FINANCIERING Hoe gaat u straks de groei van uw bedrijf financieren? Top 50 Finance. groei, financiering i & bedrijfsovername SPECIAL

groei, financiering i i &b bedrijfsovername d ijf

Top 50 Finance

+

RENTESWAPS Ondernemers gaan strijd aan met hun bank DAG VAN DE INFORMAL Samen investeren is meer rendement INTERNATIONAAL Nederlands tuinbouwtechnologie verovert de wereld

Rick Simons (Payroll Select) Wil omzet verdubbelen naar 250 miljoen met uitgekiende buy-and-build-strategie

FINANCIERING

Hoe gaat u straks de groei van uw bedrijf financieren?

voor professionele ondernemers

MEI/JUN 2014 / € 9,95

SPECIAL

Hotel Houten, Utrecht

Dag van de Informal 11 juni 2014

www.dagvandeinformal.nl

Samen investeren = Meer rendement Harry Helwegen, voorzitter Business Angels Netwerken Nederland

Investeren vindt steeds vaker binnen netwerken plaats: crowdfunding, groepsinvesteren, business accelerators, etc. Uit onderzoek blijkt telkens weer dat het delen van geld, kennis en ervaring tot meer rendement leidt dan solo-investeren.

Dag van de Informal 2014 Kom daarom naar de Dag van de Informal. Wissel uw ervaringen uit met ruim 150 andere business angels en participatiemaatschappijen. Met presentaties van toonaangevende (internationale) sprekers en praktische workshops over o.a. de volgende items: • Welke mogelijkheden bieden online investeringsplatforms? • Wat is de rol van een investeerder bij een business accelerator? • Wat komt er allemaal kijken bij een crossborder-deal?

Informatie & inschrijven De Dag van de Informal vindt plaats op woensdag 11 juni in Hotel Houten bij Utrecht. Kijk voor meer informatie over het programma, workshops en sprekers op www.dagvandeinformal.nl

Sprekers

Annemarie van Gaal (Investeerder)

Oscar Kneppers (Rockstart)

Richard Lamb (Trendwatcher.com)

Nelson Gray (Durfinvesteerder)

Henk Keilman (Investeerder)

Daarnaast met Adriaan Hendrikse (NPEX), Bas Langelaar (Nextstage), Peter van Meerbergen (Investormatch), Bernd Mintjes (Crowdpartners), Ewout Prins (Holland Venture), René Reijtenbagh (Meesters van de Toekomst), Gijs in ’t Veld (Nysingh), Thomas Wals (MKB-Fonds) en Aldebert Wiersinga (Value Creation & Company) Initiatiefnemers

kennispartners

voor professionele ondernemers

De grootste onafhankelijke bedrijfsovername specialist Bent u op zoek naar een bedrijf dat te koop staat en geschikt is voor u of denkt u er juist aan uw eigen bedrijf te koop te zetten? Dan bent u bij Marktlink Fusies & Overnames aan het juiste adres. Wij zijn adviseur bij de aan- en verkoop van bedrijven zowel nationaal als internationaal. Wij begeleiden zowel kopers (MBI, Strateeg of PE) als verkopers bij het totale proces van het zoeken naar partijen, dealmaking, financiering tot de (juridische) afronding. Op basis van onze ervaring en pragmatische aanpak brengen wij 95% van de opdrachten die wij oppakken samen met de www.marktlink.nl betreffende ondernemer tot een goed einde! Amsterdam | Deventer | Gouda

INHOUD

26 Dossier Internationaal

Hoogendoorns geautomatiseerde besturingssystemen voor de glastuinbouw verovert de wereld met innovatieve LED-verlichting.

18 Rentestrop

22 Q&A Richard Lamb

Ondernemers die hun bedrijf willen verkopen komen in de problemen door renteswaps die zij voor de crisis hebben aangeschaft. ‘Dit product had nooit zo verkocht mogen worden.’

Volgens trendwatcher Richard Lamb zijn de meeste ondernemers vooral druk met de waan van de dag en hebben ze nauwelijks een visie op de toekomt. ‘Wat is de next step?’

20 Rondetafel Brabant

37 special Bedrijfsfinanciering

Met Eindhoven als grote aanjager is Brabant na de Randstad de meest ondernemende provincie van Nederland. Een gesprek over de economie, de lokale netwerken en de Brabantse manier van zakendoen.

Voor veel MKB-bedrijven en DGA’s is nanciering op dit moment de grote bottleneck voor hun groeien overnameplannen. Hoe krijgen bedrijven de komende vijf jaar hun nanciering op orde? + Brookz Finance 50

mei/juni 2014 | brookz | 05

COLOFON

select 08 Nationale Overname Dag Was met 175 kopers, verkopers en investeerders weer een groot succes

11 Nieuws Slim integreren niet elke start-up is hetzelfde Innovatie Nederlandse tuinbouw groeit ook in recessie Dag van de Informal samen investeren is meer rendement

14 Internationale hulpdienst

17

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland helpt ondernemers met zakendoen over de grens

16 Dag van de Informal Investeerders moeten meer samenwerken en ervaringen uitwisselen

deals 26 deal 01 Rick Simons Payroll Select

28 deal 02

26

Eelco Zuidervaart Boekhandel Donner

elk nummer 06 Colofon 07 Voorwoord

42 06 | brookz | mei/juni 2014

Brookz is een uitgave van C365 Business Media Science Park 400 1098 XH Amsterdam Uitgever/hoofdredacteur Peter Rikhof Eindredactie Wietze Willem Mulder Vormgeving Wonderworks, Heemstede Basisontwerp Marjolein Rams Medewerkers Mark van Baal, Peter Bak, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Willemijn van Benthem, Martine Berendsen, Martin Dijkstra, Rob Hartgers, Dennis Mensink, Wietze Willem Mulder, Koos Plegt, Sietske Raaijmakers, Koen van Santvoord, Bram van Veelen, Simon de Wilde Marketing Alex Turkawski Adverteren [email protected] Online Wietze Willem Mulder Abonneren Een lidmaatschap op Brookz kost €199 (ex btw). Abonnementen lopen tot wederopzegging tenzij u uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnement hier schriftelijk van afziet. Voor vragen over abonnementen kunt bellen met 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut)

©2014 C365 Business Media. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden gekopieerd of verveelvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

redactioneel PETER RIKHOF

Next step denkt u als ondernemer na over hoe de wereld er in 2020 uit ziet? En wat zou dat kunnen betekenen voor uw bedrijf en de producten en diensten die u aanbiedt? Volgens trendwatcher Richard Lamb denkt

HOE VAAK

de gemiddelde ondernemer verontrustend weinig na over de toekomst en is hij vooral druk bezig om de zaak draaiende te houden. Nadeel van deze opportunistische houding is dat veel ondernemers het gevoel hebben continu achter de feiten aan te lopen. Vooral nu door de snelle technologische ontwikkelingen het veranderingstempo steeds hoger is komen te liggen, is een eenzijdige focus op de dagelijkse operatie te vergelijken met het verschuiven van de stoelen op de Titanic. Daar weten bedrijven als Free Record Shop, OAD, Siebel en Polare inmiddels alles van. Futuroloog Lamb pleit in een interview verderop in dit nummer voor meer aandacht voor trendwatching als discipline, om te beginnen zelfs als vak op de ondernemersgerichte opleidingen. Dat is uiteraard logisch vanuit zijn positie bezien, maar volgens mij heeft hij wel een punt. Ik denk dat het kunnen ontwikkelen van een gefundeerde toekomstvisie een essentiële basisvaardigheid is van iedere ondernemer. Daarbij is het cruciaal om dit toekomstbeeld periodiek bij te stellen aan de hand van nieuwe ontwikkelingen en feiten. En vervolgens moet een bedrijf concreet aan de slag om te bedenken hoe ze met dienst-, product- of procesinnovaties op deze toekomst kunnen inspelen. Een belangrijke vraag die iedere bedrijf zich regelmatig zou moeten stellen is: wat is de volgende verschijningsvorm van het product of de dienst dat we nu verkopen? Autofabrikant Henry Ford zei ooit: ‘Als ik aan mijn klanten had gevraagd wat ze wilden, dan hadden ze gezegd: een sneller paard.’ Kortom, ga eens aan uw huidige product voorbij en probeer te bedenken wat de volgende stap voor u bedrijf zou kunnen zijn. Een snellere auto?

Peter Rikhof uitgever/hoofdredacteur FOTO: SIETSKE RAAIJMAKERS

[email protected]

PS: trendwatcher Richard Lamb is een van de sprekers tijdens de Dag van de Informal op woensdag 11 juni in Utrecht. Kijk voor het volledige programma op www.dagvande informal.nl


Nationale Overname Dag 2014 RUIM 175 KOPERS, verkopers, investeerders en

overname-adviseurs kwamen donderdag 24 april naar Kasteel De Vanenburg in Putten. Daarmee was de zesde Nationale Overname Dag wederom een succes. ‘Dit event is inmiddels een klassieker geworden.’

s

el De Vanenburg wa De grote zaal van Kaste et. tot de laatste stoel bez

De ABN AMRO-a

dviseurs hadden er weer zin

nde zalen

Het verplaatsen naar de verschille was zeker geen straf.

Rolf Metz en Leo Zijerveld van Ecart op acquisitiepad.

Aldebert Wiersinga (Va luation Creation & Company) over het bel ang van een early exit. 08 | brookz | mei/juni juni 2014

Geert Hoedjes (JAN) in gesprek met verkopende ondernemer.

side) legt uit waarom een Laura Schagen (BuyIn le optie is. reë MBI nog steeds een

in.

Ramponderne mer Frank Kr ake verkocht gesigneerde ex emplaren van zijn boek.

Het was een raadsel wie met deze auto was gekomen.

Investeerder Sebastiaan H ooft in gespre Job van Harde k met veld (CM&P).

e drie

ch zochten all van de elevator pit De ondernemers ijf. dr be tie uc prod heel toevallig een

Het zonnige te rras was voor veel deelnem de favoriete ne ers twerk-locatie .

k werd zoals altijd weer

De workshop van Marktlin goed bezocht.

Na afloop was iedereen

toe aan een borrel.

Dagvoorzitter Michiel Muller en Broo kz-uitgever Peter Rikhof keken terug op een geslaagde dag. mei/juni 2014 | brookz | 09

OVERNAMEKANS? BENUT DIRECT DE KENNIS VAN ONZE OVERNAMESPECIALISTEN Dat is bedrijfsovername anno nu. Een bedrijfsovername is een complex proces. Al in het allereerste stadium is een financieel expert onmisbaar. Benut daarom direct de kennis en ervaring van onze overnamespecialisten. Gedurende het hele proces kunnen zij u adviseren over alle financiële aspecten en zoeken samen met u naar de beste financiële oplossing. Weten wat wij voor u kunnen betekenen? Neem dan contact op met uw relatiemanager of kijk op abnamro.nl/bedrijfsoverdracht

select groei, durfkapitaal & bedrijfsovername

Slim integreren HET KOPEN VAN START-UPS door grote bedrijven loopt vaak uit op een grote teleurstelling. Want niet iedere start-up zit in dezelfde ondernemingsfase. ‘Probeer de ondernemerscultuur zo lang mogelijk te behouden.’

W

aarom mislukken veel overnames van start-ups door grote bedrijven? Er is geen eenduidig antwoord op deze vraag, maar wel een methode die als blauwdruk kan dienen voor een succesvolle overname en

aansluitende integratie van een jonge onderneming. Grote, gevestigde bedrijven groeien nauwelijks nog autonoom. De echte groeimotoren van de economie zijn de innovatieve start-ups. Veel grote bedrijven

weten dat ook en investeren daarom minder in eigen innovatie en veel meer in acquisities. Met een uitpuilende oorlogskas struinen ze de markt af, op zoek naar jonge overnamekandidaten waar het vernieuwen in het bloed zit. Voormalig M&A-executive Charles Rim van Google vertelde eens dat 90 procent van de overnames die Google doet, transacties zijn van onder de 20 miljoen dollar. Sterker nog, de zoekgigant heeft een voorkeur voor start-ups die nog geen eens omzet draaien. Steve Blank, een voormalig serieondernemer en startup-guru, creëerde een leidraad om de deal op voorhand goed in te schatten. Hij typeert namelijk vijf innovaties die een groot bedrijf via een start-up kan kopen: het intellectueel ei-



NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

Er is een duidelijk onderscheid tussen een start-up en een early-stage-onderneming gendom, het management/de werknemers, het product/de dienst, het product/de dienst inclusief klanten of de omzet (het gehele bedrijf). De corporates speuren naar interessante start-ups om (één van) deze vijf innovatietypes toe te voegen. ‘Als je kijkt in de technologiesector waarin ik ben opgegroeid, dan zijn de waarderingen van start-ups vaak skyhigh’, aldus Blank. ‘Door het hoge prijskaartje is de integratie van het gekochte bedrijf ontzettend belangrijk. Maar de veelvoorkomende fout is dat elke startup hetzelfde wordt behandeld, waardoor verwachtingen bij zowel de koper als de verkoper nooit worden ingelost.’

Ondernemingsfase Niet ieder jong bedrijf zit in dezelfde ondernemingsfase. Er is een duidelijk onderscheid tussen een start-up en een early-stage-onderneming. De eerste zit in de zoekende fase; de ondernemer is op zoek naar een schaalbaar verdienmodel. De tweede zit in de uitvoerende fase; de ondernemer voert zijn schaalbaar verdienmodel uit. Bedrijven die een start-up overnemen vanwege het intellectueel eigendom, het management/de werknemers of het product/de dienst, kopen een zoekende start-up. Wanneer er een startup geacquireerd wordt omdat ze al klanten en/of een voorspelbare inkomstenstroom heeft, dan is dat een uitvoerende start-up. Deze twee nuances worden door

veel kopende ondernemingen niet gemaakt. Hierdoor wordt de integratie van de start-up verkeerd aangepakt, waardoor de overname vaak mislukt. Bij de zoekende ondernemer verloopt de fase chaotisch, grillig en zonder gestructureerde processen, procedures of hiërarchie. Het doel is om een schaalbaal verdienmodel te bedenken voordat al het geld opraakt. De uitvoerende ondernemer is juist bezig om het bedrijf en het klantenbestand zo snel mogelijk op te schalen, waarbij gestructureerde processen, procedures en hiërarchie nodig zijn om de groei in goede banen te leiden.

Managers Dat een manager van de business development-afdeling – vaak de dealmaker binnen een grote organisatie – en de ondernemende start-up niet altijd op dezelfde golengte zitten, merkte Boris Veldhuijzen van Zanten. De Nederlandse serieondernemer verkocht onder andere zijn wi-aanbieder HubHop aan KPN. ‘Een manager kijkt naar een ondernemer en denkt: ‘Oh mijn god, die moet ik echt niet in mijn bedrijf hebben. Niet te managen, die kerel. Bovendien heb ik programmeurs, die bouwen het wel’. Dat is ook een reden waarom de overname van een start-up fout gaat.’ Dat die kloof gedicht moet worden, realiseren de meeste Amerikaanse partijen zich wel. Grote bedrijven, kleine bedrij-

integreren

stand-alone

product/dienst + klanten

product/ dienst integreren

management/ werknemers

intellectueel eigendom intentie koper

12 | brookz | mei/juni 2014

Bron: Steve Blank

strategie koper

omzet

ven en start-ups hebben elkaar nodig om te overleven, vooral in de rap wisselende technologiesector. De Googles, Facebooks en Yahoos van de Verenigde Staten hebben inmiddels wel door dat ze hun innovatieslagkracht op peil houden door de oprichter (lees: techneut) van start-ups over te nemen. Maar Veldhuijzen van Zanten ziet dat de Europese overnamemarkt nog een lange weg te gaan heeft. ‘Het Europese ecosysteem klopt van de top af aan niet, als je het vergelijkt met de Verenigde Staten. Fortune heeft een aantal jaar geleden onderzoek gedaan naar de Fortune 500, de lijst met de vijfhonderd grootste bedrijven. Wat bleek? Ruim 80 procent daarvan bestaat minder dan 20 jaar. In Europa is 80 procent ouder dan 80 jaar. Dat betekent dat Europese bedrijven draaien op managers, want de echte ondernemer en dus innovatie is allang weg.’

Stand-alone Het geheim van een succesvolle overname van een start-up ligt in de beslissing om het gekochte bedrijf als stand-aloneonderneming door te laten gaan of te integreren in de bestaande organisatie (zie graek). Wanneer de start-up wordt gekocht vanwege het intellectueel eigendom, het management/de werknemers of de omzet, dan is integreren de juiste strategie. Is de intentie om het product/de dienst, al dan niet inclusief klanten, over te nemen, laat het dan als zelfstandige entiteit doorgaan. Het draait namelijk om het behoud van de start-up-cultuur wanneer de ondernemer zijn verdienmodel nog niet uitgekristalliseerd heeft. Alleen op deze manier kan er door middel van passie, vindingrijkheid en het lef om drastische beslissingen te durven nemen een schaalbaar businessmodel uit de koker rollen. Mocht het kopende bedrijf de start-up toch willen integreren, wat Blank absoluut niet aanraad, dan heeft hij nog wel een tip: zadel de ondernemer vooral niet op met processen, procedures of een hiërarchische werkwijze. ‘Unless you want to kill innovation.’

tekst WIETZE WILLEM MULDER

Onderzoek

Innovatie DE NEDERLANDSE

agro- & foodsector is van oudsher internationaal een gerenommeerde topsector.

D

e aanwezige kennis, hoge innovatiegraad en productiviteit liggen hieraan ten grondslag. Reden voor Aeternus om het afgelopen half jaar onderzoek te doen naar toeleveranciers in de agro- & foodsector. In het onderzoek is gekeken naar middelgrote bedrijven in Nederland met een omzet van maximaal 350 miljoen. De periode strekt zich uit over 2008-2012, waarvan de meest recente drie boekjaren onderzocht zijn. Op basis van 4 prestatie-indicatoren is een Top 65 samengesteld. Het resultaat is een Top 65 van beste toeleveranciers qua nanciële performance. Enkele conclusies uit dit onderzoek: • Een gemiddelde groei van de Top 65 van 9% in brutowinst en 7% groei van de EBITDA. • De waarde-creatie van deze bedrijven bedroeg ruim een half miljard, met name door bedrijven in de zaadverdeling, uitgangsmaterialen en gewasbescherming. • De medewerker van de top 65 realiseerde ruim 70% meer brutowinst dan een medewerker in de benchmark van HTSM-bedrijven. • Gemiddelde EBITDA/Brutowinstverhouding was 22% in de onderzochte periode. De belangrijkste conclusie is dat deze sector een van de parels is van de Nederlandse economie die zelfs in een tijd van recessie nog indrukwekkende nanciële prestaties laat zien. www.aeternuscompany.nl

Event

Dag van de Informal 2014 levert meer rendement op dan solo-investeren. Dit is het belangrijkste thema van de Dag van de Informal op woensdag 11 juni in Utrecht SAMEN INVESTEREN

U

it recent onderzoek geeft de meerderheid van de particuliere investeerders aan dat het op dit moment moeilijk is om een goed rendement te behalen. En dat er grote behoefte is aan meer contact en het uitwisselen van kennis en ervaringen met andere investeerders. Reden voor Business Angels Netwerken Nederland (BANN) om de 12e Dag van de Informal 2014 in het teken te plaatsen van het thema ‘Samen investeren = meer rendement’. Met als dagvoorzitter Annemarie van Gaal zullen een aantal gerenommeerde (internationale) sprekers ingaan op de laatste trends en ontwikkelingen op de investeringsmarkt voor startende en veelbelovende bedrijven. Daarnaast komen in acht verschillende workshops actuele onderwerpen aan de orde waar investeerders dagelijkse mee te

maken hebben: funding via online platforms, valkuilen bij crossborder deals, de rol van business accelerators en uiteraard alles over termsheets & contracten. Met o.a. Annemarie van Gaal (investeerder), Oscar Kneppers (oprichter Rockstart), Richard Lamb (Trendwatcher.com) en Nelson Gray (European Angel of the Year). Aansluitend op het middagprogramma is er vanaf 19.00 uur een besloten netwerkdiner met Henk Keilman (durnvesteerder). De Dag van de Informal vindt plaats op woensdag 11 juni 2014 in Hotel Houten in Utrecht en wordt georganiseerd door Business Angels Netwerken Nederland (BANN) en Brookz.

Kijk voor meer informatie en inschrijving op www.dagvandeinformal.nl


select

XXXXXXXXXXXX

groei, durfkapitaal & bedrijfsovername

NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

Internationale hulpdienst IN HET BUITENLAND liggen veel mogelijkheden en kansen

voor Nederlandse ondernemers. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) begeleidt ondernemers met kennis en informatie en helpt bij het leggen van contacten met zakenpartners.

H

et Nederlandse MKB speelt een sleutelrol in de internationalisering van de Nederlandse economie. Zo is het verantwoordelijk voor bijna twee derde van de Nederlandse export. Dit is veel meer dan in de landen om ons heen, waar het MKB ongeveer een derde van de handel voor haar rekening neemt. Export is nog steeds de kurk waarop de Nederlandse economie drijft’, beaamt Bas Pulles, directeur Internationaal Ondernemen, RVO.nl. Nederland was in 2013 het tweede exportland in de EU, blijkt uit cijfers van het CBS. De totale Nederlandse uitvoer van goederen kwam uit op 500 miljard euro. Pulles: ‘En daar hebben wij allemaal veel belang bij: de internationale handel zorgt voor veel welvaart en werkgelegenheid in ons land.’ De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland geeft ondernemers informatie over subsidies en andere mogelijkheden die interessant zijn om te gebruiken bij hun buitenlandse expansieplannen. Pulles: ‘Daarnaast organiseren we veel verschillende evenementen zoals economische missies, beurzen en seminars.’ Deelname aan deze activiteiten levert al gauw interessante informatie en nieuwe contacten op voor bedrijven die willen exporteren.

Bas Pulles, directeur Internationaal Ondernemen, RVO.nl

Goede voorbereiding cruciaal Het succesvol betreden van, en actief blijven op, met name verre afzetmarkten is niet altijd eenvoudig. Zowel interne barrières zoals het tekort aan (markt-) informatie, nanciering en management-capaciteit als externe barrières zoals verschillen in weten regelgeving, en het vinden en houden van partners moeten overwonnen worden. Pulles: ‘De bedreiging schuilt erin dat bedrijven onvoorbereid deze markten be-

treden waardoor ze stranden. Hierdoor laten ze zich afschrikken en missen ze mooie exportkansen. Kortom, het is zaak dat Nederlandse bedrijven meer over de grenzen heen kijken voor hun continuïteit en winstgevendheid en dat ze dat goed voorbereiden om de slaagkans te vergroten. Bij die voorbereiding kan RVO.nl bedrijven heel goed ondersteunen.’ www.rvo.nl/internationaal

Go Abroad, Well Prepared?

