G. DELEUZE, J. F. LYOTARD A POSTMODERNI VEŘEJNÝ PROSTOR

FILOZOFIA  koč. 56, 2001,  C.  2 

G. DELEUZE, J. F. LYOTARD A POSTMODERNI  VEŘEJNÝ PROSTOR  TOMÁŠ HAUER, Katedra filozofie TU. Ostrava  HAUER, T.: G. Deleuze, J.  F.  Lyotard and  Postmodern  Public Sphere  FILOZOFIA 56, 2001, No 2, p. 9 0   The paper focuses on three problems. First, Deleuze's vocabulary  is there of help  in  describing  contemporary  Swedish  feminism  as  one  of  the  characters,  which  Nietzsche  called  ascetic  priests.  The  revolt  against  cultural  hegemony  of  modern  society  is  exemplified  on  Lyotard's  essay   An  Juste.  Finally,  attention  is  paid  to  postmodern public sphere. 

I.  K d y ž   p r o h l á s í t e ,   ž e   k n i h o v n a  j e   bleděmodře  fh  na  druhou  a j á  t ě m t o   v a š i m   v ě t á m   r o z u m í m ,   t j .   n e o d c h á z í m   o d   stolu  s p o k l e p á v á n í m   n a   ě e l o   a c h á p a v ý m   p o u s m á n í m ,  z n a m e n á  t o ,  ž e  m l u v í m e  v e  s t e j n é m   režimu  řeči.  T a k t é ž   i vy  jste  o c h o t n i   p ř i j m o u t  a t o l e r o v a t  p o u z e  o m e z e n ý  p o č e t  m ý c h  v ý p o v ě d í  o  t o m ,  c o  d ě l á  k n i h o v n u  k n i ­ h o v n o u .   P ř e s á h  n ou­li  v š a k   m é   v ý p o v ě d i   určitou  hranici,  z a r e a g u j e t e   s t y l e m :   ľ o  je  z a j í m a v é  c o  m i   tu  o  k n i h o v n á c h   v y p r á v í t e ,   líbí s e  m i   d ů v o d y ,  p r o č   si  n a p ř í k l a d   n a p s a t   vlastní  k n i h o v n u ,   a l e   u n i k á   m i   s m y s l   t é t o   d o b r o d r u ž n é   v ý p r a v y .   N e b o :   l a k   j s e m   o  k n i h o v n á c h   s i c e   n i k d y   n e p ř e m ý š l e l ,   a l e   p o k u s t e   si  mi  blíže  vysvětlit, c o  tím  c h c e t e   dosáhnout.  P r o h l á s í m ­ l i   n a p ř .   n a   n ě j a k é   f i l o s o f i c k é  k o n f e r e n c i ,   ž e   k n i h o v n y   jsou  m o c e n s k é   n á s t r o j e , j  i m i ž  š a m a n i  k m e n e  bledých  tváří  d r ž í   v p o s l u š n o s t i  s v é  vlastni o v e č k y ,  k m e n \   z p o z a  k o p c e  či  h e r e t i k y  z p o z a  o c e á n u ,  o z n a č í t e  m ů j  p o s t o j  n a p ř .  z a  příliš j e d n o s t r a n n ý ,   p ř e h n a n ě  z j e d n o d u š e n ý   či  l e v i c o v ě   p e s i m i s t i c k ý   a r o z p r o u d í   se  m o ž n á   jiskřivá  d e b a t a   o  D e r r i d o v ě  Bílé  mytologii,  Jménu  ruže  U .  E c a ,  Smutných  tropech  Levi  S t r a u s s e .  B ě l o ­ h r a d s k é h o   Mezisvětech  či  B l o o m o v ě  Západním  kánonu  N a  p ř e t ř e s  p ř i j d e  p o c h o p i t e l n ě   Bible,  G u t t e n b e r g ů v  v y n á l e z  knihtisku. Internet atd. S e m e l e m e  t o h o  p r o s t ě  s p o u s t u   J a k m i l e  s e  ale z a č n e m e  přít o  to, c o  je  či  není  k n i h o v n a ,  p a k  s k u t e č n ý m  p r o b l é m e m   n e n í  k n i h o v n a ,   a l e   n a š e   r o z d í l n é   režimy  řeči.  R e ž i m e m   řeči  n a z ý v a m e   p r a v i d l a ,   k t e r á   n á m  ř í k a j í ,  c o  j e  s p r á v n ě  p o l o ž e n á  o t á z k a  a c o  j e  s p r á v n á  o d p o v ě d '  n a  t a k o v o u t o  o t á z k u ,   c o j  e  p r o b l é m e m   a  v  č e m  s p o č í v á  j e h o  ř e š e n í .   R e ž i m   řeči  u m o ž ň u j e  r o z h o d n o u t ,  k t e r á   z n a b í z e n ý c h  o d p o v ě d í  n a  o t á z k u j  e  lepší, p r o t o ž e j  e  n a p ř .  k o h e r e n t n ě j š í  a  l é p e  o d o l á v á   e v e n t u e l n í m  n á m i t k á m ,  j e  ú s p o r n ě j š í  či m á  větší k o m u n i k a č n í  k a p a c i t u .  U s t a v i t  n o v ý  re­ ž i m  řeči, z n a m e n á  v y t v o ř i t  t a k o v á t o  n o v á  p r a v i d l a ,  n o v ý  t y p  v ý p o v ě d í  a z p ů s o b ,  j a k  svět  vyprávět.  M l u v i t   k o n k r é t n í m   r e ž i m e m   řeči  tak  z n a m e n á   o s v o j i t   si  s p e c i f i c k o u   verzi  s v ě t a ,   která  n á s   n u t í   v i d ě t   a s t r u k t u r o v a t   s k u t e č n o s t   p r o   ni  t y p i c k ý m   z p ů s o b e m .   V  p o z a d í   k a ž d é h o   z m a s o v ě   r o z š í ř e n ý c h   r e ž i m ů   řeči,  které  o b í h a j í   v e   v e ř e j n é m   p r o s t o r u ,   v ž d y   stojí n ě j a k á  s t r h u j í c í  v e l k á   metafora  s  vlastní  p o e t i k o u   ( o t e v ř e n á  s p o l e č n o s t ,  d o b r o t i v ý   B ů h   t v ů r c e ,   n e v i d i t e l n á   r u k a   t r h u ,   e v o l u c e   a s o b e c k é   g e n y ,   g l o b a l i z a c e   a  b l a h o b y t ,   e m a n c i p a c e   o d   n e d o s t a t k u   atd.),  k t e r á   n e u s t á l e   n a r á ž í   n a  j i n é   v e l k é   m e t a f o r y   ( v e l k é  

p r a v d y )  a  v y v r a c íj  e   či p r o b l e m a t i z u j e .  H e g e l  n a p s a l ,  ž e  t r a g é d i e  lidských d ě j i n ,  a l e  t a k é   j e j i c h  d ů s t o j n o s t ,  n e n í  v b o j i  p r a v d y  proti  lži, j a k  t v r d í  d o g m a t i c i  v š e h o  d r u h u ,  a l e  v b o j i   j e d n é  p r a v d y  proti d r u h é .   T r a d i č n í  p o j e t í  v e r e j n é h o  p r o s t o r uj  e  c h a r a k t e r i s t i c k é  p r á v ě  o n í m  p ř e d p o k l a d e m ,  ž e   e x i s t u j e  m o ž n o s t  d e f i n i t i v n ě  z d ů v o d n i t  s v é  n á z o r y  t í m ,  ž e j  e  z a l o ž í m e  n a   n ě j a k é  nepo­ chybné  evidenci,  specializovaném  věděni  či  univerzálním  systému  pravidel,  k t e r é  m u s í   k a ž d ý  r o z u m n ý  č l o v ě k  u z n a t  j a k o  t a k o v é .  T a k o v é t o  p o j e t í  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u  t e d y  h l e d á   " a b s o l u t n ě  z d ů v o d n ě n é  h l e d i s k o " ,  v e  k t e r é m  j i ž  n á š  r e ž i m  řeči či  v e r z e  s v ě t a  n e n í  n i č í m   p o d m í n ě n a ,  t a k ž e  v i d í m e  p r a v d u  či to, j a k  j s o u  věci v e  s k u t e č n o s t i .  Stále častěji s e  v š a k   v e  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  d o s t á v á m e  d o  s p o r ů ,  j e j i c h ž  ř e š e n í  n e s p o č í v á  ani  v růstu k o m p e ­ t e n c e  d i s k u t u j í c í c h ,  ani  v  růstu s p e c i a l i z o v a n é h o  v ě d ě n í .   Reknete­li s p o l u   s  P. F e y e r a b e n d e m ,  ž e  svět j e  s t e j n ě  o b y d l e n  e l e m e n t á r n í m i  č á s t i ­ c e m i  j a k o  ř e c k ý m i  b o h y  ­ b u d e t e  n a ř č e n i   s i r a c i o n a l i s m u   [1],  Prohlásíte­1 i o b d o b n ě j  a k o   J.  F.  L y o t a r d ,  ž e  d r o b n ý  p ř í b ě h  n a h r a d í  teorii  ­  b u d e t e  o b v i n ě n i   z  estétství ( [ 2 ] ,  7 6 ­ 8 4 ) .   Řeknete­li  s t e j n ě  j a k o   R .   R o i t y ,  ž e   literatura  p ř i s p í v á   s t e j n ý m   d í l e m   k d o d á v á n í   k a n ­ didátů n a  v o l n á  m í s t a   v  n a š i c h  r e ž i m e c h  řeči j a k o  v ě d a   či  n á b o ž e n s t v í   ­  b u d e t e  n a ř č e n i   z  relativismu  ([3],  6 6 ) .   V  t é t o   e s e j i   s e   p r o t o   p o k u s í m   u k á z a t ,  ž e  n e j  lepší  z p ů s o b ,  j a k   o m e z i t  p o u ž i t e l n o s t  v ý r a z ů  u ž í v a n ý c h   k p o p i s u  originálních m e t a f o r  p o s t m o d e r n í c h  f i l o ­ s o f u  ­ j a k o  n a p ř .  politicky  nebezpečný,  morálně  neodpovědný,  slepě  pragmatický­,  módní  v 

záležitost,  šílenství  rozumu,  ztráta  vnitřního  rozměru,  bezbřehý  relativismus 

