Europees Recht. Cursus + Lessen + Arresten. Jonathan Van Dooren

                             

    Europees  Recht     Cursus  +  Lessen  +  Arresten     Jonathan  Van  Dooren    

JVD  

 

Europees  Recht  

Europees  Recht   Inhoud  

Deel  I:  Inleiding   • A.  Historiek  van  de  Europese  Gemeenschappen  en  de  Europese  Unie   o Niet  Communautaire  initiatieven  tot  Europese  Samenwerking    Marshall-­‐plan,  OEES  en  OESO    Benelux    COMECON    De  Raad  van  Europa    EFTA   o Communautaire  initiatieven  tot  Europese  samenwerking/integratie    EGKS    E.P.G  en  E.D.G    EURATOM    EEG   • B.  De  uitbreiding  van  de  Europese  Unie   o Toetreding  1  tot  4   o 5e  en  6e  EU-­‐uitbreiding   o Verdere  EU-­‐uitbreidingen  in  de  toekomst   • C.  Versteviging  en  uitdieping  van  de  EU  via  de  interne  markt   • D.  Het  Verdrag  betreffende  de  Europese  Unie  (Verdrag  van  Maastricht)   • E.  Het  Verdrag  van  Amsterdam   o Inleiding   o Innovaties    Justitie  en  binnenlandse  zaken    Mensenrechten    Beleidsmaatregelen  ten  behoeve  van  de  burger    Extern  beleid    Institutionele  wijzigingen    Flexibiliteit  –  nauwere  samenwerking   o Structuur    Algemene  bedenkingen   • F.  Het  Verdrag  van  Nice   • G.  De  Europese  Conventie  en  het  Verdrag  tot  vaststelling  van  een  Grondwet   voor  Europa   • H.  Het  Verdrag  van  Lissabon   o Algemeen   o De  belangrijkste  vernieuwingen   o Het  VEU   o Het  VWEU   o Toekomstige  wijziging  van  het  Verdrag  n.a.v.  economische  crisis?                  

 

2  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  II:  Bronnen   • A.  Primaire  rechtsbronnen   • B.  Akkoorden  door  de  Unie  gesloten   • C.  Afgeleid  Unierecht   o Wetgevingshandelingen    Verordening    Richtlijn    Besluit   o Niet-­‐  wetgevingshandelingen   o Niet-­‐bindende  rechtshandelingen   • D.  Andere  bronnen   • E.  Vindplaatsen   • F.  Rechtsleer   • G.  Citeerwijzen   • H.  Internet     Deel  III:  De  instellingen  van  de  Unie   • A.  Het  Europees  Parlement   o Samenstelling   o Besluitvorming   o Bevoegdheden    Wetgevende  bevoegdheden    Controlerende  bevoegdheden   • B.  De  Europese  Raad   o Samenstelling   o Besluitvorming   o Bevoegdheden   • C.  De  Raad   o Samenstelling   o Besluitvorming   o Bevoegdheden   • D.  De  Commissie   o Samenstelling   o Besluitvorming   o Bevoegdheden   • E.  Het  Hof  van  Justitie   o Samenstelling   o Bevoegdheden   • F.  De  Europese  Centrale  Bank   • G.  De  Rekenkamer   • H.  Andere  organen                  

 

3  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  IV:  Rechtsbescherming   • A.  Relatie  Hof  van  Justitie  –  Gerecht   • B.  Statistische  gegevens   • C.  Toegang  tot  het  Hof  van  Justitie  –  Gerecht   o Onderscheid  rechtstreekse  en  onrechtstreekse  procedure   o Rechtstreekse  toegang  to  het  Hof  van  Justitie  en  het  Gerecht   o Procesverloop    Rechtstreekse  beroepen    Prejudiciële  vragen   • D.  Rechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie:  beroep  wegens  niet-­ nakoming   o Commissie  tegen  lidstaat    Procedure    Gevolgen  van  een  veroordeling    Arrest  Waterkeyn    Artikel  260,  lid  2  VWEU   o Lidstaat  tegen  lidstaat   • E.  Rechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie/Gerecht:  specifieke   procedures   o Beroep  tot  nietigverklaring   o Beroep  wegens  nalaten   o Beroep  tot  schadevergoeding    Schade  ingevolge  dienstfout  van  ambtenaar    Schade  n.a.v.  EU-­‐rechtshandelingen  van  wetgevende  aard   • F.  Onrechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie   o Bevoegdheidsverdeling  nationale  rechter/Hof  van  Justitie   o Interpretatie  van  het  Unierecht   o Geldigheidscontrole    Grenzen  aan  de  bevoegdheid  van  de  nationale  rechter  bij   geldigheidscontrole    Relatie  tot  wettigheidscontrole  volgens  Art.  263  VWEU    Gevolgen  van  de  ongeldigheid   • G.  Adviesbevoegdheid  van  het  Hof  van  Justitie     Deel  V:  Verhouding  nationaal  recht  –  EU-­recht:  Voorrang  en  directe  werking   • A.  Voorrangsbeginsel   o Grondslag   o De  voorwaarden  van  het  voorrangsbeginsel   o De  reikwijdte  van  het  voorrangsbeginsel   o Gevolgen   • B.  Directe  werking   o Vallen  vragen  over  directe  werking  binnen  de  prejudiciële  bevoegdheid   van  het  Hof?   o Grondslag  voor  directe  werking  van  verdragsbepalingen   o Voorwaarden  voor  directe  werking  van  verdragsbepalingen  in  arrest  van   Gend  en  Loos   o Verdere  ontwikkeling  in  de  rechtspraak  van  het  Hof      

 

4  

JVD  

• •

 

Europees  Recht  

o Directe  werking  van  afgeleid  EU-­‐recht    Wetgevingshandelingen   • Verordeningen   • Richtlijnen   • Besluiten    Niet-­‐  wetgevingshandelingen   • De  gedelegeerde  handelingen   • De  uitvoeringshandelingen    Niet  bindende  rechtshandelingen    Directe  werking  van  internationale  akkoorden  die  de  Unie  binden   • Geldigheidscontrole  van  EU-­‐handelingen  in  het  licht  van   internationale  verplichtingen  van  de  Unie   • Overeenkomsten  door  de  Unie  geslote  als  middel  om  zich   tegen  de  toepassing  van  nationale  voorschriften  te  verzetten    Uitzonderingen  op  de  directe  werking  van  verdragsbepalingen    Grenzen  van  directe  werking   • Begrenzing  door  het  nationale  procesrecht   • Begrenzing  in  de  tijd   C.  Aansprakelijkheid  van  een  lidstaat  voor  niet  of  slechte  uitvoering  van  EU-­ verplichtingen   D.  Weerslag  rechtspraak  over  directe  werking  en  voorrang  op  de  Belgische   rechter  

  Deel  VI:  Het  materiële  recht   • A.  De  interne  markt   o Vrij  verkeer  van  goederen    De  Douane-­‐unie   • Verbod  van  douanerechten  en  heffingen  van  gelijke  werking   als  douanerechten   • Het  gemeenschappelijk  douanetarief    Verbod  van  kwantitatieve  beperkingen  en  maatregelen  van  gelijke   werking  als  kwantitatieve  beperkingen   • Kwantitatieve  beperkingen   • Maatregelen  van  gelijke  werking  als  kwantitatieve   beperkingen    Verplichtingen  van  de  lidstaten   o Vrij  verkeer  van  personen    Werknemers    Recht  van  vestiging    Niet  economisch  actieve  burgers   o Vrij  verrichten  van  diensten   o Vrij  verkeer  van  kapitaal                

 

5  

JVD   •

 

Europees  Recht  

B.  De  mededingingsregels   o Regels  voor  ondernemingen    Art.  101  VWEU   • Het  verbodsprincipe   • Sanctie  bij  inbreuk  op  verbod  van  Art.  101,  lid  1  VWEU   • Vrijstelling    Art.  102  VWEU    Bevoegdheden  van  de  Commissie  bij  de  toepassing  van  Art.  101-­‐ 102  VWEU    Concentratiecontrole   o Steunmaatregelen  van  de  lidstaten    Algemeen    Het  principe  van  “onverenigbaarheid”  is  niet  absoluut    Controle   • Controle  van  bestaande  steun   • Controle  van  nieuwe  steun    Terugvordering  van  illegale  steun  

  Deel  VII:  Externe  betrekkingen   • A.  De  internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  Unie   • B.  Doelstellingen  en  coherentieverplichting   • C.  De  externe  bevoegdheid  van  de  Unie  (materiële  bepalingen)   o Het  bestaan  van  een  externe  bevoegdheid    De  expliciet  externe  bevoegdheid  van  de  Unie    De  impliciet  externe  bevoegdheid  van  de  Unie   o De  aard  van  de  externe  bevoegdheid    De  exclusieve  externe  bevoegdheid  van  de  Unie    De  gedeelde  externe  bevoegdheid  van  de  Unie    Gemengde  akkoorden   o Keuze  voor  rechtsgrondslag   • D.  De  uitoefening  van  de  externe  bevoegdheden  door  de  Unie   o Sluiten  van  akkoorden  (procedurele  bepaling)   o Instrumenten  van  het  extern  beleid   o Het  extern  optreden  van  de  Unie     Extra:  Frans  gastcollege                            

 

6  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  I:  Inleiding     A.  Historiek  van  de  Europese  Gemeenschappen  en  de  Europese  Unie  

  Reeds  initiatieven  na  WOII  om  tot  samenwerking  in  Europa  te  komen  2  vormen  van   samenwerking:     • De  niet-­‐communautaire  initiatieven  tot  Europese  samenwerking   • De  communautaire  initiatieven  tot  Europese  samenwerking     De  niet-­communautaire  initiatieven:     • Het  Marshall-­plan,  OEES  en  OESO:   o Einde  WOII    Marshall  =  Amerikaanse  generaal   o Enorme  bombardementen  in  Europa,  Duitsland  was  een  puinhoop,  ook   andere  delen  van  Europa    Marshall:  nobel  initiatief    Amerikaans   project  om  een  reconstructie  van  het  Europese  continent  te  realiseren     o Vooral  Europese  economie  en  industrie  reconstrueren,  maar  de  VS  (  zij   financieren  dit)  gaan  de  condities  bepalen:    VS  waren  grote  winnaars  van  WOII    Samenwerking  en  coördinatie  tussen  de  Europese  landen  in  ruil   voor  Amerikaanse  financiële  steun  via  de  Organisatie  voor   Europese  Economische  Samenwerking  =  OEES  (opgericht  in  1948)    Marshall-­‐plan  heeft  efficiënt  gewerkt  door  de  OEES     o 1961:  OEES  omgevormd  tot  de  OESO  =  Organisatie  voor  Economische   Samenwerking  en  Ontwikkeling      De  OESO  wordt  een  wereldorganisatie  (De  VS,  Japan,  Australië)      De  OEES  was  Europees    Club  van  de  rijken    Breder  actiegebied    Zetel  OESO  in  Parijs     o De  OESO  is  geen  supranationale  instelling,  ze  kan  geen  juridisch  bindende   besluiten  aan  haar  leden  opleggen.  Veel  minder  juridisch  sterk  gemaakt   dan  de  EU,  veel  soepeler.  De  OESO  heeft  geen  rechterlijke  instanties     o Belang  OESO    goede  experten,  goede  economisten    Strijd  tegen  de  fiscale  fraude,  is  niet  evident    een  van  de  grote   actieterreinen  van  de  OESO  (tegen  de  belastingsparadijzen)    Hun  economische  studies  zijn  van  groot  belang  voor  Bv.  De  EU                        

7  

JVD  

 

Europees  Recht  

•

De  Benelux:   o In  1944  opgericht   o Doel:  douane-­‐unie  oprichten  (vrij  verkeer  van  personen,  goederen  en   diensten)    De  EU  heeft  zijn  inspiratie  gevonden  in  het  Benelux-­‐initiatief   o Probleem  Benelux:  Vele  initiatieven  ook  gerealiseerd  onder  een  grotere   koepel  van  de  Europese  gemeenschap    Benelux  zal  veel  van  zijn   aantrekkingskracht  gaan  verliezen    overgenomen  door  grotere   entiteiten,  met  efficiëntere  mechanismen  dan  de  Benelux   o Benelux  bestaat  nog,  maar  eerder  complementair    

•

De  Comecon:     o In  1949  opgericht   o Stalin  weigerde  deel  te  nemen  aan  de  OEES    Als  reactie  richt  de  USSR   haar  eigen  economische  samenwerking  op  =  Coucnil  for  Mutual  Economic   Assistance      Pan-­‐Europees  initiatief,  van  het  westen  tot  het  oosten    Sovjet-­‐ Unie  en  haar  sattelietstaten     o Sovjet-­‐Unie  geen  lid  van  de  OEES  (1948)    Vandaar  de  Comecon  (1949)    De  Comecon  is  een  reactie  op  het  Marshall-­‐plan  en  de  OEES    =  soort  economische  organisatie  van  communistische  landen   (Landen  met  staatshandel  =  volksrepublieken  =  communistische   landen)    De  voorzitter  is  een  Sovjet    Volgt  instructies  van  de   communistische  partij  van  de  Sovjet-­‐Unie    Alles  van  hogeraf  geregeld:  Bv.  :   • Hongarije  was  leverancier  voor  bussen  van  de  landen  van   de  Comecon   • Lada’s  uit  Oost-­‐Duitsland     o Opgedoekt  in  1991  (Door  de  heroriëntatie  naar  de  Westerse  handel)    Lidstaten  verliezen  hun  afzetmarkt    Landen  heroriënteren  zich  op  het  westen    worden  lid  van  de  EU  

•

De  Raad  van  Europa:     o In  1949  opgericht   o Heeft  niets  te  maken  met  de  Europese  Raad   o Churchill  ligt  aan  de  basis   o Brede  waaier  van  landen    Straatsburg   o Doel:  ‘to  create  an  organization  which  will  bring  European  states  into  a   closer  cooperation’   o Uitnodiging  van  andere  landen    Eerste  uitnodiging    Turkije  (wat  impliceert  dat  Turkije  als  een   Europese  staat  werd  beschouwd)   o Ondertussen  quasi  alle  landen  van  het  Europese  continent  zijn  lid      Behalve:  Belarus  (Wit-­‐Rusland)    Vaticaan  is  waarnemer  

 

 

       

 

8  

JVD  

•

                     

 

 

Europees  Recht  

o Raad  van  Europa  is  bevoegd  voor  heel  uiteenlopende  domeinen   (Onderwijs,  cultuur,  sociale  zaken,  …)   o Één  van  de  belangrijkste  activiteiten    Bescherming  van  de  rechten  van   de  mens!     o   Weinig  directe  beslissingsbevoegdheid    De  Raad  van  Europa  is  geen   supranationale  instelling  maar  een  intergouvernementele  organisatie   (lidstaten  moeten  de  beslissing  eerst  in  hu  neigen  rechtssysteem   incorporeren)     o Rechten  van  de  mens  =  belangrijke  pijler  van  activiteiten      1950:  EVRM  wordt  in  Rome  ondertekend  (soms  ook  verdrag  van   Rome  genoemd)      EHRM  (Straatsburg)  ≠  Hof  van  Justitie  van  de  EU  (Luxemburg)   • EHRM  is  gecreëerd  op  basis  van  het  EVRM    Geen  EU-­‐ instelling   • Sinds  verdrag  van  Lissabon:  EU  zou  verdragspartij  bij  EVRM   moeten  worden  (nu  enkel  staten)  want  ook  bescherming   van  grondrechten  is  een  belangrijke  activiteit  (Prof  is  hier   geen  voorstander  van,  dit  zou  een  hiërarchie  tot  gevolg   hebben  waar  bij  het  EHRM  boven  het  Hof  van  Justitie  zou   komen  te  staan.)     European  Free  Trade  Associaton  (EFTA)   o =  Europese  Vrijhandels  Associatie  (EVA)   o Opgericht  in  1960  door  een  aantal  Europese  landen  als  alternatief  voor  en   reactie  op  de  oprichting  van  de  EEG   o Zwitserland,  Zweden,  Noorwegen,  Oostenrijk,  Denemarken,  Portugal  en   VK  (later  ook  Liechtenstein)   o Doel:  vrijhandelszone  (geen  douane-­‐unie)   o Geleidelijk    tal  van  EFTA  staten  verzoeken  om  lid  EU  te  worden     o De  EFTA  heeft  een  belangrijk  akkoord  met  de  Europese  Gemeenschap,  het   akkoord  betreffende  de  EER  (=  Europees  Economische  Ruimte).  De  EFTA   ligt  dus  aan  de  oorsprong  van  de  principes  van  de  vrije  markt  van  de  EG.   (Zwitserland  heeft  na  een  referendum  de  toetreding  tot  de  Europees   Economische  Ruimte  verworpen).  

