Geestesoog 09. vragen aan

Geestesoog

09 #3

Signalering  Inspirerende internationale samenwerking  |  Interview  Martin Stokhof: Niet langer uitsluitend naar onszelf kijken  |  Expliciet  Uw planning bij doorlopende indiening in Vrije Competitie

5

vragen aan

Anne-Marie Korte Hoogleraar Religie en Gender aan de Universiteit Utrecht en lid van het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen sinds 1 februari 2009.

Welke bijdrage wilt u leveren in het gebiedsbestuur?  Het is goed dat het belang en het nut van de geesteswetenschappen nu meer in de belangstelling staan. Daarnaast breek ik graag een lans voor de niet-nuttige betekenis van de geesteswetenschappen, voor het aandeel dat ze leveren in zingeving, oriëntatie, verbeeldingskracht en levenslust. Verder vind ik het van groot belang om de lijnen tussen wetenschapsbeleid en onderzoekers op de werkvloer kort en open te houden. De inbreng van vrouwen en allochtonen daarbij heeft mijn bijzondere aandacht en ik denk dat daar nog veel te verbeteren valt. Wat zijn de uitdagingen in het toekomstig theologisch onderzoek?  Ontkerkelijking, migratie en nieuwe religies hebben de religieuze kaart van Nederland drastisch veranderd en het is cruciaal dat klassiek theologisch onderzoek voorbij de oratio pro domo komt. Ik pleit voor een programma dat de actuele polarisatie rond religie onder de loep neemt, dat kritisch ingaat op de stellige oordelen over goede en foute religie die het publieke debat domineren, en dat ook onderzoek doet naar de concepties en veronderstellingen over wat we op dit moment ’religieus’ en ’seculier’ noemen. Bent u religieus?  Toen ik onlangs publiekelijk een positief antwoord gaf op deze vraag, merkte een Amerikaanse collega die zelf islamitisch is op dat ze nog niet eerder een Nederlandse hoogleraar dit openlijk had horen zeggen. Religieus zijn, of in ieder geval daarvoor uitkomen, is voor veel Nederlandse academici kennelijk een afschrikwekkend testimonium paupertatis. Welke boeken heeft u vaak herlezen?  Auteurs op mijn vakgebied waar ik steeds weer naar terugkeer zijn de godsdienstfilosoof Paul Ricoeur en de politieke filosofe Judith Butler. Ze laten zien hoe het klassieke gedachtegoed van de theologie en de filosofie de actualiteit haarscherp kan belichten. Wat kijkt u graag op televisie?  Ik heb erg genoten van series met Peter Owen Jones zoals Extreme Pilgrim en Around the World in 80 Faiths, een geslaagde en soms ook hilarische combinatie van eigentijdse verslaggeving en persoonlijke confrontatie met religie.

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Colofon

Inhoud Vijf vragen aan  1 Signalering  3 Interview  6 Expliciet  8 Focus  9 Programma’s  10 Open competities  12 Toekenningen  12 Etalage  18 Deadlines  20 Agenda  20

De Nederlandse Organisatie voor Geestesoog is het kwartaalblad van NWO-Geesteswetenschappen. Naast

­Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

achtergrond­artikelen over onderzoek, onderzoekers en onderzoeksbeleid staan

heeft tot taak kwaliteit en vernieuwing van

in Geestesoog berichten uit programma’s en open competities en een overzicht van toekenningen. Nieuws over rondes en deadlines wordt ook verspreid via de elektronische nieuwsbrief G_PS. De redactie staat open voor reacties van lezers. Reacties kunnen gestuurd worden aan [email protected].

de ­Nederlandse wetenschap te bevorderen. ­Zij doet dit door het financieren van excellent wetenschappelijk onderzoek via acht wetenschapsgebieden.

U kunt zich kosteloos abonneren op Geestesoog door een e-mail te sturen aan [email protected]. Aan de inhoud van dit blad kunnen geen

Het NWO-gebied Geesteswetenschappen

rechten worden ontleend.

financiert en stimuleert onderzoek op het

Uitgave | NWO-Geesteswetenschappen

gebied van: geschiedenis, kunst­geschiedenis,

Redactie | Céline Bovy Tekst Signalering | Erica Renckens Vormgeving | Sam Gobin, Leiden Fotografie | Harmen de Jong (p.1, 6), William Hoogteyling / HH (p.3) Druk | Drukkerij Groen, Leiden ISSN  1572 1841

2 | Geestesoog 2009 #3

archeologie, taal, spraak en logica, literatuurwetenschap, theologie, filosofie, film-, muziek- en theater­wetenschap.

Signalering

Inspirerende internationale samenwerking

Binnen het onderzoeksprogramma Taalverwerving

’De start van het programma Taalverwerving & Meertalig-

& Meertaligheid zijn vorig jaar drie internatio-

heid was bijzonder’, aldus Professor Wiecher Zwanenburg,

nale ­projecten van start gegaan. Vrijdag 10 juli jl.

voorzitter van de programmacommissie. ’De voorbereidings-

­presenteerden deze projecten hun onderzoeksopzet

commissie, onder leiding van professor Jan Hulsteijn, zette

en hun eerste, voorlopige resultaten tijdens het 7th

een belangrijke stap door onderwerpen en onderzoekers

International Symposium on Bilingualism in Utrecht.

samen te brengen in een breder perspectief dan tot dan toe

Hoewel de internationale samenwerking niet altijd

was geschapen. Daarna was het beleid van de commissie

even ­makkelijk tot stand kwam, zijn alle betrokkenen

er op gericht om te komen tot een ruimere internationale

enthousiast over de nieuwe mogelijkheden die het

voortzetting van het programma. Naast het streven naar

blijkt te bieden. ­Samenwerking over de landsgrenzen

internationale postdocprojecten heeft de commissie daartoe

levert altijd iets op.

veel energie geïnvesteerd in het ontwerpen van een ambitieus Eurocoresprogramma, wat helaas niet is gehonoreerd. Ook heeft een verkenning plaats gevonden onder mogelijke

Geestesoog 2009 #3 | 3

Signalering

Inspirerende internationale samenwerking

maatschappelijke investeerders, waarbij veel belangstelling

van deze twee groepen erg op elkaar lijken, is het vaak moei-

kon worden vastgesteld voor de problematiek, maar weinig

lijk om vast te stellen of een kind een normaal proces van

voor de sponsoring van onderzoek ernaar. Het is waarschijn-

tweedetaal­verwerving doormaakt of een taalstoornis heeft.

lijk dat de stap naar een nieuw samenhangend perspectief

Door niet alleen naar taalproductie, maar ook naar taalver-

op de problematiek aan de volgende generatie is, waarin

werking te kijken hopen de onderzoekers een onderscheid te

genoeg competentie en belangstelling aanwezig is.’

kunnen maken. Het derde internationale project onderzoekt in hoeverre taal

Internationale projecten

visuele perceptie beïnvloedt, in het bijzonder op het gebied

Naast vier Nederlandse projecten werden in de zomer van

van aspect. Aspect geeft aan of hetgeen de spreker vertelt

2008 drie internationale postdocprojecten gefinancierd. Voor-

net begonnen is (’Hij gaat...’) , nog bezig is (’Hij is aan het…’)

waarde voor financiering was samenwerking met Duitse of

of al is afgerond (’Hij heeft…’). Verschillende talen hebben

Britse universiteiten. ’De internationale postdocprojecten zijn

verschillende manieren om aspect uit te drukken. Het team

een inspirerend voorbeeld omdat ze nauwere internationale

van Marianne Starren (RU) onderzoekt de invloed van het

samenwerking in kleine groepen te zien geven voor speci-

Nederlandse aspect op volwassen leerders van het Japans.

fieke onderwerpen’, aldus Zwanenburg.

Onderzoekers van de Universiteit van Heidelberg doen het-

Zo werken onderzoekers van het Meertens Instituut onder

zelfde voor Duitse leerders van het Japans. Dit project maakt

leiding van Leonie Cornips met wetenschappers van de Uni-

onderdeel uit van een groter onderzoek waarin ook wordt

versiteit van Edinburgh aan een onderzoek naar vroege twee-

gekeken naar het Frans, Engels, Spaans en Chinees.

taligheid bij kinderen. Zij proberen antwoord te geven op de vraag wat de optimale leeftijd is voor tweedetaalverwer-

Financiering

ving. Of speelt de hoeveelheid taalaanbod ook een rol? De

Oorspronkelijk was het de bedoeling dat in elk project de

onderzoekers vergelijken de taalvaardigheden van kinderen

Nederlandse postdoc gefinancierd werd door NWO en de

die vanaf de geboorte tweetalig zijn opgevoed, kinderen die

buitenlandse postdoc door de wetenschappelijke organisatie

vóór hun vierde levensjaar een tweede taal leerden en kinde-

van het betreffende land. In de praktijk bleek dit alleen bij

ren die ná hun vierde levensjaar een tweede taal leerden. De

het project met de Universiteit van Heidelberg realiseer-

Nederlandse onderzoekers richten zich op Engelse kinderen

baar. Elma Blom: ’De Nederlandse kant van ons project werd

met het Nederlands als tweede taal en de Britse bekijken

gehonoreerd, maar de Engelse kant niet. Dat kwam doordat

Engelse kinderen die Grieks leren.

de Nederlandse aanvraag in een veel kleinere, specifiekere

In een ander internationaal project werkt het team van Elma

competitie meedong dan de Engelse aanvraag.’ Gelukkig

Blom (UvA) samen met wetenschappers van de Universiteit

was de Universiteit van Reading bereid mee te financieren

van Reading. Zij vergelijken de grammaticale fouten die

en kon het project toch van start. Deze constructie bleek ook

Turkse kinderen in het Nederlands, Engels of Grieks maken

de oplossing voor de samenwerking met de Universiteit van

met de fouten die kinderen gediagnosticeerd met SLI (Spe-

Edinburgh. ’Het proces heeft lang geduurd’, aldus Sharon

cific Language Impairment) maken. Omdat de typen fouten

Unsworth uit de projectgroep van Leonie Cornips. ’Uitein-

4 | Geestesoog 2009 #3

Signalering

delijk is de postdoc gedeeltelijk gefinancierd door NWO en gedeeltelijk door de Universiteit van Edinburgh.’ Inspirerende samenwerking Met de afronding van de financiering was de grootste drempel genomen en konden de vruchten van de samenwerking geplukt worden. In de taalwetenschap ligt het voordeel van internationale samenwerking voor de hand, omdat het alleen dan mogelijk is om verschillende talen onderling te vergelijken. ’Maar wat misschien nog belangrijker is’, aldus Elma Blom, ’is dat een groep uit een ander land een bepaalde expertise kan hebben die aanvullend werkt, en omgekeerd.’ Haar groep uit Amsterdam wist bijvoorbeeld al veel van taalproductie, terwijl de Universiteit van Reading meer was gespecialiseerd in taalbegrip. Samen beschikten ze over voldoende kennis om hun project uit te kunnen voeren. Ook Marianne Starren ziet duidelijk de meerwaarde in van deze uitwisseling van expertise. ’In Nijmegen staat bijvoorbeeld hele dure apparatuur voor eyetracking waar de Duitse onderzoekers nu gebruik van kunnen maken en andersom. Zo zullen meer vakgebieden binnen de geesteswetenschappen speciale technieken kennen die maar in enkele landen beschikbaar zijn.’ Het is volgens haar wel belangrijk dat vanaf het begin alle neuzen dezelfde kant op staan. ’Je moet vanuit dezelfde theorie, vanuit dezelfde uitgangspositie werken en daar niet nog om moeten vechten. Anders gaat zo’n samenwerking niks opleveren.’ Concreet bestaat de internationale samenwerking voornamelijk uit regelmatig overleg, meestal via telefoon of e-mail, en bespreking van de methodologie, zodat de verkregen data A. Eye movement of a native speaker of Japanese for stimulus ’origami with an object’. B. Eye movement of a native speaker of Japanese for stimulus ’origami without an object’. (Photo: Radboud University Nijmegen, Centre for Language Studies, Hilberink, Nederstigt & Starren)

goed met elkaar vergelijkbaar zullen zijn. Bovendien wisselen de universiteiten studenten uit en organiseren ze workshops om optimaal van elkaars kennis te kunnen profiteren.

