Gelderse groei gaat verder

Regiovisie Gelderland

Gelderse groei gaat verder

 In 2016 zet de economische groei in Gelderland door, al ligt deze net iets lager dan in 2015, doordat de groei in een aantal belangrijke sectoren iets aan snelheid verliest.  De bouw, en landbouwsector presteren in 2016 nog altijd goed, maar iets minder dan in 2015.

Economische groei Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Rivierenland

2015

2016

2,6% 2,0% 2,4% 2,9%

2,5% 1,8% 2,4% 2,6%

Apeldoorn

 De werkloosheid neemt maar langzaam af. Op de arbeidsmarkt verschuift de werkgelegenheidsbalans verder in de richting van hoger gekwalificeerde (digitale) dienstverlenende beroepen.

Arnhem

Doetinchem

Tiel Nijmegen

ING Economisch Bureau / november 2015

Economische ontwikkeling

Extra groei-impuls door breder herstel De economie groeit. Wat merken ondernemers in Gelderland daarvan? De Gelderse economie heeft de opgaande lijn te pakken. Sinds medio 2013 is sprake van economisch herstel. Gelderland wist in 2014 al met 1,5% te groeien (tegen 1% landelijk). In Zuidwest-Gelderland (Rivierenland) steeg de economische activiteit in 2014 met 2,6% en in de Achterhoek en op de Veluwe met 1,5%. Rivierenland profiteerde van sterke groei in de industrie, bouw en transportsector en de relatief kleine publieke sector. Arnhem-Nijmegen had het meeste last van de magere groei in de zorg, resulterend in een economische groei van 1,2%.

Gelderse economie trekt sneller aan

Gelderland

2% 1%

De economische groei komt in 2015 en 2016 in Gelderland naar verwachting uit op 2,4% en 2,3%. Bedrijven investeren meer in uitbreiding en vervanging van productiecapaciteit en software en computers. Beele, fabrikant van veiligheidssystemen bijvoorbeeld ontwikkelt in Aalten een nieuw productiebedrijf en NXP investeert om de capaciteit van de Nijmeegse chipfabriek uit te breiden. Verder krijgt de werkgelegenheid in Ede een impuls door de nieuwe locatie van leverancier en distributeur Tholu. Met name grotere en exporterende bedrijven zien hun winstgevendheid verbeteren. Daarnaast dragen ook steeds meer binnenlands georiënteerde MKB-bedrijven bij aan de economische groei. Dit geldt onder andere voor de bouwsector. Dat het beter gaat in de bouwsector komt voornamelijk door de woningbouw. Regionaal is het herstel van de woningverkopen en prijzen zichtbaar. Dat is gunstig voor makelaars, notarissen en woonwinkels. De nieuwbouw trekt ook aan, in de eerste helft van 2015 werden bijna 50% meer vergunningen afgegeven voor nieuwbouwwoningen. Een groot deel van de nieuwbouw vindt, momenteel en in de toekomst, plaats in de regio Arnhem-Nijmegen.