9  

JVD  

 

Europees  Recht  

De  Communautaire  initiatieven     • EGKS   o In  1951  opgericht   o Schuman  (Frans  politicus)   o EGKS  =  Europese  Gemeenschap  voor  Kolen  en  Staal   o Verdrag  van  Parijs  (1951):  Frankrijk,  Duitsland,  Italië  en  de  Benelux     o Plan:  Na  WOII  de  meest  vitale  en  strategische  industrietakken  van   Frankrijk  en  Duitsland  (Steenkool,  staal  en  ijzer)  onder  supranationaal   gezag  plaatsen   o Politieke  hoofdbedoeling:  Via  economische  integratie  oorlog  in  Europa  in   de  toekomst  voorkomen   o Structuur  van  de  EGKS  werd  grotendeels  overgenomen  door  de  EEG    Instellingen  waren:   • De  Hoge  Autoriteit  (later  Commissie)   • De  Raad   • De  Vergadering  (Later  Europees  Parlement)   • Hof  van  Justitie   o De  organisatie  was  onmiddellijk  een  succes:    Naoorlogse  dynamische  atmosfeer  van  heropbouw    Hoge  vraag  naar  kolen  en  staal    Competent  beleid  (evenwel  snel  geconfronteerd  met  crisissen  op   de  kolen-­‐  en  staalmarkt)     o Voor  een  periode  van  50  jaar  opgericht  en  op  23  juli  2002  opgeheven     • De  E.P.G.  en  de  E.D.G.   o Door  succes  EGKS    Andere  initiatieven  op  vlak  van  Europese  Integratie    E.P.G.  =  Europese  Politieke  Gemeenschap    E.D.G.  =  Europese  Defensieve  Gemeenschap     o Mislukt    Te  kort  na  WOII    Anti-­‐Duitse  sfeer    Frankrijk  weigerde  oprichtingsverdrag  E.D.G.    Ook  E.P.G.   sneuvelde     o Als  reactie  op  mislukking    geopteerd  voor  een  benadering  vanuit  een   algemeen  perspectief  van  economische  integratie    Paul-­‐Henri  Spaak,  J.W.  Beyen    Oprichting  EEG                    

 

10  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

EURATOM   o Apart  verdrag  voor  de  sector  kernenergie   o Opgericht  in  1957  (verdrag  gesloten  door  de  EGKS-­‐leden)   o Geloof  dat  kernenergie  de  energie  van  de  toekomst  was    apart  verdrag   o EURATOM-­‐verdrag  is  voor  onbepaalde  tijd  gesloten  en  nooit  gewijzigd   o Alle  landen  die  toetreden  tot  de  EU  worden  automatisch  lid  van  EURATOM     EEG   o Opgericht  in  1957   o Verdrag  tot  oprichting  van  de  Europese  Economische  Gemeenschap  werd   samen  met  EURATOM-­‐verdrag  in  Rome  ondertekend    ‘Verdragen  van   Rome’  

  Het  EEG-­verdrag,  EGKS-­verdrag  en  EURATOM-­verdrag  waren  eind  de  jaren  ’50  de   drie  grote  communautaire  basisakkoorden  waarop  de  voormalige  EG  steunde.   • EEG-­‐verdrag  groeide  uit  tot  belangrijkste  pijler  van  het  Europese   integratieproces   • EGKS  (modelverdrag)   o Kolensector  komt  in  de  jaren  ’50-­‐’60  in  een  zware  crisis  (mijnramp   Marcinelle  1956)   o Staalsector  was  er  ook  slecht  aan  toe  (wereldconcurrentie)   o   EGKS-­‐beleid  werd  voor  een  belangrijk  deel  een  “reconversiebeleid”     De  ontwikkeling  van  de  EEG  en  nadien  de  EG/EU  verliep  vanaf  1957  volgens  twee   krachtlijnen:   • Pogingen  om  het  Europese  integratieproces  te  versterken   o Interne  Markt  Programma   o Totstandkoming  Verdrag  van  Maastricht,  Verdrag  van  Amsterdam,   Verdrag  van  Nice   o De  mislukte  poging  via  het  verdrag  tot  vaststelling  van  een  Europese   Grondwet  en  uiteindelijk  het  Verdrag  van  Lissabon     • Veel  Europese  staten  willen  lid  worden  van  de  Europese  Gemeenschap  (later  EU)     Herhaalde  ‘uitbreidingen’                                

 

11  

JVD  

 

Europees  Recht  

B.  De  uitbreiding  van  de  Europese  Unie     De  Europese  Unie  zoals  ze  nu  bestaat  (27  lidstaten)  is  de  resultante  van  verschillende   ‘toetredingsgolven’:     • 18  april  1951:  België,  Nederland,  Luxemburg,  Frankrijk,  Duitsland  en  Italië    De   6  oorspronkelijke  lidstaten  (zij  ondertekenen  ook  EEG-­‐  en  EURATOM-­‐verdrag)     • 1  januari  1973  (eerste  toetreding):  VK,  Ierland  en  Denemarken  (Noorwegen   ondertekende  het  toetredignsverdrag  maar  de  toetreding  werd  bij  referendum   verworpen)     • 1  januari  1981  (tweede  toetreding):  Griekenland     • 1  januari  1986  (derde  toetreding):  Spanje  en  Portugal   (=  “Het  Europa  van  de  Twaalf”)     • 1  januari  1995  (vierde  toetreding):  Oostenrijk,  Zweden  en  Finland     • 1  mei  2004  (vijfde  toetreding):  Letland,  Estland,  Litouwen,  Polen,  Malta,  Cyprus,   Tsjechië,  Slowakije,  Slovenië  en  Hongarije     • 1  januari  2007  (zesde  toetreding):  Bulgarije  en  Roemenië     • 2013:  Toetreding  van  Kroatië  (Op  voorwaarde  dat  ratificatieprocedures  worden   afgewerkt)     “Toetredingswachtkamer”    formeel  toetredingsverzoek  bij  de  EU  door  IJsland,  Turkije,   Macedonië,  Montenegro,  Albanië  en  Servië     Van  Toetreding  1  tot  Toetreding  4     (1)  Britten  wouden  toetreden  tot  de  succesvolle  EEG.  Franse  generaal  de  Gaulle  was  van   mening  dat  de  Britse  toetreding  de  werking  van  de  EEG  zou  ondermijnen    Met  het   verdwijnen  van  de  Gaulle  verdween  ook  het  Franse  verzet  tegen  het  lidmaatschap  van   het  VK    in  1973  werd  het  VK,  Ierland  en  Denemarken  lid  van  de  EG.     (2)Griekenland  was  een  militaire  dictatuur  van  1967  tot  1974  en  was  economisch  een   van  de  minst  ontwikkelde  gebieden  in  West-­‐Europa.  ).  Toetreding  tot  de  EG  werd  gezien   als  een  garantie  voor  het  versterken  van  de  democratie  (en  economie).     (3)  Consolideren  van  democratie  en  economische  heropleving  waren  ook  belangrijke   drijfveren  bij  de  toetreding  van  Spanje  en  Portugal   • Franco  overleden  (Spanje)   • Salazar  verwijderd  na  Anjerrevolutie  (Portugal)            

12  

JVD  

 

Europees  Recht  

(4)  Zweden,  Finland  en  Oostenrijk  waren  reeds  lid  van  de  EFTA   • De  EFTA  beoogde  een  vrijhandelszone  tussen  de  EFTA-­‐lidstaten  te  organiseren   o Geen  douane-­‐unie    geen  gemeenschappelijk  buitentarief   o Wel:  EFTA  Free  Trade  Network  met  diverse  derde  landen     • De  Noren  wezen  voor  een  tweede  keer  de  toetreding  tot  de  EG  af     • De  EFTA-­‐landen  en  de  EG  hadden  wel  al  een  akkoord  over  de  oprichting  van  een   Europese  Economische  Ruimte  (=EER)  gesloten.   o Door  de  toetreding  van  Zweden,  Finland  en  Oostenrijk  tot  de  EU  heeft  dit   akkoord  veel  van  zijn  betekenis  verloren   o Door  deze  overeenkomst  worden  de  EU-­‐principes  en  rechtsregels  die  de   interne  markt  beheersen  alsook  het  EU-­‐mededingingsbeleid  toegepast  op   een  territorium  dat  ook  de  EFTA-­‐landen  omvat  die  het  akkoord  hebben   geratificeerd   o EFTA  nog  4  lidstaten  (Noorwegen,  Zwitserland,  IJsland  en  Liechtenstein)   en  Zwitserland  heeft  het  EER-­‐akkoord  in  een  referendum  verworpen       Het  EER-­‐akkoord  blijft  dan  ook  enkel  van  toepassing  op  de  relaties  met   IJsland,  Noorwegen  en  Liechtenstein          

Vijfde  en  zesde  EU-­uitbreiding     Na  het  einde  van  de  Koude  Oorlog    Tien  Centraal  en  Oost-­‐Europese  landen  wensen  lid   te  worden  van  de  EG.  (In  de  Sovjet-­‐Unie  voerde  Gorbatsjov  ‘transparante  hervormingen’   door  (niet  volledig  onder  controle)  en  dit  leidde  tot  het  eind  van  de  Comecon  en  de   Sovjet-­‐Unie.)     • Tien    Hongarije,  Polen,  Tsjechische  Republiek,  Slowakije,  Roemenië,  Bulgarije,   Litouwen,  Estland,  Letland  en  Slovenië   • Ook  nog  verzoeken  van  Cyprus  en  Malta   o Malta    Malta  had  reeds  in  1991  zijn  verzoek  ingediend,  samen  met  Cyprus.    In  1996  waren  er  in  Malta  verkiezingen    De  anti-­‐EU  partij  wint   de  verkiezingen    De  nieuwe  regering  wou  het  toetredingsproces   stopzetten    De  EU  heeft  het  toetredingsverzoek  van  Malta   ‘gefreezed’    In  1998    nieuwe  verkiezingen    Pro-­‐EU  partij  wint  de   verkiezingen    vragen  EU  om  hun  verzoek  te  ontvriezen    In  2000  verdergezet    in  2004  lid  van  de  EU   o Cyprus    Veel  vragen  en  problemen  ingevolge  de  feitelijke  verdeling  van  het   eiland  na  de  bezetting  van  het  noordelijke  deel  door  Turkije  (1974)    16e  eeuw:  deel  van  het  Ottomaanse  Rijk  (zij  hadden  het  van  Venetië   ontnomen)  en  dit  tot  1878  met  de  conferentie  van  Berlijn.      De  Britten  doen  een  voorstel  aan  de  sultan  om  die  te  steunen  tegen   Rusland    Britten  willen  verhinderen  dat  Rusland  de  Zee-­‐engten   naar  de  Middellandse  zee  zou  bezitten    Het  VK  beschouwde   Cyprus  als  kroonkolonie.      

13  

JVD  

  









Europees  Recht  

De  bevolking:   • Overgrote  meerderheid  80%  Griekse  Cyprioten   • 17%  Turkse  Cyprioten   • Anderen…   Reactie  tegen  de  Britten  in  1960    de  onafhankelijkheid  wordt   gegeven  (VK  was  veel  macht  verloren  na  de  WO).  Er  werd  een   trilateraal  verdrag  gesloten  tussen  Griekenland,  Turkije  en  het  VK,   waarin  stond  dat  er  geen  verandering  aan  de  constitutionele   rechtssituatie  mocht  gebeuren.  Dit  gaf  aanleiding  tot  terroristische   aanslagen  door  Grieks-­‐Cyprioten  tegen  Turks-­‐Cyprioten     Griekenland  was  een  militaire  dictatuur,  toen  het  de  eenheid  van   Griekenland  -­‐  Cyprus  uitriep:  eenzijdige  verbreking  verdrag.   Enkele  uren  later  landen  al  Turkse  parachutisten  (bezetten  het   noorden).     Noord-­‐Cyprus  roept  de  onafhankelijkheid  uit  in  1983  (Denktash)   enkel  door  Turkije  aanvaard.  Het  eiland  is  dus  de  facto  gesplitst,   enkel  de  regering  van  Cyprus  is  erkend  (gesitueerd  in  Zuid-­‐ Nicosia)  ~  spreken  voor  het  hele  eiland.   De  commissie  verleende  een  positief  advies  met  betrekking  tot   Cyprus    is  lid  geworden  in  2004.   • De  toepassing  van  het  acquis  communautaire  wordt   opgeschort  voor  het  Noordelijke  deel  van  het  eiland   •   Formeel  is  het  hele  eiland  lid  van  de  EU  

    Over  al  deze  formele  verzoeken  heeft  de  Europese  Commissie  adviezen   uitgebracht  overeenkomstig  Art.  49  VEU     Handelt  over  de  uitbreiding  van  de  EU  en  ook  de  procedure  tot  uitbreiding  van  de  EU.  In   het  tweede  deel  van  dit  artikel  is  een  nieuw  verdrag  nodig,  gesloten  tussen  de  lidstaten   van  de  EU  en  de  potentiële  nieuwe  lidstaat.    Cruciale  rol  van  de  lidstaten  die  met   unanimiteit  nieuwe  lidstaten  aanvaarden!  Een  lidstaat  kan  zich  steeds  tegen  toetreding   van  nieuwe  lidstaten  verzetten.  Één  lidstaat  kan  dus  de  toetreding  blokkeren.  Het   nieuwe  verdrag  moet  ook  door  alle  bestaande  lidstaten  geratificeerd  worden,  de   toetreding  is  pas  verwezenlijkt  na  de  bekrachtiging.  Bv.  toetreding  Kroatië:  heeft  nog   disputen,  voornamelijk  met  Slovenië  en  deze  laatste  heeft  voor  het  ratificeren  nog  een   oud  dossier  opgerakeld.     (5)  5/10  landen  uit  Centraal  en  Oost-­‐Europa  kregen  in  1997  een  positief  advies   • Hongarije,  Polen,  Tsjechische  Republiek,  Slovenië  en  Estland     • De  andere  5  kregen  een  negatief  advies  van  de  Commissie.  Ze  voldeden  niet  aan   de  politieke  en/of  economische  vereisten  voor  lidmaatschap   o Bulgarije    Onvoldoende  economische  stabiliteit   o Slowakije    Onvoldoende  politieke  stabiliteit,  onvoldoende   democratische  structuren  en  schending  van  de  rechten  van  Hongaarse   minderheden      

 

14  

JVD   •

 

Europees  Recht  

1998    Toetredingsonderhandelingen  met  de  1+5  aangevat  (Cyprus  +  de  5   geselecteerde  kandidaat-­‐lidstaten)   o Cyprus  kon  bij  de  onderhandelingen  betrokken  worden  na  een  politieke   deal  in  1995  waarbij  Griekenland  het  akkoord  van  de  andere  lidstaten   voor  deze  onderhandelingen  kon  bekomen    Hiervoor  heeft  Griekenland   haar  verzet  tegen  een  douane-­‐unie  met  Turkije  opgeheven    1  januari   1996  komt  er  tussen  de  EU  en  Turkije  een  douane-­‐unie  tot  stand  

