Gelijke Onderwijskansen luik 3 Dossier geïntegreerd ondersteuningsaanbod

Gelijke Onderwijskansen luik 3 Dossier geïntegreerd ondersteuningsaanbod voor het directieteam, de stafleden, de coördinator gelijke onderwijskansen september 2005

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud 1

Inleiding ............................................................................................................................................. 5

2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 2.2.1 2.2.2

Driejarige cyclus ................................................................................................................................ 6 Citaten uit de omzendbrief ................................................................................................................ 6 Doelstelling ........................................................................................................................................ 6 Minimale verwachtingen.................................................................................................................... 6 Externe controle ................................................................................................................................ 7 Een scenario voor drie schooljaren................................................................................................... 7 Verkennende vragen ......................................................................................................................... 7 Concrete werking per schooljaar....................................................................................................... 7

3 3.1 3.2

De GOK-thema's ............................................................................................................................... 8 Decretaal vastgelegde thema’s ......................................................................................................... 8 De thema’s kort omschreven............................................................................................................. 9

4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.4

De GOK-werking een cyclisch proces............................................................................................. 10 De schooleigen visie, het opvoedingsproject. ................................................................................. 11 Werken met doelstellingen en een actieplan .................................................................................. 12 Zelfevaluatie: meer een cultuur dan een techniek .......................................................................... 14 Stappenplan van de zelfevaluatie ................................................................................................... 15 Effecten ........................................................................................................................................... 17

5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.3

De pedagogische consequenties .................................................................................................... 17 De aanwending van het extra comfort ............................................................................................ 17 Contacturen kunnen o.a. gebruikt worden om ................................................................................ 17 Niet-leerlingengebonden uren kunnen toegekend worden aan de GOK-verantwoordelijke voor de coördinatie.......................................................................................................................... 17 Processtimulerende factoren........................................................................................................... 17 Functie- en taakbeschrijving GOK-verantwoordelijke(n)................................................................. 18 De GOK-verantwoordelijke innoveert.............................................................................................. 18 De GOK-verantwoordelijke coördineert .......................................................................................... 18 De GOK-verantwoordelijke organiseert .......................................................................................... 19 De GOK-verantwoordelijke stimuleert............................................................................................. 19 De GOK-verantwoordelijke speelt de rol van multiplicator.............................................................. 19 Schoolleiding en kansenbevorderend werken ................................................................................ 20

6 6.1 6.2

Het GOK-dossier ............................................................................................................................. 20 Minimaal .......................................................................................................................................... 20 Optimaal .......................................................................................................................................... 20

7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.3 7.3.1

Train de trainer ................................................................................................................................ 21 Het realiseren van veranderingsprocessen op school .................................................................... 21 Het omgaan met weerstanden ........................................................................................................ 22 Door welke bril kijken naar weerstanden? ...................................................................................... 22 Welke oorzaken van weerstanden zijn mogelijk? ........................................................................... 22 Waaraan is weerstand te herkennen? ............................................................................................ 23 Wat doen ? ...................................................................................................................................... 23 Hoe op te voorziene weerstanden anticiperen?.............................................................................. 23 Werk maken van betrokkenheid...................................................................................................... 23 Het participatiecontinuüm................................................................................................................ 23

Dossier geïntegreerde ondersteuning september 2005

3

7.3.2 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 7.5.4 7.5.5 7.5.6

Scharniermomenten voor betrokkenheid ........................................................................................ 24 Effectief zijn als GOK-begeleider .................................................................................................... 26 Optimaliseren van de kwaliteitszorg op school ............................................................................... 26 Kwaliteitszorg .................................................................................................................................. 26 Basisvragen..................................................................................................................................... 27 Expliciteren ...................................................................................................................................... 27 Communiceren ................................................................................................................................ 27 Evalueren ........................................................................................................................................ 27 Planlast verminderen....................................................................................................................... 27

8 8.1 8.2 8.3

Een geïntegreerde benadering........................................................................................................ 28 Dwarsverbanden tussen de GOK- thema’s..................................................................................... 29 Een integraal zorgbeleid.................................................................................................................. 29 Een integraal beleid......................................................................................................................... 29

9 9.1 9.2

Ondersteuning door de pedagogische begeleiding ........................................................................ 30 Informatie en publicaties ................................................................................................................. 30 GOK-begeleiding............................................................................................................................. 30

10

Bibliografie....................................................................................................................................... 30

4


1

Inleiding

Zeker in katholieke scholen is de zorg voor kwetsbare jongeren eigen aan het opvoedingsproject. De opdrachtverklaring vermeldt: “De katholieke school stelt zich actief open voor al wie in onze maatschappij, op welke manier ook, kansarm is.” Scholen, scholengemeenschappen, congregaties vertalen deze missie in een goed uitgebouwd zorgsysteem. Inspiratie voor de realisatie ervan vinden ze o.a. in de VVKSO – publicatie: ‘Visie op zorg’. Werken aan de realisatie van gelijke onderwijskansen - zoals uitgetekend in luik drie van het desbetreffende decreet - vindt hierin zeker zijn plaats. “Optimale leer- en ontwikkelingskansen voor alle kansarme leerlingen realiseren, uitsluiting, segregatie en discriminatie vermijden, sociale cohesie bevorderen” is het leidmotief. Het gelijke onderwijskansendecreet -I levert blijvende inspanningen om de onderwijsachterstand van kansarme autochtone en allochtone leerlingen weg te werken en de integratie te bevorderen. Deze leerlingen hebben immers de minste ontwikkelingskansen en de meeste nood aan ondersteuning.” Dit alles wordt uitdrukkelijk verbonden met onderwijskwaliteit: “Essentieel voor kwaliteitsvol onderwijs is het pedagogisch handelen af te stemmen op de diversiteit van de groep en de eigenheid van elk kind.” GOK -scholen krijgen extra uren voor het realiseren van een ondersteuningsbeleid. Ze ontwikkelen een visie en schoolwerking waar het hele schoolteam achterstaat, die geïntegreerd is in de basisaanpak en die niet alleen ten goede komt van de leerlingen van de doelgroep, maar ook van alle leerlingen van de school of de vestigingsplaats. De omzendbrief schrijft een aanpak voor, die een grote betrokkenheid van alle participanten verwacht en mogelijk een cultuuromslag in de lespraktijk en de schoolwerking kan inzetten. De nadruk ligt hierbij ook eerder op preventie, pro-actief handelen en vernieuwend werken. Bovendien worden scholen aangesproken op hun beleidsvoerend vermogen. Dit dossier wil een handreiking zijn voor het directieteam, de stafleden, het GOK - team, de GOK - verantwoordelijke bij het realiseren van het driejarig implementatieproces.


5

2

Driejarige cyclus

Scholen met een aanzienlijke kansarme leerlingenpopulatie worden door de overheid met extra middelen ondersteund. Het is de bedoeling voor alle leerlingen, de maatschappelijk kwetsbaren incluis, een kansenbevorderende leeromgeving te ontwikkelen. Gedurende drie schooljaren krijgen scholen de kans hieraan te werken.

2.1

Citaten uit de omzendbrief

2.1.1

Doelstelling

Het gelijke onderwijskansendecreet-I levert blijvende inspanningen om de onderwijsachterstand van kansarme autochtone en allochtone leerlingen weg te werken en de integratie te bevorderen. Deze leerlingen hebben immers de minste ontwikkelingskansen en de meeste nood aan ondersteuning. Scholen met deze doelgroep kunnen een beroep doen op extra-uren leraar, begeleiding en ondersteuning. Het is de bedoeling een onderwijspraktijk uit te bouwen die rekening houdt met de taalachtergrond en de diversiteit van elke leerling. Ondersteund in hun ontwikkeling, zodat de resultaten ‘zichtbaar verbeteren', kunnen de leerlingen door een meer efficiënte aanpak vorderen. 2.1.2

Minimale verwachtingen

Algemene minimale verwachtingen vanuit de omzendbrief, identiek voor eerste graad als voor tweede en derde graad S.O.: •

De school schrijft een schoolspecifieke visie met een aantal concreet geformuleerde en realiseerbare doelstellingen uit.