Economische groei in procenten 3%

Bredere basis voor groei

Nederland

0%

Groeivoorsprong Rivierenland slinkt Economische groei in procenten 2,9%

2,6%

2,5%

2,4% 2,0%

2,4%

2,6%

1,8%

2015

2016

Veluwe

Achterhoek

Arnhem/Nijmegen

Rivierenland

Bron: raming ING Economisch Bureau

-1% -2% -3% 2012

2013

2014

2015

2016

Bron: CBS, raming ING Economisch Bureau

ING Economisch Bureau

2

Regiovisie Gelderland / november 2015

Consumentenbestedingen

Toename uitgaven luidt herstel detailhandel in De binnenlandse consumptie trekt eindelijk aan. Hoe kunnen ondernemers hiervan profiteren? Consumenten geven weer meer uit. De consumptie stijgt al ruim een jaar en was in het tweede kwartaal van 2015 landelijk 1,4 % hoger dan een jaar eerder. Bovendien is het consumentenvertrouwen flink toegenomen, ook in Gelderland. De arbeidsmarkt verbetert langzaam en de koopkracht krijgt bovendien een impuls door cao-loongroei en de gedaalde olieprijs. Internationale onzekerheden blijven aanwezig, maar voeren minder de boventoon in het vertrouwen. De vooruitzichten voor winkeliers zijn dan ook iets beter. De omzet van de Nederlandse detailhandel groeit in 2015 naar verwachting met 1,5% maar de prijsconcurrentie is fel. Ketens met aansprekende concepten winnen terrein en zetten ‘traditionele’ partijen onder druk. In de winkelstraat maken value-retailers als Primark en Lidl een opmars door. De totale omzet van webshops blijft sterk groeien, ook omdat bestaande winkelketens online marktaandeel naar zich toe willen trekken. Evenementen als het WK beachvolleybal en de Nijmeegse Vierdaagse trekken extra bezoekers voor horeca en winkels. In 2016 kan de provincie profiteren van de komst van de Giro d’Italia naar Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen.

Minder winkels, maar meer keuze

Belangen rondom winkels lopen uiteen

Het aantal fysieke winkels in Nederland daalt. Het winkelaanbod is echter groter dan ooit. Door schaalvergroting groeit het totale winkeloppervlak. Bij Omnisport in Apeldoorn biedt het project De Voorwaarts bijvoorbeeld ruimte aan grootschalige detalihandel zoals Media Markt, Telstar en ToyChamp. Daarnaast blijft het aantal webshops verder stijgen. Landelijk en in de Gelderse regio’s is het aantal webshops in vijf jaar tijd ruim verdubbeld. Er valt voor consumenten voldoende te kiezen. De scheiding tussen kansrijke en kansarme winkelgebieden wordt echter scherper. In de Achterhoek speelt de verschraling van het fysieke winkelaanbod op het platteland door de bevolkingskrimp.

Als uitbreiding van winkelgebieden geen optie is, zal gezocht moeten worden naar optimalisatie en verbetering van de bestaande winkelvoorraad. Het inpassen van de behoefte aan grotere winkeloppervlakten in de bestaande detailhandelsstructuur is een uitdaging voor beleidsmakers, net als het herbestemmen van kansarm (winkel)vastgoed. De strubbelingen in Arnhem rondom het uit te breiden winkelcentrum Kronenburg en de opening van Decathlon in de nabijgelegen Rijnhal maken dit duidelijk. De belangen van inwoners, winkeliers, vastgoedpartijen en overheden lopen niet parallel , maar verdienen wel zorgvuldig te worden afgewogen.

Aantal fysieke winkels daalt in alle Gelderse regio’s Aantal winkelvestigingen, index 2010=100 102 100 98 Nederland 96

Veluwe Achterhoek

94

Arnhem-Nijmegen

92

Rivierenland 2010

2011

2012

2013

2014

2015

Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau


3


Arbeidsmarkt

Werkgelegenheid verschuift naar diensten De afgelopen jaren is de arbeidsmarkt flink opgeschud. Wat is nu de balans voor het aantal banen in Gelderland? Tussen 2007 en 2014 nam de werkgelegenheid in Gelderland met ruim 4.000 banen toe tot 969.000. Binnen de totale werkgelegenheid vinden echter flinke verschuivingen plaats tussen sectoren. Ook binnen een sector verschuift de samenstelling van de banen. Bestaande beroepen zoals boekhouder krimpen maar daar komen ook nieuwe beroepen voor in de plaats, zoals social media experts. De krimp van de werkgelegenheid heeft zich vooral geconcentreerd in de industrie en de bouw, waar meer dan 21.000 banen verloren gingen. Een derde van de in Gelderland geschrapte banen in de bouwsector, verdween in de Achterhoek. Naast de crisis is in de industrie vooral verdergaande automatisering verantwoordelijk voor het banenverlies. Het belang van de industrie voor Gelderland blijft echter aanzienlijk. De sector levert in nog altijd ruim 13% van de toegevoegde waarde. Vooral in de zorg en de specialistische zakelijke dienstverlening kwamen er banen bij. De dienstverlening groeit door de toename van het aantal adviseurs en mensen in creatieve diensten zoals design. De stijging van het aantal zorgbanen was fors maar daar is inmiddels een einde gekomen door de bezuinigingen en stelselwijzigingen.