Zakenpartnerscan

De regeling Starters International Business - Go Abroad, Well Prepared biedt een coachingtraject dat in 3 stappen naar een internationale aanpak leidt. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland werkt hiervoor samen met verschillende organisaties die de uitvoering van dit traject voor hun rekening nemen. Samen worden de mogelijkheden en risico’s onderzocht in het buitenland en wordt een concreet actieplan opgesteld.

Voor ondernemers die op zoek zijn naar een betrouwbare zakenpartner, biedt RVO.nl de zogenoemde zakenpartnerscan. Dit is een persoonlijke introductie bij mogelijke buitenlandse partners. Dat kunnen agenten of distributeurs zijn, maar ook productiepartners of internationale organisaties zoals de VN. Voor de scan maakt RVO.nl gebruik van haar wereldwijde netwerk van ambassades, consulaten-generaal en Netherlands Business Support Offices (NBSO’s).


tekst MARCO LIPS

FUEL YOUR FUTURE

BUSINESS WAS USUAL

BUSINESS VALUATION

ESSENTIALS OF BUSINESS VALUATION

INVESTMENT DECISIONS FOR MANAGERS

Sinds 1995 dé opleiding voor bedrijfswaardering in Nederland. Gedurende 14 intensieve maanden wordt u tijdens theorie- en praktijkmodules opgeleid tot zelfstandig waarderingsdeskundige.

Ontdek de verschillende waarderingsmodellen en de belangrijkste bouwstenen. Deze tweedaagse praktische cursus biedt u de juiste basiskennis en vaardigheden van bedrijfswaardering.

Leer in twee dagen hoe u effectieve investeringsbeslissingen kunt maken. Gebruik uw nieuwe kennis en doelgerichte vaardigheden om investeringsmogelijkheden te analyseren en begrijpen.

RSM.NL/BML

RSM.NL/EBV

RSM.NL/CF

120

12

12

Fuel your future met open programma’s van de prestigieuze business school Rotterdam School of Management, Erasmus University. Vergoot uw impact met de nieuwste inzichten en praktische vaardigheden die u leert van gerenommeerde academici.

Accredited by

RSM.NL/OPEN

ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT ERASMUS UNIVERSITY


NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

Crowdfunding 2.0 NU CROWDFUNDING in Nederland denitief is doorgebroken

komt ook de professionele investeerder steeds vaker in beeld. Deze ‘super’ crowdfunders kunnen zorgen voor een nieuwe impuls van de crowdfundingmarkt.

Veranderende houding Volgens cijfers van onderzoeksbureau Douw & Koren werd in 2013 in Nederland via crowdfunding ruim 32 miljoen euro opgehaald (was in 2011 nog slechts 2,5 miljoen euro) en de verwachting is dat dit jaar de teller richting de honderd miljoen euro zal gaan. Dit geld kwam tot nu toe van vele duizenden kleine particulieren en namen de professionelere investeerders vooral een af-


45% 40%

Bron: Crowdfunding and Informal investing

V

orige maand werd een nieuwe mijlpaal bereikt op gebied van crowdfunding: ruim 500 kleine investeerders brachten 559.125 euro bij elkaar voor de groeiplannen van SnappCar, de internetdienst waarmee particulieren hun auto kunnen delen. Het gaat hier om het grootste bedrag dat tot nu toe via een Nederlands crowdfundingplatform is opgehaald. De geldschieters hebben ingeschreven op een achtergestelde converteerbare lening en daarmee het recht op den duur de certicaten om te wisselen in aandelen. Daarnaast is Snappcar op dit moment bezig met het aantrekken van een aantal professionele investeerders die de oorlogskas zouden kunnen verdubbelen of wellicht verdrievoudigen naar anderhalf miljoen euro. Het is een patroon dat we de komende tijd vaker zullen zien bij crowdfunding: de eerste tranche van het benodigde bedrag wordt als (achtergestelde) lening opgehaald bij toekomstige klanten en vervolgens komen de professionele investeerders in beeld. In feite praten we hier over een vorm van co-investment die onlangs ook is toegepast bij de doorstart van een aantal boekhandels van het failliete Polare (zie ook pag. 28 en 29 verderop).

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

< € 50

€ 50 - € 100

€ 100 - € 1000

€ 1000 - € 10.000

> € 10.000

Geïnvesteerde bedragen door crowdfundende informals.

wachtende houding aan. Maar uit een recent onderzoek ‘Crowdfunding en Informal Investing’ van het Ministerie van Economische Zaken blijkt dat die houding snel aan het veranderen is. Ruim 85 procent van de informals is inmiddels bekend met wat crowdfunding is en dertig procent van de informal investors heeft de afgelopen tijd overwogen om te investeren middels crowdfunding. Bijna 10 procent van de informals heeft inmiddels ook daadwerkelijk via crowdfunding geïnvesteerd. Daarbij valt op dat de meeste informals dit gedaan hebben met een bedrag onder de duizend euro. Het gros van informele investeerders, die normaal gesproken investeren met bedragen vanaf vijftigduizend euro, gedraagt zich als ‘normale’ crowdfunders. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat een aantal informal investors ook via grotere bedragen (> € 10.000) direct investeert in bedrijven/ projecten. Dit is volgens de onderzoekers van adviesbureau KplusV een eerste indicatie dat een beperkt aantal informals zich gedraagt als ‘super’ crowdfunder.

Wettelijk kader Met de komst van de ‘super’ crowdfunders is een belangrijke stap gezet in de verdere ontwikkeling en professionalisering van online investeren. Grootste struikelblok voor veel investeerders is op dit moment het ontbreken van een duidelijk wettelijk kader. Met name voor de directe uitgifte van aandelen heeft het desbetreffende platform op dit moment nog een vergunning van de AFM nodig omdat er sprake is van het verlenen van een beleggingsdienst. Maar de verwachting is dat – in navolging van de Verenigde Staten – ook Nederland de markt voor crowdfunding beter zal willen ontsluiten voor professionele investeerders.

Dag van de Informal 2014 Meer over co-investeren en de mogelijkheden voor professionele investeerders bij crowdfunding? Kom woensdag 11 juni naar de Dag van de Informal. www.dagvandeinformal.nl

De juiste partij aan tafel Als ondernemer bent u voortdurend in gedachten bij uw bedrijf. Tijd om stil te staan is er niet. De wereld verandert continu en bovendien steeds sneller. Cruciale ondernemersvragen. Vragen als “Is mijn verdienmodel nog van deze tijd?”, “Is mijn onderneming klaar voor de toekomst?” en “Hoe kan ik verder groeien?” zullen onmiskenbaar de revue passeren. Het zijn belangrijke vragen. En het zijn juist deze vragen die u als ondernemer inspireren. Inspireren tot het denken in kansen, het maken van plannen en het vaststellen van de mogelijkheden voor uw onderneming.

www.vanoers-cf.com

Ondernemen is kansen zien. Ook wanneer de wereld om u heen wat terughoudend is. Kansen zijn er altijd. Van Oers Corporate Finance vraagt, daagt uit, interpreteert, analyseert, adviseert, begeleidt, ondersteunt en coacht bij strategische overname- en financieringsvraagstukken. Reeds 15 jaar gaan wij stevige relaties aan met ondernemers om hen te inspireren en te begeleiden bij het verwezenlijken van hun doelen en kansen.

Neem voor meer informatie contact op met Alexander den Boer of Sander Collé. T. 076 - 530 38 00 of kijk op www.vanoers-cf.com

Van Oers Corporate Finance heeft ruime ervaring met het begeleiden van fusies en overnames, het oplossen van complexe financiële (haalbaarheids-) vraagstukken, het uitvoeren van bedrijfswaarderingen en het aantrekken van financieringen.

Voegt onmiskenbaar waarde toe


NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

Rentestrop ONDERNEMERS DIE HUN BEDRIJF willen verkopen

komen in de problemen door renteswaps die zij voor de crisis hebben aangeschaft. De banken zijn weinig toeschietelijk, maar de roep om compensatie wordt steeds luider. ‘Dit product had nooit zo verkocht mogen worden.’

B

loemenkweker Henk Lagendijk kreeg in 2008 onverwacht bezoek van zijn bank. Zijn vaste accountmanager en twee nancieel specialisten die hij niet kende, wilden met hem spreken over zijn lening met variabele rente. De looptijd van de lening zou een jaar later aopen. De specialisten benadrukten dat hij met de variabele rente risico liep wanneer de rentes verder zouden stijgen. In die tijd, voor de crisis, leek dat een plausibel scenario. Gelukkig had de bank ook een oplossing: een rentederivaat, beter bekend als renteswap (zie kader). Als Lagendijk een nieuwe lening afsloot voor minimaal € 250.000 (iets meer dan hij eigenlijk nodig had), kon hij met een bijbehorende renteswap de rente tien jaar vastzetten tegen een tarief van 5,1 procent. Het klonk als een aantrekkelijk aanbod. Te mooi om waar te zijn, weet Lagendijk nu: ‘Ik kreeg een standaard brochure van de bank, maar de voorwaarden waren erg ondoorzichtig. Er stond niet in wat de kosten waren om het product af te kopen. Ook werd niet duidelijk uitgelegd wat de risico’s waren. Op dat moment dacht ik dat het wel goed zat. Ik ben kweker, geen


nancieel specialist, dus die voorwaarden ben ik niet in detail gaan doorspitten.’ Toen na 2009 de Euribor-rente begon te dalen was Lagendijks vaste rentetarief van 5,1 procent opeens een stuk minder aantrekkelijk. Helaas: oversluiten van de lening bleek niet mogelijk. Toen Lagendijk een stuk land verkocht, wilde hij het geld gebruiken om een deel van de lening af te lossen. Ook dat bleek geen optie. Onlangs heeft de kweker besloten om zijn bedrijf verkopen. Zodra die verkoop rond is, wil de bank de negatieve waarde van de swap met Lagendijk afrekenen. Bij de huidige rentestand gaat het om een bedrag van 40.000 euro. Lagendijk voelt zich geïntimideerd en verkeerd voorgelicht. Het vertrouwen in de bank heeft hij inmiddels helemaal verloren.

Bang voor repercussie Henk Lagendijk heet in werkelijkheid anders. De kweker wilde zijn verhaal alleen doen op voorwaarde van anonimiteit. Hij vreest dat de bank het hem lastig zal maken als hij publiekelijk zijn beklag doet. Ondernemers zoals ‘Lagendijk’ zijn er vele. Volgens schattingen hebben tienduizenden ondernemers in het MKB in de ja-

ren voor de crisis renteswaps afgesloten. Een ink deel van die derivaten heeft inmiddels, door de gedaalde Euribor-rente, een negatieve waarde. De problemen kwamen begin 2012 aan het licht toen bleek dat woningbouwvereniging Vestia in voorgaande jaren op grote schaal rentederivaten had afgesloten. Door de lage rentestanden moest Vestia van de banken geld bijstorten - geld dat het niet had. Hoewel het handelen van de woningbouwvereniging niet vergelijkbaar is met dat van de meeste MKB-ondernemers (Vestia speculeerde willens en wetens op hogere rentestanden), bracht deze zaak wel de problemen met rentederivaten aan het licht. Voor de AFM aanleiding om een eerste onderzoek te starten naar de omvang van de problemen met swaps in het MKB. Maar de banken geven geen openheid van zaken en veel ondernemers houden zich stil - uit schaamte, of omdat ze bang zijn voor repercussies van hun bank.

tekst ROB HARTGERS / beeld SHUTTERSTOCK

Toch werd in een eerste ruwe schatting van de AFM tegenover Het Financieele Dagblad bevestigd dat het om ‘enkele tienduizenden’ gevallen gaat en een totale negatieve waarde van om en nabij de vier miljard euro.

Bob Swap Financieel specialist Fons Huijgens van Hucon Corporate Finance, een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van bankzaken van ondernemingen, werkte jarenlang bij een regioteam van de Rabobank. Hij weet nog goed dat de swaps rond 2003 hun intrede deden: ‘Rentede-

rivaten bestonden al langer, maar werden voor die tijd alleen gebruikt op de internationale nanciële markten, bij leningen van boven de honderd miljoen euro. Opeens werden die producten ook verkocht aan kleine en middelgrote ondernemers.’ Huijgens beschrijft hoe zijn afdeling van zes accountmanagers werd aangevuld met drie ‘treasury specialisten’. Huijgens: ‘Dat was een mooi woord voor renteswap-verkopers. Onze opdracht was om bij nancieringen van meer dan een miljoen euro altijd een rentederivaat te verkopen. We hadden op onze afdeling een man die “Bob Swap” werd genoemd. Hij was de beste swapverkoper van allemaal, al werd hij niet gehinderd door veel verstand van zaken. Vaak kwam hij breed lachend terug van een bezoek aan een klant. “Ik heb er weer een verkocht!”, riep hij dan.’ Huijgens zegt dat hij altijd geweigerd heeft swaps te verkopen. ‘Ik heb het nooit

een goed product gevonden. Het verhaal dat we aan klanten moesten vertellen was dat de rente zo laag was, dat deze alleen nog maar kon stijgen. Maar ik vermoedde toen al dat de rente laag zo blijven, omdat de onderliggende economie zwak was. Een ander zogenaamd voordeel was dat de renteswap klanten veel exibiliteit zou geven. Het tegendeel is waar; een swap beperkt je nanciële ruimte enorm. In de boeken van de bank wordt op jouw naam extra kredietruimte geboekt vanwege het risico van het derivaat. En als je voor het einde van de looptijd van de swap af wilt, kost je dat een hoop geld.’ Volgens Huijgens begrepen maar weinig klanten waar ze voor tekenden. ‘De uitleg bij de rentederivaten was een document van 60 pagina’s. Klanten moesten op iedere pagina een paraaf zetten. De uitleg was zo ingewikkeld dat zelfs ik het niet goed begreep.’ Huijgens voelde zich steeds minder thuis bij de bank. Uiteindelijk stapte hij op en begon hij voor zichzelf als onafhankelijk nancieel adviseur.

Compensatie Eind maart van dit jaar kwam de kwestie rond de renteswaps in een stroomver-



NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

‘Een swap beperkt je nanciële ruimte enorm. En als je voor het einde van de looptijd van de swap af wilt, kost je dat een hoop geld.’

snelling. De rechter stelde een Brabantse melkveehouder in het gelijk in een zaak die deze had aangespannen tegen een lokale Rabobank. Volgens de boer had zijn bank hem niet goed voorgelicht over de risico’s van een renteswap. Toen hij vanwege een emigratie de lening wilde aossen, werd hij geconfronteerd met een forse negatieve waarde en een grote afkoopsom. De rechter veroordeelde de Rabobank tot het vergoeden van 60 procent van de schade, want: ‘Rabobank mocht er in redelijkheid niet vanuit gaan dat de desbetreffende melkveehouder op de hoogte was van de kenmerken van nanciële derivaten en de daaraan verbonden risico’s.’ Met deze uitspraak is een belangrijk precedent geschapen. Koren op de molen van twee inderhaast opgerichte stichtingen, die een vuist willen maken tegen de banken. Het Kenniscentrum Rentederivaten wil in de eerste plaats overleggen met de AFM en de banken over mogelijke oplossingen. De Stichting

Renteswaps overweegt een massaclaim. Het grote voorbeeld is Engeland, waar bankentoezichthouder FCA, mede onder druk van de actiegroep Bully Banks (www.bully-banks.co.uk), met elf banken afspraken heeft gemaakt over een compensatieprogramma voor gedupeerde ondernemers. Klanten die in de periode van 2001 tot 2008 rentederivaten hebben gekocht zonder dat van hen redelijkerwijs kan worden verwacht dat zij over voldoende kennis beschikken om deze complexe producten te doorgronden, komen in aanmerking voor compensatie. Gezamenlijk hebben de banken hiervoor £3,75 miljard gereserveerd. Daarnaast heeft de British Bankers’ Association besloten dat banken klanten die in nanciële moeilijkheden verkeren door swaps, uitstel van betaling verlenen.

Adempauze In Nederland is het nog niet zover. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft niet eens gereageerd op de twee rappor-

Wat is een renteswap? Een swap is een financieel product waarmee op grote schaal rente- en valutarisico’s worden afgedekt. Met een renteswap ‘ruilt’ u het risico van een stijging van de kortlopende variabele rente met een andere partij tegen betaling van een vaste rente. Als de variabele rente stijgt, dan is dit een mooie constructie aangezien u een hogere variabele rente van de bank ontvangt, dan de vaste rente die u aan de bank moet betalen. Maar als de variabele rente daalt, werkt de constructie andersom. Daarnaast kan de bank u verplichten geld bij te storten als het verschil tussen de variabele en de vaste rente te groot wordt (de zogenaamde ‘margin call’, als zekerheid voor de bank). Ook bij het ontbinden van het swapcontract (bijvoorbeeld bij een bedrijfsverkoop) zal de bank het negatieve verschil met u willen verrekenen.


ten van de AFM over de problemen rondom de swaps. Ook de individuele banken lijken weinig toeschietelijk. Volgens Huijgens, die als onafhankelijk adviseur regelmatig klanten bijstaat die van hun swaps af willen, stellen de banken zich ‘snoeihard’ op: ‘Klanten die moeilijk doen over rentederivaten, krijgen snel te maken met verzwaarde condities voor een hernanciering. Daardoor zijn veel ondernemers zo mak als een lammetje. Maar in één geval kreeg ik een bank zover om het renteplafond te verlagen.’ Patrick van Gerwen van nancieel adviesbureau Cadension is iets optimistischer. Hij is een van de initiatiefnemers van het Kenniscentrum Rentederivaten (KCR). Het KCR heeft een aantal aanbevelingen gedaan waarover het binnenkort met de AFM zal spreken. Ondernemers die niet willen wachten op een compensatieprogramma naar Engels voorbeeld, moeten zelf de confrontatie met de bank aangaan, meent Van Gerwen. Hij adviseert om daarbij niet te alleen te focussen op het product, maar ook op het advies dat indertijd is gegeven: ‘Zelf maak ik altijd eerst een analyse van de nanciële situatie van de klant voordat hij de swap afsloot. Vaak blijkt dat de swap op dat moment niet de beste oplossing was om het risico van rentestijging af te dekken. De bank heeft dus een verkeerd advies gegeven. En als de bank die kritiek niet kan weerleggen, gaan wij voor een schikking. Daarmee sluit je de zaak in ieder geval af.’

Wat is uw bedrijf waard?

• U wilt uw bedrijf (gedeeltelijk) verkopen • U wilt uw bedrijf binnen de familie overdragen • U wilt een minderheidsaandeelhouder uitkopen • U bent in onderhandeling met de bank over een nieuwe nanciering In al deze situaties is het cruciaal een goed onderbouwde indicatie te hebben van de waarde van uw bedrijf. Florijnz Corporate Finance voert een uitgebreide waardeanalyse uit die resulteert in een heldere rapportage met een indicatieve bedrijfswaardering. Daarmee bent u beter geïnformeerd en voorbereid voor een zakelijke beslissing met grote nanciële consequenties.

Kijk op www.orijnz.nl/waardeanalyse lyse of bel +31 31 (0) 73 503 30 37

Oranje Nassaulaan 9 5 2 11 A S ‘ s - H e r t o g e n b o s c h

groei, durfkapitaal & bedrijfsovername

Richard Lamb (47) rondde in 2001 zijn studie

Informatiekunde aan de TU Delft af. Tijdens zijn studie richtte hij in 1989 zijn eigen bedrijf Bureau TrendWatcher.com op, dat trendlezingen, brainstormsessies en adviestrajecten voor bedrijven en overheden verzorgt. Als trendwatcher ontwikkelde Lamb het ‘TO DO Brainstormmodel’, dat veelvuldig wordt ingezet bij opdrachtgevers om hiermee een eigen toekomstvisie te ontwikkelen. In 2010 startte hij met de jaarlijkse Trendrede, een collectieve toekomstvisie van 12 toonaangevende trendwatchers.

22 | brookz | oktober 2012

NIEUWS

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Lamb is bovendien auteur van de boeken 10 Trends, ontwikkel uw eigen toekomstvisie, Succesvol Elektronisch Zakendoen en Your Future. Daarnaast is hij wekelijks te horen in het radioprogramma van Paul van Liempt op BNR Nieuwsradio met de laatste trendverwachtingen. Tevens is Lamb ambassadeur voor Onderwijs OnStage en stichting Jong Ondernemen. Ook reikt hij jaarlijks de ‘Ditishandig Innovatie Awards’ uit en maakt hij het radioprogramma Ditishandig.nl over trends, innovatie en gadgets.

Q&A

Q&A

select

RICHARD LAMB. Trendwatcher

‘Wat is de next step?’ van beroep. De futuroloog adviseert regelmatig bedrijven, maar mist bij veel ondernemers een onderbouwde visie op de toekomst. ‘De vraag ‘hoe zorg ik ervoor dat mijn bedrijf over tien jaar nog bestaat’, wordt amper gesteld.’

RICHARD LAMB IS TRENDWATCHER

N

ieuwsgierig, een brede oriëntatie, geen vooroordelen. En een ink portie lef. Dat zijn volgens Richard Lamb de belangrijkste kenmerken van een goede trendwatcher. Lamb waagt naar eigen zeggen regelmatig ‘een sprong in het diepe’ door uitspraken en voorspellingen te doen op basis van zijn eigen (toekomstige) aannames. Hij is al trendwatcher sinds hij in 1989 van start ging met zijn eigen Bureau TrendWatcher.com, het bedrijf dat hij samen runt met zijn vrouw Lieke, die zelf ook lezingen en presentaties geeft. De afgestudeerde informatiekundige staat bedrijven en organisaties bij in het ontdekken van relevante trends en ontwikkelingen waardoor ze beter zijn voorbereid op hun toekomst. Want te veel ondernemers en bedrijven zijn volgens Lamb alleen maar bezig met het kapitaliseren op de producten van vandaag. Daarbij vergeten ze zich af te vragen wat de oplossingen van morgen zouden kunnen zijn. OAD, Free Record Shop, Nokia en binnenkort wellicht mediabedrijven als Telegraaf Media Groep of Sanoma; volgens Lamb allemaal voorbeelden van be-

tekst PETER RIKHOF en WIETZE WILLEM MULDER / fotografie MARCEL BAKKER

drijven die de boot hebben gemist. Ze zijn blijven volharden in hun eigen kunstje – terwijl hun klanten al lang aan een ander spel zijn begonnen. Kortom, het enigszins kunnen interpreteren van de toekomst en wat de gevolgen kunnen zijn voor de producten, diensten of zelfs het businessmodel van een bedrijf is een essentiële exercitie die elke ondernemer verplicht een keer per jaar zou moeten maken. Soms is de toekomst een onprettige waarheid die niemand wil geloven. Zo voorzag Lamb naar eigen zeggen al in 2006 dat de wereld afstevende op een nanciële crisis in 2008, maar er waren maar weinigen die zijn uitspraken serieus namen. ‘Scepsis hoort bij een goede trendwatcher’, relativeert Lamb. ‘Want de waarheid is vaak ook een beetje ongemakkelijk. Op die manier kun je overigens wel twee keer het nieuws halen. Als je een voorspelling doet die iedereen afdoet als onzin en wanneer die voorspelling uiteindelijke toch bewaarheid wordt.’ Hoe word je eigenlijk trendwatcher?