•

De school werkt in het eerste trimester van het eerste schooljaar op maat van de school een gelijkekansenbeleid uit. Ze kiest op basis van een analyse van de beginsituatie haar doelstellingen

•

De school legt vast: – – –

welke concrete doelstellingen zij op niveau van leerlingen, leraren en school wil bereiken. op welke manier zij die doelstellingen wil bereiken. op welke manier zij zich in de loop van het tweede trimester van het tweede schooljaar evalueert.

In de loop van het tweede trimester van het tweede schooljaar voert elke school een zelfevaluatie uit. Wat moet dan gebeuren? – – –

De school gaat na of de gegevens met betrekking tot de vooropgestelde doelstellingen verzameld en geanalyseerd werden. De zelfevaluatie resulteert in voorstellen voor verbetering van de eigen werking en in eventuele bijsturingen. De zelfevaluatie wordt ter kennisgeving aan de schoolraad voorgelegd.

Algemeen wordt aangenomen dat de kwaliteit van de zelfevaluatie verhoogt wanneer het zelfevaluatieproces door het schoolteam gedragen wordt.

6


2.1.3

Externe controle

De onderwijsinspectie gaat, bij de controle op de aanwending van extra uren-leraar in de loop van het derde schooljaar na, in welke mate de gelijkekanseninstrumenten werden uitgebouwd, rekening houdend met de schoolcontext en de kenmerken van de schoolpopulatie. Daarnaast controleert de inspectie de uitvoering van de gekozen doelstellingen en de zelfevaluatie. Deze controle impliceert tegelijk dat wordt nagegaan of en in welke mate •

de analyse van de beginsituatie voldoende kwaliteitsvol en volledig werd uitgevoerd ;

•

de keuze van de doelstellingen en van de gelijkekanseninstrumenten in functie van deze analyse voldoende verantwoord zijn;

•

de zelfevaluatie kwaliteitsvol werd uitgevoerd.

2.2

Een scenario voor drie schooljaren

2.2.1

Verkennende vragen

Het doel is alle jongeren gelijke kansen op maximale ontplooiing te geven door “optimale leer- en ontwikkelingskansen te realiseren voor alle leerlingen, uitsluiting, segregatie en discriminatie te vermijden, sociale cohesie te bevorderen” Hoe kunnen scholen dit realiseren? Belangrijke vragen bij het uitbouwen van het ondersteuningsbeleid zijn: Waaraan moet de school werken? •

Welke organisatorische maatregelen zijn nodig?

•

Welke pedagogische vernieuwingen dienen doorgevoerd?

•

Welke processen worden gestimuleerd?

•

Welke deskundigheid is nodig?

Welke middelen zet de school in? •

reguliere middelen

•

GOK-uren (gelijkekanseninstrumenten)

Waar wil de school binnen drie jaar staan? •

Is er een schooleigen visie?

•

Realiseert ze gelijke kansen via de dagdagelijkse basisaanpak in de klas?

•

Is het volledige schoolteam betrokken en mee?

2.2.2

Concrete werking per schooljaar

Eerste werkjaar: Eerste trimester: • • • • • •

vaststellen van de eigen beginsituatie voor alle thema’s; bepalen van de prioriteiten en de te bereiken doelen op 3 niveaus: leerlingen, leraren, school; uitschrijven van een visie; opstellen van actieplan(nen); vastleggen hoe de tussentijdse evaluatie zal gebeuren; conclusies trekken voor het nascholingsbeleid;


7

2de en 3de trimester: • opzetten van samenwerking en netwerken (ouders, CLB, SOW, andere externe deskundigen, pedagogische begeleiding, . . .); • uitvoeren actieplan(nen); • evaluatie van de werking. Tweede werkjaar •

verder realiseren van de actieplannen;

•

werken aan deskundigheidsbevordering voor het hele schoolteam;

•

zelfevaluatie uitvoeren op de drie niveaus (leerlingen, leraren, school);

•

zelfevaluatie ter kennisgeving voorleggen aan de schoolraad;

•

conclusies van de zelfevaluatie terugkoppelen naar het schoolteam;

•

bijsturing(en) formuleren en organiseren.

Derde werkjaar: •

uitvoeren van de bijgestuurde actieplannen;

•

peilen naar de effecten van het gevoerde gelijkekansenbeleid;

•

externe evaluatie door de inspectie voorbereiden;

•

conclusies van het inspectierapport bespreken met het schoolteam;

•

voorbereiding eerste jaar van de volgende cyclus;

•

…

3 3.1

De GOK-thema's Decretaal vastgelegde thema’s

De items waaraan gewerkt kan worden zijn bij decreet bepaald:

1ste graad

2de en 3de graad (1) preventie en remediëring

van ontwikkeling- en leerachterstanden

van studie- en gedragsproblemen (2) taalvaardigheidonderwijs (3) intercultureel onderwijs (4) oriëntering

en doorstroming

bij in- en uitstroom

(5) leerlingen- en ouderparticipatie (6) socio- emotionele ontwikkeling

8


3.2

De thema’s kort omschreven

Het gelijkekansenonderwijs ondersteunt maatregelen op leerlingenniveau, klassenniveau en schoolniveau die de kans op slagen van alle leerlingen verhoogt. Het richt zich vooral op een kwaliteitsverbetering via het basisproces door een betrokkenheid van het hele team. •

Een preventief beleid van het leerkrachtenteam beslaat de hele leeromgeving van de leerling: de school, de organisatie en de klas. Dat beleid omvat het leerniveau, het ontwikkelingsniveau en het gedrag van leerlingen. Door aan te sluiten bij de beginsituatie van de leerling en daar de differentiatie en (re)mediëring op af te stemmen, verhoogt de motivatie en dus de leerwinst en de ontwikkeling van alle leerlingen.

•

Via taalvaardigheid wordt ondersteunend gewerkt op gebied van schoolse taalvaardigheid. De leerlingen worden vaardiger in het verwerven en verwerken van informatie uit (school)teksten, het hanteren van schooltaalwoorden, … zodat de kans op leerwinst verhoogt. Om dat te bereiken wordt gebruik gemaakt van de principes van taakgericht taalvaardigheidonderwijs.

•

Het intercultureel onderwijs gaat uit van de verschillen in de klas. Door gebruik te maken van deze rijkdom wordt gewerkt aan de vaardigheden (schoolse, sociale, culturele, …) en het competentiegevoel van alle leerlingen… Deze principes vinden we terug in de CLIM-werkmethode, waarbij de nadruk ligt op het werken aan sociale vaardigheden en het ontwikkelen van denkvaardigheden.

•

Door de uitbouw van een positieve studiekeuze – en schoolloopbaanbegeleiding is het mogelijk de slaagkansen van alle leerlingen te verhogen. Daarbij wordt uitgegaan van de optimale studiekeuze voor elke leerling zodat een positief verloop van schoolloopbaan met het beëindigen van de studies in de studierichting die het best aansluit bij de interesse en mogelijkheden van de leerling, mogelijk wordt.

