serie: richard strauss tros klassiek avro klassiek vier jubilarissen 6 december 2013, 20.15 uur, geen inleiding. muzikale meesterwerken Jacobikerk, Utrecht (!) ton koopman & peter eötvös tros vocaal Groot Omroepkoor Gijs Leenaars dirigent Leo van Doeselaar orgel Josquin Desprez Canon ‘Qui habitat’ ca.1440-1521
Francis Poulenc Un soir de neige (1945) 1899-1963 De grandes cuillers de neige • La bonne neige • Bois meurtri • La nuit le froid la solitude
Quatre petites prières de Saint François d’Assise (1948) • Salut, Dame Sainte • Tout puissant, très saint • Seigneur, je Vous en prie • O mes très chers frères
Louis Couperin Fantaisie in d (1656) ca. 1626-1661 Duretez Fantaisie in D (ca. 1650) Duo in g (1656) Francis Poulenc Quatre motets pour le temps de Noël (1939) • O magnum mysterium • Quem vidistis pastores dicite • Videntes stellam • Hodie Christus natus est PAUZE
Johann Sebastian Bach Fantasie in G (Pièce d’Orgue) BWV 572 (1712) 1685-1750
Frank Martin Mis voor dubbelkoor (1922-1926) 1890-1974 • Kyrie • Gloria • Credo • Sanctus • Benedictus • Agnus Dei
de concertseries van
2
Live-uitzending
Muziek voor bij de open haard
De TROS zendt dit concert vanuit Vredenburg Leidsche Rijn live uit op Radio 4. Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uitstaat en uw horloge geen geluid kan maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij de radio volop genieten van het concert. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Ab Nieuwdorp. ➜ WWW.RADIO4.NL
Heerlijke muziek voor lange winteravonden in het Concerthuis. De winter is in aantocht. De dagen worden korter, de avonden langer. Buiten is het koud, binnen aangenaam warm. In het Concerthuis kunt u zich laven aan talloze heerlijke concerten voor bij een knisperend haardvuur. Wij maakten in drie zalen alvast een mooie selectie om u op weg te helpen. Wat te denken van Schuberts Winterreise door Robert Holl. Of een Scandinavisch programma met klarinettist Martin Fröst? Uiteraard mag ook Vivaldi bij de open haard niet ontbreken. ➜ Ga naar WWW.RADIO4.NL/CONCERTHUIS
Cultura24 TV Drankje na afloop Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
Cultura24 zendt élke zaterdagochtend om 10.00 uur de mooiste klassieke concerten uit. Op 14 december zendt Cultura de Nederlandse Bachvereniging uit met Adventscantates (opname in de Vrijdag van Vredenburg van 29 nov jl.) Deze zijn ook terug te zien via www.radio4.nl. ➜ WWW.RADIO4.NL
Kerst in het Radio 4 Concerthuis
Groot Omroepkoor
Ook dit jaar kunt u in het Radio 4 Concerthuis uw hart ophalen aan de mooiste, meest stemmige kerstmuziek. Muziek voor tijdens het kerstdiner, om heerlijk naar te luisteren bij de open haard én om te delen. U kunt namelijk een muzikale kerstkaart versturen naar vrienden en familie. Kies zelf uw favoriete kerstlied en een kaart, voeg er een persoonlijke boodschap aan toe en verstuur de kaart online. ➜ RADIO4.NL/CONCERTHUIS
Vanavond verkoopt het Groot Omroepkoor cd’s in de kerk. Daar kunt u zich ook aanmelden als Vriend van het Groot Omroepkoor. Beloning: vele voordelen en een verrassings-CD. ➜ WWW. GROOTOMROEPKOOR.NL
vrijdag 6 december 2013, 20.15 uur
De gezongen werelden van Poulenc en Martin “In dezelfde tijd dat de kubisten Picasso, Braque en Juan Gris schilderden, componeerden ook de drie grote atonale meesters Schönberg, Berg en Webern. Kubisme en atonaliteit waren voor deze kunstenaars even vanzelfsprekend als ademhalen. Maar door kubisme of atonaliteit tot systeem te verheffen, wordt de muziek in een corset gedwongen. Ik voor mij weiger dat beslist.”