atd.  ­ j e  

z a č a t j  e  c h á p a t  j a k o  vnitřní c h a r a k t e r i s t i k u  j e d n o h o  r e ž i m u  řeči, který s e  stal p r o  naši si­ tuaci z a s t a r a l ý m .   N a ř č e n í   z m o r á l n í   či  p o l i t i c k é   n e o d p o v ě d n o s t i ,   j a k o ž   i o d m í t á n í   m y š l e n k y ,   ž e   v p o s t m o d e r n í m  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  n e j d e  o pravdu,  a l e   o t o ,  c o  n á s  o s v o b o z u j e  o d  m í s t .   struktur,  autorit  a t e c h n o l o g i í ,   s k r z e   k t e r é   pravdy  vítězí  a v y r á b ě j í   se,  o b s a h u j e  c e l o u   ř a d u   skrytých  p ř e d p o k l a d u .   P o k u s í m   s e   o  a n a l ý z u   d v o u .   které  p o v a ž u j i   z a   v e l k é   p ř e k á ž k y  v  úsilí  o  v y b u d o v á n í  o t e v ř e n é h o  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u .   P r v n í m   v ý c h o d i s k e m   o d m í t á n í   m e t a f o r i c k ý c h   s l o v n í k ů   p o s t m o d e r n í c h   f i l o s o f ů j  e   rozšířená   neschopnost  m y s l e t   diference  ( r o z d í l y   m e z i   o d l i š n ý m i   v e r z e m i   s v ě t a ,  r e ž i í m   řeči, h o d n o t a m i ,  p ř e s v ě d č e n í m i  a t d . )  o b í h a j í c í  v e  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  j i n a k  n e ž  j a k o  pro­ tiklady.  N a   p ř í k l a d u   f r a n c o u z s k é h o  f i l o s o f a  G .   D e l e u z e h o   s e   p o k u s í m   n a z n a č i t  j e d e n   z m o ž n ý c h  (nikoli n e p r o b l e m a t i c k ý c h )  z p ů s o b ů ,  j a k  m y s l e t  n o n ­ k o n t r a d i k t o r i c k o u  d i f e ­ renci,  j a k   z a b y d l e t   v e ř e j n ý   p r o s t o r   distribucí  diferencí,  k t e r é   n e m a j í   s v ů j   p ů v o d   v  negaci.  P o s t m o d e r n !  p o j e t í  d i f e r e n c e  p a k  z n a m e n á ,  ž e  n e c h á p e m e  t o ,  c o j  e  r o z d í l n é ,   j a k o  v a r i a n t y  t é h o ž ,  a l e  k a l k u l u j e m e  s e  z á s a d n í m  d i s e n s e m ,   s n e s j e d n o t i t e l n o s t í ,  s e  s p o ­ D r u h ý m  p ř e d p o k l a d e m ,   z n ě h o ž  v y c h á z í  n a ř č e n í  r e ž i m ů  řeči p r o d u k o v a n ý c h  p o s t ­ m o d e r n í m i  f i l o s o f y  z r e l a t i v i s m u  č i  n e o d p o v ě d n o s t i ,  j e  lpění n a  t v r z e n í ,  ž e  s m y s l e m  f u n ­ g o v á n í  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u  století j e  r a c i o n á l n ě  kritická d i s k u s e   o r o z m a n i t ý c h  t é m a t e c h   ( v š e c h n y   p r o b l é m y   lze  v y ř e š i t   r ů s t e m   s p e c i a l i z o v a n é h o   v ě d ě n í ,   z v ý š e n í m   k o m p e t e n c e   d i s k u t u j í c í c h ) ,  k t e r á  m á  sloužit  k e f e k t i v n ě j š í m u  f u n g o v á n í  s p o l e č e n s k é h o  s y s t é m u .  N a   příkladu J.  F. L y o t a r d a  s e  p o k u s í m  n a z n a č i t ,  j a k  proměna  o n é  m o d e r n í  k a t e g o r i e  veřejný 

prostor  p r o b l e m a t i z u j e  v ý š e  u v e d e n o u  m y š l e n k u .   K o n e č n ě  v e   třetí  části  e s e j e  s e   p o k u s í m   u k á z a t ,   v č e m   s p o č í v á   k v a l i t a   v e ř e j n é h o   prostoru  a c o  z n a m e n á  j e h o  p o s t m o d e r n i z a c e .  

F i l o z o f i a  5 6 ,  2 

91 

t  ) 

I I .  Z a t í m c o  p r o  J .   P .  S a r t r a   byl  v r o c e   1961  m a r x i s m u s  c e s t o u   i p r a v d o u ,  n e p ř e ­ k r o č i t e l n ý m   h o r i z o n t e m  n a š í  d o b y ,   a p r o   L.  A l t h u s s e r a  r i g o r o z n í  v é d o u ,  p r o  j i n é  f r a n ­ c o u z s k é   intelektuály  b y l o  t o t o  o b d o b í   léty, v e  k t e r ý c h   s e   snažili  n a l é z t   a l t e r n a t i v u  j a k   v ů č i  M a r x o v ě  a H e g e l o v ě  d i a l e k t i c e ,  t a k  v ů č i  f e n o m e n o l o g i c k é  tradici, k t e r á  k u l m i n o v a ­ la  v d í l e   M e r l a u ­ P o n t y h o .   F i l o s o f o v é  j a k o   F o u c a u l t ,   D e r r i d a   či  D e l e u z e   s e   p o k o u š e l i   otevřít c e s t u  p r o  m y š l e n í  n e ­ d i a l e k t i c k é ,  n o n ­ k o n t r a d i k t o r i c k é  diference,  k t e r á  b y  n e b y l a   j e d n o d u c h ý m   p r o t i k l a d e m   identity,  k t e r á   b y   n e b y l a   t r a k t o v á n a   d i a l e k t i c k y ,   t o t i ž  j a k o   rozdíl,  k t e r ý  j e   v s o b ě   p r o t i k l a d n ý .   D e l e u z e h o   c í l e m  j e   vytvořit  k o n c e p t   d i f e r e n c e   (rozdílu), k t e r ý  u m o ž n í  opustit o d d a n o s t  s t a r ý m  k a t e g o r i í m  Negace  ( t o u h a  j a k o  n e d o s t a ­ tek,  m e z ,   k a s t r a c e ,   z á k o n ,   k o n s e n s u s ,   p o t ř e b a ,   e m a n c i p a c e   atd.),  k t e r ý c h   s e   z á p a d n í   m y š l e n í  p ř i d r ž u j e  j a k o  č e h o s i   p o s v á t n é h o .   Inspirativnost  D e l e u z e h o  s t u d i e  s p o č í v á   v e   z p ů s o b u ,   j a k   z a b y d l e t   v e ř e j n ý   p r o s t o r   distribucí  rozdílů,  k t e r é   n e m a j í   s v ů j   p ů v o d   k  n e g a c i .   D e l e u z e h o  s t u d i e   z r o k u   1962   Nietzsche  et  la  philosophic  (Nietzsche  a  filosofie)  1.  p ř e d s t a v u j e  v j i s t é m  s m y s l u  z l o m  v e  f r a n c o u z s k é m  f i l o s o f i c k é m  m y š l e n í   o N i e t z s c h e m .   V  o b d o b í  p ř e d c h á z e j í c í m  t é t o  D e l e u z e h o  studii byl N i e t z s c h e  p o u z e  z ř í d k a k d y  p ř i j í m á n   j a k o  s e r i o z n í   myslitel.  V  r o z m e z í   let  1 9 6 0 ­ 1 9 7 0  s e   t a t o   s i t u a c e   r a d i k á l n ě   p r o m ě ň u j e ,   k č e m u ž  b e z e s p o r u  n a p o m o h l a  p r á v ě   D e l e u z e h o  s t u d i e ,   k t e r á   p ř e d s t a v u j e  N i e t z s c h e h o   j a k o   s y s t e m a t i c k y   k o h e r e n t n í h o   f i l o s o f a .  D e l e u z e h o   čtení  N i e t z s c h e h o   o t e v ř e l o   c e l o u   ř a d u  o t á z e k ,  k t e r é  s e  p o s l é z e  s t á v a j í  d o m i n a n t n í m i  t é m a t y  j a k  n i e t z s c h o v s k ý c h   b á d á n í ,   t a k  f r a n c o u z s k é h o  p o s t ­ s t r u k t u r a l i s t i c k é h o  m y š l e n í  o b e c n ě .   S t u d i e   o N i e t z s c h e m  h r a j e  v e  v ý v o j i  D e l e u z e h o  m y š l e n í  v e l m i  d ů l e ž i t o u   roli,  jeli­ k o ž   v  ní  n a č r t á v á   m n o ž s t v í  t é m a t   a p r o b l é m ů ,  j i m ž  s e  v ě n u j e   i v  n á s l e d u j í c í m  o b d o b í .   K l í č o v ý m  p r v k e m  D e l e u z e h o  s t u d i ej  e  k ritika d i a l e k t i c k é h o  m y š l e n í   a p o k u s  o  v y t v o ř e n í   alternativní t e o r i e  d i f e r e n c e .  D e l e u z e  s e  s n a ž í  p ř e d s t a v i t  N i e t z s c h e h o  nikoli j a k o  r a p s o ­ d i c k é h o  a a f o r i s t i c k é h o  myslitele, n ý b r ž  j a k o  intelektuálně k o n z i s t e n t n í h o  f i l o s o f a ,  který  v e l m i  d o b ř e  p o r o z u m ě l   h l a v n í m  p r o b l é m ů m  d ě j i n   f i l o s o f i e  a j e h o ž  o d p o v ě ď  P l a t o n o v i .   H e g e l o v i   a K a n t o v i  n a č r t á v á  z á k l a d n í  p r o b l é m y  m o d e r n í h o  m y š l e n í .   V  D e l e u / e h o  p o j e t í   j s o u   N i e t z s c h e h o   h l a v n í m i   cíli  převrátit  p l a t o n i s m u s   a r o z v í j e t   filosofii  " p o v s t á v á m ,   v z n i k á n í " ,  z a l o ž e n o u  n a   fyzice  síly, n a h r a d i t  h e g e l o v s k é  p o j e t í  " n e g a c e  n e g a c e "  f i l o s o f u   a f i r m a c e  a k o n e č n ě  d o k o n č i t   k a n t o v s k ý   p r o j e k t   kritické  f i l o s o f i e  tím,  ž e  j i  o b r á t i   proti  t ě m  o b l a s t e m  ( p r a v d a ,  d o b r o ) ,  d o  j e j i c h ž  kritiky s e  K a n t  n e o d v a ž u j e .   D e l e u z e  v n í m á  N i e t z s c h e h o j  a k o  integrální s o u č á s t  d ě j i n  f i l o s o f i e  a p o k o u š í  s e  v y ­ m e z i t  j e h o  v z t a h  k e  K a n t o v i ,  u n ě h o ž  s e  t é m a  pluralit y o b j e v u j e  v p o d o b ě  e x i s t e n c e  v í c e   t y p ů  racionality. " N i e t z s c h e  n e n í  p o u z e  K a n t o v ý m  d ě d i c e m ,  a l e  s o u č a s n ě  t a k t é ž  j e h o  ri­ v a l e m   a o d p ů r c e m "  ( [ 4 ] ,  5 9 ) .  N i e t z s c h o v o  m y š l e n í  t a k  d o v á d í  p r o j e k t  k r i t i c k é  f i l o s o f i e   k  cíli  s p í š e   n e ž   K a n t ,   a r g u m e n t u j e   D e l e u z e ,   p r o t o ž e   u k a z u j e ,  ž e   v ě d a  j a k o  t o u h a   p o   p r a v d ě  m á  s v ů j  p ů v o d  v m o r á l c e  ( p r a v d a j  e  p o u z e  j e d n o u  z m n o h a  k o n k u r u j í c í c h  si h o d ­ not), v a s k e t i c k é m  i d e á l u  a m o r á l k a  s a m o t n á  v y c h á z í  z r e s e n t i m e n t u  v ů č i  ž i v o t u .   Z  f i l o s o f i e  s e  t a k  s t á v á  genealogie  ( [ 4 ] ,  2 )  t o  z n a m e n á  h l e d á n í  o d l i š n é h o  p ů v o d u   v z n i k u  h o d n o t  ( j e d n o u  v z n e š e n é h o  j i n d y  n í z k é h o ) ,  j e j í m ž  c í l e m  j e  p r o k á z a t  v z n e š e n o s t   či n í z k o s t  d a n é  linie  a j e j i c h  v ě t v í .  H o d n o t y  t e d y  p o c h á z e j í  z o d l i š n ý c h  z p ů s o b ů   a m o d ů   e x i s t e n c e  t ě c h ,  j e ž  s o u d í   a h o d n o t í .  V z n e š e n ý  z p ů s o b  e x i s t e n c e  j e  c h a r a k t e r i s t i c k ý  t í m ,  