  In  februari  2000    Toetredingsonderhandelingen  met  de  5+1  (De  5  resterende   kandidaat-­‐lidstaten  +  Malta)         10  lidstaten  konden  toetreden  tot  de  EU  op  1  mei  2004:  Letland,  Estland,  Litouwen,   Polen,  Malta,  Cyprus,  Tsjechië,  Slowakije,  Slovenië  en  Hongarije       Bulgarije  en  Roemenië  later  op  1  januari  2007     Eén  van  de  belangrijkste  opdrachten  van  de  nieuwe  toetredende  lidstaten  is  dat  ze  zich   moeten  schikken  naar  het  “Acquis  Communautaire”    Ze  moeten  alle  verworven  EU-­‐ recht  vanaf  het  moment  van  hun  toetreding  toepassen,  inclusief  verdragen,  EU-­‐ wetgeving  en  rechtspraak   • Wel  toegestaan  is  een  ‘transitieperiode  (overgangsregime)     • Pre-­  toetredingsstrategie    alle  landen  van  centraal-­‐  en  oost  europa    Ze   kwamen  allemaal  vanuit  het  communisme    moesten  belangrijke  adaptaties   doorvoeren       Een  steeds  groter  wordende  EU!    Noodzaak  om  de  instellingen  binnen  de  EU  te   moderniseren  en  de  besluitvorming  aan  te  passen   • Intergouvernementele  conferentie  (IGC)  =  formeel  mechanisme  voor  de   herziening  van  verdragen   • De  IGC  liep  van  maart  1996  tot  juni  1997    Hoofdopdracht:  interne   hervormingen  bewerkstelligen  (moderniseren,  besluitvorming  aanpassen)   • Dit  leidt  tot  het  Verdrag  van  Amsterdam  (2  oktober  1997)    maar  is   onvoldoende  om  de  uitbreiding  van  de  EU  een  basis  te  bieden.     • Op  14  februari  2000    Een  nieuwe  IGC  over  de  institutionele  hervorming    Dit   leidt  tot  het  Verdrag  van  Nice  (26  februari  2001)                            

 

15  

JVD  

 

Europees  Recht  

Verdere  uitbreidingen  in  de  toekomst     Turkije   • Reeds  in  de  associatieovereenkomst  van  1963  met  Turkije  (Akkoord  van   Ankara)  mogelijke  toetreding  van  Turkije  vooropgesteld   o Associatieakkoord  =  meest  geprivilegieerde  vorm  van  samenwerking  die   de  Europese  gemeenschap  met  anderen  kan  organiseren  (staat  helemaal   aan  de  top)   o Dit  akkoord  is  vandaag  nog  het  basisakkoord  voor  de  relaties  tussen  de  EU   en  Turkije   o Dit  was  en  is  eigenlijk  een  Pre-­‐toetredingsakkoord   o Het  akkoord  bevat  eigenlijk  een  zeer  uitzonderlijk  element:    Douane-­‐unie  met  Turkije  wordt  beoogd  (in  1996  gerealiseerd)    Turkije,  San  Marino  en  Andorra  zijn  de  enige  landen  waarmee  de   EU  een  douane-­‐unie  vormt       • Eerste  grote  migratiegolven    vanuit  niet-­‐EG  landen    EU  heeft  werknemers   nodig,  economie  kent  een  enorme  Boom    bilaterale  akkoorden  met  Turkije,   Marokko,  …   o Niet  alleen  werknemers,  ook  familie   o Begin  jaren  70    Keerpunt    Eerste  economische  crisis    enorme   domper  om  verder  te  werken  met  Turkije,  maar  ook  voor  andere   bilaterale  akkoorden  komen  er  problemen    Er  is  werkloosheid    minder  nood  aan  massale  migratie     • EG-­‐  Turkije    geen  vrij  verkeer  van  personen  tussen  Turkije  en  EU!   o Maar:  Besluit  1/80  van  Associatieraad  EEG-­‐Turkije    Wel:  Art.  6  Turkse  werknemers  die  legaal  werken  in  een  lidstaat   van  de  Unie  krijgen  een  geprivilegieerde  behandeling    Na  1  jaar   werken  heeft  die  Turkse  werknemer  het  recht  om  te  blijven  als   deze  werkgever  nog  steeds  werk  voor  hem  heeft    Art.  7:  familieleden  van  de  werknemers     • Maar  om  verschillende  redenen  was  een  toetreding  van  Turkije  niet  te  snel  te   verwachten:   o De  politieke  situatie  in  Turkije   o De  gespannen  relatie  met  Griekenland   o De  kwestie  Cyprus   o Vooral  de  politieke  en  de  sociaal-­‐economische  situatie  in  de  EU     • In  1987  stelt  Turkije  zich  kandidaat  om  lid  te  worden  van  de  EG  in  1989  geeft   de  Europese  commissie  een  negatief  advies  (om  zowel  politieke  als  economische   redenen)   o Hoe  dichter  Cyprus  bij  toetreding  komt,  hoe  meer  frustratie  bij  Turkije   o 15  juli  1997    Commissie  geeft  10  adviezen    De  1+5  (Cyprus  +  …)    toetredingsonderhandelingen    Sterke  reacties:  Ideeën  Turkse  federatie  (Turkije  +  Noord-­‐Cyprus)    

 

16  

JVD   •

•

•

•

•

 

Europees  Recht  

Kentering  in  1999    Turkije  wordt  formeel  als  ‘kandidaat-­‐lidstaat’   gekwalificeerd  zonder  dat  er  toetredingsonderhandelingen  beginnen    Eerst   waren  er  ingrijpende  politieke  veranderingen  nodig  in  Turkije   o Ligt  mede  aan  de  oorzaak:  Aardbeving  in  Turkije    Griekenland  schiet  te   hulp     In  2002  zet  Turkije  belangrijke  stappen:   o  Bv.  Afschaffen  doodstraf  in  vredestijd   o Maar  de  politieke  criteria  waren  nog  steeds  onvoldoende  om   onderhandelingen  te  starten     In  2004  vraagt  Turkije  opnieuw    op  3  oktober  2005  wordt  gestart  met   toetredingsonderhandelingen    Maar  worden  opgeschort  (falen  EU-­‐Grondwet)   o Turkije  weigert  de  Republiek  Cyprus  te  erkennen  en  weigert  toegang  aan   Cypriotische  boten  en  vliegtuigen  in  hun  havens  en  luchthavens,  ook  na  de   toetreding  van  Cyprus  tot  de  EU  in  2004     Tot  op  heden    Enkel  minder  belangrijke  hoofdstukken  van  het  acquis   communautaire  voor  onderhandelingen  met  Turkije  geopend  (zolang  Turkije  niet   wil  toegeven  over  de  punten  ten  aanzien  van  Cyprus)     Grootste  moeilijkheden  voor  Turkije  om  lid  te  worden  liggen  bij  de  houding  van   Duitsland  en  Frankrijk    Zij  vinden  Turkije  niet  ‘Europees  genoeg’  (Religieuze  en   geografische  ligging)  om  lid  van  de  EU  te  kunnen  zijn  

    Kroatië   • Op  3  oktober  2005    start  toetredingsonderhandelingen   • Heeft  Art.  49  VEU  quasi-­‐doorlopen   • Sterke  druk  van  Oostenrijk  om  onderhandelingen  te  starten   • Strubbelingen  in  onderhandelingen       o Territoriaal  dispuut  (Baai  van  Piran)  tussen  Kroatië  en  Slovenië  (de  zaak   is  hangend)   o Slovenië  heeft  verschillende  dossiers  die  onopgelost  zijn  tegenover   Kroatië  (Bv.  Claim  van  172  miljoen)         Slovenië  zal  dus  de  toetreding  blokkeren  (Veto  van  iedere  EU-­‐lidstaat   over  de  toetreding  van  nieuwe  lidstaten)     • Pas  in  juni  2010,  na  een  referendum    Slovenië  heeft  veto  opgeheven   • In  2011    toetredingsonderhandelingen  afgesloten  en  ondertekend,  maar  nog   niet  alle  lidstaten  hebben  het  verdrag  geratificeerd   • Juli  2013  kunnen  we  een  toetreding  verwachten              

 

17  

JVD  

 

Europees  Recht  

Voormalige  Joegoslavische  Republiek  Macedonië   • In  december  2005  kandidaat-­‐lidstaat  geworden   • Onderhandelingen  nog  niet  van  start    vele  problemen  met  Griekenland   o Grieken  denken  dat  de  naam  Macedonië  tot  hun  cultuurpatrimonium   hoort     • De  andere  landen  van  de  Westelijke  Balkan:  Albanië,  Bosnië  en  Herzegovina,   Montenegro,  Servië  (Buiten  Albanië  allemaal  ex-­‐Joegoslavië)     o Allemaal  de  belofte  gekregen  dat  zij  op  termijn  EU-­‐lidstaat  kunnen   worden    Potentiële  kandidaat-­‐lidstaten     o Stabilisatie-­‐  en  associatieproces  gestart    Doel:  deze  landen  dichter  bij  de  EU  brengen     o Uitzondering!  Kosovo    losgescheurd  van  Servië  en  door  de  VN  erkend   als  onafhankelijke  staat  maar  niet  door  alle  landen  van  de  EU  (   Griekenland,  Cyprus,  Spanje,  Roemenië  en  Slowakije)  willen  Kosovo  niet   erkennen       Ze  zijn  bang  dat  dit  inspiratie  zou  geven  aan  groepen/nationaliteiten  in   hun  eigen  land  die  ook  onafhankelijkheid  zouden  willen    Bv.  Spanje  –  Catalonië     o   Resultaat:  kosovo  staat  nergens  (  Art  49  VEU    lidstaten  kunnen   toetreding  tegenhouden)     IJsland   • Formeel  verzoek  tot  lidmaatschap  van  de  EU  (in  2009)    ten  gevolge  van  de   economische  en  financiële  crisis   • In  2010    Europese  raad  beslist  de  toetredingsonderhandelingen  te  starten   o Behoorde  tot  de  EFTA  (EER)    Het  zou  kinderspel  moeten  zijn  om  lid  te   worden  van  de  EU   o Toch  geen  vlot  verloop        Door  de  bankencrisis  van  2008  hebben  Britse  en  Nederlandse   spaarders  enorm  veel  geld  verloren  door  IJsland  en  eisen  hiervoor   vergoeding    1  lidstaat  tegen  =  weinig  vooruitgang  in  de   toetreding    Moeilijke  onderhandelingen  inzake  visserijbeleid                        

 

18  

JVD  

 

Europees  Recht  

C.  Versteviging  en  uitdieping  van  de  Europese  Unie  via  de  interne   markt:  ‘Europa  1992’  

  Voltooiing  van  de  interne  markt   • 1985    Witboek  over  de  voltooiing  van  de  interne  markt  door  de  Europese   Commissie  officieel  gelanceerd  als  werkprogramma   o Doel:  Voormalige  EG  een  nieuwe  interne  dynamiek  geven   o Economische  crisis  van  de  tweede  helft  van  de  jaren  ‘70  en  begin  jaren  ‘80    Slecht  voor  het  functioneren  van  de  EG    Lidstaten  grijpen  terug  naar  neo-­‐protectionisctische  remedies    Dreiging  van  een  nieuwe  koude  oorlog  tussen  Oost  en  West  blijft   hangen     • Vernieuwing  en  versnelling  van  het  integratieproces   o Uitblijven  van  een  volwaardige  Gemeenschappelijke  Markt    Zware   financiële  en  economische  implicaties     o In  1985:  CECCHINI-­‐rapport  gepubliceerd    Cost  of  Non-­‐Europe  berekend.  Bv.  :  afschaffing  van  de   grenscontroles  zou  een  kostenbesparing  van  24  miljard  Ecu/jaar   verwezenlijken  (Ecu  =  European  Corrency  Unit,  thans  euro)     o 1985:  Jacques  Delors  =  nieuwe  voorzitter  van  de  Europese  Commissie     hij  geeft  belangrijke  dynamische  impulsen  aan  het  Europese   integratieproces    Tegen  eind  1992  diende  het  werkprogramma  “De  voltooiing  van  de   interne  markt”  te  zijn  gerealiseerd       o Geboortejaar  werkprogramma  interne  markt  is  eveneens  het  jaar  waarin   Gorbatchov  in  de  Sovjet-­‐Unie  aan  de  macht  kwam    Oude  bestaande  politieke  concepten,  structuren  en  evenwichten   beginnen  te  wankelen  (Oost-­‐Europa  komt  in  beweging):   • Val  van  de  Berlijnse  muur  (1989)   • Duitse  hereniging  (1989)   • Fundamentele  politiek  omwentelingen  in  alle  Oost-­‐ Europese  landen   • Opdoeken  van  de  COMECON   • Uiteenspatten  van  de  Sovjet-­‐Unie  (1991)   • Opkomend  nationalisme  en  etnische  conflicten        Deze  totaal  nieuwe  politieke  situatie  in  Europa  plaatste  de   Unie  voor  de  moeilijke  keuze  tussen  “verdieping”  dan  wel   “uitbreiding”   • Moest  de  Unie  zo  vlug  mogelijk  worden  uitgebreid  of  eerst   kwalitatief  worden  verbeterd?    Het  Verdrag  van  Maastricht  (1992)    Overgaan  tot  een   Economische  en  monetaire  Unie  en  ook  een  Politieke  Unie     Illustratie  van  de  keuze  voor  verdieping      

19  

JVD   •

 

 

Europees  Recht  

Wat  is  nu  de  betekenis  van  “De  voltooiing”  van  de  interne  markt?   o Onder  het  ‘oude’  EEG-­‐verdrag  was  reeds  sprake  van  een   gemeenschappelijke  markt  en  van  de  Vier  Vrijheden:  vrij  verkeer  van   goederen,  personen,  diensten  en  kapitaal     o Door  rechtspraak  van  het  Hof  van  Justitie  kwam  het  begrip   “gemeenschappelijke  markt”  reeds  dicht  bij  dit  van  “interne  markt”    Arrest  Schul  (1982)   • Het  hof  heeft  hier  niet  alleen  de  basis  gelegd  voor  het   concept  van  “1  markt”    Het  begrip  gemeenschappelijke   markt  heeft  betrekking  op  de  afschaffing  van  alle   belemmeringen  van  het  intracommunautair  handelsverkeer   “teneinde  de  nationale  markten  te  verenigen  tot  één  enkele   markt  die  de  omstandigheden  van  een  binnenlandse  markt   zoveel  mogelijk  benadert”   • Ook  2  juridische  technieken  ontwikkeld  (in  de   rechtsbescherming)   o Het  concept  van  de  voorrang  van  het  EEG  recht  =   bij  strijdigheid  tussen  nationaal  recht  en  EGrecht,   moet  de  voorrang  gaan  naar  het  EG/EUrecht   o Directe  werking  =  EG/EU  –  regels  kunnen   ingeroepen  worden  voor  de  nationale  rechtbanken     o Interne  markt  in  plaats  van  de  gemeenschappelijke  markt    Wat  is  de   meerwaarde  van  de  interne  markt?  =  Wat  kon  het  Werkprogramma  over   de  interne  markt  nog  toevoegen  aan  het  EEG-­‐Verdrag  van  1957?    Nieuwe  programma  heeft  een  complementair  karakter  ten   aanzien  van  het  ‘oude’  EEG-­‐Verdrag    Accentueringeffect  =  versterken    Acceleratie-­effect    deadline  31  december  1992    versneld     o Uiteindelijk  formele  verdragsherziening    EEG  verdrag  amenderen     naam  van  het  kind:  verdrag  zonder  specifieke  naam,  maar  in  het   Nederlands:  De  Europese  akte  (1986)    eerste  belangrijke  inhoudelijke   wijzigingen  van  het  verdrag  van  Rome    Concept  van  de  interne  markt  wordt  juridisch  geïntegreerd  in  het   verdrag    De  deadline  van  31  december  1992  wordt  ook  opgenomen     Stevige  juridische  basis  voor  de  interne  markt    Besluitvorming  wordt  vereenvoudigd   • Voordien:  Richtlijnen  kunnen  worden  genomen  op  voorstel   van  de  Commissie  maar  de  raad  moet  ze  nemen  met   eenparigheid  van  stemmen  (grote  handicap  om  snel  en   efficiënt  het  programma  te  realiseren)     • Introductie  van  Art.  100  A  (Nu:  Art.  114  VWEU)  waardoor   van  de  unanimiteitsregel  van  art.  100  (Nu:  Art.  115  VWEU)   kon  worden  afgeweken  om  richtlijnen  te  nemen  die   noodzakelijk  waren  ter  voltooiing  van  de  interne  markt    

20  

JVD  

 