werd geboren in de schoot van een schatrijke familie, eigenaren van het farmaceutische concern RhônePoulenc. Vader Martin was een calvinistische dominee met tien kinderen in Genève, Frank was de jongste. Poulenc was een man van de wereld in Parijs, en homoseksueel – honderd jaar geleden zelfs in Parijs niet gemakkelijk – hij was dan ook bijna getrouwd. Zijn ‘verloofde’ maakte hem duidelijk dat dat de verkeerde keuze zou zijn, en overleed bovendien kort daarna. Frank Martin trouwde en werd vader, maar Bovenstaande uitspraak stamt van zijn echtgenote kreeg psychische Francis Poulenc, maar ze had evenproblemen, en het huwelijk werd ontgoed uit de pen van Frank Martin kun- bonden. Zijn tweede echtgenote nen vloeien. Poulenc en Martin dragen schenkt hem drie dochters, maar ze niet alleen dezelfde voornaam, ze spra- overlijdt na negen jaar. Hij vindt het ken allebei hun leven lang Frans, en geluk pas met zijn Nederlandse echtbehoren tot dezelfde generatie. Ze degenote Maria Boeke, met wie hij eerst naar Amsterdam, en later naar Naarden len één elementair credo: muziek schrijven die tot het hart van de mede- verhuist. Het grootste verschil ligt in mens doordringt. Indachtig het motto het verloop van beider carrière: Poulenc wordt als componist op zijn van Beethovens Missa Solemnis: “von eenentwintigste gelanceerd als een Herzen – möge es wieder zu Herzen van de veelbelovende talenten van de gehen.” Ondanks die principiële overeenkomst Groupe des Six. Frank Martin is de vijftig voorbij wanneer de eerste tekenen laat de levensloop van beide mannen van erkenning zich aandienen. de grootste contrasten zien. Poulenc
3
4
Josquin Desprez – ‘Qui habitat’
Josquin Desprez – Josken Vandervelde – was een lang leven toebeschoren, van ergens rond 1440 tot 1521. Hij was de Beethoven van zijn tijd en heeft, mede dankzij zijn hoge leeftijd, een enorme invloed op volgende generaties componisten gehad. Zoals Beethoven zijn negen symfonieën componeerde, schreef Josquin tientallen missen, en met elke mis wil Josquin ons een ander facet van zijn Sergej Prokofjev componeren laten zien. Josquin hield van muzikale raadsels en spelletjes: een van de uitkomsten is de veelstemmige canon Qui habitat. Vier zesstemmige canons om precies te zijn, die zich opstapelen tot een grandioze kathedraal van geluid.
Francis Poulenc Als tiener schept Francis Poulenc al zijn eigen, onvervreemdbare en zeer herkenbare geluid. Met als aanvankelijke ingrediënten Mozart, music-hall, circus, operettes van Offenbach, jazz en blues. Caleidoscopisch en kwikzilvervlug rijgt hij die ogenschijnlijk zo tegengestelde elementen aan elkaar als een bont kralensnoer. Een schat aan pianowerken en talloze liederen zijn het resultaat. Geholpen door zijn geërfde fortuin kan hij het zich nog voor zijn dertigste permitteren om in
het dorpje Noizay, zo’n tweehonderd kilometer ten zuidwesten van Parijs, een landgoed te verwerven – compleet met personeel: Le Grand Coteau. Hij zal er zijn leven lang blijven wonen, maar voelt er zich nooit echt thuis. In Noizay verlangt hij naar de drukte van Parijs, en in Parijs wil hij de rust van Noizay. Componeren doet hij graag in hotels aan de Côte d’Azur, daar heeft hij naar eigen zeggen de afzondering van het kloosterleven, gecombineerd met het gemak van een bezoek aan de hotelbar. Met zijn composities verdient hij een schijntje in vergelijking met de rest van zijn inkomen. Pianospelen is zijn andere passie, en samen met de bariton Pierre Bernac vormt hij een succesvol duo, dat internationaal actief is.