Geestesoog 2009 #3 | 5

Interview

Martin Stokhof

Niet langer uitsluitend naar onszelf kijken

Martin Stokhof, hoogleraar taalfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam, was van 2004 tot 2009 voorzitter van het ­Gebieds­bestuur Geesteswetenschappen. Zijn voorzitterschap, dat in september afloopt, is sterk verbonden ­geweest met de successen van HERA. Vijf jaar heeft hij het Gebiedsbestuur geleid met passie voor vernieuwing in de ­geesteswetenschappen.

6 | Geestesoog 2009 #3

Interview bij ontwikkelingen uit de informatica of de

Europese samenwerking

cognitiewetenschappen. Allerlei verschijn-

Bij het Standing Committee for the Huma-

selen die traditioneel uit de geesteswe-

nities van de ESF viel mij op dat de manier

tenschappen komen, denk aan taalkunde

waarop wij hier in Nederland en West-Europa

bijvoorbeeld, kunnen nu op een hele andere

tegen wetenschapsbeleid en –financiering

manier worden bestudeerd. Daar moeten de

aankijken, maar één zienswijze is. Er zijn

geesteswetenschappen op inspelen, anders

landen waarin de ontwikkelingen en het

lopen ze de kans dat anderen de agenda

denken daarover tientallen jaren heeft stil­

gaan bepalen. Voor filosofie geldt dat ook.

gestaan. Daarom is het nuttig om die mensen

De interessante ontwikkelingen bevinden

periodiek bij elkaar te zetten om over allerlei

zich op het snijvlak met andere weten-

dingen te praten en van elkaar te leren. Dat

schapsdisciplines, met maatschappelijke ont-

handel je niet af door een rapportje te laten

wikkelingen of met kunst, bijvoorbeeld. Die

produceren. HERA is het tegenovergestelde.

Gemeenschappelijk doel

filosofie die zich uitsluitend op zichzelf richt,

Dat ontstond uit vertegenwoordigers van

Geregeld werd mij gevraagd ’is dat niet heel

daar gebeuren de minst spannende dingen.

organisaties die zich goed konden vinden in een bepaalde manier van werken. Een ef-

erg veel werk?’ Ja, het is veel werk, maar het is ook heel erg leuk werk. Je ontmoet

Samenwerking geen samenvoeging

ficiënt werkend gezelschap. HERA heeft laten

mensen met verschillende achtergronden, uit

Bij die aansluiting moeten de geestesweten-

zien dat de geesteswetenschappen zich op

andere maatschappelijke en culturele omge-

schappen niet hun eigen specifieke inbreng

Europees niveau prima kunnen organiseren,

vingen en uit andere disciplines. Wat mij het

vergeten. In discussies binnen NWO over

en dat het idee dat het toch voornamelijk

meeste opvalt is hoe goed die toch blijken

het samenvoegen van gebieden hebben

op de eigen taal, cultuur en geschiedenis

te kunnen samenwerken, ook waar ze het

wij altijd gezegd: samenwerking is prima

gerichte disciplines zijn in feite niet klopt.

niet met elkaar eens zijn. Ze hebben over

en moet worden bevorderd. Samenvoeging

Die common pot financiering van twee

het algemeen een gemeenschappelijk doel.

veronachtzaamt dat er fundamentele metho-

joint research programmes, dat is tamelijk

Voordat ik in het gebiedsbestuur kwam zat

dologische verschillen zijn. Het dominante

uniek. Daar kunnen we met tevredenheid op

ik in de commissie voor de Open Competitie.

beeld van wetenschap is, zeker voor mensen

terugkijken.

Ik ben daar sceptisch aan begonnen, maar ik

die daar niet in zitten, de kwantitatieve

zag dat het werkt; mensen kunnen daadwer-

experimentele benadering. Alles wat zich

Een getrapt proces

kelijk tot goed gefundeerde oordelen komen

van een andere methodologie bedient heeft

Bij onderzoeksfinanciering op Europees

en zijn over het algemeen bereid om hun

het meestal moeilijker. Dat betekent niet

niveau moet je ervoor zorgen dat onderzoe-

eigen specifieke achtergrond in perspectief

dat je samenwerking uit de weg moet gaan,

kers daar aan mee kunnen doen vanuit een

te zien.

integendeel. Men moet zich ervan bewust

goede uitgangspositie, om de concurrentie

zijn dat er ook andere manieren zijn om naar

met andere onderzoekers aan te kunnen

dezelfde werkelijkheid te kijken.

gaan. Ik zie het als een getrapt proces. De

Niet uitsluitend naar onszelf kijken

maatregelen die noodzakelijk zijn om men-

Ik heb een aantal dingen zien gebeuren de afgelopen jaren. Het is steeds duidelijker

De nuttigheidsvraag stellen

sen in die positie te brengen kun je beter

geworden dat de geesteswetenschappen

Nog een uitdaging is het duidelijk maken dat

op nationaal niveau nemen. Nederlandse

het zich niet langer kunnen veroorloven om

de geesteswetenschappen een belangrijke

onderzoekers doen het relatief erg goed in

uitsluitend naar zichzelf te kijken. ’Wij zijn

bijdrage leveren voor concrete toepassingen

Europese competities. Een van de redenen

klein, wij zijn speciaal, de wereld begrijpt

en aan maatschappelijke ontwikkelingen en

daarvoor is dat we al jaren de vernieuwings-

ons niet en laat ons nou maar met rust’, die

discussies. Je kunt er, terecht, van uit gaan

impuls hebben waarin onderzoekers op per-

houding vormt een bedreiging. De samen-

dat dat nut er is, maar dat moeten we ook

soonlijke titel projecten moeten definiëren

leving is op langere termijn niet meer bereid

zichtbaar maken. Een volgende stap zou zijn

en met elkaar concurreren. Dat is een goede

disciplines te ondersteunen die zich op die

om het mee te nemen in de manier waarop

voorbereiding op die Europese competities.

manier opstellen. Je ziet gelukkig steeds

je onderzoek doet. Ik ben niet van mening

Op dezelfde manier zou op nationaal niveau

meer interdisciplinair en maatschappelijk

dat al het onderzoek direct maatschap-

meer aandacht moeten worden besteed aan

gericht onderzoek. Dat komt voor een deel

pelijk nut zou moeten hebben maar wel

maatschappelijk relevant onderzoek. Uit-

omdat de omgeving dat van ons vraagt,

dat het zinvol is om je die vraag te stellen.

eindelijk liggen in Europa financieel gezien

maar het is ook een intern gemotiveerde

Ik vermoed dat het antwoord in veel meer

de beste kansen, kansen die in de toekomst

ontwikkeling en dat vind ik heel positief.

gevallen positief zal zijn dan mensen zich nu

steeds belangrijker worden.

realiseren, nu die vraag niet systematisch aan Op het snijvlak wordt het interessant

de orde is. Als het een normale gang van

Een grote uitdaging vormt de aansluiting

zaken is om jezelf die vraag te stellen dan

Martin Stokhof wordt opgevolgd door prof. dr. Ineke

van de geesteswetenschappen bij nieuwe

wordt het ook duidelijker en makkelijker om

Sluiter (UL). Tijdens haar sabbatical neemt prof. dr. Gillis

­technieken en methodologie, bijvoorbeeld

dat naar buiten toe uit te dragen.

Dorleijn (RUG) het voorzitterschap waar.

Geestesoog 2009 #3 | 7

Expliciet

Uw planning bij doorlopende indiening in Vrije Competitie

Uit de dagelijkse praktijk op het bureau van het NWO-gebied Geestes­wetenschappen blijkt dat sommige procedures of beleidskeuzes nadere ­toelichting behoeven. Andere toelichtingen zijn na te lezen op www.nwo.nl/gw/faq (frequently asked questions).

’Als ik mijn aanvraag voor de Vrije

Van indiening tot advisering

bureaumedewerker de uitkomst van het

Competitie in oktober indien, kan de

Na indiening en besluit over de inbe-

beoordelingsproces. Het feitelijke besluit

aanvraag dan bij het besluitmoment van

handelingname van een aanvraag, start

over het advies neemt het gebiedsbe-

december behandeld worden, zodat, bij

het zoeken naar referenten. De namen

stuur. Daarna wordt de uitslag aan de

een positieve beoordeling, in januari het

van mogelijke referenten worden ter

kandidaten meegedeeld en voor diege-

onderzoek kan starten?’

goedkeuring voorgelegd aan het Weten-

nen die subsidie ontvangen wordt een

schappelijk Adviescollege. Na goedkeu-

formele, op de aanvraag toegesneden

De afstemming tussen het moment van

ring worden de referenten benaderd.

subsidietoekenningsbrief gemaakt.

indiening in de Vrije Competitie en het

Wanneer zij bereid zijn om een advies

moment waarop de onderzoeker graag

te schrijven, krijgen zij daar gemiddeld

Timing bij indienen

over de subsidie zou willen beschikken,

vier weken de tijd voor. Wanneer een

Aanvragers wordt geadviseerd bij hun

lijkt voor veel onderzoekers problema-

referent om welke reden dan ook geen

planning ’terug te rekenen’. Wanneer

tisch. Deze aflevering van Expliciet legt

advies kan uitbrengen, moet een nieuwe

wilt u het onderzoek starten? Dan is het

uit welke doorlooptijd een aanvraag

referent gezocht worden. Wanneer een

raadzaam om ruim vijf maanden eerder

heeft vanaf het moment van indiening,

referent aangeeft meer tijd nodig te

de aanvraag in te dienen. Bij indiening

via het moment van beoordeling tot het

hebben voor het schrijven van een advies

minder dan vier tot vijf maanden vooraf-

moment waarop de onderzoeker over de

wordt dit in de meeste gevallen toege-

gaand aan een van de besluitmomenten

subsidie kan beschikken.

staan.

(juni en december) is de kans groot dat

Lang traject tot besluitmoment

Van referentenadvies tot toekennings-

In de Vrije Competitie Geestesweten-

brief

schappen kunnen onderzoekers het

Zodra de referentenadviezen binnen

hele jaar door aanvragen indienen.

zijn, gaan zij naar de aanvrager die

Twee maal per jaar (in juni en decem-

vervolgens gemiddeld vijf werkdagen de

ber) neemt het Gebiedsbestuur Gees-

tijd krijgt om een weerwoord te schrij-

teswetenschappen een besluit over de

ven. Alleen complete dossiers kunnen

op dat moment beschikbare, complete

daarna naar de beoordelingscommissie.

aanvraagdossiers (aanvraag, referenten-

Deze heeft meestal twee vergaderin-

rapporten, weerwoord en eventueel in-

gen nodig om tot een advies te komen

terview met de beoordelingscommissie).

