Gated community, de toekomstige woonvorm in Nederland?

Gated Community, de toekomstige woonvorm in Nederland?

Gated community, de toekomstige woonvorm in Nederland?

ing. W. Dijkmans

1


Colofon Gegevens onderwijsinstelling:

Onderwijsinstelling Faculteit Opleiding Moduul Essay Docent

Gegevens auteur:

Auteur Studentnummer Telefoon e-mail

: : : : : :

Rijks Universiteit Groningen. Ruimtelijke Wetenschappen Master Vastgoedkunde Volkshuisvesting en stedelijke vernieuwing Woonkwaliteiten van de toekomst ir. G.H. Heins

: : : :

ing. W. Dijkmans S1656066 +31618647398 [email protected]

Datum:

Deventer, 14 januari 2008

ing. W. Dijkmans

2


Na de knusse jaren dertig wijken, de naoorlogse wijken, de typische

dusdanige woonvormen ontwikkeld. Door de snelle ontwikkeling van

‘spaghettiwijken’ en de eigentijdse VINEX-wijken achter ons gelaten te

dit concept is de gated community niet onbesproken gebleven in

hebben, is de tijd aangebroken voor de ruimtelijke ordening- en

Nederland en vele andere Europese landen. De term gated community

vastgoeddeskundige na te denken over een mogelijk nieuwe vorm en

is dan ook een besmet woord in Nederland en de rest van Europa. We

setting van het ontwikkelen van woningbouw. Hierbij wordt gekeken

zouden ze niet hebben en ze ook niet willen hebben, volgens

naar het overheidsbeleid, de trends en ontwikkelingen in de

prominente

samenleving en niet te vergeten de ontwikkelingen in het buitenland.

communities zouden vooral in Amerika en Zuid-Afrika voorkomen waar

Qua ontwikkelingen loopt Nederland op vele vlakken een stapje

rijke mensen de boze buitenwereld willen buitensluiten. Een belangrijk

langzamer dan andere (voornamelijk westerse) landen, waardoor het

punt dat aangedragen wordt is de scheiding tussen de rijke, blanke

mogelijk is ideeën te kopiëren. Een belangrijk voordeel hierbij is dan

bewoners in de gated community en de armere, niet-blanke bewoners

ook dat de ontwikkelingen in het buitenland geëvalueerd kunnen

buiten de gated community (Aalbers, 2005).

leden

in

het

Nederlands

politieke

gestel.

Gated

worden, geoptimaliseerd en aangepast aan de Nederlandse situatie. Vooroordelen gated communities Wanneer gekeken wordt naar de woonvormen, welke momenteel

Het ‘concept’ gated community heeft te maken met vele vooroordelen,

volop ontwikkeld worden, in de Verenigde Staten vallen direct de

welke gebaseerd zijn op waarheden, danwel onwaarheden. Om te

zogenoemde ‘gated communities’ op. Een echte gated community is

kunnen voorspellen of de trend van het ontwikkelen van gated

een wijk of buurt met een uniforme bebouwing en strikte grenzen. Om

communities zal overslaan van de Verenigde Staten naar Nederland, is

de buurt staat een muur of hek en er is een centrale toegang. Een

het van belang te bekijken wat de gated communities in de Verenigde

duidelijke afscheiding met de omgeving versterkt het privé-gevoel.

Staten precies inhouden, ongeachte de vooroordelen.

Soms is de gated community niet meer dan een verzameling huizen met een gedeelde verantwoordelijkheid voor open ruimte, hek en

Om een idee te krijgen over de mate van invloed van de trend van het

toegang. In andere gevallen gaat het om ommuurde dorpen of steden

ontwikkelen van gated communities is gekeken wat het aandeel

met een veelheid aan voorzieningen. In alle delen van het land worden

Amerikanen is dat in een gated community woont. Momenteel wonen

ing. W. Dijkmans

3


12% van de Amerikanen in een dusdanige woonvorm, wat te typeren

bevatten, waarbij het vaak gaat om sociale woningbouw. Er is dan ook

is als een gated community (Aalbers en Loopmans, 2005). Maar ook in

sprake van een sterke polarisatie tussen gated communities. De gated

andere landen, zoals Zuid-Afrika, is het aandeel mensen woonachtend

community van rijke, blanke mensen is slechts één type. Hoewel dit

in een gated community erg hoog. Grote delen van Zuid-Afrikaanse

type overheersend is, staat 'slechts' 8% van de koopwoningen in de

steden zijn aaneenschakelingen van gated communities. Na het

VS in een gated community, tegenover 22% van de huurwoningen. De

afschaffen van de apartheid is het aantal gated communities sterk

gated community is daarmee niet alleen een plek voor de rijken om

toegenomen. Gelijkheid tussen blank en zwart betekende immers niet

zich terug te trekken, maar ook een plek waar de minder welgestelde

dat de sociale en economische verschillen waren verdwenen. Het

zich terug kunnen trekken. Een terugkerende kenmerk in beide typen

betekende evenmin dat de criminaliteit en de gevoelens van angst

gated communities is de ‘angst voor de andere’, wat resulteert in het

afnamen. Opvallend is dat de trend vanuit de Verenigde Staten zich

wegstoppen van ‘de andere’ of het buitensluiten van ‘de andere’.

