Gebiedsplan Anstelvallei. Een vallei om trots op te zijn

Gebiedsplan Anstelvallei Een vallei om trots op te zijn

2

Inhoud

Voorwoord

Inleiding

5

Gebiedsplan

Geachte lezer,

11

Wat willen we bereiken?

Voor u ligt het gebiedsplan voor de Anstelvallei.

Plan op hoofdlijnen

Dit hebben we samen met de Provincie, het

Nieuw Erenstein wordt nieuw ankerpunt

15

Waterschap en Stichting Limburgs Landschap

Smaak van de streek

voorbereid. Graag willen we er een levendig

Een plek voor mensen met een beperking

gebied van maken voor en door inwoners van

Creatief? Huur een schuur!

Kerkrade en bezoekers, met respect voor natuur

Agrotoerisme Klarenanstel

21

Schaapskooi en oud-limburgse landbouwhuisdieren

Overnachting en logies

Een levendige vallei

en landschap. We besteden volop aandacht aan recreëren, bewegen, genieten, duurzaamheid, horecavoorzieningen, educatie, bereikbaarheid

25

en er is ruimte voor cultuur en muziek. Vol

Inpassing Buitenring Parkstad Limburg

enthousiasme gaan wij samen met inwoners

Herstel bronbeekjes

aan de slag in het prachtige gebied Anstelvallei,

Eetbaar landschap

een vallei om trots op te zijn! We wensen u veel

Cultuurhistorie en Land art

leesplezier en inspiratie toe.

De kracht van water

Bewegen en beleven

Outdoor fitness

Vissen in de Cranenweyer

Wandelen, fietsen en paardrijden

Hoe krijgen we dit voor elkaar? Gebiedsplan

35

Tim Weijers Wethouder

43 A3 Bijlage

Gebiedsplan Anstelvallei - Kerkrade 2013

4

lei

arden

, ...

Plangebied rond 1900

Plangebied nu

1. Inleiding De Anstelvallei

Aan de zuidrand ligt GaiaZOO. In de afgelopen

Park Gravenrode was in 2009 de winnaar van de

De Anstelvallei is een belangrijk groengebied

jaren is hard gewerkt aan de herinrichting van

eerste EDEN award. Het thema van EDEN was

voor Kerkrade. Bewoners en bezoekers van

het kasteelpark bij kasteel Erenstein. Daardoor

destijds “Duurzame ontwikkeling van toerisme

elders ervaren hier op een actieve manier het

is het kasteel weer in oude glorie hersteld. De

in beschermde natuurgebieden”. Een thema dat

buitenleven. Zij genieten van het verrassend

gerealiseerde kwaliteitsslag rond Erenstein is

voor de komende jaren nog niets aan kracht

authentieke landschap met haar hellingbossen,

een voorbode voor verbeteringen van de gehele

heeft ingeboet.

historisch erfgoed, bronbeken, uitgestrekte

Anstelvallei.

akkers en het imposante stuwmeer Cranenweyer. Het gebied heeft een belangrijke recreatieve en

De Anstelvallei maakt onderdeel uit van

ecologische functie voor de stad.

Park Gravenrode. Onder deze noemer is het voormalige mijngebied in de afgelopen 15 jaar

De Anstelvallei wordt globaal begrensd door

herontwikkeld tot een drukbezochte toeristische

de Dentgenbacherweg in het westen en de

bestemming met topattracties als Snowworld,

spoorlijn Kerkrade-Heerlen in het noorden en

GaiaZOO Kerkrade, de wereldtuinen Mondo

oosten en Kerkradersteenweg in het zuiden.

Verde, de Botanische Tuin Kerkrade en Megaland.


6

1. Inleiding Anstelvallei als groene long

Naast de wens om de functie van groene long

Inpassing en natuurcompensatie Buitenring

Alhoewel de Anstelvallei al een mooi en druk

voor Kerkrade te versterken zijn er enkele

Parkstad Limburg

bezocht gebied is, kan de gebruikswaarde en

actuele ruimtelijke ontwikkelingen in en om de

Ter plaatse van de Dentgenbacherweg heeft

belevingswaarde verder worden verbeterd,

Anstelvallei die een adequate respons en aanpak

provincie Limburg de Buitenring Parkstad

zodat inwoners van Kerkrade en bezoekers van

vanuit het gebied nodig maken. De belangrijkste

Limburg gepland. De natuurcompensatie van

elders vaker de buitenlucht gaan opzoeken.

ruimtelijke ontwikkelingen die aanleiding

de geplande buitenring kan deels gerealiseerd

Om de belangrijke functie van groene long te

geven tot de ontwikkeling van de voorliggende

worden in de Anstelvallei en biedt daarmee

versterken, is het noodzakelijk te investeren in

integrale gebiedsvisie zijn: de Buitenring

kansen om de natuur in de vallei te verbeteren.

de recreatieve infrastructuur en het landschap

Parkstad Limburg, de herbestemming van twee

Indien de nieuwe weg aangelegd wordt, moet

van de Anstelvallei te verfraaien. Investeren in

monumentale hoeves en de uitbreiding van

deze goed worden ingepast in het landschap

de Anstelvallei is investeren in de gezondheid,

GaiaZOO.

om eventuele negatieve effecten naar de

sociale cohesie en werkgelegenheid van

omgeving te minimaliseren. De bereikbaarheid

Kerkrade.

en toegankelijkheid van het gebied moet ook in de toekomstige situatie optimaal blijven.