(eerste vergadering voor bespreking

Aan dat besluitmoment is dan dus al een

dossiers en tweede vergadering voor

lang traject vooraf gegaan. Een aanvraag

afnemen interviews). Daarna wordt het

ingediend in oktober is nog niet genoeg

advies uitgewerkt en volgt toelichting op

gevorderd in het beoordelingstraject om

de prioritering en finalisering van de be-

in december van datzelfde jaar al dan

oordelingsrapporten. Tot slot bespreken

niet gehonoreerd te kunnen worden en

de portefeuillehouder van het gebieds-

zal dus bij het daaropvolgende besluit-

bestuur, de voorzitter van de beoorde-

moment, in juni, behandeld worden.

lingscommissie en de verantwoordelijke

de aanvraag moet worden doorgescho-

8 | Geestesoog 2009 #3

ven naar een volgend besluit moment.

In deze rubriek kunnen ook vragen van lezers beantwoord worden. U kunt uw vraag mailen aan [email protected].

Focus

Keetje Hodshon Prijs 2009

Boekman Dissertatieprijs

De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen kende de Keetje Hodshon Prijs 2009 toe aan taalwetenschapper dr. Sharon Unsworth. De prijs is bedoeld als aanmoediging voor recent gepromoveerde onderzoekers, ter bekroning van oorspronkelijk onderzoek op het gebied van de geesteswetenschappen. De Keetje Hodshon Prijs, bestaand uit een bedrag van 12.000 euro, wordt jaarlijks toegekend. In 2009 was de onderscheiding bestemd voor onderzoek op het gebied van de taalwetenschappen. Sharon Unsworth werkt aan de Universiteit Utrecht. Haar onderzoek richt zich op taalverwerving en tweetaligheid bij jonge kinderen. Met een Veni-subsidie van NWO is ze in 2008 het project The role of age and input in early child bilingualism begonnen.

Samen met NWO-Geesteswetenschappen heeft de Boekmanstichting de Boekman Dissertatieprijs voor kunst- en cultuurbe-

Lespakket Limes

leid in het leven geroepen om aandacht te vragen voor wetenschappelijke inzichten die de kwaliteit van kunstbeleid kunnen verhogen. Dit jaar wordt de prijs

Er wordt een lespakket ontwikkeld over de West-Nederlandse

van 10.000 euro voor het eerst uitge-

Limes, onderdeel van de noordgrens van het Romeinse Rijk.

reikt. De prijs is vernoemd naar Emanuel

Deze grens bestond uit de Rijn – die toen via de Kromme en

Boekman die in 1939 in Nederland als

Oude Rijn naar Katwijk stroomde – en werd verdedigd door

eerste promoveerde op het gebied van

een serie forten. Het lespakket vormt de publiekscompo-

kunstbeleid. Op vrijdag 5 juni 2009

nent van het onderzoek van Michael Erdrich en zijn team: A

maakte juryvoorzitter Gillis Dorleijn

sustainable frontier? The establishment of the Roman frontier

(RUG) de genomineerden voor de prijs

in the Rijndelta, gefinancierd vanuit het NWO onderzoeks­

bekend. Uit alle bij de Boekmanstich-

programma De Oogst van Malta. Het lespakket wordt komend

ting bekende dissertaties op gebied van

schooljaar getest en zal daarna bij aan middelbare scholen

kunst- en cultuurbeleid (promotie in de

langs de Limes in Utrecht en Zuid-Holland worden aange-

periode 2004-2008) selecteerde de jury

boden. Meer informatie: Radboud Universiteit, Rien Polak,

drie genomineerden. In september wordt

[email protected]

de winnaar van de prijs bekend gemaakt. De drie genomineerden zijn in alfabetische volgorde: – Hemels, S.J.C., Door de muze omhelsd:

NWO Strategie

Kennislink

een onderzoek naar de inzet van belastingsubsidies voor kunst en cultuur in Nederland. Dissertatie UL, 2005. – Valck, M. de, Film festivals: history and

In 2010 verschijnt de nieuwe strategische

Onlangs is Kennislink, mede dankzij

theory of a European phenomenon that

nota van NWO. Een eerste, voorlopige,

bijdragen van NWO-Geestesweten-

became a global network. Dissertatie

startnotitie zal waarschijnlijk in septem-

schappen en KNAW, uitgebreid met

UvA, 2006.

ber 2009 op de NWO-website gepubli-

een nieuwe vakpagina: Geschiedenis

– Witte, Th., Het oog van de meester:

ceerd worden.

& Archeologie. Op de populair-weten-

een onderzoek naar de literaire ontwik-

schappelijke website zijn nu ook het

keling van havo- en vwo-leerlingen in de

laatste nieuws en achtergronden te

tweede fase van het voortgezet onder-

lezen over deze beide wetenschappen.

wijs. Dissertatie RUG, 2008.

Zie: www.kennislink.nl/geschiedenis-en-

Meer informatie: www.boekmanstich-

archeologie

ting.nl

Geestesoog 2009 #3 | 9

Programma’s CATCH

MCG

MVI

Het onderzoeksprogramma CATCH (Conti-

Het programma De Maatschappelijke Com-

Het programma Maatschappelijk Verant-

nuous Access to Cultural Heritage) ontwik-

ponent van het Genomics onderzoek (MCG)

woord Innoveren (MVI) richt zich op de

kelt generieke methoden en technieken

is een samenwerking tussen de Nederlandse

ethische en maatschappelijke aspecten van

op het snijvlak van geesteswetenschappen

Organisatie voor Wetenschappelijk Onder-

nieuwe technologieën (zoals ICT, nano-

en informatica ten dienste van en inter-

zoek (NWO) en het Netherlands Genomics

technologie, biotechnologie en neuro­

actie met collectiebeherende instellingen.

Initiative (NGI). Het onderzoeksprogramma

Centraal staan innovatie, samenwerking en

stimuleert sociaalwetenschappelijk, econo-

overdraagbaarheid. Op 13 november 2009

misch, juridisch en ethisch onderzoek naar

vindt een symposium plaats getiteld: How

de maatschappelijke component van het

to CATCH the future, Cultural Heritage and

genomics-onderzoek.

humanities in a digital world. Tijdens dit

Voor het voortgezet onderwijs is De DODO

symposium zullen de resultaten en inzichten

game (de documentaire die Jan Vink maakte

gepresenteerd worden van de eerste afge-

voor het inmiddels beëindigde programma

ronde onderzoeksprojecten.

MCG) in opdracht van Teleac/NOT bewerkt

▶ Meer informatie: www.nwo.nl/catch

tot een serie. De serie, getiteld ’De DNA re-

wetenschappen), en van veranderingen in

volutie’, bestaat uit drie afleveringen van 15

technologische systemen. Op woensdag 18

minuten die de interactie tussen Genomics

november 2009 vindt in Nemo (Amsterdam)

en maatschappij in drie sectoren behandelt,

de eerste jaarlijkse MVI-bijeenkomst plaats.

namelijk landbouw, gezondheid en foren-

Onderzoekers en andere belangstellenden

Culturele Dynamiek is een multidisciplinair

sisch onderzoek. De afleveringen sluiten

zijn hartelijk welkom.

onderzoeksprogramma naar de dynamise-

aan bij de vakken biologie en algemene

▶ Meer informatie: Jasper Roodenburg

rende rol van cultureel erfgoed voor de be-

natuurwetenschappen. De serie is vanaf 1

([email protected], 070 3440809) of

levingswereld en de identiteit van personen,

september te verkrijgen via www.schooltv.nl/

[email protected] of www.nwo.nl/mvi

groepen en de nationale en internationale

dnarevolutie_docent.

Culturele Dynamiek

samenleving. RISCC

Binnen dit programma is begin juli de onderzoekslijn Dynamiek van de herinnering – Nederland in de Tweede Wereldoorlog gestart,

In de achterliggende periode is door de

dat zich richt op de vraag hoe de herinnering

NWO Agenderingsgroep Creatieve Industrie

aan de Tweede Wereldoorlog zich heeft

hard gewerkt om op basis van de contou-

ontwikkeld en mogelijk zal ontwikkelen en

ren uit eerdere verkenningen van NWO en

welke plaats materiële en immateriële over-

maatschappelijke partijen, te komen tot een

blijfselen daarin innemen. Het programma is

beschrijving van dit NWO-thema. Onlangs

een samenwerking tussen NWO-Geesteswe-

verscheen een brochure die een breed pu-

tenschappen en de volgende instellingen en

Het MCG-schrift dat dit voorjaar werd ver-

bliek informeert over dit NWO initiatief.

fondsen: Kamp Westerbork, het Gevange-

zonden naar alle leden van het Institute of

In de komende periode wordt het thema

nismuseum, het Joods Historisch Museum,

Bioscience (NIBI), wordt bij de serie aangebo-

uitgewerkt tot een aantal onderzoekspro-

Kamp Amersfoort, Kamp Vught, het Minis-

den om docenten en leerlingen achtergrond-

gramma’s. In deze fase wordt – naast de

terie van VWS (Eenheid Oorlogsgetroffenen

informatie en opdrachten bij de aflevering

aanduiding NWO thema Creatieve Industrie

en Herinnering WO II), het Ministerie van

te bieden. Het MCG schrift presenteert op

– gewerkt met een nieuwe naam, RISCC

Justitie (Dienst Justitiële Inrichtingen/Gevan-

een toegankelijke manier de resultaten van

(Research and Innovation in Smart Creative

geniswezen), de Mondriaan Stichting, SNS

het onderzoek naar de interactie tussen

Contexts). RISCC is gestructureerd aan de

Reaal Fonds, de Provincie Noord-Brabant en

genomics-onderzoek en de maatschappij.

hand van zes onderwerpen of onderzoeks-

de Rothschild Foundation Europe. Er zijn 6

Het schrift is te verkrijgen door een e-mail te

onderzoeksprojecten geformuleerd waarvoor

sturen naar [email protected].

aanvragen ingediend kunnen worden.

▶ Meer informatie: Marja Berendsen

▶ Deadline: 15 september 12:00 uur

([email protected], 070 3440691) of

▶ Meer informatie: Elske Gerritsen (e.gerritsen@

www.nwo.nl/mcg of www.mcgprogramma.nl

nwo.nl, 070-3440821) of www.nwo.nl/dynamiekvandeherinnering

10 | Geestesoog 2009 #3

lijnen. Transformaties in kwaliteitsbeleving;

binnen het programma Urbanisatie en

bijvoorbeeld van drie of vier dagen per

Creatieve ecosystemen, Kunst, wetenschap

Stadscultuur verslag doen van hun onder-

twee weken of van één week per maand

en innovatie; Interactieve virtuele werelden;

zoek. Buitenlandse experts zullen optreden

gedurende maximaal een jaar zijn realiseer-

Cultureel erfgoed; en Diensten en design

als referenten. De keynote lectures worden

baar. De uitwisseling van onderzoekers vindt

voor de zorg. Zowel de Themabeschrijving

verzorgd door Lyn Hollen Lees, Karl Schögel

plaats tussen de twee landen en niet nood-

als de brochure Kennis voor Creatie zijn te

en Dominic Power.

zakelijkerwijs tussen twee universiteiten. De

bestellen via [email protected].

▶ Meer informatie: Elske Gerritsen (e.gerritsen@

twee onderzoekers hoeven elkaar dus niet

▶ Meer informatie: Marja Berendsen

nwo.nl, 070-3440821)

te vervangen. Het beursbedrag kan mede

([email protected], 070 3440691) of

daarom, behalve reis- en verblijfkosten, ook

www.nwo.nl/RISCC

een post bevatten die voorziet in de kosten Vlaams-Nederlandse Samenwerking

van (gedeeltelijke) vervanging van de betrokken onderzoekers.

Het Vlaams-Nederlands Comité voor Neder-

▶ Deadline: 1 november 2009

landse taal en cultuur (VNC) stelt zich ten

▶ Meer informatie: Rosemary van Kempen

Centraal in dit programma staat de verande-

doel de wetenschappelijke samenwerking

([email protected], 070 3440862) of

rende stad, zowel de fysieke verschijnings-

tussen Vlaanderen en Nederland te bevorde-

www.nwo.nl/vnc

vorm, de sociaal-economische structuur

ren inzake de Nederlandse taal en cultuur.

als de culturele representatievormen in de

Sinds de oprichting in 1994 financiert het

VNC-beurzen

periode vanaf 1000 tot heden.

