NorNed
Europese schakel voor de toekomst
NorNed
Europese schakel voor de toekomst
Elektriciteit is vanzelfsprekend in ons dagelijks leven. Zonder er verder bij stil te staan gaat het licht aan, pruttelt de koffie en zuigt de stofzuiger op turbo. Maar die vanzelfsprekendheid is er niet zomaar. Nederland heeft een goed functionerend systeem voor de elektriciteitsvoorziening. TenneT is verantwoordelijk voor het landelijk transportnet. Als beheerder van het landelijke transportnet, ook wel Transmission System Operator (TSO) genoemd, wil TenneT snel inspelen op ontwikkelingen in de Noordwest-Europese energiemarkt. Een verbinding tussen Nederland en Noorwegen past in het beleid van de Europese Unie om markten aan elkaar te koppelen en de marktwerking te vergroten.
NorNed in een notendop Tussen Noorwegen en Nederland leggen Statnett en TenneT de langste onderzeese hoogspanningskabel ter wereld aan. Een bijzonder project. In deze folder leest u er meer over. Statnett en TenneT zijn de beheerders van het landelijk hoogspanningsnet, ook wel Transmission System Operators (TSO’s) genoemd. Statnett beheert het landelijk transportnet van Noorwegen, TenneT is de TSO van Nederland. Beide verzorgen in hun land het transport van elektriciteit van de bedrijven die elektriciteit opwekken (de producenten) naar de afnemers (regionale netbeheerders). Het NorNed-project is een gezamenlijk project van beide TSO’s.
Wat is NorNed? De NorNed-kabel is een onderzeese hoogspanningskabel die de Noorse en Nederlandse elektriciteitsnetten met elkaar verbindt. In totaal is de NorNed-kabel 580 kilometer lang en heeft een capaciteit van 700 megawatt (MW). Dat is genoeg om de helft van Amsterdam van elektriciteit te voorzien. Via de kabel kunnen Statnett en TenneT stroom uit Nederland naar Noorwegen transporteren en andersom.
Waar ligt de kabel? De hoogspanningsverbinding ligt op de kortste verbinding tussen Noorwegen en Nederland. De aansluitpunten zijn Feda op de zuidkust van Noorwegen en Eemshaven in Groningen. In beide landen sluiten de TSO’s de kabel aan op hun bestaande hoogspanningsnet.
Tijdpad Het NorNed-project kent een lange geschiedenis. De eerste voorbereidingen startten in 1994. De uitvoering van het project is begonnen in 2005 en het daadwerkelijke kabelleggen in het voorjaar van 2006. Volgens planning is de kabel in het vierde kwartaal van 2007 in bedrijf. TenneT publiceert op haar website de precieze datum waarop de kabel beschikbaar komt voor de markt.
Waarom een nieuwe verbinding? Nederland heeft sterke elektriciteitsverbindingen met Duitsland en België. Een deel van de stroom die Nederland ‘vraagt’ komt uit het buitenland. Om leveringszekerheid te kunnen blijven garanderen wil TenneT markten koppelen waarmee we nog niet zijn verbonden.
Kerncijfers Onderstaand ziet u enkele kerncijfers van NorNed: • lengte kabel: 580 km • kabelcapaciteit: 700 MW • totale projectkosten: geschat op EUR 600 miljoen • 24 vergunningen in vier landen • 22 overeenkomsten met bestaande kabel- en leidingeigenaren
• kabel aan land in Feda (Noorwegen) en Eemshaven (Nederland) • gewicht zeekabel: enkele kabel 37,5 kilogram per meter dubbele kabel 85 kilogram per meter • spanning: + 450 kV (kilovolt) en –450 kV • maximum zeediepte: 410 meter
NorNed is synergie Energieproductie
Nederland maakt deel uit van het Noordwest-Europese hoogspanningsnet. Ons land ligt ‘elektrisch gezien’, aan de rand van Europa. Dankzij de NorNedverbinding komt Nederland meer centraal in Europa te liggen. Als een soort ‘stroomkruispunt’ zijn we straks verbonden met andere hoogspanningsnetten en elektriciteitsmarkten.