•

Een verhoogde en actieve betrokkenheid van ouders en leerlingen bij het schoolleven verhoogt de leerkansen van de leerlingen. Hier verhogen we de kwaliteit van de betrokkenheid door te werken aan de aanspreekbaarheid van het schoolbeleid en de leerkrachten, aan de inbreng van de leerlingen in het leerproces en in het schoolbeleid en aan de ouderbetrokkenheid via communicatie tussen school en thuis.

•

Via het werken aan het welbevinden en de betrokkenheid van de leerlingen worden de noodzakelijke voorwaarden om te kunnen leren vergroot. Door groepsgebonden en individuele werkvormen in een veilig klasklimaat wordt gewerkt aan meer zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld bij de leerlingen. Als ze voldoende worden uitgedaagd en intens kunnen bezig zijn, zal de concentratie en de betrokkenheid verhogen waardoor effectief leren mogelijk wordt voor alle leerlingen.

Deze thema’s vormen een essentieel onderdeel van de gehele schoolwerking en sluiten aan bij thema’s die in elke school aanwezig zijn. Zo sluiten elementen van de GOK-thema’s aan bij: •

het schoolwerkplan (SWP) en het eigen opvoedingsproject (EOP).

•

de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen zoals ‘leren leren’, ‘sociale vaardigheden’, …

•

het taalbeleid op de school.

•

de uitwerking van een zorgbeleid op de school.

•

het werken rond het welbevinden en de betrokkenheid van de leerlingen en de leraren.

•

de uitbouw van een leerlingengericht volgsysteem en de schoolloopbaanbegeleiding op het niveau van de scholengemeenschap.

•

…


9

4

De GOK-werking een cyclisch proces

Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor hun onderwijskwaliteit. Dat betekent dat elke school bewust de zorg voor die kwaliteit opneemt en dat zij dit doet vanuit het eigen onderwijs- en opvoedingsproject. Scholen die werken aan gelijke onderwijskansen, nemen hierbij de insteek van kansenbevordering. Werken aan de realisatie van de schooleigen visie op gelijke onderwijskansen is een cyclisch proces, het is nooit af en doet beroep op het beleidsvoerend vermogen van de school. De te nemen stappen kunnen in een cirkel worden voorgesteld. Belangrijke vragen zijn: •

Hoe realiseren we als school gelijke onderwijskansen voor al onze leerlingen?

•

Wat begrijpen wij onder kwaliteitsvol onderwijs?

•

Waar staan we nu?

•

Waaraan willen we werken?

•

Welke doelen stellen we ons?

•

Welke acties hangen daarmee samen?

•

Worden de acties uitgevoerd?

•

Waar moeten we bijsturen?

•

Is onze onderwijskwaliteit verbeterd?

•

Is de kansengelijkheid verbeterd?

10


4.1

De schooleigen visie, het opvoedingsproject.

In alle scholen leven opvattingen over omgaan met kansarmoede, kwaliteit van onderwijs. In sommige scholen verschillen leraren hierover van mening, of weten ze te weinig van mekaars opvattingen, het schoolteam moet nog groeien in gedeelde visie. Elders is er een duidelijk uitgeschreven opvoedingsproject, dat richting geeft aan beslissingen, keuzes en werking. Voor GOK-scholen is het essentieel om de eigen opvattingen over kansarmoede te toetsen aan de visie van het derde luik van het decreet GOK-I. Om te groeien van het bestaande naar het wenselijke stelt de school zich een aantal vragen: Wat is onze beginsituatie? Wat is voor ons belangrijk? Waar willen we met onze basisaanpak naartoe? Wat betekent het realiseren van dit (GOK-)thema voor onze leerlingen, onze collega's, onze school? In welke mate werken we samen met ouders, externen, …? Samengevat: 1

Wij (als school) willen groeien naar een schoolconcept waarin . . . een schoolcultuur die . . .

2

Vertaald in een basisaanpak waarin . . . een schoolorganisatie met aandacht voor (structuur en middelen) . . .

3

Voor het realiseren ervan willen wij samenwerken met . . . ons nascholen in . . .

De school probeert dus duidelijk in kaart te brengen wat haar beginsituatie is. Ze kan hiervoor gebruik maken van de BSA-instrumenten die het Steunpunt GOK ontwikkelde of ze kan een eigen instrument ontwerpen. De BSA (=beginsituatie analyse) kijkt naar • de leerlingen • het korps • het schoolbeleid Dit hoeft niet noodzakelijk met eenzelfde instrument. Wel is het nodig alle gegevens samen te brengen én de conclusie te formuleren. Scholen die reeds een GOK-cyclus doormaakten kijken voor het vaststellen van de beginsituatie ook naar de eigen evaluatie en het GOK-evaluatierapport van de inspectie. Als in de school de beginsituatie is vastgesteld en er is consensus over de thema’s waaraan de school prioritair aandacht wil geven dan komt de concretisering ervan. De school kiest minimum twee prioritaire thema’s of één cluster. •

Bij de keuze van thema’s bepaalt de school zelf haar doelen en/of maakt ze vertaalt de voorgestelde doelen in de bijlagen van de omzendbrief naar de eigen situatie.

•

Bij de keuze van een cluster moet er voor alle aangeboden terreinen een actieplan uitgeschreven worden.


11

4.2

Werken met doelstellingen en een actieplan

De doelen waarrond de school wil werken worden afzonderlijk uitgewerkt en geformuleerd op niveau van de leerlingen, de leerkrachten en de school. Belangrijk bij het formuleren ervan is zo concreet mogelijk weer te geven waarnaar de school streeft en daarbij meteen na te gaan welk effect verwacht wordt. Om de prioritaire doelstellingen overzichtelijk uit te werken kunnen acties gepland worden. Het actieplan somt de activiteiten op die één na één in een school zullen ondernomen worden om een doelstelling te realiseren, de verschillende activiteiten/werkpunten die door het GOK-team, na ruggespraak met het directieteam en de collega’s, gekozen werden. Het is een groeiplan dat in de loop van de volgende jaren wordt aangevuld en verfijnd. Mogelijke werkwijze om gekozen doelstellingen te concretiseren in acties:

leerlingvolgsysteem

individuele remediëring

differentiatie preventie en remediëring

werkvormen

overleg en samenwerking heterogeniteit pestpreventie

12


Een 100 %- idee vraagt een lange termijn aanpak en is in haar totaliteit moeilijk concreet uit te werken. Daarom moet zo’n idee opgesplitst worden in een aantal kleine, concreet te ondernemen acties. We kunnen zeggen dat een 100 %- idee wordt opgedeeld in verschillende 15 %- acties. Deze acties zijn via een aantal activiteiten/ werkpunten op korte termijn uit te werken. Elke actie wordt opgedeeld in kleine stappen die zo concreet mogelijk worden uitgeschreven. Dit gebeurt in een actieplan.

hoekenwerk 15 % actie

coöperatief leren actie 15 %

werkvormen 100 % idee

gespreide informatie 15 % actie

nascholing 15 % actie

overleg organisatie 15 % actie

In een actieplan kunnen verschillende 15 %-acties worden uitgewerkt. De school legt zelf haar prioriteiten vast. Een actieplan geeft per doelstelling de werkpunten aan, uitgezet in de tijd en maakt duidelijk welke kleine, concrete en meetbare tussenstappen zullen gezet worden. Waaruit bestaat een werkzaam actieplan? Volgende elementen komen in meerdere of mindere mate in het actieplan aan bod: •

de concrete doelstelling,

•

de inhoudelijke uitwerking,

•

acties op niveau van de leraar,

•

acties op niveau van de school zoals: –

sensibiliseren

–

informeren

–

professionaliseren

–

uitvoeren

–

uitwisselen

–

evalueren

•

de verantwoordelijke/initiatiefnemer/opvolging/ de deelnemers,

•

de kanalen/ de middelen,

•

het tijdpad/de planning,

•

de evaluatie,


13

•

criteria of indicatoren voor welslagen,

•

de effecten die de school wil meten,

•

de betrokken partner.