VNC onderzoeksprojecten op het gebied

Het VNC stelt jaarlijks twee beurzen beschik-

Op 12 november vindt de conferentie Waar-

van de Nederlandse taalkunde, letterkunde

baar in het kader van de Vlaams-Nederland-

om mensen in de stad willen wonen plaats.

en geschiedenis. Het VNC stelt voor deze

se samenwerking, bestemd voor een verblijf

Tijdens de conferentie spreken bestuurders

gebieden middelen beschikbaar voor

aan het (NIAS) te Wassenaar.

en beleidsmakers met wetenschappers over

- de organisatie van Vlaams-Nederlandse

Tijdens het verblijf aan het NIAS (in begin-

actuele stedelijke vraagstukken aan de hand

wetenschappelijke bijeenkomsten

sel een academisch jaar) zal door de twee

van historisch onderzoek. Thema’s als mi-

- de uitwisseling van Vlaamse en Nederland-

wetenschappers gewerkt worden aan een

gratie en demografische ontwikkelingen, de

se onderzoekers

gezamenlijk onderzoek dan wel aan flanke-

economische aantrekkingskracht van steden

- een verblijf van een Vlaamse en een Neder-

rende onderdelen van een ruimer program-

en de rol van stedelijke instituties zullen

landse onderzoeker op het NIAS.

ma, waaraan zowel Vlaamse als Nederlandse

Urbanisatie en Stadscultuur

instellingen deelnemen. Daartoe zijn uiter-

daarbij centraal staan. Tevens wordt de bundel Waarom mensen in de stad willen wonen

Wetenschappelijke bijeenkomsten

aard ook te rekenen de reeds door het VNC

1200-2010 gepresenteerd, die verschijnt

Om de Vlaams-Nederlandse samenwerking

medegefinancierde projecten.

onder redactie van Prof. dr. Leo Lucassen en

een internationale uitstraling te geven stelt

▶ Deadline: 1 november 2009

Prof. dr. Wim Willems. Het boek vormt een

het VNC jaarlijks middelen beschikbaar voor

▶ Meer informatie: Rosemary van Kempen

bijdrage aan het programma Urbanisatie en

wetenschappelijke bijeenkomsten op het

([email protected], 070 3440862) of

Stadscultuur, en levert denkstof voor het

terrein van de Nederlandse taalkunde, let-

www.nwo.nl/vnc

maatschappelijke debat over deze thema-

terkunde en geschiedenis.

tiek. De internationale publicist Ian Buruma,

De subsidies bedragen maximaal € 12.500,-.

burgemeester Jozias van Aartsen (Den Haag),

Op het moment van toekennen mag de bij-

burgemeester Annemarie Jorritsma (Almere)

eenkomst nog niet hebben plaatsgevonden.

en burgemeester Patrick Janssens (Antwer-

▶ Deadline: 1 november 2009

pen), zullen hierover tijdens het plenaire

▶ Meer informatie: Rosemary van Kempen

gedeelte van de dag de aftrap geven. In de

([email protected], 070 3440862) of www.nwo.

aansluitende workshops gaan de auteurs van

nl/vnc

de bundel samen met bestuurders, beleidsmakers en andere stedelijke professionals

Uitwisseling van onderzoekers

op zoek naar historische parallellen in ste-

Om de wetenschappelijke samenwerking

delijke vraagstukken. De conferentie is een

tussen Vlaanderen en Nederland te bevor-

gezamenlijk initiatief van NWO, Ministerie

deren stelt het VNC jaarlijks een bedrag

van VROM, NICIS Institute en de Universiteit

beschikbaar voor twee postdoc onderzoe-

Leiden/Campus Den Haag.

kers verbonden aan een Vlaamse en een

De bijeenkomst van 12 november wordt

Nederlandse wetenschappelijke instelling om

voorafgegaan door een tweedaagse interna-

gezamenlijk onderzoek te verrichten. Zowel

tionale conferentie. Tijdens deze conferentie

een aaneengesloten verblijf van maximaal

zullen de onderzoekers van de projecten

een half jaar als herhaalde korte bezoeken,

Geestesoog 2009 #3 | 11

Open competities

Toekenningen een aanvraag indienen wanneer hun promo-

Vernieuwingsimpuls

tor goedkeuring verleent aan het proefschrift.

Graduate Programme

▶ Deadline: 1 december 2009 Het Vernieuwingsimpulsprogramma heeft

▶ Meer informatie: Helga Varwijk (h.varwijk@nwo.

In opdracht van de minister van Onderwijs,

als doel om vernieuwend onderzoek een

nl, 070 3440852) of www.nwo.nl/rubicon

Cultuur en Wetenschap heeft NWO een pilot

extra impuls te geven. De Vernieuwingsim-

ontwikkeld voor een subsidieprogramma dat

puls is persoonsgebonden en biedt talentvolle, creatieve onderzoekers de kans om

zich richt op Graduate Schools en onderESF

onderzoek naar hun keuze uit te voeren

zoekscholen. Een speciale commissie heeft in augustus aan negen onderzoekscholen een

en de doorstroom bij wetenschappelijke

An ESF Research Networking Programme

blockgrant van 800.000 euro toegekend. Op

onderzoeksinstellingen te bevorderen. De

is a networking activity bringing together

het terrein van de geesteswetenschappen

vernieuwingsimpuls richt zich op verschil-

nationally funded research activities for four

is een blockgrant toegekend aan het 3TU.

lende fasen in de wetenschappelijke carrière

to five years, to address a major scientific

Centre for Ethics and Technology, Delft (TUD,

van onderzoekers: Veni (voor pas gepromo-

issue or a science-driven topic of research

TUE, UT).

veerde onderzoekers om gedurende drie jaar

infrastructure, at the European level with the

hun ideeën verder te ontwikkelen; maximaal

aim of advancing the frontiers of science.

250.000 euro), Vidi (voor onderzoekers om

Key objectives include:

Internationalisering

een eigen vernieuwende onderzoekslijn te

– creating interdisciplinary fora;

Geesteswetenschappen

ontwikkelen en één of meer onderzoekers

– sharing knowledge and expertise;

aan te stellen; maximaal 800.000 euro) en

– developing new techniques;

In de ronde Internationalisering Geesteswe-

Vici (open voor aanvragen voor senior-onder-

– training young scientists.

tenschappen 2009 heeft het Gebieds­bestuur

zoekers om een eigen onderzoeksgroep op

A successful Programme proposal must show

Geesteswetenschappen elf aanvragen

te bouwen: maximaal 1.500.000 euro).

high scientific quality and also demonstrate

gehonoreerd.

Volledige informatie over de doelgroepen,

added value by being carried out at a Euro-

procedures en richtlijnen vindt u op www.

pean level rather than by individual research

– Prof. dr. M. Kemper (UvA), Turkmenistan

nwo.nl/vernieuwingsimpuls. In 2010 wordt

groups at the national level.

Research and Exchange Network

per subsidievorm één indienronde gehouden.

▶ Deadline: 22 oktober 2009

– Prof. dr. O. Dekkers (RU), Founding of

▶ Deadline Veni: 7 januari 2010

▶ Meer informatie: Rosemary van Kempen

European Society for Periodical Research

▶ Deadline Vidi: 11 februari 2010

([email protected], 070 3440862) of www.esf.

– Prof. dr. F.M.J. Schuerewegen (RU), Liter-

▶ Deadline Vici: 30 maart 2010

org/programmes

ary studies and globalisation (The French Example) – Prof. dr. A.H.B. Schneider (UL), The Indian

Rubicon

FP7

Doel van het Rubicon–programma is talent-

Binnen het 7e Kaderprogramma (FP7)

– Dr. J.W. Romeijn (RUG), Rationality and

volle onderzoekers bij Nederlandse universi-

zijn vier calls voor de Social sciences and

Decision: the impact of new models of rea-

teiten en onderzoeksinstituten van KNAW en

Humanities voor 2010 gepubliceerd. Op de

soning on decision-making

NWO na voltooiing van hun promotie voor

volgende site zijn ze terug te vinden:

– Mw. prof. dr. E. Jansma (UU), Filling in

de wetenschap te behouden.

http://cordis.europa.eu/fp7/dc/index.cfm

the blanks in European dendrochronology:

Rubicon biedt recent gepromoveerde we-

(doorklikken naar find a call). Binnen het

building a multidisciplinary research network

tenschappers de mogelijkheid ervaring op

blok Cooperation Socio-economic Sciences

to assess Iberian wooden cultural heritage

te doen aan een buitenlands topinstituut

and Humanities kunnen aanvragen voor Col-

worldwide

(maximaal twee jaar) of aan excellent Ne-

laborative Projects worden ingediend.

– Mw. prof. dr. P.M. Sijpesteijn (UL), Late

derlands onderzoeksinstituut (één jaar). Het

▶ FP7-SSH-2010-1 large scale integrating research

Antiquity and Early Islam: Continuity and

aanwenden van de subsidie voor onderzoek

projects. Deadline: 2 februari 2010

Change in the Mediterranean and Arabia

in het buitenland heeft de voorkeur. Het

▶ FP7-SSH-2010-2 small or medium scale focused

– Prof. dr. A.P.J. van den Bosch (UvT), Auto-

programma biedt tevens talentvolle onder-

research projects. Deadline: 2 februari 2010

mated motif discovery in cultural heritage

zoekers uit het buitenland de mogelijkheid

▶ FP7-SSH-2010-3 small or medium scale focused

and scientific communication texts

voor een periode van één jaar in Nederland

research projects: for specific cooperation actions

– Prof. dr. G. Buelens (UU), Discursive Bat-

onderzoek te doen. Het Rubicon-programma

dedicated to international cooperation. Deadline:

tlefields. Neutral Nation States During World

richt zich op afgestudeerde onderzoekers

2 februari 2010

War One

die met een promotieonderzoek bezig zijn

▶ FP7-SSH-2010-4 Coordination and support

– Prof. dr. S. Hartmann (UvT), A Global

of onderzoekers die maximaal één jaar zijn

actions. Deadline: 15 december 2009

Network for Modeling in the Social and

gepromoveerd. Kandidaten die nog bezig zijn

▶ Meer informatie: Rosemary van Kempen

Behavioral Sciences

met hun promotieonderzoek mogen alleen

([email protected], 070 3440862)

Roots of Modern Chinese Thought: Yogacara Buddhism

12 | Geestesoog 2009 #3

– Prof. dr. M.B.H. Everaert (UU), Industrializa-

en ethische regels het data mining proces

Beeldanalyse maakt het mogelijk om de

tion, Language Contact, and Identity Forma-

gerichter sturen. Dit project is gericht op

voortgang van de chirurgische procedures

tion in China and Europe (ILCI)

transparantie en verantwoording, waarbij de

en het functioneren van de apparatuur te

aandacht ligt op het gebruik van gegevens

volgen. Deze automatische registratie van

en niet zozeer op de toegang tot gegevens.

de processen in de OK kan gebruikt worden

– Dr. E.H.M. Moors (UU), New modes of

door een Digitale Operatiekamer Assistent

governing pharmacovigilance

(DORA) die het personeel tijdig informeert

De Stuurgroep Maatschappelijk Verantwoord

Overheden staan voor een dilemma bij het

over mogelijke technische problemen. Verbe-

Innoveren (MVI) heeft als uitkomst van de

reguleren van geneesmiddelen: burgers

teringen zoals DORA worden echter beperkt

eerste subsidieronde vijf aanvragen voor

willen dat nieuwe geneesmiddelen snel op

door de ethische en juridische aspecten. De

kortlopend onderzoek en tien aanvragen

de markt komen, tegelijkertijd moeten deze

privacy van patiënt en personeel is in het

voor langlopend onderzoek gehonoreerd.