Noorwegen
Noorwegen en Nederland vullen elkaar aan als het gaat om productie en verbruik van elektriciteit. In Nederland verbruiken we ’s nachts minder elektriciteit dan overdag. In Noorwegen is er ’s nachts een relatief hoog energieverbruik. Beide landen kennen verschillende vormen van energieverbruik: Noorwegen heeft elektrische verwarming, Nederland kent verwarming met gas.
Nederland
Verschillen Ook de wijze van energieproductie in beide landen verschilt. In Noorwegen zorgt waterkracht voor 99% van de opwekking van elektriciteit, een duurzame manier van energieproductie. Centrales zetten de kracht van vallend water in, om duurzame groene stroom op te wekken.
Water Gas Kolen Kernenergie Wind Overige
De papieromwikkelde kabel in het procesvat voor droging en olie-impregnatie
Nederland kent met name fossiele energieopwekking door gas en kolen. Via de NorNed-kabel kunnen Nederlandse marktpartijen straks duurzaam geproduceerde waterkrachtelektriciteit importeren. Dat zal met name overdag zijn, tijdens onze piekmomenten in elektriciteitsverbruik.
20000
20000
18000
18000
16000
16000
14000
14000
12000
12000
10000
10000
8000
8000
6000
6000
4000
4000
2000
2000
0
0
20000
20000
18000
18000
16000
16000
14000
14000
12000
12000
10000
10000
8000
8000
6000
6000
4000
4000
2000
2000
0
0
Verbruik zomer en winter MW 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 uren 0 2 4
20000 Nederlandse
20000 dan elektriciteitscentrales draaien ’s nachts op een lage belasting, 18000 gebruikt Nederland immers weinig elektriciteit. Afschakelen van de productie16000 16000 eenheden kan echter niet, of slechts gedeeltelijk, omdat de centrales op tijd weer 14000 14000 klaar moeten zijn voor de ochtendpiek. Met de NorNed-kabel kunnen Nederlandse 12000 12000 10000 centrales hun productiecapaciteit 's nachts beter benutten en exporteren 10000naar 8000 8000 Noorwegen. 18000
6000
6000
4000
4000
Noorwegen kan ’s nachts in haar eigen energieproductie voorzien, maar 2000geeft de voorkeur aan import van voordeliger elektriciteit die Nederland ’s nachts produceert. 0 0 20 22 24 Bovendien kan Noorwegen haar stuwmeren (die ook niet onuitputtelijk zijn) dan sparen en overdag inzetten, om energie aan Nederland aan te bieden tijdens onze Nederland 20000 dure piekuren. 20000 2000
6 8 10 12 14 16 18
MW 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 uren 0 2 4
Benutten productiecapaciteit
Noorwegen
18000
18000
16000
16000
14000
14000
12000
12000
10000
10000
8000
8000
6000
6000
4000
4000
2000
2000
0
0
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 6 januari 2006
6 juli 2004
Kabeltransportgoot op het kabellegschip
De techniek van NorNed De NorNed-kabel komt in de zeebodem te liggen. De aanleg van de kabel gebeurt vanaf een kabellegschip. Converters zetten gelijkstroom om in wisselstroom en andersom. Het uitrollen van de kabel gebeurt in delen die op zee aan elkaar worden gekoppeld. Elke keer als een deel van de kabel is geplaatst, wordt de kabel ter bescherming ingegraven in de zeebodem of, waar ingraven niet mogelijk is, afgedekt met een laag stenen. Het kabelleggen wordt alleen bij gunstige weersomstandigheden (rustige zee) gedaan.