8

Anstelerbeek of Anselderbeek? De Anstelvallei ontleent haar naam aan de beek die door het dal stroomt. Er bestaan meerdere namen voor deze stroom. De Annales Rodensis, de kloosterkroniek uit de 12e eeuw van het huidige Rolduc, vermeldt dat in 1131 proost Fredericus een molen liet bouwen “superius Eigelsowen, super Anselam” (boven Eygelshoven, dus op de Anstel). De oorspronkelijke benaming is dus Ansel. Tegenwoordig gelden er vele namen zoals Ansel, Anstel, Anselerbeek, Anselderbeek, Anstelerbeek. De meeste verwijzingen naar het riviertje in andere toponiemen gaan voor Anstel, zoals de Heren van Anstel, die in vroeger tijden kasteel Erenstein bewoonden. Daarnaast ligt in Kerkrade het klooster Heren Anstel ofwel het Stift, het verzorgingstehuis Hoog Anstel en diverse straatnamen als Hoog Anstel, Boerenanstelerweg, Kloosteranstelerweg en het Boerenanstelerpad. Het waterschap hanteert tegenwoordig de naam Anselderbeek. De Anselderbeek ontstaat bij de Nederlandse grens door de samenvloeiing van de Crombacherbeek, Bleijerheiderbeek en de Amstelbach. In de periode van de steenkolenmijnbouw was het water van de Anselderbeek vaak gitzwart door het afval van de kolenwasserijen. Toendertijd zat er weinig leven in de beek. Veel van het vervuilde mijnslib is afgezet in de Cranenweijer. Anno 2011 leven in de Anselderbeek weer allerlei soorten vissen, waaronder bijzondere soorten als Elrits, Bermpje en Kopvoorn.

1. Inleiding Herbestemming twee agrarische

worden omheind of niet meer toegankelijk zijn

uitbreiding van de dierentuin wil de gemeente

monumenten

voor publiek. Nieuwe functies die de duurzame

Kerkrade het terrein van het voormalige

De gemeente is in de Anstelvallei eigenaar van

en integrale ontwikkeling van Kerkrade centraal

buitenzwembad reserveren. Omdat deze locatie

twee monumentale boerderijen met omliggende

stellen en daarmee een bijdrage gaan leveren

in het dal van de Dentgenbacherbeek ligt, is

gronden. De hoeves Nieuw Ehrenstein en

aan de oplossing van lokale problemen (social

een zorgvuldige inpassing van de beek in de

Klarenanstel hebben hun agrarische functie

return of investment), zijn in het verleden

herontwikkeling van deze plek noodzakelijk.

verloren en wachten op herbestemming en

onderbelicht gebleven en worden in dit

restauratie. In het verleden zijn diverse studies

gebiedsplan belicht en concreet gemaakt.

uitgevoerd naar exploitatie mogelijkheden voor deze twee hoeves. Daarbij is gebleken dat

Uitbreiding GaiaZOO

commerciële exploitatie op basis van boven

GaiaZOO ontwikkelt continu nieuwe thema’s

regionale functies moeilijk realiseerbaar zijn.

en initiatieven. Zo zijn er plannen om een

Functies die wel rendabel zijn, hebben veelal een

kweekprogramma van de Europese Rivierkreeft

negatieve invloed op de kwaliteit van de vallei,

op te zetten en de herintroductie van deze soort

bijvoorbeeld omdat de hoeves met ommeland

te realiseren. Voor de mogelijke toekomstige


10 People Planet Profit Een levendig gebied voor Kerkradenaren en bezoekers van elders is wat we willen bereiken. We willen een duurzame gebiedsontwikkeling op gang brengen volgens het principe van ‘People Planet Profit’. In een duurzame ontwikkeling worden de drie elementen, people (mensen), planet (planeet/milieu) en profit (opbrengst/winst) op een harmonieuze wijze gecombineerd. Wanneer de combinatie niet evenwichtig is, leiden de andere elementen hieronder. Als bijvoorbeeld winst te veel prioriteit krijgt, dan zullen mens en milieu hiervan de dupe worden. Andersom ziet de slogan ook het winstkenmerk als essentieel onderdeel van een succesvolle ontwikkeling, dat niet verwaarloosd dient te worden. Een duurzame gebiedsontwikkeling voegt waarde toe op elk van de drie P’s. De toegevoegde waarde is duurzaam wanneer zij voorziet in de behoeften in het ‘hier en nu’ van eindgebruikers, die in een gebied wonen, werken of verblijven. Daarbij mag het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien niet in gevaar komen. Bij de ontwikkeling van de Anstelvallei wordt daarom sterk gefocust op de meerwaarde die het gebied krijgt om typische locale problemen op te lossen en kansen te benutten op het terrein van vergrijzing, werkgelegenheid, gezondheid, burgerparticipatie, sociale cohesie en natuur- en cultuur.

2. Gebiedsplan op hoofdlijnen Wat willen we bereiken?

kleinschaligheid, respect voor het landschap en

• Versterken functie Anstelvallei als groene long;

De ontwikkeling van de Anstelvallei dient de

duurzaamheid.

te verbeteren en waar mogelijk bij te dragen

Een levendig gebied voor Kerkradenaren en

• Landschappelijke en ecologische waarden

aan het oplossen van maatschappelijke

bezoekers van elders is wat we willen bereiken.

optimaliseren in functie van recreatie;

problemen die samenhangen met onder meer

Een vallei om trots op te zijn. Het gebied krijgt

• Historische en archeologische waarden laten

vergrijzing, sociale cohesie, gezondheid en

een belangrijke recreatieve functie gericht op

werkeloosheid. Wij staan voor een duurzame

lokale (Parkstad Limburg) behoeften met als

integrale gebiedsontwikkeling benaderd vanuit

thema’s ‘genieten van en in de eigen landelijke

hoeves Nieuwe Ehrenstein en Klarenanstel

de ‘People, Planet en Profit’ gedachte. Ook moet

omgeving’ en ‘het traditionele en cultuurrijke

volgens het principe van people, planet en

het gebied zich ontwikkelen tot een ‘visitekaartje’

Limburgse landleven’. De Kerkradenaren en

van Kerkrade en daarmee bijdragen aan een

bezoekers van buiten gaan profiteren van de

positief imago van Kerkrade bij zowel inwoners

duurzame ontwikkeling van de Anstelvallei.

leefbaarheid en burgerparticipatie in Kerkrade

en participeren;

als bezoekers van de stad. Sleutelbegrippen voor dit hoogwaardige milieu zijn regionale identiteit,

uitnodigen tot bewegen, beleven, recreëren

zien; • Duurzame herbestemming monumentale

profit; • Goede bereikbaarheid Anstelvallei en de hoeves in het gebied na aanleg van de Buitenring Parkstad Limburg;

De belangrijkste doelen op een rij:

• Creëren van een plek voor culturele activiteiten.