geneesmiddelen veilig zijn. Er bestaan wette-

geding en ziekenhuizen vrezen juridische

lijke kaders voor geneesmiddelbewaking (far-

procedures wanneer calamiteiten op video

Kortlopend onderzoek

macovigilantie), maar het monitoren van de

zijn vastgelegd. Door afspraken te maken

– Prof. S.R.M. Miller (TUD), Biosecurity and

veiligheid schiet tekort. De huidige manieren

over welke informatie uit de video’s wordt

dual use research

om gedrag van betrokken actoren te sturen

opgeslagen is het mogelijk om steun te

Biologisch en medisch onderzoek met

in de richting van verantwoorde ontwikke-

krijgen voor DORA van het OK personeel

pathogene stoffen is van groot belang voor

ling van geneesmiddelen dient te worden

en ziekenhuisbesturen. Onderzoek naar de

het ontwikkelen van bijvoorbeeld nieuwe

verbeterd. Dit project draagt bij aan de (her)

ethische en juridische aspecten van video

geneesmiddelen. Maar deze stoffen kunnen

ontwikkeling van een arrangement voor far-

opnames in een medische setting kan

misbruikt worden voor de ontwikkeling van

macovigilantie. Het onderzoek richt zich op

omschrijven wat DORA mag opnemen en

biologische wapens. Dergelijk misbruik van

de ’voorwaardelijke toelatingen’, geneesmid-

wat niet kan gebruikt worden door technici

onderzoek wordt aangeduid met dual use. Na

delen die bedoeld zijn voor ziekten waarvoor

bij de verdere ontwikkeling van het systeem.

de aanslagen van 11 september is gebleken

(nog) geen behandeling beschikbaar is en

De opgestelde regels kunnen uiteindelijk ge-

dat de betekenis en de implicaties voor het

die daarom sneller op de markt kunnen

bruikt worden als richtlijn voor een formele

onderzoeksbeleid van dual use niet altijd

worden toegelaten en op verbetering van

omschrijving van vereiste veiligheidssystemen

helder en onbetwist zijn. Dit project beoogt

het systeem van farmacovigilantie.

voor de operatiekamer in de Kwaliteitswet

1) het ontwikkelen van een acceptabele,

– Prof. mr. J.K.M. Gevers (AMC), Implementa-

Zorginstellingen.

adequate en toepasbare definitie van dual use

tion of the electronic patient record. How to

voor onderzoekers, universiteiten, bedrijven

gain the trust of health care professionals?

Langlopend onderzoek

en beleidsmakers; en 2) het beschrijven

Verschillende factoren lijken een succesvolle

– Prof. dr. N.E.J. Oudshoorn (UT), Telecare at

en analyseren van de ethische en politieke

implementatie van het landelijk elektronisch

Home

implicaties van dual use onderzoek om tot

patiëntendossier (EPD) in de weg te staan.

Telemonitoring technologieën leveren een

beleidsrichtlijnen te komen die toepasbaar en

Dit project gaat in op drie aspecten van het

belangrijke bijdrage aan het oplossen van

acceptabel zijn voor wetenschap en politiek.

EPD die voor het vertrouwen in het EPD

de kloof tussen vraag en aanbod in de zorg

Ook wordt onderzocht of en hoe toekomstvi-

van belang zijn, namelijk de kwaliteit van

door taken van specialisten en artsen te

sies en risico-inschattingen een rol spelen.

de gegevens (in hoeverre kan de hulpver-

delegeren naar verpleegkundigen, patiënten

– Dr. ir. B.H.M. Custers (UvT), Data mining

lener daarop vertrouwen?), veiligheid en

en apparaten. Deze technologie brengt ook

without discrimination

privacybescherming (is bij inbrengen van

verandering in de tradities en normen in de

Data mining is een technologie die gebruikt

gegevens in het systeem vertrouwelijkheid

gezondheidszorg. Aan de ene kant wordt er

wordt om statistisch patronen en trends vast

gewaarborgd?) en rechtszekerheid rond

een toenemende verantwoordelijkheid van

te stellen in grote hoeveelheden data. De

verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

verpleegkundigen en patiënten verwacht,

patronen en trends kunnen echter misbruikt

(is de juridische positie van de professionele

waardoor hun autonomie toeneemt. Aan de

worden, aangezien ze vaak leiden tot selec-

gebruiker voldoende helder en kenbaar?).

andere kant is het juist de bedoeling dat te-

tie. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot discrimi-

Deze studie beoogt aan te geven welke

lemonitoring apparaten het monitoren deels

natie van bepaalde groepen. Doel van dit

maatregelen (van regulerende, organisato-

overnemen van verpleegkundigen en patiën-

project is te onderzoeken, met behulp van

rische of technische aard) – aansluitend bij

ten. Deze conflicterende normen spelen een

gegevens van politie en justitie, in hoeverre

hetgeen reeds geregeld is – bijdragen aan

rol in de acceptatie van deze technologie.

juridische en ethische regels in data mining

het vertrouwen van hulpverleners in het EPD

De centrale vraag van dit onderzoek is: hoe

algoritmes kunnen worden ingebouwd om

en hun bereidheid ermee te werken.

kunnen telemonitoring apparaten zodanig

dergelijk misbruik achteraf te voorkomen en

– Dr. J.J. van den Dobbelsteen (TUD), What

worden ontworpen dat er een zorgvuldige

te verkennen hoe geselecteerde regelgeving

about DORA?

balans wordt gevonden tussen surveillance

op het gebied van discriminatie kan worden

Video kan een rol spelen in het verbeteren

door apparaten en de autonomie van patiën-

vertaald naar voor de computer begrijpelijke

van de patiëntveiligheid en de efficiëntie in

ten en verpleegkundigen?

richtlijnen. Daarmee kunnen de juridische

de operatiekamer (OK) van de toekomst.

MVI

Geestesoog 2009 #3 | 13

Toekenningen – Dr. I. van Aalst (UU), Surveillance in urban

Het succes van een missie wordt in toene-

geven van informatie, door het verstrekken

nightscapes

mende mate bepaald door het vermogen van

van relevante feedback, of door hande-

Steeds vaker plaatsen lokale overheden en

soldaten om kritieke situaties te evalueren,

lingen over te nemen. In dit project wordt

private partijen camera’s in uitgaansgebieden

goed afgewogen beslissingen te maken en

het gebruik van persuasieve technologie

om gevoelens van onveiligheid te reduceren,

samen te werken in allianties. Ethiek en mo-

eerst onderzocht in een empirische casus,

de openbare orde te handhaven en prive-be-

raliteit spelen een cruciale rol in het omgaan

waarbij voertuigsimulatoren worden gebruikt

zit te beschermen. Dit onderzoek brengt de

met diversiteit van perspectieven en het

om mensen te bestuderen die persuasieve

effecten van (innovaties in) cameratoezicht

balanceren van meervoudige belangen van

technologie gebruiken. Op basis van het

in kaart. Daarbij gaat het onder meer om de

samenwerkende partijen en eigen belangen.

empirische onderzoek worden vervolgens

volgende vragen. Wat is het specifieke effect

Dit project onderzoekt de essentiële compe-

de onderliggende psychologische mechanis-

van cameratoezicht los van andere maatre-

tenties van militair personeel die nodig zijn

men onderzocht en de ethische dilemma’s

gelen op gevoelens van (on)veiligheid en het

voor het maken van moreel verantwoorde

geanalyseerd die samenhangen met het

gedrag van diverse gebruikersgroepen? Hoe

beslissingen in genetwerkte operaties. Het

gebruik van persuasieve technologie en met

worden ’camerabeelden’ geïnterpreteerd en

doel is om de determinanten van ’moral

de overdracht van controle.

gebruikt door toezichthouders? In hoeverre

fitness’ voor adequate besluitvorming en

– Dr. J.E.W. Broerse (VU), Towards an appro-

verschuiven ethische grenzen door vernieu-

samenwerking theoretisch te analyseren en

priate societal embedding of neuroimaging

wingen in cameratechnologie? Hoe gaan

empirisch te bepalen. Het onderzoek levert

Dit project richt zich op (potentiële) toepas-

overheidsinstanties met deze ontwikkelingen

een bijdrage aan de versterking en borging

singen van neuroimaging op het gebied van

om? Op welke manier dient cameratoezicht

van moreel integer handelen in een netwerk-

gezondheidszorg, educatie en justitie. In

te worden ingericht om de sociale diversiteit

omgeving en zal resulteren in veranderingen

de gezondheidszorg gaat het bijvoorbeeld

van uitgaansgebieden te waarborgen?

in opleiding, training en missie voorbereiding

om verbeterde diagnostiek en behande-

– Dr. M. Boenink (UT), Responsible early

van militair personeel.

ling van psychiatrische aandoeningen. Met

diagnostics for Alzheimer’s disease

– Dr. mr. S. van der Hof (UvT), Empowering

betrekking tot educatie kun je denken aan

Neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte

and protecting children and adolescents

een verbeterd concentratievermogen en

van Alzheimer leiden tot onzekerheid en

against cyberbullying

geheugen en op het gebied van justitie aan

verlies in kwaliteit van leven. Momenteel

Pesten is een probleem zowel in fysieke,

een betere opsporing van verdachten en

worden nieuwe testen ontwikkeld die aan de

maar zeker ook in virtuele werkelijkheden.

behandeling van TBS’ers. Deze ontwikke-

hand van biomarkers Alzheimer in een vroeg

Hanteren we voor cyberharassment dezelfde

lingen roepen echter ook vragen op, onder

stadium betrouwbaar zouden moeten aanto-

normen als voor vergelijkbare off-line ge-

meer ten aanzien van de ethiek (recht op

nen. Deze moleculaire vroegdiagnostiek zou

dragingen? Hoe kan positief gedrag worden

privacy, identiteit, gelijkheid, stigmatisering)

de onzekerheid kunnen wegnemen over wie

afgedwongen? Laten we het stellen van

en volksgezondheid (veiligheid). De beoogde

al dan niet Alzheimer heeft. Een betrouw-

regels aan de aanbieder van virtuele werel-

commerciële toepassing van een aantal van

bare, vroege diagnose zou bovendien het

den of spelers onderling? Of ligt er een taak

deze technologieën is extra reden voor zorg.

onderzoek naar nieuwe medicijnen kunnen

voor wetgevers en softwareontwikkelaars

Doel van dit project is om een maatschappe-

versnellen. De ontwikkeling van dergelijke

om de noodzakelijke juridische of technische

lijk verantwoorde ontwikkeling van neuro­

diagnostiek brengt echter ook nieuwe onze-

randvoorwaarden te creëren? En wat is de

imaging technologieën te realiseren door

kerheden met zich mee. Hoe bruikbaar zijn

invloed van een toenemende verwevenheid

bruggen te bouwen tussen wetenschappers,

deze tests in de medische praktijk? Wat vin-

tussen virtuele en fysieke wereld? Het project

technologieontwikkelaars, gebruikers en

den toekomstige gebruikers er van? Welke

zoekt op al deze vragen een antwoord om

andere maatschappelijke groepen.

veranderingen kan zulke vroegdiagnostiek

adequate bescherming en grotere weer-

– Prof. dr. J.M. van den Hoven (EUR),

teweeg brengen in de gezondheidszorg en

baarheid van jongeren alsmede effectieve

­Technology and human development. A

de samenleving en hoe wenselijk is dat? Dit

(sociale, juridische en technische) regulering

capability approach

onderzoek wil bijdragen aan verantwoorde

van virtuele werelden te realiseren.

