Focus op Flevolanders. volwassenenenquête 2001 Flevoland

Focus op Flevolanders volwassenenenquête 2001 Flevoland

december 2002

1

Gezondheidsenquête: Volwassenen 2001 Onderdeel van: Monitor Volksgezondheid GGD Flevoland Thema: Volwassenen Uitgave: December 2002

Correspondentie-adres en inlichtingen1 Suzan van Dijken, onderzoeker Sector Volksgezondheid, stafbureau onderzoek en gezondheidsvoorlichting GGD Flevoland Postbus 1120 8200 BC Lelystad tel: 0320-276211 fax: 0320-276322 E-mail: [email protected]

1

Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

2

Inhoudsopgave VOORWOORD..................................................................................................................................................... 5 1 INLEIDING........................................................................................................................................................ 6 2 DE RESPONDENTEN ...................................................................................................................................... 9 2.1 RESPONS ........................................................................................................................................................ 9 2.2 DEMOGRAFISCHE KENMERKEN ...................................................................................................................... 9 3 GEZONDHEID ................................................................................................................................................ 13 3.1 ERVAREN GEZONDHEID ................................................................................................................................ 13 3.2 LICHAMELIJKE GEZONDHEID ........................................................................................................................ 13 3.3 GEESTELIJKE GEZONDHEID .......................................................................................................................... 16 3.4 HANDICAP .................................................................................................................................................... 17 3.5 SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN ........................................................................................................ 18 4 LEEFSTIJL ...................................................................................................................................................... 20 4.1 ROKEN ......................................................................................................................................................... 20 4.2 ALCOHOL ..................................................................................................................................................... 22 4.3 DRUGS ......................................................................................................................................................... 24 4.4 BEWEGEN..................................................................................................................................................... 26 4.5 GEWICHT ..................................................................................................................................................... 27 4.6 VOEDING ...................................................................................................................................................... 28 4.7 VERKEERSGEDRAG ...................................................................................................................................... 30 4.8 SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN ........................................................................................................ 38 5 GEBRUIK VAN GEZONDHEIDSZORGVOORZIENINGEN .................................................................. 42 5.1 MEDISCHE ZORG .......................................................................................................................................... 42 5.2 ZIEKENHUISZORG......................................................................................................................................... 47 5.3 MANTELZORG .............................................................................................................................................. 48 5.4 SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN ........................................................................................................ 50 6 PSYCHOSOCIALE FACTOREN.................................................................................................................. 52 6.2 MISHANDELING ............................................................................................................................................ 54 6.3 EENZAAMHEID EN SUÏCIDE ........................................................................................................................... 55 6.4 PROBLEMEN MET KINDEREN ........................................................................................................................ 56 6.5 SOCIAAL ECONOMISCHE VERSCHILLEN ........................................................................................................ 57 7 MATERIËLE FACTOREN............................................................................................................................ 60 7.1 ARBEID EN INKOMEN ................................................................................................................................... 60 7.2 GEWELDSDELICTEN ..................................................................................................................................... 63 7.3 BELEVING BUURT EN WOONPLAATS ............................................................................................................. 64 7.4 SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN ........................................................................................................ 66 8 TRENDS ........................................................................................................................................................... 68 9 CONCLUSIES.................................................................................................................................................. 73 9.1 GEZONDHEID ............................................................................................................................................... 73 9.2 LEEFSTIJL..................................................................................................................................................... 74 9.3 GEBRUIK VAN GEZONDHEIDSZORGVOORZIENINGEN .................................................................................... 77 9.4 PSYCHOSOCIALE FACTOREN ......................................................................................................................... 79 9.5 MATERIËLE FACTOREN ................................................................................................................................ 80 9.6 AANBEVELINGEN......................................................................................................................................... 82 LITERATUUR.................................................................................................................................................... 83

3

BIJLAGE 1 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT................................................................................ 85 BIJLAGE 2 WEGING........................................................................................................................................ 86 BIJLAGE 3 VRAGENLIJST…………………………………………………………………………………...85

4

Voorwoord Sinds 1990 houdt de GGD Flevoland regelmatig gezondheidsenquêtes onder diverse bevolkingsgroepen in de provincie Flevoland. Dit rapport geeft de resultaten weer van de derde volwassenenenquête. De vorige enquêtes werden gehouden in 1990 en 1996. Overheden, instellingen en personen die zich bezig houden met de gezondheid en het welzijn van volwassenen worden van het begin tot het eind betrokken bij het onderzoek. De GGD vindt het van groot belang dat de mening van de volwassenen zelf de basis vormt voor ondermeer het gemeentelijk beleid in de toekomst als het gaat om gezondheid, zorg en welzijn. De gegevens die de enquête heeft opgeleverd, zullen in de toekomst onderdeel gaan uitmaken van de Monitor Volksgezondheid die de GGD momenteel ontwikkelt. Op deze plaats wil de GGD allen bedanken die een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek en de totstandkoming van dit rapport. Het voert te ver om iedereen bij naam te noemen, wel wil ik graag de ruim 5500 volwassenen bedanken die de moeite namen de uitgebreide vragenlijst in te vullen. Tot slot speciaal woord van dank voor de provincie Flevoland en zorgverzekeraar Groene Land/Achmea die het onderzoek mede financieel ondersteunden. P.A.M. Meyknecht, arts directeur-bestuurder

5

1 Inleiding In deze rapportage zijn de resultaten beschreven van een gezondheidsenquête van de GGD Flevoland die ruim 5600 volwassen Flevolanders in 2001 hebben ingevuld. De enquête bevatte vragen over de gezondheid, het welbevinden en de leefstijl. Eén van de taken van de GGD Flevoland is te onderzoeken hoe gezond Flevolanders zijn. Dit kan op verschillende manieren, de meest directe is om het aan de Flevolanders zelf te vragen. Om te inventariseren hoe Flevolanders zelf over hun gezondheid, welzijn en leefstijl denken, houdt de GGD Flevoland sinds 1990 gezondheidsenquêtes. Destijds werd er onderzoek verricht onder twee groepen: jongeren van 12 tot 18 jaar en volwassenen vanaf 19 jaar. Vanaf 1994 is er een verdeling gemaakt in drie leeftijdsgroepen: jongeren, volwassenen en ouderen (55-plussers). Ook is er halverwege de jaren negentig onderzoek gestart op basisscholen, het zogenaamde peilscholenonderzoek. Onderzoek met enquêtes vindt nu plaats onder ouders van basisschoolleerlingen (groep 2, 4, en 7), basisschoolleerlingen van groep 7, jongeren (12-23 jaar), volwassenen (24-54 jaar) en senioren (55-plussers). In 1990 is er een eerste onderzoek onder volwassenen gehouden en in 1996 een tweede. Afgelopen jaar (2001) werd er weer een enquête afgenomen onder volwassen Flevolanders. Een groot aantal vragen is op vrijwel identieke wijze gesteld als in 1996 zodat een vergelijking in de tijd mogelijk wordt en risicofactoren voor de gezondheid gesignaleerd kunnen worden. De data uit ondermeer de gezondheidsenquêtes verzamelt de GGD in een omvangrijke set van gegevens over de gezondheid en het welzijn van de Flevolandse bevolking: de monitor. De monitor is een grote set van regelmatig of herhaald verzamelde gegevens die zicht bieden op veranderingen die zich in de bevolking of in delen daarvan voordoen. Om een gedeelte van de verzamelde gegevens visueel inzichtelijk en extern toegankelijk te maken worden deze data ingevoerd in een programma dat een database koppelt aan een geografisch informatiesysteem. Met dit gebruikersvriendelijke programma kunnen ondermeer gegevens van verschillende jaren worden vergeleken, gegevens op gemeenteniveau gepresenteerd worden en kaartjes samengesteld worden. In de toekomst zal dit programma via internet te raadplegen zijn. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in de gezondheid van Flevolandse volwassenen en in factoren die in relatie staan met de gezondheid. De informatie die wordt verzameld via de gezondheidsenquêtes kan mede richting geven aan gemeentelijk of provinciaal gezondheidsbeleid. Ook kan het handvaten bieden voor actie van sectoren en instellingen die gericht zijn op gezondheid. Uit nationaal en internationaal onderzoek blijkt dat er sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn. Laag opgeleide mensen leven in Nederland gemiddeld 12 jaar korter in goede gezondheid dan hoog opgeleiden en ze sterven gemiddeld vier jaar eerder. Gezondheidsproblemen komen vaker voor bij mensen die onderaan de maatschappelijke ladder staan. Dit is het geval voor de ervaren gezondheid, specifieke aandoeningen en sterfte (Schrijvers et al., 2001). Volgens Schrijvers et al. (2001) beïnvloedt iemands maatschappelijke positie indirect iemands gezondheid, het is een effect via intermediaire factoren. Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven: sociaal-economische positie

intermediaire factoren

gezondheid

Schrijvers et al. noemen een zestal mogelijk groepen van intermediaire factoren: 1. Aan gezondheid gerelateerd gedrag zoals roken, alcoholgebruik en lichaamsbeweging. Van veel van deze gedragingen is aangetoond dat ze een causale relatie vertonen met gezondheid en sterfte. 2. Materiële omstandigheden zoals inkomen en positie op de arbeidsmarkt 3. Psychosociale factoren zoals sociale contacten en sociale steun

6

4. Gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen zoals contact met de huisarts en de specialist 5. Buurtkenmerken, welstand op buurtniveau 6. Omstandigheden in de jeugd zoals opleiding van de moeder, het beroep van de vader en de financiële situatie van het gezin In dit onderzoek wordt uitgegaan van bovenstaand model, maar alleen de eerste vier intermediaire factoren worden meegenomen. De laatste twee intermediaire factoren zijn niet meegenomen omdat ze (te) moeilijk te meten zijn in een schriftelijke enquête en omdat de steekproefgrootte het meten van de vijfde intermediaire factor niet toelaat.

methode Bij het opstellen van de vragenlijst is getracht zoveel mogelijk onderwerpen en vragen over te nemen uit de volwassenenenquêtes uit 1990 en 1996. Op deze manier kan de gezondheid, het welbevinden en de leefstijl van volwassen Flevolanders tussen 1990, 1996 en 2001 vergeleken worden. In sommige gevallen is van de vorige vragenlijst afgeweken om aan te sluiten bij landelijke standaard vragen, zodat er een vergelijking kan plaatsvinden met landelijke gegevens. De conceptvragenlijst is ter beoordeling voorgelegd aan diverse betrokkenen zoals thuiszorgorganisaties, het CAD, afgevaardigden van de gemeenten en de provincie. Zoveel mogelijk van hun op- en aanmerkingen zijn verwerkt in de vragenlijst. De vragenlijst omvat de volgende onderwerpen: ⇒ Gezondheid Lichamelijke gezondheid Geestelijke gezondheid Handicaps ⇒ Intermediaire factoren Gezondheidsbeïnvloedende factoren: leefstijl zoals roken, drinken, verkeersgedrag Gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen Psychosociale factoren bijvoorbeeld sociale steun, eenzaamheid Materiële factoren zoals positie op arbeidsmarkt, geweldsdelicten ⇒ Achtergrondkenmerken zoals geslacht, opleidingsniveau en burgerlijke staat Aan de gemeenten in Flevoland is in augustus 2001 gevraagd een steekproef te trekken uit de bevolkingsregisters van personen geboren tussen 20 september 1947 en 20 september 1977 (dus personen die op 20 september tot de leeftijdsgroep 24 t/m 54 jaar behoren). In september 2001 zijn de enquêtes met een begeleidende brief en invulinstructies per post verstuurd. Na ongeveer drie weken werd aan de personen die niet gereageerd hadden opnieuw een vragenlijst verzonden. Alle ingevulde vragenlijsten zijn gescand en statistisch verwerkt. Bij alle vragen is er gekeken of er significante verschillen zijn naar gemeente, naar geslacht, naar burgerlijke staat, naar opleidingsniveaus en naar leeftijdsgroep (24-34 jaar, 35-44 jaar, 45-54 jaar). In dit onderzoek wordt het opleidingsniveau gebruikt als indicator voor de sociaal economische status (SES). De volgende verdeling wordt gebruikt: Laag: lager school en lbo Midden: mavo, mbo, havo en vwo Hoog: hbo en universiteit.

7

Bij de uitsplitsing naar burgerlijke staat en naar opleiding moet er rekening mee gehouden worden dat er waarschijnlijk ook invloed is van de variabele leeftijd: oudere mensen zijn gemiddeld genomen vaker weduwe/weduwnaar dan jongere mensen en gemiddeld genomen hebben jongere mensen vaker een hogere opleiding dan oudere mensen. Vragen die door meer dan 10% van de respondenten niet beantwoord zijn, worden niet meegenomen in deze rapportage (zie bijlage 1). Het is in die gevallen extra onzeker of de vraag meet wat de onderzoeker wil meten (de validiteit van de vraag staat dan ter discussie). Als er in dit rapport gesproken wordt van een significant verschil (p>0.05) wil dat zeggen dat met 95% zekerheid het gevonden verschil ook een werkelijk verschil is en niet berust op toeval. Alleen statisch significante verschillen worden vermeld in dit rapport. De gemeente Almere wil graag per deel van de stad weten wat de uitkomsten van deze enquête zijn, daarom is Almere voor de steekproeftrekking in 8 gebieden verdeeld. Uit elk deel werden 500 personen getrokken, zodat er uiteindelijk per stadsdeel genoeg ingevulde vragenlijsten zouden overblijven om statische significante informatie te kunnen leveren. Dit betekent wel dat wanneer de gegevens voor Almere als geheel vermeld zouden worden, er een over- of ondervertegenwoordiging van bepaalde stadsdelen zou kunnen zijn. Om dit te voorkomen zijn de data van Almeerders gewogen, zodat de verdeling van respondenten per stadsdeel overeenkomt met de verdeling in de bevolking. Bij de tabellen in dit rapport, wordt een N-waarde vermeld. Dit geeft het aantal mensen weer dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. Omdat niet iedereen elke vraag heeft beantwoord, kunnen de N-waardes verschillen. Ook moet er rekening mee gehouden worden dat de resultaten in dit rapport gebaseerd zijn op de ingevulde antwoorden, dus op de mening van de invullers zelf. Zo kunnen mensen sociaal wenselijke antwoorden geven, waardoor er een over- of onderschatting kan zijn. Ook kunnen mensen bijvoorbeeld een andere definitie hanteren van ziektebeelden; iemand die in deze enquête aangeeft depressief te zijn hoeft volgens de normen van de medische wereld niet noodzakelijkerwijs depressief te zijn.

leeswijzer Over de respons en de demografische kenmerken van de ondervraagden bericht hoofdstuk twee. Het daarna volgende hoofdstuk gaat over de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Ook lichamelijke beperkingen komen hier aan bod. Hoofdstuk vier gaat over verschillende aspecten van de leefstijl van mensen zoals voeding, gewicht, lichaamsbeweging en het gebruik van genotmiddelen. Het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen zoals de tandarts, huisarts en specialisten komt in hoofdstuk vijf aan de orde. Ook wordt in dit hoofdstuk ingegaan op mantelzorg. Psychosociale factoren zoals sociale steun, suïcidepogingen, mishandeling zijn te vinden in hoofdstuk zes. In hoofdstuk zeven komen materiële factoren (bijvoorbeeld de financiële situatie en geweldsdelicten) aan bod. In de hoofdstukken drie tot en met zeven worden eventuele sociaal-economische verschillen in een aparte paragraaf behandeld. Het één na laatste hoofdstuk gaat over de trends die zichtbaar zijn tussen het volwassenenonderzoek uit 1990, 1996 en 2001. Hoofdstuk negen, het laatste hoofdstuk, geeft tot slot conclusies en enige aanbevelingen.

8

2 De respondenten Dit hoofdstuk biedt een overzicht van kenmerken van degenen die de gezondheidsenquête hebben ingevuld.

2.1 respons Aan 9083 inwoners van Flevoland tussen de 24 en 54 jaar is een enquête toegestuurd. Het aantal enquêtes per gemeente is globaal gebaseerd op het aantal inwoners per gemeente. De verdeling per gemeente was als volgt: Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde

4000 1083 2000 1000 500 500

In het totaal zijn er (binnen de gestelde termijn) 5637 vragenlijsten terug gestuurd, dit levert de hoge respons van 62% op. Hieronder valt te zien wat het responspercentage per gemeente is Tabel 2.1: Respons per gemeente

Gemeente Almere Dronten Lelystad Noordoostpolder Urk Zeewolde

% 58 70 61 69 60 66

Respons Aantal 2323 756 1229 688 298 330

Almere had de laagste respons met 58% en Dronten de hoogste met 70%. Opvallend is dat de respons op Urk aanzienlijk hoger was dan bij de vorige enquête, nu was de respons 60% tegenover 47% in 1996.

2.2 demografische kenmerken Van de ingevulde vragenlijsten is 42% afkomstig van mannen en 58% van vrouwen. De man-vrouw verhouding bij de respondenten komt niet overeen met de man-vrouw verhouding van de Flevolandse bevolking van 24-54 jaar. Daarom worden de data ook gewogen naar geslacht zodat de man-vrouw verhouding in de data overeenkomt met de man-vrouw verhouding in de bevolking. Weging vindt niet plaats als de resultaten naar geslacht worden weergegeven.

9

Op grond van het geboorteland van de respondent en de geboortelanden van zijn/haar ouders is de etniciteit bepaald (volgens de ruime definitie van het ministerie van Binnenlandse Zaken2). Tabel 2.2: Etniciteit naar gemeente

N=5520 Nederlands Surinaams Marokkaans Turks Antilliaans/ Arubaans Anders

Almere % 80 6 1 1 1

Dronten % 93 1 1 1 1

Lelystad % 84 4 1 1 1

NOP % 95 0 1 0 0

Urk % 98 0 1 0 0

Zeewolde % 90 1 0 0 1

Flevoland % 86 3 1 1 1

10

4

9

4

1

8

8

De meeste invullers (86%) hebben de Nederlandse etniciteit. Van de Flevolandse gemeenten heeft Almere het hoogste percentage mensen met een niet Nederlandse etnische herkomst (20%) en Urk het laagste percentage (2%) (zie tabel 2.2). Van de 45-54 jarigen had 90% de Nederlandse etniciteit en van de 24-34 jarigen 82%. Aan de hand van de vraag naar de hoogst afgeronde opleiding, is het opleidingsniveau bepaald. De volgende tabel geeft de resultaten naar gemeente weer (tabel 2.3). Tabel 2.3: Opleidingsniveau naar gemeente

N=5453 Laag Midden Hoog

Almere % 20 52 28

Dronten % 22 53 25

Lelystad % 22 52 26

NOP % 25 53 22

Urk % 44 44 12

Zeewolde % 13 54 33

Flevoland % 22 52 26

Laag=lagere school & lbo, midden= mavo & mbo & havo & vwo, hoog= hbo & universiteit

Gemiddeld heeft bijna een kwart (22%) van de Flevolandse 24-54 jarigen een laag opleidingsniveau, ongeveer de helft (52%) heeft een opleiding op middelbaar niveau en een kwart (26%) heeft een hoog opleidingsniveau. Tussen de verschillende gemeenten in Flevoland zijn duidelijke verschillen zichtbaar met betrekking tot opleidingsniveau. Zo zijn er op Urk relatief veel mensen met een laag opleidingsniveau, namelijk 44%; in Zeewolde is dit percentage slechts 13%. In Zeewolde zijn de inwoners gemiddeld het hoogst opgeleid. Meer vrouwen (55%) dan mannen (49%) hebben een opleiding op het middenniveau, meer mannen (30%) dan vrouwen (22%) hebben een hoog opleidingsniveau. Wanneer gekeken wordt naar de verschillende leeftijdscategorieën, valt op dat de 45-54 jarigen vaker dan de andere groepen een laag opleidingsniveau hebben (27%). Deze groep heeft minder vaak dan de anderen een opleiding op het middenniveau (47%).

2

Volgens deze definitie heeft een persoon de Nederlandse etniciteit als de persoon zelf en beide ouders in Nederland zijn geboren.

10

Tabel 2.4 geeft de burgerlijke staat van de respondenten naar gemeente weer. Tabel 2.4: Burgerlijke staat naar gemeente

N=5611 Gehuwd Samenwonend Gescheiden Ongehuwd Weduwe/ weduwnaar

Almere % 67 16 6 11 1

Dronten % 77 10 2 10 1

Lelystad % 64 16 7 13 1

NOP % 74 12 4 9 0

Urk % 86 1 2 11 0

Zeewolde % 76 8 2 12 1

Flevoland % 70 13 5 11 1

Van de ondervraagde mensen is 83% gehuwd of samenwonend. Vijf procent is gescheiden en 11% is ongehuwd. Slechts 1% is weduwe of weduwnaar. Ook hier zijn er significante verschillen naar gemeente zichtbaar (zie tabel 3.4). Het percentage gehuwden is het hoogst op Urk (86%) en het laagst in Lelystad (67%). Ongehuwde en gescheiden mensen komen het meest voor in Lelystad (respectievelijk 13% en 7%). Iets meer vrouwelijke dan mannelijke respondenten zijn gehuwd of gescheiden. Mannelijke respondenten daarentegen zijn iets vaker samenwonend of ongehuwd. Zoals te verwachten valt, zijn er significante verschillen zichtbaar maar leeftijdscategorie. De jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) is minder vaak gehuwd, gescheiden of weduwe/weduwnaar en vaker samenwonend of ongehuwd. Tabel 2.5 geeft een indruk van de leefsituatie van de respondenten. Tabel 2.5: Leefsituatie naar gemeente

N=5607 Alleenstaand zonder kind(eren) Alleenstaand met kind(eren) Gehuwd/samenw zonder kind(eren) Gehuwd/samenw met kind(eren) Anders

Almere % 11

Dronten % 8

Lelystad % 12

NOP % 9

Urk % 7

Zeewolde Flevoland % % 9 10

7

3

6

3

1

4

5

21

21

23

20

12

14

20

61

66

56

65

75

70

62

2

2

3

2

5

3

2

Bijna tweederde van de ondervraagden (62%) leeft gehuwd of samenwonend in een huishouden met één of meerdere kinderen. Vijftien procent is alleenstaand (5% met kinderen). Eenoudergezinnen komen relatief het vaakst voor in Almere (7%) en het minst vaak op Urk (1%). Meer vrouwelijke (8%) dan mannelijke respondenten (2%) vormen een eenoudergezin en meer mannelijke respondenten (13%) dan vrouwelijke zijn alleenstaand zonder kinderen. In de volgende tabel (2.6) is de verdeling van de leeftijdsgroepen naar gemeente te zien.

11

Tabel 2.6: Leeftijdsgroep naar gemeente

N=5597 24-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar

Almere % 31 42 26

Dronten % 32 40 29

Lelystad % 32 33 35

NOP % 35 34 31

Urk % 44 35 21

Zeewolde Flevoland % % 33 33 44 39 23 29

Een derde van de invullers valt in de jongste leeftijdsgroep van 24-34 jaar, bijna vier op de tien in de middelste groep van 35-44 jaar en bijna drie op de tien in de oudste leeftijdsgroep van 45-54 jaar. Van de Flevolandse gemeenten heeft Urk het hoogste percentage mensen in de leeftijdsgroep 24-34 jaar (44%), Zeewolde het hoogste percentage in de groep 35-44 jaar en Lelystad het hoogste percentage in de oudste groep (35%). De leeftijdsverdeling in de steekproef (per gemeente) komt overeen met de leeftijdsverdeling in de bevolking. De mannelijke invullers zijn gemiddeld ouder dan de vrouwelijk invullers. Ook valt op dat respondenten van de jongere leeftijdsgroep gemiddeld een hogere opleiding hebben genoten dan respondenten van de oudste leeftijdsgroep. Zoals te verwachten valt is in de jongste groep het hoogste percentage samenwoners te vinden en in de oudste groep het hoogste percentage weduwes/weduwnaren. Het aandeel 24-54 jarigen in de bevolking zal in de toekomst iets afnemen. Volgens de prognoses voor 2010 zal voor de Flevolandse gemeenten minus Urk het aandeel 24-54 jarigen 3% lager liggen dan nu. Op Urk zal het aandeel 24-54 jarigen in de bevolking volgens de prognoses ongeveer gelijk blijven.

12

3 Gezondheid 3.1 ervaren gezondheid Om een indruk te krijgen hoe mensen hun eigen gezondheid ervaren, is in de enquête gevraagd hoe mensen hun gezondheid over het algemeen vinden. Ze konden hierbij kiezen uit de antwoorden: zeer goed, goed, gaat wel, slecht en zeer slecht. Een slecht ervaren gezondheid blijkt samen te hangen met een verhoogd risico op sterfte (RIVM, 2001). De resultaten van de vraag naar ervaren gezondheid staan vermeld in tabel 3.1 Tabel 3.1: Ervaren gezondheid per gemeente

N=5618 Zeer goed Goed Gaat wel Slecht Zeer slecht

Almere % 11 62 23 3 0

Dronten % 12 66 20 2 0

Lelystad % 10 65 23 2 0

NOP % 12 65 21 2 1

Urk % 14 64 21 2 0

Zeewolde Flevoland % % 11 11 69 64 19 22 1 3 0 0

Driekwart van de volwassenen in Flevoland beoordeelt de eigen gezondheid als goed of zeer goed. Dit is lager dan wat wordt gevonden in de landelijke enquêtes van het CBS. In 2000 bleek 80% van de Nederlandse bevolking haar eigen gezondheid als (zeer) goed te beoordelen. Tussen de verschillende Flevolandse gemeenten zijn er significante verschillen. Het meest gezond voelen zich de inwoners van Zeewolde (80% beoordeelt de eigen gezondheid als (zeer) goed), het minst gezond voelen zich de inwoners van Almere (73% geeft de beoordeling (zeer) goed). Welke groepen zijn het negatiefst over hun eigen gezondheid?3 • Gescheiden mensen zijn negatiever over hun gezondheid dan mensen met een andere burgerlijke staat (56% geeft de beoordeling (zeer) goed) • Van de drie leeftijdsgroepen oordeelt de oudste groep (45-54 jaar) het minst positief over hun gezondheid (71% geeft de beoordeling (zeer) goed) • Vrouwen (73% (zeer) goed) beoordelen hun gezondheid minder positief dan mannen (77% (zeer) goed)

3.2 lichamelijke gezondheid Ondanks dat driekwart van de volwassen Flevolanders aangeeft zich goed gezond te voelen, heeft de helft van de mensen de twaalf maanden voorafgaand aan de enquête last gehad van een ziekte of aandoening. Naar onderstaande ziektes of aandoeningen is gevraagd, de ziektes en aandoeningen zijn vermeld in volgorde van voorkomen.

3

Mogelijke verbanden tussen SES en gezondheid zijn te vinden in paragraaf 4.4.

13

fig. 3.1 Voorkomen chronische/ernstige aandoening hartkwaal/hartinfarct vernauwing v bloedvaten psoriasis duizeligheid met vallen chron. Gewrichtsontsteking darmstoornis >3mnd incontinentie gewrichtsslijtage chronisch eczeem elleboog/pols/handaandoening hoge bloeddruk cara/astma nek/schouderaandoening depressiviteit rugaandoening migraine/hoofdpijn

0%

5%

10%

15%

20%

De mensen die een ziekte of aandoeningen hebben (gehad), hebben gemiddeld twee ziektes of aandoeningen aangegeven. De meeste ziektes en aandoeningen komen in alle gemeenten in dezelfde mate voor. Voor cara, chronisch eczeem, migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn, ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of hand en depressiviteit zijn er significante verschillen naar gemeente (zie tabel 3.2). Tabel 3.2: Gerapporteerde ziektes en aandoeningen in het afgelopen jaar

Cara Eczeem Hoofdpijn Elleboog/pols Depressiviteit

Almere % 10 7 20 7 12

Dronten % 9 5 17 6 11

Lelystad % 7 5 19 8 12

NOP % 6 4 15 5 9

Urk % 7 7 18 4 9


De aandoeningen cara, chronisch eczeem en ernstige hoofdpijn komen het meeste voor in Almere en het minst vaak in de Noordoostpolder. Ernstige klachten aan elleboog, pols of hand worden het vaakst gerapporteerd in Lelystad en het minst vaak op Urk. Depressiviteit wordt het meest gemeld in Almere en Lelystad en het minst vaak in Zeewolde. Sommige ziektes en aandoeningen komen niet in gelijke mate bij mannen en vrouwen voor. Dit is het geval bij de ziektes en aandoeningen die vermeld staan in tabel 3.3.