12

LEGENDA:

Landschappelijk raamwerk buiten gemeentegrens Water Beek / overkluizing Ecologische Hoofdstructuur (EHS) Provinciaal Ontwikkelingsgebied (POG)

Ecologische verbindingszone

Zoekgebied groene verbinding Herstel beekdal / beeklandschap

Gemeentegrens

Structuurvisie Kerkrade: Ontwikkeling groen en landschap

30 maart 2011

Landschap en groen - ontwikkeling

Landschappelijk raamwerk

Gebiedsplan, te vinden op groot formaat in de bijlage

2. Gebiedsplan op hoofdlijnen Plan op hoofdlijnen

• Herbestemming van de hoeven Nieuw

• Structurering van recreatieve routes door

Kwaliteitsimpulsen in infrastructuur,

cultuurhistorie en natuur vormen het

• Aanbrengen stevige boszone langs de

landschappelijke fundament onder de

herbestemming van de hoeves Nieuw Erenstein

• Creëren van een eetbaar landschap door aanleg

en Klarenanstel tot twee nieuwe bruisende

ankerpunten in de vallei. Nieuwe ankerpunten

Erenstein en Klarenanstel;

toekomstige Buitenring Parkstad Limburg;

aanbrengen zonering, realisatie van nieuwe paden, herstel van slecht begaanbare paden en aantakkingen op groengebieden in de omgeving (westelijk deel Park Gravenrode,

hoogstamfruitbomen en de teelt en

Stadspark en Hambos);

verwerking van streekeigen producten;

• Toegankelijkheid van de vallei verbeteren

voor iedereen die op zoek is naar het rijke

• Herstel bronbeken en inrichting speelwater bij

Limburgse buitenleven en culturele activiteiten.

Het gebiedsplan voor de Anstelvallei is een

• Herinrichting westoever Cranenweyer voor

uitwerking van de ontwikkelingskaart landschap

vissers en om het grootste stuwmeer van

• Inrichten van de overlaat van het stuwmeer

en groen in de structuurvisie Kerkrade.

Nederland beter beleefbaar te maken;

Nieuw Erenstein;

• Realisatie van natuur, landschapselementen en In de bijlage is het gebiedsplan te vinden op groot formaat. Hier volgende de belangrijkste

vanaf de spoorstations en inrichten parkeervoorzieningen bij de entrees en hoeves; voor outdoorfitness;

• Opwekken van groene stroom uit

zichtbaar maken van cultuurhistorie op

waterkracht van het stuwmeer en/of de

meerdere plekken in de vallei;

rioolwaterzuiveringsintallatie.

inrichtingsmaatregelen:


14

3. Nieuw Erenstein wordt nieuw ankerpunt De monumentale hoeve Nieuw Erenstein

Nieuw Erenstein wordt een bruisend nieuw

Nieuw Erenstein krijgt een belangrijke sociale

stamt uit 1753 en werd gebouwd op het

ankerpunt in de vallei. Het herenhuis biedt

en (micro)economische dynamiek. Kerkraadse

landgoed Erenstein. De hoeve kreeg de naam

voldoende ruimte voor horeca en een

vrijwilligers en werkzoekenden kunnen

Nieuw-Erenstein ter onderscheiding van het

beheerderswoning. Met horeca als trekker, is

werkzaamheden verrichten op de hoeve, het

oude kasteel. Nieuw Erenstein is een gesloten

er in de schuren voldoende ruimte voor een

restaurant, de landerijen en meehelpen bij de

hoeve met een vroeg-negentiende-eeuws

mix aan functies en activiteiten. Daarbij wordt

oogst. Jongeren kunnen werkervaring opdoen

herenhuis. Het woonhuis ligt aan de zuidzijde

vooral gedacht aan een Bed&Breakfast en

en een bijbaantje krijgen. Op deze wijze wordt

van het binnenplein en heeft een rechthoekige

dagbesteding voor mensen met een beperking.

de sociale cohesie vergroot, mensen geactiveerd,

plattegrond. Aan de overzijde van de Nieuw

Maar er is ook plek voor creativiteit en educatie.

werkervaring opgedaan en de band met het

Erensteinerweg bevinden zich nog de resten

Het is immers een prachtige plek om tot rust

gebied en Kerkrade versterkt.

van een Engelse tuin uit de vroeg negentiende

te komen, te tekenen of te schilderen en de

eeuw met een bronbeek en enkele vijvers. In

natuur te bestuderen. Daarnaast leent zich de

1967 heeft de gemeente Kerkrade de hoeve met

binnenplaats en een grote schuur ook voor

bijbehorende gronden gekocht.

culturele activiteiten, zoals kleine concerten en

*

braderieën.

