Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? In deze fiche vind je instrumenten om de interculturele competenties van personeelsleden op te bouwen en te vergroten zodat het diversiteitsbeleid binnen je organisatie dagelijks vorm krijgt. Interculturele competenties zijn een samenspel van werken aan kennis, vaardigheden en houding. De nodige kennis en vaardigheden worden in de eerste plaats bepaald door de functiebeschrijving. Van een manager worden immers andere competenties verwacht dan van een poetsmedewerker. Toch kan je een aantal ondergrenzen trekken die in meer of mindere mate - afhankelijk van de functie - voor iedereen gelden. Om die ondergrenzen vast te leggen is een doorlichting van de functiebeschrijvingen van de organisatie belangrijk. Onmisbare kennis is: een goed inzicht in de visie van de organisatie, basis knowhow over de doelgroepen, kennis van de hulpmiddelen om het diversiteitsbeleid dagelijks in de praktijk om te zetten. De belangrijkste vaardigheden hiervoor zijn: actief luisteren, in dialoog treden, empathie tonen, grenzen stellen, consequent handelen, een open houding aannemen, bereidheid tot leren. Een organisatie streeft naar een kwaliteitsvolle cliëntgerichte zorg waarbij in de mate van het mogelijke en het wenselijke rekening wordt gehouden met de diversiteit in taal, cultuur en leefwereld van de cliënten. De deskundigheid van de medewerkers is daarbij heel belangrijk. Als zorgverleners deskundig kunnen omgaan met verschillen en gevoeligheden van cliënten, collega’s en zichzelf, kunnen ze die verschillen ook inzetten als een meerwaarde in de zorg. Mogelijke acties: Actie Actie Actie Actie Actie
1: 2: 3: 4: 5:
doorlichting van functiebeschrijvingen en nodige competenties werken aan motivatie en houding werken aan kennis werken aan vaardigheden werken met interculturele bemiddelaars
Actie 1: doorlichting van functiebeschrijvingen en competenties In principe moet iedereen binnen de organisatie in staat zijn om zich het ‘diversiteitsdenken’ eigen te maken en er naar te handelen. Natuurlijk kan je hier
een aantal ondergrenzen trekken die in meer of mindere mate - afhankelijk van de functie - voor iedereen gelden. Een functiebeschrijving omschrijft de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van een bepaalde functie. Een duidelijke omschrijving van de jobinhoud zorgt ervoor dat niemand een verkeerde voorstelling heeft van de job. Het is belangrijk om ook de interculturele competenties expliciet in deze functieprofielen op te nemen. ! Aandachtspunt: Weet dat je een aantal algemene vaardigheden en interculturele competenties van iedereen mag verwachten, los van de functie van de werknemers. Voor een doorlichting van functiebeschrijvingen kan je beroep doen op de RESOC’s (Regionaal Economisch Sociaal Overleg Comite’s). www.resocantwerpen.be www.resocmechelen.be www.resockempen.be
Actie 2: werken aan motivatie en houding Er heerst bij heel wat zorgverleners weerstand tegenover een diversiteitsbeleid. Nochtans is net motivatie een van de voorwaarden voor goede interculturele competenties. Zonder die wil is kennis verwerven en vaardigheden ontwikkelen om te leren omgaan met andere culturen moeilijk. Daarom is het belangrijk om te werken aan die motivatie bij zorgverleners. Dat kan door vooroordelen, negatieve ervaringen, wij-zij-denken te doorbreken en meer de nadruk te leggen op de overeenkomsten in plaats van op de verschillen. Een open houding is hierbij fundamenteel. Naast de motivatie is ook de houding van essentieel belang voor goede interculturele competenties. Je moet je er namelijk van bewust zijn dat mensen met een diverse achtergrond anders handelen en denken vanuit andere referentiekaders. Als die gevoeligheid er niet is, is de kans op onbegrip en frustratie niet ondenkbeeldig. Maar dit mag niet leiden tot stereotypering en hokjesdenken. Mensen zijn in de eerste plaats individuen en geen vertegenwoordigers van hun cultuur. Je kan deze weerstanden wegwerken door enerzijds het onbekende weg te nemen en anderzijds ook de nadruk te leggen op de gelijkenissen in plaats van verschillen tussen mensen. Ga na op welk niveau de weerstanden zich situeren. Is het een kwestie van niet kunnen, niet willen, niet moeten, niet mogen of niet durven?
! Aandachtspunt: Een mogelijke valkuil bij interculturaliteit is culturele verschillen overschatten. Voor begeleiding bij hoe weerstanden detecteren en hoe er mee omgaan kan je beroep doen op het Antwerps minderhedencentrum de8.