Gaat het bij mondiale rechtvaardigheid om

innovatie van de diagnostiek voor Alzhei-

– Prof. dr. ir. A.W.M. Meijers (TUE), Persua-

een eerlijke verdeling van primaire goederen,

mer door deze en andere onzekerheden

sive technology, allocation of control, and

of eerder om wat ze ons daadwerkelijk in

systematisch en in onderlinge samenhang te

social values

staat stellen te doen en te zijn? De econoom

analyseren. Het uiteindelijke doel is een al-

Sociale waarden en collectieve belangen

en filosoof Amartya Sen stelt menselijke

gemeen model voor verantwoorde innovatie

conflicteren vaak met individuele belangen

capaciteiten/mogelijkheden of ’human capa-

van diagnostiek te ontwerpen.

en gedrag. Hoe motiveer je mensen zich in

bilities’ centraal. Technologie is bij uitstek een

– Mr. dr. ir. L.M.M. Royakkers (TUE), Moral

te zetten voor sociale waarden en het collec-

middel dat bedoeld is om deze te vergroten,

fitness of military personnel in a networked

tieve belang, zelfs wanneer deze in conflict

ook in de derde wereld. Wie bezig is met

operational environment

zijn met hun individuele belangen? Persua-

het introduceren van nieuwe technologie in

Militair operationeel personeel wordt in

sieve technologie is erop gericht mensen te

ontwikkelingslanden zou meer moeten na-

toenemende mate geconfronteerd met niet

overtuigen om hun gedrag te veranderen in

denken over hoe deze technologie waarde-

eerder ervaren complexiteiten in hun missies.

een bepaalde richting, bijvoorbeeld door het

volle ’human capabilities’ beïnvloedt. En wie

14 | Geestesoog 2009 #3

streeft naar het bestrijden van armoede zou

zoeksagenda gaan meebepalen. Dit gebeurt

bewoning in tijd en ruimte, en tegen de ach-

meer moeten nadenken over hoe technologie

aan de hand van de maatschappelijke discus-

tergrond van het veranderende landschap.

ingezet kan worden voor dit doel. Kortom,

sies over voedseltechnologie. Het succes van

– Drs. T. Hazenberg (Hazenberg Archeolo-

de implicaties Sen’s ’capability approach’ voor

nieuwe technologie hangt mede af van het

gie), The Merovingian cemetery of Wijchen

technologie en innovatie voor ontwikkelings-

vertrouwen dat de burger heeft dat weten-

(Gelderland, the Netherlands): the grave

landen moeten beter doordacht worden.

schap en technologie oog hebben voor dit

ritual and burial community

Hoe kunnen ontwerpers en beleidsmakers de

type gevolgen. Maar als culturele, morele

Wijchen herbergt één van de grootste

’capability approach’ toegepassen en hoe kan

en politieke gevolgen onvoldoende worden

grafvelden uit de Merovingische periode in

zulke technologie bijdragen aan het verbete-

erkend, dan kan ook geen enkele partij wor-

Nederland. Hazenberg Archeologie gaat dit

ren van het lot van de armen?

den aangesproken op zijn verantwoordelijk-

grafveld met wapens en gouden sieraden

– Prof. dr. K.C.P. Vissers (UMC), Optimiza-

heid daar rekening mee te houden. En waar

publiceren en daarmee licht werpen op krij-

tion of complex palliative care at home

niemand verantwoordelijkheid neemt, kan

gers en boeren, adellijke dames en paupers

by making use of expert consultation via

ook niemand elkaar volledig vertrouwen.

uit deze slecht bekende periode.

telemedicine

– Prof. dr. A.F.L. van Holk (IFMA), Fish and

Vanwege het vergrijzen van de samenleving

fortune for Holland. The ’waterschip’, float-

en de wens van velen om thuis te sterven,

Odyssee

ing fishpond and tug boat and the prosperity of Holland in the 16th and 17th century

neemt het belang van palliatieve zorg in de thuissituatie toe. Echter, veel terminale

De stuurgroep Odyssee heeft op voordracht

Tussen 1500 en 1700 was het waterschip,

patiënten ondergaan een opname in het

van de beoordelingscommissie tien voorstel-

het vissersschip op de Zuiderzee. Met wa-

ziekenhuis in de laatste dagen. Dit is niet

len voor kortlopend onderzoek (maximaal

terschepen werd vis aangevoerd om de snel

alleen duur, maar ook zeer belastend voor

1 jaar) en vier voorstellen voor langlopend

groeiende bevolking van Holland te voorzien

de patiënt. Telezorg kan deze transfers

onderzoek (maximaal 3,5 jaar) gehonoreerd.

van goedkoop en eiwitrijk voedsel. In dit onderzoek staan de veertig in Flevoland gevon-

wellicht verminderen. Om deze redenen is het interessant het gebruik van telezorg te

Kortlopend onderzoek

den scheepswrakken van dit type centraal.

onderzoeken, zowel vanuit een medisch als

– Prof. dr. A.V.A.J. Bosman (Past2Present

– Drs. R. Jansen (UL, Gemeente Oss),

een ethisch perspectief. Dit onderzoek con-

Archaologic), Het Vroeg-Romeinse havenfort

­Oss-Mikkeldonk & -Mettegeupel: the dynam-

centreert zich daarbij op patiënten met een

Velsen 2 (Noord-Holland), Een integrale ana-

ics of the late prehistoric and Roman period

verhoogd risico op complexe palliatieve zorg.

lyse van landschap, sporen en vondsten

cultural landscape

Een van de resultaten van dit project is

Al sinds 1945 weten we dat er naast het vol-

Samenvatting nog niet beschikbaar.

een uitgebreide medische en sociologische

ledig onderzochte Velsen 1 nog een Romeins

– Dr. W. Prummel (RUG), Het gebruik van het

evaluatie van het gebruik van telezorg bij

fort lag. Hoe oud is dat? Wie bewoonden

landschap voor veeteelt, jacht en visvangst in

complexe palliatieve zorg thuis. Andere

het? Welke functie had het? In 2010 wordt

noordelijk Westergo (provincie Friesland) in

resultaten zijn het opzetten van een business

ook voor Velsen 2 op deze en andere vragen

Romeinse tijd en vroege middeleeuwen

case, het ontwikkelen van een standaard

een antwoord gegeven.

Onderzoek naar resten van dieren uit de terp

voor implementatie en het verkennen van de

– Dr. C. van Driel-Murray (UvA), The Roman

Wijnaldum-Tjitsma in Friesland. In de vroege

toepassing in ontwikkelingslanden.

Fort and Harbour of Velsen 1 (N.H.) The

middeleeuwen woonde hier een machtig

– Dr. T.E. Swierstra (UT), Responsible innova-

Structural Evidence and Selected Finds

persoon, misschien een koning. Onderzocht

tion in food technology. About the intricate

Het doel is een rijk geïllustreerde synthese

wordt of deze ander vee hield en meer aan

web of soft impacts, (ir)responsibilities, and

van moeilijk toegankelijke studies over het

jacht deed dan gewone terpbewoners.

mutual lack of trust

vroeg Romeinse fort en haven complex van

– Drs. H.M. van der Velden (ADC),

Verantwoordelijk innoveren beperkt zich

Velsen in het Engels te publiceren, in het licht

­Denekamp-De Borchert, De archeologie van

tot nog toe veelal tot stilstaan bij mogelijke

van de recente internationale discussie rond

Oost-Nederland in de overgang van de Late

negatieve gevolgen voor milieu, gezondheid

de Romeinse expansie naar het noorden. De

IJzertijd naar de Romeinse tijd

en veiligheid. Maar technologie heeft vaak

publicatie zal een basis vormen voor verder

De komst van de Romeinen (rond het begin

ook culturele, morele of politieke gevolgen

onderzoek en voor publieksvoorlichting.

van de jaartelling) leidde tot grote verande-

die tot maatschappelijke onrust aanleiding

– Dr. B.J. Groenewoudt (Rijksdienst voor het

ringen in het dagelijks leven van toenmalige

geven. Techniekontwikkelaars worden op

Cultureel Erfgoed), Wonen langs de Vecht.

bevolking van Nederland. Aan de hand van

zulke gevolgen wel aangesproken, maar

Een geïntegreerde analyse van twaalf klein-

de resultaten van een grote opgraving uit

weten er vaak slecht raad mee: die gevolgen

schalige opgravingen uit de periode 0, 500

Denekamp (Twente) wordt in kaart gebracht

zijn te onzeker, te weinig kwantitatief, te

na Christus langs een Overijssels rivierdal

welke effecten deze veranderingen hadden

omstreden, te subjectief en te privaat. Dit

Langs de Overijssel Vecht ligt een uitzon-

op het functioneren van een Germaans dorp

project beoogt de communicatie tussen sa-

derlijk gaaf bewoningslandschap uit de Ro-

direct buiten het Romeinse rijk.

menleving en wetenschap op deze punten te

meinse tijd. Twaalf kleinschalige opgravingen

– Drs. W.K. Vos (Hazenberg Archeologie),

verbeteren en eraan bij te dragen dat zulke

zullen samen worden geanalyseerd. Gekeken

Valkenburg (ZH) De Woerd: Romeinse

’soft impacts’ de wetenschappelijke onder-

zal worden naar de ontwikkeling van de

vicushuizen, boerderijen en andere gebouw-

Geestesoog 2009 #3 | 15

Toekenningen plattegronden direct langs de limes-weg in

worden verkregen in het gebruik van het

Grotere participatie van burgers zou het af-

Praetorium Agrippinae

toenmalige getijdenlandschap.

genomen vertrouwen in de politiek tot staan

Hazenberg Archeologie gaat tientallen

– Prof. dr. F.C.W.J. Theuws (UvA), The ANAS-

kunnen brengen. Een actieve rol voor burgers

Romeinse gebouwplattegronden van ’De

TASIS of the Merovingian Netherlands

sluit aan op de theorie van deliberatieve

Woerd’ (1972) analyseren die horen tot het

Grafvelden uit de zesde en zevende eeuw

democratie (’democratie als gesprek’): door

uitgestrekte kampdorp (vicus) van ­castellum

vormen een van de rijkste archeologische

middel van collectieve beraadslaging kunnen

Valkenburg. Deze publicatie levert een

verschijnselen in Nederland. De graven

burgers adequate oplossingsrichtingen formu-

blauwdruk voor andere onbegrepen structu-

zijn veelal voorzien van fraaie bijgaven en

leren. In dit onderzoek worden enkele vormen

ren uit militaire vici in het Nederlandse deel

vormen een belangrijke bron voor de sociale

van burgerbestuur waarin participanten de

van Germania inferior.

en economische structuren en mentaliteiten

bevoegdheid hebben besluiten te nemen over

– Drs. M. Wansleeben (UL, DANS), Odys-

van die periode in de Nederlandse geschie-

de aanpak van onveiligheid in de wijk, nader

see, een oplossingsrichting in de breedte:

denis. Dit programma beoogt de nauwelijks

onderzocht. Tevens wordt nagegaan wat van-

de 1000 onuitgewerkte sites, die tot een

gepubliceerde grafvelden te ontsluiten voor

uit het oogpunt van effectief beleid de kansen

substantiële kennisvermeerdering kunnen

publiek en wetenschap en de vondsten

en problemen zijn van dergelijke vormen

leiden, digitaal beschikbaar!

betekenis te geven.

van burgerbestuur en in welke opzichten de legitimiteit van het lokale bestuur en de lokale

Bij een opgraving worden vondsten en

democratie kan worden vergroot.