Gebiedsplan Anstelvallei - Kerkrade 2013 0

15

30

60

90

Meters 120

16

jongveewei moestuin bloementuin

boomgaard siertuin terras parkeren

waterspeelplek

3. Nieuw Erenstein wordt nieuw ankerpunt Dit alles met respect voor het monumentale

hoeve worden -goed ingepakt in het groen-

en restaurant worden er ook sfeervolle markten

erfgoed. In het kader van de herbestemming

voldoende parkeerplaatsen ingericht.

georganiseerd met volop gelegenheid om te

wordt de oud-Limburgse boerenhoeve Nieuw

proeven en genieten van (h)eerlijke producten

Erenstein en omgeving in haar oude glorie

Smaak van de streek

hersteld. De hoeve wordt ontsloten met een

Bezoekers kunnen letterlijk en figuurlijk proeven

fijnmazig net van wandelpaden, dat ook goed

aan de Limburgse cultuur. Ze kunnen een kijkje

begaanbaar is voor ouderen. Een ommetje rond

nemen in de groentetuin met hedendaagse

de hoeve laat de wandelaar genieten van de

en vergeten groenten en fruit, zelf producten

grote moestuin, boomgaard, siertuinen en het

maken en proeven van de traditionele en

jongvee in de wei. Op een mooie dag kan er

ecologische producten zoals appelsap, stroop,

worden gespeeld in het water van de bronbeek.

honing, vergeten groenten, wijn, kaas, brood

uit de omgeving.

*

en vlaai. De grondstoffen hiervoor worden De hoeve is ook per auto goed bereikbaar via

kleinschalig rond de hoeve verbouwd door

de Nieuw Erensteinerweg en Brughofweg. De

vrijwilligers en trainees. Naast een permanent

Burghofweg wordt daartoe verbreed. Bij de

verkooppunt van streekproducten, het terras


18

3. Nieuw Erenstein wordt nieuw ankerpunt Een plek voor mensen met een beperking

ruimte voor overige activiteiten. Eén van de

Spelen met bronwater

In Nieuw Erenstein wordt gewerkt aan het

schuren wordt geschikt gemaakt om flexibel

Het oude cultuurlandschap rondom de hoeve

welzijn en gezondheid van mensen in een

studio’s van verschillende omvang te creëren.

wordt in ere hersteld door de aanplant van

ontspannen en mooie omgeving. Gedacht

Onder de noemer ‘Huur een schuur’ kan

hoogstamfruitbomen, verbouw van wijndruiven

wordt aan een dagverblijf voor mensen met

laagdrempelig een ruimte worden gehuurd

en het houden van dieren. Verdwenen graften

een handicap. Zij kunnen hier een gevarieerd

voor kleinschalige activiteiten en workshops.

worden opnieuw geaccentueerd en hagen

dagprogramma volgen met activiteiten op de

Kunstenaars uit Kerkrade kunnen er tijdelijk een

geplant. Kinderen kunnen rond de hoeve vrij

hoeve, zoals het verzorgen van dieren en het

atelier onderbrengen en zo in een inspirerende

en veilig spelen en spelenderwijs kennis maken

werken en oogsten in de moestuin of door te

omgeving tot nieuw werk komen. Kunstwerken

met het Limburgse landleven. Speciaal voor

helpen in de horeca. Zo dragen zij bij aan de

kunnen ter plaatse worden geëxposeerd en

hen wordt de Nieuw Erensteinerbronbeek

exploitatie van Nieuw Erenstein en participeren

verkocht. In de schuur en op het binnenplein

opgeschoond en hersteld. Het stromende

zij volop in het maatschappelijke leven.

kunnen harmonieën, dansgezelschappen en

heldere bronwater wordt los gekoppeld van

kleine bandjes een podium krijgen. Natuurvorsers

de vijverpartijen. Zo wordt helder speelwater

Creatief? Huur een schuur!

kunnen een studio gebruiken voor speurwerk

gecreëerd en wordt de ecologie van de beek

Nieuw Erenstein is een grote hoeve. Naast

en lezingen. Zo wordt Nieuw Erenstein ook een

geoptimaliseerd. Een setje droge kleren is geen

horeca, zorg en verblijven is er nog voldoende

broeinest voor natuur en cultuur.

overbodige luxe!

*


20

hoogstamfruitboomgaard schapenwei binnenplaats met notenboom parkeren voortuin

hopteelt

wandelpad naar Ehrenstein

4. Agrotoerisme Klarenanstel Hoeve Klarenanstel blijft een boerderij met

verblijven met een architectuur die past bij het

Schaapskooi en oud-limburgse

schapen en ander vee. Maar de hoeve wordt

landschap. De centrale binnenplaats wordt het

landbouwhuisdieren

tevens ingericht als flexibel toeristenverblijf.

kloppend hart van de gerenoveerde boerderij.

In Klarenanstel wordt de schaapkudde

Voor agrotoeristen is recreëren en verblijven

Hier worden stallen voor het vee gecombineerd

ondergebracht. De schaapskudde gaat de

te midden van rust, natuur en gastvrijheid

met hoogwaardige verblijfsaccomodaties.

bestaande en nieuwe natuur in de vallei

belangrijk. Net zoals hoeve Nieuw Erenstein zal

mee helpen onderhouden. Door natuurlijke

Klarenanstel werk, stageplaatsen en bijbaantjes

Hoeve Klarenanstel blijft goed bereikbaar

begrazing zullen de weilanden en boomgaarden

bieden en daarmee bijdragen aan onder meer

voor auto’s via de Boerenanstelerweg en de

een grotere biodiversiteit krijgen. Naast

de lokale economie, individuele ontwikkeling en

Klarenanstelerweg. Bij de hoeve wordt ook een

schapen worden rond Klarenanstel ook oud-

sociale activatie.

parkeerplaats ingericht voor bezoekers. Ook de

Limburgse landbouwhuisdieren gehouden. Zo

vissers kunnen van de parkeerplaats gebruik

krijgt Klarenanstel een cruciale rol in behoud,

In tegenstelling tot hoeve Nieuw Erenstein

maken, zodat zij niet te ver met visgerei hoeven

verspreiding en educatie rond historische

heeft de Klarenanstel geen monumentale

te sjouwen.

landbouwhuisdieren.

