16‐1‐2015
Fryslân 2030: wonen zonder zorg(en) George de Kam Honorair hoogleraar Volkshuisvesting en grondmarkt, met bijzondere aandacht voor het wonen van ouderen Rijksuniversiteit Groningen Leeuwarden 15 januari 2015 www.rug.nl/staff/g.r.w.de.kam
Introductie • • • • • • •
Wie ben ik T d i Trends in wonen van ouderen d Kwetsbaarheid belangrijker dan leeftijd Lessen uit woonservicegebieden Demografie meer impact dan nieuw beleid Transformeren en investeren Transformeren en investeren Verbindingen en Regie voor wonen zonder zorg(en)
1
16‐1‐2015
2
16‐1‐2015
Erasmusheem gaat sluiten Gevolg van systeemwijzgingen, veroudering van gebouwen, verschuivende wensen van ouderen zelf
3
16‐1‐2015
Voorbeeld De Bogen te Harderwijk.. een van de vlaggenschepen van maatschappelijk ondernemende corporaties
4
16‐1‐2015
Kwetsbaarheid • ‘kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van h t het opeenstapelen van lichamelijke, t l li h lijk psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten’ (functiebeperkingen, opname, overlijden) (SCP rapport Kwetsbare ouderen (2011) p 11)
9
Kwetsbaarheid en gebruik AWBZ/WMO • SCP Kwetsbare ouderen in tel • Friesland op 4 p ep plaats provincies met 65+ (2009), in p ( ), middenmoot AWBZ met zorg+verblijf (2008) 3,56% bij 65+, 23,37% 80+ • Onderzoek vergelijkt kwetsbaarheid en gebruik formele zorg aan de hand van statistische gegevens • Gemiddeld 42,7% 65+ kwetsbaar, 32,6% formele zorg; bij 75+ is dat 54,3% en 51,8% • Grote verschillen tussen aandeel kwetsbare ouderen in Grote verschillen tussen aandeel kwetsbare ouderen in Friese gemeenten (kaarten en tabellen) • Grote verschillen tussen risico kwetsbaarheid en gebruik formele zorg (kaarten en tabellen) > belangrijke aandachtspunten voor lokaal beleid!
5
16‐1‐2015
Percentage kwetsbare 65+ (
bron: Kwetsbare ouderen
in tel. De balans tussen lokale zorgvraag en lokale ondersteuning. Fabian Dekker et al (2012) Verwey Jonker Instituut, WMO Kenniscahier nr 14, pag 45)
Verschil zorggebruik tov kwetsbare ouderen 65+ (Idem P 47)
6
16‐1‐2015
Ouderen profielen. Ontleend aan onderzoek van prof Joris Slaets en collega’s. Behoefte ondersteuning en zorg hang sterker samen met kwetsbaarheid dan met leeftijd. Grootte van de blokken geeft aandeel in de bevolking weer. Beleid zou er op gericht moeten zijn om overgang naar meer kwetsbare profielen zo veel mogelijk te beperken of af te remmen.
Extreem kwetsbaar Ervaren ernstige klachten in verschillende domeinen,
Multidomein problematiek Klachen in lichamelijk, psychisch, mobiliteit en cognitie. Ervaren soms te weinig aandacht. Lichamelijke en mobiliteit problemen Chronische aandoeningen en kunnen zich niet meer zelfstandig redden.
Complex xiteit
Somber en gespannen Moeite met ouder worden, passief en onzeker. Wel eens psychosociale klachten en last van geheugen. Chronische aandoeningen, maar redden zich prima. Vitaal Vitaal Begin chronische aandoeningen, maar verder geen beperkingen.
Kwetsbaarheid 13
Lessen uit woonservicegebieden • Belang vraagsturing: uiteindelijk kan alleen oudere zelf bepalen wat effectief is • Ouderen te weinig gerespecteerd in hun zelfstandigheid • Woning geschiktheid, ‐ aanpassingen en voorzieningen bepalen of l langer kan wonen (effectief) en naar behoefte aangepaste woning > k ( ff ti f) b h ft t i minder thuiszorg (doelmatig, efficiënt) • Woonservicegebieden zorgen er voor dat achteruitgang welbevinden van ouderen (bij toenemende beperkingen) wordt geremd • Wijknetwerk formeel/informeel bepaalt of welbevinden (beter) op peil blijft • Bescheiden bijdrage aan efficiëntie: minder ziekenhuisopnames •
Zie www.wonenouderen.nl Het onderzoek is gefinancierd door NWO in het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). Op genoemde website staan onderzoeksrapporten van het totale project, en van de 10 onderzochte proeftuinen (o.a. Bilgaard Leeuwarden)
7
16‐1‐2015
Demografie meer impact dan nieuw beleid ( ) bron:Monitor Investeren voor de toekomst 2012, ABF Research juni 2013, pag 35
Transformeren en investeren (
bron:
Seniorenhuisvesting vormt brandstof voor economie. Kamers van Koophandel, 2014 pag 6)
8
16‐1‐2015
Transformeren en investeren in Friesland (bron: idem KvK 2014 pag 24)
Verschillende reacties op noodzaak transformatie zorgvastgoed…
9
16‐1‐2015
Verschillend reacties op noodzaak transformatie zorgvastgoed …..