Bij dit alles houden we steeds de beginsels van het SMART-principe in het oog. S

Specifiek:

in kleine tussenstappen heel concreet

M

Meetbaar:

met welk effect bij leerlingen en bij leerkrachten?

A

Aanvaardbaar:

door de achterban

R

Realistisch resultaatgericht: haalbare acties

T

Tijdsperspectief:

afbakenen in tijd

Zoals het een ‘SMARTJE’ past: makkelijk inpasbaar in de gewone schoolwerking.

4.3

Zelfevaluatie: meer een cultuur dan een techniek

(Zelf)evaluatie is de noodzakelijke schakel in het cyclisch proces van kwaliteitszorg. Een efficiënte werking is gebaat met reflectiemomenten op geregelde tijdstippen om wat al gebeurde op zijn juiste waarde te schatten of om het proces of het uitgezette traject eventueel bij te sturen. Op elk moment liggen het initiatief en de beslissing bij de school zelf. Zelfevaluatie is niet gericht op verantwoording tegenover derden. Het is een proces. De school gaat na in welke mate zij de zelf gestelde doelen en ondernomen acties op niveau leerling, leerkracht en school heeft bereikt. De zelfevaluatie kan zowel het proces als de effecten en resultaten tot onderwerp hebben. Schoolvisie

bijstellen

evalueren

14

doelen

activiteiten

plannen

uitvoeren


De techniek van reflectie, zelfkritiek en zelfevaluatie vormt een krachtige motor voor verandering, evolutie, leren. Dat is waar voor de leerling, voor de leraar en voor het schoolbeleid. Wanneer de school als organisatie groeit in het gebruik ervan op deze drie niveaus ontstaat vanzelf een zelfevaluatiecultuur. De school kan zelfgekozen middelen en wegen ontwikkelen om deze attitude te bereiken. Schoolbeleid, leraren en leerlingen kunnen daarbij gebruik maken van externe instrumenten en/of ondersteuning.

4.3.1

Stappenplan van de zelfevaluatie

De eigen werking evalueren is vooral een voortdurend proces van interpreteren en onderhandelen met alle betrokkenen.

Doelstellingen bepalen

Passende methode kiezen

Acties plannen

Interpreteren & onderhandelen

Gegevens verzamelen, lezen, verwerken

Gegevens presenteren

Gegevens interpreteren

In de loop van het tweede trimester van het tweede werkjaar van de GOK-cylus dienen alle gegevens van de zelfevaluatie gebundeld, zodanig dat de werking kan worden bijgestuurd indien nodig. Dit betekent niet dat alle doelstellingen en acties op dat ogenblik moeten bevraagd worden. Het is goed mogelijk dat sommige doelen en acties, al eerder onder de loupe genomen werden. Het is dan zaak deze reflecties en voorstellen tot bijsturing, mee te bundelen in het 'zelfevaluatierapport' dat opgesteld wordt in de loop van het tweede trimester van het tweede GOK-werkjaar.


15

Mogelijke werkwijze: 4.3.1.1

De terugblik op de GOK-werking

Is de analyse van de beginsituatie kwaliteitsvol en volledig uitgevoerd? Wordt – vanuit deze screening – de keuze van de thema’s/cluster afdoende gemotiveerd? Zijn de gekozen doelen – binnen deze thema’s/cluster duidelijk omschreven? Worden deze doelen naar haalbare acties vertaald, op niveau van de leerlingen, de leraars, de school? Sporen de uitgewerkte actieplannen in voldoende mate met de SMART-principes? Zijn alle leerkrachten voldoende vertrouwd met de gekozen actiepunten? Worden de acties uitgevoerd? Is het GOK-team tevreden over de kwaliteit van de visietekst? Wordt over deze visie – in voldoende mate –met alle onderwijsparticipanten gecommuniceerd? Ondervindt de school voldoende ondersteuning van de steunpunten/begeleiding/nascholing? Resulteert nascholing in een waarneembaar effect op de werkvloer? Aandachtspunten: Verzamel evaluatiegegevens altijd met instemming van de betrokkenen. Bevraag geen items waar achteraf niets mee gebeurt. 4.3.1.2

Criteria

De informatie kan bekeken worden vanuit verschillende invalshoeken. De school, de leraar bepaalt zelf de criteria. De school engageerde zich binnen de visie van luik 3 van het GOK –decreet. Ze kan nagaan of haar werking spoort met de onderliggende visie. Sleutelbegrippen zijn: •

pro –actief werken;

•

planmatig werken;

•

betrokkenheid verzekeren;

•

professionaliseren;

•

vertalen in basisaanpak.

4.3.1.3

Methodieken voor zelfevaluatie

Er zijn veel mogelijkheden om evaluatiegegevens te verzamelen. De instrumenten en methodes die de leerling, de leraar of het schoolbeleid gebruiken hebben de bedoeling de feitelijke situatie te beschrijven. Een combinatie van verschillende methodes kan helpen een verfijnder zicht te krijgen. Mogelijke instrumenten zijn: •

meting,

•

overleg,

•

bevraging,

•

enquête,

•

intervisie,

•

SWOT - analyse

16


4.3.1.4

Conclusies en vooruitblik

De resultaten en de besluiten van de zelfevaluatie zijn het uitgangspunt voor de verder werking. Doelstellingen en acties bijsturen, afvoeren, nieuwe acties formuleren, . . . Aandachtspunten voor de bespreking van de evaluatiesynthese: •

Informeer alle betrokkenen.

•

Zet de positieve bevindingen in de verf.

•

Bespreek de conclusies en laat ruimte voor feedback door de grote groep.

•

Formuleer bijsturingen en nieuwe werkpunten.

De eerste jaren verloopt deze manier van werken onwennig. Na verloop van tijd garandeert het dat de werking altijd wordt bijgestuurd. Plannen en uitwerken van stappenplannen of acties zijn telkens opnieuw het vertrekpunt om te evolueren van de reële naar de wenselijke situatie.

4.4

Effecten

De school kan haar doelstellingen en acties vertalen naar effecten die ze wil bereiken. Wanneer een doelstelling of actie niet het gewenste effect oplevert is het van belang na te gaan wat hiervan de oorzaken kunnen zijn.

5

De pedagogische consequenties

Bij het inzetten van de extra middelen houdt de school het best rekening met pedagogische motieven en de eigen visie op kansenbevordering.

5.1

De aanwending van het extra comfort

5.1.1

Contacturen kunnen o.a. gebruikt worden om

•

co-teaching in kwetsbare klassengroepen te organiseren;

•

de groepen voor (taal)vakken te splitsen om zo meer interactie mogelijk te maken;

•

externe differentiatie voor een vak mogelijk te maken (bijvoorbeeld parallelle klassengroepen, extra ondersteuning garanderen door een extra leraar);

•

leerlingen te coachen;

•

enz.

5.1.2

Niet-leerlingengebonden uren kunnen toegekend worden aan

•

de GOK-verantwoordelijke voor de coördinatie

•

enkele leraren van het kernteam voor het stuwen en sturen van de implementatie;

•

de leraren en/of de vakverantwoordelijken voor het voorbereiden van inhoudelijke vernieuwing;

•

enz.

5.1.3

Processtimulerende factoren

Het verdient aanbeveling de toe te kennen GOK-uren niet al te veel te versnipperen. De zorg voor continuïteit is belangrijk om het GOK-team dynamiek te geven.