Europees  Recht  

Er  wordt  een  juridische  definitie  gegeven  van  het  concept  ‘interne   mark’  =  “Een  ruimte  zonder  binnengrenzen,  waarin  het  vrij  verkeer   van  goederen,  personen,  diensten  en  kapitaal  is  gewaarborgd”  (Art.   26  VWEU)     o Om  inhoudelijk  de  doelstellingen  van  de  interne  markt  te  realiseren     moeten  de  resterende  materiële,  technische  en  fiscale  belemmeringen   tussen  de  lidstaten  opgeheven  worden    Materiële  belemmeringen   • Fysieke  controles  op  goederen  en  personen    Meest   zichtbare  obstakels  voor  de  interne  markt    Technische  belemmeringen   •  =  Alle  mogelijke  verschillen  in  regulering  van  het   economisch  leven  tussen  de  lidstaten  die  de  handel  tussen   de  lidstaten  ongunstig  beïnvloeden   • Van  intellectuele  en  industriële  eigendomsrechten  tot   onderlinge  erkenning  van  diploma’s  (zeer  breed)    Fiscale  belemmeringen   • Heffing  van  BTW  en  accijnzen  en  hun  weerslag  op  de   tussenstaatse  handel     Parallel  met  het  concept  interne  markt  ook  nog  andere  initiatieven  die  relevant  zijn:   • Het  Europa  van  de  burger   o Problemen:  terrorisme,  drugsbestrijding  en  vooral  de  positie  van  niet-­‐EU   onderdanen     • Conventie  van  Dublin   o Eerste  stap  voor  het  harmoniseren  van  het  asielbeleid  in  de  EU   o Systeem  opgezet  waardoor  de  verantwoordelijke  lidstaat  wordt   aangeduid  voor  het  behandelen  van  een  asielaanvraag  ingediend  in  één   van  de  lidstaten    Om  asiel  shopping  te  vermijden   o Asiel  aanvragen  ?  moet  gebeuren  bij  de  verantwoordelijke  staat,  de  eerste   staat  waar  de  persoon  voet  aan  wal  zet  (na  weigering  niet  naar  andere   lidstaat  van  de  conventie  van  Dublin  gaan)   o Dit  verdrag  is  ook  buiten  het  EEG  kader  gesloten,  maar  ondertussen  ook  al   geïntegreerd  in  het  EU  recht     • De  Schengen-­‐Akkoorden  (1985  en  1990)   o Aanvankelijk  een  louter  intergouvernementeel  initiatief  van  de  Franse   president  Mitterand  en  de  Duitse  Kanselier  Kohl   o Personen-­‐  en  goederencontroles  aan  de  binnengrenzen  van  de  Schengen-­‐ lidstaten  opheffen.  Tegelijkertijd  werden  de  controles  aan  de   buitengrenzen  verscherpt   o Schengen-­‐Akkoord  is  juridisch  gezien    volledig  buiten  EEG  kader   ondertekend   o Uiteindelijk  als  protocol  aan  het  Verdrag  van  Amsterdam  toegevoegd  (met   uitzonderingsbepalingen  voor  het  VK,  Ierland  en  Denemarken)    EU-­‐ recht  geworden   

 

21  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Opmerking:  IJsland  en  Noorwegen  zijn  geen  EU-­‐lidstaten  maar  passen  wel   het  Verdrag  van  Schengen  toe  (Paspoort-­‐Unie  laten  functioneren).  Ook   Zwitserland  en  Liechtenstein  passen  inmiddels  het  Schengen-­‐Akkoord  toe.   o Opmerking:Nieuwe  lidstaten  zijn  bij  hun  toetreding  gebonden  door  het   Schengenacquis.  Bulgarije  en  Roemenië  behoren  door  Nederlands  verzet   nog  niet  tot  de  Schengen  landen.  (Nederland  vraagt  een  grotere   inspanning  tegen  corruptie  en  georganiseerde  misdaad)     Tekorten  van  het  project  van  “de  interne  markt”?   • Het  monetaire  was  volledig  buiten  het  project  ‘de  interne  markt’    in  alle   lidstaten  nog  een  eigen  nationale  munt     • Ondertussen  het  vrij  verkeer  van  goederen  versterken  en  accentueren.  Lidstaten   gebruiken  hun  nationaal  muntbeleid  in  functie  van  protectionistische  doeleinden     terechtkomen  in  een  spiraal  van  competitieve  devaluaties     o Waarom?  Omdat  door  het  bevorderen  van  de  intracommunautaire  handel   (handel  tussen  lidstaten  EG)       op  een  artificiële  wijze  wordt  een  concurrentievoordeel  gecreëerd   (exportbevorderend  effect)     • Totaal  nieuw  project  nodig  waardoor  we  zouden  proberen  een  Europese   monetaire  eenheid  tot  stand  te  brengen     Als  respons  op  een  van  de  hiaten/lacunes  van  de  voltooiing  van  de  Europese  interne   markt:   • Druk  door  monetaire  lacune   • Externe  druk  (buitenlands  beleid,  veiligheidsbeleid)   o Balkan    in  de  achtertuin  van  de  EG  van  toen  Verkrachting  als  strategie   om  etnisch  te  purifiëren   o De  EG  doet  niets  (had  geen  beleidsmogelijkheid)    Het  was  (enkel)  een   economische  gemeenschap       Een  verdieping  van  het  Europese  project  is  nodig.  Dit  wordt  het  verdrag  van   Maastricht                                

 

22  

JVD  

 

Europees  Recht  

D.  Het  verdrag  betreffende  de  Europese  Unie  (Verdrag  van  Maastricht)     Door  het  Verdrag  van  Maastricht  wordt  de  EEG  opgedoekt    op  moment  dat  verdrag   van  Maastricht  in  werking  zal  treden.  We  spreken  van  de  Europese  Gemeenschap    Het   economische  is  niet  langer  het  enige  actieterrein     Kritiek:  De  tekst  van  het  verdrag  liet  redactioneel  veel  te  wensen  over     Het  verdrag  bevatte  bepalingen  die  met  name  op  het  vlak  van  de  monetaire  Unie  voor   het  Europa  na  de  interne  markt  van  vitaal  belang  waren     Juridisch  gezien  staat  het  Verdrag  van  Maastricht  los  van  de  Europese  Akte    Toch  is  er   een  band  tussen  beide:   • De  interne  markt  wordt  uitdrukkelijk  vermeldt  als  één  van  de  pijlers  van  het   economisch  beleid  dat  op  zijn  beurt  moet  instaan  voor  de  verwezenlijking  van  de   doelstellingen  van  de  Unie   • De  interne  markt  is  nauwelijks  te  splitsen  van  het  verwezenlijken  van  een   economische  en  monetaire  Unie    De  eengemaakte  markt  kan  maar  optimaal   functioneren  in  het  kader  van  dergelijke  Unie     Pijlerstructuur:     (Visuele  voorstelling:  Tempel  met  1  fronton  en  3  ongelijke  pijlers)           Europese  Unie     Gemeenschappelijke  beginselen             I   II   III             EGKS   GBVB   JBZ     E(E)G     EURATOM           • Fronton:  Gemeenschappelijke  bepalingen  (Titel  I)  en  de  slotbepalingen  (Titel  VII)     • Pijler  I    communautaire  pijler  of  supranationale  pijler+  ook  een  monetaire  dimensie   o Verdrag  Europese  Gemeenschap  (EG)    EEG  wordt  EG!   o EGKS  en  EURATOM  blijven  bestaan  als  aparte  verdragen,  maar  worden   wel  gewijzigd  via  bepalingen  opgenomen  in  Pijler  I   o Grootste  Pijler      

23  

JVD  

 

Europees  Recht  

Pijlers  II  en  III  zijn  de  niet-­‐communautaire  of  intergouvernementele  pijlers    Enkel  met   unanimiteit  van  de  lidstaten  (niet  makkelijk  om  operationeel  te  zijn)     • Pijler  II    Bepalingen  betreffende  een  gemeenschappelijk  buitenlands  en   veiligheidsbeleid  (extern  beleid)     • Pijler  III    Bepalingen  betreffende  de  samenwerking  op  het  gebied  van  justitie   en  binnenlandse  zaken  (intern  beleid)     Opmerkingen:   • Het  VEU  is  moeilijk  leesbaar  en  is  een  ‘klassiek’  internationaal  akkoord  tussen   lidstaten,  en  moet  zodoende  geratificeerd  worden  in  alle  lidstaten   o Deense  bevolking  had  het  verdrag  bij  referendum  afgewezen    Na   aanpassingen  (gunstig  voor  Denemarken)  goedgekeurd  in  een  nieuw   referendum   o Frankrijk    Referendum  met  nipte  meerderheid   o Ook  in  VK  en  Duitsland  moeilijkheden  met  de  ratificatie       • Waar  plaats  je  het  Hof  van  Justitie  ?   o Het  hof  heeft  geen  controlemogelijkheden  over  de  besluitvorming  in  pijler   II  en  III   o Enkel  bevoegdheid  in  de  Pijler  I   o Pas  met  het  Verdrag  van  Lissabon  (verdwijnen  pijlerstructuur)  werd  de   officiële  benaming:  Het  hof  van  Justitie  van  de  Europese  Unie   o Alle  arresten  tussen  oktober  1993  en  2009  zijn  geveld  door  dit  Hof  van   Justitie  van  de  Europese  gemeenschappen    

E.  Het  Verdrag  van  Amsterdam  

  Inleiding   • Herziening  van  de  Verdragen  waarop  de  EU  is  gegrondvest  (Art.  48  VEU)   • De  intergouvernementele  conferentie  (IGC)  wordt  opgestart  in  1996   o IGC  =  formeel  mechanisme  voor  de  herziening  van  de  verdragen  en  de   coördineerde  de  onderhandelingen  tussen  de  15  regeringen  van  de   lidstaten   o Doel:  De  Unie  aan  te  passen  aan  de  uitdagingen  van  de  komende  jaren    Snel  evoluerende  internationale  ontwikkelingen    Globalisering  van  de  wereldeconomie    Milieuvraagstukken    Immigratie    Terrorisme     • Voornaamste  mislukking    Men  is  er  niet  in  geslaagd  om  het  institutionele   mechanisme  van  de  EU  te  moderniseren   o Wel  minder  belangrijke  doelstellingen  bereikt    innovaties     • Verdrag  van  Amsterdam  (1997)  is  resultaat  van  deze  IGC  van  1996      

24  

JVD  

 

Europees  Recht  

Innovaties   • Justitie  en  binnenlandse  zaken   o De  nieuw  gecommunautariseerde  materies    Overheveling  van  beleidsdomeinen  uit  de  3e  pijler  naar  de  1e  pijler   • Gemeenschappelijk  optreden  op  het  gebied  van  asiel,  visa,   immigratie  en  controles  aan  de  buitengrenzen    onder   communautaire  regels  en  procedures  gebracht      Schengen-­‐samenwerking  wordt  volledig  geïntegreerd  in  de  EG-­‐ Pijler      Justitiële  samenwerking  in  burgerlijke  en  commerciële  zaken  ook   overgeheveld  naar  EG-­‐kader     o Samenwerking  inzake  strafrecht  en  politie  in  de  vernieuwde  voormalige   derde  pijler    Versterking  van  de  rol  van  Europol    Bevoegdheid  van  het  Hof  van  Justitie  wordt  binnen  de  derde  pijler   uitgebreid   • Volwaardige  prejudiciële  procedure  (niet  voor  alle   lidstaten)   • Directe  beroepsmogelijkheden  (niet  voor  particulieren)   • Twee  nieuwe  instrumenten   o Besluiten  en  kaderbesluiten  (stemmen  grotendeels   overeen  met  de  beschikkingen  en  richtlijnen  uit  het   EG-­‐kader)    uitdrukkelijk  voorzien  dat  ze  geen   directe  werking  hebben  (Besluitvorming  blijft  via   unanimiteit)     • Mensenrechten   o Voor  de  eerste  keer  schorsen  van  het  lidmaatschap  van  de  EU   vooropgesteld  (Bij  ernstige  en  voortdurende  schending  van   mensenrechten)    Art.  7  VEU   o Uitdrukkelijk  in  het  Verdrag  dat  de  EG  en  de  EU  gebonden  zijn  door  het   EVRM  en  dat  het  Hof  van  Justitie  in  dit  verband  toezicht  moet  uitoefenen    De  mogelijkheid  om  de  EG  en/of  de  EU  tel  aten  toetreden  tot  het   EVRM  werd  echter  niet  aanvaard  (Later  wel  met  het  Verdrag  van   Lissabon)     • Beleidsmaatregelen  ten  behoeve  van  de  burger   o Handhaven  en  scheppen  van  banen    één  van  de  voornaamste   uitdagingen  van  de  Unie   o Lidstaten  engageren  zich  om  in  10  jaar  (tegen  2010)  de  meest   concurrerende  en  dynamische  kenniseconomie  van  de  wereld  te  worden   (“Lissabonstrategie”)   o Totstandkoming  van  een  duurzame  ontwikkeling  van  het  milieu  wordt   één  van  de  uitdrukkelijke  doelstellingen  van  de  Unie   o Versterkte  bescherming  van  de  belangen  van  de  consument    

 

25  

JVD   •

•

•

 

Europees  Recht  

Extern  beleid   o Het  GBVB  wordt  aangepast    Europese  Raad  krijgt  een  grotere  rol  bij  het   uitstippelen  van  de  gemeenschappelijke  strategieën  voor  het  extern  beleid   van  de  Unie    Unanimiteit  blijft  de  regel    Creatie  van  de  ‘constructieve  onthouding’   • =  Een  lidstaat  die  daartoe  een  formele  verklaring  aflegt,  is   niet  verplicht  een  bepaal  besluit  toe  te  passen,  die  lidstaat   aanvaardt  echter  wel  dat  het  besluit  bindend  is  voor  de  Unie     Institutionele  wijzigingen   o Niet  gelukt    er  zijn  eerst  nog  institutionele  aanpassingen  vereist   alvorens  verder  uitbreiding  mogelijk  wordt    Dit  leidt  tot  het  Verdrag   van  Nice  (2001)    Ook  de  wijzigingen  aangebracht  in  het  Verdrag  van   Nice  zijn  vrij  beperkt  en  onvoldoende  om  de  institutionele  structuur   fundamenteel  aan  te  passen  in  het  licht  van  de  “grote”  EU-­‐uitbreiding     Flexibiliteit  –  nauwere  samenwerking   o Flexibiliteitclausules    Op  basis  hiervan  kan  een  kleien  groep  lidstaten  (Bv.  12  of  15)  een   bindend  besluit  aannemen,  indien  het  onmogelijk  blijkt  om  volgens   de  normale  regels  een  besluit  te  nemen  dat  voor  alle  lidstaten  geldt    Voorwaarden  +  speciale  goedkeuringsprocedure   • Aanvankelijk  enkel  in  de  1e  en  3e  pijler    Vanaf  de   inwerkingtreding  van  het  Verdrag  van  Nice    ook  in  de  2e   pijler   • Minimum  aantal  lidstaten  werd  vastgesteld  op  8    Sinds   Verdrag  van  Lissabon  is  dit  9       Evenwicht  tussen  de  belangen  van  de  lidstaten  die  op  bepaalde   gebieden  binnen  het  kader  van  de  Unie  nauwere  samenwerking  wensen,   en  lidstaten  die  niet  vanaf  het  begin  willen  meedoen  aan  een  dergelijke   samenwerking  

  Structuur  van  het  Verdrag  van  Amsterdam     Algemene  bedenkingen:   • Met  het  Verdrag  van  Amsterdam  worden  een  aantal  belangrijke  domeinen  van  de   3e  pijler  (samenwerking  op  het  gebeid  van  justitie  en  binnenlandse  zaken)   overgeheveld  naar  de  communautaire  pijler  (1e  pijler)       •  Maar  institutioneel  zeer  mager                

 

26  

JVD  

 

Europees  Recht  

F.  Het  Verdrag  van  Nice     Resultaat  van  de  Intergouvernementele  conferentie  die  gestart  was  in  2000   De  Europese  Unie  voorbereiden  op  een  verdere  uitbreiding    overeengekomen  om  de   besluitvorming  en  de  instellingen  op  een  aantal  punten  aan  te  passen     • Op  vlak  van  instellingen    weer  grotendeels  een  fiasco     • Wel  wordt  er  vooruitgang  geboekt  via  een  apart  protocol    Het  protocol   betreffende  de  uitbreiding  van  de  EU   o Aan  de  verschillende  kandidaat-­‐lidstaten  werd  een  gewicht  gegeven  in  de   diverse  EU-­‐instellingen  en  in  de  besluitvorming   o   zodat  de  nieuwe  lidstaten  waarmee  onderhandeld  wordt  op  dat   moment  als  het  ware  gewikt  en  gewogen  worden    