Prognose bandbreedte investeringsopgave provincie Friesland voor wegwerken tekort geschikt en verzorgd wonen (Bron idem KvK 2014 p 64 verzorgd wonen ( Bron idem KvK 2014 p 64)
10
16‐1‐2015
Relatieve Investeringsopgaven tot 2040 per gemeente (bron: idem KvK p 64) Gemeente
Minimaal per inwoner
Maximaal per inwoner
Harlingen
521
5.533
Littenseradiel / Lemsterland
433 resp. 430
4.596 resp. 4.568
Minimaal per 65+
Maximaal per 65+
Littenseradiel
2.712
28.820
Harlingen
2.515
26.719
Lemsterland
2.424
25.754
Gemeenten met Kleinste investeringsopgave
Minimaal per inwoner
Maximaal per inwoner
Menameradiel, / Achtkarspelen
164 resp. 177
1.746 resp. 1.884
Het Bildt, Dantumadiel
182 resp. 183
1.932 resp 1.946
Ontwikkelingslijnen (bron: Vergrijzing en ruimte, Planbureau voor de leefomgeving (2013))
• Verdere daling verhuismobiliteit ouderen • Eerder aanpassing dan nieuwbouw Eerder aanpassing dan nieuwbouw • Aanpassing wordt meer individuele opgave (ontstaan van nieuwe markten/producten) • Nog 10 jaar dempend effect van vergrijzing op doorstroming • Daarna toenemend effect uitstroom, tot jaarlijks 53.000 in 2030 • Regionaal verschillend effect vrijkomende woningen > relatie met krimp
11
16‐1‐2015
Achtergelaten woningen 2008 / 2038 (PBL 2013 p 113)
Gevolgen voor ruimte en wonen • Nivellering aan einde levensloop verdwijnt goeddeels dd l • Groeiende behoefte aan verzorgd / beschut wonen > locatie locatie krijgt nieuwe invulling > specifieke regionale deelmarkten • Niet te optimistisch over verzilveren Niet te optimistisch over verzilveren overwaarde in woningen • Nieuwe vormen wonen en zorg
12
16‐1‐2015
Verbinding en regie voor wonen zonder zorg(en) (bron: o.a. de Kam en Hendrixen 2012 p 38)
• Kern van initiatiefnemers (onder andere bestuurders) met visie (breder dan het eigen bestuurders) met visie (breder dan het eigen organisatiebelang) en betrokkenheid/passie • Durven loslaten • Bindend en wervend inhoudelijk concept als paraplu: ruimtelijke kwaliteit • Duidelijkheid over randvoorwaarden en over middelen die participanten kunnen en willen inzetten (preventie, verzekeraars?) 25
Verbinding en regie • Daadwerkelijke betrokkenheid van ouderen en vrijwilligers: de participatie voorbij vrijwilligers: de participatie voorbij • Oog voor potentiële quick‐wins in deelgebieden / op deelterreinen • Communicatie met de samenleving over voornemens en resultaten • Open jegens nieuwe participanten; duidelijke condities voor toetreding; local procurement en wijkbinding in aanbestedingen bevorderen
13
16‐1‐2015
Regie gemeente en burgerinitiatief
Ontleend
aan Master thesis Eva Bennen 20 augustus 2014: Triggers en sleutelfiguren. Een vergelijkend onderzoek naar condities en factoren voor burgerinitiatieven in de niet‐medische zorg in Groningen. Master Sociale Planologie Rijksuniversiteit Groningen. http://scripties.frw.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/ma/Plan/2014/ebennen/Triggers_en_Sleutelfiguren_‐_e_1.pdf Link: www.http://irs.ub.rug.nl/dbi/5405d7e063d4e
Ruimte geven en orde scheppen Faciliterende organisatie ingericht vanuit burgerlogica Regie in handen houden geen stimulans burgerinitiatief Aandacht voor inbedding en empathie uit ACTIE – instrument (dit geeft aan hoe gemeenten en andere professionele organisaties beter kunnen omgaan met professionele organisaties beter kunnen omgaan met burgerinitiatieven. Zie volgende dia) • Belang triggers en sleutelfiguren
• • • •
ACTIE ondersteunt burgerinitiatief vanuit gemeenten (en andere professionele partijen) • Het ACTIE‐instrument is dynamisch en beweegt mee met de verschillende fasen van een initiatief. De afkorting ACTIE staat voor: • Animo: A i motivaties en drijfveren van burgers om hun initiatief i i d ijf b h i ii i f gestalte te geven. • Contact: Verbinding met buurtgenoten, organisaties in de buurt en instanties. • Toerusting: Middelen (geld of natura), tijd en vaardigheden waar de initiatiefnemers over beschikken • Inbedding: De manier waarop organisaties zijn ingericht om burgerinitiatieven te ondersteunen. g • Empathie: Het vermogen van professionals en hun organisaties om zich te verplaatsen in bewoners en adequaat in te spelen op hun wensen en verwachtingen. • (zie Denters, Tonkens, Verhoeven & Bakker Burgers maken hun buurt (2013) Platform 31
14
16‐1‐2015
Dromen …. • Hoe wilt u zelf oud worden… • Hoe kan ik scala aan mogelijkheden voor ouderen vergroten… • Loslaten…
15