Banenontwikkeling Gelderland in periode 2007-2014 Sectoren met grootste banengroei

Sectoren met grootste banenverlies

Gezondheids- en welzijnszorg

+ 17.000 banen Zakelijke dienstverlening

+ 11.00 banen

Industrie

- 11.000 banen Bouw

- 10.000 banen

Bron: LISA, berekeningen ING Economisch Bureau

4


Arbeidsmarkt

Werkloosheid neemt langzaam af De Nederlandse arbeidsmarkt herstelt langzaam. Wat zijn de vooruitzichten voor Gelderland? De werkgelegenheid neemt de laatste maanden toe, ook al is er tegenwind door het verdwijnen van banen in de zorg. De arbeidsmarkt wordt flexibeler. Nederland telt inmiddels ruim 1 miljoen ZZP’ers, een toename van 150.000 in vijf jaar. In Gelderland zijn ruim 114.000 ZZP’ers actief, waarvan een kleine 42.000 in de regio Arnhem-Nijmegen. Een deel van hen kiest vrijwillig voor het ZZP-erschap bij een deel is echter ook sprake van een ‘gedwongen situatie’ om aan het werk te kunnen blijven. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de bouw of de zorg.

Werkloosheidspercentage Regio

2014

Veluwe

6,3%

Achterhoek

6,9%

Arnhem-Nijmegen

7,9%

Rivierenland

6,5%

Nederland

7,4%

Bij bedrijven stijgt met name het aantal uitzendbanen. De groeiende werkgelegenheid is vooral terug te zien in het stijgende aantal vacatures. Die indicator bevestigt de verwachting dat de banengroei dit jaar aanhoudt. Net als in de rest van Nederland loopt de werkloosheid in de Gelderse regio’s toch maar langzaam terug. Dit komt omdat mensen, die zich eerder hadden teruggetrokken van de arbeidsmarkt, door het verbeterde arbeidsmarktsentiment ook weer op zoek gaan naar een baan. In 2015 daalt de werkloosheid naar verwachting geleidelijk richting de 6,7% van 7% in 2014. Daarmee blijft de werkloosheid iets onder het landelijke niveau liggen. De arbeidsmarkt is nog altijd ruim en in de Achterhoek zeer ruim. Toch zijn er wel beroepen waarvoor vacatures lastig zijn in te vullen. In ArnhemNijmegen en Food Valley is de arbeidsmarkt voor IT en medische beroepen bijvoorbeeld zeer krap

Hoeveelheid vacatures stijgt Aantal nieuwe vacatures (12-maands gemiddelde) 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2014

2015 Food Valley en Rivierenland Midden-Gelderland en Nijmegen Achterhoek Stedendriehoek en NW-Veluwe

Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau

Bron: CBS


5


Huizenmarkt

Meer transacties en herstel van de prijzen Er zijn nogal wat regionale verschillen in het herstel van de huizenmarkt. Hoe zit dat in Gelderland? In alle regio’s in Gelderland herstelt de woningmarkt. Het aantal transacties lag in 2014 flink hoger dan in 2013. In de eerste helft van 2015 is het aantal woningverkopen met een vijfde gestegen. Ten opzichte van het begin van de crisis is het woningaanbod nog groot, in meerdere gemeenten loopt het aanbod echter wel snel terug. In de regio Arnhem -Nijmegen daalde het aanbod met ruim een derde in twee jaar tijd. Ook in de andere Gelderse regio’s nam het woningaanbod met minimaal een vijfde af.