14

Tabel 3.3: Ziektes en aandoeningen naar geslacht

Mannen % 1 2 0 11 2 4 2 8 5 8

Ernstige hartkwaal of hartinfarct Ernstige of hardnekkige darmklachten, langer dan 3 maanden Onvrijwillig urineverlies Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn Duizeligheid met vallen Gewrichtsslijtage Chronische gewrichtsontsteking Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder Ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of hand Depressiviteit

Vrouwen % 0 4 7 25 3 7 4 13 7 15

Ook zijn er verschillen tussen de drie leeftijdsgroepen. De volgende ziektes en aandoeningen komen significant vaker voor bij de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar): ernstige hartkwaal of hartinfarct, hoge bloeddruk, psoriasis, vernauwing van de bloedvaten in buik of benen en ernstige of hardnekkige aandoening van de rug. Gekeken naar de burgerlijke staat valt op dat sommige ziektes en aandoeningen significant vaker voorkomen bij gescheiden mensen dan bij mensen met een andere burgerlijke staat. Het gaat hierbij om: hoge bloeddruk, onvrijwillig urineverlies, ernstige of hardnekkige aandoening van de rug, en migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn. Mensen die aangaven een minder dan goede gezondheid te hebben, geven significant vaker aan bepaalde ziektes of aandoeningen te hebben dan mensen die hun gezondheid als (zeer) goed beoordeelden. Het verschil tussen beide groepen kan oplopen tot een factor vijf : 6% van de mensen met een (zeer) goed ervaren gezondheid zegt last te hebben van depressiviteit tegen 30% van de mensen met een minder dan goed ervaren gezondheid. Aan de respondenten is gevraagd of zij bepaalde vormen van kanker hebben of ooit gehad hebben. Het percentage mensen dat kanker heeft of heeft gehad is laag, de percentages variëren van 0,1% voor prostaatkanker en longkanker tot 0,8% voor huidkanker. Als mensen een ziekte of aandoening krijgen, kunnen zij informatie hierover op verschillende plaatsen vinden. In de vragenlijst is gevraagd waar de mensen hun informatie graag vandaan willen halen, hierbij waren er vier mogelijkheden aangegeven: de bibliotheek, een informatiepunt van het gemeentehuis, het internet en de website www.zorgnetwerk-flevoland.nl. De gegeven antwoorden per gemeente staan in tabel 3.4. Tabel 3.4: Gewenste locaties om informatie over ziektes en aandoeningen te halen naar gemeente*

Bibliotheek Infopunt gemeentehuis Internet www.zorgnetwerkflevoland.nl

Almere % 33 10

Dronten % 41 7

Lelystad % 32 12

NOP % 40 8

Urk % 43 10

71 19

67 17

65 19

63 17

48 14


67 18

* meerdere antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100%

Er zijn significante verschillen naar gemeente. Informatie over ziektes en aandoeningen uit de bibliotheek halen wordt het meest aangekruist op Urk en het minst in Lelystad. Informatie halen van een informatiepunt bij het gemeentehuis wordt significant het vaakst gewenst in Lelystad en het minst vaak in Zeewolde.

15

Het gebruik van internet voor het zoeken van informatie over ziektes en aandoeningen verschilt sterk per gemeente, in Zeewolde zou 74% er gebruik van maken en op Urk 48%. Het gebruik van de website van het zorgnetwerk Flevoland verschilt niet significant per gemeente. Weduwes en weduwnaren zijn eerder bereid informatie over ziektes en aandoeningen bij het gemeentehuis te halen dan mensen met een andere burgerlijke staat. De jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) geeft vaker aan gebruik te zullen maken van internet (71%) dan de oudste groep (45-54 jaar) (60%). Opvallend is wel dat de website van het zorgnetwerk Flevoland significant meer gebruikt zou worden door de 45-54 jarigen (21%) dan door de 24-34 jarigen (14%).De middelste leeftijdsgroep (4554 jaar) wil vaker dan de andere leeftijdsgroepen informatie uit de bibliotheek halen.

3.3 geestelijke gezondheid Om een eerste globale indruk te krijgen van hoe mensen zich de afgelopen twaalf maanden overwegend voelden werd de ‘gezichtjesvraag’ gesteld. Er stonden zeven gezichtjes afgebeeld en de respondent moest het hokje bij het gezichtje aankruisen dat het meest overeenkwam met hoe de respondent zich het afgelopen jaar meestal voelde. Men had keus uit de volgende gezichtjes:

De linker drie gezichtjes kunnen samengevat worden onder de noemer ‘vrolijk’, de middelste als ‘neutraal’ en de rechter drie als ‘somber’. Tabel 3.5: Gezichtjes naar gemeente

N=5603 Vrolijk Neutraal Somber

Almere % 79 12 9

Dronten % 82 11 7

Lelystad % 81 10 8

NOP % 82 11 7

Urk % 81 14 5


Ongeveer acht op de tien volwassenen voelde zich in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek meestal vrolijk, acht procent voelde zich somber. In Zeewolde zijn relatief de meeste mensen vrolijk (86%) en in Almere de minste (79%). De 24-34 jarigen voelden zich significant vaker vrolijk (83%) dan de 45-54 jarigen (79%). De weduwes/weduwnaren voelden zich significant minder vrolijk (58%) dan mensen met een andere burgerlijke staat; het vrolijkst voelden zich de samenwonenden (84%). Iets meer mannen (82%) dan vrouwen (80%) voelden zich vrolijk. Om zicht te krijgen op het aantal mensen met geestelijke gezondheidsproblemen (niet-psychotische aandoeningen en dan met name emotionele stoornissen als angst en depressie), is in de vragenlijst de General Health Questionnaire-12 (GHQ-12) opgenomen. De GHQ-12 bestaat uit 12 vragen die onder meer betrekking hebben op concentratieproblemen, problemen onder ogen zien en het vóórkomen van depressieve klachten. Het gaat hierbij om klachten die iemand op ten tijde van het invullen of de paar weken daarvoor had. Bij elke vraag moet de respondent zijn huidige toestand (in de laatste tijd) vergelijken met de voor hem normale toestand. Als antwoord kan hij kiezen tussen (1) geen, (2) niet meer dan gewoonlijk, (3) wat meer dan gewoonlijk en (4) veel meer dan gewoonlijk. De GHQ maakt dus gebruik van de eigen norm van de respondent (Furer et al., 1995). Bij de scoring van de GHQ krijgen alle antwoorden 1 of 2 een nul en alle antwoorden 3 of 4 een één. Alle eentje en nulletjes worden opgeteld. De hoogte van de GHQ-score geeft de waarschijnlijkheid aan dat er bij de betrokkenen sprake is van geestelijke gezondheidsproblemen (Koeter & Ormel, 1991).

16

Bij een totaalscore van 0-3 is er sprake van geestelijke gezondheid, bij een score van 4-6 van lichte geestelijke ongezondheid, bij een score van 7-8 van matige geestelijke ongezondheid en bij een score van 9-12 van ernstige geestelijk ongezondheid (Perenboom et al., 2000). De volgende tabel geeft de mate van geestelijke gezondheid naar gemeente weer. Tabel 3.6: Mate van geestelijke gezondheid naar gemeente

N=5578 Gezond Licht ongezond Matig ongezond Ernstig ongezond

Almere % 76 11 5 7

Dronten % 80 10 4 5

Lelystad % 80 10 5 5

NOP % 82 11 3 4

Urk % 83 7 7 3

Zeewolde Flevoland % % 81 79 10 11 4 5 5 6

Ruim een vijfde van de Flevolandse volwassenen is volgens de GHQ-12 geestelijk ongezond. Er zijn significante verschillen naar gemeente, in Almere is het percentage mensen dat geestelijk ongezondheid is het hoogst (24%) en op Urk het laagst (17%). Qua burgerlijke staat komt de meeste geestelijke ongezondheid voor bij de gescheidenen (39% is geestelijk ongezond) en de minste bij de gehuwden (18%). Significant meer vrouwen (25%) dan mannen (17%) hebben een GHQ-score die duidt op geestelijke ongezondheid. De gemiddelde GHQ-12-score in dit onderzoek is 1.93, voor mannen is het 1.61 en voor vrouwen 2.26. Vergeleken met ander Nederlands onderzoek scoren de Flevolanders hiermee aan de hoge kant. In andere Nederlandse onderzoeken varieert de gemiddelde GHQ-12 score voor mannen van 1.14 tot 1.63 en voor vrouwen van 1.19 tot 2.22. (Koeter & Ormel, 1991; Vranken & Derks, 2001). De ontwerpers van de GHQ stellen dat er geen sterke relatie is tussen de leeftijd van de respondent en de GHQ-score: “Bij de mannen is er in het algemeen geen sprake van een effect of een stijging van de gemiddelde GHQ-scores … met het toenemen van de leeftijd. Bij vrouwen is er eerder sprake van een daling in de GHQ-score met de toename van de leeftijd” (Koeter & Ormel, 1991, p. 27) Opmerkelijk genoeg is er in dit Flevolands onderzoek zowel bij vrouwen als mannen een daling in de gemiddelde GHQ-score met het stijgen van de leeftijd. Bij mensen die aangeven een minder dan goede gezondheid te hebben komt ook significant vaker een GHQ12-score van geestelijke ongezondheid voor dan bij mensen met een (zeer) goede ervaren gezondheid (41% tegenover 15%). Depressiviteit en ‘de negatieve gezichtjes’ komen ook significant vaker voor bij mensen met een GHQ12-score in het gebied van geestelijke ongezondheid.

3.4 handicap In de enquête is ook gevraagd of mensen last hebben van één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps. Eén op de vijf mensen (22%) antwoordt hier bevestigend op. In overeenstemming met de definitie van het Sociaal Cultureel Planbureau (1995) in hun ‘Rapportage gehandicapten’ en de regiovisie lichamelijke gehandicapten van Flevoland is een langdurige ziekte, aandoening of handicap pas een handicap als deze als zodanig wordt ervaren. Volgens het SCP is iemand gehandicapt als “hij of zij sociaal nadeel ondervindt van lichamelijke of verstandelijke beperkingen” (SCP, 1995). Een kwart van de mensen (24%) met een langdurige ziekte, aandoening of handicap geeft aan hierdoor sterk belemmerd te worden in de dagelijkse bezigheden en ruim de helft (55%) geeft aan licht belemmerd te worden. Dus 18% van alle respondenten geeft aan in de dagelijkse bezigheden in meer of mindere mate belemmerd te worden door één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps. De functies waarbij men zich het meest belemmerd voelt zijn het lopen/zitten/staan (49%) en het arm- of handgebruik (25%).

17

Het percentage mensen met één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps is vergelijkbaar met het landelijke percentage mensen met een langdurige aandoening (24%) (HessingWagner, 2001). De oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) heeft significant vaker aangegeven een langdurige ziekte, aandoening of handicap te hebben (28%) dan de jongste groep (16%). Wanneer gekeken wordt naar burgerlijke staat valt het op dat bijna vier op de tien gescheidenen (39%) een langdurige ziekte, aandoening of handicap heeft. Significant meer vrouwen (24%) dan mannen (20%) geven aan dat ze een langdurige ziekte, aandoening of handicap hebben. Van degenen die aangekruist hebben een langdurige ziekte, aandoening of handicap te hebben, geven significant meer vrouwen dan mannen aan erdoor in de dagelijkse bezigheden belemmerd te worden.

3.5 sociaal-economische verschillen Er zijn duidelijke gezondheidsverschillen zichtbaar tussen de verschillende sociaal-economische groepen. Mensen met een lage opleiding ervaren hun gezondheid significant minder vaak (66%) als (zeer) goed dan mensen met een hoge opleiding (81%). De kans op een ‘minder dan goed ervaren gezondheid’ is bijna tweemaal zo hoog onder degenen met een lagere opleiding dan onder personen die een hogere beroepsopleiding of universitaire opleiding hebben. Opvallend is dat gegevens van het CBS over ervaren gezondheid een wat ander beeld laten zien en dan met name voor de hoog opgeleiden. Het CBS geeft aan dat 11% van de mensen van 25 jaar en ouder met een hoge opleiding een minder dan goede gezondheid ervaren, in dit onderzoek is dat 19%4. Voor de laag opgeleiden is er nauwelijks verschil (RIVM, 2001). Ook als er gekeken wordt naar ziekten en aandoeningen is er voor een aantal ziekten en aandoeningen een significant verschil naar opleidingsniveau. De ziektes en aandoeningen waarvoor dit het geval is staan hieronder vermeld (tabel 3.7). Tabel 3.7 Ziekte of aandoening naar opleidingsniveau

Ziekte of aandoening Cara, astma, chronische bronchitis, longemfyseem Ernstige hartkwaal of hartinfarct Hoge bloeddruk Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn Onvrijwillig urineverlies Duizeligheid met vallen Vernauwing van de bloedvaten in buik of benen Gewrichtsslijtage (artrose, slijtage reuma) Chronische gewrichtsontsteking Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder Ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols/hand Depressiviteit

Laag % 10 2 10 17 23 5 4 3 8 5 15 9 15

Opleidingsniveau Midden Hoog % % 9 7 1 1 7 7 12 8 18 14 4 3 3 1 1 0 6 3 3 2 10 7 6 5 11 7

Uit Nederlands onderzoek (Mackenbach et al., 1996) bleek dat laag opgeleide mensen chronische aandoeningen onderrapporteren. Waarschijnlijk zijn de sociaal-economische verschillen die uit bovenstaande tabel naar voren komen in werkelijkheid dus groter. Ook kan het door deze onderrapportage zo zijn dat er voor andere ziektes en aandoeningen dan vermeld in tabel 3.7 sociaaleconomische gezondheidsverschillen bestaan. 4

Waarschijnlijk is het verschil nog groter omdat de gegevens van het CBS gaan over volwassenen van 25 jaar en ouder, terwijl bij ons onderzoek het gaat om volwassenen van 24 t/m 54 jaar. Bij ons onderzoek missen de 55plussers en het is bekend dat ouderen hun gezondheid minder positief ervaren dan volwassenen (47% van de Flevolandse 55-plussers beoordeelt de gezondheid als (zeer) goed (van Asselt, 2001)).

18

Voor de verschillende kankersoorten die nagevraagd zijn is het niet mogelijk om eventuele sociaaleconomische verschillen in voorkomen te berekenen omdat de absolute aantallen van mensen met kanker te laag zijn. Op het gebied van de geestelijke gezondheid zijn er ook sociaal-economische verschillen waar te nemen. Bij de vraag naar gevoelens in de afgelopen twaalf maanden (de ‘gezichtjesvraag’) geven significant minder laag opgeleiden (76%) dan hoog opgeleiden (86%) aan zich vrolijk gevoeld te hebben. Ook de GHQ resultaten geven een soortgelijk beeld. Vijfentwintig procent van de laag opgeleiden is geestelijk ongezond tegenover 18% van de hoog opgeleiden.

19

4 Leefstijl In de volwassenenenquête zijn vragen gesteld rond verschillende leefstijlonderwerpen. De leefstijl van mensen heeft een grote invloed op hun gezondheid. In dit onderzoek worden de volgende factoren meegenomen: roken, alcoholgebruik, drugs, voeding, gewicht, lichaamsbeweging en verkeersgedrag.

4.1 roken Het is bekend dat roken een slechte invloed heeft op de gezondheid. Bij mensen boven de 20 jaar is roken verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfte aan longkanker, maar ook voor de sterfte aan andere vormen van kanker en cara. Verder is ongeveer 30% van de sterfte aan coronaire hartziekten en ongeveer 40% van de sterfte aan beroerte te wijten aan roken. Daarnaast lijkt er een verband te bestaan tussen een bepaalde vorm van darmkanker en het roken van sigaretten. Ook de aanwijzingen dat roken de kans op maagkanker verhoogt, nemen toe. De laatste jaren is de bewijslast groter geworden voor het feit dat roken van de moeder tijdens de zwangerschap en na de geboorte het risico vergroot op zuigelingensterfte en wiegendood (Smit, 2001). De volgende figuur (4.1)geeft aan hoeveel volwassen mensen er in Flevoland roken.

Gemiddeld rookt een derde van de Flevolanders. Naar gemeente zijn significante verschillen, op Urk wordt het meest gerookt (37%) en in Zeewolde het minst (28%). Ook ander onderzoek bevestigt dat er relatief veel gerookt wordt op Urk (De Visser et al., 2001). Meer Flevolandse mannen (37%) dan vrouwen roken (28%). In de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) zijn iets meer rokers dan in de jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) (33% tegenover 31%), maar het grootste verschil tussen de leeftijdsgroepen zit in het aantal mensen dat nog nooit gerookt heeft: 49% van de 24-34 jarigen tegenover 29% van de 45-54 jarigen. Als er gekeken wordt naar burgerlijke staat dan zijn de meeste rokers te vinden in de groep gescheiden Flevolanders (43%).

20

Het percentage rokers in Flevoland komt overeen met het percentage rokers in heel Nederland (33%) (CBS, 2000). Van de rokers rookt 86% alleen sigaretten, 8% rookt alleen sigaren en/of een pijp, 3% rookt sigaretten en sigaren en/of pijp en van 3% van de rokers is de rookwaar onbekend. Zware rokers zijn te definiëren als degenen die 20 of meer sigaretten per dag roken. In de volgende figuur staat het percentage respondenten dat gerekend kan worden tot de zware rokers.

fig. 4.2 % zware rokers Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde

Flevoland 0%

5%

10%

15%

Van de volwassen Flevolanders is iets meer dan één op de tien (11%) te beschouwen als een zware roker. In Almere en Lelystad zijn de meeste zware rokers te vinden, 13% van de respondenten is een zware roker. Het laagste percentage zware rokers is te vinden in Zeewolde (7%). Hoe ouder de respondenten, hoe hoger het percentage zware rokers is (bij de 24-34 jarigen is het 9% en bij de 45-54 jarigen 13%). Gekeken naar burgerlijke staat valt het vrij hoge percentage zware rokers (20%) bij de gescheiden respondenten op. Van de respondenten die hebben aangegeven te roken is bijna vier op de tien (37%) een zware roker. Er is ook gevraagd of mensen die roken vinden dat ze problemen hebben met of door roken. De antwoorden van de rokers staan in onderstaande tabel 4.2 Tabel 4.2 Percentage rokers dat problemen ervaart met of door het gebruik van rookwaar

N=1791 Wel problemen Beetje problemen Geen problemen

Almere % 14 33 54

Dronten % 8 30 62

Lelystad % 11 29 61

NOP % 8 23 68

Urk % 11 30 59


In de Noordoostpolder worden het minst vaak problemen met of door roken ervaren (32%) en in Almere het vaakst (46%). Ruim een derde van de respondenten (34%) geeft aan dat er op hun werk, in de ruimte waar ze meestal zijn, gerookt wordt. In meer dan de helft van de gevallen (57%) waarin er gerookt wordt op het werk gebeurt dit door anderen.

21

De volgende tabel geeft aan hoeveel mensen waarbij er op de werkvloer gerookt wordt, daar last van hebben. Tabel 4.3 Last van rook op het werk

Almere % 43

N=1858

Dronten % 41

Lelystad % 38

NOP % 33

Urk % 32


Als er op het werk gerookt wordt, heeft 40% van de respondenten daar last van. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Als er op het werk gerookt wordt, hebben mensen uit Zeewolde er het vaakst last van (45%) en mensen op Urk het minst vaak (32%). Als er bij niet-rokers op de werkvloer wordt gerookt, heeft 64% daar last van.

4.2 alcohol In de vragenlijst zijn ook verschillende vragen gesteld omtrent alcoholgebruik. Overmatig alcoholgebruik schaadt de gezondheid. Het wordt bijvoorbeeld geassocieerd met een verhoogd risico op een beroerte of herseninfarct en slokdarmkanker (Verweij, 2001). Er zijn aanwijzingen dat het met mate gebruiken van alcohol de gezondheid ten goede komt (Hoffmeister et al., 1999). Allereerst is er gevraagd of er wel eens alcohol (zoals bier, wijn, sterke drank, breezer of frisdrank met alcohol) wordt gebruikt.

fig 4.3 Gebruik van alcohol Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ruim vier op de vijf volwassen Flevolanders drinkt wel eens alcohol. Dit percentage ligt wat lager dan het landelijke percentage van 86 (gegevens CBS 2000), maar bij de CBS gegevens gaat het om mensen van 16 jaar en ouder en in het Flevolands onderzoek om mensen van 24-54 jaar. Naar gemeente zijn significante verschillen: in Zeewolde drinkt 87% van de volwassenen wel eens alcohol en op Urk 66%. Meer mannen (87%) dan vrouwen (76%) drinken alcohol. In de oudste leeftijdsgroep (45-54 jarigen) wordt er door meer mensen (85%) alcohol gedronken dan in de andere twee leeftijdsgroepen (24-34 jaar: 78%, 45-54 jaar: 82%). Qua burgerlijke staat zijn er significante verschillen, 85% van de samenwonenden drinkt wel eens alcohol tegenover 76% van de weduwes/weduwnaren. Alcoholconsumptie kan plaatsvinden op verschillende plekken. Er is aan de respondenten gevraagd waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden. De antwoorden op deze vraag staan in tabel 4.5.

22

Tabel 4.5 Alcoholgebruikers, plaats waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden

N=4533 Thuis Familie/vrienden Uitgaan Sportkantine Ergens anders

Almere % 56 22 18 2 2

Dronten % 58 21 15 3 2

Lelystad % 60 20 18 1 2

NOP % 55 23 17 2 2

Urk % 64 17 14 3 1


De meeste alcohol wordt door mensen thuis gebruikt (58%). Ongeveer één op de vijf drinkt de meeste alcohol bij familie of vrienden of kennissen. Zeventien procent drinkt de meeste alcohol tijdens het uitgaan. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Thuis de meeste glazen alcohol gebruiken komt het vaakst voor op Urk (64%) en het minst vaak in de Noordoostpolder (55%). In de Noordoostpolder worden relatief vaak de meeste glazen alcohol genuttigd bij familie, vrienden of kennissen. Tussen de drie leeftijdsgroepen zijn duidelijke verschillen zichtbaar in de plaats waar ze de meeste glazen alcohol drinken (zie tabel 4.6) Tabel 4.6 Alcoholgebruikers, plaats waar de meeste glazen alcohol genuttigd worden, naar leeftijd

N=4511 Thuis Bij familie/vrienden Tijdens uitgaan In sportkantine Elders

24-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar Flevoland % % % % 40 62 70 58 27 20 17 21 28 14 9 17 2 2 1 2 3 1 3 2

Van de oudste groep alcoholgebruikers drinkt 70% de meeste glazen alcohol thuis, bij de jongste groep is dit 40%. Daarentegen drinkt de jongste leeftijdsgroep drie keer zo vaak als de oudste groep de meeste alcohol tijdens het uitgaan (28% tegenover 9%). Een ander opvallend verschil tussen de leeftijdsgroepen is het aantal dagen waarop men alcohol drinkt. Elke dag alcohol drinken komt bij 4% van de jongste leeftijdsgroep voor, bij 10% van de middelste leeftijdsgroep en bij 19% van de oudste leeftijdsgroep. Ook is gevraagd naar het aantal glazen alcohol dat alcoholgebruikers per week nuttigen. De resultaten van deze vraag staan in tabel 4.7 Tabel 4.7 Alcoholgebruikers, aantal glazen alcohol per week

N=4541 Minder dan 1 glas 1-4 glazen 5-9 glazen 10-15 glazen 16-20 glazen 21-25 glazen 26-30 glazen Meer dan 30 glazen

Almere % 32 32 19 9 3 2 1 1

Dronten % 25 38 17 14 3 2 1 0

Lelystad % 29 32 19 10 4 3 2 1

NOP % 26 30 22 12 5 2 1 1

Urk % 29 37 18 11 2 3 1 1

Zeewolde Flevoland % % 25 29 33 33 21 19 12 11 5 4 2 2 1 1 1 1

Van de alcoholgebruikers drinkt 81% maximaal negen glazen alcohol per week. Alcoholconsumptie kan in verschillende gradaties voorkomen. Een zware drinker wordt gedefinieerd als iemand die minimaal één keer per week minstens zes glazen alcohol per dag drinkt.

23

Een zware drinker heeft naar schatting een zes tot tien keer zo groot risico op het krijgen van slokdarmkanker als personen die geen of weinig alcohol drinken (Verweij, 2001).

fig. 4.4. % Zware drinkers Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde

Flevoland

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

Negen procent van de Flevolanders tussen de 24 en 54 jaar kan gerekend worden tot de zware drinkers. De Noordoostpolder telt de meeste zware drinkers, bijna één op de acht is een zware drinker. Ruim vier keer zoveel mannen (13%) als vrouwen (3%) is een zware drinker. Overmatig alcoholgebruik komt het meeste voor bij gescheiden (15%) en ongehuwde (14%) mensen. Van de mensen die alcohol gebruiken vindt 5% dat ze in meer of mindere mate een probleem hebben met of door het gebruik van alcohol. Dit geldt voor 17% van de zware drinkers. Ook is er gevraagd of mensen de drie maanden voorafgaand aan de enquête wel eens een gemotoriseerd voertuig bestuurd hebben nadat ze meer dan twee glazen alcoholhoudende drank gedronken hebben. Gemiddeld antwoordde 16% van de alcoholgebruikers bevestigend op deze vraag. Eén op de vier mannen (25%) gaf op deze vraag antwoord ‘ja’ tegenover ongeveer één op de twintig vrouwen (6%). Het rijden onder invloed komt volgens eigen rapportage het vaakst voor bij de middelste en oudste leeftijdsgroep (17%) en het minst vaak bij de jongste groep (13%).

4.3 drugs Aan de respondenten is gevraagd of ze ooit wel eens de softdrug cannabis (hasj, wiet) gebruikt hebben. De resultaten naar gemeente staan vermeld in figuur 4.5.

24

fig. 4.5 Ooit-gebruik van cannabis Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland

0%

5%

10%

15%

20%

Veertien procent van de Flevolanders van 24-54 jaar heeft ooit cannabis gebruikt. Het is niet helemaal duidelijk hoe dit percentage zich verhoudt tot de Nederlandse getallen. Uit onderzoek in 1997 blijkt dat 16% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder ooit cannabis heeft gebruikt (Trimbos, 2000). Het gebruik van cannabis verschilt naar gemeente, het gebruik wordt het vaakst aangegeven door mensen in Almere en Lelystad (17% en 18%) en het minst vaak door mensen op Urk (2%). Bij mannen is er een significant hoger percentage ‘ooit-cannabisgebruikers’ (19%) dan bij vrouwen (9%). In de jongste groep is het ooit-gebruik van cannabis significant hoger dan in de oudste groep (19% tegenover 11%). In het drugsonderzoek van 1997 was het ‘ooit-gebruik’ bij 25-29 jarigen 31% en bij de groep 30-34 jarigen 22% (Trimbos, 2000). Daarbij vergeleken steekt het ‘ooit-gebruik’ door de groep Flevolandse 24-34 jarigen van 19% gunstig af. Van de mensen die ooit cannabis gebruikten, gebruikt 82% het niet meer, 8% gebruikte het minder dan eens per week in de vier weken voorafgaand aan de enquête, 5% gebruikte het elke week en 5% gebruikte het elke dag. Van de totale groep respondenten gebruikte dus 2% cannabis in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek. Ook het ooit-gebruik van andere drugs is nagevraagd, de resultaten hiervan staan in tabel 4.10. Tabel 4.10 Ooit-gebruik van drugs

Cocaïne Heroïne Speed LSD XTC Paddo’s Smartdrugs Andere drugs

Flevoland % 3 1 2 1 2 1 1 2

De aantallen mensen die ooit bovenstaande drugs gebruikten zijn zo laag dat er geen onderverdeling naar gemeente, leeftijd of burgerlijke staat gemaakt kan worden. Een onderverdeling naar geslacht is wel mogelijk. De volgende drugs worden significant meer door mannen dan door vrouwen gebruikt: cocaïne, speed, LSD, XTC en smartdrugs. Voor paddo’s en heroïne zijn er geen verschillen in gebruik naar geslacht. Ook is gevraagd of men de afgelopen drie maanden wel eens een gemotoriseerd voertuig bestuurd heeft na druggebruik. Dit is voorgekomen bij 1% van de respondenten.