92 

i 

ž e  j e  aktivní  a  afirmativní,  z a t í m c o   n í z k ý   z p ů s o b   e x i s t e n c e  j e   reaktivní  a  negativní.  První j s o u  páni  d r u z í  rabové.  " P á n o v é   m ě l i   o t r o k y   a t ě c h   b y l a  v ě t š i n a .   K d y b y  j i c h   b y l o  m á l o ,   m u s e l i   b y  v e l m i   t v r d ě  dřít n a  p á n y .  P á n o v é  hledali c e s t u , j  a k  b y  s e  v z á j e m n ě  učinili o t r o k y ,  a b y  b y l o  t o ­ t i ž   v í c e   lidí,  k t e ř í   b y   v y k o n á v a l i   v y č e r p á v a j í c í   o t r o c k o u   p r á c i .   A v š a k   k s o b ě   byli  h u m á n n í  a n e b o j o v a l i  p r o t i  s o b ě .  T o  z a  n ě  o b s t a r á v a l i  o t r o c i ,  k t e ř í  s e  v z á j e m n ě  z a b í j e l i   v t a k o v é   m í ř e ,   ž e   b y l o   n u t n é   z v ý š i t   p o č e t   o t r o k ů ,   c o ž  z p ů s o b i l o ,  ž e   b o j   byl j e š t ě  d i ­ v o č e j š í .  T u  p o č a l i  o t r o c i  z a b í j e t  s v é  p á n y ,  n e b o ť  nechtěli b o j o v a t  p r o t i  o t r o k ů m .  P á n o v é ,   kteří v ž d y  m ě l i  z á j e m  n a  z m e n š e n í  s v é h o  v l a s t n í h o  p o č t u   a  učinit j e j  p o k u d  m o ž n o  n e j ­ nižším,  s l e d o v a l i   t e n t o  v ý v o j  s e  z á j m e m ,  d o k u d   i o n i   n e b y l i   zabiti  a v š i c h n i   o t r o c i   s e   nestali p á n y .  P a k  n á s l e d u j e  v d ě j i n á c h  o b d o b í  p ř e c h o d u  a p a k  z a č í n a j í  z n o v u . "  ( [ 5 ] ,   153)  G .   D e l e u z e ,   k o m e n t u j í c e   N i e t z s c h e h o   Genealogii  morálky,  p o d á v á   p o s t o j   p á n a   a  r a b a   takto:  Pán  říká,  j s e m  d o b r ý ,  t e d y  t y  j s i   zlý. N a p r o t i  t o m u   r a b  tvrdí, j s i   zlý, c o ž   z n a m e n á ,  ž e j  á  j s e m  d o b r ý .  H o d n o c e n í  p á n a  v y c h á z í   z j e h o  slasti. P á n e m  j e  ten, k d o  s e   těší  z  bytí  t o h o ,   k ý m  j e ,  k d o   s t v r z u j e  s v é   štěstí  a d o b r o ,   a n i ž   b y   s e   m u s e l   s r o v n á v a t   s j i n ý m i   či  b r á t   v ú v a h u  j e j i c h  m í n ě n í .  S u v e r e n i t u  z d e  vytváří a b s e n c e  j a k é k o l i  protikla­ du.  H o d n o c e n í  r a b a j  e  o b r á c e n ý m  h o d n o c e n í m  p á n a .  R a b  v y c h á z í  p ř e d e v š í m   z d r u h é h o ,   a  nikoli z e  s e b e  s a m a .  N e m á  sílu p o t v r z o v a t  s e  z e  s e b e  s a m a ,  m u s í  t e d y  začít t í m ,  ž e  ne­ guje  d r u h é h o .  R a bj  e  p ř e s p ř í l i š  s l a b ý  n a  to, a b y  vytvořil s v é  vlastní h o d n o t y ,  p r o t o  p o u z e   o b r a c í  ty, které s u v e r é n n ě  p o s t u l o v a l  p á n .   Z p ů s o b  u v a ž o v á n í  r a b a j  e  n á s l e d u j í c í .  H o d n o t y  p á n a  j s o u  š p a t n é ,  t u d í ž  o p a č n é  h o d ­ noty ( n a p ř .  p o k o r a ,  f i l a n t r o p i e  a t d . )  j s o u  d o b r é .  R a b  t e d y  p o t ř e b u j e  d r u h é h o ,  a b y  m o h l   povstat j a k o  s e b e ­ v ě d o m á   individualita.  S y l o g i s m u s   r a b a   s p o č í v á   v t o m ,  ž e  p o t ř e b u j e   d v o j í  n e g a c i  k e  s v é m u  s e b e ­ p o t v r z e n í .  R a b  j e  t e d y  skrytý h e g e l i á n e c ,  j e h o ž  m y š l e n í ,  o b ­ d o b n ě  j a k o   u  H e g e l a ,  p r o d u k u j e  p o u z e  p r o t i k l a d y   a n e g a c e ,  p ř i č e m ž  j e d i n o u   a f i r m a c í ,   kterou z n á ,  j e  n e g a c e  n e g a c e .  D i a l e k t i k a j  e  t e d y  i d e o l o g i í  r e s e n t i m e n t u  ( [ 4 ] ,   149), a r g u ­ m e n t u j e  D e l e u z e ,  j e l i k o ž  v y c h á z í  z t o h o ,  ž e  negace  negace  j e  r o v n a  afirmaci.  Deleuzeho  hledání  nového,  ne­dialektického  pojetí  diference  tedy  vyúsťuje  v n á s l e d u j í c í  k o n s t a t o v á n í .  D i f e r e n c e ,  k t e r o u  h l e d á m e ,j  e  d i f e r e n c í  m e z i  diferencí  a pro­ tikladem.  P á n   se>  s p o k o j u j e  s t í m ,  ž e j  e  o d l i š n ý  ( d i f e r e n t n í ) ,  n e v i d í  p r o t i k l a d  t a m ,  k d e j  e   d i f e r e n c e .  R a b  n a p r o t i  t o m u  i n t e r p r e t u j e  v š e c h n y  d i f e r e n c e  j a k o  p r o t i k l a d y .  P á n  j e  s p o ­ k o j e n   se  s v o u   o d l i š n o s t í   a  necítí  s e   být  o h r o ž e n   n á z o r y   či  e x i s t e n c í  j i n ý c h .   R a b   o d   p o č á t k u  s o u p e ř í  s j i n ý m i , j  e  n a  n i c h  z á v i s l ý  s v o u  p r v o t n í  n e g a c í .   Z  h l e d i s k a  p á n a ,   z h l e d i s k a  afirmace,  n e g a c e  n e n í  p r o t i k l a d e m  a f i r m a c e .  " N e "  z d e   nestojí  v o p o z i c i   k  " a n o " ,  n ý b r ž  o z n a č u j e  d i f e r e n c i .  Z  t o h o ,  ž e  A  n e n í   B,  n e p l y n e  z á v ě r ,   ž e  A j e  non­B,  n ý b r ž  p o u z e  to, ž e  A j e  n ě c o  j i n é h o  n e ž   B.  P o k u d  t e d y   z  h l e d i s k a  a f i r ­ m a c e   ( z  h l e d i s k a   p á n a )  j e  v z t a h   m e z i   afirmací  a  negací  d i f e r e n c e   a  nikoli  p r o t i k l a d ,   plyne z t o h o ,  ž e  p á n  n i k d y  n e v n í m á  n e g a c i  j a k o  cosi n e g a t i v n í h o ,  p r o t i k l a d n é h o .  J e s t l i ž e   tedy p á n  p o p í r á  r a b a , j  e h o  n e g a c e  n e n í  protikladem  k a f i r m a c i  d r u h é h o ,  n ý b r ž j  e  v ý s l e d ­ k e m   j e h o   vlastní  a f i r m a c e ,  j e ž  j e  j i n á   o d   a f i r m a c e   d r u h é h o .   V  t o m t o   p ř í p a d ě  j d e   o  stvrzující  negaci,  k t e r á  n e n í  n i č í m  j i n ý m  n e ž  a f i r m a c í  r o z d í l u  m e z i  d v ě m a  diferencemi.  Pán  t e d y   n e v i d í   v n e g a c i   r a b a   protiklad  k e   s v é   a f i r m a c i .   N a o p a k   z h l e d i s k a   r a b a ,   z  h l e d i s k a   negace,  j e  a f i r m a c e  p r o t i k l a d e m  n e g a c e .  R a b  n e c h á p e  t o ,  c o  z  aktivní  n e g a c e   činí j i n o u  a f i r m a c i .  V n í m á  j i  p o u z e  j a k o  c o s i ,  č e m u  m u s í  z e  v š e c h   sil  v z d o r o v a t ,  m á ­ l i  