Dan slaat het noodlot toe. In de zomer van 1936 hoort Francis tot zijn ontzetting dat zijn goede vriend PierreOctave Ferroud is omgekomen. Ferroud is in Hongarije betrokken bij een verkeersongeval, en wordt daarbij letterlijk onthoofd. Poulenc is kapot en woelt in de De Zwarte herinnering van zijn Madonna van rooms-katholieke opRocamadour voeding. Hij maakt een bedevaart naar de middeleeuwse kapel van Rocamadour, en vindt daar troost bij het beeeldje van de Zwarte Madonna. Diezelfde avond nog begint hij aan zijn Trois petites liturgies pour la Vierge Noire, het eerste van een indrukwekkende reeks religieuze werken. Het zijn meesterstukken geworden: het Gloria, het Stabat Mater, en indirect de opera Les dialogues des Carmelites. Veel minder bekend, maar net zo meesterlijk zijn de onbegeleide koorwerken waarin Poulenc uitblonk – samen met zijn liederen maken ze hem de vocale componist par excellence van zijn generatie en misschien wel van de twintigste eeuw. Daarbij gaan geestelijke en wereldlijke werken hand in hand, de Mis in G naast de cantate Figure humaine – de cyclus Soir de neige op een tekst van Paul Éluard naast de Quatre motets pour un temps de Noël. Werken die in hun eenvoud direct tot het hart spreken.
Bach – Fantasie in G Johann Sebastian Bach tussen Francis Poulenc en Frank Martin lijkt vergezocht – en dan ook nog met een orgelwerk. Martin en Poulenc raakten het orgel nauwelijks aan. Toch schreef Poulenc een briljant Concert voor orgel, strijkorkest en pauken. Wie de beginmaten van dat werk hoort, zal ogenblikkelijk herinnerd worden aan de barokke klankwereld van Bach en Buxtehude – niet aan César Franck. Frank Martin schreef een Passacaglia voor orgel, waarvan hij al snel een transcriptie maakte voor strijkorkest. Maar veel belangrijker: als jongetje raakte Frank in de ban van de Matthäus-Passion, en een halve eeuw later resulteerde die fascinatie in zijn oratorium Golgotha. Een orgelwerk met een Franse titel lijkt dus op zijn plaats. Van de orgel-
Johann Sebastian Bach
5
6
werken van Bach bestaan nauwelijks handschriften, en de Fantasia BWV 572 is geen uitzondering. In verschillende afschriften draagt ze de titel Pièce d’orgue, maar Praeludium of Toccata had net zo gemakkelijk gekund. Deze Fantasia begint eenstemmig, net zoals een van de Partita’s voor vioolsolo. Daarna volgt een vijfstemmig fugatisch deel, met tot slot opnieuw de eenstemmigheid van het eerste deel, discreet begeleid door de bassen van het pedaal.
Louis Couperin Zoals de familie Bach in Duitsland een dynastie vormde, was de familie Couperin eeuwenlang actief in Frankrijk. De belangrijkste vertegenwoordiger is François Couperin, een tijdgenoot van Bach. Een oudere neef van François was Louis Couperin, die al op 35-jarige leeftijd overleed, in 1661. Toen moesten Bach en François Couperin nog geboren worden. Louis Couperin was actief in Parijs, en genoot groot aanzien als organist, maar zijn werken zijn pas in de twintigste eeuw uitgegeven. Achteraf kunnen we vaststellen dat Louis Couperin in Frankrijk dezelfde rol vervuld heeft als Buxtehude in Duitsland: een belangrijke wegbereider.