Getallen Van de 580 kilometer hoogspanningskabel leggen we 420 kilometer in ondiep water (tot 50 meter diepte). 160 kilometer kabel komt op een diepte tot maximaal 410 meter te liggen. De dubbele kabel weegt ongeveer 85 kilo per meter, de enkele 37,5 kilo per meter. Het totale gewicht is zo’n 47.000 ton. De productie van de kabel vindt plaats in fabrieken in Zweden en Noorwegen. De eerste 270 km van het traject van Eemshaven naar Noorwegen bestaat uit een dubbele kabel. Statnett en TenneT hebben hier in overleg met Nederlandse en Duitse overheden gekozen voor een dubbele kabel, mede uit milieuoverwegingen. Uit efficiencyoverwegingen is in de diepere delen van de zee gekozen voor twee enkele kabels.
Van gelijkstroom naar wisselstroom Bij lange wisselstroomverbindingen van enkele honderden kilometers treedt veel energieverlies op. Gelijkstroomverbindingen hebben dit nadeel niet. De NorNed-kabel is daarom een gelijkstroomverbinding. De hoogspanningsnetten op het vasteland van Noorwegen en Nederland bestaan echter uit wisselstroom. Daarom zijn grote ‘omvormers’ nodig om de gelijkstroom om te zetten in wisselstroom. Zowel in het Noorse Feda als in Eemshaven komen converters. Converters nemen veel ruimte in beslag. Het convertergebouw in Eemshaven heeft een oppervlakte van zo’n drie voetbalvelden.
Aanpassing stations TenneT past het bestaande hoogspanningsstation in Eemshaven aan met een aparte aansluiting en een extra transformator, om zo de NorNed-verbinding te koppelen aan het Nederlandse transportnet. Daarnaast is er op enkele kilometers van het bestaande hoogspanningsstation een nieuw . Daarnaast is er op enkele kilometers van het bestaande hoogspanningsstation een nieuw convertergebouw gebouwd. De weersomstandigheden in Eemshaven maken het nodig dat de converter in een gebouw staat; zilte wind en opstuivend zand kunnen de converter beschadigen. De converter in Feda komt grotendeels in de openlucht te staan, omdat Feda zo’n 60 kilometer landinwaarts is gelegen aan een fjord.
Koppeling van elektriciteitsmarkten De NorNed-kabel koppelt Nederland niet alleen letterlijk aan Noorwegen. Via het principe van marktkoppeling verbindt de NorNed-kabel straks ook de Nederlandse en Noorse elektriciteitsmarkten door de electriciteisbeurzen APX en Nord Pool Spot met elkaar. Op de elektriciteitsbeurzen APX in Nederland en Nord Pool Spot in Noorwegen vindt de daghandel in elektriciteit plaats. Hier wordt elektriciteit verhandeld voor levering op de volgende dag. Marktpartijen kopen en verkopen elektriciteit tegen de best mogelijke prijs van dat moment. Bij marktkoppeling weet de koper niet van wie hij precies elektriciteit koopt en of het daarbij om een grensoverschrijdende transactie gaat.
Stabielere elektriciteitsprijs De TSO’s Statnett en TenneT laten het stroomverkeer op de NorNed-kabel zoveel mogelijk vrij en stellen de capaciteit van de NorNed-kabel ter beschikking aan de elektriciteitsmarkten APX en Nord Pool Spot. Hierdoor kunnen de beurzen elektriciteit kopen (en verkopen) in het land met de meest voordelige prijs van dat moment. Er ontstaat zo meer internationale handel. De stroomprijzen in beide landen verschillen nu nog van elkaar. Door APX en Nord Pool Spot met elkaar te verbinden zullen de prijzen dichter naar elkaar toegroeien.
In Europa zal een goede balans tussen vraag en aanbod in combinatie met ‘open grenzen’ uiteindelijk leiden tot een stroomprijs die voor alle marktpartijen en ook consumenten en bedrijfsleven aanvaardbaar is. Marktkoppeling biedt de mogelijkheid om dit te realiseren, want door goede internationale samenwerking is verdere uitbreiding van marktkoppeling naar aangrenzende landen mogelijk.
Terugverdienen investering Vraag en aanbod van de marktpartijen bepalen de hoogte van de elektriciteitsprijs in Noorwegen en in Nederland. Ook nadat de prijzen meer naar elkaar zijn toegegroeid, blijft een prijsverschil tussen beide landen bestaan. Dit prijsverschil geldt als opbrengst voor beide TSO’s. Hiermee zullen ze de totale projectkosten van EUR 600 miljoen terugverdienen. De opbrengsten gebruiken de TSO’s daarnaast voor verdere versterking van de grensoverschrijdende verbindingen.