‘Tijdens mijn studie was ik vanaf 1989 parttime aan de slag als wetenschapsredacteur bij de NOS en AVRO. Het was de tijd van de eerste ICT-golf, veel bedrijven wisten nog niet goed wat er allemaal op ze afkwam. Ik ben vervolgens ICT-lezingen en -adviestrajecten gaan opzetten en zo is het balletje gaan rollen. Toen vijf jaar later het internet een beetje opkwam, werd ik door het ministerie van Economische Zaken gevraagd om uit te dragen ‘hoe technologie allemaal werkt’. Dus toen heb ik ongeveer 400 adviseurs van de toenmalige Innovatiecentra opgeleid en bijgepraat over de mogelijkheden en onmogelijkheden van ICT. Ondertussen begonnen die lezingen en adviestrajecten steeds beter te lopen, want ik merkte al snel dat er bij bedrijven veel meer vraagstukken leefden. ’



NIEUWS

Welke vraagstukken waren dat dan?

‘Ik hoorde tijdens mijn lezingen en adviestrajecten regelmatig dat ondernemers behoefte hadden aan een denkkader over de toekomst. Daaraan meestal de vraag gekoppeld: wat zijn de gevolgen voor de groei, ontwikkeling of zelfs het voortbestaan van hun bedrijf. Dus hebben wij een methodiek ontwikkeld waarbij ieder bedrijf min of meer zijn eigen toekomst kan voorspellen. Belangrijk is dat wij niets opschrijven of voorkauwen, de ondernemer moet zelf gaan nadenken over de mogelijkheden binnen zijn bedrijf. We laten ze een taart met trends zien en zeggen: dit speelt er allemaal. Dat kun je ook negeren, maar de wereld buiten verandert wel. Daarna kijken we hoe we de trends kunnen ombuigen in kansen, dus wat kun of moet je doen om in te spelen op deze ontwikkelingen. Dan ga je aan de slag met deze kansen om ze te vertalen in concrete producten of diensten. Aan iedere actie koppel je een meetbaar doel, zodat je na een bepaalde periode kunt zien of het werkt.’

‘De oude groei-economie hebben we nog niet van ons afgeschud, maar het gaat nu wel snel hoor. Door steeds goedkopere technologie worden hele bedrijfstakken op zijn kop gezet of verdwijnen gewoon’

INTERNATIONAAL

FINANCIERING

Q&A

‘Andere adviesbureaus willen zich vaak naar binnen werken om vervolgens veel uren te schrijven. Wij zijn er maar een paar uur; dat kost een paar centen, maar dan is het ook klaar. Jaren gelden kwamen we eens bij uitvaartorganisatie Dela binnen. De directeur vertelde dat ze allemaal adviseurs en consultants hadden binnen gehaald. Hij durfde niet eens meer te vragen wie waar mee bezig was, terwijl er wel iedere maand een rekening op de mat plofte. Toen heeft hij iedereen eruit gegooid en zijn wij één middag met ze aan de slag gegaan. Vervolgens konden ze gewoon zelf verder, daar hebben ze ons niet meer voor nodig.’ Laten we eens naar de huidige economische situatie kijken, waar bevinden we ons dan in het grote plaatje?

‘We zaten tot 2006 in een groei-economie, maar een terugkeer naar die tijd zit er niet meer in. Momenteel heerst er een chaos-fase. Ik noem dat de transitieeconomie, dat zal ongeveer duren tot 2020. Je ziet dat tijdens deze transitiefase – ingegeven door de crisis – het concept sharing erg populair is geworden onder ondernemers en consumenten. Mensen lenen of delen spullen met elkaar, zoals bij Airbnb, Snappcar of de taxidienst Uber. En deze trend wordt juist groot doordat we er geld voor betalen; er wordt dus ook geld mee verdiend. Maar uiteindelijk komen we terecht in een balanseconomie; dat is een economie die in de eerste plaats gericht is op duurzaamheid, balans en welzijn en niet zozeer op economische groei.’ Wat kunnen we de komende jaren verwachten?

Met alle respect: is dit niet iets wat een ondernemer eigenlijk altijd moet doen?

‘Inderdaad, maar de gemiddelde ondernemer is vooral bezig met de waan van de dag. De vraag ‘hoe zorgen we ervoor dat we over tien jaar nog bestaansrecht hebben?’ wordt amper gesteld. Neem een machinebouwer. Wij zeggen tegen zo’n bedrijf: hoe ziet de volgende verschijningsvorm van jouw machine eruit? En wat als je nog eens twee of drie van dit soort stappen vooruit denkt? Het gaat ons om de bewustwording: wat is de next step? Dat is niet onder de kostprijs gaan zitten, dat is allemaal korte termijn en uiteindelijk een doodlopende weg. Het moet soms echt anders, maar daarvoor is lef nodig. En daar ontbreekt het nog wel eens aan bij veel bedrijven.’ Wat is het verschil dan tussen u en een gemiddeld adviesbureau? Die doen dit soort exercities toch ook?


‘De oude groei-economie hebben we nog niet van ons afgeschud, maar het gaat nu wel snel hoor. Door steeds goedkopere en snellere technologie worden hele bedrijfstakken op zijn kop gezet of verdwijnen gewoon. Wij spreken over Vanishing Industries. Raar voorbeeld, maar de porno-industrie loopt zoals altijd weer voorop. Betaalde porno is grotendeels vervangen door amateurs met hun eigen cameraatje. Dus moet je iets speciaals bieden om overeind te blijven, want de rest verdwijnt allemaal. Zo is het met ondernemen ook; pak je niche. Je kunt dan geen grote markt veroveren, maar de hoge marge maakt het juist interessant. Nogmaals, je moet wel durven veranderen.’ Wat zijn interessante ontwikkelingen om als investeerder je geld in te stoppen?

‘Ik zou mijn geld investeren in, bij voorkeur, startups die heel dicht op de consument zitten. Die snappen wat ik nodig heb in mijn dagelijks leven aan devi-

ces en apps. Een product of dienst moet namelijk in mijn dagelijkse routine sluipen, zodat ik er niet meer zonder kan.’ Zijn daar al voorbeelden van?

‘Neem nou zo’n Startpagina.nl, dat kan Sanoma nog veel meer uitbouwen. Jongeren hebben geen browser meer op de eerste bladzijde van hun smartphone of tablet staan, maar apps. Die generatie gaat dus niet meer surfend het internet op, maar je moet ze wel zien te verleiden om naar je website te komen. Plus, hoeveel apps wil je op je telefoon hebben? Na zo’n 30 stuks houdt het voor de meeste mensen echt wel op. Hoor je daar niet bij, dan heb je niet eens meer contact met je doelgroep. Dus moet je ze een startportal bieden. Daar zijn ook tal van initiatieven geweest, maar die maakten telkens dezelfde fout. Die laten mij het weerbericht zien, terwijl ik vandaag niet naar buiten ga. Het draait dus om personalisatie, kruip in de huid van de doelgroep.’ Er zijn veel kansen, maar ziet u ook bedreigingen?

‘Als je op landenniveau kijkt, dan zijn China en Rusland gevaarlijke spelers, die aan veel dingen lak hebben. Maar kijk je nog een stapje hoger dan zie je dat de derdewereldoorlog allang is begonnen: de cyberwar en vooral het gebruik van big data. Eigenlijk al vanaf 1998 zijn nationale overheden en grote corporates op grote schaal bezig om zoveel mogelijk persoonlijke gegevens te verzamelen.’ Ze doen wat u adviseert, ze kruipen in de huid van hun doelgroep.

‘Haha, klopt. Maar het is levensgevaarlijk, want wat als die gegevens in de verkeerde handen vallen? Je ziet het niet aan de oppervlakte, maar het is wel degelijk gaande. Gelukkig worden we ons steeds bewuster van wat er op dit moment allemaal gaande is, ook door de acties van Julian Assange, Edward Snowdon en Kim Dotcom.’ Jaren geleden werd er op de Nederlandse universiteiten ineens het vak Entrepreneurship gegeven, overgewaaid vanuit de Verenigde Staten. Kan dat ook gebeuren met trendwatching?

‘Sterker nog, we zijn momenteel in gesprek met diverse scholen zoals de Fontys Hogeschool en de Universiteit Utrecht om trendwatching onderdeel te laten worden van een aantal opleidingen. Scenarioplanning zat al in wat vakken verstopt, maar dit zou nog een stapje verder moeten gaan. Ik geef momenteel les aan de Inter College Business School, waar veel kinderen van ondernemers zitten die con-

creet met een businessplan aan de slag zijn. Daar krijgen ze van mij het vak Trendwatching en Business Development, waarbij ze zelf moeten nadenken over de projecten die ze draaien.’ Lidewij Edelkoort, Reinier Evers, Carl Rohde; Nederlandse trendwatchers doen het internationaal ook goed. Wat maakt ons zo gewild?

‘Als ik naar mijzelf kijk, dan doen we lezingen over de hele wereld, tot in Zuid-Korea aan toe. Wij zijn als klein land altijd erg gericht op wat er in de rest van de wereld gaande is en hoe we daar ons voordeel mee kunnen doen. Daarnaast spreken we onze talen en passen ons overal snel en gemakkelijk aan. Die kennis en expertise wordt gewaardeerd. Voor veel buitenlandse bedrijven en organisaties zijn wij blijkbaar de internationale bril die ze zelf ontberen. Daar mogen we best trots op zijn.’

Dag van de Informal 2014 Richard Lamb is woensdag 11 juni één van de keynote sprekers op de Dag van de Informal 2014. Kijk voor meer informatie op www.dagvandeinformal.nl


deal 01 Rick Simons. Payroll Select

Payroll-pionier TWAALF JAAR GELEDEN startte Rick Simons een eigen

bedrijf in het toen nog onbekende payrolling. Nu moet zijn uitgestippelde buy-and-build-strategie zorgen voor een ruime verdubbeling van de omzet naar 250 miljoen euro in 2016. ‘We willen ieder halfjaar een overname doen.’

A

derwijs over te nemen. ls accountmanager in vaste dienst Deal Strategische overname Simons benaderde Marktlink Fusies & bij één van Nederlands grootste Transactievorm Activa/passiva Overnames om de overnamegesprekken te uitzendbureaus zag Rick Simons Bedrijf FairFlex Onderwijs in Meppel voeren en de juridische aspecten te regebegin deze eeuw een nieuwe behoefte ontIntermediair Marktlink Fusies & len, waarbij vooral een uitgebreid boekenstaan in de markt: payrolling. Volgens hem Overnames Overnamedatum 1 januari 2014 onderzoek van groot belang is. Bij de overeen goedkoper alternatief dan het ‘traditioJaaromzet Ca. 5 miljoen euro name is de due diligence van klanten nele’ uitzenden. Simons besluit in 2002 Dealstructuur 10% cash en 90% belangrijk, want daar zit de echte waarde Payroll Select op te richten. Vanaf de start earn-out voor Payroll Select. ‘We willen ieder geneemt zijn bedrijf een vlucht. De afgelopen Financiering Eigen vermogen kocht bedrijf volledig in onze eigen organivijf jaar groeit de omzet van Payroll Select satie en automatiseringsplatform integrezelfs met een gemiddelde van 18 procent ren’, legt Simons uit. ‘Door op deze manier omzet toe te voegen per jaar. ‘De onstuimige groei hebben we bewust afgeremd in kunnen we verder groeien, want de operationele uitvoering van 2008’, legt Simons uit. ‘Het bedrijf groeide te snel en de interne payrolling is grotendeels een geautomatiseerd proces.’ organisatie was hier onvoldoende op voorbereid. We hebben eerst fors geïnvesteerd in een eigen softwareplatform, de kwaliteit van het personeel en een goed service-apparaat, zodat we Kraal aan de ketting deze snelle groei konden beheren.’ Samen met Marktlink Fusies & Overnames is vorig jaar de Nederlandse payrollmarkt in kaart gebracht, want FairFlex Onderwijs is slechts een eerste (kleine) kraal aan de ketting. Van een Onstuimige groei longlist met meer dan 200 bedrijven is een shortlist opgesteld Hoewel veel ondernemers momenteel zouden tekenen voor een met ongeveer vijftien potentiële overnameprooien. Het vizier is omzetgroei van meer dan tien procent per jaar, blijft de 47-jarige alweer gericht op de volgende overname, maar Simons kan alSimons hongerig. Nu de onderneming goed is ingericht, gaat de leen aangeven dat het om een payroller gaat die in meerdere autonome groei namelijk niet snel genoeg voor het Zutphense branches actief is met een omzet van ongeveer 20 miljoen euro. bedrijf. Samen met het management heeft Simons een buy-and‘FairFlex Onderwijs was een soort testcase voor ons, want het build-strategie uitgestippeld, waarbij Payroll Select door overnabedrijf heeft relatief weinig omzet. We zijn ieder halfjaar op zoek mes toegang moet krijgen tot nieuwe branches zoals de horeca, naar ondernemingen met een omzet van tien tot vijftig miljoen techniek, zorg, onderwijs en beveiliging. Simons: ‘Het nieuwe euro.’ automatiseringsplatform biedt een enorme overcapaciteit, wat De plannen zijn groot in Zutphen. Voor het eind van het jaar bij meer volume bijdraagt aan een forse toename van de winstwil Payroll Select minimaal nog een nieuwe overname gerealigevendheid.’ seerd hebben. Daarnaast wil Simons een investeerder aan boord De eerste stap is begin januari gezet met de overname van halen om de overnames nancieel in goede banen te leiden en FairFlex Onderwijs, een payroller gespecialiseerd in onderwijprobeert hij voet aan de grond te krijgen over de grens in België zend en onderwijsondersteunend personeel in het primair onen Duitsland. Alles moet leiden tot een ruime verdubbeling van derwijs. Simons kwam in gesprek met de eigenaar van dit Mepde omzet naar 250 miljoen euro binnen twee jaar om een topspepeler bedrijf, die een koper zocht voor zijn bedrijf. Omdat de ler in de payrollsector te zijn. ‘Net zoals ik twaalf jaar geleden onderwijssector een branche is waarin Payroll Select wil groeien, voorspeld had’, lacht Simons. was het een logische keuze om de activiteiten van FairFlex On-


tekst WIETZE WILLEM MULDER / fotografie MARCEL BAKKER

Rick Simons (47)

Oprichter/DGA Payroll Select

xxxxxxxxxx 200x | brookz | 27

deal 02 Eelco Zuidervaart. Boekhandel Donner

Boekverkoper BOEKHANDEL DONNER werd begin dit jaar meegesleept

in het faillissement van Polare. Tijd voor Eelco Zuidervaart en vier collega’s om zelf de touwtjes in handen te nemen. Met een mix van crowdfunding en enkele grote informals is inmiddels de basis gelegd voor een ambitieuze doorstart.

H

komen kijken bij zo’n doorstart. Gelukkig et is een hectische tijd voor Eelco Transactie Doorstart/Management waren we tijdens het opzetten van de Zuidervaart (41), nancieel dibuy-out crowdfundingactie in contact gekomen recteur van Donner, de grootste Datum maart 2014 met BDO Corporate Finance. Zij hebben en bekendste boekhandel van Rotterdam. Omzet ongeveer 5 miljoen ons met name goed geholpen met het En eigenlijk heeft Zuidervaart vanaf januMedewerkers 22 FTE schrijven van het businessplan en de ari, toen duidelijk werd dat het toenmalige Overnamesom koopsom curator 220.000, daarnaast afkoopregeling CB nanciële onderbouwing van het hele vermoederbedrijf van Donner – boekhandeleigendomsvoorbehoud haal. Daar hebben we veel baat bij gehad.’ keten Polare – zwaar in de nanciële proFinanciering Crowdfunding (0,25 mln) blemen zat, geen dag rust gehad. ‘We haden informal investors (1 mln) den twee jaar daarvoor, als onderdeel van Geen gelopen koers Adviseur koper BDO Corporate winkelketen Selexyz, ook al een faillisseWant ondanks de sympathie van de RotFinance ment meegemaakt. Dit keer wilden we als terdamse gemeenschap en de nanciële managementteam niet weer lijdzaam toesteun van enkele duizenden kleinere en zien wat er met onze winkel zou gaan gebeuren. grotere investeerders was de keuze om het bedrijf te verkopen aan het managementteam van Donner geen gelopen koers. Zuidervaart: ‘Er waren meerdere kapers op de kust, we hebDonner moet blijven ben ink moeten onderhandelen. Vooral toen bleek dat we Kortom, reden genoeg voor Zuidervaart en vier andere colleniet meer in ons huidige pand aan de Lijnbaan konden blijven, ga’s om de koppen bij elkaar te steken en zelf een businessplan hebben we het businessplan behoorlijk moeten aanpassen.’ te schrijven. Toen Polare op 24 februari failliet werd verklaard Na enkele spannende weken werd op maandag 17 maart een begon Zuidervaart en zijn team dezelfde week al met een groot akkoord bereikt met de curator en was de overname een feit. publiciteitsoffensief onder de noemer ‘Donner moet blijven’. Maar veel tijd om bij deze ‘overwinning’ stil te staan hebben Er werd een speciale website opgezet, een pagina op Facebook Zuidervaart c.s. nog niet gehad. Op dit moment is hij druk beaangemaakt en er werd een comité van aanbeveling gevormd zig met de verhuizing van de winkel naar een monumentaal met bekende Rotterdammers als Hugo Borst, Wilfried de pand aan de Coolsingel. Daarbij gaat de winkeloppervlakte Jong, Joop van Caldenborgh en oud-burgemeester Bram Pevan 3300 naar 2500 vierkante meter en wordt ook het vaste per. Daarnaast werd op Symbid een crowdfundingcampagne personeelsbestand teruggebracht van 30 naar 22 medeweropgestart om geld in te zamelen. Het aantal reacties was overkers. Een ander belangrijk speerpunt is de verkoop via een eiweldigend: meer dan zeventienhonderd mensen hebben zich gen website. Want door de centrale aansturing onder Polare inmiddels als klein-aandeelhouder aangemeld voor een ‘stukje had Donner op internet ook geen eigen gezicht. Kortom, na Donner’. Het gevraagde bedrag van 250.000 euro is inmiddels maanden van plannen, nanciële prognoses en onderhandevolgestort. Daarnaast meldden zich nog eens zeven grotere inlingen is het nu weer tijd voor het echte werk. Zuidervaart: formal investors die, buiten de crowdfundingactie om, bereid ‘Het was leuk om allemaal een keer mee te maken, maar ik waren een substantieel bedrag op tafel te leggen. Daarmee was eerlijk gezegd hou ik me toch liever bezig met het verkopen voor Zuidervaart en zijn collega’s een mooie basis gelegd om van boeken en alles wat daarbij komt kijken. Daar word ik met de curator aan tafel te gaan. Zuidervaart: ‘We hadden echt blij van.’ nauwelijks ervaring met alle nanciële en juridische zaken die


tekst PETER RIKHOF / fotografie PETER BAK

Eelco Zuidervaart (44)

Financieel directeur en medeeigenaar.

xxxxxxxxxx 200x | brookz | 29

L AA AL NA ON TIIO AT NA RN DO OSSIE R INTER D

‘Voedsel is een enorme groeimarkt’ HOOGENDOORN is een leverancier van geautomatiseerde

besturingssystemen voor de glastuinbouw. Via Enterprise Europe Network kwam het bedrijf vorig jaar in contact met het Zweedse HelioSpectra. Deze maand is Hoogendoorn samen met HelioSpectra genomineerd voor de Green Tech Innovation Award. ‘Dit gaat de markt op zijn kop zetten.’

M

artin van Gogh, directeur van Hoogendoorn en zijn collega Colinda de Beer zijn vandaag allebei weer terug op het hoofdkantoor in Vlaardingen. Ze zien elkaar voor het eerst, nadat ze de afgelopen week allebei aan een andere kant van de wereld verbleven. De Beer was gisteren nog in San Francisco waar ze namens Hoogendoorn sprak met Orange goes Green, een door het Nederlandse consulaat gefaciliteerd netwerk van Nederlandse en Amerikaanse bedrijven op het gebied van groene technologie. Algemeen directeur Van Gogh was vorige week in China waar hij een aantal klanten heeft bezocht en de nieuwe vestiging van Hoogendoorn Asia in Beijing geopend is. Het is illustratief voor de internationale wereld waar het bedrijf en de medewerkers van Hoogendoorn zich anno 2014 in begeven. Hoogendoorn is een zelfstandig onderdeel van het beursgenoteerde Batenburg Techniek N.V. en is gespecialiseerd in het geautomatiseerd aansturen van machines en installaties. Naast de tuinbouw is het bedrijf (20 miljoen omzet, 110 medewerkers) ook actief op de marine- en off-

30 | brookz mei/juni 2014

shore markt. Aanvankelijk was de focus voor wat betreft de tuinbouw uitsluitend op Nederland gericht. Volgens algemeen directeur Martin van Gogh is Nederland met vijfduizend tuinders nog steeds de grootste producent, maar is de groei de afgelopen jaren vooral uit het buitenland gekomen. ‘Wereldwijd praat je over ruim een miljoen professionele tuinders. Vooral landen als Mexico, Canada en Turkije zijn voor ons inmiddels belangrijke markten geworden. Daarnaast zal de vraag uit China en India tot 2020 onvermijdelijk fors toenemen.’