Martin – Messe pour double choeur “Souhaitons que l’on puisse trouver encore de la conviction, de la jeunesse et quelque beauté dans cette messe qui a près d’un demi-siècle d’âge.” –
Laten we hopen dat er nog steeds de overtuiging, de jeugd en iets van schoonheid te vinden is in deze bijna een halve eeuw oude mis. Dat is het slot van een korte toelichting die Frank Martin in 1970 schreef voor een uitvoering van zijn Mis voor dubbelkoor, een van de meest enigmatische en tegelijkertijd mooiste onbegeleide koorwerken van de twintigste eeuw. Dat de zoon van een calvinistische dominee een paapse mis op muziek zet is op zichzelf al opmerkelijk, maar dat hij er vervolgens geen enkele moeite voor doet om het werk uitgevoerd te krijgen is verbijsterend in het licht van de kwaliteit van de compositie. Martin was 32 jaar oud toen hij zijn Messe pour double choeur a cappella op papier zette, en niemand wist van zijn bestaan. In zijn geboorteplaats Genève was de dirigent Ernest Ansermet een grote steun, maar het zou nog twintig jaar duren voordat de internationale muziekwereld notie nam van deze bescheiden Zwitser. Pas na zijn verhuizing naar Nederland kwam Martin tot bloei, toen Felix de Nobel zich ontfermde over Le vin herbé, een eigenzinnige vertolking van de legende van Tristan en Isolde. Ook hier een merkwaardige speling van het lot, want in de afgelopen jaren, meer dan een halve eeuw na het ontstaan van deze partituur, zien we steeds meer theaterproducties van deze van oorsprong voor de concertzaal gedachte partituur. Het succes van het oratorium Golgotha, ontstaan op de Prinsengracht in AmLouis Couperin sterdam, markeerde de start van een
internationale carrière zonder weerga, met opdrachten van de Weense Staatsopera en de Berliner Philharmoniker. En al die tijd lag de Mis onderin een bureaula – niet eens wachtend op een uitvoering en ook niet vergeten. Nee – “je la voyais alors comme une affaire entre Dieu et moi” – het was een zaak tussen God en mij. Pas in 1963 durfde hij de partituur uit handen te geven, en dat werd het begin van een internationale zegetocht. De Messe pour double choeur wordt niet alleen gezongen van Boston tot Tokyo en van Aarhus tot Zagreb, er is anno 2013 geen enkele vergelijkbare twintigsteeeuwse compositie die vaker op cd is uitgebracht. In zijn toelichting geeft de componist aan dat zijn taal zich sindsdien in een heel andere richting ontwikkeld heeft, maar dat hij een zwak plekje heeft voor één bepaalde
passage. Het ‘Et incarnatus est’ heeft hij opnieuw gebruikt in zijn Oratorio de Noël, en in iets gewijzigde vorm in het oratorium Golgotha. Wie deze mis bijna honderd jaar na haar ontstaan beluistert heeft het voordeel van hindsight, wijsheid achteraf. In het licht van het eenentwintigste-eeuwse componeren voor koor zoals we dat kennen van John Rutter, Arvo Pärt, Eric Whitacre en Morten Lauridsen fungeert Frank Martin als een rotsvast baken dat we nu pas herkennen. Martin had gelijk toen hij opmerkte dat hij in de jaren ’20 uitgelachen zou zijn, “aucun chef de choeur qui eût pu s’interesser.” Geen enkele koordirigent zou zich er voor interesseren. The Times they are a-changin.
Siebe Riedstra
Martin had gelijk toen hij opmerkte dat hij in de jaren ’20 uitgelachen zou zijn, “aucun chef de choeur qui eût pu s’interesser.” Geen enkele koordirigent zou zich er voor interesseren. The Times they are a-changin.
Frank Martin
7
8
gezongen teksten Josquin Desprez Canon Qui habitat (psalm 90) Qui habitat in adjutorio Altissimi, in protectione Dei cæli commorabitur. Dicet Domino: Susceptor meus es tu, et refugium meum; Deus meus, sperabo in eum. Quoniam ipse liberavit me de laqueo venantium, et a verbo aspero. Scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pennis ejus sperabis. Scuto circumdabit te veritas ejus: non timebis a timore nocturno; a sagitta volante in die, a negotio perambulante in tenebris, ab incursu, et dæmonio meridiano. Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis; ad te autem non appropinquabit. Verumtamen oculis tuis considerabis, et retributionem peccatorum videbis.
Wie in de beschutting van de Allerhoogste woont en overnacht in de schaduw van de Ontzagwekkende, zegt tegen de Heer: ‘Mijn toevlucht, mijn vesting, mijn God, op u vertrouw ik.’ Hij bevrijdt je uit het net van de vogelvanger en redt je van de dodelijke pest, hij zal je beschermen met zijn vleugels, onder zijn wieken vind je een toevlucht, zijn trouw is een veilig schild. De verschrikking van de nacht hoef je niet te vrezen, ook de pijl niet die overdag op je afvliegt, noch de pest die rondwaart in het donker, noch de plaag die toeslaat midden op de dag. Al vallen er duizend aan je linkerzijde en tienduizend aan je rechterhand, jou zal niets overkomen. Open je ogen en zie hoe wie kwaad doen worden gestraft.
