknemers dat nu tegen
de rookvrije werkplek? De horeca (althans de voor publiek toegankelijke delen van horeca-
tabaksrook beschermd wordt op de werkplek? Volgens onderzoek van FNV Bondgenoten wordt ongeveer zeventig procent van de werknemers die niet roken beschermd tegen tabaks-
gelegenheden) was eerst uitgezonderd van de verplichting om een rookvrije werkomgeving te garanderen. Per 1 januari 2005 is het stappenplan “Gewoon gastvrij” ingevoerd. Hierin staan afspraken die
rook op het werk.
Koninklijk Horeca Nederland gemaakt heeft met de minister van Zijn er ook bedrijven die nog helemaal geen rookbeleid hebben
VWS. De nieuwe minister in het vierde Kabinet Balkenende is alsnog voor een snelle invoering.
ingevoerd? Uit onderzoek van FNV Bondgenoten van april 2004 blijkt dat zo’n 7% van het totaal aantal ondervraagde bedrijven nog helemaal geen
Voor de zorginstellingen en dagopvang is per 1 april 2006 een einde gekomen aan de gedoogsituatie bij zorginstellingen met (semi)permanente bewoning. Er zijn drie uitzonderingen:
rookbeleid heeft opgesteld.
staat waren aan de Tabakswet te voldoen en voorkomen
Hoe ver reikt het begrip 'werkplek' in de nieuwe Tabakswet?
op de uitstellijst van de koepelorganisaties voor de ge-
Het recht op een rookvrije werkplek beperkt zich niet tot werkkamers
zondheidszorg. Op termijn (er is vooralsnog geen eindda-
maar omvat ook trappen, hallen, gangen, liften, toiletten, wachtruim-
tum afgesproken) dienen deze kleinschalige woonvormen
ten, recreatieruimten, kantines en dergelijke. Een werkgever kan wel
wel aan de Tabakswet te voldoen. De koepelorganisaties
voor rokers een afgesloten rookruimte inrichten maar is daar niet toe
zullen zullen daarvoor “best practices” in kaart brengen en
verplicht. De definitie van een werkplek volgens de Arbowet is een
waar nodig instellingen met elkaar in contact brengen om
plek waar iemand langer dan 2 uur per dag werkt. Of de werkplek
van elkaar te leren.
binnen of buiten, op kantoor of in een hal is, doet niet ter zake. Ook in een fabriekshal moet een werknemer gevrijwaard worden van schadelijke sigaretten rook of andere gevaarlijke stoffen.
Kleinschalige woonvormen die op 1 april 2006 nog niet in
Opvangvoorzieningen (inclusief nachtopvang én 24uursopvang) die op 1 april 2006 nog niet in staat waren om aan de Tabakswet te voldoen en voorkomen op de uitstellijst van de Federatie Opvang.
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
7
Het College bouw ziekenhuisvoorzieningen heeft een lijst
Mag er gerookt worden op een werkplek als een niet-rokende
aangeleverd met zorginstellingen die per 1 april 2004 nog
kamergenoot daarvan geen hinder heeft?
niet aan de Tabakswet kunnen voldoen en die van het col-
Ruimer gesteld: Twee collega’s delen een werkkamer. Een collega
lege een vergunning voor verbouwing hebben gekregen.
rookt en de ander niet. De niet-roker ondervindt hiervan geen hinder.
Zolang een voorziening op een van bovengenoemde uitstellijsten
De roker vraagt bezoekers ook altijd naar mogelijke hinder en handelt
voorkomt zal zij niet worden beboet door de VWA op grond van een
daarnaar. De roker rookt op de werkkamer op het moment dat de
overtreding van de Tabakswet.
inspecteur van de Keuringsdienst van Waren langs komt. Wat zal de inspecteur doen?
Welke sancties gelden er voor nalatige werkgevers? De roker heeft een positieve instelling tegenover niet-rokers. De niet-
Werkgevers die tekort schieten kunnen een boete krijgen:
€ 300 voor de eerste overtreding;
roker heeft geen hinder. In principe mag er dus gerookt worden op de
€ 600 voor een tweede overtreding (herhaling binnen 1
kamer, mits bezoekers van de kamer (bijv. collega´s die een docu-
jaar);
ment of boek uit de kast nodig hebben), geen hinder ervaren van de
€ 1.200 voor een derde overtreding (herhaling binnen 3
tabaksrook, er geen cliënten op de kamer komen en er ook geen
jaar)
rook op de gangen komt.