Pionier in het Westland De basis van Hoogendoorn werd in 1966 gelegd door Henk Hoogendoorns die als installateur in tuinbouwkassen actief was in het Westland. Na verloop van tijd kwam hij er achter dat het lucratiever was om zich te richten op de processen in de kas (water, licht, voeding, etc.) dan het installeren van kabels. Vanaf de jaren zeventig ging de ondernemende Hoogendoorn zich steeds meer specialiseren in bouwen en aansturen van complete tuinbouwsystemen. Hij bouwt het bedrijf uit

tot één van de grootste spelers in de Benelux en in 1989 wordt Hoogendoorn overgenomen door het beursgenoteerde Batenburg Techniek. Deze in Rotterdam gevestigde technische dienstverlener levert en onderhoudt technische installaties, producten en diensten, voor opdrachtgevers in de industrie, utiliteitsbouw en infrastructuurmarkt. Batenburg heeft op dit moment zo’n 850 medewerkers en een omzet van 150 miljoen euro. Onder de vleugels van Batenburg groeit Hoogendoorn vanaf 1989 mee met de Nederlandse glastuinbouw, een sector die in twee decennia in oppervlakte verdubbelt naar ruim tienduizend hectare. Het Westland heeft eind jaren negentig zelfs de grootste concentratie glastuinbouw ter wereld. Daarnaast lopen Nederlandse tuinbouwbedrijven voorop als het gaat om innovatie en toepassing van nieuwe technologie en productiemethoden, mede het gevolg van de nauwe samenwerking met kennisinstituten en de Universiteit van Wageningen. Gestuwd door deze ontwikkelingen is Hoogendoorn rond de eeuwwisseling uitgegroeid tot een van de belangrijkste leveranciers van bestu-

tekst PETER RIKHOF / fotografie PETER BAK

laatste tien jaar steeds meer een exporteur van tuinbouw high tech geworden. Vroeger exporteerden we komkommers en tomaten, nu exporteren we vooral de kennis en technologie om ze duurzaam te verbouwen.’ Mede dankzij de goede reputatie van de Nederlandse glastuinbouw in de wereld en via een netwerk van lokale partners heeft Hoogendoorn de afgelopen jaren de denitieve stap naar het buitenland kunnen zetten. Colinda de Beer, verantwoordelijk voor research & development op het gebied van tuinbouw binnen Hoogendoorn: ‘Wij hebben ons ontwikkeld van een exporterend bedrijf naar een internationaal bedrijf met vestigingen in drie tijdzones. Onze systemen worden verkocht via honderden partners in ruim vijftig landen in meer dan zestien verschillende talen. We zijn 24 uur per dag bereikbaar voor klanten in de hele wereld. Naast het hoofdkantoor in Vlaardingen hebben we daarom inmiddels ook kantoren in Canada, Mexico en Beijing.’

Open innovatie

ringssystemen voor de glastuinbouw in Nederland.

Internationale expansie Nederland is nog steeds een internationale grootmacht op het gebied van tuinbouwproductie, maar de ontwikkelingen gaan snel. Met name als productieland verliest ons land steeds meer terrein. Allereerst staat sinds begin deze eeuw de Nederlandse glastuinbouw onder druk. Lage marges, enorm strenge milieueisen en de liberalisering van de energiemarkt hebben de afgelopen vijftien jaar tot een

koude sanering geleid. Daarnaast dwingt de groeiende wereldbevolking in met name Azië, India, Brazilië en Mexico tot een andere organisatie van productie en distributie. Van Gogh: ‘In 2050 zal de wereldbevolking uit ruim negen miljard mensen bestaan. Dat betekent dat de vraag naar veilig en efciënt geproduceerd voedsel mondiaal fors toeneemt. De productie zal onvermijdelijk in de omgeving van de grote internationale metropolen zelf moeten plaatsvinden. In plaats van producent en exporteur van tuinbouwproducten is Nederland daarom de

Continu innoveren is van levensbelang voor Hoogendoorn. Om vooraan te blijven in de technologische ratrace werkt het bedrijf nauw samen met klanten, partners en universiteiten aan verbeteringen en vernieuwingen die leiden tot meer teeltproductie en rendement. Daarbij speelt Hoogendoorn vooral de rol van ketenregisseur. Van Gogh: ‘Wij zijn altijd op zoek naar nieuwe vindingen die bijdragen aan een betere of efciëntere aansturing van het productieproces in de tuinbouwkas. Onze mensen speuren over de hele wereld naar gespecialiseerde bedrijven die ons daarbij kunnen helpen. We zien het als een vorm van open innovatie, waarbij we vervolgens in de vorm van een partnership of licentieovereenkomst de nieuwe oplossing integreren in onze eigen producten dienstverlening.’

Handelsmissie Mede om die reden ging Hoogendoorn in oktober 2013 mee met een handelsmissie naar Zweden die was georganiseerd door Enterprise Europe Network in samenwerking met de KvK. Via het European Enterprise Network, een matchingsplatform van de Europese Commissie be-


L AA AL NA ON TIIO AT NA RN DO OSSIE R INTER D

‘Door integratie van Zweedse LEDtechnologie in het besturingssysteem van Hoogendoorn, kan tegelijkertijd energie worden bespaard en de teeltproductie worden verhoogd.’ doeld om MKB-bedrijven te ondersteunen bij internationale handel en innovatie, kwam het bedrijf in contact met Heliospectra. Dit Zweedse technologiebedrijf is gespecialiseerd in innovatieve LED-verlichting die kan worden toegepast voor de teeltproductie. De Beer: ‘De lampen die op dit moment nog in de meeste kassen worden gebruikt hebben veel energie nodig, waardoor de gebruikskosten hoog zijn. Door integratie van Zweedse LED-technologie in het besturingssysteem van Hoogendoorn, kan tegelijkertijd energie worden bespaard in de kassen en kan daarnaast de teeltproductie worden verhoogd.’ Na de kennismaking met Heliospectra in Gotenburg volgde enkele weken later al een tegenbezoek in Nederland. Vervolgens gingen de ingenieurs met elkaar in de slag om de LED-lamp van het Zweedse bedrijf te integreren in het systeem van Hoogendoorn, een procescomputer waarmee het klimaat-, water- en energiemanagement kan worden aangestuurd. De uitkomsten die het afgelopen jaar uit laboratoriumtesten naar voren kwamen, zijn volgens De Beer spectaculair. ‘In combinatie met de LED-verlichting van Heliospectra kan ons besturingssysteem iSii tot een besparing van vijftig procent

op de energiekosten opleveren in combinatie met een productie die 20 à 25 procent hoger ligt. Dat zijn natuurlijk fantastische resultaten.’

Launching customers Op dit moment bereiden Van Gogh en De Beer Hoogendoorn zich voor op softwareontwikkeling ten behoeve van de LEDinnovatie. Tweede week juni vindt de ofciële lancering van het nieuwe geautomatiseerde besturingssysteem ‘OnTarget’ plaats op GreenTech Amsterdam, de internationale beurs voor duurzame tuinbouwtechnologie. Op deze beurs zal het bedrijf launching customers proberen te vinden die vanaf september het nieuwe systeem kunnen gaan gebruiken in hun tuinbouwkassen. Een eerste succes is inmiddels al bereikt. Heliospectra is samen met Hoogendoorn genomineerd voor de GreenTech Innovation Award, de prijs voor de meeste baanbrekende tuinbouwinnovatie, die 10 juni zal worden uitgereikt. Van Gogh: ‘Een mooie erkenning die ons zeker helpt bij de internationale uitrol van ons nieuwe systeem. Want als de eerste klanten eenmaal over de brug, zijn zal het hard gaan. Ik ben ervan overtuigd dat deze innovatie vanaf 2015 de markt op zijn kop gaat zetten.’

Martin van Gogh

Enterprise Europe Network Het Enterprise Europe Network is een netwerk dat door de Europese Commissie speciaal is opgezet om MKB-ondernemers te ondersteunen bij internationale handel, technologie en innovatie. In het netwerk werken 600 organisaties uit meer dan 50 landen samen. Dat zijn exportbevorderende instanties, Kamers van Koophandel, universiteiten, regionale ontwikkelingsmaatschappijen en technologiecentra. In Nederland zijn de Rijksdienst voor Onderne-

32 | brookz mei/juni 2014

mend Nederland en de Kamer van Koophandel aangesloten. De adviseurs van Enterprise Europe Network kunnen u helpen met: • het vinden van handelspartners; • bemiddeling bij technologische samenwerking; • informatie over Europese weten regelgeving, waaronder CE-markering; • informatie over Europese programma’s en fondsen en over de Europese

Investeringsbank; • advies over mkb-financiering; • begeleiding bij deelname aan Europese R&D-projecten. Vragen over Enterprise Europe Network? Bel: 088 042 42 42, kijk op www.rvo.nl/ee of http://eennl.wordpress.com/ of stuur een e-mail naar: [email protected]

‘Stap over de grens’ Wie: Sander van Loon, directeur Van Loon Chemical Innovations (VLCI) en heeft opdrachten in de VS en Europa Wat: Leveren Research & Developmentservices aan de formuleringsindustrie Hoe: Regeling Starters International Business (SIB) van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) “In het rapport van RVO.nl staat nuttige informatie over subsidieregelingen en de chemische industrie met uitleg waarom deze bedrijven interessant voor mij zijn aangevuld met lijsten van collegabedrijven en netwerkorganisaties. Ik was er heilig van overtuigd dat ik in het innovatieve Noorwegen kon groeien. RVO.nl maakte me bewust dat het Verenigd Koninkrijk op alle fronten het meest aantrekkelijk is om naar te exporteren. Dankzij hun heb ik de focus verlegd en richt ik mijn pijlen op het Verenigd Koninkrijk. Als je focus verandert, zie je meer en sta je open voor nieuwe ontwikkelingen en bedrijven.” #SODG www.rvo.nl/internationaal

Robert van Muijen

34 | brookz |mei/juni 2014

Misha Ling

Han Galema

RONDETAFEL BRABANT

‘Bedrijfsopvolging is in Brabant absoluut een issue’ MET EINDHOVEN ALS GROTE AANJAGER van innovatie

en nieuwe bedrijvigheid is Brabant na de Randstad de meest ondernemende regio van Nederland. Ook de regionale overnamemarkt komt langzaam weer op stoom. Een gesprek met drie adviseurs over de economie, de lokale netwerken en de Brabantse manier van zakendoen.

H

et stationsplein van Den Bosch biedt een bruisende aanblik op deze zonnige voorjaarsdag. De terrassen zitten vol, honderden reizigers lopen de roltrappen op en af; de paasdrukte gaat richting een climax. We zijn vandaag te gast bij het hoofdkantoor van Holla Advocaten en kunnen vanuit de strak ingerichte vergaderruimte meegenieten van wat zich beneden ons op het plein allemaal afspeelt. Het schouwspel is misschien wel illustratief voor de aanleiding van dit rondetafelgesprek: de vitaliteit, het ondernemerschap en de innovatiekracht van het Brabantse bedrijfsleven.

Aan tafel schuiven Robert van Muijen (Holla Advocaten), Han Galema (Adagium Corporate Finance) en Misha Ling (Inter Actus). Alle drie werkzaam vanuit een netwerk dat stevig verankerd is in de provincie Brabant en ieder vanuit zijn eigen discipline regelmatig betrokken bij bedrijfsovernames. Robert van Muijen is managing partner van Holla Advocaten, met circa 60 gespecialiseerde advocaten en vestigingen in Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Tilburg een grote juridische speler in de regio. Van Muijen adviseert ondernemingen op het gebied van (grensoverschrijdende) fusies & overnames en bij het tot stand


RONDETAFEL BRABANT

komen en vormgeven van samenwerkingsverbanden (zoals joint ventures). Han Galema is partner bij Adagium, een onafhankelijk overnameadvieskantoor uit Veghel. Galema heeft brede ervaring opgedaan bij multinationals en familiebedrijven en houdt zich de laatste tien jaar fulltime bezig met bedrijfsoverdrachten. Misha Ling tenslotte is consultant en partner bij Inter Actus, een landelijk werkend bedrijfseconomisch advieskantoor uit Waalwijk. Ling is naast adviseur vaak ook procesregisseur en heeft ervaring in alle facetten van reorganisaties, verbetertrajecten, faillissement en doorstarts, fusies en overnames. We beginnen deze rondetafel met het feit dat premier Rutte onlangs bij een bezoek aan Eindhoven verkondigde dat NoordBrabant een belangrijke motor is voor het economisch herstel in Nederland, en dat de provincie een voorbeeld is voor de rest van het land op het gebied van innovatie en groei. Daarmee is de toon gezet en ontspint zich een levendig gesprek. Eindhoven werd vorig jaar door zakentijdschrift Forbes uitgeroepen tot meest innovatieve stad ter wereld. Premier Rutte noemt Brabant zelfs een belangrijke motor achter het economische herstel van Nederland. Wat merken jullie daarvan in de dagelijkse praktijk?

Van Muijen: ‘Deze regio is behoorlijk booming. We hebben Food Valley, we hebben de High Tech Campus en ook op het gebied van innovatie lopen we voorop. Je ziet allerlei start-ups en spin-offs van mensen die bijvoorbeeld een stukje Philips of ASML mochten meenemen en dat nu tot bloei brengen. Onder ondernemers voel je hier echt een buzz.’ Galema: ‘Er gaat inderdaad geen week voorbij dat ik niet iets zie of hoor dat met innovatie te maken heeft. Wat me wel opvalt, is dat Eindhoven wereldwijd enorm piekt. Daardoor moeten de andere regio’s in Brabant ook ink aanpoten om mee te komen. Eindhoven zorgt voor een aanjagend effect.’ Eindhoven wordt inderdaad vooruit geschoven als trekpleister. Maar komt er ook nog iets uit Breda of Den Bosch?

Van Muijen: ‘Er wordt veel aandacht besteed aan Eindhoven, ook internationaal. Maar dat heeft ook met psychologie te maken; als mensen telkens lezen dat het goed gaat met het ondernemerschap, dan krijgen alle partijen er vertrouwen in.’ Ling: ‘De laatste jaren realiseren ondernemers zich wel dat ze moeten innoveren om te overleven. Daar loopt Eindhoven wel in voorop, het lijkt in hun genen te zitten.’ Van Muijen: ‘Brabant is inderdaad meer dan Eindhoven. Maar de belangrijkste verschuiving qua beeldvorming is dat hèt niet alleen gebeurt in de Randstad, maar dat je als ondernemer, investeerder of financier ook prima terecht kunt in onze provincie.’


Brabant redt zich zelf wel?

Galema: ‘Vroeger gaf men in ieder Brabants dorp elkaar de hand en zorgde ervoor dat het dorp sterker werd. Dat is tegenwoordig met ondernemers precies hetzelfde. Statistisch gezien heeft Brabant relatief kleinere bedrijven, maar ze voegen allemaal wel een stukje aan de puzzel toe.’ Als we kijken naar de overnamemarkt, dan zijn de afgelopen jaren landelijk gezien geen goede jaren geweest. Hoe zit dat in deze provincie?

Ling: ‘Net als landelijk gaat ook in deze regio het realiseren van een overname stroever dan de jaren voor de economische crisis. Inter Actus is sowieso geen matchmaker, wij doen niet ‘de deal om de deal’. Wij begeleiden overnames waarvan we vinden dat die goed zijn voor onze klanten. Daarnaast begeleiden we ook veel adviestrajecten en insolventies. Wij zagen de laatste jaren vanuit al die werkgebieden met name steeds meer partijen die met elkaar zijn gaan samenwerken om zo samen sterker uit de crisis te komen, in plaats van elkaar te beconcurreren.’ Galema: ‘Momenteel lopen veel voorgenomen overnames in het midden- en kleinbedrijf stuk op de bancaire nanciering. Dan ben je aangewezen op alternatieve nancieringsinstrumenten.’ Zoals crowdfunding?

Ling: ‘Partijen zijn nog aan het zoeken naar nieuwe nancieringsbronnen. Crowdfunding is in mijn ogen geen volwaardig alternatief voor de traditionele, bancaire nanciering. Als je kijkt naar de daadwerkelijke resultaten gaat het nog maar om een heel klein stukje van de markt. Het zijn voornamelijk kleinere en lokale initiatieven met een hoog aaibaarheidsgehalte.’ Dat zou voor een hechte regio als Brabant juist goed uit kunnen pakken.

Galema: ‘Daarvoor is internet niet nodig. Voor informatie zoeken we elkaar meer persoonlijk op. Als je twee Brabanders bij elkaar brengt, dan moeten we eerst even van elkaar weten waar het DNA zit. Van wie ben jij familie? Pas daarna gaan we al dan niet zaken doen. Daar hebben we geen computer voor nodig.’ Van Muijen: ‘Daar moest ik erg aan wennen. Ik ben geen echte Brabander, maar de eerste vraag die je gesteld wordt is: van wie ben je er eentje?’ Ling: ‘Dat gebeurt volgens mij ook in Drenthe, dat is niet iets wat alleen Brabant kenmerkt. Ook in andere provincies zit je nog vaak “aan de keukentafel”.’ Galema: ‘Klopt. Maar als je als Bosschenaar zaken wilt doen met iemand uit Tilburg, dan heb je nog wel wat te overbruggen. In Brabant heb je nog culturele karakterverschillen. We moeten dat ook niet te dik aanzetten of romantiseren, het is vooral erg functioneel.’

tekst PETER RIKHOF & WIETZE WILLEM MULDER / fotografie PETER BAK

‘Ik denk dat je houding veel belangrijker is dan of je Brabander bent of niet. Een nuchtere mentaliteit en geen bla-bla, dan kun je hier goed zaken doen’

Misha Ling (1971) is in 1996 begonnen als consultant bij Inter

Actus en sinds 2007 partner. Door jarenlang ervaring op te doen in alle verschillende facetten van reorganisaties, verbetertrajecten, faillissementen en doorstarts en fusies en overnames, is hij in staat overnametrajecten succesvol te begeleiden, als procesregisseur het overzicht te houden en de zaken vanuit verschillende invalshoeken te bekijken.

Financiering is op dit moment een groot struikelblok bij de meeste bedrijfsovernames. Welke concrete oplossingen zien jullie?

Ling: ‘Investeerders zoals infomals, participatiemaatschappijen en private equity zullen een belangrijkere rol spelen. Je hebt in onze regio natuurlijk mannen als Wim van der Leegte, Ben Mandemakers en Abel Slippens die hun sporen hebben verdiend. Zij fungeren ook regelmatig als informal investor, als er goede investeringskansen voorbij komen. Ook bij moeilijk nancierbare overnames kunnen ze wel eens een helpende hand bieden.’ Van Muijen: ‘Een oplossing die ik steeds vaker in de overnamecontracten voorbij zie komen zijn de gefaseerde of gedeeltelijke deals. De koper wordt wat voorzichtiger in de totale transactie, dus de verkoper moet wat water bij de wijn doen. De koper blijft nog een tijdje aan het bedrijf verbonden als aandeelhouder, meestal in combinatie met een earn-out constructie. Daarnaast zijn we met Holla Advocaten bezig om een Banking & Financetak op te zetten, zodat we ondernemers ook aan de achterkant kunnen begeleiden.’ Galema: ‘Wordt de advocaat dan een bankier?’ Van Muijen: ‘Absoluut niet, maar we adviseren ze wel op het gebied van bancair recht. Het gaat erom dat we de kennis in huis

hebben en ze niet hoeven door te verwijzen naar gespecialiseerde kantoren in de Randstad. Dat heeft ook met de volwassenheid van Brabant te maken.’ Er kleven wel wat risico’s aan een earn-out constructie voor de verkopende ondernemer. Hoe kun je dat juridisch proberen te voorkomen?

Van Muijen: ‘Als het juridisch slecht op papier is gezet, dan is het een garantie voor ruzie en geen garantie van betaling. In principe moet de essentie op een A4’tje passen, want koper en verkoper moeten in dit geval nog met elkaar verder. Het contract wordt pas getest wanneer er heibel is. We stellen daarom een contract altijd met de rechter in ons achterhoofd op.’ Samenwerking werd ook genoemd als trend. Waar moeten we dan aan denken?

Ling: ‘Ik merk het vooral binnen de bedrijfskolommen. In Waalwijk heb je bijvoorbeeld veel bedrijven die werkzaam zijn in de schoenenindustrie. Dat is een vrij traditionele sector, maar vanwege de ontwikkelingen in de retail moet daar iets gebeuren om te overleven. Niet alleen wordt de toegevoegde waarde van een


RONDETAFEL BRABANT

‘We adviseren bijvoorbeeld steeds vaker op het gebied van bancair recht. Doordat we die kennis in huis hebben, hoeven onze klanten daarvoor niet naar een gespecialiseerd kantoor in de Randstad. Dat heeft ook met de volwassenheid van Brabant te maken.’

Robert van Muijen (1966) is sinds 1991 advocaat en

vanaf 2002 werkzaam bij Holla Advocaten binnen de sectie Ondernemingsrecht. Van Muijen adviseert ondernemingen op het gebied van (grensoverschrijdende) fusies & overnames en bij het tot stand komen en vormgeven van samenwerkingsverbanden. Sinds 2013 is hij managing partner van Holla Advocaten.

groothandel steeds kleiner, winkels hikken aan tegen een groot winkeloppervlakte op een dure A-locatie met grote voorraden. Een betere en vooral duurzame samenwerking tussen partijen kan te hoge kosten en risico’s reduceren en dient het lange termijn belang van alle partijen. Maar je ziet deze noodzaak in meerdere sectoren, bijvoorbeeld ook in de automotive en in de food.’ De afgelopen jaren werd ons telkens het vooruitzicht gegeven dat de babyboomers massaal op de overnamemarkt komen. Maar wij hebben ze vanuit Brookz nog steeds niet gezien.

Galema: ‘Vroeger was iemand van 57,5 jaar al oud, maar tegenwoordig gaan ondernemers soms door tot hun 70ste. Maar opvolging is op dit moment echt een issue in Brabant. Ik krijg op dit moment steeds meer oudere ondernemers bij mij aan tafel. Het gekke is dat er vanuit de overheid heel veel aandacht is voor startende bedrijven, maar dat niemand zich lijkt te interesseren voor de duizenden bedrijven die de komende jaren een opvolger zoeken.’ Krijgen jullie ook jongere ondernemers aan tafel? De nieuwe generatie is er niet op uit om tot aan het pensioen met hun


bedrijf bezig te zijn. Als ze het na tien of vijftien jaar goed kunnen verkopen, zullen ze het zeker niet laten.

Galema: ‘Wij zien ondernemers rond hun 40ste, hopelijk zien wij ze rond hun 55ste, maar niet rond hun 65ste. Dat is bij ons een vuistregel. Maar ik ben altijd een tikkeltje argwanend wanneer een ondernemer tussen de 40 en 50 jaar zijn bedrijf wil verkopen, want in die fase is juist de meeste ondernemersvreugde te behalen.’ Ling: ‘Maar zo iemand kan ook aan een nieuwe uitdaging toe zijn of wil op zijn hoogtepunt stoppen. Ik zie die ondernemers echt wel voorbij komen. Om vervolgens na een tijdje weer in te stappen als koper of een nieuw bedrijf te starten.’ Het valt overigens ook niet mee om als ondernemer te bepalen wanneer je op je hoogtepunt bent.

Galema: ‘Klopt, het ondernemende gedrag is er primair op gericht dat er morgen toch meer is dan vandaag. Een ondernemer kan voor zichzelf moeilijk bepalen wanneer dat hoogtepunt is.’ Ling: ‘Maar morgen kan er ook iets heel anders zijn. Degenen die bijvoorbeeld ook zo denken zijn de ondernemers die een merk, concept of product bedenken, uitbouwen en vervolgens verkopen.’

‘Ik krijg steeds meer oudere ondernemers bij mij aan tafel. Het gekke is dat er vanuit de overheid heel veel aandacht is voor startende bedrijven, maar dat niemand zich lijkt te interesseren voor de duizenden bedrijven die een opvolger zoeken.’