G.  De  Europese  Conventie  en  het  Verdrag  tot  vaststelling  van  een   Grondwet  voor  Europa  

  Aan  het  Verdrag  van  Nice  werd  een  Verklaring  betreffende  de  toekomst  van  de  Unie”   gehecht    Breder  en  diepgaander  debat  over  de  toekomst  van  de  EU    Thema’s:   • Vereenvoudiging  van  verdragen   • Nauwkeurige  bevoegdheidsafbakening  tussen  Unie  en  lidstaten   o Wie  is  bevoegd  om  wat  te  doen    te  veel  overlappingen,  spanningen,   meer  en  meer  inter-­‐institutionele  conflicten   • Het  statuut  van  het  Handvest  van  de  grondrechten  van  de  Europese  Unie   o Wat  met  de  Europese  conventie  voor  de  rechten  van  de  mens    Zou  het   niet  nuttig  zijn  dat  de  EU  toetreedt  tot  de  Europese  conventie  voor  de   rechten  van  de  mens    opgenomen  als  belangrijk  punt   • De  rol  van  de  nationale  parlementen  in  het  Europese  bouwwerk   o Nationale  parlementen  zouden  eigenlijk  meer  moeten  kunnen  worden   betrokken  bij  het  Europees  gebeuren       Ontwerptekst  voor  een  Europese  grondwet   • Alle  lidstaten  ondertekenen    Dan  begint  de  lijdensweg  WANT  het  moet  worden   geratificeerd   o Een  aantal  lidstaten  krijgen  twijfels:    Referenda  in  Frankrijk  en  Nederland     resultaat  :  2  negatieve  uitslagen  =  einde  Europese  grondwet     • Sarkozy    heeft  initiatief  genomen  om  de  belangrijkste  ingrediënten  uit  die   Europese  grondwet  in  een  apart  verdrag  te  gieten,  maar  zonder  het  woord   grondwet  te  vernoemen  (Grondwet  in  EU  was  taboe)  =  fameuze  verdrag  van   Lissabon                

27  

JVD  

 

Europees  Recht  

H.  Het  Verdrag  van  Lissabon     Algemeen     In  plaats  van  alle  bestaande  verdragen  in  te  trekken  en  te  vervangen  door  1  enkele  tekst   met  de  benaming  ‘Europese  Grondwet’    Klassieke  verdragswijziging  met  2   substantiële  onderdelen:   • Het  Verdrag  betreffende  de  Europese  Unie  (VEU)    Belangrijkste  principes  en   institutionele  bepalingen   • Het  Verdrag  betreffende  de  werking  van  de  Unie  (VWEU)    Met  de  verschillende   beleidsdomeinen       Ondertekend  tijdens  de  Europese  Raad  van  Lissabon  van  18  en  19  oktober  2007     Enkele  moeilijkheden  voor  ratificatie   • Ierland    eerste  referendum  is  negatief   o Nieuwe  politieke  garanties  ten  gunste  van  Ierland  en  een  veranderde   economische  context    Tweede  referendum  met  positieve  uitslag       • Duitsland    Uitspraak  van  het  Duits  Grondwettelijk  Hof   o Men  maakte  de  ratificatie  afhankelijk  van  een  aanpassing  van  het  Duitse   nationale  recht       Uiteindelijk  geratificeerd  en  inwerkingtreding  op  1  december  2009     De  belangrijkste  vernieuwingen   Een  groot  aantal  vernieuwingen  van  het  Europees  Grondwettelijk  Verdrag  is  behouden   in  het  Verdrag  van  Lissabon  (veel  inhoud  gered)     • Afschaffing  van  de  pijlerstructuur   o De  Europese  Unie  treedt  in  plaats  van  de  Europese  Gemeenschap  en  krijgt   rechtspersoonlijkheid   o EG-­‐verdrag  wordt  gewijzigd    VWEU  genoemd    Politiële  en  justitiële  samenwerking  in  strafzaken  (voormalige  3e   pijler)  samen  met  de  bevoegdheden  betreffende  “visa,  asiel,   immigratie  en  andere  beleidsterreinen  van  vrij  verkeer  van   personen”    in  Titel  IV  VWEU  “De  ruimte  van  vrijheid,  veiligheid   en  recht”    gewone  besluitvormingsregels  en  rechterlijke  controle   door  het  Hof  van  Justitie    Gemeenschappelijk  Buitenlands  en  Veiligheidsbeleid  (voormalige   2e  pijler)  blijft  opgenomen  in  het  VEU  en  daarvoor  gelden  dus   afwijkende  regels  (besluitvorming    Intergouvernementele   principes  blijven  hier  gelden)     o   EEG    Maastricht    EG    Lissabon    EU    VEU  =  2e  pijler    VWEU  =  Vooral  de  communautaire  (1e)  pijler  en  de  3e  pijler      

28  

JVD  

Europees  Recht  

o vanaf  1  december  2009  :  Hof  van  de  Europese  Unie  en  niet  langer  Hof  van   de  Europese  Gemeenschappen  

  •

•

 

 

Hervorming  van  de  Europese  instellingen   o Europese  Raad  en  de  Europese  Centrale  Bank    Als  EU-­‐instelling  erkend   (Art.  13  VEU)     o De  Europese  Raad  (instelling  die  bestaat  uit  staatshoofden  en   regeringsleiders)    Vroeger  roterend  voorzitterschap  om  de  6  maand    Nu:  Permanente  voorzitter  voor  de  Europese  Raad  (2,5  jaar)   (verlengbaar  misschien)    Van  Rompuy     (1  van  de  topfuncties  gecreëerd  door  het  verdrag  van  Lissabon)   (Art.  15  VEU)     o Er  wordt  een  vertegenwoordiger  van  de  EU  voor  veiligheid  en  buitenlands   beleid  aangesteld  lady  Ashton  (Britse  dame)    aan  de  top  van  de   vroegere  2e  pijler    =  hoge  vertegenwoordiger  van  de  Unie  voor  buitenlandse  zaken  en   veiligheidsbeleid    Zij  zit  de  Raad  van  Ministers  voor  die  zich  met  buitenlandse  zaken   en  veiligheidsbeleid  bezig  houdt      Ze  heeft  een  dubbel  ‘gezicht’  :   • Niet  alleen  voorzitter  de  raad  van  ministers  voor   buitenlandse  zaken  en  veiligheidsbeleid   • Ook  Vicevoorzitter  van  de  Europese  Commissie         Zowel  in  de  Raad  van  Ministers  als  voorzitter  en  in  de   Commissie  als  vicevoorzitter  (voorzitter  is  Barrosso    zij  is  de   nummer  2  na  Barrosso)     De  invoering  van  het  burgerinitiatief     o Als  ten  minste  1  miljoen  burgers  (afkomstig  uit  een  aanzienlijk  aantal   lidstaten)  een  petitie  ondertekenen,  kan  via  zo’n  burgerinitiatief  de   Europese  Commissie  worden  verzocht  om  wetgevende  voorstellen  in  te   dienen    initiatiefrecht  voor  de  burger  op  wetgevend  vlak  !    Ondertekenaars  uit  ten  minste  ¼  van  de  lidstaten     o Mogelijke  voorstellen  :    Verbod  op  genetisch  gemodificeerde  organismen   •   Door  Greenpeace    maar  dit  was  te  vroeg    Legalisering  van  het  homohuwelijk  voor  de  gehele  Europese  Unie    Eeuwig  verbieden  van  het  privatiseren  van  water       o De  voorstellen  moeten  juridisch  aanvaardbaar  zijn    Ze  moeten  binnen   de  bevoegdheid  van  de  Unie  vallen  en  mogen  niet  strijdig  zijn  met  de   waarden  van  de  Europese  Unie    Op  dit  moment  nog  geen  concrete   uitgewerkte  voorstellen  

29  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

Handvest  van  de  grondrechten  van  de  Europese  Unie  wordt  juridisch  bindend   o   Belangrijke  vernieuwing  ingevolge  Lissabon     Mogelijkheid  voor  een  lidstaat  om  de  Europese  Unie  te  verlaten   o Een  lidstaat  krijgt  de  mogelijkheid  om  de  Unie  te  verlaten  (Art.  50  VEU)  

  Het  Verdrag  betreffende  de  Europese  Unie  (VEU)  (Lezen  met  Verdrag)     Art.  1  VEU   Oprichting  van  de  Europese  Unie  (die  in  de  plaats  treedt  van  de  Europese  Gemeenschap     krijgt  bevoegdheden  van  de  lidstaten   • Men  wil  een  verbond  tussen  de  Europese  volkeren  oprichten    besluiten  met   een  zo  groot  mogelijke  openheid  en  zo  dicht  mogelijk  bij  de  burger     • Veel  kritiek:  veel  afstand  tussen  burger  en  “Brussel”!  (hoe  ruimer  de  EU  wordt)   Psychologisch  nochtans  besluitvorming  zo  dicht  mogelijk  bij  de  burger     Art.  2  VEU:  Fundamentele  waarden  van  de  Unie   De  waarden  waarop  de  Unie  berust:   • Eerbied  voor  de  menselijke  waardigheid   • Vrijheid   • Democratie   • Gelijkheid   • De  rechtsstaat  en  eerbiediging  van  de  mensenrechten,  waaronder  de  rechten  van   personen  die  tot  een  minderheid  behoren   o   Voor  het  eerst  wordt  de  eerbied  voor  de  rechten  van  minderheden  als   fundamentele  waarde  van  de  Unie  erkend  in  het  primair  recht     Art.  3  VEU:  Doelstellingen  van  de  Unie   Bevordering  van  de  samenhang  (Rijkere  leden  betalen  mee  voor  armere  regio’s)     Art.  4  VEU:  Loyale  samenwerking   De  Unie  heeft  een  toegewezen  bevoegdheid,  er  moet  loyale  samenwerking  zijn     Art.  5  VEU:  Bevoegdheidsregeling  (basisprincipes)   Beginselen  van  subsidiariteit  en  evenredigheid     • Principe  1:  Het  Subsidiariteitsbeginsel    De  vraag  of  een  bepaalde  materie  moet   behandeld  worden  door  de  lidstaten  of  de  Europese  Unie.   o De  Unie  zal  enkel  optreden  wanneer  de  lidstaten  op  centraal  ,regionaal  of   lokaal  niveau  een  bepaalde  doelstelling  kunnen  verwezenlijken,  heeft  dit   de  voorkeur.  Maar  als  de  Unie  de  doelstelling  beter  kan  verwezenlijken,   dan  moet  de  EU  dit  doen   o Als  de  Unie  exclusief  bevoegd  is,  is  er  geen  subsidiariteit     o Sinds  verdrag  van  Lissabon    nationale  parlementen  krijgen  een  rol  bij   het  toezicht  op  het  subsidiariteitsbeginsel    Alle  ontwerpen  van  EU-­‐wetgeving  moeten  naar  de  nationale   parlementen  gestuurd  worden  

 

30  

JVD  

 

Europees  Recht  

Specifieke  procedures    De  parlementen  geven  een  gele  of  oranje   kaart  met  betrekking  tot  het  wetgevingsontwerp    ze  kunnen  op   institutionele  wijzen  interveniëren  in  EU  politiek.     • Oranje  is  moeilijker  te  doen  doorgronden   • Voorbeeld:  september  2012,  voorstel  commissie  voor   beperking  stakingsrecht    reactie  in  nationale   parlementen!     Principe  2:  Proportionaliteit   

•

  Art.  6  VEU   • Handvest  van  de  grondrechten  van  d  EU  heeft  dezelfde  juridische  waarde  als  de   Verdragen     • De  Unie  treedt  toe  tot  het  EVRM   o Institutionele  vraagstukken    In  welke  mate  moet  er  van  de  Unie-­‐zijde  al  dan  niet  voorzien   worden  in  een  rechter    De  specificiteit  van  de  prejudiciële  procedure  en  de  invulling  van   de  ontvankelijkheidsvoorwaarden  voor  procedures  bij  het  EHRM   (uitputting  interne  rechtsmiddelen)  moeten  worden  verduidelijkt   in  het  te  sluiten  toetredingsakkoord     • Het  EVRM  en  de  fundamentele  vrijheden  zoals  bepaald  in  de  nationale   grondwetten    algemene  beginselen    Recht  van  de  Unie     Art.  7  VEU   De  Raad  kan  bepaalde  rechten  van  een  lidstaat  schorsen.  Dit  kan  enkel  indien:   • Een  ernstige  en  voortdurende  schending  van  de  fundamentele  waarden  van  de   Unie  wordt  vastgesteld   • Ook  wanneer  wordt  vastgesteld  dat  een  duidelijke  gevaar  bestaat  voor  dergelijke   schending     Naar  aanleiding  van  de  Oostenrijk-­‐kwestie  (februari  2000)    Extreem  rechtse  partij  van   Haider  die  mee  aan  de  macht  kwam     Art.  8  VEU   Nieuw  artikel  over  de  relatie  met  de  buurstaten  van  de  EU   • Wat  is  zijn  buurstaten?  Marokko  ondermeer  ook!  Niet  grensgebonden,  wel  in  de   buurt   • Lid  2:  hiermee  kunnen  gemeenschappelijke  overeenkomsten  gesloten  worden   (sui  generis  akkoorden)                

 

31  

JVD  

 

Europees  Recht  

Art.  9  –  12  VEU   Bepalingen  inzake  democratische  beginselen   • Gelijkheid  van  burgers   • Representatieve  democratie   • Rol  van  nationale  parlementen   • Europese  burgerinitiatieven   • Open  en  transparant  beleid     Art.  13  –  19  VEU   De  instellingen  van  de  Unie:   • Het  Europees  Parlement   • De  Europese  Raad  (pas  sinds  Lissabon  als  instelling  opgenomen)   • De  Raad   • De  Europese  Commissie   • Het  Hof  van  Justitie  van  de  Europese  Unie   • De  Europese  Centrale  Bank  (pas  sinds  Lissabon  als  instelling  opgenomen)   • De  Rekenkamer     Art.  20  VEU   Mogelijkheid  en  procedure  voor  “nauwere  samenwerking”  tussen  een  aantal  lidstaten   van  de  Unie     Art.  21  –  46  VEU   Dit  is  de  vroegere  2e  pijler    Het  Gemeenschappelijk  Buitenlands  en  Veiligheidsbeleid     Art.  47  –  55  VEU   Slotbepalingen   • Niet  als  “gemeenschappelijke  bepalingen  aangeduid”   • Hebben  een  algemene  betekenis  en  onder  meer  betrekking  op:   o Verdragsherziening  (Art.  48  VEU)   o Lidmaatschap  van  de  EU  (Art.  49  VEU)   o Terugtrekking  uit  de  EU  (Art.  50  VEU)   o Rechtspersoonlijkheid  van  de  EU  (Art.  47  VEU)       Het  Verdrag  betreffende  de  werking  van  de  Europese  Unie  (VWEU)     Art.  1  VWEU   Het  VWEU  regelt  de  werking  van  de  Unie  en  bepaalt  de  gebieden,  de  afbakening  en  de   voorwaarden  van  uitoefening  van  haar  bevoegdheden       VEU  en  VWEU  =  basis  van  de  Unie                

 

32  

JVD  

 