17

De keuze voor niet-leerlingengebonden uren biedt de mogelijkheid om: • • • •

planmatig te werken; de werking te evalueren en het proces bij te sturen; inbedding in de schoolcultuur te verzorgen; enz.

5.2

Functie- en taakbeschrijving GOK-verantwoordelijke(n)

De GOK-verantwoordelijke kan een ‘hij’ of een ‘zij’ zijn. ‘Hij’ verwijst dus naar de functie, niet naar het geslacht van de persoon.

De GOK-verantwoordelijke moet in zijn opdracht kunnen groeien en zal daarvoor de nodige nascholingen en vergaderingen moeten volgen. Hij zal zich moeten specialiseren in alles wat met GOK-beleid te maken heeft. Hij zal het ondersteuningsbeleid geleidelijk, planmatig en systematisch moeten aanpakken. Hij erkent de (collega-) leerkracht in zijn waarde als spilfiguur en hij is zijn vertrouwenspersoon. De school moet ervoor zorgen dat het GOK-team - onder leiding van de GOK-verantwoordelijke - haar werkzaamheden over drie niveaus spreidt: •

coördinatie van het ondersteunigsbeleid op het niveau van de school;

•

ondersteunen op niveau van de leerkrachten;

•

ondersteunen op het niveau van de leerling.

In de functiebeschrijving concentreren we ons vooral op de eerste twee niveaus. 5.2.1

De GOK-verantwoordelijke innoveert

•

Hij probeert de betrokkenheid van alle leerkrachten met betrekking tot onderwijsvernieuwingen in verband met zorgzaam omgaan met leerlingen te verhogen.

•

Hij probeert nieuwe initiatieven in verband met kansenbevorderend werken in de school binnen te brengen: bv. leerlingvolgsysteem, werken met handelingsplannen, e.d.

•

Hij is op de hoogte van het uitzetten van leertrajecten en ondersteunt leerlijnontwikkeling i.v.m. leren leren en sociale vaardigheden.

•

Hij is op de hoogte van en probeert actieve didactische werkvormen gekoppeld aan alternatieve vormen van evaluatie voor te stellen en te implementeren.

•

Hij is gevoelig voor nieuwe ideeën in verband met kansenbevordering en weet ze samen met de leerkrachten naar de werkvloer te vertalen.

5.2.2

De GOK-verantwoordelijke coördineert

Coördinatie van het ondersteuningsbeleid op het niveau van de school •

Hij is de coördinator bij het opstellen, het realiseren en het bewaken van de schooleigen visie op kansenbevorderend werken die zich op drie niveaus situeert: niveau school, niveau leerkrachten en niveau leerlingen.

•

Hij coördineert alle initiatieven binnen de school door

18

–

te vertrekken vanuit een analyse van de beginsituatie;

–

de vastgestelde toestand te beoordelen in functie van de schooleigen visie;

–

uit die beoordeling relevante en kwaliteitsvolle vernieuwingsprioriteiten te kunnen afleiden;

–

deze prioriteiten in concrete acties te kunnen omzetten;

–

de concrete acties in een draaiboek te kunnen vastleggen;

–

de uitvoering van de vooropgezette acties te kunnen coördineren;

–

de bereikte resultaten te kunnen evalueren en bij te sturen. Dossier geïntegreerde ondersteuning september 2005

•

Hij is de coördinator van het GOK-team door de verschillende participanten regelmatig voor overleg samen te brengen.

Coördinatie van de ondersteuning op het niveau leerkrachten •

Hij coördineert –

– – – •

alle coachingsinitiatieven die een antwoord kunnen geven op de vraag hoe de bekwaamheid, de belangstelling, de motivatie en de wilskracht van de kansarme en alle leerlingen kan verhoogd worden, zodat het leren efficiënt wordt; de collegiale consultatie waarbij de leerkrachten hulp en advies wordt gegeven met betrekking tot zorgleerlingen, didactische vragen e.d.; de ondersteuning bij het zoeken naar en ontwikkelen van differentiatiemateriaal, middelen voor detectie, probleemanalyse en remediëring; de ondersteuning bij klasmanagement en het organiseren van differentiatie.

Hij coördineert alle preventieve acties, alle initiatieven die genomen worden om de uitval van zorgleerlingen te voorkomen.

5.2.3

De GOK-verantwoordelijke organiseert

•

Hij organiseert de GOK-teamvergaderingen (formeel) met directie, GOK-leerkrachten, CLB-medewerkers, (evt. externe begeleiders).

•

Hij beluistert regelmatig informeel overleg om de polsslag van het GOK-beleid te blijven voelen.

•

Hij organiseert nascholingsinitiatieven in verband met de prioriteiten of wijst er de weg naartoe.

•

Hij organiseert contacten en overleg met CLB en andere onderwijsniveaus.

•

Hij organiseert netwerken van personen, diensten en scholen waarmee kan samengewerkt worden en/ of waar ondersteuning kan worden gevonden, zoals Comité voor Bijzondere Jeugdzorg, revalidatiecentra, logopedisten, tolkendiensten, OCMW’s, initiatieven opgezet door stad, provincie, Vlaams Gewest enz.

•

Hij organiseert de (zelf)evaluatie van het GOK-beleid.

5.2.4

De GOK-verantwoordelijke stimuleert

•

Hij is de stimulator van het GOK-beleid op school door het onderwerp regelmatig op de agenda van personeelsvergaderingen, klassenraden, pedagogische studiedagen e.d. te brengen om alle leerkrachten te (blijven) sensibiliseren.

•

Hij stimuleert gelijke kansen door regelmatig op vakvergadering, klassenraden, deliberatie gepast tussen te komen om aandacht voor kansenbevorderend werken te vragen.

•

Hij stimuleert het ondersteuningsbeleid door in de school voor alle participanten aan het GOK-beleid zichtbaar aanwezig en vlot aanspreekbaar te zijn.

•

Hij stimuleert leerkrachten om door een andere bril naar leerlingen en leerstof te kijken.

•

Hij stimuleert initiatieven die de betrokkenheid van ouders en de communicatie met hen bevordert.

5.2.5

De GOK-verantwoordelijke speelt de rol van multiplicator

•

Hij creëert mogelijkheden tot verslaggeving en tot de implementatie ervan op klasniveau van gevolgde nascholing in verband met kansenbevordering bij alle leerkrachten.

•

Hij faciliteert het doorgeven van opgedane expertise van participanten van het GOK-beleid.

Het reële gevaar van een functie- en taakbeschrijving is dat we denken dat de GOK-verantwoordelijke aan al die kwaliteiten zou moeten voldoen. Dergelijk supermensen zijn lastig te vinden. In een open gesprek tussen directie en GOK-verantwoordelijke wordt best een realistische functiebeschrijving en een haalbaar takenpakket overlegd. Er wordt rekening gehouden met de draagkracht van de GOK - verantwoordelijke, de context waarin hij moet opereren en de omkadering waarop hij kan terugvallen. Dossier geïntegreerde ondersteuning september 2005