Voordelen van de NorNed-kabel De NorNed-kabel levert profijt op voor verschillende partijen in Noorwegen en Nederland. Zowel de maatschappij, energiemarkt, elektriciteitsgebruikers als TSO’s hebben voordeel van de kabel. Deze voordelen legitimeren de aanzienlijke investering voor aanleg van de kabel door Statnett en TenneT. Voordelen voor de TSO’s Het grote voordeel van de NorNed-kabel voor TenneT en Statnett is dat de leveringszekerheid van elektriciteit in Nederland en Noorwegen nog beter kan worden gewaarborgd. TenneT en Statnett versterken hun positie in de Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt. Nederlandse energiecentrales kunnen daarnaast hun productie in de nacht beter benutten, omdat Noorwegen ‘s nachts elektriciteit vraagt.
Voordelen voor de markt Het inkopen van elektriciteit in Nederland zal naar verwachting goedkoper worden. Het aanbod neemt toe, terwijl de energievraag gelijk blijft. Het is een economisch principe dat in zo’n situatie de prijzen dalen.
Voordelen voor de maatschappij Dankzij de NorNed-kabel zal er meer internationale handel plaatsvinden. Dit zal bijdragen aan stabielere elektriciteitsprijzen in Noordwest-Europa, want naar verwachting zullen de elektriciteitsprijzen in Noorwegen en Nederland naar elkaar toegroeien. De elektriciteitsprijzen die APX en Nord Pool Spot dagelijks van uur tot uur bepalen zullen minder fluctueren. En dat leidt weer tot een stabielere elektriciteitsprijs.
Voordeel voor eindverbruikers De prijzen voor inkoop van elektriciteit zullen in Nederland naar verwachting licht dalen. Uiteindelijk profiteren de consumenten en bedrijven hiervan door een lagere prijs per verbruikte kilowattuur (kWh) te betalen.
NorNed en de omgeving Statnett en TenneT houden bij de aanleg van de NorNed-kabel nadrukkelijk rekening met de kwetsbare omgeving waarin de onderzeese hoogspanningskabel aangelegd wordt. De projectgroep zorgt ervoor dat de flora en fauna in de Waddenzee zo min mogelijk last hebben van de aanleg van de kabel. TenneT en Statnett zijn zich bewust van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Nieuwe hoogspanningslijnen en hoogspanningskabels worden zo goed mogelijk ingepast in de omgeving. Bij de aanleg van de NorNed-kabel wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met de wensen van overheden, belangenorganisaties, bedrijven en omwonenden.
Randvoorwaarden Verschillende aspecten bepalen de ligging en locatie van de NorNed-kabel: • ruimtelijke randvoorwaarden (milieu, ligging van natuurgebieden, scheepvaartroutes) • elektrotechnische randvoorwaarden (magnetisch veld, bodemgesteldheid) • organisatorische randvoorwaarden (kosten, tijdspad) • beleidskaders van de overheid (ruimtelijke plannen, wet- en regelgeving)
Overleg Een deel van de NorNed-kabel ligt in de Waddenzee. Dit is een gebied met veel aandacht voor flora en fauna. De precieze ligging van de onderzeese hoogspanningskabel is uitgewerkt in overleg met overheden en belanghebbenden. Waddenkust bij Eemshaven
Colofon Dit is een uitgave van TenneT TSO B.V. Juni 2007 Tekst Vormgeving Fotografie Druk
: afdeling Concernzaken : Gerard Wagemans, Velp : TenneT en Statnett : Roos en Roos, Arnhem
Project met financiële steun van de Europese Unie, begroting trans-Europese netwerken.
Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus 718 6800 AS Arnhem Telefoon
026 373 11 11
Telefax
026 373 11 12
E-mail
[email protected]
Website
www.tennet.org