25

4.4 bewegen Onvoldoende lichaamsbeweging vormt een onafhankelijke risicofactor voor een groot aantal chronische ziekten. Voldoende bewegen kan de gezondheid en de lichamelijke fitheid in stand houden, dan wel bevorderen. Te weinig lichamelijke activiteit verhoogt de kans op vroegtijdige sterfte als gevolg van hart- en vaatziekten (Kemper et al., 2000). Bewegen heeft een positieve invloed op de preventie van diabetes-type 2 (Evenblij, 2002). Er zijn vrij duidelijke aanwijzingen dat bewegen preventief werkt tegen het ontstaan van borstkanker en kanker aan de dikke darm (Batty & Thune, 2000). In de enquête is gevraagd hoe vaak mensen per week wandelen en/of fietsen. De resultaten van deze vraag zijn te zien in tabel 4.12. Tabel 4.12 Wandelen en/of fietsen per week

N=5601 Zelden of nooit < dan 30 minuten 31-60 minuten 1-2½ uur Meer dan 2½ uur

Almere % 13 15 19 24 30

Dronten % 11 17 24 22 26

Lelystad % 11 14 19 25 31

NOP % 10 17 23 25 24

Urk % 9 17 24 25 26


Meer dan de helft van de volwassenen Flevolanders fietst of wandelt meer dan een uur per week en ongeveer één op de tien wandelt of fietst vrijwel nooit. Uit bovenstaande tabel blijkt dat één op de acht Almeerders zelden of nooit wandelt of fietst. In Zeewolde en Lelystad komt minimaal een uur fietsen of wandelen per week het vaakst voor (respectievelijk 57% en 56%). Bij de 45-54 jarigen komt meer dan een uur fietsen of wandelen per week vaker voor dan bij de jongere volwassenen: 45-54 jarigen 57%, 35-44 jarigen - 52% en 24-34 jarigen - 50%. Vrouwen wandelen en fietsen meer dan mannen (55% van de vrouwen fietst en/of wandelt minimaal een uur per week tegenover 50% van de mannen). Qua burgerlijke staat is er een significant verschil te zien. Weduwes en weduwnaren wandelen en fietsen het vaakst (56%) minimaal één uur per week en samenwonenden het minst vaak (48%). Ruim één op de zeven (15%) samenwonenden wandelt of fietst zelden of nooit. Ook is gevraagd hoe vaak mensen deelnemen aan sport- of bewegingsactiviteiten, waarbij per keer minimaal een half uur bewogen of gesport moest worden. De resultaten van de vraag staan in tabel 4.13. Tabel 4.13 Sport- en/of bewegingsactiviteiten per week

N=5600 Zelden of nooit Minder dan 1 keer 1 keer 2-4 keer Meer dan 4 keer

Almere % 41 10 23 21 5

Dronten % 37 10 26 24 3

Lelystad % 45 10 21 19 4

NOP % 43 9 27 18 4

Urk % 55 10 21 11 3


Ruim 40 procent van de volwassen Flevolanders neemt zelden of nooit deel aan sport- of bewegingsactiviteiten. Naar gemeente zijn significante verschillen zichtbaar. Op Urk geeft 55% van de mensen aan zelden of nooit deel te nemen aan sport- of bewegingsactiviteiten, in Zeewolde is dit 34% (de overige gemeenten liggen tussen deze twee uitersten in). Deelname aan sport- of bewegingsactiviteiten komt het minst voor bij de 45-54 jarigen, 47% neemt hier zelden of nooit aan deel.

26

Van de mensen die deelnemen aan sporten/of bewegingsactiviteiten doet 46% dit bij een vereniging, bij vrouwen is dit 49% en bij mannen 44%. Behalve bewegen buiten werktijd, bewegen sommige mensen ook veel bij hun dagelijkse bezigheden. Om een indruk te krijgen van het soort dagelijkse bezigheden is hiernaar gevraagd. De volgende antwoordcategorieën konden aangekruist worden: • hoofdzakelijk zittend • zittend/staand, soms lopend • lopend, lopend met lichamelijke arbeid (licht lichamelijk) • zwaar lichamelijk werk In onderstaande figuur zijn de eerste twee antwoordmogelijkheden samengenomen tot zittend/staand en de laatste twee tot lichamelijk werk.

fig. 4.6 Soort dagelijkse bezigheden Almere Dronten Lelystad zittend/staand

NOP Urk

lichamelijk werk

Zeewolde Flevoland 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Van de volwassen Flevolanders verricht 39% lichamelijk werk. Er zijn significante verschillen naar gemeente zichtbaar. Op Urk is het percentage respondenten dat lichamelijk werk verricht het hoogst, namelijk 61% en in Almere en Zeewolde het laagst met 34%. Lichamelijk arbeid wordt door meer vrouwen (45%) dan mannen (34%) verricht. Verder is ook duidelijk dat hoe ouder de respondent is hoe minder vaak er lichamelijke arbeid wordt verricht (41% van de jongste leeftijdsgroep en 36% van de oudste leeftijdsgroep). Gekeken naar burgerlijke staat verrichten gescheidenen het minst vaak lichamelijke arbeid (32%) bij de dagelijkse bezigheden en gehuwden het vaakst (40%).

4.5 gewicht Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor chronische ziekten (Viet et al., 2001). Ook hebben personen met overgewicht een verhoogd risico op het krijgen van hart- en vaatziekten. Verder is overgewicht een belangrijke determinant voor een groot aantal ziekten waarvan de belangrijkste zijn: diabetes mellitus, galstenen, bepaalde soorten kanker, artrose in knieën, voeten en handen en psychologische problemen (Berns, 1995). Overgewicht, gezond gewicht en ondergewicht worden bepaald door het uitrekenen van de zogeheten ‘body mass index’ (BMI). Deze index wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door de lengte in meters in het kwadraat. Bij een BMI lager dan 18,5 is er sprake van ondergewicht. Een BMI tussen de 18,5 en 25 levert een gezond gewicht op. Is de BMI hoger dan 25, dan is er sprake van overgewicht. Ligt de BMI boven de 30, dan is er ernstig overgewicht (Frenken, 2001). Voor Flevoland staan de getallen in tabel 4.16.

27

Tabel 4.16 Body Mass Index (BMI)

N=5524 BMI<18.5 Ondergewicht 18.5<=BMI<25 Gezond gewicht 25<=BMI<30 Overgewicht BMI>=30 Ernstig overgewicht

Almere % 1

Dronten % 1

Lelystad % 2

NOP % 0

Urk % 2


54

56

51

56

47

57

54

33

34

34

35

35

34

34

12

9

13

9

15

8

11

In Flevoland heeft 34% van 24-54 jarigen overgewicht en 11% heeft ernstig overgewicht. Dus bijna de helft (45%) van de volwassen Flevolanders is te zwaar. Er zijn significante verschillen naar gemeente, op Urk is de helft (50%) van de mensen te zwaar en in Zeewolde 42%. Het beeld van Urk wordt bevestigd door ander onderzoek (De Visser et al, 2001). Hoe ouder de mensen zijn, hoe vaker er overgewicht voorkomt. Bij de 24-34 jarigen is er bij 37% overgewicht (waarvan 8% ernstig overgewicht), bij de 35-44 jarigen bij 46% (waarvan 11% ernstig) en bij de 45-54 jarigen bij 54% (waarvan 15% ernstig). Qua burgerlijke staat komt overgewicht het vaakst voor bij gescheiden volwassenen (51% waarvan 16% ernstig) en het minst vaak bij samenwonenden (36% waarvan 8% ernstig). Overgewicht komt meer voor bij mannen (51% waarvan 10% ernstig) dan bij vrouwen (39% waarvan 12% ernstig). Er moet bij deze getallen wel rekening gehouden worden met het feit dat de BMI gebaseerd is op zelfrapportage. Uit een onderzoek waarbij de deelnemers hun lengte en gewicht rapporteerden en waarbij hun lengte en gewicht ook werden gemeten bleek dat dit niet altijd overeenkomt. Bij mannen tot 40 jaar was er geen verschil tussen de gerapporteerde en de berekende BMI. Mannen ouder dan 40 jaar bleken een lagere gerapporteerde dan gemeten BMI te hebben. Vanaf de leeftijd van 50 jaar is er voor mannen met ernstig overgewicht sprake van onderrapportage. Vrouwen bleken structureel een lagere BMI te hebben wanneer deze werd berekend aan de hand van de gerapporteerde gegevens dan aan de hand van de gemeten gegevens. Het percentage vrouwen met ernstig overgewicht is structureel hoger op basis van gemeten gegevens dan op basis van gerapporteerde gegevens (Viet et al., 2001).

4.6 voeding Een mogelijke oorzaak van overgewicht kan in een verkeerd voedingspatroon liggen. Verschillende ziekten zijn gerelateerd aan voeding zoals ziekten van de kransvaten, beroerte, diverse typen kanker, suikerziekte en hoge bloeddruk (Verweij, 2001). Ongeveer een derde van de kankergevallen is mede te wijten aan voedingsfactoren en een inactieve leefstijl. Een aantal aandoeningen hangt direct samen met het voedingspatroon zoals obstipatie, botontkalking en tandbederf (Ocké et al., 2001). Om enig zicht te krijgen op voedingsgewoonten van mensen, zijn in de enquête enkele vragen omtrent voeding gesteld. Zo is aan de respondenten gevraagd hoe vaak ze fruit eten. Fruit is een beschermende voedingsfactor voor diverse soorten kanker (Ocké et al., 2001). De antwoorden op de vraag naar het eten van fruit staan in tabel 4.17.

28

Tabel 4.17 Frequentie van fruit eten

N=5608 Zelden/nooit Max. eens p week 2-4 keer p. week 5-6 keer p. week Elke dag >= 2 keer p. dag

Almere % 9 14 30 11 23 13

Dronten % 8 9 26 14 25 19

Lelystad % 9 13 29 12 22 15

NOP % 10 12 21 13 24 20

Urk % 11 15 31 10 19 14

Zeewolde Flevoland % % 6 9 13 13 30 28 11 12 28 23 13 15

Het Voedingscentrum geeft het advies om minimaal twee stuks fruit per dag te eten voor een gezond voedingspatroon. Slechts 15% van de Flevolanders eet twee (of meer) keer per dag fruit. Uit een voedselconsumptiepeiling bleek dat merendeel van de volwassen Nederlanders (67% van de mannen en 54% van de vrouwen) de aanbevolen hoeveelheid fruit niet haalt (Van Assema et al., 2001). Ongeveer één op de tien Flevolanders van 24-54 jaar eet vrijwel nooit fruit (minder dan eens per week). Naar gemeente is er een significant verschil. In de Noordoostpolder voldoen relatief de meeste mensen (20%) aan de norm van het Voedingscentrum en in Almere en Zeewolde de minste (13%). Hoe ouder, hoe meer voldaan wordt aan de norm van het Voedingscentrum: van de 45-54 jarigen voldoet 19% aan de norm en van de 24-34 jarigen 13%. Qua burgerlijke staat komen de samenwonenden het slechtst uit de bus met11%. Vrouwen voldoen vaker aan de norm (18%) dan mannen (12%). Voor groente raadt het Voedingscentrum aan dit dagelijks te eten. Groente is een beschermende voedingsfactor voor diverse soorten kanker (Ocké, 2001). Hoeveel Flevolanders elke dag groenten eten is te zien in tabel 4.18. Tabel 4.18 Frequentie van groente eten

N=5614 Zelden/nooit Max. eens p week 2-4 keer p. week 5-6 keer p. week Elke dag

Almere % 0.4 2 28 32 38

Dronten % 0.1 0.8 19 34 46

Lelystad % 0.3 2 25 30 42

NOP % 0.1 0.6 18 37 45

Urk % 0.3 0 12 34 54

Zeewolde Flevoland % % 0 0.3 0.3 1.3 18 23 30 33 51 42

Gemiddeld eet ruim vier op de tien volwassen Flevolanders elke dag groente. Naar gemeente zijn significante verschillen zichtbaar. In Almere wordt het minst vaak elke dag groente gegeten (38%) en op Urk het vaakst (54%). Net als bij fruit zien we hier het patroon dat de 45-54 jarigen het vaakst voldoen aan de norm: 48% eet elke dag groente tegenover 37% van 24-34 jarigen. Qua burgerlijke staat komen de ongehuwden er het slechtst uit (34%) en gehuwden het best (45%). Meer vrouwen (46%) dan mannen (39%) eten elke dag groente. Ook is de Flevolanders gevraagd hoe vaak ze melk drinken en/of yoghurt of vla eten. De resultaten van de vraag staan in de volgende tabel. Tabel 4.19 Frequentie van het gebruik van zuivelproducten


Almere % 6 5 20 13 57

Dronten % 3 3 11 13 70

Lelystad % 5 5 18 14 58

29

NOP % 4 3 11 13 70

Urk % 2 2 13 9 73


Bijna tweederde van de Flevolanders (62%) nuttigt dagelijks zuivelproducten. Naar gemeente zijn er significante verschillen, elke dag zuivelproducten consumeren gebeurt het vaakst op Urk (73%) en het minst vaak in Almere (57%). Qua leeftijdsgroep zijn er geen significante verschillen. Vrouwen nuttigen vaker dan mannen elke dag zuivelproducten (66% tegenover 58%). Het eten van bruin of volkorenbrood is gezonder dan het eten van witbrood. Daarom is in de enquête ook gevraagd hoe vaak mensen bruin of volkorenbrood eten. Tabel 4.20 geeft de resultaten. Tabel 4.20 Frequentie van bruin of volkorenbrood eten


Almere % 9 4 12 11 65

Dronten % 6 1 6 9 78

Lelystad % 8 5 11 11 65

NOP % 7 2 4 9 79

Urk % 8 0.3 6 10 74


Zeven op de tien volwassen Flevolanders eet elke dag bruin of volkorenbrood. Ook hier zijn er significante verschillen naar gemeente. In Almere wordt het minst vaak elke dag bruin of volkorenbrood gegeten (65%) en in de Noordoostpolder en Zeewolde het vaakst (79%). Er is een verschil tussen de leeftijdsgroepen, de jongste groep scoort het laagst (65%) en de oudste groep het hoogst (75%). Het dagelijks eten van bruin of volkorenbrood komt minder voor bij mannen (66%) dan bij vrouwen (73%).

4.7 verkeersgedrag In de volwassenenenquête zijn op verzoek van de provincie Flevoland, in het kader van het project beveiligingsmiddelen, vragen over verkeersgedrag opgenomen. Er is allereerst gevraagd van welke drie vervoermiddelen men het meest gebruik maakt. De antwoorden op deze vraag staan in onderstaande tabel (4.21). Tabel 4.21 Gebruikte vervoermiddelen

Almere % 83 58 46 24 22 4 3 3 1 0.5

Dronten % 94 69 51 4 9 5 3 0.8 0.4 0.3

Lelystad % 85 67 50 19 11 4 5 2 1 0.6

NOP % 93 72 58 3 5 4 4 3 1 0.6

Auto Fiets Te voet Trein Bus Motor Met iemand mee Brommer Ander WVG-vervoer * meerdere antwoorden mogelijk, de percentages tellen niet op tot 100%

Urk % 89 81 55 1 6 2 5 5 0.3 0.3

Zeewolde Flevoland % % 96 87 74 65 51 50 6 15 4 14 5 4 2 4 0.9 3 2 1 0.3 0.5

Zoals uit de tabel naar voren komt, verplaatsen de meeste mensen zich met de auto (87%), de fiets (65%) en te voet (50%). In Almere en Lelystad wordt er het meest gebruik gemaakt van de trein, dit is niet verwonderlijk, het zijn de enige plaatsen in Flevoland met een treinstation.

30

In Zeewolde maakt men relatief het vaakst gebruik van de auto (96%). In Almere is het gebruik van bus en trein hoger dan elders (respectievelijk 22% en 24%). Op Urk wordt er veel gebruik gemaakt van de fiets (81%). Tussen mannen en vrouwen is er bij sommige vervoersmiddelen een significant verschil zichtbaar in het gebruik, zie onderstaande tabel. Tabel 4.22 Gebruikte vervoermiddelen naar geslacht

Auto Fiets Te voet Trein Bus Motor Met iemand mee

Man % 89 60 48 17 11 7 3

Vrouw % 86 71 52 14 17 1 5

Flevoland % 87 65 50 15 14 4 4

Vrouwen maken meer dan mannen gebruik van de fiets, te voet, de bus en familie of een kennis die brengt of haalt. Mannen maken meer dan vrouwen gebruik van de trein, auto en motor. De middelste leeftijdsgroep (35-44 jaar) maakt het vaakst gebruik van de auto (89%) en de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) het minst vaak (86%). De jongste leeftijdsgroep gaat vaker te voet (54%) dan de oudste (45%). Verder is de respondenten gevraagd of ze zelf auto rijden.

fig. 4.7 Zelf auto rijden Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 75%

80%

85%

90%

95%

100%

Zesentachtig procent van de 24-54-jarige Flevolanders rijdt zelf auto. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Almere scoort het laagst met 83% van de respondenten die zelf auto rijden en Zeewolde het hoogst met 96%. Bij de verschillende leeftijdsgroepen is het hoogste percentage autorijders te vinden bij de 35-44 jarigen (87%) en het laagste bij de 45-54 jarigen (84%). Qua burgerlijke staat zijn er ook significante verschillen. Het hoogste percentage autorijders is te vinden bij de gehuwden (89%) en het laagste percentage bij de gescheiden volwassenen (69%). Significant meer mannen (92%) dan vrouwen (81%) rijden zelf auto.

31

gordelgebruik Om zicht te krijgen op het autogordelgebruik bij de Flevolanders zijn er, mede op verzoek de provincie Flevoland (in het kader van het project ‘veilig op (de) weg’), verschillende vragen gesteld over of en wanneer mensen een autogordel dragen. Het gebruik van een autogordel vermindert de kans op ernstig letsel bij een botsing met 40%. Als iedereen de gordel zou dragen zou dat in Nederland op jaarbasis 200 doden en duizenden gewonden schelen (3VO, 2000). De resultaten van de vragen naar autogordelgebruik staan in tabel 4.24. Tabel 4.24 Altijd dragen van een autogordel

Almere % 78

Dronten % 67

Lelystad % 76

NOP % 68

Urk % 24

87

82

87

84

79

90

86

Voorpassagier binnen beb. kom Voorpassagier buiten beb. kom

79

68

77

71

28

79

73

86

82

87

82

75

89

85

Achterpassagier binnen beb. kom Achterpassagier buiten beb. kom

43

41

44

35

13

48

41

46

47

46

39

28

54

45

Bestuurder binnen bebouwde kom Bestuurder buiten bebouwde kom


Binnen de bebouwde kom worden de autogordels door minder mensen altijd gebruikt dan buiten de bebouwde kom terwijl binnen de bebouwde kom de meeste ongevallen plaats vinden (3VO, 2000). Passagiers achterin de auto gebruiken minder vaak altijd een autogordel dan passagiers voor in de auto of bestuurders. Opvallend is dat het gordelgebruik op Urk beduidend lager is dan in de andere gemeenten, vooral binnen de bebouwde kom. Minder mannen dan vrouwen dragen altijd de autogordel. De jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) draagt het minst vaak altijd de autogordel. Aan de respondenten die zelf auto rijden is ook gevraagd of ze vinden dat anderen in de auto de gordels om moeten. Hierbij konden ze kiezen uit de volgende antwoorden: • ja, ik rijd niet weg zonder dat iedereen de gordel om heeft • ja, in ieder geval van de voorpassagiers, het gordelgebruik op de achterbank vind ik minder belangrijk • ik wijs op de gordel, maar dring niet aan als ze de gordel niet om willen • ik zeg er niets over, het is ieders eigen verantwoordelijkheid • anders De antwoorden op deze vraag staan in de volgende tabel.

32

Tabel 4.25 Als bestuurder verlangen dat medepassagiers de gordel dragen

N=4753 Ja Zeker voorin Wijs op gordel Zeg er niets over Anders

Almere % 40 34 14 11 1

Dronten % 40 30 12 16 2

Lelystad % 42 31 14 11 2

NOP % 31 34 17 16 1

Urk % 17 43 21 17 2


Op Urk vindt men het gordelgebruik door medepassagiers het minst belangrijk, 17% van de bestuurders rijdt hier niet weg voordat iedereen de gordel om heeft. In Zeewolde is hier bijna drie keer zoveel aandacht voor, 46% verlangt dat de medepassagiers de autogordel dragen. Bij de verschillende leeftijdsgroepen scoren de 24-34 jarigen het laagst met 27% die pas wegrijdt als alle passagiers de gordel om hebben. Meer vrouwen (42%) dan mannen (35%) rijden niet weg voordat iedereen in de auto de autogordels om heeft. Omtrent het al dan niet gebruiken van autogordels in specifieke situaties bestaan verschillende fabels. Om na te gaan in hoeverre deze fabels in Flevoland leven is de respondenten een aantal stellingen voorgelegd waarop ze konden reageren met ‘mee eens’, ‘mee oneens’ of ‘weet niet’. De eerste stelling die mensen voorgelegd kregen is: ‘Bij zwangerschap is het beter om geen autogordel te dragen’. Deze stelling is een fabel. Uit onderzoek is gebleken dat de kans op letsel voor moeder en ongeboren kind zonder gordel groter is dan met gordel om. De respondenten dachten als volgt over deze stelling: Tabel 4.26 Bij zwangerschap beter geen gordel dragen

N=5563 Mee eens Mee oneens Weet niet

Almere % 8 65 27

Dronten % 10 61 29

Lelystad % 9 65 26

NOP % 11 60 29

Urk % 15 47 37


Bijna tweederde van de volwassen Flevolanders weet dat deze stelling niet klopt. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Op Urk is iets minder dan de helft van de respondenten het oneens met de stelling en in Zeewolde bijna 70%. Ruim eenderde van de respondenten op Urk geeft het antwoord ‘weet niet’. Qua leeftijdscategorie is de groep 35-44 jaar het beste op de hoogte van het gordelgebruik tijdens de zwangerschap (66% geeft het juiste antwoord) en de groep 45-54-jaar het slechtst (59%). De gehuwden (66%) weten het beter dan de ongehuwden (48%). Vrouwen (69%) zijn beter op de hoogte dan mannen (58%). De tweede stelling die mensen voorgelegd kregen is de volgende: ‘Als de auto in brand vliegt bij een ongeluk, ben je beter af als je geen autogordel om hebt’. Deze stelling is onjuist. Brand in een auto is bijna altijd het gevolg van een zware aanrijding. Zonder gordel is de kans groot dat degenen in de auto door de klap van botsing bewusteloos raken. Met de gordel om blijven de personen in de auto bij hun positieven en hebben ze de beste kansen nog op tijd uit de auto te kunnen komen. In Flevoland werd er als volgt gereageerd op deze stelling. Tabel 4.27 Bij brand in de auto beter af zonder gordel


Almere % 26 53 21

Dronten % 28 50 21

Lelystad % 25 53 22

33

NOP % 30 46 24

Urk % 35 35 30


Ongeveer de helft van de respondenten weet dat deze stelling onjuist is. Net als bij de vorige stelling geven de respondenten uit Urk het minst vaak het juiste antwoord en de respondenten uit Zeewolde het vaakst. Ook bij deze stelling vinden we het hoogste percentage ‘niet-weters’ bij Urk. De 35-44 jarigen zijn bij deze stelling het best op de hoogte (55%) en de 24-34 jarigen het slechtst. Bij deze stelling zijn mannen (58%) beter op de hoogte dan vrouwen (45%). ‘Bij een airbag rechts voorin, moet een kinderzitje achterin de auto’ was de derde stelling die ter beoordeling werd voorgelegd. Deze stelling is juist want als de airbag in werking treedt kan door de kracht waarmee deze zich vult het kind verwondingen oplopen. Wat de respondenten van deze stelling vonden is te zien in de volgende tabel. Tabel 4.28 Bij airbag rechts voorin, kinderzitje achterin


Almere % 73 9 18

Dronten % 73 11 16

Lelystad % 70 10 20

NOP % 72 8 20

Urk % 67 7 26


Ruim 70% is het eens met deze (correcte) stelling. Ook bij deze stelling zijn er verschillen naar gemeente, maar die zijn niet zo groot als bij de vorige stellingen. Het hoogste percentage instemmers met deze stelling is te vinden in Zeewolde en het laagste op Urk. Ook zijn op Urk het hoogste percentage ‘niet-weters’ te vinden. Bij deze stelling geeft de jongste leeftijdsgroep (24-34 jaar) het vaakst het juiste antwoord (76%) en de oudste leeftijdsgroep (45-54 jaar) het minst vaak (65%). Mannen weten hier iets vaker het juiste antwoord (73%) dan vrouwen (71%). De vierde stelling was de volgende: ‘Een autogordel is gevaarlijk want als een auto in het water komt kun je er niet snel uit’. Deze stelling is onjuist en wel om dezelfde reden als genoemd bij de tweede stelling. Hoe de respondenten erover dachten is te zien in de volgende tabel. Tabel 4.29 Autogordel gevaarlijk bij te water raken


Almere % 18 66 16

Dronten % 15 70 15

Lelystad % 16 68 16

NOP % 17 65 19

Urk % 19 56 25


Tweederde van de respondenten weet hier dat het om een fabel gaat. Er zijn significante verschillen naar gemeente, Urk scoort het laagst met 56% en Zeewolde het hoogst met 75%. Mannen (73%) zijn hier beter op de hoogte dan vrouwen (61%). vervoer van kinderen in de auto Aan de respondenten is gevraagd hoe zij kinderen van verschillende leeftijdsgroepen in de auto vervoeren. Baby’s jonger dan een jaar kunnen in de auto het beste vervoerd worden in een (goedgekeurd) babyzitje voor- of achterin. De volgende figuur geeft het percentage mensen weer die auto rijden en wel eens baby’s vervoeren, de baby’s onveilig vervoeren in de auto.

34

fig. 4.8 Onveilig vervoer baby's Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde

Flevoland

0%

5%

10%

15%

Bij ruim 10% van de mensen die wel eens baby’s onder een jaar vervoeren in een auto gebeurt dit op een onveilige manier. Naar gemeente zijn er significante verschillen zichtbaar. In Zeewolde worden de baby’s het vaakst veilig vervoerd (94%) en in Almere het minst vaak (87%). Naar leeftijdsgroep is ook een significant verschil zichtbaar. Van de verschillende leeftijdsgroepen vervoert de oudste groep (4554 jaar) relatief het vaakst baby’s op een onveilige manier (19%). Peuters van één tot vier jaar worden het veiligst vervoerd in de auto in een kinderzitje voor- of achterin. Hoe de autorijders die wel eens peuters vervoeren dit doen is te zien in figuur 4.9.

fig. 4.9 Onveilig vervoer peuters Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

20%

40%

60%

80%

Volgens bovenstaande figuur vervoert ruim een derde van de mensen die wel eens peuters meenemen in een auto de peuters op onveilige wijze. Het kan zijn dat dit percentage in werkelijkheid wat lager ligt. Grote peuters van drie kunnen te groot zijn voor een kinderzitje en kunnen dan veilig vervoerd worden op een verhoger met de autogordel om. Deze antwoordmogelijkheid was er niet en hierdoor kunnen de resultaten op deze vraag wat vertekend zijn. Er zijn wel duidelijke verschillen naar gemeente. Op Urk wordt het hoogste percentage respondenten dat kinderen onveilig vervoerd aangetroffen (63%) en in Zeewolde het laagste (29%). Ook hier is het weer de oudste groep respondenten die het vaakst de peuters onveilig vervoeren (57%).

35

Kinderen van vier tot tien jaar kunnen op verschillende manieren veilig vervoerd worden in een auto: op de achterbank in een kinderzitje, op de achterbank in een autogordel, op de achterbank op een verhoging met de gordel om. Hoe vaak kinderen op deze manier vervoerd worden door mensen die auto rijden en wel eens kinderen vervoeren is te zien in de volgende figuur.

fig.4.10. Onveilig vervoer kinderen Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Ruim een kwart van de mensen die wel eens kinderen van vier tot tien jaar in de auto vervoeren doet dit op een onveilige manier. Ook hier springt de gemeente Urk er in negatieve zin uit: meer dan de helft van de respondenten die kinderen van vier tot tien vervoeren doet dit onveilig. Opvallend is dat het vervoer van kinderen van vier tot tien jaar het vaakst veilig gebeurt door de oudste groep respondenten. overtredend gedrag Het al dan niet begaan van verschillende overtredingen in het verkeer zijn nagevraagd. Het eerste nagevraagde aspect is of mensen die wel eens op een brom- of snorfiets rijden of achterop zitten een helm dragen. De antwoorden op deze vraag staan figuur 4.11.

fig 4.11. Altijd helm dragen op brom/snorfiets Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

20%

40%

60%

80%

36

100%

Gemiddeld draagt driekwart van de volwassen Flevolanders die op een brom- of snorfiets rijden of achterop zitten altijd een helm. Het dragen van een helm wordt het minst gedaan op Urk (37%) en het meest in Zeewolde (92%). De volgende vraag naar een overtreding die gesteld werd is hoe vaak mensen met de auto of motor harder rijden dan de toegestane snelheid. Tabel 4.34 Met auto of motor harder rijden dan toegestane snelheid

N=4950 Vaak Soms Zelden Nooit

Almere % 21 47 24 7

Dronten % 32 49 17 2

Lelystad % 23 39 29 9

NOP % 26 47 21 5

Urk % 20 38 29 13


Bijna een kwart van de mensen die auto of motor rijden geeft aan dat ze vaak harder rijden dan de toegestane snelheid. Er is een significant verschil naar gemeente. In Dronten komt vaak harder rijden dan de toegestane snelheid het vaakst voor (32%) en op Urk het minst vaak (20%). Ook is er een significant verschil tussen de leeftijdsgroepen, 34% van de 24-34 jarigen geeft aan vaak harder te rijden dan de toegestane snelheid tegenover 15% van de 45-54 jarigen. Ook wanneer er gekeken wordt naar burgerlijke staat is er een significant verschil, het hoogste percentage is te vinden bij ongehuwden (33%) en het laagste percentage bij gescheiden mensen (21%). Meer mannen (31%) dan vrouwen (17%) geven aan vaak harder te rijden dan de toegestane snelheid. Het rijden met een auto of motor door een rood stoplicht is ook nagevraagd. Tabel 4.35 Met auto of motor door rood stoplicht rijden

N=4948 Vaak Soms Zelden Nooit

Almere % 0 5 29 65

Dronten % 0 4 31 65

Lelystad % 0 3 24 73

NOP % 0 5 34 61

Urk % 0 3 25 71


Tweederde van de respondenten vult in nooit door een rood stoplicht te rijden. Naar gemeente zijn significante verschillen, in Lelystad zegt 73% nooit door een rood stoplicht te rijden en in de Noordoostpolder is dit 61%. Van de 45-54 jarigen geeft 69% aan nooit door een rood stoplicht te rijden en van de 24-34 jarigen 64%. Ook is er een verschil naar burgerlijke staat: het hoogste percentage dat nooit door een rood stoplicht rijdt is te vinden bij de gehuwden (68%) en het laagste percentage bij de ongehuwden (60%). Nooit door een rood stoplicht rijden komt vaker voor bij vrouwen (73%) dan bij mannen (60%). Het besturen van een gemotoriseerd voertuig na het gebruik van medicijnen die de rijvaardigheid (kunnen) beïnvloeden is bij 4% van de respondenten in de drie maanden voorafgaand aan de enquête voorgekomen.