*

status. Diverse schuren zijn erg vervallen en worden gesloopt en vervangen door eigentijdse


22

4. Agrotoerisme Klarenanstel Overnachting en logies

Continium, Monde Verde en de Zuid Limburgse

In de nieuwe schuren worden hoogwaardige

Stoomtrein Maatschappij. Op Klarenanstel

kleinschalige appartementen ontwikkeld die

worden ook verzorgde arrangementen

voorzien zijn van alle gemakken en comfort.

aangeboden. Daarbij kan worden gedacht aan

Maar ook enkele grotere groepsruimten die

een middag kaasmaken, een compleet verzorgde

samen met de appartementen onderdak kunnen

rondleiding op de boerderij met hapje en

bieden aan grotere groepen. Gasten maken

drankje of een partijtje boerengolf. Ook krijgen

gebruik van de horecavoorziening in Hoeve

kinderen de mogelijkheid hun verjaardagsfeestje

Nieuw Erenstein. Daar kunnen ze genieten van

te vieren op de boerderij.

*

een rijk verzorgt Limburgs ontbijt, lunch of diner. De gasten mogen meehelpen op het boerenbedrijf of gebruiken Klarenanstel als uitvalsbasis voor bezoeken aan diverse attracties in de directe omgeving, zoals GaiaZOO,


24

5. Een levendige vallei De Anstelvallei geeft bezoekers de mogelijkheid

dal of op de flauwe hellingen omgeven door

De typisch Limburgse opbouw van het

om veel aspecten van het landschap van Zuid-

hoogstamfruit en een enkel bosje.

landschap is de inspiratiebron voor de

Limburg op één plek te beleven. De vallei is

versterking van het groene geraamte van

een miniatuuruitvoering van het landschap van

Landschaps- en natuurontwikkeling

het gebied. Dit bestaat uit akkers op hogere

Zuid-Limburg, dat vaak is opgebouwd uit een

Ook de Anstelvallei laat deze karakteristieke

delen van de flauwe westelijke helling. Het

structuur van watervoerende en droge dalen met

opbouw zien, waarbij de flauwe westhelling

landbouwkundig gebruik is afgestemd op de

bovenop uitgestrekte open akkerbouwgebieden

wordt doorsneden door verschillende zijdalen

versterking van de natuur- en belevingswaarde

met de voor Limburg kenmerkende vruchtbare

van bronbeekjes. De steile oostelijke helling

door akkerkruiden te laten staan of zelfs mee

lössgrond. De dalen zijn vaak asymmetrisch met

bestaat ook hier uit een prachtig aaneengesloten

te zaaien. Zo ontstaan prachtige graanvelden

een steile en een flauwe helling. De steile helling

hellingbos dat tegelijk het belangrijkste

met korenbloemen en klaprozen. De zijdalen

is ongeschikt voor landbouw en bestaat dan

natuurgebied van het dal vormt waar je je even

van de Anselderbeek worden verfraaid door

ook meestal uit hellingbos. De flauwe helling

ver van de stad waant. Hier ontspringen op

het inzaaien van bloemrijke graslanden en

is bij uitstek geschikt als landbouwgebied met

verschillende plekken bronbeekjes die her en der

de ontwikkeling van bos met centraal een

akkers hoger op de helling en graslanden meer

de aanwezige paden oversteken die door het bos

langgerekte min of meer open ruimte met een

in het dal. Ook de hoeves lagen onder in het

lopen.

kronkelend bronbeekje.

* * ** * ** * * *


26

5. Een levendige vallei Op de perceelsscheidingen tussen de

het gebied, met in het voorjaar de bloeiende

Dentgenbacherweg. Ter plekke van deze weg

akkers en weiden en rond de boomgaarden

bloesems, in de zomer het rijpen van de vruchten

heeft de provicie Limpurg het tracé van de

worden traditioneel Limburgse gemengde

en tenslotte de oogst in het najaar.

Buitenring Parkstad Limburg gepland. Als

hagen geplant. Op deze manier ontstaat een afwisselend kleinschalig landschap.

de Buitenring gerealiseerd wordt, moeten Ook de oevers van de Cranenweyer worden

de negatieve effecten van deze nieuwe weg

aangepakt. De flauwe westelijke oever wordt

zoveel mogelijk beperkt worden door langs de

Rond Klarenanstel en Nieuw Erenstein lagen

meer open gemaakt, waardoor het water ook

weg een stevige boszone aan te planten. Ten

rond 1900 grote hoogstamboomgaarden, die

vanuit de rest van het gebied beter zichtbaar

einde de toekomstige gebruikers van weg ook

overigens ook elders in het gebied veelvuldig

wordt en meer betekenis krijgt voor het hele

een glimp te laten opvangen van de vallei zijn

voorkwamen. In het plan worden deze weer

dal. Aan de oostkant van het water blijft het

enkele uitsparingen gemaakt in de boszone.

in ere hersteld, waarbij ook hop kan worden

hellingbos tot dicht op de oever staan.

Hier vangen de automobilisten een blik op van

geteeld ten behoeve van het brouwen van

het prachtige gebied en worden op deze manier

een eigen streekbier (Anstelbier?). Naast de

Inpassing Buitenring Parkstad Limburg

uitgenodigd op een ander moment het gebied

explosie van kleur voegen de boomgaarden een

Op de grens van de Anstelvallei en het

te bezoeken.

opvallende beleving van de seizoenen toe aan

bedrijventerrein Dentgenbach ligt de

* * * * *


28

5. Een levendige vallei Herstel bronbeekjes

Daarom worden bodempassages aangelegd

De Dentgenbacherbeek vormt een belangrijke

Bronbeken zijn de haarvaten van een gezond

om hemelwater indirect te lozen op het

zijbeek van de Anselderbeek. Op de plek waar

en veerkrachtig watersysteem. De Anstelvallei

oppervlaktewatersysteem.

deze zijbeek uitmondt in de Cranenweyer ligt op

is zowel op de oostflank als de westhelling

dit moment nog het oude zwembad. Het water

gezegend met vele kleine en grotere bronnen.