Han Galema (1956) is sinds 2006 mede-eigenaar en overnameadviseur bij Adagium Corporate Finance. Galema is vertrouwd met de zaken die aan de orde komen bij een bedrijfsoverdracht, met name binnen een familiebedrijf. Hij heeft inmiddels vele succesvolle transacties begeleid. Naast de expertise op het gebied van bedrijfsoverdracht, heeft hij meerdere malen de recovery begeleid van bedrijven die zwaar moesten reorganiseren en herstructureren.

De nieuwe generatie ondernemers is over het algemeen hoger opgeleid en daardoor ook een stuk kritischer naar adviseurs toe. Hoe lastig is dat voor jullie?

Van Muijen: ‘Wanneer je een bedrijf voor een paar ton verkoopt dan kun je zo een standaardcontract van internet plukken. Dat is niet zo spannend. Je kunt zelf een heel eind komen als je de risico’s kent. Als adviseur kunnen wij vooral waarde toevoegen bij de wat grotere transacties.’ Galema: ‘Ben ik niet helemaal met je eens. Ook bij een deal van twee ton kunnen wij van waarde zijn.’ Van Muijen: ‘Maar de gevolgen als het misgaat zijn geringer bij kleinere deals dan bij een miljoenentransactie.’ Galema: ‘Dat is monetair uitgedrukt, het gaat ook vaak om de gevoelswaarde. Juist dat is belangrijk voor ons, de emotie begrijpen en daarop je zaken doen.’ Van Muijen: ‘Klopt, maar de vraag is wanneer ondernemers een relatief dure adviseur inschakelen?’ Ling: ‘Als adviseur moeten wij ondernemers een spiegel voorhouden, daar zit voor een deel onze meerwaarde. Ook een hogeropgeleide ondernemer heeft specialisten nodig om de deal rond te krijgen. Ik merk weleens dat iemand een contract van internet heeft geplukt, maar vervolgens het verschil niet weet tussen

garanties en vrijwaringen. Dan zou ik er toch maar even een specialist bij betrekken.’ Galema: ‘Ik merk wel dat er meer geshopt wordt door ondernemers. Maar ik denk niet dat ondernemers de adviseur niet meer inschakelen; de hogeropgeleide ondernemer weet beter wat hij wel kan, maar ook beter wat hij niet kan. En daar zit onze toegevoegde waarde.’ Tot slot, hoe Brabants moet je zijn om hier zakelijk succesvol te zijn?

Ling: ‘Ik denk dat je houding veel belangrijker is dan of je Brabander bent of niet. Een nuchtere mentaliteit en geen bla-bla, dan kun je hier goed zaken doen.’ Van Muijen: ‘Helemaal mee eens. Ik heb jarenlang in de regio Rotterdam gewoond en ik zie veel overeenkomsten. Er heerst in beide regio’s een mentaliteit van niet zeuren, maar aanpakken.’ Galema: ‘Als je hier wilt functioneren, dan helpt het wel als je begrijpt wat carnaval betekent. Je hoeft er niet aan mee te doen, maar wel snappen waar het over gaat. En je moet de Brabantse werkwijze een beetje begrijpen. Als een Brabander ja zegt, dan weet je niet zeker of hij het gaat doen. Pas als hij zegt: ‘k gif er niks um, dan weet je het zeker. Maar dat is lastig te begrijpen boven de rivieren.’


SPECIAAL VOOR JOU ALS BROOKZ LEZER

50% KORTING VAN

699,00

VOOR

349,

50

JOUW WAARDEPROFIEL

ZEGT WAT JIJ WAARD BENT • • • •

Wat zijn de risico’s binnen jouw onderneming? Wat zijn de waarde bepalende factoren bij jouw onderneming? Wat zijn de kansen en bedreigingen voor jouw onderneming? Is jouw onderneming verkoop klaar en kun je nog optimaliseren?

Profiteer van deze grandioze aanbieding met onderstaande actiecode:

WAARDEPROFIEL2014 geldig t/m 30 juni 2014 meer info vind je op www.JAN.nl/waardeprofiel

WWW.JAN.NL

088 220 2200

SPE

CIA

L

Bedrijfsfinanciering ALS STRAKS DE ECONOMIE weer aantrekt, is nanciering

voor veel bedrijven de grote bottleneck voor hun groeien overnameplannen. Wat is er nog mogelijk op het gebied van bancaire nanciering? En welke alternatieve nancieringsinstrumenten zijn beschikbaar? + Brook Finance 50


Bancair perspectief VOOR VEEL ONDERNEMERS is het aanvragen van nanciering

bij de bank een ongrijpbaar proces. Hoewel niet altijd eenvoudig, is het ook geen black box. In feite is het heel simpel: het gaat om de vent, de tent en de cent.


tekst BRAM VAN VEELEN / fotografie SHUTTERSTOCK

SPECIAL FINANCE

‘Banken beschouwen de onderkant van de kredietmarkt inmiddels als no go area’ nemers en bedrijven te komen zult u in de praktijk vaak het viervoudige moeten screenen – op dit moment wordt slecht 25% van alle kredietaanvragen in het MKB gehonoreerd. Voor welke van deze twee varianten u ook kiest, het gaat u in ieder geval veel papieren rompslomp, tijd en dus geld kosten. Het is veel aantrekkelijker om die honderd miljoen euro uit te lenen aan honderd of misschien zelfs maar tien bedrijven in porties van één of tien miljoen euro. Veel minder handelingskosten, veel betere en stabielere bedrijven met een professioneel management (betere risico/rendement-verhouding) en niet onbelangrijk: een veel kleiner afbreukrisico voor uw carrière binnen de bank.

Kredietregisseur

L

aten we eens even advocaat van de duivel spelen. Stel u zit in de directie van een bank en heeft per maand maximaal 100 miljoen euro beschikbaar om uit te lenen aan bedrijven. U wilt uiteraard rendement maken om kostendekkend c.q. winstgevend te opereren. Daarnaast wilt u zo weinig mogelijk risico lopen op een default; de situatie dat uw klant niet meer in staat is om aan zijn rente en aossingsverplichtingen te voldoen. Nou kunt u die honderd miljoen euro aan duizend ondernemers uitlenen die allemaal een ton krijgen, of vijfhonderd bedrijven die allemaal twee ton krijgen. Maar om aan deze hoeveelheden onder-

Ofcieel zullen banken u dit niet gauw vertellen – ‘goede plannen worden nog steeds door ons genancierd’ – maar op dit moment komt een bankier nauwelijks nog uit zijn stoel voor een krediet onder het miljoen euro. Naast bovenstaande situatieschets speelt ook nog eens mee dat de banken op grond van Basel 3 gedwongen zijn hun eigen kapitaalreserves te verhogen. Voor elke uitgeleende 1000 euro moet dus meer geld in de kas worden aangehouden. Er is ook in absolute termen gewoon minder geld beschikbaar om uit te lenen. Met deze feiten in uw achterhoofd zult u wellicht beter begrijpen waarom banken de onderkant van de kredietmarkt inmiddels als ‘no go area’ beschouwen. Te veel handelingskosten, te grote risico’s op defaults en dus een beperkt en waarschijnlijk zelfs negatief rendement. In de praktijk hebben de drie grootbanken (Rabobank, ABN AMRO en ING) de onderkant van de kredietmarkt ook al grotendeels verlaten. Voor het segment tussen de twee ton en een half miljoen euro zijn er – via speciale loketten – vooral moge-

lijkheden om te nancieren op debiteuren of voorraden (factoring) of kan er worden geleend op basis van vaste activa (leasing en asset based lending). Daarnaast worden bedrijven door hun bank steeds vaker doorverwezen naar andere partijen in de markt: informal investors, participatiemaatschappijen, MKB-beurs, MKB-obligaties of Kredietunies. En voor het onderste gedeelte van de markt hebben de banken, samen met de overheid en een aantal verzekeraars, Qredits opgericht. Bij deze stichting zonder winstoogmerk kunnen startende en veelal kleine ondernemers terecht voor een krediet tot maximaal 150.000 euro. Dit in combinatie met een kredietcoach die de ondernemer bij de les moet houden. In plaats van zelf nancieringen te verstrekken zien banken zich in het onderste segment van de kredietmarkt steeds meer als doorverwijsstation – zelf spreken ze van ‘kredietregisseur’– en met een zakelijke bril bezien kan je ze daar geen ongelijk in geven.

Financieringsaanvraag Maar stel u heeft een goed lopend bedrijf en u ziet mogelijkheden voor groei. Om deze groeistap te realiseren heeft u 1,5 miljoen euro nodig. Daarvan kunt u twee ton uit de eigen reserves ophoesten en u heeft een informal gevonden die u een achtergestelde converteerbare lening van drie ton wil verstrekken. U zou daarnaast graag zien dat ook de bank meedoet – in dit geval voor een bedrag van een miljoen euro. Hoe pakt u dat aan? Het is in ieder geval cruciaal dat uw plan (inclusief uzelf en uw bedrijf) goed bij de bank wordt gepresenteerd. Want u krijgt maar één kans en die wilt u niet verprutsen. U kunt het allemaal zelf doen, maar het is over het algemeen verstandiger om daarvoor een ervaren adviseur in te huren. Deze adviseur maakt binnen 4 tot 6 weken een goed onderbouwd en


SPECIAL FINANCE

professioneel nancieringsmemorandum waar alles in staat wat de bank anno 2014 van u en uw bedrijf wil weten: strategie, verdienmodel, achtergrond van het management, historische cijfers, prognoses voor de komende 3 tot 5 jaar (bij voorkeur op maandbasis) en natuurlijk nog een of twee alternatieve scenario’s voor als de markt hoger of lager uitkomt dan begroot. Vervolgens gaat u – samen met uw adviseur – en eventueel andere leden van uw managementteam dit plan nog eens persoonlijk presenteren en toelichten bij de bank. U wordt bedankt voor uw enthousiaste verhaal en er wordt afscheid genomen met de belofte dat de bank binnen twee tot vier weken laat weten of de nancieringsaanvraag wordt gehonoreerd.

Kredietrisico De bank is uiteraard zeer geïnteresseerd in uw plan, maar de belangrijkste vraag die de kredietcommissie van de bank probeert te beantwoorden is: hoe groot is de kans is dat deze ondernemer de nancieringslast – rente en aossing – op termijn kan terugbetalen? En omdat een bank over het algemeen niet in kansen denkt maar in risico’s, wordt de vraag meestal andersom geformuleerd: hoe groot is de kans dat u NIET aan uw rente-en aossingen kunt voldoen, het zogenaamde

kredietrisico. Op basis van de afspraken van het Basel-Comité zijn banken verplicht om van iedere ondernemer jaarlijks het kredietrisico te bepalen. Deze analyse lijdt tot een rating. Een rating bepaalt hoe groot de kans is dat u het komend jaar gedurende drie aaneengesloten maanden niet aan uw betalingsverplichtingen kunt voldoen. Met hierin verwerkt de nanciële gevolgen (verlies) voor de bank. Bij het toekennen van een rating speelt het risico op default een sleutelrol. Hoe groter het risico op default, hoe slechter de rating en hoe kleiner de kans dat u als ondernemer het gevraagde krediet krijgt of houdt. Het omgekeerde geldt ook. Het risico op default is tevens maatstaf voor de rente die u aan de bank voor het verstrekte krediet moet betalen. Het is goed om te beseffen dat de informatie die u aanlevert aan de bank, grotendeels de uitkomst van uw eigen rating bepaald. De bank kan daarnaast eventueel gebruikmaken van gegevens van andere aanbieders, zoals economische bureaus van een bedrijfstak, het Centraal Bureau voor de Statistiek.

dit geval een miljoen euro) en – heel belangrijk – welke zekerheden u kunt inbrengen. Met name deze zekerheden zijn belangrijke onderhandelingselementen op het moment dat een bank zich niet helemaal comfortabel voelt. In het geval van de casus zou het kunnen zijn dat de informal investor nog borg zou willen staan voor de helft van zijn initiële investering. Daarnaast moet u denken aan het verpanden van kasgeld, debiteuren, voorraden, inventaris, bedrijfsgebouwen of aandelen en obligaties. Daarnaast is een bank erg gespitst op een persoonlijke borg van de ondernemer of het management. Ondernemers vinden het vaak niet plezierig, maar het is wel een zeer duidelijke blijk van commitment. Uit ervaring weet de bank dat ondernemers die borg staan ook beter meewerken om de verliezen bij een eventuele default te beperken. Gezien het huidige strenge nancieringsklimaat is de verwachting dat een persoonlijk borgstelling in het huidige bancaire klimaat steeds belangrijker wordt voor het verkrijgen van een nanciering.

Zekerheden

De hierboven geschetste situatie geeft het kredietproces bij één bank weer, maar in feite verloopt dit proces bij alle banken hetzelfde. Het is ook belangrijk om de kredietaanvraag niet tot één bank te beperken; een afwijzing bij bank A hoeft nog niet automatisch een afwijzing bij Bank B te betekenen. Als bank A net een faillissement achter de rug heeft van een bedrijf dat in dezelfde sector actief was als uw onderneming, dan is de kans op een afwijzing van de nancieringsaanvraag groot. Dat staat dan even los van de kwaliteit van uw propositie. Een andere valkuil is dat veel ondernemers denken dat de huisbank hun beste vriend is, maar dat is lang niet altijd het geval. De huisbank zal misschien eerder geneigd zijn een additionele kredietaanvraag te honoreren, maar dat hoeft nog niet het beste voorstel te zijn. Het is dus verstandig om uw aanvraag tegelijkertijd ook bij andere banken neer te leggen om op die manier offertes met elkaar te kunnen vergelijken. Wat dat betreft werkt het bij het inkopen van krediet niet anders dan bij andere diensten die u inkoopt. Shoppen loont, ook bij de bank.

Nadat de bank op basis van de aangeleverde informatie heeft bepaald wat u kredietrisico is, wordt er gekeken naar hoeveel nanciering u heeft aangevraagd (in

Ratingfactoren De rating van een bedrijf wordt bepaald door verschillende factoren die zowel kwantitatief als kwalitatief van aard zijn. Hieronder een schematische weergave.

Model van een interne rating

Aanbieder van gegevens


Kwalitatieve factoren: -managementkwaliteit -marktpositie -rechtsvorm -enz.

Risico-percentage (kans dat de kredietnemer in gebreke blijft) Statistisch rating-algoritme

Klant

Kwantitatieve factoren: -schuldratio -liquiditeit -enz.

Rating

Bron: Hoe omgaan met creditratings, Europese Commisie 2007

Shoppen loont

BEDRIJFSPROFIEL

‘Bewustwording leidt tot betere ondernemers’ Inter Actus brengt de strategische, organisatorische en nanciële aspecten van een bedrijf in kaart en schept de voorwaarden om deze facetten in balans te krijgen. Zo zijn ondernemers beter in staat om te bepalen hoe de nanciering van hun bedrijf eruit moet zien.

I

nter Actus begeleidt al ruim 20 jaar ondernemers op het gebied van fusies en overnames, nancieringsvraagstukken, bedrijfswaarderingen en herstructureringen. Adviseur Cees de Lang merkt de laatste maanden dat ondernemers weer wat verder vooruit durven te kijken richting bedrijfsgroei. Deze beoogde groei leidt tot een investeringsbehoefte en de daaraan gekoppelde funding. Inter Actus opereert op het snijvlak tussen ondernemers en nanciers, zoals banken, informal investors en participatiemaatschappijen. Aan de hand van het totaalbeeld van een onderneming beoordeelt het Waalwijkse advieskantoor welk type nanciering het beste aansluit op de beoogde nancieringsvraag.

Financieringsklimaat De (nancierings-)wereld is de laatste jaren veranderd. Banken kijken veel meer vanuit het risicoperspectief naar een onderneming. Daarbij wordt ook vaker vanuit bedrijfseconomisch standpunt naar een nanciering gekeken. Wat kan er aan worden verdiend, voor welk doel moet het geld worden aangetrokken en is het bijbehorende risico aanvaardbaar? Maar ondernemers zijn zich nog onvoldoende bewust van deze veranderingen. Er wordt nog steeds gedacht dat men er ‘met voldoende zekerheid’ altijd wel uitkomt met een bankier. Inter Actus maakt zich al jaren sterk voor een betere communicatie tussen bankiers en ondernemers. De Lang: ‘Samen werken aan oplossingen, daar begint het mee. Ga met elkaar in gesprek, stel elkaar vragen en stem af wat de wederzijd-

Cees de Lang

se verwachtingen zijn. Op deze manier kweek je bij alle betrokken partijen meer begrip voor het huidige nancieringsklimaat. We begeleiden een aantal van dit soort trajecten. Dit levert veel op voor beide partijen en leidt tot een proces van efciënte nancieringsaanvragen.’

Bewustwording Doordat de actieradius van banken is afgenomen als het om nancieren gaat, zijn er allerlei alternatieven ontstaan om deze lacune in te vullen. Inter Actus volgt deze ontwikkelingen op de voet. Met hun expertise, visie op nancieringen en zicht op de totale nancieringsmarkt kunnen de adviseurs adequaat handelen bij een kredietvraagstuk van een ondernemer. Het Brabantse kantoor licht onderne-

mers goed voor op ontwikkelingen in de nancieringsmarkt. Maar ook op het gebied van de structuur van een nanciering, benadrukt De Lang. ‘Het is bijvoorbeeld goed om niet zwaar te anticiperen op toekomstige rendementen, maar te kijken naar de dag van vandaag en te zorgen voor een evenwichtige balans. Onevenwichtige balansen leiden namelijk tot druk op de liquiditeit of op het rendement. Samen met de duurder wordende kredieten beperkt dit de bewegingsvrijheid van ondernemers. De bewustwording bij het in stand houden of aantrekken van nanciering, daar gaat het ons om. Met Inter Actus willen we van ondernemers namelijk betere ondernemers maken.’ Meer informatie www.interactus.nl

INTER ACTUS

mei/juni 2014 brookz | 45

SPECIAL FINANCE

Financieringsopties UW FINANCIERINGSAANVRAAG is door de bank afgewezen.

Maar als echte ondernemer bent u niet voor één gat te vangen en gaat u op zoek naar andere mogelijkheden. De huidige nancieringsalternatieven op een rij.

1

1. Crowdfunding

Ze schieten als paddenstoelen uit de grond: crowdfundingplatforms. Geldvoorelkaar, Symbid en het vanuit de Verenigde Staten-overgewaaide Kickstarter – dat binnen een maand na de ofciële lancering in Nederland ondernemers al van meer dan één miljoen euro heeft voorzien – zijn de bekende namen. Mocht u uw groeiplannen via crowdfunding willen nancieren, let dan wel op de tegenprestatie die u uw crowd biedt. Naast donaties (geen tegenprestatie), sponsoring (kleine tegenprestatie) en voorverkoop (korting op product/dienst), komt het meestal uit op een lening of het verstrekken van aandelen. Bij een lening betaalt u de aossing van de lening tegen een bepaald rentepercentage, gedurende een vooropgestelde periode. Adertje onder het gras is dat u vaak persoonlijk borg staat voor deze lening. Het verstrekken van aandelen is ook een optie, waarbij alle nieuwe aandeelhouders zich verzamelen in een coöperatie en er één persoon naar voren wordt geschoven die de belangen behartigt van deze coöperatie.

2. Kredietunies

2

Met de oprichting van de Vereniging van Kredietunies in Nederland (VKN) worden de kredietunies steeds meer een professionele bron van nanciering. Een kredietunie is een coöperatie tussen MKB-ondernemers die via een gemeenschappelijke kas geld ter beschikking stellen voor collega-ondernemers. Kredietunies worden vaak (regionaal) opgezet door oud-ondernemers die zich verantwoordelijk voelen voor de economische ontwikkelingen in hun regio. Daarom heeft een kredietunie ook geen winstoogmerk. U kunt zich als kapitaalzoekende ondernemer melden bij een kredietunie wanneer u een middellange nanciering nodig heeft voor productiemiddelen en werkkapitaal. Het mes snijdt dan aan twee kanten, want u ontvangt uw krediet (kredietnemer) en de leden fungeren als coach (kredietgever). Nog wat praktische informatie: om het risico te spreiden zullen kredietbedragen in eerste instantie gemaximeerd zijn tot 250.000 euro per individueel geval.


3. Factoring

3

Factoring is een vorm van nanciering waarbij de debiteuren/facturen worden verkocht aan een extern bedrijf, dat zorgt voor de afhandeling en het incasseren van het geld. U ontvangt als ondernemer het factuurbedrag minus een percentage, dat de winst voor de factormaatschappij is. De factor geeft per debiteur limieten af waarbinnen de aangesloten onderneming kan leveren. De normen zijn doorgaans ruimer dan bij bancaire nancieringen. Zo kunnen ook zonder problemen buitenlandse debiteuren in de dekking worden meegenomen en geldt als bevoorschotting gemiddeld 80% tot 90% van de uitstaande debiteuren. Het zal u niet verbazen dat slecht inbare facturen – dus klanten met een lage kredietwaardigheid – worden uitgesloten. Naast nanciering van een enkele debiteur kunt u ook het beheer van uw volledige debiteurenportefeuille aan de factormaatschappij overdragen. Vooral als uw bedrijf (ink) groeit is factoring zeer geschikt, omdat de omvang van de nanciering meegroeit met de omvang van uw debiteurenportefeuille.

tekst WIETZE WILLEM MULDER

4

4. Investeerders Investeerders voor ondernemers en het midden- en kleinbedrijf zijn grofweg te verdelen in twee categorieën: informal investors en participatiemaatschappijen. Informal investors zijn veelal oud-ondernemers die als particuliere investeerders door het leven gaan. Volgens de laatste schatting telt Nederland ongeveer tweeduizend actieve informals die met name investeren in de (pre)starten vroege groeifase van een bedrijf. Het gaat in de regel om bedragen tussen de 50.000 en 250.000 euro. Naast geld brengen ze ook hun kennis en ervaring in en stellen zij hun persoonlijke netwerk beschikbaar voor de ondernemer. Participatiemaatschappijen hebben veel meer geld ter beschikking voor investeringen dan informal investors. Een paar honderd miljoen euro per fonds is de regel. Wanneer u in zee gaat met een investeerder, is het belangrijkste onderhandelpunt de zeggenschap. Want hoewel de meeste investeerders genoegen nemen met een minderheidsaandeel, zullen ze niet accepteren dat ze vervolgens geen enkele invloed meer hebben op hun investering.