37

4.8 sociaal-economische verschillen Voor verschillende aspecten van de leefstijl zijn er significante verschillen naar sociaal economische status (gemeten aan de hand van het opleidingsniveau). roken Er wordt door meer mensen met een lage opleiding dan met een hoge opleiding gerookt. Van de mensen met een lage opleiding rookt 44%, terwijl van de mensen met een hoge opleiding er 24% rookt. Wat er gerookt wordt door rokers verschilt ook, zie onderstaande tabel. Tabel 4.36 Rookwaar naar opleidingsniveau

N=1755

Laag % 3 87 5 5

Rookwaar onbekend Alleen sigaretten Alleen sigaren en/of pijp Sigaretten en sigaren en/of pijp

Midden % 2 88 7 3

Hoog % 3 79 15 3

Opgeleiden op lager en middelbaar niveau roken relatief vaak sigaretten (respectievelijk 87% en 88% tegenover 79% voor hoog opgeleiden). Hoog opgeleiden daarentegen roken relatief vaak alleen sigaren en/of een pijp (15% tegenover 5% en 7% voor de laag en middelbaar opgeleiden). Onder de laag opgeleiden zijn ruim twee keer zoveel zware rokers (16%) als onder hoog opgeleiden (7%). Van de rokers geeft 11% van de laag opgeleiden aan problemen met of door het roken te hebben en van de hoog opgeleiden is dit 16%. alcohol Bij de vraag naar het gebruik van alcohol zijn er significante SES-verschillen te zien. Van de hoog opgeleiden geeft 89% aan wel een alcohol te drinken, bij laag opgeleiden is dit 75%. Alhoewel het hoogste percentage wel-eens-alcoholdrinkers te vinden is bij hoog opgeleiden, is het percentage zware drinkers5 het hoogst bij de laag opgeleiden. Tabel 4.37 Percentage zware drinkers naar opleidingsniveau

N=4442 Zware drinker

Laag % 15

Midden % 8

Hoog % 5

drugs Er zijn geen sociaal-economische verschillen bij de vraag of men wel eens hasj of wiet gebruikt heeft. Wel zijn er significante verschillen zichtbaar bij de mensen die aangegeven hebben ooit hasj of wiet gebruikt te hebben.

5

Een zware drinker drinkt minimaal één keer per week zes of meer glazen alcohol per dag

38

Tabel 4.38 Gebruik van hasj/wiet door ooit-gebruikers naar opleidingsniveau

N=735

Laag % 75 7 9 9

Ooit hasj gebruikt, nu niet meer Gebruik van hasj minder dan eens per week Gebruik van hasj elke week Gebruik van hasj elke dag

Midden % 83 9 4 5

Hoog % 86 8 4 2

Van de mensen die ooit wel eens hasj en/of wiet geprobeerd hebben, zijn er meer laag opgeleiden dan hoog opgeleiden die hasj blijven gebruiken. Het dagelijks gebruik van hasj en/of wiet is bij laag opgeleiden ruim vier keer hoger dan bij hoog opgeleiden. Bij de andere drugs waarnaar gevraagd werd, is er voor sommige drugs een significant verschil naar SES te zien. Dit is het geval voor cocaïne: ooit cocaïne gebruiken komt het meest voor bij de groep die op middelbaar niveau is opgeleid (3%). Ook voor heroïne is er een verschil te zien, de laag en op het middenniveau opgeleiden hebben vaker ooit heroïne gebruikt (beiden bijna 1%) dan de hoog opgeleiden (vrijwel 0%). bewegen Bij het deelnemen aan sporten/of bewegingsactiviteiten (minimaal een half uur per keer) komen de laagst opgeleiden het slechtst uit de bus: 57% sport zelden of nooit, bij hoog opgeleiden is dit 31%. Van de mensen die wel eens sporten of deelnemen aan bewegingsactiviteiten doen meer hoog opgeleiden dan laag opgeleiden dit bij een vereniging (respectievelijk 50% en 40%). gewicht Bij de BMI (Body Mass Index) is er een significant verschil naar SES zichtbaar, zie tabel 4.39. Tabel 4.39 BMI naar opleidingsniveau

N=5360

Laag Midden Hoog % % % BMI < 18.5 (ondergewicht) 1 1 1 18.5<=BMI<25 (gezond gewicht) 47 54 59 25<=BMI<30 (overgewicht) 36 34 32 BMI>=30 (ernstig overgewicht) 15 11 7 Laag opgeleiden hebben het hoogste percentage overgewicht (36%) en het hoogste percentage ernstig overgewicht (15%). In totaal is dus 51% van de laag opgeleide volwassen Flevolanders te zwaar, bij hoog opgeleiden is dit 39%. voeding Ook bij het gebruik van gezonde voeding zijn er significante verschillen naar SES. Bij alle nagevraagde voedingsmiddelen scoren de laag opgeleiden het slechtst, zie tabel 4.40. Tabel 4.40 Voedingsmiddelen naar opleidingsniveau

Laag % 14 39 57 65

Twee of meer stuks fruit per dag Elke dag groente Elke dag zuivel Elke dag bruin of volkorenbrood

39

Midden % 15 40 61 69

Hoog % 18 50 68 76

verkeersgedrag Bij bepaalde vervoermiddelen verschilt het gebruik ervan naar SES groep. Dit is het geval voor de vervoermiddelen genoemd in de volgende tabel. Tabel 4.41 Gebruik van vervoermiddelen naar opleidingsniveau

Bus Trein Auto Brommer Familie of kennis brengt of haalt

Laag % 17 10 82 5 7

Midden % 13 15 89 2 3

Hoog % 11 20 90 1 2

Het gebruik van de bus, de brommer en het halen of brengen door familie of kennissen komt significant vaker voor bij laag opgeleiden. Het gebruik van de trein en auto komt significant vaker voor bij hoog opgeleiden. Voor de niet vermelde vervoermiddelen is er geen significant verschil naar SES. Significant meer hoog opgeleiden (92%) dan laag opgeleiden (75%) rijden zelf auto. Ook bij de vraag naar gordelgebruik zijn significante verschillen naar SES zichtbaar. Uit onderstaande tabel blijkt dat laag opgeleiden het minst vaak altijd de autogordel dragen. Tabel 4.42 Altijd dragen van een autogordel naar opleidingsniveau

Laag % 61 76

Midden % 71 87

Hoog % 80 92

Voorpassagier binnen de bebouwde kom Voorpassagier buiten de bebouwde kom

65 77

73 85

82 91

Achterpassagier binnen de bebouwde kom Achterpassagier buiten de bebouwde kom

39 43

41 45

42 46

Bestuurder binnen de bebouwde kom Bestuurder buiten de bebouwde kom

Ook bij de vraag of men als bestuurder vindt dat anderen in de auto de gordel om moeten zijn er significante verschillen naar SES. Meer hoog opgeleiden (39%) dan laag opgeleiden (36%) rijden niet weg voordat iedereen in de auto de gordel om heeft. Bij de stellingen over gordelgebruik gaven laag opgeleiden significant minder vaak het juiste antwoord. De percentages juiste antwoorden zijn te vinden in tabel 4.43. Tabel 4.43 Juiste antwoorden op stellingen naar opleidingsniveau

Bij zwangerschap beter geen gordel dragen – onjuist Bij brand in auto beter af zonder gordel – onjuist Bij airbag rechts voorin, kinderzitje achterin – juist Autogordel gevaarlijk bij te water raken – onjuist

Laag % 52 39 65 51

Midden % 64 51 74 68

Hoog % 70 63 75 80

Bij het op juiste wijze vervoeren van baby’s in de auto zijn er geen significante verschillen naar SES. Bij het vervoer van peuters en kinderen van vier tot tien jaar wel. Door laag opgeleiden wordt 54% van de peuters en 68% van de kinderen van vier tot tien op de juiste wijze in de auto vervoerd, bij hoog opgeleiden is dit 71% en 75%.

40

Bij de vragen naar verkeersovertredingen zijn er ook verschillen naar SES te zien. Altijd een helm dragen op een brom- of snorfiets doet 67% van de laag opgeleiden en 77% van de mensen met een hogere opleiding. Met een auto of motor vaak sneller rijden dan de toegestane snelheid komt het meest voor bij hoog opgeleiden (30%) en het minst bij laag opgeleiden (18%). Door een rood stoplicht rijden met de auto of motor komt het minst vaak voor bij laag opgeleiden (70% rijdt nooit door een rood stoplicht) en het vaakst bij hoog opgeleiden (63% rijdt nooit door een rood stoplicht).

41

5 Gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen In dit hoofdstuk komt het door de respondenten aangegeven gebruik van diverse gezondheidszorgvoorzieningen aan bod.

5.1 medische zorg De respondenten is gevraagd of ze in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek voor zichzelf contact gehad hebben met hun huisarts. De antwoorden op deze vraag staan in de volgende figuur (5.1).

De helft van de respondenten heeft de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek geen contact gehad met de huisarts. Er zijn significante verschillen naar gemeente, in Almere zijn relatief de meeste mensen bij hun huisarts geweest (52%) en in de Noordoostpolder de minste (43%). Er is geen verschil naar leeftijd, maar wel naar burgerlijke staat. Van de ongehuwden is 45% naar de huisarts geweest en van de weduwes/weduwnaren 58%. Meer vrouwen (56%) dan mannen (43%) hebben in de drie maanden voorafgaand aan de enquête contact gehad met de huisarts.

42

Ook is gevraagd hoe lang mensen gemiddeld moeten wachten in de wachtkamer van de huisarts en tandarts. Tabel 5.2. Gemiddelde wachttijd in wachtkamer van huisarts en tandarts Almere Dronten Lelystad NOP Urk Huisarts N=5574 % % % % % 0-5 minuten 9 14 8 15 12 6-15 minuten 61 58 59 64 65 16-30 minuten 26 24 27 20 20 Meer dan 30 min 5 5 6 2 3 5 Tandarts N=5371 % % % % % 0-5 minuten 31 24 35 29 14 6-15 minuten 57 64 56 59 61 16-30 minuten 11 9 8 11 21 Meer dan 30 min 1 2 0 1 4

Zeewolde Flevoland % % 10 10 53 60 28 25 9 5 % 35 54 11 1

% 30 58 11 1

Zeventig procent van de mensen hoeft maximaal 15 minuten te wachten in de wachtkamer van de huisarts. In de Noordoostpolder is dit voor ruim driekwart van de mensen (78%) het geval, in Zeewolde voor 63%. De gemiddelde wachttijd bij de tandarts is korter dan bij de huisarts, 88% van de mensen hoeft hier maximaal een kwartier wachten. In Lelystad zijn de mensen het snelst aan de beurt, 91% hoeft niet meer dan 15 minuten te wachten, op Urk is dit 75%. Een volgende vraag over de huisarts betrof de afstand van het woonhuis van de respondent tot de huisarts. Tabel 5.3. Gemiddelde afstand tot de huisarts Almere Dronten Lelystad N=5592 % % % 0-5 kilometer 94 91 85 6-10 kilometer 4 7 12 11-20 kilometer 1 1 2 Meer dan 20 km 1 1 2

NOP % 81 17 2 1

Urk % 98 2 0 0


Gemiddeld woont 90% van de Flevolanders binnen een straal van vijf kilometer van hun huisarts. Op Urk woont 98% van de respondenten maximaal vijf kilometer van de huisarts en in de Noordoostpolder 81%. Ook is de mensen gevraagd of ze bij een niet-spoedgeval het bezwaarlijk vinden om een ander dan de eigen huisarts te bezoeken. De antwoorden op deze vraag staan in tabel 6.4. Tabel 5.4. Bezwaarlijk om een ander dan eigen huisarts te bezoeken bij niet-spoedgeval Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland N=5558 % % % % % % % Nee 72 73 70 71 80 73 72 Ja 28 27 30 29 20 27 28 Ruim een kwart (28%) van de volwassen Flevolanders vindt het bezwaarlijk om een ander dan de eigen huisarts te bezoeken bij een niet-spoedgeval. Naar gemeente zijn significante verschillen. Op Urk vinden relatief de minste mensen (20%) het bezwaarlijk om een andere huisarts te bezoeken en in Lelystad de meeste (30%). Meer vrouwen (34%) dan mannen (23%) vinden het bezwaarlijk om een ander dan de eigen huisarts te bezoeken bij een niet-spoedgeval.

43

Om een indruk te krijgen of mensen gebruik zouden willen maken van aanvullende spreekuurtijden van de huisarts is hiernaar gevraagd. Tabel 5.5. Gebruik willen maken van aanvullende spreekuurtijden voor huisarts Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland N=5309 % % % % % % % Nee 43 69 57 71 79 57 56 Ja, avonduren 49 27 34 25 15 38 37 Ja, zaterdag 8 4 9 5 5 5 7 Wat minder dan de helft van de respondenten (44%) zou gebruik willen maken van aanvullende spreekuurtijden voor de huisarts. De meeste mensen die aanvullende spreekuurtijden willen, hebben een voorkeur voor de avonduren. In Almere is de behoefte aan aanvullende spreekuurtijden het grootst (57%) en op Urk het laagst (21%). De behoefte aan aanvullende spreekuurtijden wordt het minst gevoeld door de 45-54 jarigen (39%) en de weduwes/weduwnaren (42%). Meer mannen (46%) dan vrouwen (42%) hebben behoefte aan aanvullende spreekuurtijden voor de huisarts. Om een indruk te krijgen van de waardering van mensen voor hun huisarts, tandarts en apotheek is gevraagd welk rapportcijfer ze de dienstverlening van hun huisarts, tandarts en apotheek geven. Voor de huisarts geeft 90% een voldoende, voor de tandarts 95% en voor de apotheek 94%. Wanneer er wordt gekeken naar de dienstverlening naar gemeente, zijn er voor de waardering van de dienstverlening van de huisarts en apotheek significante verschillen naar gemeente. In onderstaande tabel is te zien hoeveel procent van de mensen een voldoende geeft voor de dienstverlening van hun huisarts en apotheek. Tabel 5.6. Percentage mensen dat een voldoende geeft voor dienstverlening Almere Dronten Lelystad NOP Urk % % % % % Huisarts N=5584 88 96 87 93 96 % % % % % Apotheek N=5546 93 98 91 95 99

Zeewolde Flevoland % % 92 90 % % 97 94

Het laagste percentage voldoendes voor de dienstverlening van de huisarts is te vinden in Almere (88%). In Dronten en op Urk zijn de hoogste percentages te vinden (96%). Wanneer naar de rapportcijfers zelf wordt gekeken valt op dat de Urkers erg positief zijn over de dienstverlening van hun huisarts, 17% geeft een 10. Het laagste percentage 10-en is voor de huisarts te vinden in Zeewolde (4%). Vrouwen zijn iets minder positief dan mannen over de dienstverlening van hun huisarts, 89% van de vrouwen geeft een voldoende tegenover 91% van de mannen. De dienstverlening van de apotheek wordt door 94% van de volwassen Flevolanders met een voldoende gewaardeerd. Het laagste percentage voldoendes is te zien in Lelystad (91%), het hoogste op Urk (99%). Ook hier geven Urkers weer het hoogste percentage 10-en (17%) en Zeewoldenaren het laagste percentage (5%). Ook is gevraagd welk rapportcijfer mensen geven voor de telefonische bereikbaarheid van hun huisarts, tandarts en apotheek. Voor de telefonische bereikbaarheid van de tandarts zijn de gegevens niet weer te geven omdat teveel mensen (meer dan 10%) de vraag niet hadden beantwoord. Tabel 5.7. Percentage mensen dat een voldoende geeft voor telefonische bereikbaarheid Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland % % % % % % % Huisarts N=5219 76 80 66 77 95 70 75 % % % % % % % Apotheek N=5155 93 97 92 97 99 99 95

44

Ook hier blijkt weer dat de Urkers het meest tevreden zijn. Door 95% wordt de telefonische bereikbaarheid van de huisarts beoordeeld met een voldoende (17% geeft zelfs een 10). In Lelystad geeft 66% van de mensen een voldoende voor de telefonische bereikbaarheid van hun huisarts. De telefonische bereikbaarheid van de apotheek wordt door vrijwel alle mensen (95%) met een voldoende beoordeeld. De meeste positieve beoordelingen komen uit Urk en Zeewolde (99%). Aan de respondenten is gevraagd of ze in de drie maanden voorafgaand aan de enquête voor zichzelf contact gehad hebben met bepaalde personen of instellingen. Hieronder staat per instelling/persoon het antwoord op deze vraag vermeld.

fig. 5.2 Contact met instellingen/personen laatste 3 mnd CAD Pastoraal werk Homeop. arts Psycholoog Verloskundige Thuiszorg Altern. genezer Psychiater Maatsch. werk GGD Fysio Apotheek Tandarts 0%

10%

20%

30%

40%

50%

Voor de personen/instellingen uit de volgende tabel (tabel 5.8) zijn er significante verschillen naar gemeente. Tabel 5.8 Contact gehad met genoemde persoon/instelling in 3 maanden voorafgaand aan onderzoek Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland % % % % % % % Fysiotherapeut 15 11 13 11 9 20 13 GGD 5 3 4 4 3 4 4 Tandarts 46 41 49 49 43 54 47 Thuiszorg 2 3 3 5 4 2 3 Pastoraal werk 1 1 1 1 4 1 1 Apotheek 38 33 36 23 36 30 34 Opvallend is bovenstaande tabel is het hoge percentage mensen in Zeewolde dat contact heeft gehad met de fysiotherapeut (één op de vijf) en de tandarts (47%). Verder valt op dat in de Noordoostpolder er een relatief hoog percentage mensen is dat contact heeft gehad met de thuiszorg en de apotheek. Op Urk hebben relatief veel mensen contact gehad met pastoraal werk.

45

Wie maakten het meest gebruik van de specialisten/instanties? ¾ Apotheek: gescheiden mensen (42%), weduwes/weduwnaren (42%) en vrouwen (42%) ¾ Maatschappelijk werk: gescheiden mensen (15%) ¾ Psychiater: gescheiden mensen (7%) ¾ Psycholoog: gescheiden mensen (7%) en vrouwen (4%) ¾ Thuiszorg: gescheiden mensen (5%), de 24-34 jarigen (4%) en vrouwen (4%) ¾ Verloskundige: 24-34 jarigen (7%) ¾ Tandarts: 35-44 jarigen (49%) en vrouwen (48%) ¾ Fysiotherapeut: 45-54 jarigen (15%) en vrouwen (15%) ¾ GGD: 45-54 jarigen (5%) ¾ Homeopathisch arts: vrouwen (3%) ¾ Alternatief genezer: vrouwen (3%) De Zorg Gebruikers Bundeling Flevoland (ZGB) behartigt de belangen van zorggebruikers en hun organisaties op het gebied van zorg, wonen, vervoer, arbeid en recreatie. Om een indruk te krijgen van de bekendheid van de ZGB is gevraagd of de respondenten de ZGB Flevoland kennen. Tabel 5.9. Bekendheid met ZGB Flevoland Almere Dronten Lelystad N=5524 % % % Nee 99 97 97 Ja 1 3 3

NOP % 97 3

Urk % 97 3

Zeewolde Flevoland % % 97 98 3 2

De ZGB is bij bijna alle volwassen Flevolanders (98%) onbekend. Bij de oudste leeftijdsgroep is de organisatie iets bekender (3%) dan bij de jongste leeftijdsgroep (1%). Bij vrouwen (3%) is het iets bekender dan bij mannen (2%). Minder dan één procent van de respondenten heeft wel eens gebruik gemaakt van de diensten van het Informatie- en Klachtenbureau Gezondheidszorg (IKG) in Flevoland. Dit geldt voor iets meer vrouwen (ruim 1%) dan mannen (minder dan ½%). Aan de mensen is ook gevraagd over welke onderwerpen ze graag meer informatie willen zodat de GGD en diverse instellingen in Flevoland hun informatieverstrekking daarop af kunnen stemmen(zie tabel 5.10). Tabel 5.10. Onderwerpen waarom men graag meer informatie zou willen Almere Dronten Lelystad NOP Urk % % % % % Opvoeding 27 24 20 24 28 Seksualiteit 5 4 4 4 6 Sport & beweging 25 19 21 20 12 Roken 7 5 6 6 11 Drugs 4 4 3 3 10 Ziekte/aandoe26 20 27 24 26 ningen Gokken 1 1 1 2 6 Voeding 25 19 21 21 24 Alcohol 3 3 4 2 8

Zeewolde Flevoland % % 25 25 5 5 16 21 4 6 4 4 23 25 1 17 2

2 22 3

Alleen voor seksualiteit zijn er geen significante verschillen naar gemeente. Qua informatiebehoefte springen vier onderwerpen eruit: opvoeding (25%), ziektes en aandoeningen (25%), voeding (22%) en sport & beweging (21%). Opvallend is de relatief grote behoefte aan informatie over opvoeding, roken, drugs, gokken en alcohol op Urk.

46

Welke groepen willen waarover informatie? ¾ Gehuwden: opvoeding (27%) ¾ Ongehuwden: ziektes & aandoeningen (30%), voeding (30%) en seksualiteit (7%) ¾ Gescheiden mensen: roken (10%) ¾ Weduwes/weduwnaren: sport & beweging (29%) ¾ 24-34 jarigen: opvoeding (32%), voeding (26%), sport en beweging (23%) en seksualiteit (6%) ¾ 35-44 jarigen: drugs (5%) ¾ Vrouwen: opvoeding (29%), ziektes & aandoeningen (27%), voeding (24%) ¾ Mannen: sport & beweging (24%), roken (8%), seksualiteit (6%) en alcohol (4%)

5.2 ziekenhuiszorg Van de Flevolanders van 24-54 jaar is 18% opgenomen geweest of heeft een poliklinische behandeling ondergaan in een ziekenhuis in het jaar voorafgaand aan de enquête. Bij de 24-34 jarigen is dit het geval bij 21%, bij de 35-44 jarigen en de 45-54 jarigen is dit 17%. Opname in het ziekenhuis of het daar ondergaan van een poliklinische behandeling kwam meer voor bij vrouwen (22%) dan bij mannen (14%). Of mensen opgenomen/behandeld zijn in een ziekenhuis in of buiten Flevoland staat vermeld in de volgende tabel: Tabel 5.11 Opname of behandeling in ziekenhuis in of buiten Flevoland

N=991 In Flevoland Buiten Flevoland

Almere % 79 21

Dronten % 61 39

Lelystad % 77 23

NOP % 63 37

Urk % 77 23

Zeewolde Flevoland % % 23 71 77 29

Gemiddeld genomen krijgen drie op de tien (29%) Flevolanders die opgenomen of behandeld zijn in een ziekenhuis de behandeling in een ziekenhuis buiten Flevoland. In Zeewolde geldt dit voor ruim driekwart (77%). De mensen in Almere worden het vaakst binnen Flevoland geholpen (79%). Bij Flevolanders die opgenomen geweest zijn in het ziekenhuis of daar een poliklinische behandeling hebben ondergaan gebeurde dit bij de volgende specialisten:

fig 5.3 Bezochte ziekenhuisspecialismen Psychiater Longarts Plast. chirurg Oogarts Radiodiagnost KNO arts Cardioloog Uroloog Dermatoloog Kaakchirurg Neuroloog Internist Orthopeed Chirurg Gynaecoloog 0%

5%

10%

15% 47

20%

25%

30%

Voor de specialismen vermeld in tabel 5.12 zijn er significante verschillen naar gemeente Tabel 5.12. Specialismen naar gemeente Almere Dronten % % Chirurg N=1017 12 16 % % Neuroloog N=1019 6 12 % % Radiodiagnost N=1018 3 9

Lelystad % 15 % 7 % 6

NOP % 25 % 10 % 5

Urk % 20 % 18 % 2

Zeewolde Flevoland % % 26 16 % % 9 8 % % 3 5

Wie maakt het meest gebruik van de ziekenhuisspecialisten (het gaat hier om Flevolanders die het afgelopen jaar opgenomen zijn geweest in een ziekenhuis of daar een poliklinische behandeling hebben ondergaan)? ¾ Cardioloog: 45-54 jarigen (14%), mannen (12%) ¾ Chirurg: 35-44 jarigen en 45-54 jarigen (19%), mannen (20%) ¾ Gynaecoloog (alleen voor vrouwelijke respondenten): 24-34 jarigen (59%) ¾ Internist: 45-54 jarigen (16%) ¾ Kno-arts: mannen (7%) ¾ Longarts: mannen (4%) ¾ Neuroloog: 45-54 jarigen (11%) ¾ Oogarts: mannen (5%) ¾ Orthopeed: mannen (15%) ¾ Radiodiagnost: mannen (7%) ¾ Uroloog: 35-44 jarigen (8%), mannen (11%) Ruim de helft van de mensen die een specialist bezocht heeft (52%) hoeft maximaal een kwartier te wachten in de wachtkamer. Vrijwel iedereen (89%) geeft een voldoende rapportcijfer voor de dienstverlening van de bezochte specialist. De oudste groep is positiever over de dienstverlening van de specialist (92% geeft een voldoende) dan de jongste groep (86%). Het overige personeel in het ziekenhuis wordt door 91% van de mensen met een voldoende beoordeeld. Gebruik maken van wachtlijstbemiddeling is gedaan door 1% van de volwassen Flevolanders. Een kwart van de Flevolanders heeft nog nooit gehoord van wachtlijstbemiddeling; op Urk betreft dit zelfs één op de drie. Van de mensen die het afgelopen jaar opgenomen zijn geweest in een ziekenhuis of daar een poliklinische behandeling hebben ondergaan, heeft 3% gebruikt gemaakt van wachtlijstbemiddeling.

5.3 mantelzorg Behalve zorg van officiële instellingen kunnen mensen ook zorg of hulp krijgen van familie, vrienden of buren voor dingen die ze zelf niet (meer) kunnen doen. De Nationale Raad voor de Volksgezondheid definieert mantelzorg als volgt: “Zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meer leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening voortvloeit uit de sociale relatie”. Mantelzorg kan dus variëren van eenmaal per week een boodschapje doen tot 24-uurs verzorging De volgende figuur geeft aan hoeveel mensen zeggen anderen in hun directe omgeving die bepaalde dingen niet (meer) zelf kunnen doen te helpen.

48

fig. 5.4 Bieden van mantelzorg Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Gemiddeld biedt 19% van de volwassenen wel eens hulp aan mensen in hun directe omgeving. Het percentage mantelzorgers is het laagst in Almere met 16% en het hoogst op Urk met 32%. Het vaakst wordt hulp geboden door de 45-54 jarigen (25%) en het minst vaak door de 24-34 jarigen (13%). Gekeken naar burgerlijke staat wordt het vaakst hulp verricht door weduwes/weduwnaren (29%) en het minst vaak door samenwonenden (12%). Door vrouwen wordt vaker hulp geboden (22%) dan door mannen (15%). Aan wie de mensen hulp bieden is te zien in tabel 5.13 Tabel 5.13. Hulp aan mensen in directe omgeving door hulpbieders* Almere Dronten Lelystad NOP % % % % Partner 17 15 12 11 (Schoon)ouders 52 59 45 57 Gehandicapt kind 4 4 3 3 Vriend(in) 11 5 12 10 Buren/kennissen 16 22 28 26 Anderen 12 7 16 16 * meer antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100%

Urk % 8 55 6 3 13 24


De hulp aan een gehandicapt kind is niet significant verschillend naar gemeente. De top drie van personen aan wie mantelzorg wordt geboden is: (schoon)ouders (52%), buren/kennissen (21%) en de partner (15%). Hieronder staat aangegeven door wie aan bepaalde personen mantelzorg wordt gegeven. • • • • • •

Aan partner: het meest in Zeewolde (27%) en het minst op Urk (8%). Meer mannen (24%) dan vrouwen (8%) geven hulp aan hun partner. Aan (schoon)ouders: het meest in Dronten (59%) en het minst in Zeewolde (37%). Wanneer er gekeken wordt naar de verschillende leeftijdsgroepen geeft de oudste groep het vaakst hulp aan (schoon)ouders (58%) en de jongste groep het minst vaak (40%). Aan gehandicapt kind: meer vrouwen (6%) dan mannen (3%). Aan vriend(in): het meest in Zeewolde (18%) en het minst op Urk (3%). Aan buren of kennissen: het meest in Lelystad (28%) en het minst op Urk (13%). Aan anderen dan de hierboven genoemd: het meest op Urk (24%) en het minst in Dronten (7%). Dit wordt vaker gedaan door 24-34 jarigen (21%) dan de 45-54 jarigen (11%).

Van de respondenten die mensen in hun directe omgeving helpen, geeft 82% hulp aan één persoon en 10% aan twee personen.