Meer dynamiek in groot deel Gelderland Op langere termijn zorgt de bovengemiddelde groei van het aantal huishoudens in Rivierenland, maar ook ArnhemNijmegen en op de Veluwe voor dynamiek op de woningmarkt. Na een eerste inhaalslag zullen de regionale prijzen, net als landelijk, met circa 2% per jaar stijgen. In de Achterhoek is de toekomstige dynamiek veel lager en de bevolking ouder. Verstilling van de activiteit op de woningmarkt vindt plaats en de gemiddelde huizenprijzen stijgen naar verwachting minder sterk dan landelijk.

Gemiddelde verkoopprijs– en tijd 2015 derde kwartaal Prijs

Verkooptijd

Regio Arnhem

€ 202.000

118 dagen

Regio Nijmegen

€ 218.000

107 dagen

Regio Apeldoorn

€ 228.000

120 dagen

Regio Ede

€ 243.000

113 dagen

Regio Culemborg

€ 224.000

120 dagen

Nederland

€ 224.000

98 dagen

Bron: NVM

Sterke stijging van de activiteit op de woningmarkt Woningverkopen in Gelderland

30.000 23.479 20.000 12.060 10.000

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1e hj Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau


6


Vooruitzichten

Nieuwe technologie beïnvloedt provincie Hoe groot is de relevantie van de Big 7 technologieën voor de regio? Eerder zijn door ING Economisch Bureau de zeven belangrijkste technologieën richting 2025 benoemd (zie figuur). Stuk voor stuk zijn dit technologieën die zelf of in combinatie voor flinke veranderingen zorgen. In de maakindustrie, landbouw en zorg komen veel van die veranderingen samen. Stuk voor stuk zijn dit sectoren die in de regio sterk zijn vertegenwoordigd.

Hoge complexiteit vraagt om innovatie en aanpassingsvermogen De uitdagingen waar het regionale bedrijfsleven voor staat zijn in alle Gelderse regio’s behoorlijk groot. Doordat er veel verschillende technologieën van invloed zijn op de eerder genoemde sectoren is de veranderopgave complex en lastig voorspelbaar. Dat maakt het van groot belang dat bedrijfsleven en beroepsbevolking zich in de toekomst kunnen aanpassen. Op verschillende vlakken spelen interessante innovatieve initiatieven.

Energie en milieutechnologiesector floreert Voor de Gelderse cleantech en biobased sector is de toekomst van alternatieve energie zeer relevant. Gelderland heeft een aantal voorname spelers op dit terrein en innovaties worden ondersteund door de GreenTech Alliances. Zo levert Tempress in Vaassen ovens en machines voor de fabricage van zonnecellen aan zeven van de tien grootste zonnecellenproducenten. Op Industriepark Kleefse Waard in Arnhem worden veel schone energietoepassingen ontwikkeld zoals waterstof-brandstofcel systemen en een innovatieve waterkrachtinstallatie.


Technologie in de gezondheidszorg

´Big 7´ - belangrijkste technologieën richting 2025

Gelderland heeft met Health Valley, het netwerk dat technologische innovaties in de gezondheidszorg stimuleert door de bundeling van kennis, technologie en ondernemerschap een belangrijke troef in handen voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen maar ook eHealth. Op de Novio tech campus zit bijvoorbeeld Noviosense dat een sensor heeft ontwikkeld die het glucoseniveau in het oog kan meten en draadloos verbinding maakt met een smartphone. Boomerweb uit Ede maakt apps voor zorg op afstand zoals de Wond Zorg App. Deze en andere initiatieven bouwen verder op de sterke zorgsector in de regio.

Gelderland het Silicon Valley van Nederland Met twee grote spelers in de mondiale halfgeleiderindustrie, Besi uit Duiven en NXP in Nijmegen, is Gelderland met recht Silicon Valley in Nederland. Voor de chipindustrie zijn de toename van computing power en internet of things twee zeer belangrijke technologieën voor verdere groei. Naast eigen R&D versterkt ook de nabijheid van Eindhoven met ASML de innovatiepotentie.