F i l o z o f i a  5 6 ,  2 

93 

být.  R a b  t e d y  v y c h á z í   z t o h o ,  ž e  j e h o  v l a s t n í  p o p í r á n í  p á n a j  e  d ů s l e d k e m   negace  j e h o   s a m é h o  z e  s t r a n y  p á n a ,  a n i k o l i  u p l a t n ě n í m  p r i n c i p u  t v o r b y  j e h o  ( r a b s k ý c h )  a f i r m a c í .   O p u s ť m e  n y n í  t u t o   D e l e u z e h o   inspirativní,  n i c m é n é   p r o  m n o h é  z n a č n é  o d t a ž i t o u   a n a l ý z u   a p o k u s m e  s e  n a  j e d n o d u c h é m  p ř í k l a d u  u k á z a t  p o s t m o d e r n í  p o s t o j   k  diferenci.  P o s t m o d e r n í   v t o m t o   p ř í p a d ě   z n a m e n á ,  ž e   n e c h á p e m e   to,  c o  j e  r o z d í l n é   ( d i f e r e n t n í ) ,   j a k o  v a r i a n t y  t é h o ž ,  a l e  k a l k u l u j e m e  s e  zásadním  d i s e n s e m ,   s n e s j e d n o t i t e l n o s t í ,  s e  s p o ­ rem.  Postmoderní  pojetí  diference  archaizuje  představu,  ž e   cílem  komunikace  ve  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  j e  k o n s e n s u s ,   a s i m i l a c e ,  j e d n o t a ,  r o v n o p r á v n o s t ,  s h o d a  a t d . ,   n ě j a k á   s j e d n o c u j í c í  i n t e r p r e t a c e  c h a o t i c k y  o b í h a j í c í c h  s d ě l e n í .  K o n s e n s u s  n e n í  ani ž á d o u c í ,  ani  realistickou  p e r s p e k t i v o u  p r o  s p o l e č n o s t ,  v e  k t e r é   lidé s i c e  v z á j e m n ě  s p o l u p r a c u j í ,  a l e   n e s o u h l a s í  s p o l u .  P o v a ž o v a t  k o n s e n s u s  z a  s t r a t e g i c k ý  cíl k o m u n i k a c e  z n a m e n á  v y c h á z e t   z n e b e z p e č n é h o  p ř e d p o k l a d u ,  ž e  d i f e r e n c e  ( r o z d í l y )  j s o u  p l o d e m  n e d o r o z u m ě n í  či c h y b   a ž e   p ř i r o z e n ý m   s t a v e m   s p o l e č n o s t i   n e n í   m n o h o z n a č n o s t   a  r o z p o r n o s t ,   a l e   j e d n o ­ z n a č n o s t  a s h o d a .   Příklad  první,  š v é d s k o ,  k t e r é  m á  v e  d v a c e t i č l e n n é  v l á d ě  j e d e n á c t  ž e n   a  ř a d í  s e  tak  m e z i  p r ů k o p n í k y  r o v n o p r á v n o s t i  o b o u  p o h l a v í ,  s e  n y n í  z a s a z u j e  z a  s v o l á n í  c e l o s v ě t o v é   k o n f e r e n c e  v z á j m u  p o s í l e n í  ú l o h y  m u ž ů  v e  s v ě t ě .  S n a h a  o  r o v n o p r á v n o s t  o b o u  p o h l a v í   s e  n e d o s t a t e č n ě  s o u s t ř e ď u j e  n a  m u ž s k o u   roli,  p r o h l á s i l a   š v é d s k á   m i n i s t r y n ě  s o c i á l n í c h   věcí  M a r g a r e t a  W i n b e r g o v á ,  d o  j e j í h o ž  r e s o r t u   patří t o t o  t é m a .  M n o z í  s t ř e d o e v r o p a n é ,   kteří s e  d o v í d a j í  o ž i v o t ě  m ů ž u  v e  Š v é d s k u  z e  s d ě l o v a c í c h  p r o s t ř e d k ů ,   si  p a t r n ě  p o d r ž u j í   idylickou  p ř e d s t a v u   ž i v o t a   v t é t o  s k a n d i n á v s k é   z e m i .   U ž í v a j í   si  s a u n u ,   p o p í j e j í  v o d k u   a  v ě n u j í  s e  k r á s n ý m  ž e n á m ,  k t e r é  s d í l e j í  s m u ž i  z c e l a  v o l n ý  p ř í s t u p  k s e x u .   A s i  b y c h o m  s e  nestačili divit, j a k  o s l a b e n á j  e  r o l e  m u ž e  v t é t o  z e m i .  M l a d é  S v ě d k y   p o ž a d u j í ,  a b y  j e j i c h   m u ž i   p o u ž í v a l i   z á c h o d   v ý h r a d n ě   v s e d ě .   Č á s t e č n é   z h y g i e n i c k ý c h   d ů v o d ů ,  a l e  p ř e d e v š í m  p r o t o ,  ž e  m u ž ,  k t e r ý  při m o č e n í  stojí, d á v á  n a j e v o  p ř e v a h u  s v é h o   m u ž s t v í ,  č í m ž  j e n  z v y š u j e  m í r u  d e g r a d a c e  ž e n .  N a  m o č e n í  v s t o j e  n a h l í ž e j í  p o k r o k o v ě j š í   Š v é d k y  j a k o  n a  p r o j e v  n e j v ě t š í h o  s p r o s ť á c t v í ,  d o k o n c e  j a k o  n a  n ě c o ,  c o  m ů ž e  v y v o l á v a t   d o j e m   násilí.  J e s s i k a   z U p p s a l y   p o ž a d u j e ,  a b y   si  partneři  se  k t e r ý m i   ž i j e ,   při  použiti  z á c h o d u  sedali. P r o j e v u j í  t í m  p r ý   úctu  k ž e n á m .  " B u d  m n e  c h t ě j í   a  b u d o u  d ě l a t ,  c o  j i m   ř e k n u " ,  p r o h l a š u j e  J e s s i k a ,  " n e b o  m o h o u  j í t " .  V e  Š v é d k u  d n e s  p ř e v l á d á  m e z i  m l a d ý m i   l e v i c o v ě  s m ý š l e j í c í m i  lidmi n á z o r ,  ž e  stát při použití z á c h o d u j  e  o d p o r n ý  c h l a p s k ý  z v y k   S k u p i n a  f e m i n i s t e k  n a   S t o c k h o l m s k é   U n i v e r z i t ě   v e d e  k a m p a ň   za  v y ř a z e n i   z á c h o ­ d o v ý c h  m u š l í  z p r o v o z u ,  j e l i k o ž  j e j i c h  ú č e l j  e  r y z e  s e x i s t i c k y ,  k d y ž j  e  m u ž e  p o u ž í v a t  j e n   m u ž s k é  p o h l a v í .  P ě t a d v a c e t i l e t á  s t u d e n t k a  p s y c h o l o g i e  Y o l a  říká, ž e  s e   u m l a d ý c h  m u ž ů   n e s e t k a l a   v t é t o   v ě c i   s ž á d n ý m  o d p o r e m .  N e j e d n a  š v é d s k á  š k o l a  j i ž  v y r o b i l a   n a   s t ě n ě   p e v n ě   u m í s t ě n ý  ž l á b e k   z p o r c e l á n u ,  a b y  s e  Š v é d o v é  m u ž s k é h o  p o h l a v í  m o h l i   k u l t u r n ě   a s i m i l o v a t  d o  n o v é h o  k u l t u r n í h o  ř á d u .  Z  p o h l e d u  m u ž e ,  k t e r ý   si j a k o  j á  o d m í t á  s e d n o u t ,   si  v š a k   t e n t o   n a   p o h l e d   e x o t i c k ý   p ř í k l a d   p ř e c e  j e n   z a s l u h u j e   p o z o r n o s t .   J e   t y p i c k o u   u k á z k o u  d i s t r i b u c e  h o d n o t ,  k t e r é  m a j í  s v ů j  p ů v o d  v  n e g a c i .   V  E m a n c i p o v a n é   Š v é d k y   n á m   n a   t o m t o   p ř í k l a d u   n á z o r n ě   ilustrují  to,  ž e   j e j i c h   popírání  m u ž s k é  a f i r m a c e  ( m o č e n í  v s t o j e )j  e  p r o  n ě  d ů s l e d k e m  n e g a c e  j i c h  s a m o t n ý c h   z e  s t r a n y  m u ž ů ,  a  nikoli u p l a t n ě n í m  j e j i c h  o d l i š n ý c h  a f i r m a c í .  N e g a c e  negace  j e  p r o  n ě   r o v n a  a f i r m a c i .  V n í m a j í  t u t o  m u ž s k o u  a f i r m a c i  j a k o  c o s i ,  č e m u  m u s í  m o d e r n í  ž e n a  čelit,  m á ­ l i   být  s e b e v ě d o m o u   a e m a n c i p o v a n o u   ž e n o u   v p ř e v á ž n ě   " m u ž s k é m   s v ě t ě " .   N e j d e   o  p o d e z í r a v o s t  ž e n   v ů č i  m u ž ů m  j a k o  s p í š e   o j e j i c h  t o u h u  p o  a b s o l u t n í  r o v n o s t i .  A b y   jí  v 

V 

V 

d o s á h l y ,  p ř e s v ě d č i l y  Š v é d k y  m u ž e  o j e j i c h  p r o v i n i l o s t i .  Š v é d o v é  m u ž s k é h o  p o h l a v í  n y n í   p o c i ť u j í ,  ž e  n ě c o  n e n í  v p o ř á d k u ,  a b y  p o u z e  o n i  m ě l i  v ý h o d u  p o u ž i t í  z á c h o d u  v s t o j e .  J e ­ li  však t e n t o  m u ž s k ý  p o s t o j ,  t a t o  d i f e r e n c e ,  p r o j e v e m  s e x  i smu, c o  si  p o t o m  p o č í t  s e  s a ­ m o t n ý m   s e x e m   h e t e r o s e x u á l ů ,   k t e r ý   t a k t é ž   p ř e d p o k l á d á   v ý l u č n ě   ž e n s k o u   a m u ž s k o u   roli? C o  si p o č í t  s t o u t o  diferencí?  P ř e s t a n e m e  m i l o v a t  m i l o v á n í ?   I I I .   P o   práci   Libidinální  ekonomie  ( 1 9 7 4 )   p u b l i k u j e   J.  F.  L y o t a r d   sérii  e x p e ­ r i m e n t á l n í c h ,   l i t e r á r n ě ­ f i l o s o f i c k ý c h  textů   Récits  tremblant,  Le  mur  du  pacijícjue,  k t e r é   p ř i p r a v u j í  p ů d u  p r o  p o s t m o d e r n í  o b r a t  u s k u t e č ň u j í c í  s e   v r o z m e z í   let  1 9 7 7 ­ 1 9 7 9 .  P r á c e   Pohanské  základy  z r o k u   1977 j e  L y o t a r d o v ý m  f i l o s o f i c k ý m  d i a l o g e m  s e  s e b o u  s a m ý m .   P o h a n s t v í  z d e  z n a m e n á  r a d i k á l n í  r o z c h o d  s e  z a m ě ř e n í m  m o d e r n í h o  m y š l e n í  n a  p r a v d u   a j i s t o t u .  O t á z k a  s p r a v e d l n o s t i j  e  p a k  s t ř e d o b o d e m  z á j m u  d i a l o g u   s J e a n ­ L o u p e  T h é b a u ­ d e m  Au  Juste  [6],  p r o b í h a j í c í m   v  letech  1 9 7 7 / 1 9 7 8   a p u b l i k o v a n é m   v r o c e   1979.  S p r a ­ v e d l n o s t   p ř e d p o k l á d á  j a k   hru  d l e   p r a v i d e l ,   tak  a u t o n o m i i   t ě c h t o   p r a v i d e l   v r ů z n ý c h   j a z y k o v ý c h  h r á c h .  P ř e v á ž n á  část r o z h o v o r u j  e  a n a l ý z o u  t o h o ,  c o  k o n s t i t u j e  p r e s k r i p t i v n í   d i s k u r s  a j a k  p r o b í h á  o s p r a v e d l n ě n í  p r e s k r i p t i v n í c h  vět.  P r o   lepší p o c h o p e n í  t o h o ,  c o  L y o t a r d  m í n í  pohanstvím,  p ř i p o m e ň m e j  e h o  z á k l a d n í   v ý c h o d i s k a .   L y o t a r d   v y c h á z í   d ů s l e d n ě   z p ř e d p o k l a d u ,  ž e  j a z y k o v é   struktury  r a d i k á l n ě   d e t e r m i n u j í   ž i v o t   č l o v ě k a  j a k o  s p o l e č e n s k é h o   s u b j e k t u .   J a z y k  j e  L y o t a r d e m   i n t e r p r e ­ tován  v d u c h u   S a u s s u r a   a  D e r r i d y ,  j a k o  s y s t é m   v z á j e m n ý c h  d i f e r e n c í ,  p ř i č e m ž  v ý z n a m   z n a k ů  j e  k o n s t i t u o v á n   nikoli  p o z i t i v n ě ,  o d k a z e m   k o b s a h u ,  n ý b r ž  d i f e r e n c e m i ,  r o z d í l y .   Lidský  svět j e  p r o   L y o t a r d a  j i ž  v ž d y  j a z y k o v ě  z p r o s t ř e d k o v a n ý m   s v ě t e m .   S u b j e k t   s o ­ c i a l i z o v a n ý  d o  j a z y k a  j e  s á m  s t r u k t u r o v á n  r o z d í l n o u   logikou u ž í v á n í  j a z y k a  ( p r e s k r i p c e ,   d e n o t a c e ,  v y p r á v ě n í ,  d e s k r i p c e ) ,  p ř i č e m ž  j e d n o t l i v á  užití j a z y k a  j s o u  n a v z á j e m  n e p ř e v o ­ ditelná.  V  L y o t a r d o v ě   p o j e t í  j e  t e d y   lidské  " j á "   s t r u k t u r o v á n o   a n a l o g i c k y   k j a z y k u .  O b ­ d o b n ě  j a k o  j a z y k   i " j á "  j e  nekompletní,  decentralizované,  fragmentárni,  proměnlivé.  J á   j e  tedy ú z e m í m  j a z y k a  a p o d o b n ě j  a k o  j a k ý k o l i  v ý z n a m o v ý  o b j e k t ,  k t e r ý j  e   částí l i n g v i s ­ t i c k é h o  s y s t é m u ,j  e  v y m e z e n o  v ý š e  u v e d e n ý m i  č t y ř m i  c h a r a k t e r i s t i k a m i  ([6], 3 9 ) .  P r á v ě   t a t o  s p j a t o s t  j a z y k a  a j á  u m o ž ň u j e  L y o t a r d o v i  d á l e  o b h a j o v a t  to, c o  c h a r a k t e r i z u j e  j a k o  