Op de flauwe westelijke helling vormen de

van de beek verdwijnt hier in een duiker om pas

De stroomjes luisteren naar namen als Nieuw-

zijbeekjes een belangrijke structuurdrager van

bij de Cranenweyer weer tevoorschijn te komen.

Ehrensteinerbeek en Klooster-Anstelerbeek. De

het gebied. Met de voorgenomen accentuering

In de toekomst gaat dit gebied mogelijk deel

kleinere bronnen hebben veelal geen naam maar

van deze zijbeken door de ontwikkeling en

uitmaken van GaiaZOO en komt dan binnen de

worden wel gekoesterd. Herstel van de bronnen

versterking met bos ontstaat een logische

hekken van dit park te liggen. Toch is ook hier het

en verbetering van de ecologie van deze beekjes

opdeling in grotere en kleinere ruimtelijke

streven om de beek beter beleefbaar te maken

zijn een belangrijke doelstellingen van het

kamers. Op deze manier ontstaat een heel

door de overkluizing op te heffen en de beek

Waterschap. Bronbeken zijn te kwetsbaar voor

afwisselend landschap met verrassende

weer bovengronds vrijelijk te laten stromen.

het ontvangen van afgekoppeld hemelwater,

doorkijkjes.

* * * * * * * *

omdat in hemelwater restverontreiniging kan voorkomen en piekbelastingen optreden.


30

5. Een levendige vallei Eetbaar landschap

delen in de opbrengst door samen te oogsten en

rond de oude fundamenten. Voorbijgangers

De akkers en de boomgaarden zorgen enerzijds

te verwerken. Het fruit kan deels direct worden

zullen zich afvragen waarom op deze plek deze

voor een aantrekkelijk Limburgs landschap.

geconsumeerd en worden verwerkt in jam, sap

vreemde configuratie van bomen geplant is.

Tegelijk leveren deze vruchtbare gronden ook

of vlaai. Kortom een kans voor bewoners om

Door middel van een klein infobordje kan een

rijkelijk producten op. Zo kunnen de akkers

gezond en zelfvoorzienend bezig te zijn en om

korte toelichting worden gegeven. Maar er

gebruikt worden voor het verbouwen van hop

de vallei op de kaart te zetten als leverancier van

kan natuurlijk ook voor gekozen worden de

en diverse soorten graan en spelt, waarmee

duurzaam geproduceerde streekproducten.

vormgeving van de plek niet nader toe te lichten

vervolgens eigen streekproducten ontwikkeld

en wellicht een eigen leven te laten leiden met

kunnen worden. Bijvoorbeeld in de vorm van

Cultuurhistorie en Land art

Anstelbrood of Anstelkoek. Wellicht ziet een

De rijke historie van de vallei biedt op tal

ondernemende bakker brood in een dergelijk

van plekken inspiratie voor kunstuitingen en

Vlak bij de parkeerplaats in het noorden van de

product.

verwijzingen naar het verleden. Het toevoegen

vallei bevindt zich een open plek in het bos. Daar

van kunst en land art zal het beekdal verder

stond rond 1900 nog een boerenhoeve. Door

Ook de hoogstamfruitboomgaarden leveren

verlevendigen. Vlak bij hoeve Klarenanstel heeft

het aanplanten van een kleine boomgaard wordt

naast een bijzonder beeld ook een aanzienlijke

in vroeger tijden een klooster gestaan. Op deze

verwezen naar de historie van de plek. Per slot

productie. Bewoners en vrijwilligers mogen

plek wordt een vierkant van bomen geplant

van rekening stonden vroeger boomgaarden

eigen verhalen.

*

*

** *


32

Stuwmeer Cranenweyer Vroeger meanderde de Anselderbeek door de Anstelvallei. Door de mijnbouw verzakte echter de bodem in het beekdal. Hierdoor zette de Anselderbeek steeds meer mijnslib af en werd het gebied moerassig. Het was een gevaarlijk gebied waarin zich slechts weinigen waagden. Tijdens de vogeltrek waren er regelmatig Kraanvogels te vinden, die hier een korte rustpauze inlasten. Aan deze statige dieren dankt het gebied ook zijn naam, Cranen- (kraanvogels) weyer (vijver). In de jaren zeventig van de 20e eeuw werd het twintig hectare grote stuwmeer aangelegd om Eygelshoven voor overstromingen van de Anselderbeek te behoeden. Het stuwmeer diende tevens als bezinkbekken voor het met mijnslib vervuilde beekwater. Er werden zones met één tot drie meter diep water gecreëerd. Het zuidelijke gedeelte, waar de Anselderbeek het stuwmeer instroomt, diende als voorbezinkbekken. Hier kon sediment bezinken. Dit heeft inmiddels geresulteerd in het ontstaan van een grote slibplaat langs de Anstelderbeek, waarop zich een fraai ooibos heeft ontwikkeld. Tegenwoordig worden er tijdens de vogeltrek weer overnachtende kraanvogels in het gebied waargenomen.