49

Ook is de mensen die hulp bieden (N=1062) gevraagd hoeveel uur per week ze dit gemiddeld doen: Minder dan 1 uur per week: 37% 1-4 uur per week: 44% 5-9 uur per week: 10% 10-19 uur per week: 4% 20 uur of meer per week: 6%. Van de ondervraagden geeft 25% aan zelf hulp te krijgen van anderen in hun directe omgeving voor dingen die ze zelf (niet) meer kunnen doen. Van deze mensen krijgt 46% hulp van 1 persoon, 29% van twee personen en 12% van drie personen. Tabel 5.14. Van anderen in directe omgeving hulp krijgen Almere Dronten Lelystad NOP N=5628 % % % % 26 22 27 23

Urk % 23


De meeste hulp krijgt de oudste leeftijdsgroep: 29% en de minste de jongste groep: 22%. Meer vrouwen (33%) dan mannen (17%) krijgen hulp uit de directe omgeving.

5.4 sociaal-economische verschillen dagelijkse medische zorg Een bezoek aan de huisarts in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek kwam voor bij 52% van de laag opgeleiden en bij 45% van de hoog opgeleiden. Voor een afspraak bij de huisarts geeft 45% van de laag opgeleiden aan dezelfde dag terecht te kunnen tegenover 32% van de hoog opgeleiden. Ook de gerapporteerde wachttijd in de wachtkamer van de huisarts verschilde: 71% van de laag opgeleiden geeft aan maximaal 15 minuten te wachten, terwijl dit bij de hoog opgeleiden het geval is voor 58%. Van de laag opgeleiden heeft 40% interesse in aanvullende spreekuurtijden van de huisarts, bij hoog opgeleiden is dit 49%. Bepaalde specialisten worden niet in gelijke mate bezocht door mensen met een verschillend opleidingsniveau. De volgende tabel geeft aan welke personen/instellingen niet in gelijke mate zijn bezocht door mensen met verschillende opleidingsniveaus. Tabel 5.15. Contact met personen/instellingen in de 3 maanden voorafgaand aan enquête Laag Midden Hoog % % % Fysiotherapeut 14 14 11 Maatschappelijk werker 6 4 2 Psychiater 4 3 2 Tandarts 42 47 49 Verloskundige 2 4 3 CAD 1 1 0

50

De vraag naar informatie over diverse onderwerpen verschilt voor sommige onderwerpen naar opleidingsniveau. Dit is het geval voor de onderwerpen in de volgende tabel. Tabel 5.16. Informatie onderwerpen Laag % Opvoeding 20 Sport & beweging 18 Roken 10 Drugs 6 Gokken 3 Alcohol 5

Midden % 27 21 6 4 1 3

Hoog % 23 23 4 3 1 3

De behoefte aan informatie over opvoeding is het grootst bij de groep respondenten die een opleiding op het middenniveau hebben. Informatie over sport en beweging wordt het meest gevraagd door hoog opgeleiden. Vergeleken met de respondenten met andere opleidingsniveaus hebben de laag opgeleiden meer behoefte aan informatie over roken, drugs, gokken en alcohol. ziekenhuiszorg Er zijn geen sociaal-economische verschillen zichtbaar in ziekenhuisopname of poliklinische behandeling in het ziekenhuis. Wel zijn er voor mensen die opgenomen zijn of een poliklinische behandeling hebben ondergaan in een ziekenhuis verschillen naar opleidingsniveau zichtbaar voor bepaalde specialismen (tabel 5.17). Tabel 5.17 Ziekenhuisspecialismen Laag % Chirurg 21 Longarts 2 Radiodiagnost 2

Midden % 15 3 4

Hoog % 14 1 7

Twee procent van de laag opgeleiden heeft wel eens gebruik gemaakt van wachtlijstbemiddeling, bij de hoog opgeleiden is dit 1%. Wachtlijstbemiddeling is wel bekender bij hoog opgeleiden dan bij laag opgeleiden (75% van de hoog opgeleiden en 69% van de laag opgeleiden heeft ervan gehoord). mantelzorg Het geven van mantelzorg gebeurt door 22% van de laag opgeleiden, 20% van de middelbaar opgeleiden en 13% van de hoog opgeleiden. Behalve dat laag opgeleiden vaker mantelzorg geven, besteden ze er ook meer uren per week aan. Een kwart van de laag opgeleiden geeft minimaal vijf uur per week mantelzorg, bij middelbaar opgeleiden is dit 17% en bij hoog opgeleiden 15%. Van de laag opgeleiden krijgt 33% hulp van mensen uit de directe omgeving voor dingen die zij niet (meer) kunnen, bij de hoog opgeleiden is dit 16%.

51

6 Psychosociale factoren 6.1 sociale contacten en sociale steun Contacten met anderen kunnen tot stand komen door lidmaatschap van een vereniging of club. Aan de respondenten is gevraagd of ze zelf actief zijn bij een vereniging of club, het gaat hierbij niet om een sportvereniging maar om bijvoorbeeld een zangvereniging, een bridgeclub, een maatschappelijke organisatie of een politieke partij. De resultaten van deze vraag zijn te lezen in de volgende figuur.

fig. 6.1 Actief bij club/vereniging Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde

Flevoland 0%

10%

20%

30%

40%

50%

Gemiddeld is bijna een kwart van de volwassen Flevolanders van 24-54 jaar actief bij een vereniging of club. Naar gemeente zijn er grote verschillen, Urk springt er aan de hoge kant uit met 40% en Almere aan de lage kant met 16%. Gekeken naar leeftijd zijn de 45-54 jarigen het meest actief (28%) en de 24-34 jarigen het minst (20%). Iets meer mannen (24%) dan vrouwen (22%) zijn actief bij een vereniging. Van de mensen die actief zijn bij een vereniging is gemiddeld 72% dit uitsluitend bij een club of vereniging in de eigen woonplaats (op Urk is dit 90% en in Almere 66%). Het hebben van sociale steun is belangrijk voor mensen, zeker wanneer ze problemen hebben. In de enquête is gevraagd of mensen iemand in hun omgeving hebben met wie ze vertrouwelijk kunnen praten als zij ergens mee zitten. Figuur 6.2 geeft per gemeente het percentage mensen weer dat met niemand vertrouwelijk kan praten.

52

fig. 6.2 Met niemand vertrouwelijk kunnen praten Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

Zeven procent van de respondenten zegt met niemand vertrouwelijk te kunnen praten als ze ergens mee zitten. Zeewolde scoort hier het hoogst, één op de tien mensen heeft niemand om vertrouwelijk mee te kunnen praten. De Noordoostpolder scoort hier het laagst, hier is het één op de twintig. De oudste leeftijdsgroep zegt vaker met niemand vertrouwelijk te kunnen praten (8%) dan de jongste groep (5%). Weduwes/weduwnaren zeggen drie keer zo vaak met niemand te kunnen praten (15%) als samenwonenden (5%). Meer mannen (8%) dan vrouwen (5%) geven aan met niemand vertrouwelijk te kunnen praten. De mensen die wel met iemand kunnen praten doen dit met:* Partner 78% Vriend(in) 40% Ouder(s) 22% Ander familielid 18% Kind(eren) 8% Huisarts 6% Buurvrouw/buurman 5% Geestelijke 2% Een ander 10% * meer antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100% Waar of door wie wordt er met de diverse gesprekspartners het vaakst vertrouwelijk gepraat? Partner

In Dronten (84%) Door 35-44 & 45-54 jarigen (80%) Door mannen (80%)

Vriend(in)

Door 24-34 jarigen (46%) Door gescheiden mensen (68%) Door vrouwen (52%)

Ouder(s)

Door 24-34 jarigen (38%) Door samenwonenden (29%) Door vrouwen (27%)

53

Ander familielid Op Urk (26%) Door 24-34 jarigen (20%) Door ongehuwden (33%) Door vrouwen (24%) Kind(eren)

In Lelystad (11%) Door 45-54 jarigen (20%) Door weduwes/weduwnaren (34%) Door vrouwen (11%)

Huisarts

Op Urk (8%) Door 45-54 jarigen (8%) Door weduwes/weduwnaren (15%) Door vrouwen (7%)

Buren

Door weduwes/weduwnaren (16%) Door vrouwen (7%)

Geestelijke

Op Urk (10%)

6.2 mishandeling Er is gevraagd of mensen het afgelopen jaar wel eens emotioneel mishandeld (zoals herhaaldelijk getreiterd, gekleineerd of uitgescholden) zijn. Negen procent van de respondenten geeft aan dat dit het geval was. Emotionele mishandeling wordt het meest gerapporteerd door de 35-44 en de 45-54 jarigen (10%) en het minst door de 24-34 jarigen (7%). Gekeken naar burgerlijke staat komt het het meest voor bij de gescheiden mensen (27%) en het minst bij de gehuwden (7%). Meer vrouwen (11%) dan mannen (8%) rapporteren emotionele mishandeling. Degenen die emotioneel mishandeld zijn noemen het vaakst als dader:6 Partner Collega op werk Onbekende Ex-partner

27% 21% 19% 14%

Bij de mensen die emotioneel mishandeld zijn vond de mishandeling bij 46% bij henzelf thuis plaats en bij 9% bij de dader thuis. Tegen de zin in betrokken worden bij of gedwongen worden tot seksuele handelingen valt onder seksuele mishandeling. De mensen konden aangeven of ze het afgelopen jaar wel eens seksueel mishandeld zijn. Eén procent van de Flevolandse 24-54 jarigen geeft aan dat dit het geval was. Degenen die seksueel mishandeld zijn noemen het vaakst als dader: Partner 70% De vraag naar de plaats van de seksuele mishandeling is door te weinig mensen ingevuld om erover te kunnen rapporteren.

6

Meer antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100%.

54

Ook is er gevraagd of de mensen in het jaar voorafgaand aan de enquête wel eens lichamelijk mishandeld (zoals geschopt of geslagen) zijn. Dit is voor 2% van de invullers het geval. Naar gemeente zijn er significante verschillen. De volgende tabel geeft per gemeente het percentage mensen weer dat zegt lichamelijk mishandeld te zijn. Tabel 6.3 Afgelopen jaar lichamelijk mishandeld Almere Dronten Lelystad N=5566 % % % 3 1 3

NOP % 2

Urk % 0


De hoogste percentages zijn gerapporteerd in Almere en Lelystad (3%) en het laagste percentage op Urk (0%) Degenen die lichamelijk mishandeld zijn noemen het vaakst als dader7: Partner Onbekende Ex-partner

41% 27% 19%

Van de gevallen van lichamelijke mishandeling vond 43% thuis plaats en 35% elders (niet thuis en niet bij de dader thuis).

6.3 eenzaamheid en suïcide Aan de respondenten is gevraagd of ze zich in het jaar voorafgaand aan de enquête wel eens eenzaam gevoeld hebben. De antwoorden op deze vraag staan in tabel 6.4. Tabel 6.4 Afgelopen jaar zich wel eens eenzaam gevoeld Almere Dronten Lelystad NOP N=5578 % % % % Nee, nooit 59 65 58 66 Ja, soms 32 29 34 28 Ja, regelmatig 5 5 4 4 Ja, vaak 3 2 3 3

Urk % 73 23 2 2


Zo’n vier op de tien Flevolanders tussen de 24-54 jaar voelt zich wel eens eenzaam, de grootste groep hiervan voelt zich soms eenzaam. Acht procent voelt zich regelmatig of vaak eenzaam. Er zijn significante verschillen naar gemeente, in Lelystad voelt 42% zich wel eens eenzaam, op Urk is dit 27%. In de jongste groep voelen meer mensen zich wel eens eenzaam (42%) dan in de oudste groep (37%). Gekeken naar burgerlijke staat zijn er significante verschillen tussen de groepen. Van de gehuwden voelt 31% zich wel eens eenzaam, van de weduwes/weduwnaren is dit meer dan het dubbele, namelijk 87%. Meer vrouwen (47%) dan mannen (30%) voelden zich wel eens eenzaam. Ook is de respondenten gevraagd of ze de twee jaar voorafgaand aan de enquête wel eens serieus overwogen hebben een einde aan hun leven te maken. De volgende tabel geeft de antwoorden naar gemeente weer.

7

Meer antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100%.

55

Tabel 6.5 Afgelopen 2 jaar wel eens suïcide overwogen Almere Dronten Lelystad N=5601 % % % Nee, nooit 93 96 94 Ja, 1 keer 4 3 3 Ja, regelmatig 2 1 2 Ja, vaak 1 0 1

NOP % 95 3 2 1

Urk % 99 0 0 0


Zes procent van de volwassen Flevolanders heeft de afgelopen twee jaar serieus zelfmoord overwogen. In Almere is dit 7% en op Urk minder dan 1%. Naar burgerlijke staat zijn er significante verschillen, het hoogste percentage mensen dat wel eens zelfmoord heeft overwogen is te vinden bij de gescheiden volwassenen (19%) en het laagste percentage bij de gehuwden (4%). Meer vrouwen (7%) dan mannen (4%) hebben er serieus aan gedacht om een einde aan hun leven te maken. Er is een verband zichtbaar tussen zich eenzaam voelen en serieus suïcide overwegen. Van de mensen die zich vaak eenzaam voelen heeft 54% serieus suïcide overwogen (37% heeft het zelfs meerdere malen overwogen), bij de mensen die zich soms eenzaam voelen is dit 7% (2% heeft het meerdere malen overwogen).

6.4 problemen met kinderen Aan de mensen met kinderen tot 19 jaar is gevraagd of ze behoefte hebben aan advies/ondersteuning bij de opvoeding van hun kinderen. Hierbij konden de volgende antwoorden gekozen worden: Ja, ik zou wel meer advies/ondersteuning willen hebben Ja, maar in die behoefte wordt voorzien Nee De volgende tabel geeft de antwoorden naar gemeente weer. Tabel 6.6. Behoefte aan advies/ondersteuning bij opvoeding van kinderen Almere Dronten Lelystad NOP Urk N=3281 % % % % % Ja, meer advies 20 16 16 12 9 Ja, in voorzien 13 16 13 18 15 Nee 67 68 71 70 76


Ongeveer drie op de tien mensen met kinderen tot 19 jaar heeft behoefte aan advies/ondersteuning bij de opvoeding van hun kinderen, bij 14% wordt al in die behoefte voorzien. Behoefte aan meer advies/ondersteuning wordt dus gevoeld door 17% van de respondenten. Er zijn significante verschillen naar gemeente. In Almere geeft één op de vijf mensen (20%) met kinderen aan behoefte te hebben aan meer advies en/of ondersteuning bij de opvoeding van hun kinderen, op Urk is deze behoefte de helft lager (9%). De behoefte aan meer advies/ondersteuning is het hoogst bij de 24-34 jarigen (21%) en bij gescheiden mensen (27%). Meer vrouwen (20%) dan mannen (13%) hebben behoefte aan meer advies/ondersteuning bij de opvoeding.

56

Ook is de respondenten gevraagd of hun kinderen het afgelopen jaar emotionele problemen gehad hebben waarbij ze overwogen professionele hulp te zoeken. Tabel 6.7 Emotionele problemen van kinderen? Almere Dronten Lelystad N=3275 % % % Geen problemen 71 76 74 Problemen zonder 18 14 17 prof hulp opgelost Problemen en 11 10 9 prof hulp gezocht

NOP % 71 16

Urk % 82 12

13

6

Zeewolde Flevoland % % 76 73 14 16 10

10

Ongeveer driekwart van de mensen met kinderen geeft aan dat hun kinderen het afgelopen jaar geen emotionele problemen, waarbij overwogen werd professionele hulp te zoeken, hebben gehad. Eén op de tien ouders van kinderen tot 19 jaar heeft het afgelopen jaar professionele hulp gezocht voor emotionele problemen van hun kinderen. Significant de minste emotionele problemen zijn gerapporteerd op Urk (82% had geen problemen), en de meeste in de Noordoostpolder en Almere (71% had geen problemen). In de Noordoostpolder zocht 13% professionele hulp, op Urk was dit iets minder dan de helft daarvan (6%). Van de 45-54 jarige ouders zocht 13% professionele hulp en van de 24-34 jarige ouders 7%. Twaalf procent van de moeders rapporteerde dat volgens hen hun kinderen professionele hulp nodig hebben, van de vaders rapporteerde 9% dit.

6.5 sociaal economische verschillen sociale contacten en sociale steun Bij de vraag naar het actief zijn bij een club of vereniging zijn er significante verschillen zichtbaar naar opleidingsniveau. Tabel 6.8. Actief zijn bij een club/vereniging Laag Midden N=5432 % % 17 22

Hoog % 30

Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe meer mensen er actief zijn bij een club of vereniging. Ook het krijgen van sociale steun als men met een probleem zit verschilt naar opleidingsniveau. Onderstaande tabel geeft het percentage mensen weer dat zegt met niemand vertrouwelijk te kunnen praten als ze ergens mee zit. Tabel 6.9. Met niemand vertrouwelijk kunnen praten Laag Midden Hoog N=5456 % % % 9 7 5 Uit de tabel blijkt dat hoe lager het opleidingsniveau, hoe meer mensen met niemand vertrouwelijk kunnen praten. Bij de mensen die wel met iemand vertrouwelijk kunnen praten zijn er voor een aantal personen met wie er vertrouwelijk gepraat wordt significante verschillen naar opleidingsniveau. Dit is weergegeven in de volgende tabel.

57

Tabel 6.10. Vertrouwelijk kunnen praten met Laag Midden Hoog % % % Partner 72 80 81 Kind(eren) 11 8 5 Ouder(s) 19 22 24 Vriend(in) 33 41 46 Buren 6 5 4 Huisarts 9 7 4 * meerdere antwoorden mogelijk, percentages tellen niet op tot 100% Meer hoog opgeleiden praten vertrouwelijk met hun partner, hun ouder(s) en hun vriend(in). Meer laag opgeleiden praten vertrouwelijk met hun kind(eren), buren en huisarts. mishandeling Bij emotionele en seksuele mishandeling zijn er geen significante verschillen naar opleidingsniveau. Voor lichamelijke mishandeling wel. De resultaten staan in de volgende tabel. Tabel 6.11. Afgelopen jaar lichamelijk mishandeld Laag Midden N=5403 % % 2 3

Hoog % 2

Lichamelijke mishandeling komt het meest voor bij de groep met een opleiding op het middenniveau. eenzaamheid en suïcide De volgende tabel geeft het percentage mensen weer dat zich het jaar voorafgaand aan de enquête wel eens eenzaam heeft gevoeld. Tabel 6.12. Afgelopen jaar zich wel eens eenzaam gevoeld Laag Midden Hoog N=5410 % % % Nee, nooit 61 61 64 Ja, soms 30 31 31 Ja, regelmatig 5 5 4 Ja, vaak 4 3 1 Van de hoog opgeleiden voelen minder mensen (36%) zich wel eens eenzaam dan van de mensen met een andere opleiding (39%). In tabel 6.13 staat het percentage mensen dat de twee jaar voorafgaand aan de enquête wel eens zelfmoord heeft overwogen. Tabel 6.13 Afgelopen 2 jaar wel eens suïcide overwogen Laag Midden Hoog N=5434 % % % Nee, nooit 92 94 97 Ja, 1 keer 4 3 2 Ja, regelmatig 3 2 1 Ja, vaak 1 1 0

58

Laag opgeleiden hebben de afgelopen twee jaar ongeveer tweeëneenhalf keer zo vaak zelfmoord overwogen (8%) als hoog opgeleiden (3%). problemen met kinderen Tabel 6.14. Behoefte aan advies/ondersteuning bij opvoeding van kinderen Laag Midden Hoog N=3202 % % % Ja, meer advies nodig 14 19 15 Ja, in behoefte voorzien 11 15 16 Nee 75 66 69 De ouders met een opleiding op het middenniveau hebben het meeste behoefte aan meer advies/ondersteuning bij de opvoeding van hun kinderen.

59

7 Materiële factoren 7.1 arbeid en inkomen Om een indruk te krijgen van de werksituatie van de Flevolanders van 24-54 jaar, is gevraagd welke situatie het meest op hen van toepassing is. Ze konden hierbij kiezen uit:

Betaald werk, minder dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) Betaald werk, meer dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) Onbetaald werk buitenshuis Huisvrouw/huisman WAO/AWW uitkering Werkloos/werkzoekend Student/scholier (dagonderwijs volgend) Bijstandsuitkering Anders

De antwoorden op deze vraag staan in onderstaande tabel. De categorie student/scholier kwam weinig voor en is samengevoegd met de antwoordcategorie ‘anders’. Tabel 7.1. Werksituatie Almere N=5566 % Werk < 12 uur 3 Werk > 12 uur 78 Vrijwilliger 1 Huisvrouw/man 8 WAO/AWW 5 Werkloos 1 Bijstand 2 Anders 3

Dronten % 4 73 1 14 4 1 0 3

Lelystad % 3 74 1 9 5 1 2 4

NOP % 4 77 0 10 3 1 1 3

Urk % 7 61 1 23 4 0 0 4

Zeewolde Flevoland % % 5 4 75 75 1 1 11 11 2 4 1 1 0 1 4 3

Driekwart van de Flevolanders tussen de 24 en 54 jaar heeft voor meer dan 12 uur per week betaald werk. Ongeveer één op de tien is huisvrouw/huisman. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Het laagste percentage werkenden (> 12 uur per week) is te vinden op Urk (61%) en het hoogste percentage in Almere. Het percentage huisvrouwen/huismannen is het hoogst op Urk (23%) en het laagst in Almere (8%). Lelystad en Almere kennen het hoogste percentage mensen met een WAO/AWW uitkering (5%) en Zeewolde het laagste (2%). Naar geslacht zijn er significante verschillen. Van de mannen werkt 89% meer dan 12 uur per week, van de vrouwen is dit 61%. Slechts 1% van de mannen is huisman, terwijl 20% van de vrouwen huisvrouw is. Meer vrouwen dan mannen hebben een WAO/AWW uitkering (respectievelijk 5% en 4%) of een bijstandsuitkering (respectievelijk 2% en 1%). Aan de respondenten is ook gevraagd welke werksituatie van toepassing is op hun partner. Op deze manier valt te bepalen of er in een huishouden iemand is met betaald werk of dat het inkomen uit een andere bron komt (hierbij wordt geen rekening gehouden met eventueel betaald werk van kinderen). Een huishouden wordt geclassificeerd als ‘werkloos of levend van een uitkering’ als Beide partners een uitkering (WAO/AWW of bijstand) hebben of werkloos zijn Eén partner een uitkering heeft en de ander werkloos is Als de respondent een uitkering heeft of werkloos is en aangegeven heeft geen partner te hebben

60

De werksituatie van een huishouden is onbekend als er bij de vraag naar huishoudensamenstelling wel aangegeven is dat men gehuwd/samenwonend is terwijl er geen werksituatiegegevens zijn voor de partner. De gegevens betreffende de werksituatie van de huishoudens is naar gemeente weergegeven in de volgende tabel. Tabel 7.2. Werksituatie huishouden Almere Dronten N=5625 % % Werk 87 89 Uitkering/werkl. 3 1 Andere situatie 5 6 Onbekend 4 4

Lelystad % 85 4 6 4

NOP % 92 3 4 2

Urk % 90 1 6 3


In 88% van de huishoudens is er betaald werk. Naar gemeente zijn er significante verschillen. De gemeente met het laagste percentages huishoudens met betaald werk en het hoogste percentage huishoudens met een uitkering/werkloosheid is Lelystad (respectievelijk 85% en 4%), de gemeente met het hoogste percentage huishoudens met betaald werk is Zeewolde (93%). Bij de 24-34 jarigen is er in negen van de tien huishoudens betaald werk, bij de 45-54 jarigen is dit 86%. Gekeken naar burgerlijke staat zijn er significante verschillen zichtbaar. Bij de huishoudens van gescheiden mensen heeft 23% te maken met werkloosheid/uitkering. Het hoogste percentage huishoudens met betaald werk is te vinden bij samenwonenden en gehuwden (respectievelijk 92% en 91%). Om een indruk te krijgen hoeveel geld er in een huishouden beschikbaar is, is gevraagd naar het netto maandelijks huishoudinkomen (waarbij kinderbijslag en inkomen van kinderen niet werd meegenomen). De antwoorden op deze vraag zijn te zien in de volgende tabel. Tabel 7.3. Netto maandelijks huishoudinkomen Almere Dronten Lelystad N=5341 % % % 1 1 1 <ƒ1000 4 3 7 ƒ1000-ƒ1999 11 14 15 ƒ2000-ƒ2999 19 22 19 ƒ3000-ƒ3999 20 21 19 ƒ4000-ƒ4999 45 39 39 ƒ5000 of meer

NOP % 1 4 17 25 22 30

Urk % 3 5 19 40 21 12


Er zijn significante verschillen naar gemeente. Een netto maandinkomen tot 2000 gulden komt het vaakst voor in Lelystad en Urk (8%) en het minst vaak in Dronten en Zeewolde (4%). In Zeewolde komt het hoogste percentage inkomens van 5000 gulden of meer voor (47%) en op Urk het laagste percentage (12%). Naar leeftijd komen inkomens van 5000 gulden of meer het meest voor bij de 45-54 jarigen (45%) en het minst bij de 24-34 jarigen (33%). Van de gescheiden mensen heeft 27% een inkomen van minder dan 2000 gulden per maand. Bij samenwonenden is dit 2%. Meer dan de helft van de samenwonenden (53%) heeft een netto maandinkomen van 5000 gulden of meer. Aan de respondenten is gevraagd of ze goed kunnen rondkomen met het inkomen dat ze hebben. Hun antwoorden staan uitgesplitst naar gemeente in figuur 7.1.

61

fig 7.1. Rondkomen van inkomen Almere Dronten Lelystad goed gaat wel slecht

NOP Urk Zeewolde Flevoland 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Bijna driekwart van de Flevolanders van 24-54 jaar kan goed met het inkomen rondkomen. Naar gemeente zijn er significante verschillen. In Dronten en Zeewolde kunnen relatief de meeste mensen goed rondkomen met hun inkomen (79%) en in Almere en op Urk de minste (69%). Meer mensen van de oudste leeftijdsgroep kunnen goed rondkomen (74%) dan van de jongste leeftijdsgroep (71%). Gekeken naar burgerlijke staat komt het hoogste percentage goed kunnen rondkomen voor bij gehuwden (75%) en het laagste percentage bij gescheiden mensen (39%). Er is een relatie tussen het maandelijks netto huishoudinkomen en de vraag of men wel of niet kan rondkomen. Van de mensen met een netto huishoudinkomen van ƒ5000 of meer kan 91% goed rondkomen. Met een inkomen van ƒ1000-ƒ1999 kan 21% goed rondkomen; opvallend is wel dat van de mensen met een lager inkomen - minder dan 1000 gulden –er meer (29%) goed kunnen rondkomen. Aan de mensen die zeggen niet goed rond te kunnen komen van hun inkomen is gevraagd waarop ze bezuinigen. De top drie van bezuinigingen is: vakantie (51%), krant of ander abonnement (47%) en kleding (43%). Hieronder staat aangegeven wie waarop bezuinigt. Stookkosten: 45-54 jarigen (21%), gescheiden mensen (24%) Krant of andere abonnementen: gescheiden mensen (61%) Telefoneren: inwoners van Lelystad en de Noordoostpolder (26%), gescheiden mensen (40%) Kleding: 24-34 jarigen (47%), gescheiden mensen (56%) Voeding: Weduwes/weduwnaren (22%) Huisvesting of reparaties aan de woning: 35-44 jarigen (19%), gescheiden mensen (27%) Auto of kosten voor vervoer: 45-54 jarigen (28%), gescheiden mensen (34%) Vrijetijdsbesteding: gescheiden mensen (55%) Cadeautjes verjaardagen: 45-54 jarigen (24%), gescheiden mensen (33%) Vakantie: gescheiden mensen (65%)

62

7.2 geweldsdelicten Aan de respondenten is gevraagd of ze het jaar voorafgaand aan de enquête verschillende geweldszaken hebben meegemaakt. Het ging hierbij om zaken zoals diefstal, inbraak en mishandeling. Tabel 7.5. Meegemaakt hebben van geweldsdelicten afgelopen jaar Almere Dronten Lelystad NOP % % % % Diefstal van 7 4 6 4 brommer/fiets Diefstal uit auto 5 4 7 2 Diefstal van auto 1 0 1 0 (Poging tot) 5 3 5 3 inbraak (Poging tot) 2 1 1 1 beroving Vernieling 9 6 8 8 Bedreiging 5 3 5 2 Mishandeling 2 1 2 1

Urk % 3


3 1 1

2 0 2

5 1 4

0

2

1

9 0 0

7 3 1

8 4 1

Alleen voor vernieling zijn de verschillen naar gemeente niet significant. Vrijwel alle geweldsdelicten komen het meeste voor in Almere en/of Lelystad. Alleen bij (een poging tot) beroving zijn de percentages voor Almere en Zeewolde gelijk. Het meest voorkomende geweldsdelict is vernieling, gevolgd door diefstal van een brommer of fiets en diefstal uit een auto. Opvallend is dat wanneer er gekeken wordt naar burgerlijke staat, de diefstal van een brommer of fiets en de bedreiging het meest voor komt bij gescheiden respondenten (respectievelijk 13% en 12%). Bepaalde delicten worden vaker meegemaakt door mannen, het gaat hierbij om diefstal uit de auto (6%) en vernieling (10%). Vrouwen geven vaker aan het slachtoffer te zijn geweest van beroving (2%). Ook is gevraagd of de mensen die een geweldsdelict hadden ondervonden hiervan aangifte deden bij de politie. Het percentage aangiftes bij de politie varieerde van 39% bij een meegemaakte bedreiging tot 90% bij diefstal van de auto. Aan de mensen die een geweldsdelict hebben meegemaakt is gevraagd waar het delict heeft plaatsgevonden: in de eigen woonplaats of daarbuiten. De delicten die gemeld werden door respondenten op Urk vonden voor 79% plaats in hun eigen woonplaats. In Zeewolde is dit 59%.