Europees  Recht  

Art.  2  –  6  VWEU:  Bevoegdheden  van  de  Europese  Unie   • Sinds  het  Verdrag  van  Lissabon    lijst  van  bevoegdheden  van  de  Europese  Unie   • Het  eigenlijke  beleid  van  de  EU  wordt  omschreven     Exclusieve  bevoegdheden    Enkel  de  Unie  is  bevoegd  om  wetgevend  op  te  treden  en   juridisch  bindende  handelingen  vast  te  stellen   • De  lidstaten  kunnen  niet  optreden    tenzij  ze  door  de  EU  gemachtigd  zijn  of   bepaalde  handelingen  van  de  EU  verder  uitvoeren     • Exclusieve  bevoegdheden  in  Art.  3  VWEU     o EU  exclusief  bevoegd  in  volgende  gebieden:    Douane-­‐unie    Vaststelling  mededingingsregels  (werking  interne  markt)    Monetair  beleid  van  de  landen  die  de  Euro  als  munt  hebben    Instandhouding  biologische  rijkdommen  van  de  zee  (in  kader  van   het  gemeenschappelijk  visserijbeleid)    Gemeenschappelijke  handelspolitiek   o Tevens  is  EU  exclusief  bevoegd  om  een  internationale  overeenkomst  te   sluiten  indien  een  wetgevingshandeling  van  de  Unie  in  die  sluiting   voorziet  (indien  die  sluiting  noodzakelijk  is  om  de  Unie  in  staat  et  stellen   haar  interne  bevoegdheid  uit  te  oefenen  of  indien  die  sluiting  gevolgen   kan  hebben  voor  gemeenschappelijke  regels  of  de  strekking  daarvan  kan   wijzigen)     Gedeelde  bevoegdheden    Zowel  de  Europese  Unie  als  de  lidstaten  kunnen   wetgevend  optreden  en  juridisch  bindende  handelingen  vaststellen   • Het  concept  van  gedeelde  bevoegdheden   o Vroeger    geen  institutionele  plaats  in  het  EG-­‐Verdrag   o Wel  in  Lissabon    gedeelde  bevoegdheden  in  het  verdrag     • Ook  hier  is  het  subsidiariteitprincipe  van  toepassing   • Door  de  voorrang  van  het  Unierecht  kunnen  de  lidstaten  geen  maatregelen   nemen  die  afwijken  van  deze  die  door  de  EU  werden  vastgesteld   o Zolang  er  geen  EU-­‐maatregelen  bestaan    lidstaten  vrij  om  een  eigen   beleid  te  voeren   • Voorbeelden:   o Interne  markt   o Sociaal  beleid   o Milieu   o Energie         Aanvullende  bevoegdheden    Lidstaten  blijven  bevoegd  om  een  beleid  te  voeren.  De   EU  kan  het  beleid  van  de  lidstaten  alleen  ondersteunen,  coördineren  of  aanvullen.   • Ook  hier  speelt  het  subsidiariteitsbeginsel  een  rol   • Het  optreden  van  de  EU  moet  een  Europese  dimensie  hebben   • Harmonisatie  van  de  wetgeving  van  de  lidstaten  is  uitdrukkelijk  verboden  bij   deze  bevoegdheden  

 

33  

JVD   •

 

Europees  Recht  

Voorbeelden:   o Industrie   o Cultuur   o Toerisme   o Onderwijs  

  Twee  bevoegdheden    niet  in  1  van  de  3  algemene  bevoegdheidscategorieën   opgenomen,  maar  afzonderlijk  vermeld:   • De  coördinatie  van  het  economisch  en  werkgelegenheidsbeleid    omwille  van  de   politiek  gevoeligheid   • Het  gemeenschappelijk  buitenlands  en  veiligheidsbeleid   o Bijzonder  statuut    verdere  uitwerking  niet  in  het  VWEU,  maar  in  het   VEU     Art.  7  –  17  VWEU   Vallen  onder  de  titel  “Algemeen  toepasselijke  bepalingen”.  Verwijzen  naar:   • De  noodzaak  tot  samenhang  in  het  beleid   • De  opheffing  van  ongelijkheden  tussen  mannen  en  vrouwen   • De  noodzaak  om  een  hoog  niveau  van  werkgelegenheid  en  onderwijs  te   bevorderen   • In  het  EU-­‐beleid  iedere  vorm  van  discriminatie  op  basis  van  ras,  geslacht,  religie   tegen  te  gaan   • Eisen  inzake  milieubescherming  en  consumentenbescherming   • …     Art.  18  –  19  VWEU   Elke  discriminatie  op  grond  van  nationaliteit  is  verboden.  Het  Europees  Parlement  en  de   Raad  kunnen  regelingen  treffen  met  het  oog  op  het  verbod  van  bedoelde  discriminaties     Art.  20  –  24  VWEU:  Het  Europees  burgerschap   Het  Europees  burgerschap  komt  naast  het  nationaal  burgerschap,  niet  in  de  plaats   ervan.     Aan  het  Europees  burgerschap  zijn  enkele  rechten  verbonden:   • Een  Persoonlijk  recht  om  zich  vrij  op  het  grondgebied  van  de  Unie  te  verplaatsen   en  te  verblijven  (Burgerschapsrichtlijnen  2004)   • Het  recht  om  te  kiezen  en  verkozen  te  worden  bij  gemeenteraadsverkiezingen  en   verkiezingen  voor  het  Europees  parlement  in  de  lidstaat  waar  de  EU-­‐burger   woonachtig  is   o Niet  voor  nationale  verkiezingen   • Op  het  grondgebeid  van  derde  landen  geniet  iedere  EU-­‐burger  wiens  lidstaat  niet   vertegenwoordigd  is,  de  bescherming  van  de  diplomatieke  en  consulaire   instanties  van  iedere  andere  lidstaat  (onder  dezelfde  voorwaarden  als  de   onderdanen  van  die  lidstaat)   • Het  petitierecht:  Het  recht  o  meen  verzoekschrift  in  te  dienen  volgens  de   procedure  van  Art.  11  VEU   • Het  recht  om  een  klacht  in  te  dienen  bij  de  Europese  ombudsman   • …    

 

34  

JVD  

 

Europees  Recht  

Het  Handvest  van  de  grondrechten  van  de  Europese  Unie     Ontstaan   Sinds  de  jaren  ’70    Het  Hof  van  Justitie  erkent  de  grondrechten  zoals  die  voortvloeien   uit  de  constitutionele  tradities  van  de  lidstaten,  het  EVRM  en  andere  internationale   grondrechteninstrumenten  als  algemene  beginselen  van  het  recht  van  de  Unie.    Er   was  echter  geen  ‘lijst’       Handvest  van  de  grondrechten  van  de  Europese  Unie   • Grondrechten  zichtbaarder  maken  en  rechtszekerheid  van  de  burgers  vergroten   • Politieke  verklaring  die  geen  juridische  verplichtingen  inhield  (2000)   • In  2007    Aangepaste  versie  ondertekend  die  de  weg  opende  om  het  Handvest   juridisch  bindend  te  maken   • Sinds  de  inwerkingtreding  van  het  Verdrag  van  Lissabon  is  het  Handvest   van  de  grondrechten  van  de  Europese  Unie  juridisch  bindend    De   rechten,  vrijheden  en  beginselen  van  het  Handvest  behoren  tot  het  primair   recht  van  de  Unie     Toepassingsgebied  ratione  personae   • Actief  toepassingsgebied  ratione  personae  (=  personen  die  zich  op  de  rechten  van   het  Handvest  kunnen  beroepen)    Per  artikel  bekijken   o Sommige  bepalingen  voor  iedereen  (recht  op  leven)   o Andere  bepalingen  enkel  voor  EU-­‐burgers    Actief  en  passief  kiesrecht  bij  de  verkiezingen  voor  het  Europees   Parlement     • Passief  toepassingsgebied  ratione  personae  (=  de  personen/instellingen  die   plichten  halen  uit  het  Handvest)   o De  bepalingen  van  het  Handvest  zijn  gericht  tot  de  instellingen,  organen   en  instanties  van  de  Unie  en  de  lidstaten  (enkel  wanneer  ze  het  recht  van   de  Unie  ten  uitvoer  brengen)    Voor  lidstaten  niet  enkel  handelingen  van  lidstaten  wanneer  ze  het   recht  van  de  Unie  uitvoeren  (omzetten  richtlijnen  in  nationaal   recht),  ook  bij  optreden  binnen  het  toepassingsgebied  van  het   recht  van  de  Unie     o Er  wordt  niets  gezegd  over  inter-­‐particuliere  relaties     Toepassingsgebied  ratione  materiae   Zowel  burgerlijke,  economische  als  sociale  rechten    gegroepeerd  rond  6  beginselen   (elk  een  Titel  van  het  Handvest):   • Waardigheid   • Vrijheden   • Gelijkheid   • Solidariteit   • Burgerschap   • Rechtspleging      

 

35  

JVD  

 

Europees  Recht  

Er  worden  geen  “nieuwe”  rechten  gecreëerd    het  is  gebaseerd  op:   • De  fundamentele  rechten  en  vrijheden  die  worden  erkend  in  het  EVRM   • De  grondwettelijke  tradities  van  de  lidstaten   • Het  Europees  Sociaal  Handvest   • Rechtspraak  van  het  Hof  van  Justitie     • Wel  is  bij  de  opstelling  van  het  Handvest  rekening  gehouden  met   wetenschappelijke  en  technologische  ontwikkelingen  (Art.  3  van  het  Handvest   verbiedt  het  reproductief  klonen)     De  rechten,  vrijheden  en  beginselen  van  het  Handvest  moeten  uitgelegd  worden   overeenkomstig  de  Toelichtingen  bij  het  Handvest  van  de  grondrechten  (Bijgevoegd  als   een  soort  artikelsgewijze  commentaar)   • Volgens  de  toelichtingen  zelf    Niet  juridisch  bindend,  maar  wel  een  waardevol   hulpmiddel  voor  de  interpretatie     Toekomstige  Wijziging  van  het  Verdrag  van  Lissabon  naar  aanleiding  van  de   economische  crisis?     De  stabiliteit  van  de  Eurozone  wordt  vandaag  bedreigd  door  de  zogenaamde   schuldencrisis,  ontstaan  door  onder  andere  onevenwichten  in  de  begrotingstekorten   van  de  lidstaten    Economische  en  financiële  crisis  =  Zeer  actueel  probleem     • 1e  crisis    2008   • in  2011-­‐2012    weer  naar  boven     Criteria  voor  het  oprichten  van  de  Europese  Monetaire  Unie  (5  Criteria  van  Maastricht)   welke  bepaalden  wanneer  een  EU-­‐land  klaar  was  voor  de  invoering  van  de  euro:   • Stabiele  prijzen   o De  inflatie  mag  niet  meer  dan  1,5  procentpunt  hoger  zijn  dan  het   percentage  in  de  3  EU-­‐landen  met  de  laagste  inflatie  in  het  voorgaande   jaar   • Begrotingstekort  (hekelpunt)   o Dit  moet  doorgaans  minder  bedragen  dan  3%  van  het  Bruto  Binnenlands   Product  (BBP)   • Schuldenlast  (hekelpunt)   o De  nationale  schuld  mag  niet  meer  bedragen  dan  60%  van  het  BBP,  maar   een  land  met  een  hoger  schuldniveau  kan  toch  de  euro  invoeren  mits  het   schuldniveau  gestaag  daalt   • Rentevoeten   o De  langetermijnrente  mag  niet  meer  dan  2  procentpunten  liggen  boven   het  percentage  in  de  3  EU-­‐landen  met  de  laagste  inflatie  in  het  voorgaande   jaar   • Stabiele  wisselkoers   o De  wisselkoers  van  de  nationale  munt  moet  2  jaar  binnen  vooraf   vastgestelde  marges  zijn  gebleven       Begrotingstekorten  en  schuldenlast    zeer  moeilijke  punten   • •

 

België  scoorde  goed  met  lage  inflatie,  maar  niet  goed  met  begrotingstekort   Positieve  trend  voor  België    van  125%  richting  90  %  schuld    Laatste  anderhalf  jaar  weer   richting  de  100  %  

36  

JVD  

 

Europees  Recht  

In  1997    aanvullend  op  het  verdrag    Een  Pact  voor  Stabiliteit  en  Groei   • Doel:  De  begrotingsdiscipline  met  betrekking  tot  de  EMU  waarborgen   • Crisis    toont  aan  dat  criteria  onvoldoende  werden  nageleefd    In  2011  pact   herzien  en  versterkt     Verschillende  noodfondsen  opgericht  om  lidstaten  in  nood  te  helpen   • Vooral  in  Duitsland  ligt  de  financiële  steun  aan  andere  lidstaten  (politiek)   gevoelig     In  maart  2012    Het  Verdrag  inzake  Stabiliteit,  Coördinatie  en  Bestuur  in  de   Economische  en  Monetaire  Unie  gesloten   • Buiten  het  EU  kader  gesloten   • Tussen  25  EU  lidstaten  (VK  en  Tsjechische  Republiek  doen  niet  mee)   • Ook  wel  Fiscal  Compact  genoemd    bouwt  verder  op  het  versterkte  Pact  voor   Stabiliteit  en  Groei   o Voorziet  dat  partijen  een  zogenaamde  ‘schuldenrem’  in  hun  nationaal   recht  verankeren   • Voorziet  in  bevoegdheden  voor  de  Commissie  en  een  procedure  voor  het  Hof  van   Justitie  (ook  al  is  het  een  klassiek  internationaal  verdrag)                                                              

 

37  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  II:  Bronnen    

A.  Primaire  rechtsbronnen  

  Oorspronkelijke  basisverdragen   • EGKS-­‐Verdrag  (1951,  officieel  afgelopen  op  23  juli  2002)   • EURATOM-­‐Verdrag  (1957)   • EEG-­‐Verdrag  (1957)     Wijzigingen  van  de  basisverdragen   • Fusieverdrag  (1965)    Fusie  van  de  instellingen  van  de  3  basisverdragen     o (geen  fusie  van  de  verdragen  zelf  of  gemeenschappen)   • Europese  Akte  (1986)     Verdrag  betreffende  de  Europese  Unie  (1992)     Verdrag  van  Amsterdam  (1997)     Verdrag  van  Nice  (2001)     Verdrag  van  Lissabon  (2007)    

B.  Akkoorden  door  de  Unie  gesloten     Arrest  Haegeman    Zaak  over  het  associatieakkoord  met  Griekenland   • De  rechtbank  van  Brussel  heeft  een  prejudiciële  vraag  gesteld   • Het  Hof  van  Justitie    Bilaterale  akkoorden  gesloten  met  derde  landen  moeten   beschouwd  worden  als  een  handeling  van  de  instellingen  van  de  Europese   Gemeenschap  (Nu  de  Unie)   o Het  Hof  kan  onderzoeken  naar    Bv.  Directe  werking,  materiële   draagwijdte       Akkoorden  die  de  EU  met  derde  Staten  sluit,  zijn  als  “handelingen  van  de  Unie”  te   beschouwen   • Gezien  de  vele  akkoorden  en  omvangrijke  reikwijdte    Zeer  belangrijke   rechtsbron    

C.  Afgeleid  Unierecht  

  Rechtshandelingen  die  de  EU-­‐instellingen  kunnen  vaststellen    Basisartikel:  288  VWEU   • In  de  eerste  plaats    Handelingen  van  de  Raad  en  de  Commissie   • Sinds  inwerkingtreding  van  Verdrag  van  Maastricht  (en  Amsterdam)    Europees   Parlement  en  de  Raad  kunnen  gezamenlijk  wetgevend  optreden  =   Codecisieprocedure            

 

38  

JVD  

 

Europees  Recht  

Twee  categorieën  bindende  rechtshandelingen:   • Wetgevingshandelingen     • Niet-­‐wetgevingshandelingen   o Ofwel  gedelegeerde  handeling   o Ofwel  uitvoeringshandeling       Zowel  wetgevingshandelingen  als  niet-­‐wetgevingshandelingen  kunnen  de  vorm   aannemen  van  verordeningen,  richtlijnen  of  besluiten    

Wetgevingshandelingen  

Art.  289  VWEU  (Volgens  een  wetgevingsprocedure  vastgestelde  rechtshandelingen     Wetgevingshandelingen)     Verordening   • 3  componenten    Een  verordening…   o Heeft  een  algemene  strekking    Verordeningen  zijn  niet  tot  iemand  specifiek  gericht,  maar  binden   iedereen     o Is  bindend  in  al  haar  onderdelen     o Is  rechtstreeks  toepasselijk  in  elke  lidstaat  (niet  gedefinieerd  in  het  artikel   wat  hiermee  wordt  bedoeld)    De  verordening  moet  niet  worden  omgezet  in  nationale  wetgeving    Omzetting  is  zelfs  verboden    Hof  van  Justitie  heeft  dit   uitdrukkelijk  gezegd    Uitvoeringsmaatregelen  of  sanctieregelingen  uitgevaardigd  door   de  lidstaten  kunnen  natuurlijk  wel      De  verordening  heeft  in  de  regel  directe  werking    kan  door   partijen  voor  de  nationale  rechter  rechtstreeks  worden  ingeroepen   • Nuance:  De  verordening  moet  relevant  zijn   • Arrest  Faccini  Dori    Hof  van  Justitie   o Verordeningen  verschillen  precies  van  richtlijnen   omdat  verordeningen  naast  verticale  directe  werking   (Tussen  particulier  en  overheid)  ook  een  horizontale   directe  werking  hebben  (tussen  particulieren   onderling)    dit  bestaat  niet  bij  richtlijnen,  zij   hebben  geen  horizontale  directe  werking     o Recent  verduidelijkte  het  Hof:  Als  verordenign  (nog)   niet  is  gepubliceerd,  dan  kan  zij  ook  geen   particulieren  binden              