19

5.3

Schoolleiding en kansenbevorderend werken

Het vernieuwingsproces kan maar slagen als het schoolbeleid, het directieteam de realisatie ervan ook werkelijk steunt en het hele schoolteam mobiliseert. Een sterk GOK-team met zeggingskracht in de school is zeker een troef. De schoolleiding kan de implementatie van het ondersteuningsbeleid ook bevorderen o.a. door het verlenen van organisatorische faciliteiten aan werkgroepen of individuele leraren belast met de voorbereiding of de realisatie van één of meerdere actiepunten (invoering coöperatief leren, onderzoek naar instructietaal, verzorgen van communicatie met externen o.a. de ouders, …). Wat nieuwe taken betreft, is het belangrijk de opdracht goed te omschrijven, om afspraken te maken samen met de persoon of het team in kwestie. Deze afspraken dienen gecommuniceerd te worden naar het volledige korps, dit omwille van betrokkenheid en duidelijkheid. Zorgbreed werken is niet het alleenrecht van het GOK-team of van enkele geëngageerde leraren, het behoort als het ware tot de lespraktijk van elke leraar en kan als zodanig opgenomen worden in de functiebeschrijving van elke leraar. De leraar voor de groep is van doorslaggevend belang. Zijn of haar pedagogische, didactische en organisatorische kwaliteiten in het omgaan met verschillen zijn de voorspellers voor betere resultaten bij de leerlingen. Kortom, de directeur kan elke leraar aanspreken op zijn kansenbevorderend denken en handelen. Vernieuwend bezig zijn doet ook een beroep op creativiteit, een open geestmentaliteit en aanpassingsvermogen. Ook moet er aandacht zijn voor groei vooral bij jonge leraren. Welke kwaliteiten heeft een leraar die kansenbevorderend werkt? Zo'n leraar is vakinhoudelijk competent. Hij bezit de expertise i.v.m. diversiteit. Hij is communicatief vaardig, is in staat samen te werken, stelt zich in teamverband loyaal op en kan discretie bewaren. Hij heeft kwaliteiten als opvoeder.

6

Het GOK-dossier

Het aanleggen van een GOK-dossier maakt de inspanningen van de school bij dit veranderings- en implementatieproces zoals hierboven beschreven zichtbaar. Het is een nuttig instrument dat helpt bij het plannen en structureren. Tevens geeft het een zicht op het proces dat in de loop van de driejarige werking doorlopen werd om te groeien in kwaliteitsvol onderwijzen. Wat houdt het dossier dan zeker in?

6.1

Minimaal

•

overzicht van de doelgroepleerlingen volgens het decreet,

•

de beginsituatieanalyse mét besluit

•

de aanwending van de uren,

•

het actieplan (doelen en acties in verband met de gekozen thema’s of cluster),

•

de visietekst,

•

de zelfevaluatie,

•

de conclusies (en bijsturing) van de zelfevaluatie,

•

het verslag van de kennisgeving aan de schoolraad;

•

het GOK-evaluatieverslag van het inspectiebezoek.

6.2

Optimaal

Naast wat hierboven opgelijst werd, brengen we ook alle documenten die inhoudelijk en organisatorisch belangrijk zijn voor de GOK-werking in de school samen.

20


We verzamelen gegevens die de synthese, het relaas of de conclusies geven van alle activiteiten en stappen die in het ondersteuningsbeleid en het groeiproces ernaar werden gezet, zoals: •

overzicht van de zorgleerlingen;

•

logboek van de activiteiten;

•

overzichtslijst van de gevolgde nascholingen in het kader van GOK;

•

overzichtslijst GOK-vergaderingen;

•

verslagen;

•

profiel van de GOK-verantwoordelijke;

•

…

7

Train de trainer

Om het vernieuwingsproces op gang te brengen en te houden is een krachtig leidend team onontbeerlijk. De GOK-verantwoordelijke speelt hierin een sleutelrol. Onder leiding van de directeur en omringd door het GOKteam is hij/zij de stimulerende, sturende kracht. Dit dossier wil deze voortrekkers dan ook ondersteunen door hun inspirerende inzichten aan te reiken en hun handelingsrepertorium te verrijken over centrale topics als: •

het realiseren van veranderingsprocessen op school;

•

het omgaan met weerstanden;

•

het participatief werken;

•

het effectief zijn als GOK-begeleider;

•

het optimaliseren van de kwaliteitszorg op school.

7.1

Het realiseren van veranderingsprocessen op school

JOHN KOTTER introduceerde- vanuit een managementperspectief - een hanteerbaar achtfasenmodel dat de voortrekkers kan gidsen bij het in beweging brengen van de school: •

een urgentiebesef bevestigen;

•

de leidende coalitie vormen;

•

een visie en strategie ontwikkelen;

•

de veranderingsvisie communiceren;

•

een breed draagvlak voor de verandering creëren;

•

korte termijnsuccessen genereren;

•

verbetering consolideren en meer verandering tot stand brengen;

•

nieuwe benaderingen verankeren in de cultuur.

Deze principes laten zich makkelijk vertalen in twaalf tips binnen het gelijke onderwijskansenbeleid: •

Omring je met een team. Betrek zoveel mogelijk anderen bij de belangrijke stappen: de beginanalyse, het uitwerken en bijsturen van het actieplan, de zelfevaluatie.

•

Breng het gelijke onderwijskansenbeleid op de agenda. Bespreek het op verschillende niveaus: de directieraad, de coördinatorenvergadering, de participatieraad, het oudercomité, …


21

•

Probeer te bereiken dat zoveel mogelijk leraren GOK kennen en belangrijk vinden. Gebruik regelmatig enkele minuten van een personeelsvergadering voor het kenbaar maken en het concretiseren van de actiepunten.

•

Zorg ervoor dat je directeur GOK ook belangrijk vindt en blijft vinden: overleg met hem, rapporteer bij elke stap, laat je initiatieven door de schoolleiding dragen, …

•

Denk (in groep) na over wat je dit jaar met GOK wil bereiken en hoe. Praat met de directeur over je functiebeschrijving als GOK-coördinator of –vrijgestelde. Schrijf desnoods zelf je taakomschrijving en bespreek ze. Op die manier vermijd je onduidelijke afspraken en persoonlijke ontgoochelingen.

•

Neem kleine stappen met zoveel mogelijk medewerkers. Pas (indien nodig) je oorspronkelijke doel aan omwille van de haalbaarheid in het lerarenteam. Beter een klein plan dat volledig wordt gerealiseerd dan een groot luchtkasteel dat een luchtkasteel blijft.

•

Sluit je niet op; begraaf je zelf niet in een berg administratie. Het bijhouden van een logboek en een dossier is belangrijk, maar het is niet de essentie van je taak.

•

Spreek je medewerkers persoonlijk aan, overtuig ze van het belang van hun aandeel in het plan. Werk niet uitsluitend met geschreven mededelingen.

•

Gun andere leraren de tijd. Verwacht niet dat ze jouw enthousiasme onmiddellijk delen. Geef ze een goed gevoel als ze je helpen bij het uitwerken van actiepunten.

•

Stop and think. Leg regelmatig de drukte even naast je neer, evalueer en stuur bij. Aanvaard dat niet alles kan lukken. Richt je energie positief.

•

Herhaal waardevolle initiatieven en veranker ze in de schoolcultuur. Betrek in elke stap meer collega’s.

•

Je kunt veel leren van buitenstaanders en van andere scholen. In elk bisdom is iemand (gedeeltelijk) vrijgesteld voor de begeleiding van GOK. Laat die persoon je helpen. Neem deel aan de netwerken en schakel schoolbegeleiders in voor ondersteuning.

7.2

Het omgaan met weerstanden

Het introduceren van veranderingen gaat vaak gepaard met weerstanden. Mensen willen wel veranderen, maar willen immers niet veranderd worden.

7.2.1

Door welke bril kijken naar weerstanden?

Weerstanden hoeven niet altijd als negatief ervaren te worden. Het kan een uiting zijn van betrokkenheid. Negatief • iets dat er beter niet zou zijn om een bepaald doel te bereiken; •

iets dat overwonnen of voorkomen moet worden ;

•

gevoelens met een negatieve lading.