63

7.3 beleving buurt en woonplaats Aan de respondenten werd gevraagd welk rapportcijfer zij aan hun woonplaats geven.

fig. 7.2. Voldoende rapportcijfer woonplaats Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde Flevoland 85%

90%

95%

100%

Ruim negen op de tien mensen (91%) geeft de eigen woonplaats een voldoende, 9% geeft een onvoldoende. Het meest gegeven cijfer is een zeven (36%), gevolgd door een acht (32%). Er zijn significante verschillen naar gemeente. Op Urk en in Zeewolde is het hoogste percentage respondenten met een voldoende rapportcijfer voor hun woonplaats te vinden (97%), in Almere het laagste percentage (89%). Gekeken naar leeftijdsgroep is de middelste groep het meest tevreden (92% geeft een voldoende) en de jongste groep het minst (90% geeft een voldoende). Gehuwden zijn het meest tevreden (93% geeft een voldoende) en ongehuwden het minst (85% geeft een voldoende). Er is gevraagd hoelang respondenten al in hun woonplaats wonen. Van de respondenten op Urk woont 86% er al langer dan 10 jaar, terwijl van de respondenten in Zeewolde ongeveer een derde (35%) er langer dan 10 jaar woont. Honkvast zijn ook de gescheiden mensen, 54% woont al langer dan 10 jaar in dezelfde plaats. Overlast in de woonomgeving kan schade opleveren voor de gezondheid. Zo zijn er duidelijke aanwijzingen dat blootstelling aan geluid kan bijdragen aan de prevalentie van hart- en vaatziekten. Aan de respondenten is gevraagd welke overlastgevende zaken het jaar voorafgaand aan de enquête regelmatig in hun woonbuurt voorkwamen. Tabel 7.7. Regelmatig overlast in buurt afgelopen jaar Almere Dronten Lelystad % % % Geluidsoverlast 21 13 20 van buren, cafés Geluidsoverlast 16 8 12 van verkeer Fietsendiefstal 5 3 4 Diefstal uit/van 8 6 8 auto’s Agressief 25 24 26 verkeersgedrag Graffiti 7 2 3

64

NOP % 13

Urk % 5


7

10

7

12

2 5

1 2

1 5

4 7

25

25

19

25

1

1

0

4

Tabel 7.7 (vervolg). Regelmatig overlast in buurt afgelopen jaar Almere Dronten Lelystad NOP % % % % Overlast van 20 7 14 7 groepen jongeren Dronken mensen 5 3 5 3 op straat Drugsverslaafden/ 2 1 3 1 dealers Rommel op straat 33 13 26 12 Hondenpoep 36 32 34 23 Vernielingen telef 17 11 15 3 cel & bushokjes Woninginbraak 10 10 6 8 Stank 5 4 3 3

Urk % 6


4

2

4

1

1

2

17 40 3

6 27 4

24 33 13

5 3

4 1

8 4

Alleen voor agressief verkeersgedrag zijn er geen significante verschillen naar gemeente. De top drie van overlastgevende zaken is: Hondenpoep op straat of veldjes (33%), agressief verkeersgedrag zoals te hard rijden (25%) en rommel op straat of veldjes (24%). Ruim driekwart van de respondenten (78%) geeft maximaal drie overlastgevende zaken aan. Vrijwel alle overlastgevende zaken komen significant het vaakst voor in Almere. Een uitzondering hierop is de overlast van drugsverslaafden of – koeriers en hondenpoep. Overlast van drugsverslaafden of van drugskoeriers komt significant het vaakst voor in Lelystad. Overlast door hondenpoep op straat of op veldjes komt significant het vaakst voor op Urk. Nagevraagd is of mensen vanwege de overlast overwegen te verhuizen. Tabel 7.8. Verhuisplannen in verband met overlast Almere Dronten Lelystad N=5456 % % % Zo snel mogelijk 2 1 1 Geen haast 6 3 4 Andere reden 13 9 13 Niet verhuizen 79 87 82

NOP % 1 3 9 87

Urk % 0 2 6 92


Van de respondenten overweegt vijf procent om op kortere of langere termijn te gaan verhuizen vanwege overlast. Nog eens twaalf procent wil wel verhuizen maar om een andere reden. Er zijn significante verschillen naar gemeente. Acht procent van de Almeerse respondenten overweegt te verhuizen vanwege overlast, op Urk is dit 2%. In het totaal willen op Urk de minste mensen verhuizen (al dan niet door overlast), namelijk 8% en in Almere de meeste: 21%.

65

7.4 sociaal-economische verschillen arbeid en inkomen Tabel 7.9. Werksituatie N=5413 Werk < 12 uur Werk > 12 uur Vrijwilliger Huisvrouw/man WAO/AWW Werkloos Bijstand Anders

Laag % 5 63 1 15 8 1 3 5

Midden % 4 76 1 11 4 1 1 3

Hoog % 3 88 0 5 2 1 0 2

Het valt op dat het hebben van betaald werk (meer dan 12 uur per week) bij 88% van de hoog opgeleiden en bij 63% van de laag opgeleiden voor komt. Huisvrouw/man komt bij de laag opgeleiden drie keer zoveel voor (15%) als bij de hoogopgeleiden (5%). Vier keer zoveel laag opgeleiden (8%) als hoog opgeleiden (2%) hebben een WAO/AWW uitkering. De volgende tabel geeft de werksituatie per huishouden weer. Tabel 7.10. Werksituatie huishouden Laag N=5457 % Werk 79 Uitkering/werkloosheid 6 Onbekend 6 Anders 9

Midden % 90 2 4 5

Hoog % 95 1 2 2

Bij de hoog opgeleiden is er in 95% van de huishoudens betaald werk. Bij de laag opgeleiden is dit 79%. Er is sprake van een uitkering of werkloosheid bij 6% van de huishoudens van laag opgeleide respondenten en bij 1% van de huishoudens van hoog opgeleiden. Een verschil in maandinkomen naar opleidingsniveau valt te verwachten. Of dit daadwerkelijk het geval is, is te zien in tabel 7.11. Tabel 7.11. Netto maandinkomen van huishouden Laag Midden N=5196 % % 2 1 <ƒ1000 9 4 ƒ1000-ƒ1999 24 12 ƒ2000-ƒ2999 28 23 ƒ3000-ƒ3999 21 23 ƒ4000-ƒ4999 16 39 ƒ5000 of meer

Hoog % 1 1 5 15 16 61

Een netto maandinkomen van minder dan 2000 gulden komt voor bij 11% van de laag opgeleiden en bij 2% van de hoog opgeleiden. Vijfduizend gulden of meer als netto huishoudinkomen per maand komt voor bij 16% van de laag opgeleiden en bij 61% van de hoog opgeleiden.

66

Zes van de tien laag opgeleiden kunnen goed rondkomen van het inkomen, bij de hoog opgeleiden is dit ruim acht op de tien (82%). Aan de mensen die aangeven niet goed te kunnen rondkomen van hun inkomen is gevraagd waar ze op bezuinigen. Voor vrijwel alle bezuinigingsonderwerpen is er geen significant verschil naar opleidingsniveau. Voor de twee onderwerpen in de volgende tabel is dat verschil er wel. Tabel 7.12. Bij onvoldoende inkomen bezuinigen op Laag Midden Hoog % % % Krant/abonnementen 50 47 40 Huisvesting/reparaties aan 16 12 24 woning Meer laag opgeleiden dan hoog opgeleiden bezuinigen bij onvoldoende inkomen op de krant of andere abonnementen. Bij huisvesting of reparaties aan de woning bezuinigen meer hoog opgeleiden. geweldsdelicten Het wel of niet meegemaakt hebben van geweldsdelicten verschilt niet significant naar opleidingsniveau. beleving buurt en woonplaats Laag opgeleiden zijn honkvaster dan hoog opgeleiden. Van de laag opgeleiden woont 60% langer dan 10 jaar in de huidige woonplaats, van de hoog opgeleiden is dit 38%. Bij de volgende overlastgevende zaken in de woonbuurt is er verschil naar opleidingsniveau. Tabel 7.13. Regelmatig overlastgevende zaken in de buurt Laag Midden Hoog % % % Verkeersgeluidsoverlast 10 13 13 Fietsendiefstal 5 4 3 Agressief verkeersgedrag 25 26 22 Drugsverslaafden/dealers 3 2 1 Hondenpoep 31 33 36 Fietsendiefstal, overlast van drugsverslaafden of –dealers in de buurt zijn zaken die relatief het vaakst gemeld worden door laag opgeleiden. Agressief verkeersgedrag, overlast van verkeersgeluid in de buurt wordt vaker gemeld door opgeleiden uit de middengroep. De hoogst opgeleiden melden relatief het vaakst overlast door verkeersgeluid en hondenpoep op straat/veldjes.

67

8 Trends Behalve in 2001 zijn er in 1990 en 1996 ook gezondheidsenquêtes bij volwassenen afgenomen. Een aantal vragen is door de jaren heen in de enquêtes gesteld. Het is nu mogelijk om te kijken of de volwassen Flevolanders op die punten gezonder of ongezonder zijn geworden in 11 jaar tijd. De volgende onderwerpen zijn door de jaren heen vergelijkbaar:

Ervaren gezondheid Geestelijke gezondheid: ‘gezichtjes’-vraag en General Health Questionnaire (GHQ) Ziektes en aandoeningen Wel/niet roken Alcoholgebruik Dagelijkse bezigheden Body Mass Index (BMI) Gordelgebruik Met iemand kunnen praten bij problemen

De doelgroep van de volwassenenenquête is in de loop van de tijd wel wat veranderd. In 1990 werd de enquête verstuurd aan Flevolanders van 20 jaar en ouder, in 1996 aan Flevolanders van 19-54 jaar en in 2001 aan Flevolanders van 24-54 jaar. Om de onderwerpen tussen de jaren te vergelijken zijn voor 1990 en 1996 alleen degenen van 24-54 jaar meegenomen in de vergelijking. In 1990 hebben de Urker Flevolanders niet meegedaan aan de enquête. Bij de interpretatie van onderstaande gegevens moet hierbij wel rekening worden gehouden. Er is gekeken of er tussen de drie jaren significante verschillen zijn (chi-kwadraat, p< 0.05). Gezondheid De volgende tabel geeft het percentage mensen weer dat hun gezondheid als (zeer) goed ervaart. Tabel 8.1. Ervaren gezondheid 1990 1996 % % (zeer) goed 70 78

2001 % 75

Alhoewel er significante verschillen naar jaar zijn, is er geen trend te ontdekken. Vergeleken met de vorige enquête ervaren minder mensen hun gezondheid als (zeer) goed, maar vergeleken met 1990 ervaren meer mensen hun gezondheid als (zeer) goed. Als er vergeleken met 1990 meer mensen hun gezondheid als (zeer) goed ervaren, zou je kunnen verwachten dat mensen vergeleken met 1990 minder vaak langdurige of chronische ziektes en aandoeningen hebben. Of dit het geval is, is te zien in de volgende tabel. Tabel 8.2 Ziektes en aandoeningen 1990 % Cara, astma 5 Ernstige hartkwaal 0 Hoge bloeddruk 6 Ernstige darmstoornissen 2 Ernstige rugaandoening 8 Gewrichtsslijtage 3 Ernstige hoofdpijn 7 Depressiviteit 7

1996 % 7 1 7 3 13 7 17 9

2001 % 8 1 8 3 12 6 19 12

68

Alleen voor ernstige hartkwaal zijn er geen significante verschillen naar jaar. Het percentage mensen dat zegt bepaalde ziektes/aandoeningen te hebben of hebben gehad in het jaar voorafgaand aan de enquête is sinds 1990 gestegen voor: cara/astma hoge bloeddruk ernstige darmstoornissen ernstige hoofdpijn (in 2001 meer dan het dubbele van 1990) depressiviteit Bij gewrichtsslijtage en ernstige rugaandoeningen is te zien dat er in 1996 een stijging ten opzichte van 1990 is en dat het percentage in 2001 iets onder het percentage van 1996 ligt (maar nog wel boven het niveau van 1990). De volgende tabel geeft het percentage mensen weer dat volgens de GHQ vragenlijst geestelijk ongezond is (GHQ score >3). Tabel 8.3 Geestelijke ongezondheid volgens GHQ 1990 1996 2001 % % % Geestelijk ongezond 18 20 21 In de loop der jaren zijn er meer mensen geestelijk ongezond. Hoe de mensen zelf hun stemming ervoeren in het jaar voorafgaand aan de enquête is nagevraagd aan de hand van de ‘gezichtjesvraag’. Hierbij konden ze het gezichtje aankruisen dat het meest met hun gevoel van het afgelopen jaar overeen kwam. De eerste drie gezichtjes waren vrolijk, de vierde neutraal en de laatste drie somber. Onderstaande tabel geeft de verdeling naar jaar weer. Tabel 8.4 Gezichtjes Vrolijk Neutraal Somber

1990 % 86 7 7

1996 % 81 11 9

2001 % 81 11 8

Vergeleken met 1990 geven in 1996 en 2001 minder mensen aan zich vrolijk te voelen. Tussen 1996 en 2001 blijft het percentage gelijk. Leefstijl Tabel 8.5 Roken Ja Nee, vroeger wel Nooit gerookt

1990 % 39 31 30

1996 % 35 29 35

2001 % 32 27 41

Het percentage volwassen Flevolanders dat rookt is de afgelopen 11 jaar gedaald (van 39% tot 32%). Het percentage mensen dat nog nooit heeft gerookt is toegenomen van 30% naar 41%.

69

Tabel 8.6 Alcohol gebruiken 1990 % Ja 83 Nee 17

1996 % 79 21

2001 % 81 19

Alhoewel er significante verschillen naar jaar zijn, is er geen trend te ontdekken. Iemand die minimaal eens per week zes of meer glazen alcohol per dag drinkt, wordt geclassificeerd als een zware drinker. Tabel 8.7 Zware drinker8 1990 % Ja 9 Nee 91

1996 % 11 89

2001 % 9 91

Tussen 1990 en 2001 is het percentage zware drinkers niet veranderd. In 1996 lag het percentage zware drinkers iets hoger dan in 1990 en 2001. Vragen naar lengte en gewicht zijn in alle drie enquêtes gesteld. Het bepalen van de Body Mass Index (BMI, een indicator die aangeeft of mensen te dik zijn) is voor alle jaren mogelijk. Tabel 8.8 Body Mass Index 1990 % Ondergewicht 3 (BMI<18,5) Gezond gewicht 66 (25=18,5) Overgewicht 24 (30=25) Ernstig overgewicht 7 (BMI>=30)

1996 % 2

2001 % 1

60

56

30

34

9

11

Het percentage mensen met overgewicht stijgt. In 1990 had 31% van de mensen van 24-54 jaar overgewicht (BMI>=25) en in 2001 is dit gestegen tot 45%. Ook de vraag naar de mate van beweging bij de dagelijkse bezigheden is door de jaren heen gesteld. Tabel 8.9 Dagelijkse bezigheden 1990 1996 % % Zittend 18 22 Zittend/staand, soms 36 35 lopend Licht lichamelijk 41 38 Zwaar lichamelijk 5 5

2001 % 22 38 35 5

Steeds minder mensen doen lichamelijk werk. In 1990 was 46% lichamelijk actief in de dagelijkse bezigheden, in 2001 was dit 40%. Het percentage mensen dat zwaar lichamelijk werk doet is niet veranderd. 8

Percentage van het aantal mensen dat wel eens alcohol gebruikt

70

Tabel 8.10 Altijd gordel gebruiken 1990 1996 % % Bestuurder binnen 61 68 bebouwde kom Bestuurder buiten 80 83 bebouwde kom Voorpassagier binnen 67 72 bebouwde kom Voorpassagier buiten 81 84 bebouwde kom

2001 % 72 86 74 85

Het percentage mensen dat altijd de autogordel gebruikt is sinds 1990 gestegen. Alhoewel de stijging van het gordelgebruik binnen de bebouwde kom is sterker dan de stijging buiten de bebouwde kom, blijft het percentage ‘altijd-gordelbruikers’ hoger buiten de bebouwde kom dan in de bebouwde kom. Ook is gevraagd of mensen zelf auto rijden Tabel 8.11 Zelf auto rijden 1990 % Ja 78 Nee 22

1996 % 83 17

2001 % 85 15

Het percentage Flevolanders van 24-54 jaar dat zelf auto rijdt, is sinds 1990 gestegen van 78% tot 85%. Psychosociaal Of mensen bij problemen wel of niet vertrouwelijk met iemand kunnen praten is ook in alle jaren gevraagd. Tabel 8.12 Met niemand kunnen praten 1990 1996 2001 % % % 13 8 7 Het percentage mensen dat met niemand vertrouwelijk kan praten neemt gestaag af. Aan de mensen die wel met iemand vertrouwelijk kunnen praten is gevraagd met wie ze praten. Voor het vertrouwelijk praten met buren, een geestelijke en de huisarts zijn de percentages mensen die dit doen door de jaren niet veranderd. Wel veranderd zijn ze voor de volgende personen: Tabel 8.13 Vertrouwelijk kunnen praten met 1990 1996 2001 % % % Partner 80 75 78 Kinderen 11 10 8 Ouders 18 18 22 Ander familielid 11 16 18 Vriend(in) 32 37 40

71

Steeds minder mensen praten als ze problemen hebben, vertrouwelijk met hun kinderen. Bij problemen praten steeds meer mensen vertrouwelijk met hun ouder(s), een ander familielid of een vriend(in). Opmerkelijke zaken Het is opmerkelijk dat alhoewel meer mensen in 2001 vergeleken met 1990 hun gezondheid als (zeer) goed ervaren, de prevalentie van ziektes en aandoeningen niet omlaag gaat. Voor een aantal ziektes en aandoeningen is het tegendeel het geval. Er is een stijging zichtbaar bij cara/astma, hoge bloeddruk, ernstige darmstoornissen, ernstige hoofdpijn/migraine en depressiviteit. Dat meer mensen depressiviteit melden komt wel overeen met de resultaten van de vragen naar geestelijk gezondheid (gemeten met de GHQ). Volgens de GHQ resultaten zijn er in de loop der jaren minder mensen die geestelijk gezond zijn. Ook de ’gezichtjesvraag’ wijst in die richting, minder mensen voelden zich in het jaar voor de enquête meestal vrolijk. Het hebben van iemand om vertrouwelijk mee te kunnen praten bij problemen kan een beschermende factor zijn bij het ontstaan van geestelijke problemen. Dit beeld wordt niet bevestigd uit het onderzoek, alhoewel er meer mensen zijn die iemand hebben om vertrouwelijk mee te praten is het aantal mensen met geestelijke problemen niet af- maar juist toegenomen. Een zorgwekkende ontwikkeling is de forse stijging van het aantal mensen met overgewicht. In elf jaar tijd is het percentage mensen met overgewicht toegenomen van 31% tot 45%. Overgewicht gaat gepaard met een toename aan gezondheidsklachten. De hierboven geconstateerde toename van bepaalde ernstige of chronische aandoeningen zou hierdoor misschien gedeeltelijk verklaard kunnen worden. Ook de afname van de geestelijke gezondheid zou hiermee te maken kunnen hebben.

72

9 Conclusies 9.1 gezondheid ervaren gezondheid Driekwart van de ondervraagde Flevolanders tussen de 24 en 54 jaar beoordeelt de eigen gezondheid als (zeer) goed. Dit percentage ligt iets lager dan het Nederlandse cijfer van 80% (CBS, 2000). Binnen de Flevolandse ondervraagden zijn er groepen die hun gezondheid minder positief beoordelen, dit is het geval bij vrouwen, gescheiden mensen en 45-54 jarigen. lichamelijke gezondheid Ondanks dat het merendeel de gezondheid als goed beoordeelt, heeft de helft van de respondenten last (gehad) van een chronische of ernstige ziekte of aandoening. De top drie van gemelde aandoeningen is migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn (18%), ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (12%) en depressiviteit (11%). Verschillende aandoeningen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, erg opvallend is dit bij migraine of ernstige hoofdpijn (25% tegenover 11%) en depressiviteit (15% tegenover 8%). Ook bij gescheiden mensen komen sommige aandoeningen vaker voor dan bij mensen met een andere burgerlijke staat. Mensen die hun gezondheid als minder dan goed beoordelen melden vaker een aandoening te hebben. Het meest opvallend is dit bij depressiviteit. Van de mensen die hun gezondheid als goed beoordelen geeft 6% aan een depressie te hebben (gehad), van de mensen met een minder dan goede gezondheid is dit 30%. Het is niet duidelijk of mensen depressief zijn omdat ze zich niet zo gezond voelen of dat mensen zich niet zo gezond voelen omdat ze depressief zijn. Achttien procent van de respondenten voelt zich in de dagelijkse bezigheden belemmerd door een langdurige ziekte, aandoening of handicap. Bij gescheidenen en vrouwen ligt dit percentage hoger. geestelijke gezondheid Als er wordt gekeken naar de mate van geestelijke gezondheid (met de GHQ-vragenlijst) dan zijn bijna acht van de tien respondenten geestelijk gezond. Van de respondenten is 21% geestelijk ongezond te noemen (6% is zelfs ernstig ongezond). Het aantal Flevolandse mensen dat geestelijk niet gezond is, is aan de hoge kant vergeleken met andere Nederlandse onderzoeken. Uit de data blijkt een relatie tussen het ervaren van een goede gezondheid en geestelijk gezond zijn. Ook hier is niet duidelijk wat oorzaak en gevolg is. verschillen naar gemeente In onderstaande tabel is per onderwerp aangegeven welke gemeenten er in positieve of in negatieve zin uitspringen. Een plus betekent dat het desbetreffende item vergeleken met de andere Flevolandse gemeenten het vaakst voorkomt. Een min betekent dat het item het minst vaak voorkomt. Almere Gezondheid Minder dan goed ervaren gezondheid Geestelijk ongezond (GHQ) Cara Chronisch eczeem Migraine/ernstige hoofdpijn Ernstige klachten pols/elleb Depressiviteit

Dronten

Lelystad

NOP

Urk

H

Zeewolde F

H H H H

F F F F H H

H

H F F

In bovenstaande tabel springt Almere er in negatieve zin uit. Minder mensen ervaren hun gezondheid als (zeer) goed dan in andere gemeenten. Er zijn minder mensen geestelijk gezond. Ook zijn er meer 73

ziekten en aandoeningen gemeld: cara, chronisch eczeem, migraine en depressiviteit. Depressiviteit komt net zoveel voor in Lelystad, ook komen daar de meeste klachten aan pols en elleboog voor. De aandoeningen cara, chronisch eczeem en migraine komen het minst vaak voor in de Noordoostpolder. Op Urk zijn er relatief veel mensen geestelijk gezond, wel komt chronisch eczeem er relatief vaak voor. Ernstige klachten aan pols, hand of elleboog komen er het minst vaak voor. Vergeleken met de andere gemeenten ervaren meer mensen in Zeewolde hun gezondheid als (zeer) goed. Depressiviteit komt er het minst vaak voor. verschillen naar opleidingsniveau In onderstaande tabel is per onderwerp aangegeven welke opleidingsniveaus er in positieve of in negatieve zin uitspringen. Een plus betekent dat het desbetreffende item vergeleken met de andere opleidingsniveaus het vaakst voorkomt. Een min betekent dat het item het minst vaak voorkomt. Laag Gezondheid Minder dan goed ervaren gezondheid Geestelijk ongezond (GHQ) Cara Ernstige hartkwaal/infarct Hoge bloeddruk Onvrijwillig urineverlies Ernstige rugklachten Migraine/ernstige hoofdpijn Duizeligheid met vallen Vernauwing bloedvat Gewrichtsslijtage Gewrichtsontsteking Ernstige klachten nek/schou Ernstige klachten pols/elleb Depressiviteit

Midden

Hoog

H

F

H H H H H H H H H H H H H H

F F F F F F F F F F F F F F

F F

Mensen met een lage sociaal-economische status (gemeten aan de hand van het opleidingsniveau) ervaren hun gezondheid als minder goed dan de mensen met een hogere SES. Ook zijn ze geestelijk ongezonder. Voor de hierboven vermelde chronische of ernstige aandoeningen geldt dat ze vaker voor komen bij mensen met een lage opleiding.

9.2 leefstijl roken Ongeveer een derde van de Flevolandse bevolking van 24-54 jaar rookt. Dit is vergelijkbaar met het Nederlandse percentage. Meer gescheiden mensen roken (43%). Van alle respondenten is 11% een zware roker, dat wil zeggen minimaal 20 sigaretten per dag. Van de rokers is 37% een zware roker. Het percentage zware rokers stijgt met de leeftijd van de respondent. Van de rokers heeft ongeveer vier op de tien problemen met of van het gebruik van rookwaar.

74

alcohol Van de respondenten gebruikt gemiddeld 82% alcohol, maar bij mannen en samenwonenden is er een hoger percentage drinkers te zien. Gemiddeld genomen wordt de meeste alcohol thuis genuttigd (58%), dan volgen ‘bij familie en vrienden’ (21%) en tijdens het uitgaan (17%). Hoe ouder men wordt hoe vaker er thuis alcohol gedronken wordt en hoe minder vaak men alcohol drinkt bij familie en vrienden of tijdens het uitgaan. Bijna tweederde van de alcoholgebruikers (62%) drinkt maximaal vier glazen per week. Iemand die minimaal eens per week 6 of meer glazen op één dag drinkt wordt gezien als zware drinker. Negen procent van de Flevolandse 24-54 jarigen behoort tot deze groep. Onder mannen zijn meer zware drinkers (13%) dan onder vrouwen (3%). Bij gescheiden mensen en bij ongehuwden komen meer zware drinkers voor dan bij mensen met een andere burgerlijke staat. Zestien procent van de alcoholgebruikers heeft na de consumptie van meer dan twee glazen alcohol een gemotoriseerd voertuig bestuurd; bij mannen is dat 25% en bij vrouwen 6%. Dit gedrag komt meer voor bij de 35-44 jarigen en de 45-54 jarigen dan bij de 24-34 jarigen. drugs Ongeveer één op de zeven volwassen Flevolanders heeft ooit cannabis gebruikt, mannen vaker dan vrouwen. Twee procent heeft de maand voorafgaand aan het onderzoek nog cannabis gebruikt. Andere drugs zijn weinig gebruikt, 3% heeft ooit cocaïne gebruikt en 2% heeft ooit speed of XTC gebruikt. Ook hier hebben meer mannen gebruikt dan vrouwen. overgewicht en bewegen Bij 45% van de Flevolanders van 24-54 jaar komt overgewicht voor (34% heeft overgewicht en 11% heeft ernstig overgewicht). Met het stijgen van de leeftijd stijgt ook het percentage mensen met overgewicht. Van de 45-54 jarigen heeft 54% overgewicht. Gescheiden mensen hebben vaker overgewicht (51%) dan mensen met een andere burgerlijke staat. Op basis van wat er ingevuld is hebben meer mannen dan vrouwen overgewicht. Dit verschil zou in de werkelijkheid wel eens niet kunnen bestaan, het is bekend dat vrouwen bij zelfrapportage gemiddeld genomen een te laag gewicht invullen. Overgewicht heeft ondermeer te maken met bewegen en voeding. Bijna de helft van de volwassen Flevolanders (48%) sport minimaal één keer per week. Het aantal mensen dat nooit sport neemt toe met de leeftijd, van de 45-54 jarigen sport 47% nooit. Iets meer dan de helft van de respondenten fietst of wandelt minimaal een uur per week, ongeveer één op de tien fietst of wandelt nooit. Gekeken naar burgerlijke staat zijn er relatief veel weduwes/weduwnaren die minimaal een uur per week wandelen of fietsen (56%) en relatief weinig samenwonenden (48%). voeding Het voedingscentrum geeft als norm voor een gezond eetpatroon aan dat er dagelijks groente en minimaal twee keer per dag fruit gegeten moet worden. Van de respondenten voldoet 42% aan de groente-norm en 15% aan de fruitnorm. Met het stijgen van de leeftijd wordt wel vaker voldaan aan de norm. Vrouwen voldoen vaker aan de norm dan mannen. Zeventig procent van de volwassen Flevolanders eet elke dag bruin of volkorenbrood. Ook hier stijgt het percentage met het toenemen van de leeftijd. Het dagelijks consumeren van zuivel is een gewoonte bij 62%. verkeersgedrag De top drie van gebruikte vervoermiddelen van Flevolanders van 24-54 jaar is de auto (87%), de fiets (65%) en te voet (50%). Mannen maken vaker gebruik van de auto, vrouwen fietsen en lopen meer. Bijna negen op de tien (86%) van de respondenten rijdt zelf auto, meer mannen (92%) dan vrouwen (81%) rijden zelf auto. Het minst vaak zelf auto rijden is te zien bij de gescheiden mensen (69%). Het gordelgebruik in de auto ligt bij ritjes buiten de bebouwde kom aanmerkelijk hoger dan binnen de bebouwde kom (bestuurders: 86% t.o.v. 72%, voorpassagier 85% t.o.v. 73%, achterpassagier 45% t.o.v. 41%). Vrouwelijke respondenten en de groep 24-34 jarigen geven het vaakst aan altijd de gordel te gebruiken. Bij stellingen over gordelgebruik in specifieke situaties bleek het percentage mensen dat als antwoord gaf ‘weet niet’ te liggen tussen de 17% en 28% (dit laatste percentage kwam voor bij de stelling over gordelgebruik bij zwangere vrouwen). Bij de stelling over het wel/niet beter af zijn bij het dragen van autogordel bij autobrand kwam het laagste percentage juiste antwoorden (51%).