snel verspreidt naar de landen met een koloniaal verleden (zoals ZuidAfrika) en landen met grote verschillen tussen arm en rijk (zoals vele

Waarom wonen in een gated community

landen in Zuid-Amerika). In sommige landen zijn het de welgestelde

Zoals reeds beschreven speelt angst een belangrijke rol in de

buitenlanders,

bedrijven,

redenering voor Amerikanen om naar een gated community te

ontwikkelingswerkers, die in gated communities wonen, maar ze zijn

verhuizen of om samen met andere buurtbewoners een gated

zelden de enigen. Vaak delen ze hun gated community met rijke

community te creëren door een hek om de wijk te zetten. Echter is dit

autochtonen.

niet het enige motief, privacy en rust zijn andere belangrijke motieven.

Het stereotiepe beeld van de gated community is nog steeds de wijk

Een andere reden waarom steeds meer Amerikanen, vooral in het

met blanke, rijke en oude Amerikanen die zich met gelijkgezinde

westen en zuidwesten van het land, in een gated community wonen, is

hebben teruggetrokken achter een goed bewaakt hek en daar de hele

dat ze geen andere keus hebben. In bepaalde steden bestaat bijna alle

dag golfen. Uit onderzoek van Sanchez, Lang en Dhavale (2005) blijkt

nieuwbouw uit ommuurde wijken en is het bijna onmogelijk om

echter dat relatief veel gated communities uitsluitend huurwoningen

daarbuiten een (nieuwe) woning te vinden. Projectontwikkelaars

ing. W. Dijkmans

werknemers

van

buitenlandse

4


komen hiermee meer dan tegemoet aan de vraag naar 'beschermd

doorgeschoten regelgeving, ingesteld door bewonersverenigingen in

wonen'. Bovendien wegen de meerkosten van een hek vaak

gated

ruimschoots op tegen de meeropbrengsten van de woningen.

kleinkinderen

communities. niet

Een

meer

stel

oudere

ontvangen

bewoners

omdat

ze

te

mocht veel

hun geluid

produceerden, een vrouw moest een te grote hond (zwaarder dan de Verschil ‘gewone’ wijk en een gated community

toegestane vijftien kilo) laten afmaken en een zestigjarige man moest

Er zijn verschillende redenen waarom een gated community niet

scheiden omdat zijn vrouw van 45 volgens de regels te jong was.

zomaar een gewone wijk is met een hek eromheen. Allereerst zijn door

Opvallend is dat deze mensen er niet voor kozen te verhuizen, maar

het hek wegen en groen niet langer openbaar toegankelijk. Waneer

zich schikte aan de regels. Zolang een meerderheid de eigenaren het

een gated community te groot is ligt vooral aan de schaal en inpassing

eens is met een voorstel van de vereniging van eigenaren staat de

in het stedelijk of landschappelijk grid. In een binnenstad kan een

minderheid zwak.

kleine gated community het stedelijk grid al hinderlijk doorbreken; ver buiten de stad hoeft daar zelfs bij een vrij grote gated community niet

Gated communities in Nederland?

per definitie sprake van te zijn.

Ook in Nederland zijn de eerste aanzetten tot gated communities zichtbaar. Wie genoeg geld heeft, kan in Lelystad, ‘s-Hertogenbosch of

Ook sluiten gated communities bepaalde groepen uit, maar dat geldt

Dronten aan een golfpark wonen. Opvallend is dat de meeste

vooral voor de communities met dure woningen. In diverse literatuur

communities, met uitzondering van de golfparken, erg weinig

wordt gemeend dat uitsluiting niet alleen zijn beslag krijgt in de gated

woningen omvatten. De meeste gemeenten stimuleren de bouw van

community, maar ook dat de communities tot verdere uitsluiting leiden

gated communities niet. Daardoor zijn (nieuwe) gated communities

omdat mensen van elkaar vervreemden.

vooral op kleinschalige locaties aan de rand van steden te vinden, op plekken waar het 'vinexregime' niet van toepassing is, maar waar de

Daarnaast gelden er in veel gated communities regels die door de

bouw

vereniging van eigenaren zijn vastgesteld. De Amerikaanse professor

ontwikkelen veelal kleine bouwondernemers hun eigen mini-gated

Evan McKenzie (1994) beschrijft verschillende voorbeelden van

communities.

ing. W. Dijkmans

van

enkele

nieuwe

woningen

niet

is

uitgesloten.