pohanský  ideál.  K a ž d á  z j a z y k o v ý c h  h e r j  e  u v n i t ř  v y m e z e n a  i n s t a n c e m i ,  k t e r ý m i  j s o u  adresant.  t e n .   k t e r ý  m l u v í ,   adresát,  ten, k o m u j  e  p r o m l u v a  a d r e s o v á n a ,  refer ens,  t o .   o  č e m   se  m l u v í ,   a k o n e č n ě  smysl  toho,  c o  s e   říká. V z t a h y  m e z i  t ě m i t o  i n s t a n c e m i ,  pragmatika  jazykové  hry, j e  r o z d í l n á  p r á v ě  v závislosti n a  t o m ,  z d a  v ě t a ,  o n í ž  j d e ,  j e  v ě t o u  k o n s t a t u j í c í ,  a r g u ­ m e n t u j í c í ,  v y p r á v ě j í c í ,   p ř i k a z u j í c í  a t d .   Z á s a d n í   v š a k  j e  ten  f a k t ,  ž e  z p ů s o b ,  j a k ý m   n a   větu  p ř e d c h á z e j í c í   n a v a z u j e   v ě t a   n á s l e d u j í c í ,   n e n í   v p r i n c i p u   p ř e d u r č e n .   P ř e s t o ,   ž e   z ž á d n é  v ě t y  n e l z e  v y v o d i t  z p ů s o b ,  j a k ý m  n a  ni m á  být n a v á z á n o ,  e x i s t u j e  j i s t á  r e g u l a c e   m o ž n ý c h  z p ů s o b ů  n a v a z o v á n í ,  d a n á  z a c í l e n í m  j a z y k o v é  hry. K a ž d á   z j a z y k o v ý c h  h e r  s e   t e d y   v y z n a č u j e  t í m ,   ž e  p o d ř i z u j e  v ě t y  d o  n í   p a t ř í c í  j i s t é   finalitě  ­  o t á z c e ,   a r g u m e n t u ,   z v o l á n í ,   d ů k a z u ,   p ř í k l a d u ,   p ř í k a z u   atd.  U v n i t ř  j e d n o t l i v ý c h   j a z y k o v ý c h   h e r  j e   n a v a ­ z o v á n í   vět  p o d ř í z e n o  p r a v i d l ů m ,   k t e r é   u r č u j í ,   o c o  j d e   a c o j  e  ú č e l e m .   Při  p ř e c h á z e n í   z j e d n o h o  ž á n r u  či j a z y k o v é  h r y  d o  j i n é ,  v š a k  t a k o v á  p r a v i d l a  ani ú č e l y  n e e x i s t u j í .   P r o  L y o t a r d a  t e d y  f a k t ,  ž e  " j á "  k o n s t i t u o v a n é  p l u r a l i t o u  j a z y k o v ý c h  h e r  n e n í  jedno­ tou,  z n a m e n á ,   ž e  j e   n u t n ě   h e t e r o g e n n í ,   k o n s t i t u o v a n é   nikoli  n e z b y t n ě   k o h e r e n t n í m i  

F i l o z o t l a  5 6 ,  2 

95 

z á j m y  ([6], 3 6 ) .  J e d i n e c  m ů ž e  b ý t  s o u č a s n ě  m i l u j í c í m  o t c e m  a v e l i t e l e m  k o n c e n t r a č n í h o   t á b o r a .  J i n ý m i  s l o v y  " j á "  j e  r a d i k á l n ě  pluralitní.  T a t o  v ý c h o d i s k a   v e d o u   L y o t a r d a   k z á v ě r u ,  ž e  k o n s e n s u s   v e   s p o l e č n o s t i  j e  d o s a ­ h o v á n   a p l i k o v á n í m   u n i f i k u j í c í c h  struktur,  a o v l i v ň u j í  t a k t é ž  j e h o  p o j e t í  s p r a v e d l n o s t i .   S p o l e č e n s k ý  s y s t é m  m ů ž e  n a  j e d n é  s t r a n ě  f u n g o v a t  j e n  t í m ,  ž e  r e d u k u j e  s l o ž i t o s t ,   a  n a   d r u h é   s t r a n ě   p o d n ě c u j e  p ř i z p ů s o b e n í   i n d i v i d u á l n í c h   a s p i r a c í   v l a s t n í m   ú č e l ů m .   Indivi­ d u á l n í  a s p i r a c e   lze  n e b r a t   v ú v a h u ,  a l e  t í m   s y s t é m   r i s k u j e  v á ž n é  p o r u c h y .  A d m i n i s t r a ­ tivní  p r o c e d u r y   v e d o u   k t o m u ,   ž e  j e d n o t l i v c i   b u d o u   chtít  to,  c o   s y s t é m   p o t ř e b u j e .   K o n t r o l a   a o v l á d n u t í  k o n t e x t u ,  u p ř e d n o s t ň o v á n í  j i s t ý c h   n a r a c í   a j a z y k o v ý c h  h e r ,  j e  p r o   s y s t é m  n e z b y t n o s t í .  S p r a v e d l i v á  b u d e  s i t u a c e   v p ř í p a d ě ,  ž e  všichni p o t e n c i á l n í  v y p r a v ě č i   b u d o u  m o c i  uplatnit s v o u  s c h o p n o s t  v y p r á v ě t  z e  s v é  vlastní p e r s p e k t i v y ,  p ř i č e m ž  ž á d n é   n a r a t i v n í  p o l e  n e b u d e  p r i v i l e g o v á n o  v ů č i  j i n ý m .  T e n t o  p o ž a d a v e k  s p r a v e d l n o s t i j  e  p o ž a ­ d a v k e m   r o z m a n i t o s t i   o s p r a v e d l n ě n í .   P r i n c i p e m   p o h a n s t v í  j e  r ů z n o r o d o s t   a r o z m a n i t o s t   zdůvodnění.  L y o t a r d ů v  z á j e m   o p r o b l e m a t i k u   p r e s k r i p t i v n í c h   vět j e  n i c m é n ě  z a c í l e n   p o l i t i c k y .   C í l e m j  e  d o s á h n o u t  s t a v u ,  v e  k t e r é m  b u d e  j a k á k o l i  n e s p r a v e d l n o s t  a r t i k u l o v á n a .  V z h l e ­ d e m   k t o m u ,   ž e   n a   p ř e d c h á z e j í c í   v ě t u   lze  n a v á z a t   r o z m a n i t ý m i   druhy  vět,  je  k a ž d é   k o n k r é t n í   v ě t n é   s p o j e n í  j i s t ý m   d r u h e m   vítězství j e d n o h o   v ě t n é h o   r e ž i m u   n a d   j i n ý m .   L y o t a r d ů v   politický  ideál j e  v e d e n   s n a h o u   d á t   zaznít  hlasu  i těch  č á s t í   n a š e h o  já  n e b o   t ě m   h l a s ů m   druhých,  k t e r é   j s o u   m a r g i n a l i z o v á n y   či  o d m í t á n y   j a k o   n e v y j á d ř i t e l n é   v d ů s l e d k u  s p o l e č n o s t í  v y ž a d o v a n é h o  p o ž a d a v k u  j e d n o t y  a  stability. N e s p r a v e d l n o s t  z d e   j e  e k v i v a l e n t e m   m l č e n í   t ě c h t o   o d m í t a n ý c h  j a z y k o v ý c h   h e r   a  n a r a c í .   N á s l e d u j í c í  c i t a c e   p o u k a z u j e   n a   to,  ž e   L y o t a r d   si j e  v e l i c e   d o b ř e   v ě d o m   obtíží,  k t e r é   p o h a n s k ý   ideál  u p l a t ň o v a n ý  v p o l i t i c e  p ř i n á š í .   "Jestliže v y c h á z í m e  z r o z m a n i t o s t i  j a z y k o v ý c h  h e r ,  j e s t l i ž e  v y c h á z í m e  z  p ř e d p o k l a ­ d u ,  ž e  s p o l e č e n s k é  v z t a h y  n e j s o u  v y t v á ř e n y  j e d i n ý m  t y p e m  vět, v ů l e  či  d i s k u r s u ,  a l e  ž e   j s o u  u t v á ř e n y  m n o ž s t v í m   ty p ů  t ě c h t o  h e r   p o t o m  j s o u  sociální partneři p o l a p e n í  p r a g ­ m a t i k a m i ,  j e ž  j s o u   r o z d í l n é  j e d n a   vůči  d r u h é .   K a ž d á   z t ě c h t o  j a z y k o v ý c h   h e r   o p e r u j e   s  distribucí rolí, k t e r á j  e  p r o   ni  t y p i c k á .  ...Existuje z d e  tedy, n e m o h u   říci  vlnění, j e l i k o ž   t o  p ř e d p o k l á d á  j e d n o t u ,   z n í ž  vlny v z c h á z í ,  ale s p í š e  p e s t r á  s k l á d a č k a  j a / \ k o v \ c h  p r a g ­ m a t i k ,  j e ž  v i b r u j e  v e š k e r ý m  č a s e m .   T í m   m á m   n a   m y s l i ,   ž e   s o c i á l n í   partneři,  lidé,  kteří j s o u   p r a g m a t i k o u   p o l a p e n i ,   z a u j í m a j í   v n í  jistou p o z i c i ,  k t e r á j  e  n e s o u m ě ř i t e l n á  s k a ž d o u  j i n o u  p o z i c i .  N e s o u m č í  iiel­ n o s t  s e  n e t ý k á  p o u z e  p o z i c e  p r o m l o u v a j í c í h o  a p ř í j e m c e  u v n i t ř  j e d n é  j a z y k o v é  h r y ,  a l e   t a k t é ž   j e d n é   a t é ž e   p o z i c e   v r ů z n ý c h   j a z y k o v ý c h   h r á c h .   N e n í   t o t é ž   být  p ř í j e m c e m   ( a d r e s a n t e m )   v y p r á v ě n í   n e b o   a d r e s a n t e m   d e n o t a t i v n í h o   d i s k u r s u ,   v n ě m ž   j d e   o  p r a v d i v o s t ,  či  být a d r e s a n t e m  p ř í k a z u .  O b r a z ,  který při t a k o v é m t o  z k o u m á n í  v y v s t á v á   j e  o b r a z e m  a b s e n c e  j a k é k o l i  j e d n o t y ,  a b s e n c e  totality.  Idea,  k t e r o u ,  j a k  m y s l í m ,   d n e s  p o t ř e b u j e m e  uplatnit  v p ř í p a d ě  p o l i t i c k é h o   r o z h o ­ d o v á n í ,  n e m ů ž e   být  v ž á d n é m  p ř í p a d ě   ideou  totality, j e d n o t y .  M ů ž e  j í  b ý t   p o u z e   i d e a   r o z m a n i t o s t i  či r ů z n o r o d o s t i .  O t á z k y ,  které s e  v t é t o  s o u v i s l o s t i  n a b í z í ,  j s o u  p a k  tyto. J a k   m ů ž e  u p l a t n ě n í  t é t o  idey p r o m ě n i t  p o l i t i k u ?  J e  politika u s m ě r ň o v a n á  t o u t o  i d e o u  r o z m a ­ nitosti v ů b e c  m o ž n á ?  J e  m o ž n o  r o z h o d o v a t  s p r a v e d l i v ě  při s o u č a s n é m  z a c h o v á n í  r o z m a ­ nitosti?  M ů ž e  t e d y   e x i s t o v a t   pluralita s p r a v e d l n o s t í ?  N e b o j  e  idea  s p r a v e d l n o s t i   i d e o u   plurality? N e j d e  o  s t e j n o u  o t á z k u .  J s e m  p e v n ě  p ř e s v ě d č e n   o t o m ,  ž e  o t á z k a ,  p ř e d  k t e r o u  