39  

JVD   •

 

Europees  Recht  

Dringt  enorm  diep  door  in  de  nationale  rechtsorde    EU-­‐instellingen  kunnen   maar  verordeningen  vaststellen  voor  zover  zij  krachtens  het  Verdrag  hier  de   bevoegdheid  toe  hebben  gekregen   o Beleidsdomeinen  waar  met  verordeningen  wetgevend  kan  opgetreden   worden  door  de  EU:    Landbouwbeleid    Mededingingsbeleid    Sociale  zekerheid  van  migrerende  EU-­‐werknemers     o Art.  352  VWEU    Kapstokartikel    Artikel  dat  de  bevoegdheid  geeft  aan   de  instellingen  van  de  Unie  om  ook  op  te  treden  daar  waar  het  verdrag  het   niet  met  zoveel  woorden  heeft  bepaald    De  Raad  stelt  dan  op  voorstel  van  de  Commissie  en  na  goedkeuring   door  het  Europees  Parlement,  met  eenparigheid  van  stemmen  de   passende  bepalingen  vast  

  Richtlijn   • Art.  288  VWEU:  “Een  richtlijn  is  verbindend  ten  aanzien  van  het  te  bereiken   resultaat  voor  elke  lidstaat  waarvoor  zij  bestemd  is,  doch  aan  de  nationale   instanties  wordt  de  bevoegdheid  gelaten  vorm  en  middelen  te  kiezen.”     o Verordening  is  eigenlijk  tot  niemand  specifiek  gericht    wel  een  bindend   rechtsinstrument   o Richtlijn  heeft  een  totaal  ander  concept    is  gericht  tot  de  lidstaat  en  is   bindend  ten  aanzien  van  het  resultaat  dat  door  die  richtlijn  wordt  beoogd   o Men  laat  aan  de  lidstaat  de  keuze  wat  vorm  en  middelen  betreft     • ‘Ruime  discretionaire  bevoegdheid’  in  theorie    in  de  praktijk  laten  vele   richtlijnen  niet  zo  veel  keuze  voor  de  lidstaten     • Richtlijnen  hebben  steeds  een  uitvoeringstermijn  (2  en  3  jaar  zijn  meest   frequente  termijnen,  deze  worden  in  de  richtlijn  zelf  aangegeven)    Termijn   waarbinnen  de  lidstaten  de  richtlijnen  moeten  uitvoeren   o Voor  het  verstrijken  van  deze  termijn  rust  op  de  lidsttaen  geen   verplichting  om  de  nodige  omzettingsmaatregelen  te  nemen   o Wel  is  er  een  verplichting  om  geen  maatregelen  te  nemen  die  de   verwezenlijking  van  het  door  de  richtlijn  voorgeschreven  resultaat  ernstig   in  gevaar  zouden  brengen     • Richtlijnen  zijn  hét  rechtsinstrument  om  de  wetgevingen  van  de  lidstaten  te   harmoniseren   o “De  Raad  moet  met  eenparigheid  van  stemmen  beslissen”    In  de  Europese  Akte  wijkt  men  van  deze  unanimiteitsvereiste  af   voor  de  verwezenlijking  van  de  Interne  Markt    Unanimiteit  blijft  echter  altijd  vereist  voor:   • Regelingen  betreffende  belastingen   • Vrij  Verkeer  van  personen   • Rechten  en  belangen  van  werknemers      

 

40  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

Richtlijnen  in  zeer  veel  en  zeer  uiteenlopende  domeinen   o Milieubescherming   o Consumentenbescherming   o Personenverkeer     De  Vraag  of  lidstaten  aansprakelijk  kunnen  gesteld  worden  voor  het  niet  tijdig  of   verkeerd  uitvoeren  van  richtlijnen    Arrest  Francovich  (Zie  verder)  

    Richtlijnen  vergelijken  met  verordeningen     Verordeningen   Goed  omlijnde  domeinen   Directe  werking  zowel  horizontaal  als  verticaal     Richtlijnen   Zeer  uiteenlopende  en  verschillende  domeinen   Enkel  verticale  directe  werking  

    Besluit   • Nieuwe  term  sinds  het  Verdrag  van  Lissabon   o Vroegere  term    beschikking     • Art.  288  VWEU:  “Een  besluit  is  verbindend  in  al  zijn  onderdelen.  Indien  de   adressanten  worden  vermeld,  is  alleen  het  voor  hen  verbindend.”     • Via  Besluiten  kunnen  EU-­‐instellingen  dus  niet  enkel  in  een  individuele  situatie   een  beslissing  nemen,  maar  ook  beslissingen  met  algemene  strekking  nemen   o Besluiten  individueel  tegen  lidstaten  (Bv.  steunmaatregelen)   o Besluiten  kunnen  ook  rechtstreeks  tot  particulieren  worden  gericht     zeer  drastisch    Bv.  Tegen  ondernemingen  bij  een  inbreuk  op  art.  101  of  102  VWEU   (eventuele  boete)    In  kader  van  het  mededingingsrecht  kan  een   besluit  worden  genomen  gericht  naar  een  onderneming  (inbreuk   op  mededingingsregels    zware  boete  voor  Microsoft)                            

 

41  

JVD  

 

Europees  Recht  

Niet-­wetgevingshandelingen     Sinds  het  Verdrag  van  Lissabon    Verduidelijking    3  categorieën  bindende   handelingen:   • Wetgevingshandelingen  (Zie  hierboven)   • Gedelegeerde  handelingen   • Uitvoeringshandelingen     Gedelegeerde  handeling   • =  Handeling  van  de  Commissie  die  een  eerdere  wetgevingshandeling  aanvult  of   wijzigt  (Art.  290  VWEU)     • In  de  oorspronkelijke  wetgevingshandeling  worden  de  doelstellingen  ,de  inhoud,   de  strekking  en  de  duur  van  de  bevoegdheidsdelegatie  uitdrukkelijk  afgebakend     • De  essentiële  onderdelen  worden  uitsluitend  door  de  wetgevingshandeling   geregeld     • De  modaliteiten  van  de  delegatie  worden  in  de  delegerende  wetgevingshandeling   vastgelegd     o De  wetgever  blijft  enige  controle  behouden        Men  kan  bezwaar  aantekenen  tegen  een  voorgenomen   gedelegeerde  handeling    Men  kan  (in  extremis)  de  delegatie  zelf  terug  intrekken     Uitvoeringshandeling   • Handeling  van  de  Commissie  (of  in  uitzonderlijke  gevallen  van  de  Raad)     • Deze  handeling  geeft  uitvoering  aan  een  andere  bindende  handeling     o Indien  het  noodzakelijk  is  dat  deze  laatste  handeling  volgens  eenvormige   voorwaarden  wordt  uitgevoerd  en  het  dus  niet  wenselijk  is  dat  elke   lidstaat  apart  voor  de  uitvoering  optreedt   • Met  dit  type  handelingen  wordt  het  comitologiesysteem  voortgezet  (  dat  reeds   bestond  voor  het  Verdrag  van  Lissabon)   o   Via  dit  systeem  behouden  de  lidstaten  enige  controle  over  de   Commissie   o Elke  ontwerpmaatregel  moet  door  de  Commissie  aan  een  comité  van   nationale  experts  worden  voorgelegd  vooraleer  de  uitvoeringshandeling   in  werking  kan  treden    

Niet-­bindende  rechtshandelingen  

  Aanbevelingen  en  adviezen  zijn  niet  verbindend                

42  

JVD  

 

Europees  Recht  

D.  Andere  bronnen     Rechtspraak  van  het  Hof  van  Justitie   • De  inbreng  van  het  Hof  is  van  uitzonderlijk  belang  voor  de  ontwikkeling  van  het   recht  van  de  Europese  Unie    

E.  Vindplaatsen  

  • • •

 

•

F.  Rechtsleer  

     

De  basistekst    Het  Verdrag  van  Lissabon  (VEU  en  VWEU)     EU-­‐wetgeving    gepubliceerd  in  het  Publicatieblad  van  de  Europese  Unie   De  rechtspraak  van  het  Hof  van  Justitie  (HvJ)  en  het  Gerecht    gepubliceerd  in   de  Jurisprudentie  van  het  Hof  van  Justitie   o Ook  op  internet     Ook  belangrijk  zijn  de  door  de  Europese  Commissie  gepubliceerde  verslagen  

•

Boeken  en  tijdschriften  

•

Zie  V&A  

G.  Citeerwijzen      

                                       

 

H.  Internet   •

Zie  cursus  p51  

43  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  III:  De  instellingen  van  de  Europese  Unie  

  Institutionele  structuur  en  besluitvorming  zoals  deze  op  1  september  2012  toepasselijk   is    

A.  Het  Europees  Parlement    

(Art.  13-­14  VEU  –  Art.  223-­224  VWEU)     Samenstelling     Sinds  het  verdrag  van  Lissabon    Vertegenwoordigers  van  de  burgers  van  de  Unie   • Vroeger  (Verdrag  van  Nice)    Vertegenwoordigers  van  de  volkeren  van  de   Staten  die  in  de  Gemeenschap  zijn  verenigd     • Sinds  1979  worden  de  leden  rechtstreeks  verkozen  (via  verkiezingen)  voor  een   periode  van  5  jaar   o Vroeger  via  het  systeem  van  getrapte  verkiezingen    Nationale   parlementen  kozen  een  aantal  personen  in  hun  midden  om  te  zetelen  in   het  Europees  Parlement    Tot  1971  getrapte  verkiezingen   o Vanaf  1971    rechtstreekse  verkiezingen     • Transitieperiode    Er  zijn  754  in  plaats  van  751  parlementairen    in  2014  zou   dit  moeten  teruggebracht  zijn  tot  751     • Leden  zetelen  niet  per  nationaliteit,  ze  zetelen  volgens  hun  politieke  ideologie   o Politieke  ideologieën  op  het  Europees  niveau:    Grootste  fractie  in  EU-­‐parlement    die  van  de  Europese   volkspartijen  :  Christendemocratische  partijen,  centrumrechtse   partijen    Tweede  grootse  fractie    Europese  socialisten    Andere  fracties    liberalen,  …     o Het  bestaan  van  “Europese  politieke  partijen”  wordt  expliciet  erkend  (Art.   224  VWEU)    Maar  tot  op  dit  moment  enkel  nationale  partijen     Besluitvorming     Art.  231  VWEU    Voor  zover  in  de  Verdragen  niets  anders  is  bepaald,  gebeurt  de   besluitvorming  met  meerderheid  van  de  uitgebrachte  stemmen     In  vele  gevallen    Strenger   • Meerderheid  van  de  leden  nodig  (Amendementen  op  de  begroting)   • Meerderheid  van  2/3  van  de  uitgebrachte  stemmen  die  een  meerderheid  van  de   leden  vertegenwoordigt  (Motie  van  afkeuring  betreffende  het  beleid  van  de   Commissie)          

44  

JVD  

 

Europees  Recht  

Bevoegdheden     Wetgevende  bevoegdheden   Verdrag  van  Lissabon    Onderscheid  tussen  gewone  en  bijzondere   wetgevingsprocedures   • De  bijzondere  wetgevingsprocedures    De  Advies-­‐  en  instemmingsprocedure   o Adviesprocedure    Parlement  is  instantie  die  niet  bindende  adviezen  geeft  op   voorstellen  van  wetgeving    De  Raad  neemt  de  beslissing   o Instemmingsprocedure    Parlement  kan  een  voorstel  goed-­‐  of  afkeuren    Parlement  heeft  een  vetorecht  (maar  geen  formele  mogelijkheid   om  het  voorstel  te  amenderen)     • De  gewone  wetgevingsprocedures   o Codecisieprocedure    Sinds  het  Verdrag  van  Maastricht    werkelijk   wetgevende  bevoegdheden  (Art.  294  VWEU)    Het  parlement  krijgt  het  laatste  woord    Sinds  het  Verdrag  van  Lissabon  is  dit  de  gewone   wetgevingsprocedure     o Samenwerkingsprocedure    Door  het  Verdrag  van  Lissabon  afgeschaft    Het  parlement  kan  zijn  zin  niet  opleggen  aan  de  Raad    De  Raad   blijft  ook  autonoom  in  het  uitoefenen  van  zijn  bevoegdheid    Parlement  kan  dus  blokkeren  maar  zich  niet  in  de  plaats  stellen   van  de  Raad      Het  Parlement  en  de  Raad  moeten  het  beiden  eens  zijn  over  het   voorstel  van  de  Commissie     Evolutie    steeds  meer  bevoegdheden  naar  het  Europees  Parlement       Controlerende  bevoegdheden     • Op  het  terrein  van  het  budget   o Verwerping  budget    Is  al  gebeurd       o Vereenvoudiging  met  het  Verdrag  van  Lissabon  Afschaffing   onderscheid  tussen  verplichte  en  niet-­‐verplichte  uitgaven    Parlement   en  Raad  hebben  nu  evenveel  zeggenschap  over  de  jaarlijkse  begroting  en   het  meerjarig  financieel  kader    In  het  begin    Jaarlijkse  goedkeuring  van  begroting      Nu    Meerjarenprogramma’s  (7jaar)     • Het  volgende  zal  in  2013  gestemd  worden  voor  periode   2014-­‐2020        

 

45  

JVD   •

•

•

•  

 

Europees  Recht  

Extern  beleid    Verdragen  die  de  EU  met  derde  staten  wil  afsluiten   o Associatieovereenkomsten  moeten  door  het  parlement  worden   goedgekeurd   o Ook  akkoorden  die  een  specifiek  institutioneel  kader  creëren  door  het   instellen  van  samenwerkingsprocedures  met  derde  landen     Akkoorden  die  aanzienlijke  gevolgen  hebben  voor  de  begroting     o Wordt  niet  gedefinieerd   o Arresten  die  dit  moeten  definiëren    visserijakkoorden       Motie  van  afkeuring  =  motie  van  wantrouwen  tegen  de  commissie   o Niet  tegen  de  Raad  van  ministers     Belangrijke  taak  bij  het  aantreden  van  een  nieuwe  commissie  (sinds  het  Verdrag   van  Maastricht)  

B.  De  Europese  Raad  

(Art.  15  VEU  –  Art.  235-­236  VWEU)     Bestaan  van  de  Europese  raad   De  Europese  Raad  (°1974)  is  er  gekomen  naar  aanleiding  van  de  eerste  grote   institutionele  crisis     • Jaren  ‘70    eerste  Grote  energiecrisis    Frustraties  bij  belangrijke  lidstaten   (Frankrijk)   o Franse  president  Giscard  d'Estaing   o Einde  van  de  grote  groei  van  de  jaren  60     • Moeilijkheden  Midden-­‐Oosten     Een  van  de  voornaamste  punten  van  bezwaar    de  Europese  leiders  hadden   onvoldoende  kanalen  om  direct  met  elkaar  contact  te  hebben  en  eventueel  besluiten   erdoor  te  drukken       In  de  eerst  plaats  moest  men  op  informele  wijze  deze  leiders  (de  politieke  top  van  de   lidstaten)  bij  elkaar  te  brengen   • Wie  is  absolute  top  ?     o Frankrijk    president   o Duitsland    kanselier   o In  andere  landen  ?  Staatshoofd?         zeer  informeel,  proberen  oplossingen  zoeken  voor  dingen  die  vastlopen    Niet   geformaliseerd  en  niet  geïnstitutionaliseerd     Belangrijke  realisaties  van  Europese  toppen  volgens  oude  formule  (informeel  en  niet   institutioneel)   • Oplossen  van  de  fameuze  kwestie  van  de  Britse  bijdrage    Tatcher     o Zij  kwam  altijd  met  hetzelfde  af    De  Britten  betalen  ‘te  veel  aan  de  EG-­‐ begroting’  en  krijgen  te  weinig  voordelen  hieruit  

 

46  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Heeft  bijna  een  decennium  aangesleept  en  heeft  de  werking  van  de  EG-­‐ instellingen  in  de  jaren  80  vertroebeld   o In  1984    fameuze  top  van  Fontainebleau    probleem  opgelost  