5

6

5. Onderhandse beurs

6. Ketenfinanciering

Via een MKB-beurs kunt u aandelen of obligaties uitgeven aan beleggers, die dan rechtstreeks investeren in uw bedrijf. In 2006 werd hiervoor Alternext opgericht, maar Nederlandse bedrijven liepen hiervoor nooit warm. Deze MKB-beurs gold als een light version van een beursnotering omdat er minder regels golden, maar slechts vier bedrijven kregen in de afgelopen acht jaar een notering op Alternext. Een alternatief is de in 2008 opgerichte Nederlands Participatie Exchange (NPEX), die inmiddels diverse MKB-bedrijven aan groeikapitaal heeft geholpen. Deze maand kreeg NPEX zelfs een lening ter waarde van één miljoen euro van de overheid om het aantal beursnoteringen van MKB’ers te vergroten. Daarnaast werd vorig jaar Enternext gestart, een pan-Europees initiatief van beursbedrijf NYSE Euronext. De bedoeling is dat bestaande MKBklanten van het beursbedrijf in Frankrijk, Portugal, Nederland en België naar de nieuwe beurs overstappen. Mocht u zo’n beursnotering met uw onderneming overwegen, let dan goed op de introductiekosten en de communicatieverplichtingen richting uw nieuwe stakeholders.

Ketennanciering, ook wel supply chain nance genoemd, is een verzamelnaam van allerlei nancieringsvormen tussen bedrijven om de onderlinge nancieringsruimte te vergroten. Hierbij wordt er niet zozeer nieuw krediet verschaft, maar wordt er via ketennanciering vooral gespeeld met betalingstermijnen, leveranciers- en afnemerskrediet. Deze oplossingen bieden met name enig soelaas omdat ze de behoefte aan werkkapitaal kunnen verkleinen. Hierdoor is er minder nanciering nodig en zijn banken eerder bereid leningen te verstrekken op grond van een sterke werkkapitaalratio. Met slimme supply chain management kunt u hier optimaal van proteren. Ga eens een open gesprek met uw leveranciers en klanten aan over deze strategische samenwerking, waarbij een goede afstemming van ieders belang het doel is. Probeer elkaar te begrijpen, want iedere leverancier wil zo snel mogelijk zijn geld krijgen, maar iedere klant wil zo laat mogelijk de rekening betalen.

7

7. Overheid

In combinatie met uw zoektocht naar kapitaal op de commerciële markt is het raadzaam om te bekijken of de overheid u een handje kan helpen. Bij de Borgstelling MKB Kredieten (BMKB) staat de overheid borg tot 1,5 miljoen euro voor bedrijfsnanciering. U kunt van de borgstellingkrediet gebruik maken als u een lening wilt afsluiten, maar u de bank te weinig zekerheid kunt bieden. Door de Garantie Ondernemingsnanciering (GO) kunnen banken een 50 procent Staatsgarantie krijgen op middelgrote en grote leningen. Door die staatsgarantie wordt het risico voor de bank op de te verstrekken bedrijfsnanciering kleiner. Beide regelingen zijn verruimd tot uiterlijk 31 december 2014. Daarnaast stelt de overheid in allerlei andere vormen krediet beschikbaar aan het Nederlandse MKB. Via de provincies gebeurt dat onder andere door Innovatiefondsen, die bedrijven steunen met bijdrages aan maatschappelijk relevante innovaties en Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen. Tot slot is er nog Qredits, een stichting die kredieten verstrekt (tot 150.000 euro) aan startende en kleine ondernemers.


SPECIAL FINANCE

Finance

50

DE VIJFTIG BELANGRIJKSTE advieskantoren van

Nederland op het gebied van bedrijfsnanciering. Het betreft hier zelfstandige advieskantoren die zich voornamelijk richten op MKB-bedrijven. Accuracy Corporate Finance

Borrie Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Schiphol Internationaal adviesbureau gespecialiseerd in financiering en bedrijfswaardering. www.nl.accuracy.com

Website

Rotterdam Accountants- en belastingadvieskantoor met een gespecialiseerde unit voor corporate finance dienstverlening. www.borrie.nl

Aeternus

Bredius Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Venlo, Eindhoven Onafhankelijk corporate finance bedrijf en expert op het gebied van bedrijfswaardering en bedrijfsfinanciering. www.aeternyscompany.nl

Website

Naarden Onafhankelijk en allround advieskantoor voor financieel- strategisch vraagstukken van middelgrote (familie)bedrijven. www.brediuscf.nl

Baker Tilly Berk Corporate Finance

CFS Corporate Finance & Strategy

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Utrecht Landelijke accountants- en belastingadvieskantoor met een gespecialiseerde unit voor corporate finance. www.bakertillyberk.nl

Website

Zeist Specialist op het gebied van ondernemingsstrategie, fusie en overname en bedrijfsfinanciering. www.cfands.com

BDO Corporate Finance

Compass Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Utrecht Advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor corporate finance. www.bdo.nl

Website

Loenen aan de Vecht Onafhankelijke corporate finance advieskantoor dat zich naast transacties ook bezig houdt met bedrijfsfinanciering. www.compasscapital.nl

BlueMind Corporate Finance Strategy

Chestnut

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

’s-Hertogenbosch Gespecialiseerd corporate finance advieskantoor gericht op (middel) grote en snelgroeiende ondernemingen. www.bluemind.nl

Website

Amsterdam, Den Haag Onafhankelijke corporate finance advieskantoor dat zich naast transacties ook bezig houdt met bedrijfsfinanciering. www.chestnut.nl

Bol Corporate Finance

Crowe Horwath

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Nijmegen Allround advieskantoor op het gebied van accountancy, fiscale en juridische vraagstukken en corporate finance. www.boladviseurs.nl


Website

Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen Middelgrote organisatie op het gebied van accountancy, belastingadvies, juridische zaken en corporate finance. www.crowehorwath.net

BEDRIJFSPROFIEL

‘Wij werken altijd vanuit de strategie aan een financierbaar perspectief’ Bredius Corporate Finance bestaat uit drie door de wol geverfde adviseurs die samen meer dan zeventig jaar ervaring meebrengen. Naast nanciële knowhow brengt Bredius ook veel sectorkennis in. ‘We zijn een echte sparringpartner voor DGA en management en van vele markten thuis.’

H

et is voor veel bedrijven nog steeds uiterst guur buiten. En ja, banken zijn uiterst voorzichtig met het verlenen van krediet. Maar dat is volgens Menno Tania nu eenmaal het principe van de economie; wat omhoog gaat, gaat uiteindelijk ook weer naar beneden. De drie adviseurs van Bredius Corporate Finance uit Naarden hebben het allemaal al eens eerder meegemaakt. Wat het dit keer anders maakt is dat er nu al zes jaar economische tegenwind is waardoor ook veel stabiele familiebedrijven steeds vaker in de problemen terecht komen. Tania: ‘Zo’n langdurige crisis brengt de zwakke punten van een bedrijf onvermijdelijk aan het licht. Dat begint met een marktprobleem, vervolgens wordt het een nancieel probleem en tenslotte een managementprobleem.’ Veel klanten van Bredius bestaan uit middelgrote familiebedrijven waar inmiddels de tweede of derde generatie aan het roer is. Maar dat zijn volgens collega en adviseur Robert Demper (o.a. SaraLee/DE, United Biscuits/Verkade, The Greenery International) lang niet altijd de meest geschikte mensen voor het bedrijf. Demper: ‘Er is vaak te lang op safe gespeeld, te weinig innovatie of te laat gereageerd op nieuwe ontwikkelingen. Soms in combinatie met verkeerde investeringen. En dan kan het ineens hard gaan hoor.’

Perspectief creëren Het zijn juist dit soort bedrijven waar Bredius Corporate Finance graag zijn tanden in zet. Het kantoor werd in 2001 door Tania en Demper opgericht en sinds 2010

Robert Demper

Menno Tania

versterkt met de komst van Geert-Jan van Logtestijn (o.a. Ernst & Young, Halder en Gimv). Naast het adviseren van de directie van middelgrote bedrijven (omzet tussen de 5 -100 miljoen euro) ondersteunt Bredius ook vaak aandeelhouders, commissarissen van middelgrote ondernemingen en private equity-fondsen. Daarbij komen de adviseurs van Bredius niet alleen om een acuut probleem op te lossen – doen we ook – maar vooral om vanuit de strategie en altijd in combinatie met de nodige sectorkennis een perspectief te creëren waarmee het desbetreffende bedrijf weer even vooruit kan. Van Logtestijn: ‘Vaak worden we ingeschakeld om een kortetermijn probleem op te lossen, maar spelen er ook langetermijn vraagstukken. Deze betreffen veelal de

Geert-Jan van Logtestein

houdbaarheid van het bestaande bedrijfsmodel. Voor het bedrijf is er nog tijd voor aanpassing, maar de klok tikt wel door.’ Hoewel op corporate niveau de overnamemarkt al weer op volle toeren draait, voorzien de heren in het middenbedrijf nog wel één à twee moeizame jaren. Demper: ‘Middelgrote bedrijven hebben zelf weinig kasreserves en zolang de banken hun balansen nog niet op orde hebben blijft nanciering alleen haalbaar als je je huiswerk goed gedaan hebt en aan de bank helder kunt aantonen, dat je business concept in deze tijd winstgevend is en je inspeelt op de dynamische marktvraag. Niets is voor de eeuwigheid.’ Meer informatie www.brediuscf.nl

BREDIUS CORPORATE FINANCE


SPECIAL FINANCE

Deloitte Financial Advisory

IMAP DB&S

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Amsterdam Internationaal advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.deloitte.nl

Website

Capelle aan den IJssel Onafhankelijk corporate finance en consultancy kantoor gericht op de middenmarkt. www.dbens.nl

DRV Corporate Finance

Interest & Currency Consultants ICC

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Breda, Goes, Rotterdam Begeleidt en adviseert bij de aankoop en verkoop van ondernemingen en bij het waarderen en financieren van bedrijfsactiviteiten. www.drv.nl/corporate-finance

Website

Utrecht Onafhankelijk adviesbureau voor zakelijke financieringsvraagstukken, rentemanagement en valutamanagement. www.icc-consultants.nl

Elysee Corporate Finance

Inter Actus

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Veenendaal Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in koop, verkoop, financiering en waardering van ondernemingem. www.elysee-accountants.nl

Website

Waalwijk Financieel economisch adviesbureau voor financiële en bedrijfseconomische bedrijfsvoering. www.interactus.nl

Ernst & Young Transaction Advisory Service

Iris Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Amsterdam Internationaal advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.ey.nl

Website

ESJ Corporate Finance

JBR

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Breda Allround advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.esj.nl

Website

Capelle aan den IJssel Onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in bedrijfsoverdrachten en financieringsvraagstukken. www.iriscf.nl

Zeist Onafhankelijk managementadviesbureau met een gespecialiseerde unit voor corporate finance activiteiten. www.jbr.nl

FBM Financieel Bedrijfsadvies

Jonker Advies

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Nieuwegein Onafhankelijk bedrijfsadviesbureau dat financiële diensten aanbiedt op het gebied van financiering, fusies en bedrijfsovernames. www.fbm.nl

Website

First Dutch

KPMG

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Schiphol Gespecialiseerd in de advisering van ondernemers bij de koop, verkoop, waardebepaling en financiering van ondernemingen. www.firstdutch.com

Website

Eindhoven, Amsterdam Onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in bedrijfsoverdrachten en bedrijfsfinanciering. www.jonker-advies.nl

Amstelveen Internationaal advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.kpmg.com

Florijnz Corporate Finance

Lentink Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

‘s-Hertogenbosch Onafhankelijke corporate finance advieskantoor dat zich naast transacties ook bezig houdt met bedrijfsfinanciering. www.florijnz.nl

Website

Huizen Advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.lentink.org

FSV Corporate Finance

Lindenaar & Co Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Zaltbommel Onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in bedrijfsoverdrachten en bedrijfsfinancieringen. www.fsvcorporatefinance.nl

Website

Utrecht Lindenaar & Co is een onafhankelijke corporate finance boutique met een leidende positie binnen de Nederlandse mid-market. www.lindenaar-cf.com

Grant Thornton Corporate Finance

Maasdael Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Rotterdam Internationaal advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.gt.nl/debtenequityadvisory


Website

Rotterdam Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in koop- of verkoop van een onderneming, (her)financiering en bedrijfsfinanciering. www.maasdael.nl

maart/april 2014 | brookz | 50

BEDRIJFSPROFIEL

‘Het gaat niet meer vanzelf’ FSV Corporate Finance is een echt MKB-kantoor met een breed gespreide en diverse klantenportefeuille. Volgens directeur Geurt Hogenbirk zit de markt voor kleinere nancieringen midden in een ingrijpend overgangsproces. ‘We gaan van bancair genancierd naar een nancieringsmix.’

F

SV Accountants en Adviseurs is een middelgrote accountantsorganisatie met meerdere vestigingen in het midden en zuiden van het land. Sinds de oprichting in 1978 is FSV van een lokaal kantoor met 6 medewerkers in Zaltbommel organisch gegroeid tot een organisatie met ca. 100 medewerkers. Het klantenbestand is heel divers en bestaat uit particulieren, kleine, middelgrote en ook enkele zeer grote vennootschappen, maar ook non-prot organisaties. Mede gedreven door de markt heeft FSV Accountants & Adviseurs sinds twee jaar ook haar eigen Corporate Financelabel. Want volgens directeur Geurt Hogenbirk is de vraag naar meer gespecialiseerde dienstverlening de laatste jaren fors toegenomen. Hogenbirk: ‘Veel van onze klanten hebben het de afgelopen jaren niet gemakkelijk gehad. Daardoor werden wij vanuit de accountancypraktijk steeds meer geconfronteerd met recoverytrajecten, hernancieringen, bedrijfswaarderingen en het voorbereiden en ondersteunen bij transacties. Met name voor de meer complexere opdrachten worden de klanten vanuit de andere kantoren doorverwezen naar de centrale corporate nance-desk in Zaltbommel.’

Alternatieve financiering Hogenbirk heeft zelf jarenlang ervaring als accountant en daarnaast de afgelopen jaren de opleiding Register Adviseur Bedrijfsopvolging (RAB) en de leergang Register Valuator (RV) gevolgd, een tweejarige gespecialiseerde opleiding voor bedrijfswaardering. Met deze achtergrond staat hij zijn klanten bij op het gebied van strategische nancieringsvraagstukken, bedrijfsoverdracht en fusie en overname-

Geurt Hogenbirk

trajecten. Met name nanciering is op dit moment een hot issue, beaamt Hogenbirk. Want volgens hem zit de markt voor bedrijfsnanciering op dit moment in een ingrijpend overgangsproces. Hogenbirk: ‘Het gaat niet meer vanzelf, de tijd van een paar A4-tjes inschieten bij de bank is voorgoed voorbij. Vooral voor leningen tussen de anderhalve ton en twee miljoen euro is het op dit moment lastig aankloppen bij een bank. We moeten de switch maken van bancaire nanciering naar een nancieringsmix: meer eigen vermogen, informals, crowdfunding maar ook factoring of nancial lease. En als er een basis is, wil de bank vervolgens ook wel meedoen.’ Als voorbeeld noemt Hogenbirk de recente overdracht van een klein installatiebedrijf. De potentiële koper had zelf weinig eigen middelen, maar wist via crowdfunding honderdduizend euro bij elkaar te krijgen.

Vervolgens was de bank bereid om op basis van de debiteurenportefeuille een werkkapitaalnanciering te verlenen.

Kredietpaspoort Omdat een ondernemer bij meerdere loketten moet aankloppen om zijn nanciering op te halen, is het volgens Hogenbirk noodzakelijk dat er een gestandaardiseerde manier komt van informatie aanleveren. Hij denkt daarbij aan een Kredietpaspoort, een up to date-document dat aangeeft hoe het met de kredietwaardigheid van een bedrijf is gesteld maar ook de niet kwantitatieve gegevens zijn daarin opgenomen. ‘Dat zou in veel trajecten een enorme tijdswinst opleveren. En daar zijn alle partijen bij gebaat.’ Meer informatie www.fsv.nl/nl/corporate-finance of www.fsvcorporatefinance.nl

FSV CORPORATE FINANCE


SPECIAL FINANCE

Match Plan Corporate Finance

Ten Kate Huizinga Corporate Finance

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Den Haag Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in koop- of verkoop van een onderneming, (her)financiering en bedrijfsfinanciering. www.matchplan.nl

Mazars Berenschot Corporate Finance Plaats Profiel Website

Amsterdam, Rotterdam, Apeldoorn, Breda Advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor o.a. bedrijfsfinanciering. www.mbcf.nl

Meeuwsen ten Hoopen Corporate Finance Plaats Profiel

Website

Baarn Middelgroot advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor o.a. bedrijfsfinanciering. www.mth.nl

Website

Enschede Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in fusies en overnames, bedrijfsoverdracht en bedrijfsfinanciering. www.tenkatehuizinga.nl

Trigentis Corporate Finance Plaats Profiel Website

Maastricht Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in fusies en overnames, bedrijfsoverdracht en bedrijfsfinanciering. www.trigentis.nl

Tresfontaines Corporate Finance Plaats Profiel Website

Amsterdam Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in fusies en overnames, bedrijfsoverdracht en bedrijfsfinanciering. www.tresfontaines.nl

Orchard Finance

Van Baerle Newbolt

Plaats Profiel

Plaats Profiel

Website

Maarssen Onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in financiering en bedrijfswaardering. www.orchardfinance.com

Oreijs Capital & Management Plaats Profiel Website

Oosterhout Onafhankelijk adviesbureau op het gebied van financieel- en strategisch management. www.oreijs.nl

Present Value Corporate Finance Plaats Profiel

Website

Website

Website

Website

Website

Breda Onafhankelijk advieskantoor gespecialiseerd in fusies en overnames, financiering en bedrijfswaardering. www.vanoers-cf.nl

Amsterdam Internationaal advieskantoor op het gebied van accountancy, belastingadvies met een gespecialiseerde unit voor bedrijfsfinanciering. www.pwc.com

Witlox van den Boomen Corporate Finance

Haarlem Zelfstandig onderdeel van RSM Niehe Lancée Kooij gespecialiseerd in bedrijfsfinancieringen. www.evaluent.nl

Plaats Profiel Website

Plaats Profiel Website

Rotterdam Onafhankelijk en internationaal opererend adviesbureau gespecialiseerd in fusies en overnames, financiering en bedrijfswaardering. www.solveigh.nl


Haarlem Onafhankelijk adviesbureau op het gebied van corporate finance en private equity. www.vondel-finance.nl

Rosmalen Onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in bedrijfsoverdrachten en bedrijfsfinancieringen. www.wvdb.nl

Wurff & Partners Plaats Profiel Website

Solveigh Plaats Profiel

Plaats Profiel

Vondel Finance

RSM Evaluent Plaats Profiel

Van Oers Corporate Finance

Amersfoort Onafhankelijk adviesbureau op het gebied van fusies en overnames, bedrijfsopvolging, bedrijfswaarderingen en financieringsvraagstukken. www.presentvalue.nl

PWC Plaats Profiel

Website

Weert Advieskantoor gespecialiseerd in business valuation, conflictmanagement en corporate finance. www.vanbaerlenewbolt.nl

Zeist Onafhankelijke fusie- en overnamespecialist die zich ook bezig houdt met bedrijfsfinancieringen. www.wurffenpartners.nl

Xence Finance Plaats Profiel Website

Amsterdam Onafhankelijk advieskantoor voor strategische kernvraagstukken op het gebied van Finance. www.xence.nl/finance

maart/april 2014 | brookz | 52

BEDRIJFSPROFIEL

‘Juist nu moet je creatief zijn’ Voor Xence is het begeleiden van nancieringstrajecten een middel om ondernemers te helpen bij hun groeistrategie. Autonome groei in combinatie met acquisities, vervolgens een exit en uiteindelijk de verkregen opbrengst weer opnieuw investeren in opportunities: ‘Wij proberen de cirkel rond te maken.’

W

e hoeven er niet om heen te draaien; bancaire nanciering is op dit moment voor veel bedrijven een lastig verhaal, erkent Guido Nienhaus, managing partner van Xence, een klein gespecialiseerd nancieel adviesbureau uit Amsterdam. Maar dat is voor hem geen reden om bij de pakken neer te gaan zitten. ‘Juist in deze markt kunnen wij onze toegevoegde waarde bewijzen door creatief te zijn en buiten de gebaande nanciële paden te denken.’

Reversed listing Novisource Xence is een all nance advieskantoor dat haar klanten ondersteunt bij het oplossen van strategische kernvraagstukken op het gebied van corporate nance: van het ontwikkelen van de ondernemingsstrategie tot het ondersteunen bij fusies, overnames, nancieringen of managementbuy-out’s. Als voorbeeld van ‘out-of the-box’ denken haalt Nienhaus de recente reversed listing aan van Novisource, een aanbieder van interim-professionals op het gebied van business & ICT. Novisource (ca. 25 miljoen euro omzet, ca. 200 medewerkers) was op zoek naar middelen om in grootte de komende drie jaar te verdubbelen naar een omzet van 50 miljoen euro. Nienhaus vond een oplossing in een constructie die in Nederland nog maar zelden is gebruikt. Door het overnemen van de aandelen van het slapende beursfonds 1NOMij, verkreeg Novisource in februari 2014 een eigen notering aan NYSE Euronext Amsterdam. Vanuit deze beursnotering kunnen nieuwe overnames gemakkelijker worden genancierd, onder meer door het uitgeven van nieuwe aandelen. Twee maanden geleden heeft Novisource al een eerste ac-

Guido Nienhaus

quisitie gedaan met de overname van GRiP BI, een adviesbureau op het gebied van ‘big data’.

Gelijkwaardige gesprekspartner Naast de inventieve oplossing van het nancieringsvraagstuk laat het voorbeeld van de reversed listing van Novisource ook zien hoe Xence met haar klanten omgaat. Nienhaus: ‘Bij ons staat de lange termijn en de klantrelatie centraal. Het begint uiteraard met een eerste opdracht, maar vervolgens zijn we vaak jarenlang aan een klant verbonden. We denken mee over de (groei)strategie, helpen bij de nanciering of acquisities en vaak blijven we betrokken tot de uiteindelijke exit naar een strategische koper of een private equity partij. Vervolgens denken we mee over de wijze waarop de verkregen mid-

delen weer kunnen worden geïnvesteerd. Op die manier proberen we de cirkel rond te maken.’ Door zich daarnaast te specialiseren in een beperkt aantal sectoren, zit Xence volgens Nienhaus als een gelijkwaardige gesprekspartner bij haar klanten aan tafel. Focus ligt op de mensen kennisintensieve sectoren zoals ICT, telecom, services, software/SaaS en healthcare. Daarmee onderscheid het adviesbureau zich van veel andere corporate nance spelers in de markt. ‘We kennen de markt en de spelers, we spreken dezelfde taal. Doordat we midden in het netwerk zitten kunnen we snel schakelen, een oplossing aandragen of een match tot stand brengen. Dat is onze kracht.’ Meer informatie www.xence.nl/finance

XENCE FINANCE


BEDRIJFSPROFIEL

‘De klant moet vooral blijven ondernemen’ Lindenaar & Co is een onafhankelijke corporate nance-boutique met een leidende positie in de Nederlandse mid-market. Naast begeleiden van transacties is het ondersteunen bij nancieringstrajecten een belangrijke activiteit geworden. ‘Je krijgt tegenwoordig maar één kans bij de bank. Die wil je wel goed benutten.’