96 

nyní s t o j í m e ,  j e  o t á z k o u  plurality, ideou s p r a v e d l n o s t i ,  k t e r á  j e  v t é ž e  s a m é  chvíli  i i d e o u   plurality j a z y k o v ý c h  h e r . "  ( [ 6 ] ,  9 3 ­ 9 5 )   P o h a n s k ý   ideál  v L y o t a r d o v ě   p o j e t í   m á   být  v ý c h o d i s k e m   p r o   a l t e r n a t i v u   v ů č i   s o u č a s n é  politice, p e r s p e k t i v o u ,  k t e r áj  e  v e d e n a  i d e á l e m  s p r a v e d l n o s t i  j a k o  r o z m a n i t o s t i   o s p r a v e d l n ě n í .   J i n ý   z p ů s o b ,   j a k   v y j á d ř i t   to,  c o   L y o t a r d   m í n í   p o h a n s k ý m   i d e á l e m   v politice, j e  říci, ž e  n e e x i s t u j í  p r e s k r i p c e ,  k t e r é  b y  b y l y   v  n e u t r á l n í m  p o s t a v e n í  v ů č i  h e ­ t e r o g e n n í m  j a z y k o v ý m   h r á m .  N e e x i s t u j í  t e d y  ž á d n á   u n i v e r z á l n í   p r a v i d l a ,  j e j i c h ž  a p l i ­ k a c e  z a j i š ť u j e   s p r a v e d l n o s t ,  ž á d n á  n a  k o n t e x t u  n e z á v i s l á  kriteria o s p r a v e d l n ě n í .  E x i s t u j e   p o u z e  r o z m a n i t o s t  o s p r a v e d l n ě n í  r e l e v a n t n í c h   v k o n k r é t n í m  p r a g m a t i c k é m  k o n t e x t u .  V e   chvíli, k d y j  e  p r a g m a t i c k ý  k o n t e x t  o p u š t ě n ,  legitimita o s p r a v e d l n ě n í  k o n č í .  L y o t a r d  n a ­ h r a z u j e  t r a d i č n í  p ř e d s t a v u  u n i v e r z á l n í c h  p r a v i d e l  p o h a n s k o u  instrukcí. N e e x i s t u j e  z á k o n   či  p r a v i d l o ,   k t e r é   lze  u p l a t ň o v a t   u n i v e r z á l n ě ,  p r o t o ž e  t a k o v é t o  p r a v i d l o  n u t n ě   i g n o r u j e   rozdílné p r a g m a t i k y  a  tím t e r o r i z u j e  j i n a k o s t .   K a ž d á   z j a z y k o v ý c h   h e r   t e d y   k o n s t i t u u j e   s v r c h o v a n o u   o b l a s t ,   v n í ž  j s o u   o s p r a ­ v e d l n ě n í   legitimní p o u z e   v závislosti  n a  k o n k r é t n í m   p r a g m a t i c k é m   k o n t e x t u .  K a ž d á  j a ­ z y k o v á  h r a  m á  t e d y  vlastní p r a v i d l a ,  j i m i ž  a  uvnitř n i c h ž  m ů ž e  b ý t  s o u z e n a .  " N a  p o č á t k u   s t o j í   r o z m a n i t o s t   s p r a v e d l n o s t í ,   p ř i č e m ž   k a ž d á   z  nich  j e   d e f i n o v á n a   v e   v z t a h u   k  p r a v i d l ů m  s p e c i f i c k ý m  p r o  j e d n o t l i v é  h r y .  T a t o  p r a v i d l a  p ř e d p i s u j í ,  c o  m á  být d e n o t a ­ tivní  v ě t o u ,   c o   p r e s k r i p t i v n í ,   c o   z k o u m a j í c í . "   ( [ 6 j ,   100)  P o u ž í t   p r a v i d l a   r e l e v a n t n í   v j e d n é  j a z y k o v é  h ř e  p r o  s o u z e n í   v j i n é  z n a m e n á  v y k o n á n í  násilí  n a   p r i n c i p u  s v r c h o v a ­ nosti,  u p l a t n ě n í   t o t a l i t n í h o   i m p u l s u   s m ě r e m   k e   stabilitě  a j e d n o t ě ,   i m p u l s u ,   k t e r ý   s t o j í   v p r o t i k l a d u   k e  s v o b o d ě .   V ě d e c k á  h r a  p r a v d y   a  etická  h r a   m o r á l n í h o  z á v a z k u ,   k o n s t i ­ t u u j í  d v ě  o d l i š n é  j a z y k o v é  hry, p ř i č e m ž  " f a k t "  r e l e v a n t n í  p r o  v ě d u  n e m ů ž e  l e g i t i m o v a t   etický z á v a z e k .  Z  t o h o ,  c o  j e ,  n e v e d e  ž á d n á  j e d n o z n a č n á  instrukce k t o m u ,  c o  s e  m á .   " S p r a v e d l n o s t   n e s p o č í v á   t e d y   p o u z e   v  r e s p e k t o v á n í   p r a v i d e l .   J d e   t a k t é ž   o  u v ě ­ d o m ě n í   si  limitů  t ě c h t o   p r a v i d e l   a  o  m o ž n o s t   v y t v á ř e n í   p r a v i d e l   n o v ý c h ,   p o t a ž m o   o  v y t v á ř e n í  n o v ý c h  j a z y k o v ý c h  h e r . "  ( [ 6 ] ,   1 0 0 ­ 1 0 2 )  S p r a v e d l i v á j  e  p a k  s p o l e č n o s t ,  k t e r á   g a r a n t u j e  s v o b o d u   v y t v á ř e t   n o v á  p r a v i d l a   a v ě t n é  r e ž i m y ,  p o d p o r u j e  v z n i k   n o v ý c h  p o ­ d o b   "já",  s p o l e č n o s t   k t e r á   p o v a ž u j e  z a   teroristické   v y h á n ě n í   t ě c h t o   n o v ý c h   p r o m l u v   z  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u .   L y o t a r d o v o  n o v é   c h á p á n í  p o j m u  s p r a v e d l n o s t  j e j  činí  v e l i c e  p ř i ­ tažlivým  p r o  m a r g i n a l i z o v a n é  s p o l e č e n s k é  vrstvy  a s k u p i n y ,  které č a s t o  n e m o h o u  s v o u   jinakost  ( p r o f e s n í ,  s e x u á l n í ,  e k o n o m i c k o u ,  e t n i c k o u  a t d . )  a r t i k u l o v a t  v e  v e ř e j n é m  p r o s ­ toru,  k d e  z í s k a l y   d o m i n a n t n í   p o s t a v e n í   v e l k é   i n s t i t u c i o n a l i z o v a n é  j a z y k o v é   h r y ,   n a p ř .   m a k r o e k o n o m i c k é  teorie, p o l i t i c k é h o  liberalismu či p o z i t i v n í h o  p r á v a .   IV.  V  č e m  t e d y  s p o č í v á  k v a l i t a  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u   a j a k  j i  m ě ř i t ?  Z d ů r a z n ě m e  p ř e ­ d e v š í m ,   ž e   p r v n í   n e b e z p e č n o u   iluzí j e   tu  p ř e d s t a v a ,   ž e   p o d m í n k o u   t v o r b y   k v a l i t n í h o   v e ř e j n é h o  m í n ě n í j  e  neutralita  a  objektivita.  O b j e k t i v i t a j  e j  e d n í m   z ú d ě s n ý c h  d ě d i c t v í   m o d e r n o s t i .  N a v o z u j e  a t m o s f é r u  v ě d e c k o s t i ;  p o d   t o u t o  r o u š k o u   v š a k  v y j a d ř u j e  o c h o t u   č l o v ě k a   p o d ř í d i t   s v é  j e d n á n í   a m y š l e n í   n ě j a k é   nutnosti,  z j e j í ž   v ů l e   p a k   b u d e   m o c i   č l o v ě k  e x i s t o v a t  m i m o  d o b r o  a z l o .  O b j e k t i v i t a  j e  p ř í k a z ,  k t e r ý  n á m  říká: o d m y s l i  s e  o d   sebe, s v ý c h  s k r u p u l í ,  p ř e d s u d k ů ,  idejí  a p ř i p u s ť ,  a b y  s e  s k r z e  t v é  č i n y  p r o s a d i l a  d ě j i n n á   nutnost.  O b j e k t i v i t a   n e n í   n e ž   n i č e n í   h l e d i s e k   d r u h ý c h   lidí  v e  j m é n u   h l e d i s k a   n i k o h o .   Neutralita  a o b j e k t i v i t a   n e j s o u   d e m o k r a t i c k ý m i   h o d n o t a m i ,   p r o t o ž e   n u t n ě   v e d o u  