Francis Poulenc
9
Un soir de neige
Een sneeuwnacht
I
I
De grandes cuillers de neige ramassent nos pieds glacés Et d’une dure parole Nous heurtons l’hiver têtu Chaque arbre a sa place en l’air Chaque roc son poids sur terre Chaque ruisseau son eau vive Nous nous n’avons pas de feu
Grote klonten sneeuw vergaren onze ijzige voeten En met een hard woord stoten wij op de koppige winter Elke boom heeft zijn plaats onder de hemel Elke rots zijn gewicht op aarde Elke beek zijn stromend water Wij, wij hebben geen vuur
II
II
La bonne neige le ciel noir Les branches mortes la détresse De la forêt pleine de pièges Honte à la bète pourchassée La fuite en flèche dans le coeur
De heerlijke sneeuw de zwarte hemel De dode takken de verlatenheid Van het woud vol valstrikken Schande zij het opgejaagde dier De vlucht als een pijl in het hart
Les traces d’une proie atroce Hardi au loup et c’est toujours le plus beau loup et c’est toujours Le dernier vivant que menace La masse absolue de la mort
De sporen van een wrede prooi Vooruit wolf en het is altijd De mooiste wolf en het is altijd De laatst levende die bedreigd wordt Door de absolute massa van de dood.
La bonne neige etc.
De heerlijke sneeuw ...etc.
III
III
Bois meurtri bois perdu d’un voyage en hiver Navire où la neige prend pied
Gekwetst bos verloren bos van een reis door de winter Schip waar de sneeuw vaste grond krijgt Bos van toevlucht dood bos waar ik droom zonder hoop
Bois d’asile bois mort où sans espoir je rêve
10
De la mer aux miroirs crevés Un grand moment d’eau froide a saisi les noyés La foule de mon corps en souffre
j’avoue autrui
Van de zee met de gebarsten spiegels Een groot ogenblik van koud water heeft de drenkelingen bevangen De massa van mijn lichaam lijdt eronder ik bezwijk ik raak verstrooid ik erken mijn leven ik erken mijn dood ik erken de anderen
Bois meurtri bois perdu Bois d’asile bois mort
Gekwetst bos verloren bos bos van toevlucht dood bos
IV
IV
La nuit le froid la solitude On m’enferma soigneusement Mais les branches cherchaient leur voie dans la prison autour de moi l’herbe trouva le ciel On verrouilla le ciel ma prison s’écroula Le froid vivant le froid brûlant m’eut bien en main
De nacht de koude de eenzaamheid Ik ben zorgvuldig opgesloten Maar de takken zochten hun weg in de gevangenis om mij heen vond het gras de hemel Men vergrendelde de hemel mijn gevangenis stortte in De levendige kou de vurige kou had mij stevig in de greep
tekst: Paul Éluard
vertaling: Ton Rooijmans
je m’affaiblis je me disperse j’avoue ma vie j’avoue ma mort
Francis Poulenc
11
Quatre petites prières de Saint François d’Assise
I
I
Salut, Dame Sainte, reine très sainte, mère de Dieu, ô Marie qui êtes vierge perpétuellement, élue par le très saint Père du Ciel, consacrée par Lui avec son très saint Fils bien aimé et l’Esprit Paraclet,
et, d’infidèles que nous sommes, nous rendez fidèles à Dieu !
Wees gegroet, heilige Vrouwe, zeer heilige Koningin Moeder Gods, Maria, altijd maagd, uitverkoren door de allerheiligste Hemelvader, gewijd door Hem en Zijn zeer heilige welgeliefde Zoon en de Troostrijke Geest, in U was en is de volheid van de genade en alle goedheid! Wees gegroet, paleis; wees gegroet, tabernakel; wees gegroet, woning; wees gegroet, gewaad; wees gegroet, dienares; wees gegroet, Moeder van God! En wees gegroet, jullie, heilige deugden, die door de genade en het licht van de Heilige Geest zijn uitgestort in de harten van de gelovigen en van de ongelovigen die wij zijn, ons trouw maakt aan God.
II
II
Tout puissant, très saint, très haut et souverain Dieu ; souverain bien, bien universel, bien total ; toi qui seul est bon ; puissions-nous te rendre toute louange, toute gloire, toute reconnaissance, tout honneur, toute bénédiction ; puissions-nous te rapporter toujours à toi tous les biens. Amen.