H

et kantoor van Lindenaar & Co is gevestigd in een monumentaal pand aan de rustieke Maliesingel in Utrecht. Maar binnen is het allesbehalve rustig. Er heerst een drukte en een buzz die je eerder bij een reclamebureau dan bij een corporate nance boutique zou verwachten. Rinkelende telefoons, in en uit lopende medewerkers en een interview dat even moet wachten omdat één van de partners nog in gesprek is met een klant. ‘Het is inderdaad even alle hens aan dek’, beaamt Erik Ingeneeger, partner en sinds 2007 aan Lindenaar & Co verbonden. ‘Maar eigenlijk ben ik de afgelopen jaren niet anders gewend. We hebben hier de hele dag veelvuldig contact met klanten, banken en andere nanciële partijen. Met name het ophalen van nanciering is sinds de kredietcrisis een intensief proces geworden waar je al gauw drie tot zes maanden mee bezig bent.’ Even later schuift ook Paul Lindenaar aan die in 2005 – na tien jaar corporate nance-functies bij ABN AMRO en Rabobank – besloot om Lindenaar & Co Corporate Finance op te richten. Het onafhankelijke advieskantoor heeft zich vanaf het begin bezig gehouden met nancieel en strategisch advies op het gebied van fusies en overnames, nancieringen en kapitaalmarkttransacties. Lindenaar & Co richt zich vooral op de Nederlandse mid-market (transacties tussen de circa 5 en 100 miljoen euro) en doet met zes fulltime medewerkers zo’n tien transacties


per jaar. Daarbij staat de langetermijn relatie met de klant centraal. Lindenaar: ‘Het begint vaak met een eerste groeinanciering. Vervolgens doet zo’n bedrijf één of meerdere add-on acquisities en uiteindelijk volgt er meestal een exit naar een participatiemaatschappij of een strategische partij. In al deze situaties is er behoefte aan een klankbord, praktisch advies en vooral hands on ondersteuning. Daarbij is het van het grootste belang dat het management kan blijven ondernemen en zich niet laat aeiden van de dagelijkse business.’

Goede onderbouwing cruciaal Met name het verkrijgen van nanciering is anno 2014 een tijdrovend proces geworden. Want de tijd dat een ondernemer met het opsturen van twee jaarrekeningen even een (her)nanciering kon regelen, is inmiddels wel voorbij. Het is op dit moment cruciaal om een nancieringsaanvraag zorgvuldig voor te bereiden. Ingeneeger: ‘Banken nancieren nog wel, maar eisen een zorgvuldige onderbouwing van een nancieringsaanvraag. Ze willen een heel pakket aan kwantitatieve en kwalitatieve informatie voordat ze de aanvraag überhaupt in behandeling nemen. Uiteraard de recente jaarrekeningen, de prognoses en zo gedetailleerd mogelijke liquiditeitsbegrotingen. Maar daarnaast ook kwalitatieve informatie als de strategie van de onderneming, de kwaliteiten van het management of de speci-

eke bedrijfsrisico’s. In feite moet je een compleet uitgewerkte business-case aanleveren, anders beginnen ze er al niet eens aan.’ Lindenaar: ‘Er zijn op dit moment nog maar drie grootbanken en je hebt per bank slechts één kans om een goede nancieringsaanvraag in te dienen. Die wil je wel goed benutten.’

Seizoensschommelingen Naast de eis dat de informatie een zo’n compleet mogelijk beeld moet geven, is het ook belangrijk dat de cijfers goed gepresenteerd worden. Een veel gemaakte fout is bijvoorbeeld dat de historische cijfers niet gecorrigeerd worden voor éénmalige of buitengewone kosten. Daardoor wordt het resultaat vaak te negatief voorgesteld, wat de nancierbaarheid negatief beïnvloedt. Ingeneeger: Daarnaast is het in de meeste gevallen ook verstandig om de toekomstige cijfers op maandbasis te presenteren, omdat de kredietbehoefte door het jaar heen grote schommelingen kan vertonen.’ Een andere valkuil is dat veel ondernemers denken dat de huisbank hun beste vriend is. Lindenaar: ‘Dat hoeft dus niet per denitie zo te zijn. De huisbank zal misschien eerder geneigd zijn een additionele kredietaanvraag te honoreren, maar dat hoeft nog niet het beste voorstel te zijn. Wij adviseren altijd om de aanvraag tegelijkertijd ook bij andere banken neer te leggen om op die manier offertes met elkaar te kunnen vergelijken en niet

Erik Ingeneeger

Paul Lindenaar

‘Een andere valkuil is dat veel ondernemers denken dat de huisbank hun beste vriend is. Maar dat hoeft dus niet per denitie zo te zijn.’ na een afwijzing helemaal opnieuw te moeten beginnen bij een andere bank.’

Creatieve oplossingen Misschien wel de belangrijkste voorwaarde om tot een succesvolle nancieringsaanvraag te komen is dat de adviseurs van Lindenaar & Co zich goed kunnen verplaatsen in de positie van de bank. Ingeneeger: ‘Voor een bank is het cruciaal dat een bedrijf aan zijn rente- en aflossingsverplichtingen kan voldoen. Met

dat gegeven in ons achterhoofd denken wij ook mee in creatieve oplossingen. Welke zekerheden zijn er aanwezig om het risico voor de bank te verminderen? Is de nanciering ook op te delen in tranches die pas beschikbaar komen bij het behalen van bepaalde targets?’ Deze laatste constructie is bijvoorbeeld toegepast bij twee recente transacties. Lindenaar: ‘Naast nieuwe nancieringen constateren wij ook dat veel bestaande nancieringen door aantrekkende resultaten van de on-

derneming heronderhandeld kunnen worden, op zowel tarieven, aossingsschema als hoogte van de nanciering. Een nanciering arrangeren is vaak een hele puzzel, maar met een goede voorbereiding en de nodige creativiteit is het nog steeds goed mogelijk om als bedrijf (bancaire) nanciering aan te trekken.’

Meer informatie www.lindenaar-cf.com

LINDENAAR & CO

mei/juni 2014| brookz | 55

BEDRIJFSPROFIEL

‘We laten ondernemers vooral zelf nadenken’ Bol Adviseurs helpt ondernemers om hun bedrijf te optimaliseren. Medewerkers van Bol houden de ondernemer een spiegel voor, zodat ze de consequenties van hun eigen handelen inzien. ‘Er zijn weinig ondernemers die ‘nadenken’ in hun agenda hebben staan.

H

et meer dan zestig jaar oude advieskantoor Bol Adviseurs heeft vestigingen in Boxmeer, Nijmegen, Schijndel en Venray (plus een Amsterdamse dependance). De bijna 150 professionals die er werken, hebben uiteenlopende specialisaties. Maar één ding hebben zij met elkaar gemeen: ze begeleiden ondernemers bij de uitdagingen die het ondernemerschap met zich meebrengt. Robèrt Meijer (44) werd zes jaar geleden, vanuit de bancaire wereld, door Bol binnengehaald om een afdeling op het gebied van strategisch advies voor MKB’ers op te zetten. Inmiddels is Bol Corporate Finance een volwaardige afdeling, die zich met meer zaken bezighoudt dan enkel transacties. ‘We zijn geen dealmakers pur sang’, zegt Meijer. ‘We sluiten jaarlijks veel deals, maar de fase voor en na een overname vinden we net zo belangrijk, want daar valt vaak het meest te optimaliseren.’

Nadenken Het verbeteren van het rendement binnen organisaties is een belangrijke doelstelling voor Bol Corporate Finance. Veel ondernemers kloppen momenteel bij het advieskantoor aan, omdat ze hun bedrijf in het huidige economische tij slimmer, efciënter of beter willen inrichten. Zo’n optimalisatieplan moet volgens Meijer voor een MKB’er op één A4’tje passen. Maar dat betekent niet dat Bol de ondernemer bij het handje neemt en een kanten-klaar plan voorkauwt. ‘Wanneer een ondernemer ons om hulp vraagt, dan laten we hem vooral na-


denken’, legt Meijer uit. ‘Een goede adviseur stelt namelijk open vragen, zodat de entrepreneur zijn eigen gedrag herkent, erkent en daardoor actie onderneemt.’ Deze drie fases zijn volgens de Bol-adviseur noodzakelijk om het optimalisatieplan te laten slagen, want een ondernemer moet zelf inzien wat voor consequenties er aan zijn gedrag zitten. ‘Dat is vaak een breekpunt. Ik heb huilende mensen aan tafel gehad die zich ineens realiseerden dat ze hun energie al jaren verkeerd benutten. Er zijn namelijk amper ondernemers die ‘nadenken’, of eigenlijk ‘voordenken’, in hun agenda zetten. Bijvoorbeeld over de invloed van veranderende markten, gewijzigd klantgedrag of nieuwe ontwikkelingen op hun bedrijf.’ Slechts weinig ondernemers kunnen echt met een helicopter view naar zichzelf en hun onderneming kijken. Daar komt de toegevoegde waarde van Bol om de hoek kijken. Meijer: ‘Het ondernemerschap is een eenzaam bestaan, want de meesten missen een goede sparringpartner.’ De ondernemers die beseffen dat de groei van het bedrijf wordt beperkt door hun gedrag, zijn op de goede weg. Maar Meijer merkt dat ondernemers het lastig vinden te bepalen hoe, wanneer en welke acties ze moeten ondernemen. ‘In die fase pakken we ons optimalisatieplan erbij met concrete stappen.’

Spanningsveld Een ander aspect waar Bol Corporate Finance ondernemingen in bijstaat, is de relatie tussen ondernemer en bankier. Deze verhouding staat onder druk sinds

het economische klimaat omsloeg. Ondernemers zagen sindsdien hun nanciële resultaten kelderen en de handen van bankiers zijn inmiddels gebonden door het strikte Basel 3-akkoord. Dit akkoord, waarvan in 2019 alle onderdelen van kracht zullen zijn, eist van banken een hoger bufferkapitaal. Hierdoor neemt voor hen de ruimte om krediet te verlenen aan bedrijven af. De aangescherpte liquiditeitseisen zullen ertoe leiden dat banken meer kapitaal moeten aanhouden. ‘Dat zien we ook nadrukkelijk terug in de praktijk’, vertelt Ralf Stubbe (37), sinds kort in dienst als senior consultant bij Bol Corporate Finance. Als voormalig bankier bij Deutsche Bank, Van Lanschot Bankiers en Rabobank kent hij de werkwijze van de bank als geen ander. ‘Het spanningsveld tussen de ondernemer en de bankier is ook ontstaan omdat ze elkaars taal nog steeds niet spreken. Bovendien heeft een ondernemer tegenwoordig slechts één kans om de bankier te overtuigen dat ze hem moeten nancieren.’ Bol Corporate Finance fungeert als een tolk tussen beide. Wat verwacht de bank van de ondernemer? Welke risico’s ziet de bank en welke zekerheden moeten daar tegenover staan? Of in welke situatie grijpt de bank in en kan de ondernemer zich noodgedwongen melden bij Bijzonder Beheer? Maar ondanks dat de bank nog altijd de belangrijkste kapitaalverschaffer voor het MKB is, ligt de nadruk volgens Stubbe steeds vaker op het vinden van een alternatieve nancieringsmix. ‘In de Verenigde Staten bestaat de

Robèrt Meijer

Ralf Stubbe

‘Het spanningsveld tussen de ondernemer en de bankier is ook ontstaan omdat ze elkaars taal nog steeds niet spreken.’ gemiddelde nanciering voor 20 procent uit een banklening en voor 80 procent uit alternatieve nancieringsbronnen. In ons land is dat exact andersom. Maar die verschuiving is inmiddels ook hier in gang gezet.’

Groeimiddag Hoewel sommige alternatieve nancieringsvormen nog in de kinderschoenen staan, gaan de adviseurs van Bol Corporate Finance er actief mee aan de slag. Zo

zijn er onder andere gesprekken gaande met partijen als Symbid voor het opzetten van een regionaal crowdfundingplatform en NPEX, een aandelenbeurs voor MKB’ers, voor het onderzoeken van een samenwerkingsverband. Daarnaast organiseert Bol Adviseurs regelmatig regionale ‘groeimiddagen’ met thema’s als ‘Hoe haal ik meer rendement uit mijn organisatie?’ of ‘Hoe kom ik aan kapitaal?’. Ondernemers kunnen gratis naar deze sessies komen om te

sparren met adviseurs en te netwerken met collega-ondernemers. Meijer: ‘We vervullen als advieskantoor een belangrijke functie in het delen van kennis en het samenbrengen van mensen. Door deze regelmatige contacten weten we altijd wat er speelt bij MKB’ers en kunnen we onze dienstverlening hierop aansluiten. Bol moet namelijk het beginpunt zijn van iedere ondernemer die wil groeien.’ Meer informatie www.boladviseurs.nl

BOL ADVISEURS


BEDRIJFSPROFIEL

‘Financiering is voor ons veel leuker geworden’ DRV Corporate Finance behoort tot de grotere fusie, overname en nancieringsspecialisten van Zuidwest-Nederland. Het kantoor acteert vooral in de mid-market en heeft veel familiebedrijven als klant. ‘Geld is er genoeg. Alleen is iedereen op zoek naar dat ene pareltje.’

W

ie de website van DRV Corporate Finance bezoekt, ziet als meest recente thumbstone de advisering van DRV bij de herstructurering en kapitaalinjectie van NAC Breda. Bij deze transactie die in februari plaatsvond, hebben 21 nanciers van NAC Breda hun leningen omgezet in aandelen. Naast deze conversie – waarmee de investeerders formeel ook eigenaar zijn geworden – gaven de nanciers ook nog een kapitaalinjectie. Daarmee is volgens de toelichtende tekst ‘de nanciële situatie van de club aanmerkelijk verbeterd en kan er weer gewerkt worden aan een structureel sluitende exploitatie’. ‘Dit was natuurlijk een mooie opdracht voor ons’, beaamt Marco du Pré, partner en adviseur bij DRV Corporate Finance. ‘Want voor ons als kantoor is zo’n klus met een hoog publiciteitsproel een uitzondering. De meeste adviesopdrachten die we doen spelen zich juist achter de schermen af.’ Die vertrouwelijkheid heeft volgens Du Pré op de eerste plaats vooral te maken met de klantenkring van DRV Corporate Finance. Als zelfstandige unit van DRV Accountants & Adviseurs (11 vestigingen, 400 medewerkers) hebben Du Pré en zijn collega’s veel familiebedrijven als klant; bedrijven die bij voorkeur in de luwte opereren. Daarnaast past het volgens Du Pré ook niet zo bij hun mentaliteit om met de zakelijke activiteiten te koop te lopen. ‘De meeste ondernemers hier zijn nogal nuchter en zitten niet te wachten op een mooie thumbstone. Die doen ’s morgens


een deal en gaan ’s middag gewoon weer aan het werk.’

Brede achtergrond DRV Corporate Finance is ontstaan omdat er rond de eeuwwisseling vanuit DRV Accountants & Adviseurs behoefte was aan gespecialiseerde medewerkers die zich fulltime bezig konden houden met complexe opdrachten op het gebied van fusie, overname, bedrijfsverkoop en nanciering. In 2002 kreeg Du Pré, met een achtergrond als due diligence-specialist bij PWC en vijf jaar ervaring als investmentmanager bij participatiemaatschappij Alpinvest, de opdracht een zelfstandige corporate nance-unit op te bouwen. Inmiddels bestaat het corporate nance-team uit 7 medewerkers en zit volgens Du Pré de grootste toegevoegde waarde van DRV Corporate Finance in het feit dat ze een brede achtergrond hebben en volledig dedicated zijn. ‘We weten hoe investeerders denken en hoe je een deal tot stand brengt. We zitten in het proces alsof het ons eigen bedrijf is. ‘ De corebusiness van DRV Corporate Finance bestaat voor een groot gedeelte uit het adviseren bij transacties en nancieringen. Daarbij begeeft DRV zich vooral in de mid-market, transacties tussen de 2 en 50 miljoen euro. Hoewel door de voorzichtige houding van de banken het arrangeren van nancieringen een stuk moeilijker is geworden, beschouwt Du Pré dat eerder als een uitdaging dan als een probleem. De eerste uitdaging is de prijsverwachting van verkoper en koper te mana-

gen. De tweede is het arrangeren van de nanciering. Du Pré: ‘Voor ons als adviseur is het begeleiden van nancieringen veel leuker geworden. Er wordt meer van onze expertise gevraagd en juist nu kunnen wij onze toegevoegde waarde laten zien.’ In de praktijk draait een nanciering volgens Du Pré vaak uit op een combinatie van bancaire nanciering, achtergestelde of converteerbare leningen en informeel kapitaal. ‘Maar er gaat hoe dan ook veel meer tijd in zitten. En de kans dat een nancieringsaanvraag niet doorgaat, is aanmerkelijk groter geworden.’ Voor wat betreft de transactiepraktijk is er volgens Du Pré bij ondernemers aan de koopzijde op dit moment meer dan voldoende animo. ‘We krijgen regelmatig zoekopdrachten van onze klanten, zowel in Nederland als internationaal waar we samenwerken in het netwerk van Moore Stephens International. Er is geld genoeg, maar het aanbod van mooie bedrijven is beperkt. Daarbij is iedereen op zoek naar die ene parel, maar die is zeldzaam. Wie nu met een dergelijk bedrijf de markt op gaat heeft de kopers voor het uitkiezen.’

Performance improvement Vanuit de ervaring met corporate nance activiteiten biedt DRV sinds enige tijd ook performance improvement aan. Ook daarin is de keuze gemaakt om een nieuw team samen te stellen met mensen van buitenaf die beschikken over specieke kennis en ervaring. Du Pré: ‘In sommige gevallen helpen zij ondernemingen die echt in zwaar weer verkeren, maar dat

Robèrt Meijer

Marco du Pré

‘We weten hoe investeerders denken en hoe je een deal tot stand brengt. We zitten in het proces alsof het ons eigen bedrijf is.’ zijn uitzonderingen. Meestal zijn het bedrijven die een slag moeten maken om hun prestaties structureel te verbeteren. Dan staan de adviseurs naast de ondernemer en geven ze hem de tools en de ondersteuning om dit ook te realiseren.’ Volgens Du Pré weten ondernemers vaak zelf ook wel dat er iets moet gebeuren, maar wordt hun agenda opgeslokt door allerlei dagelijkse beslommeringen. Daardoor blijven de essentiële zaken meestal liggen. Du Pré: ‘Door zo’n onder-

nemer te helpen en tijdelijk te ontzorgen kunnen we een bedrijf vaak binnen drie tot zes maanden weer een nieuwe impuls geven. Vandaar dat die trajecten ook worden ingezet om een bedrijf aantrekkelijker te maken voor nanciers en eventuele kopers.’ Zowel DRV Corporate Finance als DRV Performance Improvers verwerft de meeste opdrachten uit het eigen netwerk. In alle gevallen staat de relatie met de klant centraal. Du Pré: ‘Wij doen incidenteel wel

eens een adhoc-opdracht voor een bank, maar dat is dan meestal het begin van een langere relatie. Om die reden is het echte corporate recovery-werk ook niet zo aan ons besteed. Dan word je als advieskantoor toch vooral door een bank ingehuurd om even snel wat knopen door te hakken, terwijl wij altijd vanuit de ondernemer werken. Dat is een groot verschil.’ Meer informatie www.drv.nl/corporate-finance

DRV CORPORATE FINANCE


Investeerder nodig? Kom nu in actie en zet uw propositie op Investormatch.nl

Toegang tot ruim 1200 investeerders! www.investormatch.nl

Heeft u het al gezien…?

De website van het NIRV heeft een nieuw jasje gekregen. Fris, modern en passend bij het succesvolle magazine Van Waarde. Met de vernieuwde website wil het NIRV vooral laten zien wat de leden kunnen betekenen voor (potentiële) eindgebruikers, namelijk waarderen in verschillende concrete situaties. Voor ondernemers, advocaten, DGA’s en accountants moet het makkelijk worden om in contact te komen met onze leden wanneer ze hen willen benoemen als adviseur of onafhankelijke deskundige. Ook de technische functionaliteiten zijn verbeterd. Zo is de vindbaarheid verhoogd en hebben we nu een beter inzicht in de sitestatistieken. Benieuwd? Kijk snel op www.nirv.nl.

opmerkelijkeovername

FOLLOW ME...

Facebook is nu baasje van WhatsApp: 0 likes Facebook’s hebzucht lijkt geen grenzen te kennen. Na Instagram en een mislukte overname van Snapchat heeft het vriendennetwerk nu WhatsApp overgenomen. Facebook-baas Mark Zuckerberg legde voor de overname van de berichtendienst een slordige 14 miljard euro neer. Een astronomisch hoog bedrag. Maar voor dat geld heeft Zuckerberg samen met zijn kornuiten wel toegang tot gegevens van honderden miljoenen gebruikers van de applicatie. En dat blijft niet zonder gevolgen. Veel appers vrezen voor uitwisseling van hun persoonlijke gegevens en schakelen over op concurrent Telegram. Die stond al een paar dagen na de overname op nummer één in de appstore. Toch zegt oprichter van WhatsApp Jan Koum, die plaatsnam in het bestuur van Facebook, dat appers zich geen zorgen hoeven te maken. Data als waar je woont, werkt en wanneer je jarig bent, heeft WhatsApp volgens hem nooit opgeslagen en ook bijvoorbeeld locatiegegevens worden niet verzameld. De overname door Facebook verandert daar volgens hem niets aan.

15

vanwaarde

LANGDURIG SUCCES MINDER GEGARANDEERD Dercksen vervolgt: “Een bedrijf meer dan een decennium succesvol runnen is niet meer gegarandeerd. Overleven is moeilijker. Rond de jaren zestig stonden bedrijven gemiddeld zestig jaar op de S&P beurs. Tegenwoordig is dat nog maar twaalf tot vijftien jaar. De enige zekerheid die organisaties hebben is dat ze te maken hebben met continue veranderingen waarop ze moeten inspelen. En jonge, snelgroeiende organisaties blijken dat beter te kunnen dan grote gevestigde spelers. Hoewel laatstgenoemde voldoende kapitaal en de best brains hebben, hebben zij geen aanpassingsvermogen meer in de genen. De kleine jongere organisaties zijn veel behendiger en succesvoller in het realiseren van business kansen. Die behendigheid is cruciaal om je bestaansrecht te waarborgen en om te groeien. Want andersom geldt ook: met de juiste combinatie van mensen, markt, timing en oplossing kun je heel snel excelleren.”

tief zijn of ontbreken, worden stukken van de organisatie compleet geïsoleerd. Zo zal een innovatie uit regio west nooit in de rest van de organisatie aankomen en visa versa. Verder is er wellicht een mogelijkheid om de mensen in de paarse cirkels effectiever te maken. Als zij iets geniaals doen, maar de rest van de organisatie weet het niet, is er waarde te ‘unlocken’.” Dercksen vervolgt: “Humatica heeft gepionierd met het gebruik van gestructureerde analyses. Dergelijke analyses creëren zeer snel transparantie in het gedrag en de cultuur van een organisatie. Dit is nodig bij het creëren van verbeterpotentieel. Wanneer de cultuur gericht is op goede communicatie, samenwerking door de gehele organisatie en optimaal gebruik van het aanwezige talent, kan flexibel op de markt worden ingespeeld.” WAT VALT ER TE LEREN? Dercksen: “Om terug te komen op het begin van mijn verhaal: de ontastbare zaken bepalen 50-75% van de transactiewaarde van een bedrijf. Toch is slechts 8% van de due diligence budgetten bestemd voor analyse van de organisatie. We merken dat het belang van organisatie due diligence wel in toenemende mate wordt onderschreven, maar dat er gebrek is aan feitelijke objectieve hulp. Daar ligt onze focus.”