sporen op grote veldtekeningen vastgelegd. Daaruit is af te leiden waar en in welke

Omstreden Democratie 2009 Verkennende Studies

periode boerderijen, perceelscheidingen en waterputten zijn gebruikt. Die analyse

De stuurgroep van het programma Omstre-

Verkennende studies zijn kortlopende stu-

wordt praktisch een stuk eenvoudiger als

den Democratie heeft in het kader van de

dies, om onontgonnen terreinen in kaart te

de veldtekeningen digitaal beschikbaar zijn.

subsidieronde kortlopend toegepast onder-

brengen. Gedacht kan worden aan studies

Dit kortlopende project inventariseert, scant

zoek en verkennende studies 2009 in totaal

in de vorm van essays die vooruitlopen op

en maakt de tekeningen van oude, onuitge-

5 onderzoeksaanvragen gehonoreerd.

elders gefinancierd langlopend onderzoek of aan pilotstudies.

werkte opgravingen digitaal beschikbaar. Kortlopend toegepast onderzoek

– Dr. H.H.A. van den Brink (UU), Politicizing

Langlopend onderzoek

Projectsubsidies voor kortlopend toegepast

deliberative democracy

– Drs. H. van Enckevort (gemeente Nijme-

onderzoek zijn bedoeld voor vernieuwend,

Deliberatieve democratie staat voor grotere

gen), dr. M. Polak (Auxilia) en prof. dr. W.J.H.

maatschappelijk relevant onderzoek waarbij

inspraak van burgers in politieke processen

Willems (UL), Nijmegen Kops plateau: A

snel resultaat gewenst is. Het gaat daarbij

middels zorgvuldig vormgegeven fora waarin

Roman fort

om beleidsgericht onderzoek en analyse van

burgers hun mening kunnen vormen en uiten

Het onderzoek richt zich op de rol van de

actuele onderwerpen. Dit type onderzoek

in het licht van goede informatie over een

militaire kampen (10 voor-70 na Chr.) op

kan maximaal 1 jaar duren.

bepaalde politieke kwestie. In dit onderzoek

het Nijmeegse Kops Plateau in de Romeinse

– Dr. L. Schaap (UvT), Improving inter-munic-

worden empirische onderzoeksresultaten

strategie inzake de inlijving van het Neder-

ipal democracy

over de mogelijkheid en de moeilijkheden

rijngebied, en in het bijzonder de Bataven, in

Gemeenten werken steeds meer samen

van deliberatieve democratie gebruikt om de

het Romeinse imperium.

met andere gemeenten. Maar de lokale

filosofie te confronteren met haar al te alge-

– Drs. W.AM. Hessing (Vestigia) en dr.

representatieve democratie, i.c. de gemeen-

mene ideaal van deliberatie. Daarbij wordt

R.G.A.M. Panhuysen (UvA), Dorestad: vicus

teraden, heeft weinig greep op hetgeen in

betoogd dat de politieke filosofie 1) Meer

famosus

samenwerkingsverbanden gebeurt. De lokale

oog zou moeten hebben voor het gegeven

Samenvatting nog niet beschikbaar.

democratie wordt daardoor uitgehold. De

dat ’de’ democratie niet in algemene zin

– Dr. J.H.M. Peeters (Rijksdienst voor Cul-

vertegenwoordigende democratie biedt te

deliberatief kan zijn; democratie kent veel

tureel Erfgoed), dr. A.L. van Gijn (UL), prof.

weinig mogelijkheden voor democratische

meer aspecten. 2) Dat het verdedigen van

dr.D.C.M. Raemaekers (RUG) en dr. J.T. Zeiler

controle. Daarom wordt in dit onderzoek de

een deliberatieve visie op democratie zelf een

(ArchaeoBone), Unlocking North Holland’s

vraag aan de orde gesteld, of de democrati-

politieke daad is, en niet slechts en afstan-

Late Neolithic Treasure Chest. Single Grave

sche legitimatie van gemeenten in geval van

delijk articuleren van het ’wezen’ van de

Culture behavioural variability in a tidal

intergemeentelijke samenwerking vergroot

democratie. 3) Hieruit worden consequenties

environment

kan worden, en of andere vormen van

getrokken voor de vraag wat het betekent

In de Kop van Noord-Holland zijn resten van

democratie daarbij behulpzaam kunnen zijn.

normatieve politieke filosofie te bedrijven.

de laat-neolithische Enkelgrafcultuur (2900-

Het onderzoek houdt rekening met wensen

– Dr. W.P. van Meurs (RU) , Boerenpartijen en

2500 v.Chr.) uitzonderlijk goed bewaard

vanuit de bestuurspraktijk, om de beleids­

democratisering in Oost-Europa rond 1900

gebleven. De opgravingsgegevens van drie

relevantie zo groot mogelijk te maken.

Deze studie richt zich op een vijftal Oost-Eu-

vindplaatsen bij Kolhorn, Hoogwoud en

– Dr. B.A.M. van Stokkom (RUN), Citizens

ropese landen en onderzoekt de debatten en

Keinsmerbrug worden integraal bestudeerd,

as ’trustees’: deliberative democracy in local

keuzen van grotere boerenpartijen ten aan-

waardoor gedetailleerde inzichten kunnen

security policies

zien van parlementarisme, algemeen kies-

16 | Geestesoog 2009 #3

recht en partijopbouw. Sommige partijen,

– Prof. dr. L. de Blois (RU) t.b.v. drs. P. Doms,

keinse partij in het zuiden te vernietigen.

facties of leiders verzetten zich uit politiek

Trajan’s building programme. The signifi-

Dit onderzoeksproject vraagt waarom deze

conservatisme tegen algemeen kiesrecht,

cance of Trajan’s urban landscape in Rome

uitbreiding van democratie mislukte.

terwijl andere de voorkeur gaven aan een

– Prof. dr. ir. G.E. Frerks (UU) t.b.v.dr. J.

– Dr. L.B.W. Geurts (RU), Quantity matters:

revolutionaire strategie. Sommige noemen

Demmes, Violent Conflict Analysis: a critical

Building a theory of Q-implicature

zich wel boerenpartij, maar stonden ook in

approach

’Wilma zou in Antwerpen of Brussel kunnen

de jaren ’20 huiverig tegenover het idee van

– Prof. dr. W.H.M. Jansen (UvA) t.b.v. dr. L.

zijn.’ Dan zou Wilma dus in Antwerpen kun-

een brede volkspartij en massamobilisatie.

Plate, Transforming Memories in Contempo-

nen zijn en zij zou in Brussel in kunnen zijn.

Andere poogden ondanks tegenwerking om

rary Women’s Rewriting (1970, the Present)

Maar waarom zegt de spreker ’of’ als hij ’en’

met politieke en sociale initiatieven ook op

– Prof. dr. I.J.F. de Jong (VU) t.b.v. dr. M.P.

bedoelt? De oplossing van dit ogenschijnlijk

locaal niveau present te zijn voor de platte-

de Bakker, Herodotus’ mythology. The logos

simpele probleem vereist een nieuwe kijk op

landsbevolking. Deze keuzen zijn per land en

behind the mythos

talige communicatie.

zelfs per partij te verschillend en omstreden

– Prof. dr. P.J.A.N. Rietbergen (RU) t.b.v. dr.

– Prof. dr. C.H.M. Kroon (VU), Ancient War

om ze (zoals vaak gebeurt) simpelweg uit

R. Ensel, Heimat Photography. Dutch cultural

Narrative. A Combined Discourse-Linguistic

de sociaal-economische verhoudingen van

nationalism in illustrated books and periodi-

and Narratological Approach

die tijd en in het bijzonder de vorm van

cals (1920-1950)

Taalkundigen en letterkundigen slaan

landbezit te verklaren. Het identificeren van

– Prof. dr. M.J. Wintle (UvA) t.b.v. dr. M.

de handen ineen bij de bestudering van

verklarende factoren die verder reiken dan

de Goede, A Finance-Security Assemblage:

oorlogsverhalen uit de Griekse en Latijnse

unieke historische omstandigheden of de

Governing Finance in the War on Terror

literatuur. Welke middelen zetten antieke schrijvers in om een doeltreffend verhaal te

individuele ideeën van een partijleider is het

vertellen? En waarom is het ene oorlogsver-

doel van deze verkennende studie. – Mr. dr. R. Nehmelman (UU), Immuniteit

Vrije Competitie G

haal het andere niet? – Dr. W.H.M. Smulders (UU), The power

van Nederlandse parlementariërs vanuit een Europese context bezien

In juni 2009 (eerste besluitmoment) heeft

of autonomous literature: Willem Frederik

Aanleiding voor het onderzoek vormt de

het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen

Hermans

recente uitspraak van het Gerechtshof

acht aanvragen binnen de Vrije Competitie

De term ’autonome literatuur’ wekt de in-

Amsterdam waarin het Openbaar Ministe-

gehonoreerd.

druk dat zulke literatuur zich afwendt van de samenleving. Het tegendeel is waar: juist au-

rie werd gelast om de leider van de Partij van de Vrijheid, Geert Wilders, te vervolgen

– Dr. A.H.M. de Baets (RUG), History of the

tonome literatuur heeft een morele dimensie

vanwege zijn vermoedelijk strafrechtelijke

Censorship of History (1945-2010)

en deze bepaalt haar maatschappelijk be-

uitlatingen over de Islam. De vraag die in dit

Sinds mensenheugenis hebben machthebbers

lang. Hermans’ schrijverschap illustreert deze

onderzoek centraal staat is of een (wettelijke)

de geschiedenis gecensureerd. Dit wereld-

paradox op treffende wijze.

aanpassing van de regeling van parlementaire

wijde onderzoek bekijkt hoe deze censuur

– Dr. F.R.R. Vermeylen (EUR), Cultural trans-

immuniteit nodig of wenselijk is. Volksver-

de afgelopen decennia precies verliep, vanaf

mission and artistic exchanges in the Low

tegenwoordigers spreken immers namens

archiefzuivering en manipulatie van geschie-

Countries, 1572-1672: mobility of artists,

een bepaalde groep kiezers en proberen

denisleerboeken tot geknoei met postume

works of art and artistic knowledge

bij voldoende aanhang de wetten zo op te

reputaties. Want de donkere kant van de

Tijdens de zeventiende eeuw onderhielden

schrijven zoals zij denken dat noodzakelijk of

geschiedenis werpt licht op haar zonnezijde.

Vlaanderen en Nederland opvallend inten-

wenselijk is. Onderzocht zal worden of een

– Prof. dr. J. Bloemendal (Huygens Instituut),

sieve contacten op artistiek vlak. Dit project

volksvertegenwoordiger niet alleen binnen

Dynamics of Neo-Latin and the Vernacular

onderzoekt hoe, waarom en via welke

het parlementaire debat maar ook daarbuiten

Nederlandse dichters hadden in de 17de

wegen beide regio’s in die tijd proefden van

immuniteit moet hebben, zodat het demo-

eeuw in het buitenland vaak bijna evenveel

elkaars kunst.

cratische debat in volle omvang kan worden

succes als hun landgenoot de koopman. Het

– Prof. dr. L.J. de Vries (VU), The Awyu-

gevoerd. Toch kan men ook bedenkingen

onderzoek kijkt of dat ligt aan een slim ge-

Dumut family of Papuan languages in its

tegen een volledige immuniteit hebben,

bruik van Nederlands en Latijn naast elkaar

linguistic and cultural context

immers waar houdt de vrijheid van menings-

of aan een uitgekiende strategie van zichzelf

Zuidelijk Nieuw Guinea heeft de grootste

uiting op, als een volksvertegenwoordiger

presenteren.

taaldiversiteit op aarde. Hoe is die daar

aanzet tot haat of oproept tot geweld?