Zeer almachtige, zeer heilige, zeer verheven en opperste God; opperste goedheid, volmaakte goedheid; U de enige goede; Laat ons U alle lof brengen, alle glorie, alle dank, alle eer, alle zegen; laat ons altijd alle goeds aan U opdragen. Amen.
vous en qui fut et demeure toute plénitude de grâce et tout bien! Salut, palais ; salut, tabernacle ; salut, maison ; salut, vêtement ; salut, servante ; salut, mère de Dieu ! Et salut à vous toutes, saintes vertus qui par la grâce et l’illumination du Saint Esprit, êtes versées dans les cœurs des fidèles
12
III
III
Seigneur, je vous en prie, que la force brûlante et douce de votre amour absorbe mon âme et la retire de tout ce qui est sous le ciel afin que je meure par amour de votre amour, puisque vous avez daigné mourir par amour de mon amour.
Heer, ik bid U dat de brandende en zoete kracht van Uw liefde mijn ziel vervulle en haar verre houdt van alles wat onder de hemel is. Opdat ik sterf uit liefde voor Uw liefde,
IV
IV
O mes très chers frères et mes enfants bénis pour toute l’éternité, écoutez-moi, écoutez la voix de votre Père: Nous avons promis de grandes choses, on nous a promis de plus grandes ; gardons les unes et soupirons après les autres. Le plaisir est court, la peine éternelle. La souffrance est légère, la gloire infinie. Beaucoup sont appelés, peu sont élus,
O mijn dierbare broeders en mijn tot in alle eeuwigheid gezegende kinderen, luister naar mij, luister naar de stem van uw Vader: Wij hebben grote beloften gedaan, men deed ons nog grotere beloften; laat ons het eerste nakomen en de andere blijven nastreven. Het genot is kort en de pijn is eeuwigdurend. Het lijden is licht, de glorie oneindig.
tous recevront ce qu’ils auront mérité. Ainsi soit-il.
daar U zich verwaardigde te sterven uit liefde voor mijn liefde
Velen zijn geroepen, weinigen zijn uitverkoren. een ieder ontvangt wat hij verdient. Zo zij het. Vertaling: John Hacking
Francis Poulenc
13
Quatre motets pour le temps de Noël
O magnum mysterium O magnum mysterium, et admirabile sacramentum ut animalia viderent Dominum natum jacentem in praesepio.
O groot mysterie en wonderbaarlijk sacrament dat dieren de pasgeboren Heer mogen aanschouwen liggend in een kribbe.
Quem vidistis pastores dicite Quem vidistis pastores dicite: annuntiate nobis in terris quis apparuit: Natum vidimus et choros Angelorum collaudantes Dominum. Pastores, dicite quidnam vidistis et annuntiate Christi Nativitatem.
Herders, vertelt ons, wie hebt gij gezien Kondigt ons aan: wie is verschenen op aarde? We zagen een geborene en een koor van engelen die de Heer lof zongen Herders, spreekt! Wat toch hebt gij gezien? En kondigt de geboorte van Christus aan!
Videntes stellam Videntes stellam, Magi gavisi sunt gaudio magno: et intrantes domum obtulerunt Domino aurum, thus et myrrham.
Toen zij de ster zagen verheugden de wijzen zich met grote vreugde: en zij gingen het huis binnen en boden de Heer goud, wierook en myrre.
Hodie Christus natus est
Heden is Christus geboren: vandaag is de Heiland verschenen: vandaag zingen de Engelen de aartsengelen verheugen zich: vandaag juichen de rechtvaardigen, zeggende: Ere zij God in den Hoge, Halleluja!
Hodie Christus natus est Hodie Salvator apparuit Hodie in terra canunt Angeli laetantur Archangeli Hodie exsultant justi dicentes: Gloria in excelsis Deo alleluia.
14
Frank Martin Mis voor dubbelkoor Kyrie Kyrie eleison Christe eleison Kyrie eleison.
Heer, ontferm u over ons Christus, ontferm u over ons Heer, ontferm u over ons.
Gloria Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus Te. Benedicimus Te. Adoramus Te. Glorificamus Te. Gratias agimus Tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus Rex caelestis, Deus Pater omnipotens. Domine Fili unigenite, Iesu Christe. Domine Deus Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam Tu solus Sanctus. Tu solus Dominus. Tu solus altissimus, Iesu Christe. Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. Amen.