5. Een levendige vallei altijd in de directe omgeving van de boerderij. Zo

identiteit van de vallei. Daartoe worden de

weer functioneel kan worden gemaakt voor de

voegt de boomgaard iets toe aan de beleefbare

routes, bankjes en picknickplaatsen en de

passage van vissen. Op de lange termijn heeft

geschiedenis van het gebied.

entrees van het gebied eenduidig vormgegeven.

het waterschap de wens om de continuïteit van de Anselderbeek te herstellen. Er wordt

Op deze manier zijn ongetwijfeld nog meer

De kracht van water

onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om

elementen uit de nabije of verdere historie van

Een stuwmeer is een bron van waterkracht.

de loop van de Anselderbeek te scheiden van de

het gebied te achterhalen, die een inspiratiebron

Onderzocht wordt of de kracht van

Cranenweyer.

kunnen zijn voor kunstenaars om mooie

het water uit het stuwmeer of de

toevoegingen aan het gebied te bedenken. Dit

rioolwaterzuiveringsinstallatie gebruikt kan

De overlaat van het stuwmeer wordt ingericht als

kan met eenvoudige middelen. Maar ook een

worden voor de opwekking van groene

eigentijdse plek om te gaan bewegen. Deze plek

grootser kunstwerk met water is uitstekend

elektriciteit. De groene stroom van de

met het wijdse uitzicht over de Cranenweyer leent

voorstelbaar ergens in het gebied.

waterturbine wordt geleverd aan de hoeves

zich helemaal voor het eigentijdse fenomeen van

Nieuw Erenstein en Klarenanstel en aan de

buitenfitness. Daarbij kan de energie die wordt

Behalve het landschap en de hoeves gaat ook

waterzuivering Kaffeberg. Tegelijkertijd wordt

opgewekt tijdens het bewegen, worden geleverd

het buitenmeubilair bijdragen aan de eigen

nagegaan of de huidige vistrap en overlaat

aan het elektriciteitsnet.

* *


34

6. Bewegen en beleven De investeringen in de natuur en het

De Anstelvallei is goed bereikbaar per trein.

De recreatieve verbinding tussen de Anstelvallei

landschap van de Anstelvallei maken het nog

Rond de Anstelvallei liggen de stations van

via het dal van de Dentgenbacherbeek met het

aantrekkelijker om te bewegen en te sporten.

Eygelshoven, Chevremont en Kerkrade. Vanaf

recreatiegebied Strijthagen is uiterst belangrijk

Dit faciliteren we met een uitgebreid netwerk

deze stations lopen aantrekkelijke wandelroutes

voor een goede recreatieve aansluiting op de

aan wandelen fietspaden en ruiterroutes.

naar de Anstelvallei. Met partijen als de Zuid

omgeving. Gelijktijdig met de aanleg van de

Op diverse plaatsen kan de aanleg van

Limburgse Stoomtrein Maatschappij en de

Buitenring Parkstad Limburg zal hier een nieuwe

landschapselementen, zoals hagen en bosjes

Nederlandse Spoorwegen gaan we wandelingen

recreatieve verbinding worden gerealiseerd.

worden gecombineerd met de realisatie

uitzetten. Routes die ook gaan aantakken op

van nieuwe wandelpaden. Vooral rond de

mooie gebieden in de directie omgeving, zoals

Outdoor fitness

hoeves Nieuw Erenstein en Klarenanstel

het stadspark en het Wormdal. Het waterschap

De overlaat van het stuwmeer de Cranenweyer

ontstaan hier leuke mogelijkheiden om een

wil graag participeren in de ontwikkeling van

vraagt om een nieuwe functie. Deze

ommetje te maken. Op pittoreske plekken

een waterleerpad in de Anstelvallei. In de

indrukwekkende betonnen structuur ligt er

worden bankjes of picknickplaatsen geplaatst.

Anstelvallei is de hele waterketen van waterbron

nu verloren en onderkomen bij. De kracht van

Wetenswaardigheden over de historie, het

tot waterzuivering te beleven en te leren. Nog

het water is imposant maar niet beleefbaar,

landschap of de natuur worden via infoborden

op te leiden vrijwillige watergidsen gaan de

omdat de trap in de overlaat nergens naar

gecommuniceerd.

educatie verzorgen.

*


36

6. Bewegen en beleven toe gaat. Deze bijzondere plek is ideaal voor

de huidige beschoeiing vervangen door een

Wandelen en struinen

buitenfitness. In het kader van de fitnesslocatie

duurzame stapelmuur en aangeaard. Op vier

Stuwmeer Cranenweyer en de (helling) bossen

zal de betonnen constructie worden schoon

meter van de oever wordt een goed begaanbaar

behouden hun huidige functie maar worden

gemaakt. De trappartij wordt onderdeel van een

semiverhard pad aangelegd. Zo worden de

beter ontsloten voor de bewoners uit de

avontuurlijke route die door het bos gaat en

visstekken ook voor mensen die wat minder

omliggende wijken, zodat meer inwoners

weer boven uitkomt bij het betonnen platform

goed ter been zijn goed toegankelijk en kunnen

kunnen recreëren in de Anstelvallei. Voor

aan het stuwmeer. Hier worden toestellen

wandelaars genieten van het water. Ter hoogte

zover mogelijk worden doorgaande paden

geplaatst voor buitenfitness. Fitnessen met

van de waterzuivering wordt een tweetal

toegankelijk gemaakt voor ouderen (rollator,

uitzicht over het water. Wie wil dat niet?

vlonders aangelegd. Ook hier kan de hengel naar

rolstoel en scootmobiel) en jonge gezinnen met

hartenlust worden uitgeworpen.

kinderwagens.