75

Nog lang niet alle kinderen worden veilig vervoerd in de auto. Bijna negen op de tien kinderen tot 1 jaar (89%) wordt veilig vervoerd, bij de 1-4 jarigen is dit 64% en bij de 4-10 jarigen is het 73%. Het percentage bij de 1-4 jarigen zou in werkelijkheid wat hoger kunnen zijn. Grote driejarigen passen niet meer in een kinderzitje en zouden dan veilig vervoerd kunnen worden op een stoelverhoger met een autogordel om. Deze antwoordcategorie was niet aangegeven voor de leeftijdscategorie 1-4 jaar. Bijna een kwart van de ondervraagden rijdt vaak harder dan de maximum toegestane snelheid. Vaak te hard rijden komt het meest voor bij mannen, de 24-34 jarigen en de ongehuwden. Tweederde van de ondervraagden rijdt nooit door een rood stoplicht. Ook hier zijn mannen, de 24-34 jarigen en de ongehuwden degenen die het vaakst wel eens door een rood stoplicht rijden. verschillen naar gemeente Almere Leefstijl Roken Zware roker Zware drinker Zelden of nooit sporten Overgewicht Geen 2x per dag fruit Niet dagelijks groente Niet dagelijks zuivel Niet dagelijks bruin brood Onveilig autovervoer baby Onveilig autovervoer peuter Onveilig autovervoer kind Niet altijd autogordel

H F H H H H H

Dronten

Lelystad

NOP

Urk

Zeewolde

H

F F

H H

F F H

H F

H F F F F

F H H H

F

F F F F

Ook qua eetgewoonten en zware rokers springt Almere er negatief uit. Wel kent Almere samen met Dronten het laagste percentage zware drinkers (minimaal één keer per week zes of meer glazen alcohol). Het vervoeren van een baby of een kind van 4-10 jaar op een veilige manier gebeurt het vaakst in Dronten. Samen met Almere kent Lelystad het hoogste percentage zware rokers. De Noordoostpolder kent het hoogste percentage zware drinkers. De eetgewoontes op het gebied van fruit en brood zijn er het beste van Flevoland. Urk springt er in bepaalde opzichten negatief uit. Er wordt veel gerookt, weinig gesport en het percentage mensen met overgewicht is het hoogste van Flevoland. Qua consumptie van groente en zuivel scoren ze het best. De autogordel wordt op Urk veel minder gebruikt dan in de rest van Flevoland. Ook worden veel peuters en kinderen niet veilig in de auto vervoerd door inwoners van Urk. Zeewolde komt er in verschillende opzichten positief uit. Er wordt, vergeleken met de andere gemeenten, het minst gerookt en er is het laagste percentage zware rokers, er wordt het meest gesport en er is het laagste percentage mensen met overgewicht. Qua eetgewoontes is het beeld in Zeewolde gevarieerd; dagelijks eten van bruin- of volkorenbrood komt hier het vaakst voor, maar minimaal twee keer per dag fruit het minst vaak. De autogordel wordt in Zeewolde het meest gebruikt en ook qua veilig vervoeren van baby’s en peuters doen Zeewoldenaren het relatief goed.

76

verschillen naar opleidingsniveau Laag Leefstijl Roken Zware drinker Zelden of nooit sporten Overgewicht Geen 2x per dag fruit Niet dagelijks groente Niet dagelijks zuivel Niet dagelijks bruin brood Onveilig autovervoer peuter Onveilig autovervoer kind Niet altijd autogordel

Midden

H H H H H H H H H H H

Hoog F F F F F F F F F F F

De leefstijl van mensen met een lage opleiding is ongezonder dan die van mensen met een middelbare of hoge opleiding: er wordt meer gerookt, er zijn meer zware drinkers, er wordt minder gesport en de voedingsgewoonten zijn slechter. Opvallend is dat van de rokers de laag en middelbaar opgeleiden vaak alleen sigaretten roken, terwijl dit bij de hoog opgeleiden vaak alleen sigaren en/of een pijp is. Laag opgeleide mensen vervoeren hun peuters en kinderen minder vaak op een veilige manier in de auto (voor het vervoer van baby’s is er geen verschil); ook wordt er minder vaak de autogordel gedragen.

9.3 gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen medische zorg In de drie maanden voorafgaand aan de enquête heeft de helft van de respondenten voor zichzelf contact gehad met de huisarts. Dit percentage ligt het hoogst bij weduwes/weduwnaren en bij vrouwen. Bijna driekwart van de Flevolanders tussen de 24-54 jaar (72%) vindt het niet bezwaarlijk om bij een niet-spoedgeval een ander dan de eigen huisarts te bezoeken. Vrouwen vinden het bezwaarlijker dan mannen. Aanvullende spreekuurtijden voor de huisarts wordt gewenst door 44% van de respondenten, hierbij gaat de voorkeur uit naar spreekuurtijden in de avonduren. Negen op de tien volwassen Flevolanders wonen binnen een straal van vijf kilometer van de huisarts. De drie meest bezochte instellingen of personen in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek zijn de tandarts, de apotheek en de fysiotherapeut. Gescheiden mensen hebben meer dan mensen met een andere burgerlijke staat gebruik gemaakt van de apotheek, het maatschappelijk werk, de psychiater, psycholoog en thuiszorg. Vrouwen doen vaker een beroep op de fysiotherapeut, homeopathisch arts, thuiszorg, psycholoog, apotheek en alternatief genezer dan mannen. De zorgggebruikersbundeling (ZGB) is bij slechts 2% van de volwassen Flevolanders bekend. Aan de mensen is ook gevraagd over welke gezondheidsgerelateerde onderwerpen ze graag meer informatie wilden. De meest gewilde onderwerpen zijn ziektes/aandoeningen, opvoeding, voeding en sport/beweging. Mannen en 24-34 jarigen zijn gemiddeld genomen de grootste informatievragers.

77

ziekenhuiszorg In het jaar voorafgaand aan de enquête is 18% van de respondenten opgenomen geweest in een ziekenhuis of heeft daar een poliklinische behandeling ondergaan. Dit percentage ligt hoger bij vrouwen en bij de 24-34 jarigen. De meest bezochte specialisten in het ziekenhuis zijn de gynaecoloog, chirurg, orthopeed en internist. mantelzorg Zorg kan verleend worden door professionele hulpverleners, maar ook door mensen uit de directe omgeving. Bijna één op de vijf respondenten (19%) biedt mantelzorg. Dit wordt meer gedaan door de 45-54 jarigen, weduwes/weduwnaren en vrouwen. De mantelzorg wordt het meest geboden aan de (schoon)ouders, buren/kennissen en de partner. De mantelzorgers geven vrijwel altijd (82%) mantelzorg aan één persoon, en 81% besteedt hier maximaal vier uur per week aan. Een kwart van de respondenten geeft aan zelf mantelzorg te ontvangen voor dingen die ze niet zelf kunnen doen. Meer 45-54 jarigen en vrouwen rapporteren mantelzorg te krijgen. verschillen naar gemeente Gezondheidszorg Naar huisarts laatste 3 mnd Contact met GGD 3 mnd Contact met apotheek Contact met tandarts Contact met fysiotherapeut Contact met thuiszorg Contact met pastoraal werk Geen mantelzorg bieden Geen mantelzorg krijgen

Almere

Dronten

H H H

F

Lelystad

NOP

Urk

Zeewolde

F F F F F

F

H

H H F

H F

H F

H

Vergeleken met de andere Flevolandse gemeenten hebben de mensen in de Almere in de drie maanden voorafgaand aan de enquête het meeste contact gehad met hun huisarts, de GGD en de apotheek. Ze hebben het minst vaak contact gehad met de thuiszorg. In Almere wordt het minst vaak mantelzorg gegeven. In Dronten hebben de inwoners het minst vaak contact gehad met de GGD en de tandarts. Lelystedelingen geven het vaakst aan mantelzorg te krijgen. In de Noordoostpolder zijn de mensen in de laatste drie maanden het minst vaak naar hun huisarts geweest. Ook hebben ze het minst vaak contact gehad met de apotheek. Wel hebben ze vaker dan inwoners van andere gemeenten contact gehad met de thuiszorg. De Urkers hebben het minst contact gehad met de GGD en de fysiotherapeut en het meest contact met pastoraal werk. Op Urk wordt het vaakst mantelzorg gegeven. Het ontvangen van mantelzorg komt het minst voor in Zeewolde. In Zeewolde is relatief het vaakst contact geweest met de tandarts en de fysiotherapeut en het minst vaak met de thuiszorg.

78

verschillen naar opleidingsniveau Laag Gezondheidszorg Naar huisarts laatste 3 mnd Contact met maatsch werk Contact met psychiater Contact met tandarts Contact met fysiotherapeut Contact met verloskundige Contact met CAD Geen mantelzorg bieden Geen mantelzorg krijgen

H H H F H F H F F

Midden

Hoog F F F H F

H H H

F H H

Laag opgeleiden maken gemiddeld genomen meer gebruik van de gezondheidszorg. Uitzonderingen hierop zijn het contact met de tandarts (dat is het hoogst bij de hoog opgeleiden) en het contact met de verloskundige (dat is het hoogst bij de middelbaar opgeleiden). Meer laag opgeleiden dan mensen met een ander opleidingsniveau geven en ontvangen mantelzorg. Laag opgeleiden ontvangen dus meer professionele zorg en meer mantelzorg.

9.4 psychosociale factoren sociale contacten en sociale steun Mensen kunnen op verschillende manieren sociale contacten opdoen. Eén methode is actief te zijn bij een vereniging of club. Bijna een kwart van de ondervraagden (23%) is actief bij een vereniging of club. Dit percentage ligt hoger bij mannen en bij de 45-54 jarigen. Ongeveer één op de veertien (7%) zegt met niemand vertrouwelijk te kunnen praten bij een probleem. Bij de 45-54 jarigen, mannen en weduwes/weduwnaren komt dit vaker voor. Als er met iemand vertrouwelijk gepraat kan worden dan is dit vaak de partner of een vriend(in). eenzaamheid en suïcide Zich wel eens eenzaam voelen komt bij een redelijk deel van de respondenten (39%) voor. Bij weduwes/weduwnaren voelt bijna negen op de tien (87%) zich wel eens eenzaam. Zes procent van de Flevolanders van 24-54 jaar heeft in de twee jaar voorafgaande aan de enquête serieus overwogen om zelfmoord te plegen. De groep waarin het vaakst serieus overwogen werd om zelfmoord te plegen zijn de gescheiden mensen. Van deze groep heeft 19% het serieus overwogen. Er is een verband tussen zich eenzaam voelen en overwegen zelfmoord te plegen. Van de mensen die zich vaak eenzaam voelen heeft 54% zelfmoord overwogen, van de groep mensen die zich soms eenzaam voelen is dit 7%. Eén procent van de mensen die nooit eenzaam voelt heeft serieus zelfmoord overwogen. mishandeling De respondenten is gevraagd of ze in het jaar voorafgaand aan de enquête emotioneel mishandeld zijn (bijvoorbeeld herhaaldelijk getreiterd, gekleineerd of uitgescholden). Bijna één op de tien (9%) geeft aan dat dit het geval was, bij gescheiden mensen is het zelfs bijna drie op de tien (27%). De meest genoemde daders van emotionele mishandeling zijn de (ex)partner, een collega op het werk en een onbekende. Seksuele en lichamelijke mishandeling komt veel minder vaak voor (respectievelijk 1% en 2%). problemen met kinderen Bij ongeveer een kwart (27%) van de mensen met kinderen tot 19 jaar was er in het jaar voorafgaand aan de enquête sprake van emotionele problemen bij de kinderen waarbij overwogen werd om professionele hulp in te roepen.

79

verschillen naar gemeente Almere Psychosociale factoren Geen lidmaatschap vereniging Eenzaam voelen Suïcide overwegen Lichamelijke mishandeling Met niemand vertr. praten

Dronten

Lelystad

NOP

H

Urk

Zeewolde

F H

H H

F F F

H F

H

Ook qua psychosociale factoren springt Almere er in negatieve zin uit. Vergeleken met de andere Flevolandse gemeenten zijn er in Almere de meeste mensen die de afgelopen twee jaar wel eens serieus zelfmoord hebben overwogen. Relatief weinig mensen zijn lid van een vereniging. Er komt in Almere en Lelystad relatief veel lichamelijke mishandeling voor. Lelystad kent het hoogste percentage mensen dat zich in het jaar voor de enquête wel eens eenzaam gevoeld heeft. In de Noordoostpolder kunnen relatief veel mensen met iemand vertrouwelijk praten als er problemen zijn. Urk springt er op het gebied van psychosociale factoren positief uit. Relatief veel mensen zijn lid van een vereniging, relatief weinig mensen voelen zich wel eens eenzaam, overwegen zelfmoord of worden lichamelijk mishandeld. Vergeleken met de andere gemeenten kunnen in Zeewolde het minst aantal mensen met iemand vertrouwelijk praten bij problemen. verschillen naar opleidingsniveau Laag Psychosociale factoren Geen lidmaatschap vereniging Eenzaam voelen Suïcide overwegen Lichamelijke mishandeling Met niemand vertr. praten

Midden

H H H F H

Hoog F

H

F F F F

H

Ook in psychosociaal opzicht zijn mensen met een lage SES slechter af. Ze zijn minder vaak lid van een vereniging of club, ze voelen zich vaker eenzaam, ze overwegen vaker zelfmoord en ze hebben minder vaak iemand om vertrouwelijk mee te kunnen praten bij problemen. Lichamelijke mishandeling komt het vaakst voor bij mensen met een middelbare opleiding.

9.5 Materiële factoren arbeid en inkomen Driekwart van de respondenten heeft voor meer dan 12 uur per week betaald werk. In 88% van de huishoudens heeft er minimaal één volwassene betaald werk. geweldsdelicten De meest meegemaakte geweldsdelicten in het jaar voorafgaand aan de enquête zijn vernieling (8%), diefstal van een brommer of fiets (5%) en diefstal uit een auto (5%). Het is opvallend dat diefstal van een brommer of fiets bij gescheiden respondenten ruim twee keer zo vaak voorkwam (13%). beleving buurt De meest ondervonden overlast in de woonbuurt is hondenpoep op straat of veldjes (33%), agressief verkeersgedrag zoals te hard rijden (25%) en rommel op straat of veldjes (24%). Vanwege de overlast in de woonbuurt wil één op de twintig respondenten verhuizen.

80

verschillen naar gemeente Almere Materiële factoren Geen betaald werk >12 uur WAO/AWW Geen betaald werk huishouden Meemaken geweldsdelict Overlast in buurt Verhuiswens

Dronten

F H

Lelystad

NOP

Urk

Zeewolde

H H H

H H H

F F F F F

Het percentage respondenten dat aangeeft voor meer dan 12 uur per week betaald werk te hebben is het hoogst in Almere. In Almere en Lelystad wordt het hoogste percentage mensen met een WAO/AWW uitkering aangetroffen. Almeerders hebben het vaakst aangegeven een geweldsdelict te hebben meegemaakt en overlast in woonbuurt te hebben ondervonden. Ook leeft er onder de inwoners van Almere vaker een verhuiswens dan onder de inwoners van andere gemeenten. Als er gekeken wordt of er in een huishouden betaald werk is, dan springt Lelystad er negatief uit. Op Urk zijn er relatief de minste mensen met meer dan 12 uur betaald werk per week. Op Urk hebben de mensen het minst vaak een geweldsdelict meegemaakt. Ook speelt er op Urk het minst vaak een verhuiswens. In Zeewolde is er het laagste percentage mensen met een WAO/AWW uitkering, en het hoogste percentage huishoudens met betaald werk. In Zeewolde hebben de mensen het minst vaak aangegeven overlast in hun woonbuurt te hebben. verschillen naar opleidingsniveau Laag Materiële factoren Geen betaald werk >12 uur WAO/AWW Geen betaald werk huishouden Verkeersgeluidoverlast Overlast fietsendiefstal Overlast agressief verkeer Overlast hondenpoep

Midden

H H H F H

Hoog F F F

H

H F F H

H F

81

Vergeleken met mensen met andere opleidingsniveaus hebben laag opgeleiden minder vaak betaald werk en vaker een WAO/AWW uitkering. In hun woonbuurt hebben ze vaker last van overlast door fietsendiefstal. De mensen met een middelbare en hogere opleiding ervaren vaker overlast door verkeersgeluid. Overlast door agressief verkeersgedrag zoals hard rijden wordt het meest gerapporteerd door mensen met een middelbare opleiding. Mensen met een hogere opleiding hebben in hun woonbuurt het meeste overlast door hondenpoep op de straat of op veldjes. Er is geen verschil naar opleidingsniveau in het meegemaakt hebben van geweldsdelicten.

9.6 Aanbevelingen Thema’s en doelgroepen Uit dit rapport blijkt dat Flevolanders met een lage opleiding het minst gezond zijn (zowel lichamelijk als geestelijk) en ook op de intermediaire factoren (zoals leefstijl en psychosociale factoren) het negatiefst scoren. Dit is een bekend beeld dat ook uit landelijke onderzoeken naar voren komt. Extra aandacht voor deze groep is wenselijk om de sociaal-economische gezondheidsverschillen te verkleinen. De landelijke programma commissie Sociaal-Economische GezondheidsVerschillen doet verschillende aanbevelingen om de gezondheidskloof tussen mensen met een lage SES en mensen met een hoge SES te verkleinen (Stronks & Hulshof, 2001). Enkele aanbevelingen hiervan zijn: • Handhaving van de goede toegankelijkheid van de gezondheidszorg, ook bij een toekomstige stelselwijziging • Implementatie van lokale zorgnetwerken gericht op de tijdige signalering en gecoördineerde opvang van sociaal-psychiatrische problematiek in achterstandswijken • Rechtstreekse toekenning van een bijzondere bijstandsuitkering aan gezinnen met kinderen die vanwege financiële problemen gezondheidsrisico’s lopen Een ander aandachtsvragend punt is de geestelijke gezondheid. Vergeleken met landelijke onderzoeken komt geestelijke ongezondheid vrij veel voor in Flevoland. Eén op de vijf volwassen Flevolanders is geestelijk niet gezond. Nader onderzoek naar de oorzaken en mogelijke interventies zou wenselijk zijn. Andere groepen die extra aandacht behoeven zijn de inwoners van Almere en de gescheiden Flevolanders. Ook blijkt uit het onderzoek dat een grote groep Flevolanders door een gedragsverandering de kans op welvaartsaandoeningen zoals suikerziekte en overgewicht aanzienlijk zou kunnen verkleinen. Uit het rapport volgen de thema’s waarop gezondheidsbevorderende interventies gericht zouden moeten worden: • Overgewicht gerelateerd aan onvoldoende lichaamsbeweging en ongezonde voedingsgewoonten (met accent op Urkers). Interventies zouden hier gericht noeten worden op drie thema’s: lichaamsbeweging, voeding en chronische ziekten die samenhangen met overgewicht. • Overmatig alcoholgebruik (met accent op inwoners van de Noordoostpolder). Hier valt te denken aan een alcoholmatigingscampagne. • Roken (met accent op Urkers, Almeerders en Lelystedelingen). Hier valt te denken aan een stoppen-met-rokencampagne.

82

Literatuur Asselt, A. van (2001). Senioren in zicht: Seniorenenquête 2000 Flevoland. Lelystad: GGD Flevoland. Assema, P. van, Brug, J. & Lechner, L. (2001). Voedingsgedrag en de primaire preventie van kanker: De promotie van groente en fruit. TSG, 79, 346-355. Batty, D. & Thune, I. (2000). Does physical activity prevent cancer? British Medical Journal, 321, 1424-1425. Berns, M.P.H. (1995). Over gewicht en hart- en vaatziekten. Den Haag: Nederlandse Hartstichting. Dijkshoorn, H. (2002). Ongezonde leefgewoonten in Amsterdam: Verschillen tussen Turken, Marokkanen en Nederlanders (EDG reeks 2002 –2). Amsterdam: GG&GD. Drenth, P.J.D. (1975). Inleiding in de testtheorie. Deventer: Van Loghum Slaterus. Evenblij, M. (2002). Eens per week sporten doet wonderen. Mediator, 13 (februari), 20-21. Frenken, F. (2001). Zwaar ingezet. Index, no.8, p.34. Furer, J.W., König-Zahn, C. & Tax, B. (1995). Het meten van gezondheid: Psychische gezondheid. Assen: Van Gorcum. Garretsen, H.F.L. (1983). Probleemdrinken: Prevalentiebepaling, beïnvloedende factoren en preventiemogelijkheden. Lisse: Hessing-Wagner, J. (2001). Gezondheid en zorg. In T. Roes (Red.), De sociale kaart van Nederland 2001, pp. 103-123. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Heus, P. de, Leeden, R. van der & Gazendam, B. (1995). Toegepaste data-analyse: Technieken voor niet-experimenteel onderzoek in de sociale wetenschappen. Utrecht: Lemma. Hoffmeister, H., Schelp, F.P., Menzink, G.B.M., Dietz, E. & Böhning, D. (1999). The relationship between alcohol consumption, health indicators and mortality in the German population. International Journal of Epidemiology, 28, 1066-1072. Kemper, H.C.G, Ooijendijk, W.T.M. & Stiggelbout, M. (2000). Consensus over de Nederlandse norm voor gezond bewegen. TSG, 78, 180-183. Koeter, M.W.J. & Ormel, J. (1991). General Health Questionnaire: Nederlandse bewerking. Lisse: Swets & Zeitlinger. Mackenbach, J.P., Looman, C.W.N. & van der Meer, J.B.W. (1996). Differences in the misreporting of chronic conditions, by level of education: The effect of inequalities in prevalence rates. American Journal of Public Health, 86, 706-711. Ocké, M.C., Hulshof, K.F.A.M & Löwik, M.R.H. (2001). Met welke ziekten en aandoeningen hangt een ongezond voedingspatroon samen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, nationaal kompas volksgezondheid. Bilthoven: RIVM.

83

Perenboom, R., Oudshoorn, K., Herten, L. van, Hoeymans, N & Bijl, R. (2000). Levensverwachting in goede geestelijke gezondheid: Bepaling afkappunten en wegingsfactoren voor de MHI-5 en GHQ-12. Leiden: TNO Preventie en Gezondheid. Provincie Flevoland (2000). Regiovisie zorg voor mensen met een lichamelijke handicap. Lelystad. RIVM (2001). Ervaren gezondheid. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, nationaal kompas volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. SCP (1995). Rapportage gehandicapten 1995. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Schrijvers, C.T.M., Van Lenthe, F.J., Droomers, M., Joung, I.M.A., Louwman, W.J. & Mackenbach, J.P (2001). De achtergronden van sociaal-economische gezondheidsverschillen. Resultaten uit het GLOBE onderzoek. In K. Stronks & J. Hulshof (Red.), De kloof verkleinen: Theorie en praktijk van de strijd tegen sociaal-economische gezondheidsverschillen, pp. 22-38. Assen: Van Gorcum. Smit, H.A. (2001). Met welke ziekten en aandoeningen hangt roken samen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, nationaal kompas volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. Verweij, G. (2001). Gelet aan vet: Minder sterfgevallen aan hart- en vaatziekten en maagkanker. Index, no.8 (oktober), 4-6. Viet, A.L., Van Gils, H.W.V., Van den Hof, S., Elvers, L.H., Seidell, J.C., Van den Berg, J. & Van Veldhuizen, H. (2001). Risicofactoren en gezondheidsevaluatie Nederlandse bevolking, een onderzoek op GGD’en (Regenboog-project), jaarverslag 1999. Bilthoven: RIVM. Visser, C.L. de, Bilo, H.J.G., Feskens, E.J.M., Visser, W. de, Groenier, K.H. & Meyboom-De Jong, B. (2001). Oversterfte aan hart- en vaatziekten bij mannen op Urk. Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen, 79, 226-232. Vranken, D. & Derkx, R. (2001). Limburgse gezondheidsenquête 1998: Regionale rapportage Westelijke Mijnstreek. Geleen: GGD Westelijke Mijnstreek. 3VO (2000). Gordel niet om? Knap stom! 3VO.

84

Bijlage 1 Betrouwbaarheid en validiteit Face-validiteit De validiteit is de mate waarin meetinstrumenten meten wat zij geacht worden te meten (Drenth, 1975). In dit onderzoek is gekeken naar de face-validiteit waarmee wordt bedoeld het oordeel over de validiteit van de vragenlijst op het eerste gezicht. Een aspect van de face-validiteit is het aantal keer dat een vraag onbeantwoord is gebleven (het aantal missende waarden). Een hoog percentage missende waarden kan een teken zijn dat de vraag niet valide is. Bekeken is welk vragen meer dan 5% missenden waarden hebben. Dit is het geval bij: • Werksituatie van de partner (vraag 9) – 14%. Wanneer er bij deze vraag alleen gekeken wordt naar gehuwden en samenwonenden daalt het percentage missings naar 2%. Waarschijnlijk hebben mensen zonder partner deze vraag niet ingevuld, terwijl er wel de antwoordmogelijkheid ‘ik heb geen partner’ was. • Vragen naar problemen met of door het gebruik van roken, alcohol en drugs (vraag 26) – 6%, 6%, 15% • Verschillende vragen naar ziektes en aandoeningen (vraag 41) – 6% à 7% • Vragen naar aanvullende spreekuren voor huisarts, fysiotherapeut en tandarts (vraag 58) – 6%, 21%, 11%. Een mogelijke reden voor de missings bij deze vraag is dat sommige mensen hier twee antwoorden aanstreepten (aanvullende spreekuurtijden in de avonduren en op zaterdag), terwijl bij de verwerking twee antwoorden als missing geregistreerd werden. • Telefonische bereikbaarheid van huisarts, tandarts en apotheek (vraag 66) – 7%, 11%, 8% • Besturing van gemotoriseerd voertuig na het gebruik van rijvaardigheidsbeïnvloedende medicijnen, drugs of een combinatie van middelen (vraag 87) – 6%, 7%, 7% • Sommige items van de vraag naar meegemaakte gewelddadige gebeurtenissen (vraag 89) - 6% à 7%

Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van vragenlijsten zegt iets over de precisie waarmee gemeten wordt. Als indicatie van betrouwbaarheid wordt gekeken hoe consistent de antwoorden van verschillende items van een schaal zijn (De Heus et al., 1995). Bij een homogene schaal wordt een grote onderlinge samenhang van de items verondersteld (Drenth, 1975). In onze vragenlijst is gebruik gemaakt van de General Health Questionnaire (GHQ, vraag 43). De interne consistentie van deze schaal is gemeten met behulp van de Cronbach’s alpha. De alpha geeft aan in hoeverre items hetzelfde construct meten. De waarde van alpha kan variëren van 0 tot 1, waarbij 0 geen enkele samenhang tussen de items weergeeft en 1 een perfect samenhang. Bij (survey)onderzoek wordt een waarde van de alpha van 0,6 vaak als vuistregel voor een redelijke betrouwbaarheid gehanteerd (Garretsen, 1983; De Heus et al., 1995). De interne consistentie van de GHQ is 0,88 (N=5413). De betrouwbaarheid van de GHQ is dus goed.

85

Bijlage 2 Weging Om ervoor te zorgen dat de resultaten uit dit onderzoek respresentatief zijn voor de Flevolandse 24-54 jarigen is er weging toegepast op twee punten. De gemeente Almere wilde graag per deel van de stad weten wat de uitkomsten van deze enquête zijn, daarom is Almere voor de steekproeftrekking in 8 gebieden verdeeld. Uit elk deel werden 500 personen getrokken, zodat er uiteindelijk per stadsdeel genoeg ingevulde vragenlijsten zouden overblijven om statische significante informatie te kunnen leveren. Dit betekent wel dat wanneer de gegevens voor Almere als geheel vermeld zouden worden, er een over- of ondervertegenwoordiging van bepaalde stadsdelen zou kunnen zijn. Om dit te voorkomen zijn de data van Almeerders gewogen, zodat de verdeling van respondenten per stadsdeel overeenkomt met de verdeling in de bevolking. De man-vrouw verhouding bij de respondenten komt niet overeen met de man-vrouw verhouding van de Flevolandse bevolking van 24-54 jaar. Daarom worden de data ook gewogen naar geslacht zodat de man-vrouw verhouding in de data overeenkomt met de man-vrouw verhouding in de bevolking. Weging vindt niet plaats als de resultaten naar geslacht worden weergegeven.