Positief • noodzakelijke en beslissende momenten in veranderingsprocessen; •

kracht waar iets mee gedaan moet worden;

•

(in elk geval) een uiting van betrokkenheid.

7.2.2

Welke oorzaken van weerstanden zijn mogelijk?

Maak een onderscheid tussen het verzet tegen: •

de feitelijke maatregel, het decreet: “het komt weer van Brussel, zeker?”

•

de manier waarop de beslissing tot stand kwam: top-down

•

de wijze waarop de beslissing werd meegedeeld: –

22

de collega’s kunnen zich buiten spel gezet voelen, Dossier geïntegreerde ondersteuning september 2005

– – –

zich weinig serieus genomen voelen, bekritiseerd voelen … angst voor veranderingen, bang voor extra werk.

Weten waar de eigen weerstanden uit voortkomen, maakt het gemakkelijker om ze ook bij anderen te achterhalen en er iets mee te doen. 7.2.3

Waaraan is weerstand te herkennen?

Weerstand kan zich op vele manieren manifesteren. Vaak klopt er iets niet, maar het is moeilijk de vinger op de wonde te leggen. Niet alle uitingen van weerstand zijn even doorzichtig. Deelnemers kunnen wegblijven op bijeenkomsten, te laat komen, geen bijdrage meer leveren, steeds meer om details vragen, “ja” zeggen en “nee” doen, eenlettergrepige antwoorden geven, boos worden… Het komt hier op neer dat mensen over het algemeen in weerstandsituaties vechten of vluchten. 7.2.4

Wat doen ?

Niet • Doen alsof er niets aan de hand is. (vluchtsignaal) •

Alle schuld bij zichzelf leggen uit vrees voor kritiek.

•

Er tegen vechten, proberen te forceren.

Wel • Signalen goed opvangen. De “stekels” serieus nemen. •

Storingen voorrang geven. Zelf observaties, ervaringen of aanvoelen verwoorden.

•

Het verzet accepteren, op weerstanden durven ingaan: – – – –

er begrip voor kunnen opbrengen; de betrokkenheid waarderen; proberen te achterhalen welke boodschap erachter schuilgaat; proberen het positieve in de kritiek te zien.

De tegenstand loopt vaak al terug wanneer mensen merken dat ze ernstig genomen worden.

7.2.5

Hoe op te voorziene weerstanden anticiperen?

•

Verstrek uitvoerig en tijdig informatie op de best mogelijke manier.

•

Breng argumenten aan, schets de pro’s en contra’s, het waarom en waartoe.

•

Introduceer een verandering op het meest gunstige moment.

•

Zorg voor een breed draagvlak.

•

Garandeer begeleiding en steun.

•

Onderhandel zonodig apart met een “weerstandsgroepje”.

7.3 7.3.1

Werk maken van betrokkenheid Het participatiecontinuüm

Hoe participatie wordt vormgegeven kan heel verschillend zijn van school tot school. De inspanningen die de school wil leveren zijn afhankelijk van de schoolcontext en de schoolcultuur. Er zijn ook verscheidene vormen van participatie die kunnen uitgezet worden op een continuüm van minder naar meer participeren.


23

Alles begint bij informeren en sensibiliseren, een volgende stap is consulteren (bevraging, enquête,quiz, feedback vragen, advies vragen, . . .). Samen keuzes maken illustreert een sterkere mate van betrokkenheid. Samen acties uitvoeren tenslotte getuigt van een grote interactie.

Betrokkenheid bij GOK-beleid Doelen, thema’s, acties GOK

Leerkrachten

context

Gok team

samen ondernemen samen acties uitvoeren Communicatie Samenwerking samen beslissen samen keuzes maken

Informeren Sensibiliseren

7.3.2

consulteren

Scharniermomenten voor betrokkenheid

Participatie au serieux nemen betekent een planmatig en strategisch traject doorlopen. Scharnierpunten tussen de verschillende fasen van het GOK-proces zijn dan belangrijk omdat ze keuzes inhouden.

24



Analysefase

Ontwerpfase

… Uitvoeringsfase

Evalutatie fase

Actieplan Doelen

DS/actie/

Ontwerp

BSA Wat is het probleem? Wat is de uitdaging? Welke verandering is nodig? Wat zijn hier Sterktes/Zwaktes?

Evaluatie

effectEef-

uitvoeren

1

aantal actief betrokkenen bij

acties

formuleren van acties bij elk doel: 2

Effect

klas-schoolleven

3 kwaliteit van de betrokkenheid verhogen?

KEUZE

KEUZE

KEUZE

Verhogen van ontwikkelings- en leerkansen voor leerlingen

25

Scharniermoment 1: Op basis van de BSA zal de school kiezen om aan bepaalde doelen te gaan werken. Een (BS)analyse waarin meerdere partners werden ‘gehoord’ zal het draagvlak voor de volgende fasen vergroten en het effect versterken. Het terugkoppelen naar de ‘gehoorde’ partners over hoe het dan verder gaat is van groot belang. Scharniermoment 2: De doelen worden vertaald in acties. Meestal is het uitschrijven van een ‘actieplan’ het werk van de coördinator en het team. De betrokkenen kunnen wél feedback geven op de uitgeschreven acties, of suggesties formuleren voor de concretisering vanuit het actieplan. De uitvoering van de activiteiten is hier ook aan de orde: deze doe-fase is erg geschikt voor deelname van de verschillende partijen. Hierbij mag niet uit het oog verloren worden de acties steeds te duiden binnen GOK. Scharniermoment 3: Van acties naar evaluatie. Weer moet een school keuzes maken en is alle gerichte informatie nuttig voor het bijsturen en het zetten van de volgende stappen.

7.4

Effectief zijn als GOK-begeleider

Een GOK-begeleider komt vaak in contact met weerstanden, frustraties, irrationele gedachten en emoties. •

Neem afstand van emotionele betrokkenheid door jezelf vertrouwd te maken met bv. De rationeel-emotieve therapie (RET) van Albert Ellis.

•

Leraren handelen ook op basis van hun professioneel zelfverstaan en hun subjectieve onderwijstheorie in een schoolspecifieke biotoop.

Professioneel zelfverstaan wordt gevormd door: •

Zelfbeeld: wie ben ik?

•

Zelfwaardegevoel: voel ik me voldoende gewaardeerd door leiding, leerlingen, ouders, collega’s?

•

Beroepsmotivatie: waarom geef ik les?

•

Taakopvatting: ben ik lesgever of ook opvoeder?

•

Toekomstperspectief

De subjectieve onderwijstheorie groeit vanuit hun opvattingen over lesgeven, over de relaties met de leerlingen, de collega’s, de ouders, … en vanuit de eigen schoolervaringen, de eigen lespraktijk. Regelduidelijkheid, ondersteuning, initiatiefruimte, een politiek van aanmoediging … het zijn zeker factoren die het welbevinden van de leraars- en dus ook hun presteren- positief zullen beïnvloeden. •

Leer de eigen bijdrage in de juiste proporties zien (overschat of onderschat je niet!).

•

Een belangrijke inbreng ligt op het vlak van: – –

7.5

het helder helpen krijgen van situaties (via dossierkennis, verklaringsmodellen, observatie…komen tot een leervraag). het in beweging helpen brengen (via informeren, sensibiliseren, aansporen tot reflectief handelen en overleg)

Optimaliseren van de kwaliteitszorg op school

Werken aan een GOK-beleid kadert zich binnen het werken aan kwaliteitszorg. 7.5.1

Kwaliteitszorg

•

Kijken naar wat goed loopt----------------Æ behouden

•

Wat kan beter?-------------------------------Æ optimaliseren

26


7.5.2

Basisvragen

•

Wat probeert de school te bereiken?