– Prof. dr. A. Fairclough (UL), Democratiza-

ontstaan? Waar komen de sprekers van die

tion and political terrorism: The formation

vele talen vandaan? Door alle tot nu toe

and destruction of the two-party system in

bekende puzzelstukjes bij elkaar te leggen

the Red River Valley of Louisiana, 1865-1878

willen de onderzoekers zicht krijgen op de

In 1867 gaf de federale overheid het kies-

taaldiversiteit en taalgeschiedenis van deze

Het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen

recht aan voormalige slaven, maar de Demo-

samenlevingen en daarmee op de geschiede-

heeft zes voorstellen voor een Vervangings-

cratische partij gebruikte terreur om zwarte

nis van Nieuw Guinea.

subsidie gehonoreerd.

stemmen te neutraliseren en de Republi-

Vervangingen

Geestesoog 2009 #3 | 17

Etalage Deze rubriek toont een selectie van publicaties die voortgekomen zijn uit ­programma’s en projecten (mede) ­gefinancierd door het NWOgebied Geesteswetenschappen.

Power of Pilgrimage

Integratie van Bataafse boeren

De Heilige Maagd Maria oefent in de

In de Romeinse tijd woonden in het

moderne wereld onophoudelijk aantrek-

Nederlandse rivierengebied de Bataven.

kingskracht uit op gelovigen en niet-ge-

De afgelopen jaren is uitvoerig onder-

lovigen. In Moved by Mary onderzoeken

zoek gedaan naar hun bewoning op het

antropologen, geografen en historici

platteland van het Kromme-Rijngebied.

hoe individuen en groepen over de hele

De vraag daarbij was of uit ruimtelijke

wereld zich identificeren met de Heilige

ontwikkelingen van het platteland kon

Maagd Maria, hoe sommigen Maria

worden afgelezen of, en zo ja hoe,

inzetten in hun strijd tegen sociale on-

boerengemeenschappen integreerden

rechtvaardigheid, en hoe anderen Maria

in het Romeinse rijk. Opgravingen en

gebruiken om ideeën en regels op te leg-

veldkarteringen in het studiegebied

gen en geweld en onderdrukking te le-

toonden ruim honderd Romeinse neder-

gitimeren. Maria-pelgrimage is geen ver-

zettingen aan op het platteland van het

ouderde praktijk die in de hedendaagse

Kromme-Rijngebied. Dat kenmerkte zich

samenleving weinig betekenis heeft.

door grootschalige verkavelingen van

Mariapelgrimage raakt aan de diepe

landbouwgronden rondom kleine dorpen

verlangens en dringende zorgen van een

en gehuchten, waardoor een geordend

breed scala van mensen. Pelgrimage is

cultuurlandschap ontstond. Die ruim-

meer dan een uiting van religiositeit. Een

telijke indeling heeft te maken met de

bedevaartsoord is een plek waar mensen

intensivering van de landbouw, waarbij

met verschillende belangen bijeenko-

men zich toelegde op het produceren

men en waar verschillende mensen op

van overschotten (runderen, paarden,

hun eigen manier proberen macht uit te

veevoer) ten behoeve van de markt.

oefenen. De pelgrimage is sterk verbon-

Die bestond uit het Romeinse leger dat

den met het dagelijks leven omdat de

in de eerste eeuw na Christus ons land

pelgrims de problemen uit het dagelijks

veroverde. Verder is aannemelijk dat

leven meenemen naar de pelgrimsplek.

Bataafse boerderijen sterk zijn beïnvloed

Door bestudering van vele bedevaarts-

door de architectuur uit de legerkampen.

plaatsen over de hele wereld onderzoekt

Bataafse veteranen, die na 25 jaar krijgs-

dit boek de verschillende manieren

dienst terugkeerden naar hun geboorte-

waarop mannen en vrouwen van ver-

grond, hebben deze invloeden meege-

schillende leeftijden en met verschil-

nomen. Die militaire architectuur is tot

lende religieuze, sociaal-economische en

uitdrukking gebracht in het uiterlijk van

politieke achtergronden kracht putten

huistypen met lage dakhellingshoeken,

uit Maria en zich met de hulp van Maria

die lijken op soldatenbarakken en als

staande weten te houden in de moderne

’veteranenboerderijen’ kunnen worden

maatschappij. Het boek laat zowel de

betiteld. Dergelijke gebouwen bena-

culturele en devotionele verschillen van

drukken, samen met de grootschalige

Mariadevotie zien alsook de wereldwijde

verkavelingen, de ruimtelijke plattelands-

overeenkomsten. Het vormt de afsluiting

ontwikkelingen in het Kromme-Rijnge-

van het project The Power of Pilgrimage:

bied en weerspiegelen de integratie van

A Comparative Study, onderdeel van

Bataafse boerengemeenschappen in het

het NWO-programma The Future of the

Romeinse rijk. Het onderzoeksproject

Religious Past dat nieuwe aspecten van

vond plaats binnen het NWO-programma

religie in de 21ste eeuw onderzoekt.

De Oogst van Malta.

▪ Hermkens, A., W. Jansen, and C. Noter-

▪ Vos, W.K., Bataafs platteland. Het

mans (eds.) Moved by Mary. The Power of

Romeinse nederzettingslandschap in het Ne-

Pilgrimage in the Modern World. Ashgate

derlandse Kromme-Rijngebied, (Dissertation,

Publishing, 2009, ISBN 9780754667926.

Nederlandse Archeologische Rapporten, 35), Amersfoort, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, 2009, ISBN 9789057991370.

18 | Geestesoog 2009 #3

The Penitential State

Bruikbaarheid van Ethiekonderzoek

In 833 onderwierp keizer Lodewijk de

Vanuit het onderzoeksprogramma

Vrome, de zoon en opvolger van Karel

Ethiek, Onderzoek & Bestuur verschijnt

de Grote, zich aan een openbare boete-

twee keer per jaar een glossy magazine

doening. Deze werd hem door bisschop-

dat gericht is op het verspreiden van

pen opgelegd, op instigatie van zijn

onderzoeksresultaten onder beleidsamb-

zoons die tegen hem in opstand waren

tenaren en andere professionals. Het

gekomen. Publiekelijk beleed de oude

dit voorjaar verschenen nummer bevat,

keizer in de kloosterkerk van St.-Médard

naast een aantal korte nieuwsberichten

in Soissons zijn zonden, legde zijn

en wetenswaardigheden, drie hoofd-

wapenrusting op het altaar en trok het

artikelen. Het eerste hoofdartikel gaat

boetekleed aan. Dit ritueel had het defi-

over het onderzoek van de Utrechtse

nitieve einde moeten betekenen van Lo-

school voor Bestuurs- en Organisatie-

dewijks regering; de volgende stap was

wetenschap (USBO) naar het gebruik

intrede in het klooster. Maar de opstand

van de onderzoeksresultaten van het

verzandde, en in minder dan een half

programma Ethiek & Beleid (de voorgan-

jaar zat de keizer weer op de troon, om

ger van Ethiek, Onderzoek & Bestuur) bij

tot aan zijn dood in 840 met krachtige

de ontwikkeling van (overheids-)beleid.

hand te regeren. Deze betrekkelijk korte

De onderzoekers stelden vast dat het

episode heeft veel inkt doen vloeien.

programma Ethiek & Beleid veel goede

Vanuit het traditionele perspectief van

resultaten heeft opgeleverd voor de

’kerk versus staat’ hebben moderne his-

wetenschap, maar dat de resultaten voor

torici deze boetedoening vooral gezien

beleidsambtenaren, beroepsbeoefena-

als een overwinning voor machtsbeluste

ren en belangengroepen bruikbaarder

geestelijken, die daarmee het aanzien

gemaakt zouden kunnen zijn. Meer regie

van het wereldlijk gezag blijvende

van NWO kan daar met relatief weinig

schade toebrachten. Met andere woor-

moeite veel in betekenen. Het tweede

den, het verval van het Karolingische rijk

hoofdartikel behandelt de vraag of het

in 833. In de negende eeuw dacht men

de moeite waard is om te investeren in

er echter anders over, ongeacht tot wel

klimaatmaatregelen. Dr. Marc Davidson

kamp men behoorde. The Penitential

zegt daarover dat een puur economi-

State analyseert de betekenis van boe-

sche benadering van die vraag veel te

tedoening binnen de politieke elite van

nauw is. Hij onderzocht hoe milieueco-

die tijd, in de context van een moralise-

nomen omgaan met de belangen van

ring van het openbare discours. Dit was

toekomstige generaties en constateert

een wereld waarin politieke misdaad

dat juridisch–ethische argumenten ook

werd gedefinieerd als zonde, waarin

een rol dienen te spelen in de kosten-ba-

vorsten samen met bisschoppen een bij

tenanalyse van klimaatmaatregelen. Het

uitstek religieus gezag uitoefenden, en

laatste artikel gaat over hoe technologi-

waarin zelfvernedering een kenmerk was

sche ontwikkelingen onze opvattingen

geworden van het ware gezag. Hiermee

over wat goed en slecht is veranderen.

werd een Westerse traditie gevestigd die

Zo heeft bijvoorbeeld de introductie van

nog steeds stand houdt. Voor de voltooi-

de pil de opvattingen over seks voor het

ing van dit boek ontving Mayke de Jong

huwelijk sterk beïnvloed. Dr. Tsjalling

een vervangingssubsidie.

Swierstra (UT) onderzocht samen met onder meer dr. Marianne Boenink hoe

▪ Jong, M. de, The Penitential State. Author-

de overheid zo’n verandering in moraal

ity and Atonement in the Age of Louis the

zou kunnen voorzien om daarop in te

Pious, 814–840. Cambridge University Press,

kunnen spelen.

2009, ISBN 9780754667926. ▪ Tijdschrift Ethiek, Onderzoek & Bestuur. U kunt deze aflevering of een abonnement aanvragen via: www.ethiekonderzoek.nl

Geestesoog 2009 #3 | 19

Agenda Urbanisatie en Stadscultuur Conferentie Waarom mensen in de stad willen wonen op 12 november 2009 in Sociëteit De Witte te Den Haag. Meer informatie: [email protected] NWO-Geesteswetenschappen Laan van Nieuw Oost Indië 300

CATCH

Postbus 93425

Symposium How to CATCH the future,

2509 AK  Den Haag

Cultural Heritage and humanities in a

Telefoon  070 3440818

digital world. Tijdens dit symposium zul-

[email protected]

len de resultaten en inzichten gepresen-

www.nwo.nl/gw

teerd worden van de eerste afgeronde onderzoeksprojecten. Meer informatie en inschrijven: www.nwo.nl/catch Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

Veni

(MVI)

Deadline: 7 januari 2010

MVI-bijeenkomst op 18 november 2009 in Nemo te Amsterdam

Vidi

Meer informatie binnenkort op de site

Deadline: 11 februari 2010

www.nwo.nl/mvi Vici

Deadlines

Deadline: 30 maart 2010 FP7 Large scale integrating research projects Deadline: 2 februari 2010

Culturele Dynamiek Programma Dynamiek van de herinne-

Small or medium scale focused research

ring – Nederland in de Tweede Wereld-

projects

oorlog

Deadline: 2 februari 2010

Deadline: 15 september Small or medium scale focused research ESF

projects: for specific cooperation actions

Deadline: 2 oktober 2009

dedicated to international cooperation Deadline: 2 februari 2010

Vlaams-Nederlandse Samenwerking Deadline: 1 november 2009

Coordination and support actions Deadline: 15 december 2009

Conflict Deadline: 3 november Rubicon Deadline: 1 december 2009

20 | Geestesoog 2009 #3