Data-gedreven landbouw Ten slotte is precision farming, het toepassen van datatechnologie om opbrengsten te vergroten, voor de landbouw zeer relevant. Voor de sector is het noodzakelijk dat de digitale infrastructuur dit ook mogelijk maakt. In de Achterhoek en Rivierenland wordt 60% van de grond voor landbouw gebruikt. De beschikbaarheid van breedband voor relatief afgelegen agrarische bedrijven is nu zowel mobiel als vast nog onvoldoende. De provincie zet dan ook in op betere digitale bereikbaarheid. Dit kan het aanpassingsvermogen van de sector vergroten. 7

Bron: ING Innovatie Index


Vooruitzichten

Andere vaardigheden ontwikkelen Hoe staat de economie van Gelderland er per saldo nu voor? In vergelijking met Nederland komt Gelderland gemiddeld uit.. De provincie lift mee met de opwaartse tendens voor de nationale economie. Arbeidsmarkt, huizenmarkt en economische groei op korte termijn laten geen uitschieters zien ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Tussen de regio’s bestaan wel duidelijke verschillen. Zo behoort Rivierenland tot de sneller groeiende regio’s, met een sterke private sector, waar de Achterhoek juist kampt met de economische gevolgen van vergrijzing. In stedelijke regio Arnhem-Nijmegen ligt de werkloosheid bovengemiddeld, terwijl op de Veluwe de werkloosheid juist laag is. Kijken we naar de langere termijn dan vormt het Gelderse aanpassingsvermogen een aandachtspunt. Vergroting van de innovatieve investeringen blijft aandacht vragen. Daarnaast kan ook verder worden gewerkt aan het opleidingsniveau en specifieke vaardigheden. De complexiteit van technologische innovaties is weliswaar niet bovengemiddeld groot, maar vereist desalniettemin voldoende aanpassingsvermogen.


Technologie en digitalisering spelen steeds grotere rol voor de arbeidsmarkt De shift van de oude naar een nieuwe economie stelt de Gelderse regio’s voor uitdagingen. Grote steden trekken in toenemende mate vernieuwende bedrijven naar zich toe en productie en distributie worden verder geautomatiseerd. Dat beïnvloedt de regionale arbeidsmarkt. De vraag is of het arbeidsaanbod voldoende aansluit op nieuwe banen die ontstaan in het kielzog van economische groei. Gezien de digitalisering van de economie groeit de werkgelegenheid met name in hogere technische en wetenschappelijke functies. Daaromheen kan op termijn laag– of ongeschoold werk ontstaan. Veel administratief en productiewerk voor middelbaar geschoolden verdwijnt echter. De actieve inzet van bedrijven, werknemers, opleidingsinstellingen en beleidsmakers is dan ook nodig om de vaardigheden van werknemers actueel te houden.

8

Gelderland scoort gemiddeld op kernonderdelen van economie Score boven, op of onder landelijke ontwikkeling

Gelderland

Onderdeel Banen en werkloosheid

0

Dynamiek op de huizenmarkt

0

Economische groei korte termijn

0

Innovatie

0

Economisch groeiperspectief lange termijn

0

+ = bovengemiddeld, 0 = gemiddeld, - = ondergemiddeld


Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter

Of neem contact op met:

Ferdinand Nijboer

Ellen-Marie Koek

Ron Jager

Regio-econoom Gelderland 06 51852971

Rayondirecteur MKB Midden-Gelderland 06 50 67 84 12

Rayondirecteur MKB Veluwe en Stedendriehoek 06 55 39 73 82

Sidney van den Bergh

Renco Kraak

Arnold Hofmeijer

Rayondirecteur MKB Zuid-Gelderland 06 15 01 81 37

Districtsdirecteur GB&I Arnhem-Nijmegen 06 55 88 05 34

Districtsdirecteur GB&I IJsselland 06 27 04 16 12

Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 28 oktober 2015.


9


Gelderse groei gaat verder

Recommend Documents