F i l o z o f i a  5 6 ,  2 

97 

k  d e l e g o v á n í  m o c i  s p e c i a l i z o v a n ý m  o l i g a r c h i í m ,  k t e r é  s e  p o d  j e j i c h  h l a v i č k o u  s n a ž í  p r o ­ sadit m o n o p o l  p r o  s v ů j  h l a s  v c h a o t i c k é m  v e ř e j n é m  p r o s t o r u .   P r o b l é m  s p o č í v á   v t o m ,  ž e  k v a l i t a  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u   r o s t e  v ž d y   z  o d v a h y  p o l o ž i t   si  o t á z k u ,  n a  k t e r o u   si  n i k d o  n e m ů ž e  n a l i s t o v a t  o d p o v ě ď  v n ě j a k é  p ř í r u č c e ,  k a t a l o g u   či  o d b o r n é  p u b l i k a c i ,  a l e  m u s í  o d p o v ě d ě t  s á m  z a  s e b e .  M y s l e t  z d e  z n a m e n á  p r o d r a t  s e  a ž   k t o m u ,  c o  n e n í   d á n o   p ř e d e m .   P ř e d e v š í m   a l e   v y l u č o v á n í m   o s o b n í c h ,   z a u j a t ý c h ,   r o z ­ p o r n ý c h ,  p ř e h n a n ý c h  p o h l e d ů   z v e ř e j n é h o  p r o s t o r u   s e  k v a l i t a  v e ř e j n é h o  m í n ě n í  p r u d c e   s n i ž u j e ,  p r o t o ž e  b e z  n i c h  si  n e j s m e  s t o  u v ě d o m i t  s v é  vlastní p ř e d s u d k y ,  o n y  z a s u t é  a s ­ p e k t y  naší s p o l e č n o s t i   i n á s  s a m o t n ý c h .  V e ř e j n é  m í n ě n í  s e  b e z  s u g e s t i v n í h o   a z a u j a t é h o   k ř i k u  r y c h l e  b a n a l i z u j e .   O b j e k t i v n í  p o z n á n í  a n e u t r á l n í  p o s t o j  n e j s o u  n e ž  s l o g a n y ,  p o d  n i m i ž  n á m  p o l i t i c k á   a  kulturní o l i g a r c h i e  v n u c u j e  s v é  vlastní  předsudky.  N e j v ě t š í  vliv n a  v e ř e j n é  m í n ě n í  m a j í   silné o s o b n o s t i ,  j e j i c h ž  o s o b i t ý m ,  r o z p o r n ý m   a z a u j a t ý m  v e r z í m  s v ě t a  d á v a j í  lidé p ř e d ­ nost p ř e d  n e o s o b n í m  ž a r g o n e m  e x p e r t ů  či p r o f e s i o n á l n í c h  " v e ř e j n ý c h  č i n i t e l ů " .   V  t o m t o   s m y s l u  v z r ů s t á  k v a l i t a  v e ř e j n é h o  m í n ě n í  ú m ě r n ě  t o m u ,  j a k  d o  n ě j  v s t u p u j í  ti,  kteří j s o u   o c h o t n i  žít d l e  s v ý c h  s k r u p u l í ,  kteří b r á n í  s v á  m a l á  " ž i v o t n í  s m e t i š t ě "  a  kteří s e  o d m í t a j í   n e c h a t  v m a n i p u l o v a t  d o  r o l e  u v n i t ř  s y s t é m u  s l o u ž í c í h o  n ě j a k é  n u t n o s t i .   D r u h ý m   p r o b l é m e m   při  p o s u z o v á n í   k v a l i t y   v e ř e j n é h o  p r o s t o r u  j e  p ř e d p o k l a d ,   ž e   j e h o  s m y s l e m  j e  p ř i s p í v a t   k e f e k t i v n ě j š í m u   f u n g o v á n í  s p o l e č e n s k é h o   s y s t é m u .   V ý v o j   m o d e r n í   s p o l e č n o s t i   b ý v á   s o c i o l o g y   ( D u r k h e i m ,   P a r s o n s )   p o p i s o v á n  j a k o   p o h y b   o d   s p o l e č e n s k ý c h   s t r u k t u r   z a l o ž e n ý c h   n a   o s o b n í m   styku,  n a   p ř í m é   k o m u n i k a c i ,   s m ě r e m   k  s t r u k t u r á m   f o r m á l n í m ,   t j .   k o r g a n i z a c í m   o v l á d a n ý m   s p e c i á l n ě   v y š k o l e n ý m i   f u n k ­ cionáři.  D ů l e ž i t ý m   m o m e n t e m   m o d e r n o s t i  j e   idea  " s t á t n í h o   z á j m u " .  T a   z n a m e n á ,   ž e   lidské č i n y  z a č í n a j í  b ý t   p o s u z o v á n y   z h l e d i s k a  j e j i c h  f u n k č n o s t i  p r o  e x p a n z i   státu,  p r o   j e h o  p r o s p ě c h ,  e f e k t i v n í  f u n g o v á n í  a m o c .   P ř e d s t a v a ,  ž e  s m y s l e m  v e ř e j n é h o  p r o s t o r u  j e  p ř i s p í v a t   k e f e k t i v n ě j š í m u  f u n g o v á n i   s p o l e č e n s k é h o  s y s t é m u ,  s e b o u  n e s e  cosi n e b e z p e č n é h o .  J d e   o  n e b e z p e č í ,  k t e r é  p ř e d s t a ­ v u j e   č l o v ě k ,   k t e r ý   p o s u z u j e   s e b e   i j i n é  j e n   z h l e d i s k a   e f e k t i v n o s t i   a z á j m u   struktur,  v n i c h ž j  e  z a k o t v e n .  V y c h v a l o v a n á  e f e k t i v i t a  s e  m ů ž e  velmi s n a d n o  z m ě n i t   v n a p r o s t o u   invazi  d o m i n u j í c í h o  r e ž i m u   řeči  d o   v e ř e j n é h o   p r o s t o r u .   V e   v e ř e j n é m   p r o s t o r u   n e j d e   o  větší  e f e k t i v n o s t   či  p r a v d u ,   a l e   o  to.  c o   n á s   o s v o b o z u j e   o d   autorit,  m i s t ,   s t r u k t u r   a  t e c h n o l o g i í ,  s k r z e  k t e r é  s e  e f e k t i v n o s t  či p r a v d a  u k a z u j í  a v y r á b ě j í .   Příklad  druhý.  A m e r i c k ý  z o o l o g  R o b i n  B a k e r  p o p i s u j e  v e  s v e  u s p a n é  k n i z e   l alka  spermií  s c h o p n o s t   s p e r m i í   ú t o č i t   n a   s p e r m i e   z p ř e d c h á z e j í c í   k o p u l a c e .   B a k e r   d o š e l   k z á v ě r u ,  ž e  l i d s k é  s p e r m i e  p o d o b n ě  j a k o  s a m č í  p o h l a v n í  b u ň k y   u d l o u h é  ř a d y  d a l š í c h   ž i v o č i c h ů ,  d o k á ž í  n e j e n  s o u t ě ž i t  m e z i  s e b o u   o t o ,  k t e r á  o p l o d n í  v a j í č k o .  S p e r m i e  j e d n o ­ h o  s a m c e  t a k é  d e s t r u k t i v n ě  p ů s o b í  n a  s v é  " p ř e d c h ů d c e " .  P o č í n a j e  v á ž k o u   a k o n č e  š i m ­ p a n z e m  si j e d n o t l i v é  d r u h y  v y v i n u l y  r ů z n é  m e t o d y ,  j a k  zajistit, a b y  s p e r m i e  p o s l e d n í h o   s a m c e   p o t l a č i l y   v o r g á n e c h   s a m i c e   s p e r m i e  j i n ý c h   s a m c ů ,   s n i m i ž   k o p u l o v a l a   k r á t c e   předtím.  B a k e r  v y s l o v i l  d o m n ě n k u ,  ž e  m u ž i  p r o d u k u j í  i zvláštní s p e r m i e  " k a m i k a d z e " ,  k t e r é   e x p l o d u j í  v t ě s n é  blízkosti s p e r m i í  j i n é h o  j e d i n c e ,   a t í m  j e  ničí. T a t o  v l a s t n o s t ,  o s t a t n ě   j a k o  v š e c h n o  v  p ř í r o d ě ,  m u s e l a  o v š e m  m í t  s v o u  p ř í č i n u .  D o v e d e n o  d o  k o n c e  t o  d l e  B a ­ k e r a  z n a m e n á ,  ž e  m u ž i  j s o u  s v o u  b i o l o g i c k o u   p o d s t a t o u   n a v y k l í   střídat  s e x u á l n í   p a r t ­ n e r y .   M i c h a e l a   S i v a ­ J o t h y   z  S h e f f i e l d s k é   u n i v e r z i t y   s B a k e r e m   n e s o u h l a s í   a  tvrdí,  ž e  