Hier

5


Je kunt je afvragen of hier werkelijk sprake is van een gated community. Veel interessanter is de vraag of de woonomgeving in

Een derde factor is criminaliteit en angst. De cijfers voor criminaliteit

Nederland in toenemende mate wordt afgesloten van de stedelijke en

lopen op veel terreinen in Nederland terug, maar tegelijkertijd nemen

landelijke structuur. Als we kijken naar de hoeveelheid flats waarvan

angstgevoelens toe. Dit komt ondermeer doordat veel mensen het

de toegang tot het portiek de afgelopen jaren is afgesloten, en vooral

gevoel hebben de grip op sociale ontwikkelingen kwijt te raken.

ook naar het aantal nieuwbouwwijkjes dat slechts één toegang heeft

Angstgevoelens zijn in die zin meer een symptoom van de moderne

en door water wordt omgeven, dan lijkt het er sterk op dat ook in

samenleving dan van toegenomen criminaliteit.

Nederland sprake is van afscherming van de directe woonomgeving. In sommige gevallen is die afscherming puur een stedenbouwkundig

De vierde factor is de overheid. Als de overheid zich verder terugtrekt

invulling, in andere gevallen hangt het samen met de privatisering van

uit de woningmarkt en de ruimtelijke ordening meer overlaat aan

de woonomgeving. Gated communities zijn de fysieke neerslag van

private partijen, zullen er meer gated communities worden gebouwd

bredere trends van afscherming en privatisering.

omdat projectontwikkelaars beschermde

Gated communities niet te stoppen

zullen

woonomgevingen

en

inspelen naar

op

wijken

de

vraag

met

naar

collectief

georganiseerde voorzieningen zoals een golfbaan of zwembad.

Er zijn verschillende factoren die het aantal gated communities beïnvloeden. Allereerst is er het verschil tussen arm en rijk. Dat wordt

De toename van het aantal gated communities is een gevolg van de

in Nederland langzaam groter, maar op mondiale schaal is Nederland

liberalisering van de ruimtelijke ordening, maar ook van een

nog steeds een land met een erg vlakke inkomensverdeling.

toenemende ongelijkheid in zowel economische als culturele zin. Vervolgens bevorderen gated communities het verder uit elkaar

Een tweede factor zijn culturele verschillen. Deze zijn in Nederland

groeien van verschillende delen van de samenleving.

sterk toegenomen en zullen nog verder toenemen, niet alleen door immigratie, maar ook door verschillen in leefstijl. Er is duidelijk behoefte aan meer identiteit en aan meer 'beschutte' woonvormen. ing. W. Dijkmans

6


De opmars van de gated communities is echter niet onstuitbaar. Een belangrijke rol is weggelegd voor de overheid. Zij geeft op landelijk niveau

richting

en

op

lokaal

niveau

invulling

aan

de

(on)mogelijkheden. Door het verschil tussen arm en rijk niet groter te laten worden, zal de vraag naar gated communities minder snel toenemen. Door de ruimtelijke ordening niet steeds meer aan de markt over te laten en actief te reguleren op de grond- en woningmarkt, zal het aanbod eveneens minder snel toenemen. De toename van het aantal gated communities in Nederland is net zo min vanzelfsprekend als de liberalisering van de bebouwde omgeving.

ing. W. Dijkmans

7


I.

Literatuurlijst

Aalbers, M. (2005), Mythen over gated communities. In:

Sanchez, T.W., Lang, R.E., Dhavale, D.M. (2005), Security versus

status? A first look at the census’s gated community data. In: Journal of Planning Education and Research.

Interdisciplinair blad Blind Aalbers, M., Loopmans, M. (2005), Een wereld van hekken. De

globalisering van de gated community. In: Agora. Algra, W. (juli 2005), Gated community in Nederland. In: Trouw El Nasser, H. (2007), Gated communities more popular, and not just

for the rich. In: USA Today. Hamers, D., Sluchter, S. (2006), Afgeschermde woondomeinen in Nederland. Ruimtelijk planbureau, NAI uitgevers McKenzie, E. (2005), Privatopia: Homeowner associations and the rise

of residential private. Ruimtelijk planbureau (november 2007), Populariteit besloten

wooncomplex groter. In: Vastgoedmarkt.

ing. W. Dijkmans

8

Gated community, de toekomstige woonvorm in Nederland?

Recommend Documents