86

VOLWASSENENVRAGENLIJST 2001

ALGEMEEN man

1.

Wat is uw geslacht?

2.

Wat is uw geboortejaar?

3.

Wat is uw geboorteland?

vrouw

1

9

Nederland Suriname Nederlandse Antillen Aruba Turkije Marokko overig, namelijk:

4.

Wat is het geboorteland van uw moeder? Nederland Suriname Nederlandse Antillen Aruba Turkije Marokko overig, namelijk:

5.

Wat is het geboorteland van uw vader? Nederland Suriname Nederlandse Antillen Aruba Turkije Marokko overig, namelijk:

87

6.

Wat is uw burgerlijke staat? gehuwd samenwonend gescheiden

7.

ongehuwd weduwe/weduwnaar

Hoe is uw huishouden samengesteld? alleenstaand zonder kind(eren) alleenstaand met kind(eren) gehuwd/samenwonend zonder kind(eren) gehuwd/samenwonend met kind(eren) anders

8.

Wat is uw hoogst voltooide opleiding? lagere school lager beroepsonderwijs (ambacht- of huishoudschool, LTS, LHNO, LEAO enz.), VBO MAVO, MULO, VLO, ULO middelbaar beroepsonderwijs (MTS, MEAO, MDS, enz.) HAVO, MMS, VWO, Lyceum, HBS, Gymnasium hoger beroepsonderwijs (HTS, HEAO, enz.) universiteit anders

9.

Geef voor u en uw eventuele partner aan welke van onderstaande situaties het meest van toepassing is. Uzelf

Uw partner ik heb geen partner betaald werk, minder dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) betaald werk, meer dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) onbetaald werk buitenshuis huisvrouw/huisman WAO/AWW uitkering werkloos/werkzoekend student/scholier (dagonderwijs volgend) bijstandsuitkering anders

betaald werk, minder dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) betaald werk, meer dan 12 uur per week (incl. eigen bedrijf) onbetaald werk buitenshuis huisvrouw/huisman WAO/AWW uitkering werkloos/werkzoekend student/scholier (dagonderwijs volgend) bijstandsuitkering anders

88

10. Wilt u hieronder aangeven wat het totale netto maandinkomen van u en uw eventuele partner is? (netto is wat u ‘schoon’ in handen krijgt. Kinderbijslag en inkomen van kinderen niet meetellen) minder dan ƒ1000, tussen ƒ1000,- en ƒ1999, tussen ƒ2000,- en ƒ2999, tussen ƒ3000,- en ƒ3999, tussen ƒ4000,- en ƒ 4999, ƒ5000,- of meer 11. Hoe kunt u rondkomen met het inkomen dat u nu heeft? goed Î ga naar vraag 13 gaat wel slecht 12. Op welk terrein bezuinigt u nu als gevolg van onvoldoende inkomen? (meer antwoorden mogelijk) op geen enkel terrein stookkosten krant- of andere abonnementen telefoneren kleding voeding huisvesting of reparaties aan de woning

auto of kosten voor vervoer vrijetijdsbesteding (lidmaatschappen, hobby’s) kadootjes, verjaardagen vakantie anders

13. In welke gemeente woont u? Almere Dronten Lelystad

Noordoostpolder Urk Zeewolde

LEEFSTIJL 14. Rookt u (wel eens)? ja nee, maar vroeger wel Î ga naar vraag 16 nee, ik heb nooit gerookt Î ga naar vraag 16

89

15. Wat rookt u en hoeveel? Sigaretten (uit pakje of zelf gerold) per dag Sigaren per week Pakje(s) pijptabak (van 50 gram) per week

16. Wordt er op uw werk, in de ruimte waar u meestal bent, gerookt? ja, door mij ja, door anderen ja, door mijzelf en anderen

nee Î ga naar vraag 18 ik werk niet Î ga naar vraag 18

17. Heeft u daar last van? ja, vaak ja, soms nee 18. Heeft u wel eens hasj en/of wiet gebruikt? ja nee Î ga naar vraag 20 19. Hoe vaak heeft u de afgelopen 4 weken hasj en/of wiet gebruikt? gebruik het nu niet meer minder dan 4 keer

elke week elke dag

20. Heeft u ooit de volgende drugs gebruikt? Cocaïne Heroïne Speed Relevin LSD XTC/ andere pillen Paddo’s Smartdrugs Andere drug

nee nee nee nee nee nee nee nee nee

ja ja ja ja ja ja ja ja ja

90

21. Drinkt u wel eens alcohol (zoals bier, wijn, sterke drank, breezer of frisdrank met alcohol zoals cola-tic)? ja nee Î ga naar vraag 26 22. Hoe dagen per week drinkt u alcohol (gemiddeld genomen)? minder dan 1 dag 1 dag 2 dagen 3 dagen

4 dagen 5 dagen 6 dagen 7 dagen

23. Hoeveel glazen alcohol drinkt u gemiddeld per week? minder dan 1 glas 1-4 glazen 5-9 glazen 10 –15 glazen

16-20 glazen 21-25 glazen 26-30 glazen meer dan 30 glazen

24. Hoe vaak heeft u het laatste half jaar 6 of meer glazen alcohol op 1 dag gedronken? elke dag 5-6 keer per week 3-4 keer per week 1-2 keer per week

1-3 keer per maand 3-5 keer per half jaar 1-2 keer per half jaar nooit

25. Waar drinkt u de meeste glazen alcohol? thuis bij familie/vrienden/kennissen tijdens het uitgaan

in een sportkantine ergens anders

26. Vindt u dat u problemen heeft met of door het gebruik van: Roken Alcohol Drugs

Ja

Beetje

Nee

27. Hoe vaak eet u fruit? zelden of nooit hoogstens 1 keer per week 2-4 keer per week

5-6 keer per week 1 keer per dag 2 of meer keer per dag

91

28. Hoe vaak eet u groente? zelden of nooit hoogstens 1 keer per week 2-4 keer per week

5-6 keer per week dagelijks

29. Hoe vaak drinkt/eet u melk/yoghurt/vla? zelden of nooit hoogstens 1 keer per week 2-4 keer per week


30. Hoe vaak eet u bruin of volkorenbrood? zelden of nooit hoogstens 1 keer per week 2-4 keer per week


31. Hoeveel kilo weegt u (zonder kleren)? (Indien u zwanger bent hier graag het gewicht van vóór de zwangerschap invullen) Kilogram

32. Hoe lang bent u (zonder schoenen)? Centimeter

33. Hoeveel wandelt en/of fietst u per week? (bij elkaar optellen) zelden of nooit minder dan 30 minuten per week 31-60 minuten per week

1-2½ uur per week meer dan 2½ uur per week

34. Hoe vaak neemt u deel aan sporten/of bewegingsactiviteiten (per keer minstens een half uur bewegen/sporten) zelden of nooit minder dan 1 keer per week 1 keer per week

2-4 keer per week meer dan 4 keer per week

35. Sport u bij een vereniging? ja nee

92

36. Hoe omschrijft u uw dagelijkse bezigheden? hoofdzakelijk zittend zittend/staand, soms lopend

lopend, lopend met lichamelijke arbeid zwaar lichamelijk werk

37. Bent u zelf actief bij een vereniging of club? (geen sportvereniging maar bijv. zangvereniging, bridgeclub, maatschappelijke organisatie, politieke partij) ja, in eigen woonplaats ja, niet in eigen woonplaats ja, zowel in eigen woonplaats als daarbuiten nee

GEZONDHEID 38. Wat vindt u, over het algemeen genomen, van uw gezondheid? zeer goed goed gaat wel

slecht zeer slecht

39. Als u een ziekte of aandoening zou krijgen, waar zou u dan uw informatie vandaan willen halen? (meer antwoorden mogelijk) bibliotheek informatiepunt gemeentehuis

internet www.zorgnetwerk-flevoland.nl

40. Hieronder zijn 7 gezichtjes afgebeeld die gevoelens weergeven. Wilt u het hokje aanstrepen onder het gezichtje dat het meest overeenkomt met hoe u zich de afgelopen 12 maanden meestal voelde?

41. Wilt u bij de volgende ziekten en aandoeningen aankruisen of u die heeft of in de afgelopen 12 maanden heeft gehad? •

cara, astma, chronische bronchitis, longemfyseem (COPD)

nee

ja

•

ernstige hartkwaal of hartinfarct

nee

ja

•

hoge bloeddruk

nee

ja

93

•

ernstige of hardnekkige darmstoornissen, langer dan 3 maanden

nee

ja

•

onvrijwillig urineverlies (incontinentie)

nee

ja

•

ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl. hernia)

nee

ja

•

migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn

nee

ja

•

chronisch eczeem

nee

ja

•

duizeligheid met vallen

nee

ja

•

vernauwing van de bloedvaten in de buik of benen (geen

nee

ja

spataderen) •

psoriasis

nee

ja

•

gewrichtsslijtage (artrose, slijtage reuma)

nee

ja

•

chronische gewrichtsontsteking (ontstekingsreuma, chronische

nee

ja

nee

ja

reuma, reumatoïde artritis) •

andere ernstige of hardnekkige aandoening van de nek of schouder

•

andere ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of

nee

ja

•

hand depressiviteit

nee

ja

42. Heeft u of had u zelf ooit één van de volgende vormen van kanker (kwaadaardige aandoening)? •

leukemie of bloedkanker nee

ja

•

longkanker

nee

ja

•

darmkanker

nee

ja

•

borstkanker

nee

ja

•

prostaatkanker

nee

ja

•

huidkanker

nee

ja

•

andere kanker, nl:

43. Wij willen graag weten hoe gezond u zich voelt en welke klachten u de afgelopen paar weken heeft gehad. Denk erom dat het bij deze vragen uitsluitend gaat om de klachten van dit moment of van de afgelopen paar weken en dus niet om klachten die u in het verleden ooit heeft gehad.* 43a Bent u de laatste tijd door zorgen veel slaap tekort gekomen?

Helemaal niet Niet meer dan gewoonlijk

Wat meer dan gewoonlijk Veel meer dan gewoonlijk

94

43b Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u voortdurend onder druk stond?

Helemaal niet Niet meer dan gewoonlijk


43c Heeft u zich de laatste tijd kunnen concentreren op uw bezigheden?

Beter dan gewoonlijk Net zo goed als gewoonlijk

Slechter dan gewoonlijk Veel slechter dan gewoonlijk

43d Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad zinvol bezig te zijn?

Zinvoller dan gewoonlijk Net zo zinvol als gewoonlijk

Minder zinvol dan gewoonlijk Veel minder zinvol dan gewoonlijk

43e Bent u de laatste tijd in staat geweest uw problemen onder ogen te zien?

Beter dan gewoonlijk Net zo goed als gewoonlijk

Minder goed in staat dan gewoonlijk Veel minder goed in staat dan gewoonlijk

43f Voelde u zich de laatste tijd in staat om beslissingen (over zaken) te nemen?

Beter in staat dan gewoonlijk Net zo goed in staat als gewoonlijk

Wat minder goed in staat dan gewoonlijk Veel minder goed in staat dan gewoonlijk

43g Heeft u de laatste tijd het gevoel gehad dat u uw moeilijkheden niet de baas kon?

Nee, had dat gevoel helemaal niet Wat minder de baas dan gewoonlijk Niet minder de baas dan gewoonlijk Veel minder de baas dan gewoonlijk 43h Heeft u zich de laatste tijd alles bij elkaar redelijk gelukkig gevoeld? Gelukkiger dan gewoonlijk Even gelukkig als gewoonlijk 43i

Minder gelukkig dan gewoonlijk Veel minder gelukkig dan gewoonlijk

Heeft u de laatste tijd plezier kunnen beleven aan uw gewone, dagelijkse bezigheden? Meer dan gewoonlijk Even veel als gewoonlijk

43j

Wat minder dan gewoonlijk Veel minder dan gewoonlijk

Heeft u zich de laatste tijd ongelukkig en neerslachtig gevoeld? Helemaal niet Niet meer dan gewoonlijk


95

43k Bent u de laatste tijd het vertrouwen in uzelf kwijt geraakt?

Helemaal niet Niet meer dan gewoonlijk 43l


Heeft u zich de laatste tijd als een waardeloos iemand beschouwd? Helemaal niet Niet meer dan gewoonlijk


44. Heeft u iemand in uw omgeving met wie u vertrouwelijk praat als u ergens mee zit? (meer antwoorden mogelijk) nee ja, partner ja, kind (eren) ja, ouder(s) ja, ander familielid

ja, vriend(in) ja, buurvrouw/man ja, predikant/pastor/imam e.d. ja, huisarts ja, een ander

45. Heeft u last van één of meer langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps? ja nee Î ga naar vraag 48 46. In welke mate wordt u door deze langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? sterk belemmerd licht belemmerd niet belemmerd Î ga naar vraag 48 47. Bij welke functies wordt u belemmerd? (meer antwoorden mogelijk) lopen/zitten/staan arm- of handgebruik zien/horen/spreken uithoudingsvermogen door hart- of longfunctie psychisch functioneren anders 48. Heeft u zich de afgelopen 12 maanden wel eens eenzaam gevoeld? nee, nooit ja, soms

ja, regelmatig ja, vaak

49. Heeft u de afgelopen 2 jaar wel eens serieus overwogen om een einde aan uw leven te maken? nee, nooit ja, 1 keer

ja, regelmatig ja, vaak

96

GEZONDHEIDSZORG 50. Hoe bent u verzekerd tegen ziektekosten? ziekenfonds zonder aanvullende verzekering ziekenfonds met aanvullende verzekering particulier zonder aanvullende verzekering particulier met aanvullende verzekering ambtenarenverzekering (IZA e.d.) geen verzekering 51. Heeft u de laatste 3 maanden voor uzelf contact gehad met uw huisarts? nee ja, 1 keer

ja, 2 of 3 keer ja, vaker dan 3 keer

52. Hoe lang duurt het gemiddeld voordat u voor een niet-spoedgeval terecht kunt bij uw huisarts? dezelfde dag 2 dagen 3 dagen

anders: nl. niet van toepassing

97

dagen

53. Hoe lang moet u gemiddeld wachten in de wachtkamer van de huisarts? 0-5 minuten 6-15 minuten 16-30 minuten

langer dan 30 minuten niet van toepassing

54. Op welke afstand woont u van uw huisarts? 0-5 kilometer 6-10 kilometer

11-20 kilometer meer dan 20 kilometer

55. Vindt u het bij een niet-spoedgeval bezwaarlijk om een ander dan uw eigen huisarts te bezoeken? nee

ja

56. Heeft u de afgelopen 3 maanden voor uzelf contact gehad met de volgende personen of instellingen? fysiotherapeut GGD maatschappelijk werk homeopathisch arts psychiater tandarts thuiszorg

verloskundige pastoraal werk psycholoog CAD apotheek alternatief genezer

57. Hoe lang moet u gemiddeld wachten in de wachtkamer van de tandarts? 0-5 minuten 6-15 minuten

16-30 minuten langer dan 30 minuten

58. Zou u gebruik willen maken van aanvullende spreekuurtijden voor: Huisarts

nee

ja, avonduren

ja, zaterdag

Fysiotherapeut

nee

ja, avonduren

ja, zaterdag

Tandarts

nee

ja, avonduren

ja, zaterdag

59. Bent u de afgelopen 12 maanden opgenomen geweest of heeft u een poliklinische behandeling gehad in een ziekenhuis? nee Î ga naar vraag 65 ja 60. In welk ziekenhuis was dit? Zuiderzeeziekenhuis Lelystad Dr. Jansenziekenhuis Emmeloord

St. Jansdal Harderwijk Diaconessenhuis Meppel

98

Flevoziekenhuis Almere Isalakliniek Zwolle (Sophia/Weezenlanden)

Gooi-Noord Blaricum ziekenhuis in Amsterdam ander ziekenhuis

61. Bij welke specialist(en)? (meer antwoorden mogelijk) orthopeed algemeen chirurg dermatoloog neuroloog oogarts gynaecoloog KNO arts uroloog

plastisch chirurg cardioloog internist kaakchirurg longarts psychiater radiodiagnost ander

62. Hoe lang moet u gemiddeld wachten in de wachtkamer van de specialist? 0-5 minuten 6-15 minuten

16-30 minuten langer dan 30 minuten

63. Welk rapportcijfer zou u geven voor de dienstverlening van uw specialist (1 = zeer ontevreden, 10 is zeer tevreden) 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

64. Welk rapportcijfer zou u geven voor de dienstverlening van het andere personeel (verpleging, balie etc.)? 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

65. Welk rapportcijfer zou u geven voor de dienstverlening van uw Huisarts

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen mening

Tandarts

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen mening

Apotheek 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen mening

66. Welk rapportcijfer zou u geven voor de telefonische bereikbaarheid van uw Huisarts

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen mening

Tandarts

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen mening

Apotheek 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 geen

99

mening 67. Heeft u wel eens gebruik gemaakt van wachtlijstbemiddeling? ja

nee Î ga naar vraag 69

nooit van gehoord Î ga naar vraag 69

68. Via welke manier heeft u gebruik gemaakt van wachtlijstbemiddeling? internet ziekenfonds

ziektekostenverzekeraar anders

69a Kent u de Zorg Gebruikers Bundeling (ZGB) Flevoland? b Heeft u wel eens gebruik gemaakt van het Informatie- en Klachtenbureau Gezondheidszorg (IKG) in Flevoland

nee nee

ja ja

70. Helpt u iemand in uw directe omgeving die bepaalde dingen niet (meer) zelf kan doen, zoals verzorging en boodschappen doen? (meer antwoorden mogelijk) nee Î ga naar vraag 72 ja, partner ja, ouder(s)/schoonouder(s) ja, gehandicapt kind

ja, vriend(in) ja, buren/kennis(sen) ja, anders

71. Hoeveel uur per week biedt u die hulp gemiddeld? minder dan 1 uur 1-4 uur 5-9 uur

10-19 uur 20 uur of meer

72. Krijgt u zelf hulp van anderen uit uw directe omgeving voor dingen die u zelf niet (meer) kan? (meer antwoorden mogelijk) nee ja, van vriend(in) ja, van partner ja, van buren/kennis(sen) ja, van ouder(s)/schoonouder(s) ja, anders ja, van kind(eren) 73. De GGD en diverse instellingen in Flevoland willen hun informatieverstrekking zoveel mogelijk afstemmen op wat Flevolanders willen weten. Over welke onderwerpen zou u graag meer informatie willen? (meer antwoorden mogelijk) opvoeding seksualiteit sport en beweging roken drugs ziektes/aandoeningen

gokken voeding alcohol anders

74. Als u in Almere woont, wilt u dan hieronder aangeven bij welk gezondheidscentrum u

100

bent aangesloten? Archipel De Binder De Boog De Bouwmeester De Driehoek De Haak De Molenwiek De Notekraker De Schakel De Spil

Filmwijk Oost Opmaat Parkwijk Perspektief Prisma Waterwijk West solopraktijk

VERKEER EN VERVOER 75. Van welke 3 vervoermiddelen maakt u het meest gebruik? (Kruis maximaal 3 antwoorden aan) fiets bus trein auto te voet

motor brommer vervoersdienst via WVG familie of kennis brengt/haalt anders

76. Gebruikt u autogordels als:

altijd

Passagier voorin binnen bebouwde kom

meestal wel

soms

nooit

meestal niet

Passagier voorin buiten bebouwde kom

Passagier achterin binnen bebouwde kom

Passagier achterin buiten bebouwde kom

77. Rijdt u zelf auto? ja nee Î ga naar vraag 83 78. Vindt u dat als u zelf auto rijdt de anderen in de auto de gordels om moeten? ja, ik rijd niet weg zonder dat iedereen de gordel om heeft ja, in ieder geval van de voorpassagiers, het gordelgebruik op de achterbank vind ik minder belangrijk ik wijs op de gordel, maar dring niet aan als ze de gordel niet om willen ik zeg er niets over, het is ieders eigen verantwoordelijkheid anders 79. Gebruikt u autogordels als:

altijd

101

meestal wel

soms

meestal niet

nooit

Bestuurder binnen bebouwde kom

Bestuurder buiten bebouwde kom

80. Hoe vervoert u baby’s jonger dan 1 jaar in de auto? (meer antwoorden mogelijk) ik vervoer nooit baby’s op de achterbank in een babyzitje op de achterbank op schoot op de achterbank in een reiswieg los op de achterbank, zonder gordel op de achterbank in de autogordel

voorin in een babyzitje voorin op schoot voorin in een reiswieg los voorin, zonder autogordel voorin in de autogordel

81. Hoe vervoert u peuters/kleuters van 1-4 jaar in de auto? (meer antwoorden mogelijk) ik vervoer nooit peuters/kleuters op de achterbank in een kinderzitje op de achterbank op schoot los op de achterbank, zonder gordel op de achterbank in de autogordel

voorin in een kinderzitje voorin op schoot los voorin, zonder autogordel voorin in de autogordel

82. Hoe vervoert u kinderen van 4-10 jaar in de auto? (meer antwoorden mogelijk) ik vervoer nooit kinderen van 4-10 jaar op de achterbank in een kinderzitje op de achterbank op schoot los op de achterbank op de achterbank in de autogordel

op de achterbank op een verhoging (zitkussen) met de gordel om voorin op schoot los voorin, zonder autogordel voorin in de autogordel

83. Als u de afgelopen 12 maanden een ongeluk in het verkeer heeft gehad, van welk vervoermiddel maakte u toen gebruik? ik heb geen verkeersongeluk gehad Î ga naar vraag 85 geen, ik was lopend Î ga naar vraag 85 skates Î ga naar vraag 85 auto fiets motor bromfiets snorfiets anders 84. Bestuurde u het voertuig zelf? ja nee 85. Als u wel eens op een bromfiets of snorfiets rijdt of achterop zit, heeft u dan een helm op?

102

altijd meestal soms

nooit ik zit nooit op een bromfiets/snorfiets

86. Hoe vaak rijdt u met de auto of motor harder dan de toegestane snelheid? vaak soms zelden

nooit ik rijd geen auto of motor

87. Heeft u de afgelopen 3 maanden wel eens een gemotoriseerd voertuig bestuurd nadat u: - meer dan 2 glazen alcoholhoudende drank had gedronken? - medicijnen die de rijvaardigheid (kunnen) beïnvloeden had gebruikt? - drugs had gebruikt? - een combinatie van bovenstaande middelen had gebruikt?

103

ja ja

nee nee

ja ja

nee nee

88. Hoe vaak rijdt u met de auto of motor door een rood stoplicht? vaak soms zelden

nooit ik rijd geen auto of motor

89. Wilt u bij onderstaande stellingen aangeven of u het hier mee eens of oneens bent? mee eens

mee oneens

weet niet

b. Als de auto in brand vliegt bij een ongeluk, ben je beter af als je geen autogordel om hebt

c. Bij een airbag rechts voorin, moet een kinderzitje achter in de auto

d. Een autogordel is gevaarlijk want als een auto in het water komt kun je er niet snel uit

a. Bij een zwangerschap is het beter om geen autogordel te dragen

GEWELD 90. Heeft u de afgelopen 12 maanden onderstaande zaken meegemaakt? Zo ja, heeft u hiervan ook aangifte gedaan bij de politie? Diefstal van brommer/fiets Diefstal uit een auto Diefstal van een auto (Poging tot) inbraak (Poging tot) beroving Vernieling Bedreiging Mishandeling

Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee Nee

Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte Ja, geen aangifte

Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte Ja, wel aangifte

91. Als één van de dingen uit de vorige vraag gebeurde was dit dan in uw eigen woonplaats? ja zowel in als buiten mijn woonplaats nee, buiten mijn woonplaats geen van de gebeurtenissen uit de vorige vraag meegemaakt 92. Bent u de afgelopen 12 maanden wel eens emotioneel mishandeld? (herhaaldelijk getreiterd, gekleineerd of uitgescholden) (meer antwoorden mogelijk)

104

nee Î ga naar vraag 94 ja, door partner ja, door ex-partner ja, door zoon of dochter ja, door ouder(s)

ja, door ander familielid ja, door professionele hulpverlener ja, door collega op het werk ja, door andere bekende ja, door onbekende

93. Waar gebeurde dit? (meer antwoorden mogelijk) bij mij thuis bij diegene thuis elders 94. Bent u de afgelopen 12 maanden wel eens lichamelijk mishandeld? (geschopt, geslagen e.d.) (meer antwoorden mogelijk) nee Î ga naar vraag 96 ja, door partner ja, door ex-partner ja, door zoon of dochter ja, door ouder(s)

ja, door ander familielid ja, door professionele hulpverlener ja, dor collega op het werk ja, door andere bekende ja, door onbekende

95. Waar gebeurde dit? (meer antwoorden mogelijk) bij mij thuis bij diegene thuis elders 96. Bent u in de afgelopen 12 maanden wel eens seksueel mishandeld? (tegen uw zin betrokken bij of gedwongen tot seksuele handelingen) (meer antwoorden mogelijk) nee Î ga naar vraag 98 ja, door partner ja, door ex-partner ja, door zoon of dochter ja, door ouder(s)

ja, door ander familielid ja, door professionele hulpverlener ja, door collega op het werk ja, door andere bekende ja, door onbekende

97. Waar gebeurde dit? (meer antwoorden mogelijk) bij mij thuis bij diegene thuis elders 98. Welke gevolgen heeft de mishandeling (emotioneel en/of lichamelijk en/of seksueel) voor u (gehad)? (meer antwoorden mogelijk)

105

niet van toepassing, ik ben niet mishandeld Î ga naar vraag 100 er zijn geen noemenswaardige gevolgen Î ga naar vraag 100 ik werd neerslachtig ik had minder zelfvertrouwen ik kreeg nachtmerries ik had moeite mensen te vertrouwen ik ben er overspannen door geworden ik kreeg emotionele problemen ik liep letsel op anders, nl.

99. Heeft u voor bovengenoemde problemen hulp (gehad)?

ja

nee

BUURT EN WONING 100 Hoe lang woont u in uw huidige woonplaats?

één jaar of korter 1 tot en met 4 jaar

5 tot en met 10 jaar langer dan 10 jaar

101 Welk rapportcijfer geeft u uw woonplaats? (1=heel erg slecht, 10 = heel erg goed)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

102 Hoe lang woont u in uw huidige buurt?

één jaar of korter 1 tot en met 4 jaar

5 tot en met 10 jaar langer dan 10 jaar

103 Welke onderstaande zaken kwamen de afgelopen 12 maanden regelmatig in uw buurt voor? (meer antwoorden mogelijk)

geluidsoverlast van buren, cafés e.d. overlast van drugsverslaafden/dealers geluidsoverlast van verkeer rommel op straat/veldjes fietsendiefstal hondenpoep op straat/veldjes diefstal van/uit auto’s vernielingen van telefooncellen/ te hard rijden, agressief verkeersgedrag bushokjes graffiti (bekladde muren e.d.) inbraken in woningen overlast van groepen jongeren stankoverlast dronken mensen op straat geen van genoemde zaken 104 Heeft u zoveel last van 1 of meer van de genoemde zaken in vraag 103 dat u overweegt te verhuizen? ja, ik wil zo snel mogelijk verhuizen vanwege bovenstaande zaken ja, ik wil wel verhuizen vanwege bovenstaande zaken maar ik heb geen haast ik wil wel verhuizen maar vanwege andere reden(en) nee

106

105 Wat is uw postcode?

VRAGEN VOOR MENSEN MET KINDEREN T/M 18 JAAR 106 Heeft u behoefte aan advies/ondersteuning bij de opvoeding van uw kinderen?

ja, ik zou wel meer advies/ondersteuning willen hebben ja, maar in die behoefte wordt voorzien nee 107 Heeft (hebben) uw kind(eren) de afgelopen 12 maanden emotionele problemen gehad waarbij u overwoog professionele hulp te zoeken?

nee, er waren geen problemen nee, er waren wel problemen maar deze zijn zonder professionele hulp opgelost ja, maar ik kon nergens terecht ja, ik heb professionele hulp gevonden ja, ik sta op een wachtlijst voor professionele hulp

Op de volgende bladzijde kunt u uw opmerkingen over de vragenlijst kwijt. Wilt u nog even nakijken of u alle vragen heeft ingevuld? Onze hartelijke dank voor uw medewerking!

* Vraag 43 is de General Health Questionnaire (auteurs M.W.J. Koeter & J. Ormel). Het betreft een speciale uitgave van de GGD Flevoland, vervaardigd na schriftelijke toestemming van de uitgevers Swets & Zeitlinger B.V. te Lisse. DIT MATERIAAL (VRAAG 43) IS AUTEURSRECHTELIJK BESCHERMD EN KOPIEREN IS DAN OOK NIET TOEGESTAAN.

Opmerkingen over de vragenlijst

107

Focus op Flevolanders. volwassenenenquête 2001 Flevoland

Recommend Documents