METEN METENVAN VANLENIGHEID LENIGHEID Voor Voorde deanalyse analysevan van‘ontastbare’ ‘ontastbare’ waarde waardeen enhet hetveranderpotentieel veranderpotentieel zijn zijnvijf vijfonderwerpen onderwerpenrelevant: relevant:

VOORBEELD VAN SCHAAKSPEL“Als je een bedrijf ziet als een patroon van interacties, in plaats van als een Balans + V&W, kun je interessante dingen waarnemen”, zegt Dercksen. “Zo zijn de mensen in de blauwe cirkels typische spinnen in het web. Zo’n persoon ontbreekt in de regio west. Bovendien, wanneer dit soort mensen vertrekken uit de organisatie, dan blijft er een lege huls over. Ook de oranje cirkel is interessant. Wanneer de relaties in die cirkel nega-

1.1.Heeft Heefthet hetbedrijf bedrijfde debehendigheid behendigheid zich zichaan aantetepassen passenen enteteinnoveren? innoveren? 2.2.Welke Welkegedragspatronen gedragspatronenzitten zittener erinin de deorganisatie organisatie(ref (refafbeelding)? afbeelding)? 3.3.Waar Waarzitten zittenteteveel veelen enteteweinig weinig resources? resources? 4.4.Hebben Hebbende dejuiste juistemensen mensende de juiste juisterol? rol? 5.5.IsIser ergoed goedleiderschap leiderschapen enzijn zijnde de (performance) (performance)managementmanagementprocessen processenjuist? juist?

14

Waardecreatie is een delicaat schaakspel met twee kernelementen: kapitaal en mensen. Toch wordt due diligence nog steeds gedomineerd door diepe financiële analyse. En juist die ontastbare zaken, die 50-75% van de waarde kunnen vertegenwoordigen, zijn cruciaal voor waardecreatie. Vooral de mensen, hun gedrag en de cultuur. Mark Dercksen, operating partner bij Humatica, legt uit.

Goed initiatief om zo de markt te gaan benaderen, werk maar verder uit

dedeskundige

“Investeerders beseffen zich vaak onvoldoende dat medewerkers en hun gedrag de grootste invloed uitoefenen op prestaties en waarde”, zegt Dercksen. “Humatica is 10 jaar geleden opgericht om met feitelijke analyses te focussen op die zachte factoren. Daardoor worden organisatiegedrag en -prestaties minder vaag. Een beter inzicht in de organisatie kan ondernemers veel opleveren. Als je bereid bent beter te begrijpen hoe jouw organisatie werkt, gedrag te vergelijken en best practices te vinden, kan dat interessante kansen creëren om performance en waarde te laten groeien.” PRODUCTIEBEDRIJVEN VERSUS SOFTWAREHUIS Bovenstaande is echter niet zo eenvoudig als het lijkt. Allereerst moet er een belangrijk verschil worden gemaakt tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ economieën. Dercksen: “In een typisch oude economie als een productiebedrijf werden mensen vroeger al met een stopwatch geanalyseerd. Mensen kon men eenvoudig ‘vervangen’. Dat ligt anders bij bijvoorbeeld een innovatief softwarehuis waar kernontwikkelaars een fundamenteel onderdeel van de business zijn. Vertrekken zij, dan verdwijnt met hen de waarde. Hoeveel invloed medewerkers hebben op het behouden of creëren van waarde, verschilt dus per bedrijfstype.” SCHUIVENDE PANELEN TUSSEN BRANCHES Toch is de scheidslijn tussen oude en nieuwe economieën niet zo scherp. “Een typische ‘oude’ economie als de muziekindustrie werd een aantal jaren geleden opgeschud door concurrentie uit onverwachte hoek. Apple en ‘fileshare’ platforms verstoorden het business model tot in de kern. Concurrentie komt dus niet meer enkel vanuit bedrijven in dezelfde business. Organisaties moeten collectief bewust zijn van die bedreigingen en snel actie kunnen ondernemen om deze te voorkomen. Bovendien is snel participeren ook noodzakelijk voor het grijpen van kansen. En dat vereist collectieve behendigheid van management en medewerkers als geheel.”

13

vanwaarde

“Personeel is de sleutel tot

waardecreatie”

Doe nu maar gewoon wat ik zeg, zo doen we het al 30 jaar

12

detransactie

“je wordt de baas, als je het bent”

11

vanwaarde

“Participatie Ruim twintig jaar geleden richtte Theo Spanjaart Intos Interieurmakers op. Hij begon met vijf medewerkers en inmiddels zijn er 120 mensen in dienst. Hoewel het geen vooropgezet plan was, zijn de aandelen in de loop der jaren ‘verdeeld’ over acht mensen. Een goede zet volgens Spanjaart. “Ik weet zeker dat we anders nooit zo’n ontwikkeling hadden doorgemaakt.”

is belangrijk voor de continuïteit van ons bedrijf” “Al na een half jaar besloot ik een derde van de aandelen over te dragen aan een vriend”, vertelt Spanjaart. “Twee jaar later deed ik een percentage over aan een derde persoon en zo groeide het aantal participanten langzaam. Voorwaarde voor mij was en is dat het mensen zijn die zich bewezen hebben, maar ook goed in het team passen. Want wederzijds respect is belangrijk. Je moet veel voor elkaar over hebben. En juist in moeilijkere periodes moet je de last samen dragen.” DEZELFDE FILOSOFIE Spanjaart staat nog steeds volledig achter de keuze voor participatie. “Het is belangrijk voor de continuïteit van het bedrijf. Graag refereer ik daarbij aan de celfilosofie van ondernemer Eckart Wintzen. Die schrijft voor dat zodra een onderneming groter is dan vijftig man, je het moet opsplitsen. Doe je dat niet, dan ken je je mensen niet meer en creëer je robotten. Dat voorbeeld hebben we gevolgd. Alle acht participanten hebben hun eigen team. Ze kennen de mensen persoonlijk, weten wat er speelt. Belangrijk, want de menselijke waarde is bepalend voor je succes. Elke eerste woensdag van de maand komen de acht participanten bij elkaar. En het enige agendapunt is cultuurbehoud. Zo blijven de teams goed op elkaar afgestemd.” VANZELFSPREKENDE BAAS Voor de toekomst overweegt Spanjaart meer participanten te betrekken via Stichting Administratie Kantoor (STAK). “Maar” zegt Spanjaart: “Hoeveel participanten er ook zijn, het is essentieel dat één iemand de baas blijft. Wie dat is moet een vanzelfsprekendheid zijn. Immers, je wordt de baas als je het bent.”

Schakel een RV in

Denkt u na over medewerkersparticipatie? Laat u dan bijstaan door een RV. Die is bij uitstek geschikt om een waardebepaling uit te voeren die als basis dient voor intredende (of uittredende) participerende medewerkers. De RV kan de waardering bovendien afstemmen met de fiscus. Zo kunnen fiscale risico’s in de sfeer van loonheffing worden voorkomen.

10

Bij een faillissement heeft een curator de opdracht het bedrijf te verkopen. Alles van waarde, alle spullen zoals auto’s en inventaris, wordt in opdracht van de bank getaxeerd door een taxateur. Hij bepaalt de executiewaarde, dat is wat het op een veiling zou opbrengen. Een bedrijf bestaat echter niet alleen uit spullen, ook uit goodwill: de ondernemingswaarde, dus de waarde van alle niet direct tastbare elementen. Bij een normale bedrijfsovername wordt de waarde bepaald door wat je als ondernemer in de toekomst kunt verdienen. Die factor heeft een grote invloed op de waarde van het bedrijf. Maar het vreemde is, constateert Moeijes, dat dit gegeven bij een faillissement omdraait. “Dan zijn spullen ineens meer waard dan de onderneming.” TOEKOMST “Voor een curator is het moeilijk die ondernemingswaarde te bepalen. Een RV kan dat wel en is ook in staat om van een failliet bedrijf te bepalen wat in de toekomst wel verdiend kan worden. En dat kan een stuk interessanter zijn.” Toch gebeurt dat in de praktijk heel weinig. Moeijes: “Probleem is dat je een koper moet hebben. Bij een normale bedrijfsovername ga je samen het proces in en loopt het bedrijf gewoon door. De hoogste bieder krijgt het dan. Bij een faillissement wordt van de ene op de andere dag de stekker eruit getrokken. En wordt een curator aangesteld die twee weken de tijd heeft om de zaak af te ronden. Na die tijd vertrekt al het goede personeel en worden klanten nerveus, leveranciers stoppen met leveren, kortom je belandt in een acute situatie. Als je binnen die paar weken geen koper vindt, dan valt het bedrijf uiteen. In de praktijk zie ik dat negen van de tien MKB-bedrijven die failliet gaan klanten niet langer dan een paar weken vasthouden. Daarna is het vertrouwen weg.”

PRE-PACK IN OPKOMST In Angelsaksische landen kennen ze de zogeheten prepack. Dit is momenteel ook in opkomst in Nederland. “In de één tot twee weken voorafgaand aan een faillissement kan er een stille bewindvoerder worden benoemd, de latere curator”, legt Moeijes uit. “Met hem/ haar kunnen partijen onderhandelen over een doorstart. Dus bij het uitspreken van het faillissement ’s morgens, kan bij wijze van spreken ’s middags de doorstart worden aangekondigd. Een ondernemer die bijvoorbeeld verswaren verkoopt, kan hier veel baat bij hebben. Als die failliet wordt verklaard, dan zijn vaak binnen een dag zijn klanten weg. Met een direct aansluitende doorstart niet.”

hetthema

Wat doet de RV bij een pre-pack? Hij doet in één à twee dagen onderzoek naar de waarde van de onderneming. “Net als de curator kan hij werken op no-cure-no-paybasis. Wanneer er dan geen geld beschikbaar is, wordt er niet uitbetaald.” AANDELEN OF DEELNEMINGEN Moeijes voegt toe dat het advies van de RV ook belangrijk kan zijn als in een faillissement activiteiten/bedrijfsonderdelen of deelnemingen zitten die verkocht moeten worden. “Vorig jaar was ik als curator betrokken bij een faillissement van een grote detailhandel. Deze onderneming had aandeelbelangen in een inkooporganisatie die verschillende winkels bevoorraadde. Volgens de inkoop-

Bij een faillissement wordt van de ene op de andere dag de stekker eruit getrokken Een RV is onmisbaar bij een pre-pack-doorstartsituatie RV ONMISBAAR Bij een pre-pack is, in tegenstelling tot een faillissementsverkoop, geen sprake van marktwerking. Bij een pre-pack is meer tijd beschikbaar om een doorstart voor te bereiden dan bij een faillissement en bestaat dus de mogelijkheid dat er een behoorlijke prijs wordt betaald. “Voor spullen is dat niet zo’n groot probleem, die worden standaard getaxeerd’, stelt Moeijes. “Maar een belangrijke waarde is de goodwill-waarde van de onderneming. Een RV is in staat te onderzoeken en onderbouwen wat een onderneming waard is. In negen van de tien gevallen is het RVrapport mijn voornaamste onderhandelingsmiddel. Je kunt stellen dat een RV bij een pre-pack-doorstartsituatie onmisbaar is.”

organisatie was het belang hooguit een paar duizend euro waard. Toen heb ik een RV ingeschakeld. De aandelen zijn uiteindelijk voor 25.000 euro verkocht, dankzij een goed onderbouwd RV-rapport. En dat is weer goed voor de crediteuren.”

9

vanwaarde

pre-pack,

doorstart na faillisSement?

BETREK EEN RV BIJ HET PROCES Michel Moeijes, curator bij Tanger Advocaten, schakelt RV’s in als bij een faillissement activiteiten/ bedrijfsonderdelen of deelnemingen verkocht moeten worden. “Dan is het advies van een RV onmisbaar. Die is erop getraind het belang in een onderneming te waarderen.” Tegelijk ziet hij dat in Nederland steeds vaker pre-pack voorkomt, waarbij eveneens een rol voor RV’s is weggelegd.

8

destelling

7

vanwaarde

“Bij bedrijfswaarderingen moet er meer aandacht zijn voor de cultuur van een onderneming”

oprichter en eigenaar van Id-entity

Register Valuator en Register Accountant bij Verhoff

Hwie-Yang Kwee,

Arjan Slobbe,

eens een bepaald bedrag aan hangen, belangrijk is dat je het bespreekbaar maakt. Daarmee hebben we het over de subjectieve waarde. Als je namelijk op tijd ziet dat er een gedrags- of cultuurverandering moet plaatsvinden, kun je daar voorafgaand aan de fusie op inspelen. Dat is vaak eenvoudiger en succesvoller dan zo’n traject pas na de fusie in gang te moeten zetten.“

waarde van de onderneming. Gelukkig ben je als RV erop getraind alle relevante zaken goed in te schatten en te waarderen. Ook als het om culturele aspecten gaat.”

vreemd dat zoveel fusies mislukken. Te vaak krijgt cultuur geen plekje op de balans, de mensfactor wordt vergeten. Mensen zijn een kostenpost op de verlies- en winstrekening. Terwijl dat het belangrijkste onderdeel is binnen je organisatie. Al zou je er niet

werknemers zullen daar dan wel vatbaar voor moeten zijn. Een verschuiving in de work/life balance van werknemers of op maatschappelijk niveau kan van invloed zijn op het bedrijfsrendement en op de groeipotentie van de onderneming. En daarmee op de

niet met elkaar kunnen samenwerken, omdat de (werk)cultuur van beide bedrijven heel erg verschilt? Het is dan ook niet zo

neming en daarmee voor het succes van het bedrijf. Stel dat het management een zeer hoge arbeidsproductiviteit nastreeft. De

producten elkaar goed aan en wat kan het betekenen voor de winst? Meestal worden nog wel de visie en missie van beide organisaties meegenomen en wordt gekeken of het management met elkaar door een deur kan. Maar wat als de medewerkers

met cliënten en religie kunnen van groot belang zijn. En ook het management is van grote invloed. Want de manier waarop zij leiding geeft aan een organisatie kan heel bepalend zijn voor het benutten van zogenaamde waardecreatoren binnen de onder-

gewaardeerd omdat ze met elkaar willen fuseren. Er wordt dan vooral gekeken naar de financieel-juridische zaken: vullen de

signatuur. De culturele aspecten waren in dit geval erg bepalend voor de waarde. Maar ook zaken als arbeidsethos, de omgang

normen, waarden en gedrag. Natuurlijk moet je machines en gebouwen waarderen, maar wat is die waardering waard als je niet naar de cultuur kijkt? Stel dat er twee bedrijven worden

een bedrijfswaardering. Het kan zelfs een van de grote pijlers zijn voor het verdienen van geld. Zo heb ik een bedrijfswaardering uitgevoerd van een groep van kinderdagverblijven van allochtone

“Het meest waardebepalend in een organisatie? Cultuur. En de dragers van die cultuur zijn medewerkers . Met hun bijbehorende

“Ik weet niet of het tegenwoordig meer zou moeten gebeuren, maar ik kan wel zeggen dat cultuur absoluut van belang is bij

Hwie-Yang Kwee

Arjan Slobbe

6

insight

...want met een realistich plan kan een pensioen mogelijk zijn.

Voor meer informatie

over een periodieke bedrijfswaardering, kunt u contact opnemen met een RV in de buurt: www.nirv.nl/nl/contact/vind-een-rv.

5

vanwaarde

Regelmatige bedrijfswaardering Wilt u gericht werken aan de opbouw van een toekomstig pensioen of succesvolle overname over, zeg, een jaar of drie, vijf of tien? Dan kunt u als ondernemer veel voordeel behalen wanneer u periodiek uw bedrijf laat waarderen door een Register Valuator (RV). René van Dijk, RV en adviseur bij PKF Wallast legt uit.

INZICHT IN MAATREGELEN VOOR

WAARDE-

OPTIMALISATIE Een bedrijfswaardering als periodieke meting is een dienst waar veel vraag naar blijkt te zijn. Van Dijk: “Hiermee kunnen ondernemers samen met een RV een prognose van de toekomstige waarde maken, en daardoor beter sturen op waardecreatie.” HOE WERKT HET “Het begint met het maken van een prognose. Die dient als basis voor de waardering. Vervolgens bekijken we zo’n tien parameters die voor het bedrijf het meest relevant zijn. Werkkapitaalbeheer bijvoorbeeld, en/of margesturing of beoordeling van de geldstromen naar aandeelhouders, financiering en structurering van vastgoed. Sommige zaken zijn waardeverhogend, andere aanpassingen voorkomen discussies bij verkoop. De volgende stap is het schetsen van enkele scenario’s, ook cijfermatig. Als een ondernemer een pensioen wil genereren uit de verkoop van zijn zaak, dan kijken we naar hoe hij er nu voorstaat en wat het effect is als we op bepaalde punten gaan bijsturen. Een ondernemer moet weten waar hij over een aantal jaar wil staan, en of zijn investering dat waard is.” EEN VOORBEELD UIT DE PRAKTIJK Twee eigenaren van een architectenbureau met twintig man in dienst, willen over tien jaar stoppen. “Samen hebben we een plan gemaakt om de waarde van de aandelen te optimaliseren, want dit vormt hun pensioen”, stelt

Van Dijk. “We kijken dus naar waar zij in de tussentijd op moeten sturen. Vragen die je dan onder meer stelt zijn: hoe afhankelijk is de onderneming van de DGA? Hoe wenselijk is dat en hoe breng je daar verandering in? De vraag die nu speelt is het vinden van een opvolger. Als ze die tijdig vinden, dan is dat gunstig omdat ze dan beter voorbereid zijn. Cijfermatig kijken we naar hoe we het risicoprofiel kunnen verlagen en dus ook de disconteringsvoet.” FREQUENTIE Wat zou de frequentie moeten zijn van de periodieke waardebepaling? “Soms is dat eenmaal per jaar, soms twee. Dat is afhankelijk van de grootte van de onderneming en de wensen en doelstellingen van de eigenaren. De kortetermijndoelstellingen kunnen anders zijn dan de langetermijndoelstellingen. Een winstmaximalisatie in twee jaar is anders dan over vijf jaar een verkoopbare onderneming te hebben. Je moet tijd hebben om te sturen.” Van Dijk merkt dat ondernemers soms tegen de kosten van een waarderingsrapport aanlopen. “Je moet voor ogen houden wat het je oplevert, want met een realistisch plan kan een pensioen mogelijk zijn. De kosten hebben we bij PKF Wallast weten te beperken door keuzes te bieden. We kunnen een volledig rapport uitbrengen, maar vaak volstaat een beperkte scope met de belangrijkste onderdelen en waarde-indicatoren uitgelicht. Dit levert soms een besparing op van wel 75%.”

4

vanwoord waarde voor

Van de redactie In de media verschijnen steeds meer berichten over het aantrekken van de economie. Er is licht in de duisternis, maar we hebben we nog een lange weg te gaan. Inzicht in hoe u er als ondernemer voor staat, kan wellicht helpen bij de verdere bepaling van uw bedrijfsstrategie. In deze editie vertelt een Register Valuator hoe een periodieke bedrijfswaardering hierbij uitkomst kan bieden. Misschien heeft u er wel eens over nagedacht om medewerkers meer te betrekken bij uw bedrijf. Een goede optie kan medewerkersparticipatie zijn. Dan kan op vele manieren. In deze editie leest u een verhaal uit de praktijk. Locatie, gebouwen, machines, aanbod van producten en diensten. Zomaar een greep uit de tastbare zaken die wij, Register Valuators, meenemen bij het bepalen van de waarde van een bedrijf. Lastiger wordt het echter wanneer het gaat om zaken waar niet zomaar een ‘prijskaartje’ aan valt te hangen zoals management, personeel, cultuur en gedrag. De vraag is of die ontastbare zaken moeten én kunnen worden gewaardeerd. Want hoe meet je de cultuur van een onderneming? En wat te denken van het management? Wat betekent het voor de waarde en het bestaansrecht van een onderneming als een heel managementteam vertrekt? Hoeveel invloed heeft het personeel op de waarde van een onderneming en in hoeverre is dat te beïnvloeden? In deze editie laten deskundigen uit diverse beroepsgroepen hun licht schijnen over thema’s die verbonden zijn aan gedrag en cultuur van een organisatie. In dit nummer ook aandacht voor de rol die RV’s spelen bij een faillissement of pre-pack. Wat is hun toegevoegde waarde in deze ‘acute’ situaties? Ik wens u wederom veel leesplezier en zonnige zomermaanden toe.

Chris Denneboom voorzitter PR-commissie

3

vanwaarde

Het thema Pre-pack, doorstart na faillissement?

8

De stelling Bij bedrijfswaardering moet er meer aandacht zijn voor de cultuur van de onderneming

6

Insight Regelmatige bedrijfswaardering

4

Voorwoord Chris Denneboom

3

Inhoud Colofon

2

Opmerkelijke overname

15

De deskundige Personeel is de sleutel tot waardecreatie

12

De transactie Participatie is belangrijk voor de continuïteit van ons bedrijf

10

colofon

Reacties [email protected]

Ontwerp/Vormgeving EtopiaBdB, Haarlem

Copyright NIRV

Eindredactie Frank van Ee

Intervolvement Communications

Chris Denneboom Gerben Remmerde

Tekstproductie

Redactie

Van Waarde is het (digitale) magazine van het NIRV (Nederlands Instituut voor Register Valuators) met opiniërende artikelen over de huidige financiële en economische actualiteit en business valuation. Het magazine verschijnt 4 keer per jaar

Wilt u het magazine ontvangen? Mail dan naar [email protected]

2

uitgave van het

MEI 2014

pre-pack,

doorstart na faillissement?

BETREK EEN RV BIJ HET PROCES PERIODIEKE BEDRIJFSWAARDERING Inzicht in maatregelen voor

waardeoptimalisatie

Personeel is de sleutel tot waardecreatie

FINANCIERING Hoe gaat u straks de groei van uw bedrijf financieren? Top 50 Finance. groei, financiering i & bedrijfsovername SPECIAL

Recommend Documents