De Cranenweyer heeft een grote actieve

In de loop der jaren is het stuwmeer deels

Het Kaffebergbos is met haar bron- en

hengelsportvereniging. Op de westoever is

verzand. In overleg met Roer en Overmaas zal

kwelbiotopen van grote ecologische waarde.

menig visser te vinden en regelmatig worden

worden onderzocht of de ecologische kwaliteit

Hier ontspringen veel kleine stroompjes, die

wedstrijden gehouden. De visoever is echter

van het stuwmeer en de beek moet worden

zich vervolgens een weg naar de Cranenweyer

drassig en danig onderkomen. Daarom wordt

verbeterd. En zo ja hoe dit het beste kan.

banen. Dit bos is er voor de wandelaars. Fietsers

* *

Vissen in de Cranenweyer


38

6. Bewegen en beleven en mountainbikers horen in dit kwetsbare

gecombineerd met de realisatie van nieuwe

van te zijn dat berijders van elektrische fietsen

ecosysteem niet thuis en worden actief geweerd,

wandelen struinpaden. Vooral rond de hoeves

niet zonder ‘brandstof’ komen te staan, worden de

bijvoorbeeld door op strategische plekken

Nieuw Erenstein en Klarenanstel ontstaat

fietsenstallingen bij de ankerpunten voorzien van

trappen en drempels aan te leggen. Enige

daardoor een fijnmazig systeem van goed

oplaadpunten. Daar kan de accu worden opgeladen

extensivering van het wandelpadennetwerk is

begaanbare paden. Op strategische locaties

met duurzame energie uit waterkracht. Wellicht dat

noodzakelijk. Op sommige plekken zorgen de

worden rustplekken ingericht.

op deze punten in de toekomst ook fietsen gehuurd

kwelstroompjes voor drassige plekken in de

kunnen worden.

wandelpaden. Alhoewel dit één van de charmes

Fietsen en toeren

van het gebied is, wordt op de plekken waar

Recreatieve fietsers kunnen hun hart ophalen

Ruiters en menners

het water leidt tot slechte toegankelijkheid, de

in de Anstelvallei. De routes van het regionale

In de omgeving van de Anstelvallei liggen meerdere

wateroverlast opgelost met een vlondertje. Zo

fietsknooppuntennetwerk voeren door

maneges die via rustige routes zijn verbonden met

vormt het water geen belemmering meer en

het gebied. Voor geoefende klimmers is er

de Anstelvallei. Speciale ruiterroutes doorkruisen

blijft het bronwater toch zichtbaar en beleefbaar.

voldoende uitdaging. Maar ook de minder

de vallei en maken het mogelijk een mooie ritten

geoefende en/of oudere fietser kan met of

te maken. Mogelijk wordt bij Nieuw Erenstein

Zoals eerder opgemerkt wordt op diverse

zonder elektrische ondersteuning prachtige

een rustplaats ingericht, waar ruiter en paard zich

plaatsen de aanleg van hagen en bosjes

rondjes draaien in en rond de vallei. Om er zeker

onderweg kunnen verzorgen.


40

NS station

treinstation

treinstation

NS station

treinstation

treinstation

Gaiapark

GaiaZOO

GaiaZOO autoverkeer lokaal autoverkeer

autoverkeer lokaal autoverkeer

Routes gemotoriseerd verkeer

fietsroute

Fietsroutes

treinstation

treinstation

GaiaZOO

wandelroute

Wandelroutes


42

7. Hoe krijgen we dit voor elkaar? De gemeente Kerkrade heeft bij het opstellen

Het voorliggende gebiedsplan schetst de

eigen grondposities en het realistische

van dit gebiedsplan hecht samengewerkt

reële doorontwikkeling van de Anstelvallei

ontwikkelpotentieel, kunnen snel grote slagen

met vele stakeholders, huidige gebruikers,

tot Kerkraads belangrijkste groene long

worden gemaakt. Wij gaan de komende tijd met

vrijwilligers, geëngageerde ondernemers en

met evidente meerwaarde ten aanzien van

dit gebiedsplan in de hand op zoek naar partners

potentiële partners en exploitanten. Daarmee

leefbaarheid en burgerparticipatie. Herstel van

om samen de verdere ontwikkeling van de

is het ook een integraal, concreet en realistisch

natuur, cultuurhistorie en economie gaan hier

Anstelvallei op te pakken.

gebiedsplan geworden. De succesvolle

hand in hand met sociale doelen. Daarnaast

ontwikkeling van GaiaZOO en de opwaardering

ontwikkelt de vallei zich verder tot een

Tenslotte, als u na het lezen van deze

en herinrichting van het Kasteelpark

visitekaartje van Kerkrade en draagt daarmee bij

gebiedsvisie suggesties heeft en/of

Erenstein zijn mooie voorbeelden van de

aan een positief imago van Kerkrade bij zowel

wilt meewerken aan het realiseren van

kracht van samenwerken tussen particuliere

inwoners als bezoekers van de stad.

planonderdelen, meld het ons. Wellicht werken we binnenkort samen aan de Anstelvallei;

initiatiefnemers, burgers en de overheid. We willen deze positieve kracht ook gebruiken voor

De gemeente Kerkrade bezit in de Anstelvallei

de verdere ontwikkeling van de Anstelvallei.

het merendeel van de gronden en de

een vallei om trots op te zijn.

twee monumentale hoeves. Vanwege de


Projectnaam: Gebiedsplan Anstelvallei Datum: 12 maart 2013 Status: definitief Opdrachtgever: Gemeente Kerkrade Bestuurlijk trekker: Wethouder T. Weijers Contactpersoon opdrachtgever: Dhr J. Pijpers Projectteam: Gemeente Kerkrade Visualisaties en grafische vormgeving: Ateliereen architecten Landschapsarchitectuur: John Jansen landschapsarchitectuur Tekst en eindredactie: ViForis | Ruimte voor Buitenleven Fotografie: Gemeente Kerkrade, Ateliereen, John Jansen en Bjorn Vink

Bezoekadres Markt 33 6461 EC Kerkrade Postadres Postbus 600 6460 AP Kerkrade

www.kerkrade.nl

Gebiedsplan Anstelvallei. Een vallei om trots op te zijn

Recommend Documents