98 

v ž e n s k é m   o r g a n i s m u   f u n g u j í  m e c h a n i s m y   k o n t r o l u j í c í   kvalitu  p ř i j í m a n ý c h   s p e r m i í .   M n o ž s t v í  z m e t k ů j  e  t o t i ž  v y s o k é ,  u v á d í  M i c h a e l a  S i v a ­ J o t h y ,  a ž e n s k é  o r g á n y j  e  p e č l i v ě   testují.  V e  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  p o s t m o d e r n í  s p o l e č n o s t i  ř e š í m e  p r o b l é m y  d v o j í h o  d r u h u .  Za  prvé  p r o b l é m y ,  k t e r é   lze  vyřešit d a l š í m  r ů s t e m  s p e c i a l i z o v a n é h o  v ě d ě n í .  S p o r   o t o ,  z d a   m u ž i   p r o d u k u j í  s p e r m i e   " k a m i k a d z e "   či  nikoli,  lze  řešit  z v ý š e n í m   k o m p e t e n c e   d i s k u ­ tujících.  R.  B a k e r   a  M .  S i v a ­ J o t h y  p a k  m o h o u  r o z h o d n o u t  s v ů j  s p o r  n a p r .  p e č l i v ě j š í m   pozorováním,  úplnější  dokumentací  problému,  pozornějším  zobecněním  faktů,  roz­ šířením  k o m p a r a č n í h o   v z o r k u ,   u p l a t n ě n í m   m i n i a t u r n í   k a m e r y ,   p o u ž i t í m   p ř e v r a t n é   v ě d e c k é  m e t o d y  a t d .  O b d o b n ě j  e  t o   s o t á z k a m i ,  z d a  r o s t e  o r g a n i z o v a n á  t r e s t n á  č i n n o s t ,   z d a  s e  s n i ž u j e  či z v y š u j e  i n f l a c e ,  z d a  e x i s t u j í  T ­ n e u t r i n a ,  z d a  r o s t e  či  k l e s á  příliv z a h r a ­ ničních investic, z d a  r o s t e  d r o g o v á  z á v i s l o s t  m l a d i s t v ý c h  atd.  Za  druhé  s e  v e  v e ř e j n é m  p r o s t o r u  s e t k á v á m e  s p r o b l é m y ,  k t e r é  n e l z e  v y ř e š i t  d a l š í m   růstem  s p e c i a l i z o v a n é h o  v ě d ě n í .  O b y v a t e l é  Islandu, m a l é h o  o s t r o v a   v s e v e r n í  části A t ­ lantiku, s e  ú č a s t n í  p r o t i  s v é  vůli  u n i k á t n í h o   a k o n t r o v e r z n í h o  e x p e r i m e n t u .  V l á d a  Islan­ d u   p r o d a l a  g e n e t i c k é   i n f o r m a c e   a r o d o k m e n y  v š e c h   I s l a n ď a n ů  k o m e r č n í  f i r m ě  D e c o d e   G e n e t i c s ,   k t e r á   s e   s j e j  ich  p o m o c í   p o k u s í   o d h a l i t   g e n e t i c k ý   z á k l a d   d ě d i č n ý c h   c h o r o b   a  připravit n o v é  p o s t u p y  p r o  j e j i c h  léčbu. V l á d ě  v  R e y k j a v i k u  f i r m a  n a b í d l a ,  ž e  j í  b ě h e m   nejbližších  pěti  let  z a p l a t í  2 0 0   m i l i o n ů   d o l a r ů   z a   s o u h r n n é   i n f o r m a c e   o D N A ,   nositeli  dědičnosti.  T r a n s a k c e   m e z i   v l á d o u   a D e c o d e   G e n e t i c s   v z b u z u j e   m n o ž s t v í   o t á z e k .   K r o m ě   etických  o t á z e k   o  k o m e r č n í m   v y u ž i t í   g e n e t i c k é h o   d ě d i c t v í   n á r o d a   v y v s t á v a j í  o t a z n í k y   nad  s o u k r o m í m   a s o u h l a s e m  j e d n o t l i v c ů ,  j e j i c h  p r á v y   vůči  státu  atd. N a  v ý š e   u v e d e n é   o t á z k y ,   p o d o b n ě  j a k o   n a   o t á z k y ,   z d a   s e   m á m e   smířit  s p ř e p i s o v á n í m   D N A   u rostlin  a  ž i v o č i c h ů ,   z d a   p o v a ž o v a t   š k o l s t v í   z a   s o u k r o m ý   či  v e ř e j n ý   statek,  z d a   g l o b a l i z a c e   přináší  e k o n o m i c k ý   růst  a b l a h o b y t   či  e k o l o g i c k o u   d e v a s t a c i ,   c o  j e  t o   p o k r o k   či  z d a   zpřísnit  s t á v a j í c í  p o t r a t o v ý  z á k o n ,   s e  n e d á   o d p o v ě d ě t   d a l š í m   r ů s t e m   s p e c i a l i z o v a n é h o   v ě d ě n í ,  ú p l n ě j š í m  v ý č t e m  f a k t ů  či p o z o r n ě j š í m  p o z o r o v á n í m  a z o b e c n ě n í m .   N a  t a k o v é t o  o t á z k y  n e l z e  o d p o v ě d ě t  n e ž  tak, ž e  r o z k r y j e m e  j a k  s k r y t é  m o r á l n í ,  h i s ­ torické  a p o l i t i c k é  p ř e d p o k l a d y  příběhu,  v e  k t e r é m  t y t o  o t á z k y  v z n i k a j í ,  t a k  j e j i c h  v ů d č í   metaforu  a  p o e t i k u ,  k o l e m  n í ž  s e  d a n ý  p ř í b ě h   utvářel.  L y o t a r d   v p r á c i   Discours,  figure  ([7], 4 2 ­ 4 9 )  u k a z u j e ,  ž e  k e  k a ž d é m u  v n í m á n í  n e j e n ž e  patří n e v n í m a n é ,  n ý b r ž  ž e  p r á v ě   t o t o   v y l u č o v á n í ,   t a t o   s e l e k c e  j e  n a p r o s t o   z á s a d n í   p r o   naši  s c h o p n o s t   v n í m a t .   N ě c o   n a p ř í k l a d   v i d í m e   n i k o l i   p r o t o ,   ž e   n e j s m e  slepí,  a l e   p r o t o ,   ž e  p r o   v ě t š i n u  j i n é h o  jsme  slepí. C o s i  zviditelnit z n a m e n á  s o u č a s n ě   učinit n ě c o  j i n é h o   ­  p o z a d í ,   v n ě ,   o k o l í ,  p ř e d ,   d ř í v e   ­  v j i s t é m   s m y s l u   n e v i d i t e l n ý m ,  vytlačit j i n o u  strukturu d o  o f s a j d u ,  d o  s t a v u   lat­ e n c e ,  č a s t o  d o  s t a v u  ú p l n é h o  z a p o m e n u t í .   K a ž d ý  p r o b l é m ,  t e o r i e  či u d á l o s t ,  k t e r á  si v y n u c u j e  n a š i  p o z o r n o s t ,  c o s i  n á m  n a b í z í   či  o t e v í r á   p o l e  n o v ý c h   m o ž n o s t í ,  j e  viditelnou  figurou  d í k y   m o c i   v y l u č o v á n í .  J e  v i d i ­ telným d í k y  t o m u ,  ž e  p o n e c h á v á  v e  " t m ě "  v š e ,  c o  m u  k l a d e  o d p o r .  P o s l é z e  a l e  p o z a d í  ­ " t m a "  n a d  v i d i t e l n ý m  zvítězí, p r o m ě n í j  e  v n ě c o  z c e l a  j i n é h o ,  n e ž  č í m  s e  z d a l o  p ů v o d n ě   být, t í m ,  ž e  m u  v n u t í  soužití s e  z b y t k e m  s v ě t a   a n a š í  p ř e d c h á z e j í c í  z k u š e n o s t í .  L y o t a r d o ­ v a   k o n c e p c e   u k a z u j e ,  ž e   rozumět  n ě j a k é m u   problému,  pojmu  či  životnímu  sty lu  atd.  p ř e d p o k l á d á   vnímat  j a k  viditelné, t a k   p o z a d í ­ t m u ,   vidět, j a k  v i d i t e l n á  m o c  f i g u r y  p r o ­ b o u z í  k ž i v o t u  n e v i d i t e l n o u  m o c  p o z a d í .  

F i l o z o f i a  5 6 ,   2 

99 

* 

i 

N a z v e m e  s p o l u   s  L y o t a r d e m  o n e n  d r u h ý  t y p  o t á z e k ,  v y s k y t u j í c í c h  s e  v e  v e ř e j n é m   p r o s t o r u ,   otázkami  pozadí.  M á m e   t í m   n a   m y s l i ,   ž e   n a p r .   o t á z k a   o  využití  k l o n o v á n í   č l o v ě k a  či z a s a h o v á n í  d o  j e h o  D N A  p r o  z d r a v o t n i c k é  ú č e l y  b u d e  mít d o z a j i s t a  j i n é  po­ zadí  p r o  ty, kteří ž i j í  s v ů j  ž i v o t  v p ř í b č h u  s t v o ř e n í ,  n e ž  p r o  ty  z n á s ,  kteří v y z n á v a j í  e v o ­ luci.  V  p o z a d í  t ě c h t o  d v o u  p ř í b ě h ů  j s o u  d v ě  v e l k é  s t r h u j í c í  m e t a f o r y  s vlastní p o e t i k o u ,   dobrotivý  Bůh  tvůrce  v e r s u s  sobecký  gen,  k t e r é  s e  v z á j e m n ě  p r o b l e m a t i z u j í  a v y v r a c e j í .   V e ř e j n ý   p r o s t o r   m á   s v é   n a p ě t í ,   p r o t o ž e   v n ě m   při  ř e š e n í   r o z l i č n ý c h   t é m a t   n a   s e b e   n e u s t á l e   n a r á ž e j í   o n y   v e l k é   m e t a f o r y ,   p ř i č e m ž  j e j i c h   s p o r   č i n í   n á s   s a m o t n é   lepšími  a n a š e  r o z h o d o v á n í  k v a l i t n ě j š í m  a  l e g i t i m n ě j š í m .  O t á z k y ,  j e j í m ž  p o z a d í m  j s o u  o n y  v e l k é   m e t a f o r y ,  n e l z e  v y ř e š i t  p r o p r a c o v a n ě j š í  o d b o r n o u  a r g u m e n t a c í ,  k u m u l a c í  m a l ý c h  p r a v d   ani n e o s o b n í m  ž a r g o n e m  e x p e r t ů  ­  v t o m  s p o č í v á  c e l ý  p r o b l é m .   P o s t m o d e r n í  v e ř e j n ý  p r o s t o r  z v ý r a z ň u j e  d r u h ý  typ o t á z e k ,  d r a m a t i z u j e  s p o r  o n ě c h   v e l k ý c h  m e t a f o r .  T y  n á m  d í k y  k o n f l i k t ů m ,  k t e r é  v y v o l á v a j í ,  z p ř í s t u p ň u j í  o t á z k y  p o z a d í ,   j e j i c h ž  p o d m a n i v o u   m o c   si  v  k o l o t o č i   k a ž d o d e n n í h o   ž i v o t a   n e u v ě d o m u j e m e .  J e d n í m   z d ů s l e d k ů  m o d e r n o s t i j  e  t o ,  ž e  s p o l e č n o s t  s e  r o z p a d l a  d o  s p e c i a l i z o v a n ý c h  s e k t o r ů ,  v e   k t e r ý c h  lidé r e a g u j í  p o u z e  n a  s v é  vlastní p o p i s y  s v ě t a .  P o s t m o d e r n í  v e ř e j n ý  p r o s t o r  a k t u ­ a l i z u j e  u m ě n í   konverzace  j a k o  s c h o p n o s t i   v y t v á ř e t   a b u d o v a t  k o n t e x t y  p r o  n o v é   i n f o r ­ m a c e ,   o b r a z y   a p o p i s y   s v ě t a .   S p o r y   m e z i   o n ě m i   v e l k ý m i   m e t a f o r a m i   n e l z e   n i k d y   d e f i n i t i v n ě   vyřešit,  n i c m é n ě   d ů v ě r a   v  p o z i t i v n í   d ů s l e d k y   j e j i c h   z v i d i t e l ň o v á n í   v e   v e ř e j n é m  p r o s t o r u  j e  d n e s  j e d n í m   z p o s l e d n í c h   legitimních  z d r o j ů  d u c h o v n í  a u t o r i t y   fi­ l o s o f ů .  N i c m é n ě  ani  p o s t m o d e r n í  f i l o s o f o v é  n e m a j í  ž á d n é   ideje, k t e r é  b y   n á s   nadobro  v y v e d l y  z n a š e h o  c h a o t i c k é h o  a  p r o b l e m a t i c k é h o  s v ě t a  n a  b e z p e č n o u  p ů d u .  

LITERATURA  [ 1 ]   F E Y E R A B E N D .  P.:   Realism  and  Historicity'  of  Knowledge,  l i r  T h e  J o u r n a l  o ľ ľ h i l o s o p h )  

č. 8/1989.  [2]  LYOTARD, J.  F.: O  Postmodernismu.  Praha  1993.  [3]  R O R T Y ,  R.:  Contingency  Irony  and  Solidarity.  C a m b r i d g e  U n i v e r s i t )   P r e s s   19X9  [ 4 ]   D E L E U Z E ,  G . :  Nietzsche  and  Philosophy.  P ř e k l .  H u g h  T o m l i n s o n .  M i n n e a p o l i s ,   I ' i n v e r s u s   o f  M i n n e s o t a  P r e s s   1983. 

[5]  SORENSEN, V.: Neškodné  příběhy.  Praha  1993.  [6]  LYOTARD, J.  F. ­ THÉBAUD, J. L.:  Just  Gaming.  Minneapolis, University of Minnesota  Press  1985.  [7]  LYOTARD, J. F.:  Driftworks. N e w  York, Semiotext (e),  1984. 

Mgr. Tomáš Hauer, Dr.  Katedra společenských věd VOEB­TU  ill.  17.  listopadu  708 33 Ostrava  Česká republika   v 

100 

(