Ere zij God in de hoge en vrede op aarde voor mensen van goede wil. Wij loven U, wij prijzen en aanbidden U, wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid. Heer, God, hemelse Koning, God almachtige Vader, Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus. Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader. Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed. Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons. Want Gij alleen zijt de Heilige, Gij alleen de Heer, Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus. Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader, Amen.
Credo Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, Lumen de Lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri; per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de caelis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est, et resurrexit tertia die, secundum Scripturas, et ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris. Et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos, cuius regni non erit finis.
15 Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al wat zichtbaar en onzichtbaar is. En in één Heer, Jezus Christus, eniggeboren Zoon van God, voor alle tijden geboren uit de Vader. God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God. Geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader, en door Wie alles geschapen is. Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald. Hij is vlees geworden door de heilige Geest uit de Maagd Maria, en is mens geworden. Hij werd voor ons gekruisigd, heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven.
Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften. Hij is opgevaren ten hemel: zit aan de rechterhand van de Vader. Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden. En aan zijn rijk komt geen einde. Ik geloof in de heilige Geest, die Heer Et in Spiritum Sanctum, Dominum is en het leven geeft; die voortkomt uit et vivificantem, qui ex Patre Filioque de Vader en de Zoon; die met de Vader procedit. en de Zoon Qui cum Patre et Filio simul adoratur te samen wordt aanbeden en verheeret conglorificatur: qui locutus est per lijkt; prophetas. Et unam, sanctam, catholicam et apos- die gesproken heeft door de profeten. Ik geloof in de éne, heilige, katholieke tolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissio- en apostolische Kerk. Ik belijd één doopsel tot vergeving van nem peccatorum. de zonden. Et expecto resurrectionem mortuorum, Ik verwacht de opstanding van de doden et vitam venturi saeculi. en het leven van het komend rijk. Amen. Amen.
16
Sanctus Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth; Pleni sunt coeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis.
Heilig, heilig, heilig, De Heer, de God der hemelse machten! Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in den hoge.
Benedictus, qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis.
Gezegend hij die komt in de naam des Heren. Hosanna in den hoge.
Agnus Dei Agnus Dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. Agnus Dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. Agnus Dei qui tollis peccata mundi dona nobis pacem.
Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld ontferm u over ons. Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld ontferm u over ons. Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld geef ons de vrede
uitvoerenden
17
Gijs Leenaars, dirigent Gijs Leenaars was in het seizoen 20042005 assistent-dirigent van het Groot Omroepkoor. Hij verzorgde instuderingen voor onder meer Mariss Jansons en Valery Gergiev. In seizoen 2006-2007 had hij als gastdirigent de leiding over drie producties met het Groot Omroepkoor, waaronder de première (in de ZaterdagMatinee) van de opera Legende van Peter-Jan Wagemans. Incidenteel verzorgde en verzorgt hij ook instuderingen voor Cappella Amsterdam, het Nederlands Studenten Kamerkoor en
de Vlaamse Kooracademie van Philippe Herreweghe. In november 2004 was Gijs Leenaars gastdirigent bij orkest van de Turijnse opera, waarmee hij werken van Mozart en Rota uitvoerde. Gijs Leenaars is als vaste dirigent verbonden aan het Leiderdorps Kamerkoor, Kamerkoor Venus in Utrecht, het Philips’ Philharmonisch Koor en Viable Opera’s in Amsterdam. Sinds seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent van het Groot Omroepkoor, als opvolger van Celso Antunes.
Leo van Doeselaar, orgel
HANS VAN DER WOERD
Gijs Leenaars
Leo van Doeselaar is vaste organist van de Nederlandse Bachvereniging. Hij is een veelzijdig musicus. Als organist heeft hij een internationale concertpraktijk. Hij is titulair organist van het Concertgebouw in Amsterdam en treedt zo regelmatig op met orkesten, ensembles en solisten uit heel de wereld in repertoire dat reikt van Haydn tot Donatoni. Ook is hij organist van de Pieterskerk in Leiden, professor aan de Universiteit van Berlijn en veelgevraagd jurylid bij concoursen wereldwijd. In 2007 kreeg hij voor zijn verdiensten voor de orgelcultuur de Jan Pieterszoon Sweelinckprijs. Daarnaast vormt hij al dertig jaar een pianoduo
18
met Wyneke Jordans, speelt hij veel kamermuziek als pianist en fortepianist en treedt hij veelvuldig op als liedbegeleider.
Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met zestig vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putninˇs, met oude-muziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman. In het grote koor-symfonische repertoire en concertante operaproducties werd opgetreden onder leiding van dirigenten als Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio Filharmonisch Orkest in de concertseries van de publieke omroep, en wordt daarnaast met enige regelmaat uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. In de NTR ZaterdagMatinee voerde het koor vele wereldpremières uit, en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel,
Leo van Doeselaar,
Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chef-dirigent van het koor. Sinds het seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september 2010. Vanaf augustus 2013 maakt het Groot Omroepkoor deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Radio Filharmonisch Orkest en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR, Avro en Tros). ➜ WWW.GROOTOMROEPKOOR.NL Volg het Groot Omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook
Groot Omroepkoor CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser
SOPRANEN Annelie Brinkhof Daphne Druijf Marielle Kirkels Simone Manders Bauwien van de Meer Tanja Obalski Judith Petra Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Jolanda Sengers Dorien Verheijden Anna Walker Yuko Yagishita ALTEN Yvonne Benschop Nicoline Bovens Anne Marieke Evers Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Kazue Goto Jose Kamminga Els Liebregt Suzanne Meessen Netty Otter-Visser Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Pierrette de Zwaan TENOR Alan Belk Kevin Doss Mattijs Hoogendijk Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Falco van Loon Ioan Micu Matthew Minter Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt Deniz Yilmaz
19
BAS Gert-Jan Alders Erks Jan Dekker Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Daniël Hermán Mostert Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Menno van Slooten Lars Terray Hans de Vries Jan van Zelm
KOMENDE CONCERTEN IN
20 SERIE TROS KLASSIEK
SERIES AVRO KLASSIEK / MUZIKALE
13 december 2013, 20.15 uur inleiding Kees Arntzen 19.30 uur
MEESTERWERKEN
20 december 2013, 20.15 uur inleiding Sebastiaan van Eck 19.30 uur
Osiris Trio 25 jaar Kerstconcert: Berlioz’ tedere L’Enfance du Christ
Ludwig Osiris Trio
Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor
Ellen Corver piano Peter Brunt viool Larissa Groeneveld cello
colofon
MAT HENNEK
Bach Prelude uit Suite nr.3 BWV 1009 voor cello Kurtág Quasi una Fantasia op.27 nr.1 Kurtág Ligatura - Message to FrancesMarie (The answered unanswered question) Schumann Fantasiestücke op.88 Bach/Zimmermann Sinfonia ‘Und es waren Hirten’ uit Weihnachts-Oratorium Kurtág Aus der Ferne III Schumann Pianokwartet in Es op.47 Bach/Kurtág Actus Tragicus ‘Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit’
James Gaffigan
James Gaffigan dirigent Blandine Staskiewicz mezzosopraan Thomas Oliemans bariton Jean Teitgen bas Stanislas de Barbeyrac tenor Arnaud Richard bas
Berlioz L’Enfance du Christ
PROGRAMMERING
RANDPROGRAMMERING TROS EN
REDACTIE PROGRAMMABOEK
Astrid in ’t Veld
AVRO RADIO4
Clemens Romijn
Thea Derks en Victor Striker PRODUCTIE
EINDREDACTIE RADIO
EINDREDACTIE
Manon Tuynman
Hans van den Boom en Petra Koks
Onno Schoonderwoerd
PUBLICITEIT EN PRODUCTIE JONG TALENT
CASTING DIRECTOR
VORMGEVING
Anne Marie van Doorn
Mauricio Fernández
Dorine Verharen
ADMINISTRATIE EN FINANCIËN
ARTISTIEK LEIDER
DRUK
Anneke de Vries
Kees Vlaardingerbroek
Van der Weij BV Hilversum
PRESENTATIE RADIO 4
PROGRAMMATOELICHTING
OMSLAGILLUSTRATIE
Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers
Siebe Riedstra
Gustav Klimt, schets voor een fries in Palais Stoclet, Brussel, 1908-10.