Actie 3: werken aan kennis Kennis verwerven over andere culturele gewoonten en gebruiken is belangrijk om communicatie te doen slagen. Hierdoor kan je vaak meer begrip opbrengen voor verschillen omdat je de redenen voor het ‘anders’–zijn en de achterstelling beter begrijpt. Er zijn verschillende redenen die ertoe bijdragen dat etnisch-culturele minderheden soms ‘anders’ zijn en met achterstelling te maken hebben. Naast cultuur werken bijvoorbeeld ook de sociaal, economische en juridische situatie, scholingsgraad en positie op de arbeidsmarkt achterstelling in de hand. ! Aandachtspunt: Een mogelijke valkuil bij kennis verwerven, is overculturalisering. Kennis is één zaak, maar een goede houding aannemen en de juiste vaardigheden ontwikkelen zijn hierbij minstens even belangrijk. Bovendien bestaat het gevaar om culturele elementen te veralgemenen. Het is aangewezen om altijd uit te gaan van het individu dat voor je staat, los van zijn of haar culturele en religieuze achtergrond. Om de culturele kennis van zorgverleners te verhogen, kan je beroep doen op het Antwerps minderhedencentrum de8.
Actie 4: werken aan vaardigheden Actief luisteren en dialogeren zijn de belangrijkste vaardigheden bij diversiteitshandelen. Met de nodige empathie op zoek durven en kunnen gaan naar wat de andere wil of niet wil, bedoelt en niet bedoelt. Dat is de kern van de zaak. Dit betekent niet dat je dus sowieso akkoord moet zijn met andere meningen,
ideeën en verzuchtingen. Het betekent wel dat je pas duidelijk kan communiceren als je de andere goed begrepen hebt. Interculturele spelen, methodieken, vormingen zijn interessant om deze vaardigheden te ontwikkelen, te verbeteren en te leren omgaan met vooroordelen. •
Het Rafa Rafaspel is een spannend en leerrijk spel voor 12 tot 40 deelnemers. Spelers uit twee verschillende culturen leren er elkaars regels doorgronden.
•
Het waarden- en normenspel Quickslag leert je hoe communicatie kan mislopen en toont de hiërarchie in waarden en normen binnen verschillende culturen.
•
De methodiek BOSPAD is een hulpinstrument om de hulpverlener te ondersteunen in (cultuur)verschillen tussen de cliënt en zichzelf. Bij deze methode moet je een aantal vragen beantwoorden over vb. de persoonlijke waarden en normen en die van anderen. Er wordt hierbij van iedereen verwacht om respect te hebben en open te staan voor elkaar.
•
Intervisie is een goede methodiek om van elkaar te leren en te zien hoe een ander iets aanpakt. Door elkaar feedback te geven, leer je je eigen zwakke en sterke vaardigheden kennen.
! Aandachtspunten: •
Let op voor het feit dat, zonder de nodige vaardigheden, de communicatie in de meeste gevallen heel moeizaam verloopt. Daarom is het belangrijk om te werken aan vaardigheden van zorgverleners.
•
Er bestaan verschillende methodieken om rond dit thema te werken. De keuze van de juiste methodieken moeten doordacht gebeuren en steeds in functie van je doelstellingen. Op www.cocosnet.be vind je meer oefeningen, spelvormen en materialen. Als je wil werken aan vaardigheden, kan je beroep doen op het Antwerps minderhedencentrum de8.
Actie 5: werken met interculturele bemiddelaars Zorgverleners die ondanks kennis, vaardigheden en motivatie nog steeds moeite hebben om interculturele bruggen te slaan, kunnen beroep doen op interculturele bemiddelaars. Een interculturele bemiddelaar?
•
is een tussenpersoon
•
spreekt verschillende talen
•
kent waarden en normen binnen verschillende culturen
•
heeft als basisexpertise ‘cultuurvertalen’ om de culturele kloof tussen de allochtone cliënten en de zorgverlener te dichten
•
is gevormd in een specifiek vakgebied (momenteel gezondheid of onderwijs)
Interculturele bemiddelaars worden vaak ingezet in de gezondheidszorg (meer bepaald in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen), maar ook bij Centra voor Leerlingen Begeleiding (CLB’s), Geestelijke gezondheidscentra... De vraag naar interculturele bemiddelaars is groter dan het aanbod onder andere door het huidige subsidiebeleid. !Aandachtspunt: Gebruik interculturele bemiddelaars waarvoor ze dienen. Ze zijn geen tolken maar wel culturele bruggenbouwers. Meer info? Over het profiel van interculturele bemiddelaars, functie en takenpakket, belangrijke knelpunten bij het gebruik van intercultureel bemiddelaars… Hans Verrept, federale overheidsambtenaar Gezondheid, 02 629 21 11, www.health.fgov.be