€ 2.400 voor een vierde overtreding (herhaling binnen 5 De inspecteur zal echter waarschijnlijk aangeven dat er beter niet
jaar na eerste overtreding).
gerookt kan worden op de kamer: tabaksrook blijft lang in een ruimte De maximale boete kan meerdere keren worden uitgedeeld. Daarna
hangen en diffundeert eenvoudig naar andere ruimten, zoals de
kan de betreffende handhavingsofficier in de regio van het bedrijf
gang. Bezoekers en voorbijgangers van de kamer kan dan ook geen
besluiten om het bedrijf voor de rechter te dagen.
rookvrije werkomgeving geboden worden, ook al wordt er tijdelijk niet gerookt.
Zijn er ook sancties voor het personeel? Ja zeker. Als e Arbeidsinspectie een bedrijf heeft gecontroleerd en
Deze regeling schept ook onduidelijkheid, bijvoorbeeld als er een
werknemers houden zich niet aan het rookbeleid, dan mag de werk-
personeelswisseling in de kamer plaats vindt. Vertrekt de niet-roker
gever de eventuele boete doorberekenen aan de betreffende werk-
en komt er een niet-roker met hinder in de plaats, dan moeten de
nemer(s). De directie van Philips Semiconductors Nijmegen gaat nog
afspraken veranderd worden. Daarnaast zullen er (dure) technische
iets verder. Wie een eerste keer wordt betrapt met een sigaret waar
maatregelen moeten komen om bovengenoende diffusie te voorko-
dat niet is toegestaan, wordt drie dagen geschorst zonder doorbeta-
men. De tabaksrook kan namelijk niet afgevoerd worden met behulp
ling van loon. Een tweede keer volgt ontslag op staande voet. Bij een
van het luchtverversingssysteem, tenzij deze geen lucht recirculeert
geschil tussen de werkgever en werknemers beslist de Arbeidsin-
en alleen naar buiten af voert. Anders wordt de rook over het gehele
spectie of er wel of niet een sanctie volgt.
gebouw verspreid. Bovendien zal er een zeer krachtige ventilatie ("orkaankracht") moeten zijn om ook te kunnen garanderen dat er
Welke instantie voert de controles bij bedrijven uit?
geen rook op de gang komt. Praktisch gezien zal het ook zelden
De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) ziet toe op naleving van
lukken een deur continu gesloten te houden, dit wordt snel vergeten.
Tabakswet, waarin deze regels staan. De controleurs van de Drank,
Tot slot wordt in de Arbowet - Artikel 3 lid 1b gesteld: gevaren en
Horeca en Tabakteams (DHT-teams) van de VWA voeren de inspec-
risico's voor de veiligheid of de gezondheid van de werknemer moe-
ties uit. Met name worden eerst de klachten van werknemers die
ten in eerste aanleg zoveel mogelijk bij de bron daarvan worden
hinder of overlast ondervinden van de rook van anderen behandelt
voorkomen of beperkt. Voor blootstelling aan tabaksrook geldt geen
en daarnaast worden bedrijven ook steekproefsgewijs gecontroleerd.
veilige ondergrens. Het gevaar moet daarom primair aan de bron worden aangepakt. Een algeheel rookverbod is daartoe het meest geschikte en aangewezen middel binnen kantoorgebouwen.
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
8
Waarom kiezen de meeste grote organisaties voor een algemeen
Verzuimen rokers meer dan niet-rokers?
rookverbod (rookvrij pand) met daartoe aangewezen rookruim-
Ja, rokers verzuimen gemiddeld vijf dagen meer dan niet-rokers.
ten?
Driekwart van het ziekteverzuim is aan roken gerelateerd.
Een algemeen rookverbod betekent dat er een heldere regel is, die niet afhankelijk is van de wensen van individuele medewerkers en
Wat kost een rookbeleid per werknemer?
eventuele wisselingen in het personeelsbestand. Ook worden er op
Een rookbeleid kost gemiddeld 23 euro per werknemer.
deze wijze uitzonderingen voor bepaalde werknemers, namelijk zij die alleen op een kamer zitten, voorkomen.
Wat kost een rokende werknemer per jaar?