•

Waarom?

•

Hoe zal de school dit doen?

•

Waarom is dit een efficiënte en effectieve manier?

•

Hoe uitzoeken hoe het werkt?

•

Hoe de werking opvolgen?

•

Hoe bijsturen? expliciteren

communiceren 7.5.3

evalueren

Expliciteren

Een duidelijk uitgeschreven GOK-visie kan als kompas en kader fungeren om de acties te selecteren en te plaatsen. Per thema moeten de doelen op de drie niveaus helder geformuleerd worden. Gebruiksvriendelijke acties voldoen aan de SMART-principes. Verder zorgt het GOK-team voor een planning en taakomschrijving. 7.5.4

Communiceren

Belangrijk is het uitbouwen van een efficiënte overlegstructuur. Veel aandacht dient te gaan naar het optimaliseren van de betrokkenheid van leerkrachten, leerlingen en ouders. 7.5.5

Evalueren

Zelfevaluatie is durven voor de spiegel gaan staan – liefst met een kritische vriend achter zich. De vier vragen van zelfevaluatie: 1 De wat-vraag (focus) 2 De hoe-vraag (instrument / procedure) 3 De wie-vraag (subject / initiatiefnemer) 4 De wanneer-vraag (condities) 7.5.6

Planlast verminderen

Door de planlast te verkleinen, zowel bij de GOK-verantwoordelijke zelf als bij de leraren, zal de effectiviteit van de GOK-verantwoordelijke verhogen. Er wordt op scholen veel energie vrijgemaakt om kennis te maken met vernieuwingen. Maar door de hoeveelheid die op hen afkomt zien leraars door de bomen soms het bos niet meer. Door de links te expliciteren tussen – ogenschijnlijk – weinig verwante vernieuwingen kan de GOKverantwoordelijke veel onrust en werkdruk wegnemen . Dossier geïntegreerde ondersteuning september 2005

27

8

28

Een geïntegreerde benadering


8.1

Dwarsverbanden tussen de GOK- thema’s

Zeker bij de keuze van acties voor het realiseren van doelstellingen binnen een prioritair thema ontdekken leraren heel snel dat éénzelfde actie ‘meervoudige’ effecten heeft, meerdere doelen dient dus. Kiezen voor actieve werkvormen ondersteunt de socio-emotionele ontwikkeling van jongeren, biedt kans tot klasinterne differentiatie in het kader van preventie en remediëring van ontwikkeling- en leerproblemen en ondersteunt zo het omgaan met diversiteit in de klasgroep, basisprincipe van intercultureel onderwijs.

8.2

Een integraal zorgbeleid

In een eerste fase werkt een school heel gedreven aan het realiseren van doelstellingen en acties voor een GOK- cluster of een aantal GOK -thema’s. Het voordeel van zo’n expliciete aandacht voor enkele items is wel dat het lerarenteam en de individuele leraar aan de eigen deskundigheid bouwt. Acties geraken meer en meer geïntegreerd in de dagdagelijkse praktijk. Ook het schoolbeleid zoekt naar procedures, organisatievormen en strategieën opdat die inzichten maximaal zouden renderen ten voordele van alle leerlingen. Kunnen we dit rijmen met de uitbouw van een integraal zorgbeleid op school? De school kiest voor een geïntegreerd beleid dat de draagkracht van de leraar en het schoolteam verhoogt. Verschillende facetten van zorg hebben met mekaar te maken. Als een school werk maakt van een effectieve aanpak van gelijke onderwijskansen op de drie niveaus, dan kan dit niet anders dan raakpunten hebben met andere terreinen en acties van zorg. Werk maken van taalvaardigheidonderwijs (taalbeleid) is dan een deel van het zorgbeleid in de school. Als er in het kader van preventie en remediëring bijvoorbeeld leerstijlen worden opgespoord en er een coachingsaanpak groeit die in beleidsmaatregelen vertaald wordt, kan dit gesitueerd worden in het ruimer zorgkader. Wanneer de school gericht en structureel acties opzet omtrent één of ander GOK- thema, dan maakt ze werk van een aspect van zorgzaam onderwijs ten voordele van alle leerlingen.

8.3

Een integraal beleid

Het gaat telkens om diezelfde leerling, diezelfde leraar, diezelfde school. Het is dan ook belangrijk de samenhang steeds voor ogen te houden. Eenzelfde actiepunt kan verschillende doelen dienen, kan effect hebben op verschillende domeinen. Die dwarsverbanden zien en duiden ondersteunt de draagkracht van de individuele leraar en het lerarenteam, creëert gelijkgerichtheid zodat er effectief gewerkt voor aan één beleid, aan de realisatie van eenzelfde visie.


29

9 9.1

Ondersteuning door de pedagogische begeleiding Informatie en publicaties

GOK krijgt een eigen URL: GOK.vvkso.be Deze website zal eerstdaags operationeel zijn.

9.2

GOK-begeleiding

Ze is er voor de ondersteuning van de implementatie, het stimuleren van het proces en/of de inhoudelijke vernieuwing op niveau van de school en/of scholengemeenschap. Diocesaan is er een samenwerking tussen een specifieke GOK-begeleider en collega's school- en of vakbegeleiders. Interdiocesaan is ook tussen de GOK-begeleiding samenwerking. Informatie over activiteiten, materialen, enz. wordt via de klassieke kanalen verspreid. Mogelijke taken tijdens de cyclus: •

informeren;

•

reflectie op concretisering van actieplan, doelstellingen, implementatieproces;

•

nieuwe doelstellingen helpen formuleren;

•

actieplan helpen bijsturen;

•

helpen bij inhoudelijke ondersteuning van de werking;

•

helpen bij voorbereiding op zelfevaluatie;

•

ondersteuning bij realiseren van zelfevaluatie;

•

toeleiding naar nascholing;

•

zelf bijdragen tot professionalisering;

•

nascholingsplan in functie van GOK-thema’s helpen opstellen;

•

stimuleren van interne teamwerking;

•

netwerken stimuleren;

•

helpen opstellen of ordenen van het definitieve GOK-dossier;

•

sensibiliseren van lerarenteam voor GOK;

•

informeren in de verschillende fases van de GOK-cyclus.

10

Bibliografie

–

CPB, De externe ondersteuning van de zorgbrede werking van scholen, CPB-document (16de versie)

–

Linthout, L., e.a., Beleidsmatig werken aan professionaliteit, Garant, Leuven – Apeldoorn, Syllabusversie nr. 7

–

Mac Beath, J., e.a., Kwaliteitsevaluatie in het onderwijs. Een Europees proefproject, een praktische gids voor zelfevaluatie, Europese Commissie

–

Mahieu, P., e.a., Organisatiecultuur van een extraverte school naar verantwoordelijk onderwijs, Samson, Alphen aan de Rijn, 1999.

–

Steunpunt Associatie, Aanzetten tot zelfevaluatie binnen GOK, begeleidersversie.

–

Van Bavel, M., Implementatie van taalbeleid in reguliere scholen, Vonk, 31/1, sept.-okt. 2001, p.29

30


–

Van Ceulen, E., Taalbeleid op school. Een aandachtspunt bij schooldoorlichting, Vonk 31/1 sept.-okt. 2001, p. 17.26

–

Van Gils, M., Planmatig werken in de school, Garant – Leuven – Apeldoorn, 2001 Syllabusserie.

–

Wyns, L., De Babylonische spraakverwarring voorbij. Een visie op een integraal (taal)beleid, VONK 35/1, oktober 2005, P. 3-16


31

Gelijke Onderwijskansen luik 3 Dossier geïntegreerd ondersteuningsaanbod

Recommend Documents