Daarnaast kan, als het roken op de individuele kamers toegestaan is,
Uit onderzoek is gebleken dat de kosten voor een rokende werkne-
erg moeilijk voorkomen worden dat er toch rook in algemene ruimtes
mer gemiddeld € 1.470,- op jaarbasis bedragen voor verlies aan
komt en iedere medewerker een rookvrije werkomgeving heeft.
werktijd. Uitgaande van een gemiddeld bedrijf met 250 medewerkers,
(Goede) rookruimtes worden als "wisselgeld" gezien richting de
waarvan 20% rookt (=50 medewerkers) en de loonkosten inclusief
rokers. Hiermee worden de rokers toch op een fatsoenlijke manier in
werkgeverslaten € 20,- per uur zijn, komen de kosten voor vier rook-
de gelegenheid gesteld te roken, dit wordt namelijk door velen als
pauzes per dag a 5 minuten, neer op € 1.470,- per medewerker per
een recht gezien, zonder dat zij naar buiten hoeven. Buiten roken
jaar. Landelijk rookt echter gemiddeld 28% van de volwassenen, wat
wordt daarnaast als onwenselijk gezien, omdat het aanzicht van het
de schadepost voor de werkgever nog hoger maakt. Daarboven is
gebouw op deze manier negatief beïnvloed wordt. Het instellen van
een roker gemiddeld per jaar 3,5 dag meer ziek dan een niet-roker.
rookruimtes is niet verplicht. Wat zijn de belangrijkste genoemde redenen voor het nemen Zijn de rokers in Nederland in de meerderheid?
van maatregelen betreffende roken op het werk?
Nee, tweederde van de Nederlanders rookt niet. De maatschappelij-
De belangrijkste genoemde redenen voor het nemen van maatrege-
ke ontwikkeling en ook wetswijzigingen ten aanzien van roken gaan
len betreffende roken op het werk zijn: ter bescherming van de ge-
steeds meer in de richting van de bescherming van de meerderheid
zondheid van de niet-roker, klantvriendelijkheid, (bedrijfs)veiligheid,
niet-rokers. Ook op de werkplek.
hygiëne en de wetgeving.
Hoeveel procent van de niet-rokende werknemers in Nederland
Hebben grotere bedrijven vaker een rookbeleid dan de kleinere
heeft last van de rook van anderen?
bedrijven?
Uit onderzoek onder 15.000 Nederlandse werknemers blijkt dat 76%
Ja, uit onderzoek blijkt dat grotere bedrijven vaker een rookbeleid
van de niet-rokende werknemers hinder ondervindt van tabaksrook
hebben dan kleinere bedrijven. Van de bedrijven met 5 tot 10 werk-
op het werk.
nemers heeft 18% een rookbeleid. Voor bedrijven met 10 tot 100 werknemers en 100 en meer werknemers is dat percentage hoger,
Is het voor een werkgever gunstig om veel niet-rokers in dienst
namelijk 34% en 58%.
te hebben? Ja, het is namelijk becijferd dat een rokende werknemer het bedrijf
Zijn er per sector nog verschillen te bespeuren bij het invoeren
ruim 900 euro per jaar meer kost aan verzuimkosten dan een niet-
van een rookbeleid?
roker. Wanneer er niet meer gerookt mag worden in een bedrijf
Per sector zijn er aanzienlijke verschillen. Zo loopt het percentage
scheelt dit ook aan schoonmaakkosten, vervanging van stofgevoelige
bedrijven met een rookbeleid uiteen van 11% in de landbouw en
apparatuur en minder verzekeringspremie voor brandongevallen.
visserij tot 59% in de niet-zakelijke dienstverlening.
Ook heeft een goed doordacht rookbeleid een gunstig effect op het imago van het bedrijf en de werksfeer.
Houdt het instellen van een rookbeleid automatisch een rookverbod in? Nee, niet automatisch, maar iets meer dan negen van de tien bedrijven met een rookbeleid hebben een (beperkt of volledig) rookverbod
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
9
ingesteld. Van de bedrijven met een rookverbod hanteert ruim een
een rookvrije werkomgeving voor werknemers die tot de groep extra
kwart een volledig rookverbod (voor alle werkruimtes en openbare
kwetsbaren voor tabaksrook horen, geef een beloning voor iedere
ruimten).
nieuwe rookvrije ruimte, maak het rookbeleid een vast agendapunt bij werk- of Arbo-overleg, leg afspraken over (niet-)roken schriftelijk vast
Door welke factoren kan rookoverlast op de werkplek verergerd
en communiceer deze duidelijk in de organisatie, maar afhankelijk
worden?
van de resultaten van een behoefteanalyse een keuze voor het
Op de werkplek wordt rookoverlast verergerd door warmte, de com-
invoeren van een rookbeleid door het instellen van rookvrije gemeen-
binatie met andere vormen van luchtverontreiniging en schadelijke
schappelijke ruimtes, van rookvrije werkplekken of een totaal rook-
stoffen, door te weinig werkoppervlak per werknemer (minder dan 9
verbod.
m2 per persoon) en de airconditioning. Wat zijn de aanknopingspunten om elk jaar weer nieuwe aanVoor welke werknemers brengt blootstelling aan tabaksrook
dacht aan een rookbeleid te geven?
extra gezondheidsrisico’s met zich mee?
Besteed aandacht aan nieuwe methoden om te stoppen met roken,
Voor mensen met astma en COPD, mensen die aan hart- en vaat-
het streven naar een bepaald percentage mensen dat stopt met
ziekten lijden, zwangere vrouwen en mensen die net hersteld zijn van
roken en het stimuleren van meer lichaamsbeweging via het werk.
infecties aan de luchtwegen brengt blootstelling aan tabaksrook extra Waar kunnen werknemers met klachten over het rookbeleid
gezondheidsrisico’s met zich mee.
terecht? Wat zijn mogelijke activiteiten om werknemers te laten stoppen-
Klachten over roken op de werkplek of in openbare ruimten kunnen
met-roken?
gemeld worden bij de Warenklachtenlijn op de website van
Mogelijke activiteiten om werknemers te laten stoppen met roken is
www.vwa.nl of op telefoonnummer 0800-0488.
het wijzen van rokers op directe gezondheidswinst bij stoppen, het organiseren van een niet-roken-week of een stoppen-met-
Welke organisaties kunnen werkgevers helpen bij het opstellen
rokencampagne, een informatiewand presenteren over de effecten
van een rookbeleid?
van (stoppen met) roken en het organiseren van stoppen-met-roken
Voor advies over het invoeren van een rookbeleid kunt u terecht bij
cursussen. Deze stoppen-met-roken cursussen worden bijvoorbeeld
de roken infolijn van STIVORO 0900-9390 (10 ct p/m) of de website
georganiseerd door Stivoro, Allan Carr en IDA BV.
www.rokenendewerkplek.nl. Naast de Arbodiensten kunnen ook diverse adviesbureaus werkgevers adviseren bij het opzetten van
Mogen werkgevers stoppen-met-roken curssussen belastingvrij
een rookbeleid. Het NIGZ-Werk heeft het stappenplan ‘Rookvrij aan
vergoeden aan hun werknemers?
het werk’ gratis beschikbaar. Middels dit stappenplan kunnen werk-
Ja, werkgevers kunnen een cursus stoppen met roken voortaan
gevers op planmatige wijze een rookbeleid invoeren.
belastingvrij aan hun werknemers vergoeden. Voorwaarde is dan wel dat de cursus deel uit maakt van het Arboplan van de organisatie.
Waar is meer informatie over roken en de werplek te verkrijgen?
Werknemers die na 1 januari 2004 met deze cursus zijn begonnen
kunnen deze cursus belastingvrij vergoed krijgen van hun werkgever.
De werkgever moet deze cursus dan in ieder geval voor 1 januari
Stappenplan Rookvrij aan het werk. NIGZ-Werk, 2001. Driekwart van de bedrijven kan dit jaar nog een rookbeleid invoeren. Dick Arendshorst, Rendemens nummer 1, 2001,
2005 in zijn Arboplan hebben opgenomen. Het ministerie van Finan-
pag. 15-16.
ciën heeft dit op 20 juli 2004 afgekondigd.
Wat zijn mogelijke activiteiten om de rookoverlast op de werk-
plek te verminderen?
Roken op het werk. Drs. R. Spijkerman, J. Samadhan, Elsevier Bedrijfsinformatie bv, november 1998.
Denk bij activiteiten om de rookoverlast op de werkplek te verminde-
Website www.vwa.nl Problemen met de peuken-pauze: De Nieuwe Tabakswet in Bedrijf. FNV Bondgenoten. Jan Warning. April 2004.
ren aan het opstellen van een scenario voor het snel instellen van
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
10
Over de auteur Christel J. van Capelleveen is projectmanager bij Lifeguard in Utrecht
Alcohol en roken
Auteur: C.J. van Capelleveen
11