    In  de  jaren  90,  EG  was  et  groot  en  te  complex  aan  het  worden    Met  het  Verdrag  van   Lissabon  is  ook  de  Europese  Raad  een  EU-­‐instelling  geworden   • Een  geïnstitutionaliseerde  structuur    tegenovergestelde  van  wat  d'Estaing  voor   ogen  had   • Let  op!  Raad  van  Europa  heeft  niets  te  maken  met  de  Europese  raad    wij   behandelen  hier  de  Europese  raad     Samenstelling   • Staatshoofden  en  regeringsleiders  van  de  lidstaten   • Commissievoorzitter   • Voorzitter  van  de  Europese  Raad   o Het  Verdrag  van  Lissabon  introduceert  een  permanente  voorzitter    Vroeger:  Staatshoofd/regeringsleider  van  het  land  dat  op  dat   moment  het  roterend  voorzitterschap  waarnam    Nu:  Voorzitter  wordt  met  gekwalificeerde  meerderheid  door  de   Europese  Raad  gekozen  en  voor  2,5  jaar  benoemd  (1  keer   hernieuwbaar)    De  Huidige:  H.  Van  Rompuy     • Ook  de  hoge  vertegenwoordiger  neemt  deel  aan  de  werkzaamheden  van  de   Europese  Raad  (Ashton)     Besluitvorming     • In  principe  consensus   • In  een  aantal  gevallen    Gekwalificeerde  meerderheid   o In  deze  gevallen  hebben  de  Commissievoorzitter  en  de  voorzitter  van  de   Europese  Raad  geen  stemrecht     Bevoegdheden     Art.  15  VEU     • Krachtlijnen,  impulsen  van  het  beleid  vaststellen   • De  Europese  raad  is  geen  wetgevingsorgaan    geen  wetgevingsbevoegdheden     Belangrijke  concrete  bevoegdheden  van  de  Europese  Raad:   • Aanstelling  van  de  Commissievoorzitter  en  benoeming  van  de  Commissie   • Benoeming  van  de  directie  van  de  ECB   • Ook  strategische  rol  bij  schorsen  lidmaatschap  van  de  unie  (tot  op  heden  nog  niet   gebeurd),     • Bij  verdragsherziening  (gewone  en  vereenvoudigde)       Leidende  rol  Europese  Raad    uit  de  praktijk  gegroeid    het  bepalen  van  het  EU  -­‐   uitbreidingsbeleid    

 

47  

JVD  

 

Europees  Recht  

C.  De  raad  (van  Ministers)   (Art.  16  VEU  –  Art.  237-­243  VWEU)  

  Samenstelling     Een  vertegenwoordiger  van  elke  lidstaat  op  ministerieel  niveau  (gemachtigd  om  de   regering  van  de  lidstaat  die  hij  vertegenwoordigt,  te  binden)     Het  voorzitterschap  wordt  voor  een  periode  van  6  maanden  uitgeoefend  volgens  een   toerbeurtsysteem    Roterend  voorzitterschap  blijft  dus  van  toepassing   Rotatiesysteem   • Hongaars  voorzitterschap  achter  de  rug   • Op  dit  moment  Cyprus  nog  steeds  voorzitter  tot  31  december  2012       Één  instelling,  maar  zetelen  in  verschillende  formaties  (met  ministers  die  bevoegd  zijn   voor  het  behandelde  onderwerp)   • De  raad  algemene  zaken   • De  raad  buitenlandse  zaken    uitzondering:  geen  roterend  voorzitterschap  maar   een  permanente  voorzitter:  De  hoge  vertegenwoordiger  van  de  Unie  voor   buitenlandse  zaken  en  veiligheidsbeleid    mevrouw  Ashton     • Raad  economische  en  financiële  zaken    ECOFIN   • Raad  werkgelegenheid       Er  zijn  er  10     Naar  buiten  toe  is  dit  altijd  gewoon  ‘De  Raad’     Besluitvorming     • In  de  regel  neemt  de  Raad  besluiten  met  gekwalificeerde  meerderheid  van   stemmen  (tenzij  in  het  verdrag  anders  is  bepaald)     • In  sommige  gevallen    een  ‘lichtere’  volstrekte  meerderheid     • In  andere  gevallen    Eenparigheid  (besluitvorming  inzake  fiscaliteit  of  sociale   zekerheid     Grondige  wijziging  van  de  regels  met  betrekking  tot  de  gekwalificeerde  meerderheid   door  het  Verdrag  van  Lissabon   • Eerste  Overgangsfase    Tot  2014  werken  we  nog  met  de  regels  die  zijn   vastgelegd  in  het  verdrag  van  Nice     • Tweede  Overgangsregeling   o De  Lissabon-­‐regels  worden  van  kracht   o Maar  een  lidstaat  zal  bij  het  stemmen  over  een  voorstel  kunnen  verzoeken   om  de  Nice-­‐regels  toe  te  passen   o Tot  2017          

48  

JVD  

 

Europees  Recht  

Overzicht:  De  gekwalificeerde  meerderheid     • De  gekwalificeerde  meerderheid:  Nice   o Tot  1  november  2014   o Ponderatieregeling  (stemmenweging)   o Cumulatieve  voorwaarden:    Minimum  255/345  stemmen  (73,9  %)    Meerderheid  van  de  lidstaten  (of  2/3  indien  niet  op  voorstel  van  de   Commissie)  keurt  het  besluit  goed   o [gekwalificeerde  meerderheid  vertegenwoordigt  minstens  62%  van  de   totale  bevolking  van  de  Unie]     • De  gekwalificeerde  meerderheid:  Lissabon   o Vanaf  1  november  2014    De  gekwalificeerde  meerderheid  wordt  bereikt  wanneer  deze   bestaat  uit:   • Minimum  55%  van  de  leden  van  de  Raad  (minstens  15   lidstaten;  72  %  indien  niet  op  voorstel  van  de  Commissie)   • En  deze  leden  minstens  65  %  van  de  EU-­‐bevolking   vertegenwoordigen       De  stemmen  van  de  lidstaten  worden  niet  langer  gewogen      [blokkeringsminderheid  minstens  4  lidstaten]     o Tussen  1  november  2014  en  1  april  2017    Lidstaten  kunnen  verzoeken  dat  de  oude  regeling  inzake   gekwalificeerde  meerderheid  wordt  toegepast  (Nice)    Compromis  van  Ionnina  (Verklaring  No.  7  Lissabonverdrag)     o Vanaf  1  april  2017  gelden  de  Lissabon-­‐regels  onverkort     Het  aantal  gevallen  waarbij  stemming  met  gekwalificeerde  meerderheid  is   vereist,  werd  door  de  opeenvolgende  verdragswijzigingen  stelselmatig  uitgebreid     De  Raad  is  een  belangrijke  instelling  in  het  besluitvormingsproces  van  de  Unie.  Sinds  het   verdrag  van  Amsterdam  beslist  de  Raad,  doorgaans  in  samenspraak  met  het  Europees   Parlement  (  medebeslissingsprocedure)  over  de  Europese  wetgeving   • Commissie  is  nodig  om  een  besluit  te  kunnen  nemen    Enkel  de  Commissie   heeft  recht  van  initiatief  op  het  terrein  van  de  EU-­‐wetgeving   o Uitzondering:    GBVB    Justitiële  samenwerking  in  strafzaken  en  de  politiële   samenwerking    De  administratieve  samenwerking  in  de  ruimte  van  vrijheid,   veiligheid  en  recht        

 

49  

JVD  

 

Europees  Recht  

Het  comité  van  Permanente  Vertegenwoordigers  (COREPER)   • Verricht  de  voorbereidende  werkzaamheden  van  de  Raad   • Bestaat  uit  2  configuraties    COREPER  I  en  COREPER  II   o COREPER  I  behandelt  technische  dossiers   o COREPER  II  behandelt  de  politieke  en  economische  dossiers     • In  de  praktijk  overstijgt  het  belang  van  de  COREPER  dat  van  het  louter   voorbereiden  van  de  werkzaamheden   o Indien  de  vertegenwoordigers  in  de  COREPER  een  consensus  kunnen   vinden    Dossier  als  A-­‐punt  op  de  agenda  van  de  Raad    Zal  zonder   debat  worden  aangenomen   o Indien  COREPER  geen  consensus  vindt    De  ministers  zullen  zelf  de   beslissing  moeten  nemen    Dossier  als  B-­‐punt  op  de  agenda  van  de  Raad     • Comitologie   o Comités  met  experts  uit  de  lidstaten  die  het  dossier  voor  COREPER   voorbereiden   o Bvb.  vaststellen  van  visquota’s  in  het  kader  van  het  gemeenschappelijk   visserijbeleid     De  Raad  wordt  ook  bijgestaan  door  een  Secretariaat-­generaal       Bevoegdheden     Belangrijkste  taken  van  de  Raad  (Art.  16  VWEU)   • Wetgeving  en  begroting   • Beleidsbepalende  en  coördinerende  taken   • Sluiten  van  internationale  akkoorden   o De  Raad  kan  ook  de  Commissie  machtigen  om  akkoorden  te  sluiten  in   naam  van  de  Unie      

D.  De  Commissie  

(Art.  17  VEU  –  Art.  255-­250  VWEU)     Samenstelling     Leden  worden  op  grond  van  hun  algemene  bekwaamheid  en  Europese  inzet  gekozen  uit   personen  die  alle  waarborgen  voor  onafhankelijkheid  bieden   • Tot  31  oktober  2004    30  leden   o Ten  minste  1  onderdaan  van  elke  lidstaat   o Maximum  2  leden  met  dezelfde  nationaliteit     o De  grote  lidstaten  hadden  elk  2  leden  (Frankrijk,  Duitsland,  Italië,  Spanje   en  het  VK)   o De  andere  20  lidstaten  elk  1  lid    

 

50  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

Een  te  groot  aantal  commissarissen  zou  de  Commissie  tot  een  onwerkbaar  geheel   maken    Voorwaardelijk  compromis  (IGC  1996)   o 1  Commissaris  per  lidstaat   o Mits  de  weging  van  de  stemmen  binnen  de  Raad  eveneens  werd  herzien     als  compensatie  voor  de  grote  lidstaten  die  hun  2e  commissaris  zouden   verliezen     Verdrag  van  Nice    Zowel  de  samenstelling  van  de  Commissie  herzien  als  de   herweging  van  de  stemmen  in  de  Raad   o Vanaf  1  november  2004    1  commissaris  per  lidstaat     o Art.  4,  lid  2  Protocol  betreffende  de  uitbreiding  van  de  Unie    Vanaf  de   Unie  27  lidstaten  zou  tellen    Het  aantal  leden  van  de  Commissie  kleiner   dan  het  aantal  lidstaten    De  Commissieleden  zouden  worden  aangeduid  op  basis  van  een   rotatiesysteem      Concrete  regeling  voor  de  afslanking  van  de  Commissie    Pas   vastgelegd  in  het  Verdrag  van  Lissabon   • Aantal  commissarissen  =  2/3  van  het  aantal  lidstaten  (pas   vanaf  2014)   • …  tenzij  de  Europese  Raad  met  eenparigheid  van  stemmen   besluit  dit  aantal  te  wijzigen    Art.  17  (5)  VEU   • De  huidige  Commissie  telt  27  leden  

  De  samenstelling  van  de  Commissie  zelf  gebeurt  in  2  fasen   • De  Europese  Raad  draagt  eerst  bij  gekwalificeerde  meerderheid  een  kandidaat-­‐ voorzitter  voor.  Deze  voordracht  wordt  door  het  Europees  Parlement   goedgekeurd  bij  gewone  meerderheid     • Daarna  stelt  de  Raad,  samen  met  de  verkozen  Commissievoorzitter  de  lijst  vast   van  de  overige  personen  die  hij  tot  lid  van  de  Commissie  zal  benoemen   o Als  College  wordt  deze  nieuwe  Commissie  dan  ter  goedkeuring  aan  het   Europees  Parlement  voorgelegd    Behandeld  als  college  en  niet  ten  aanzien  van  een  individuele   Commissaris    De  facto  kan  er  wel  een  grote  druk  zijn  om  een  voorgestelde   Commissaris  toch  te  vervangen  om  de  goedkeuring  door  het   Europees  Parlement  niet  in  het  gedrang  te  brengen   • Bv.  :  Buttiglione-­‐incident    Buttiglione  kwam  in  opspraak   door  uitspraken  zoals  “homoseksualiteit  is  een  zonde”  en   “vrouwen  horen  thuis  hun  man  te  steunen”     o Na  de  goedkeuring  door  het  Europees  Parlement  wordt  de  Commissie   door  Europese  Raad  bij  gekwalificeerde  meerderheid  benoemd    

 

51  

JVD  

 

Europees  Recht  

De  ambtstermijn  van  de  Commissie  is  5  jaar  en  de  Commissarissen  zijn   herbenoembaar     De  bevoegdheden  van  de  voorzitter  zijn  door  het  verdrag  van  Nice  uitgebreid   • Redenen:   o Als  reactie  op  moeilijkheden  in  het  verleden    Ontslag  “Santer   Commissie”   o Om  te  garanderen  dat  de  coherentie  binnen  een  college  met  meer  dan  20   leden  gewaarborgd  blijft     • De  voorzitter  staat  in  oor  de  interne  organisatie  van  de  Commissie,  hij/zij   verdeelt  de  taken  onder  de  leden  en  hij/zij  kan  een  lid  verzoeken  ontslag  te   nemen     Binnen  de  Commissie  zijn  de  taken  onder  de  Commissarissen  verdeeld  en   “portefeuilles”  worden  toegewezen   • Karel  De  Gucht    Handel     Doelstelling  uit  Verdrag  van  Lissabon    Extern  optreden  van  de  EU  versterken   • De  functie  van  de  Commissaris  voor  externe  betrekkingen  en  de  functie  van  Hoge   vertegenwoordiger  voor  het  buitenlands  en  veiligheidsbeleid  worden   samengevoegd     •   Dit  is  nu  de  hoge  vertegenwoordiger  van  de  Unie  voor  buitenlandse   zaken  en  veiligheidsbeleid     o Niet  enkel  lid  van  de  Commissie,  ook  één  van  de  vice-­‐voorzitters   o In  tegenstelling  tot  de  andere  Commissarissen  wordt  deze  hoge   vertegenwoordiger:    Door  de  Europese  Raad  met  gekwalificeerde  meerderheid  en  met   instemming  van  de  commissievoorzitter  benoemd    Europees  Parlement  stemt  ook  over  deze  hoge  vertegenwoordiger   (  moet  voor  het  Parlement  verschijnen  in  een  hoorzitting)     o Huidige:  Lady  Catherine  Ashton     Besluitvorming     • Gewoonlijk  via  consensus  (aangezien  de  Commissie  optreedt  als  college)     • Op  verzoek  van  een  Commissaris  kan  er  ook  overgegaan  worden  tot  stemming   o In  dit  geval  worden  de  besluiten  genomen  met  een  volstrekte   meerderheid  van  de  in  het  Verdrag  vastgestelde  leden,  ongeacht  inhoud   en  aard  van  het  voorstel              

 

52  

JVD  

 

Europees  Recht  

Bevoegdheden     Belangrijkste  bevoegdheden  (Art.  17  VEU)   • Initiator  van  EU  besluitvorming    Formuleren  van  voorstellen  voor  EU-­‐ wetgeving     • Beperkte  wetgevende  bevoegdheden    Slechts  zeer  uitzonderlijk   o Art.  106,  lid  3  VWEU   o Positie  van  openbare  bedrijven  en  ondernemingen  waaraan  bijzondere  of   exclusieve  rechten  zijn  verleend     • Gedelegeerde  en/of  uitvoeringshandelingen  (bevoegdheid  verleend  door  de  Raad   of  het  Parlement)     • Onderhandelingen  met  derde  landen   o Binnen  het  onderhandelingsmandaat  dat  de  Raad  heeft  verstrekt     • Externe  vertegenwoordiging,  behalve  GBVB     • Adviezen  en  aanbevelingen  uitbrengen     • Toezicht  op  toepassing  EU  recht   o Lidstaten  (Art.    258  VWEU)    Nagaan  of  de  lidstaten  hun  verplichtingen   onder  het  Unierecht  zijn  nagekomen   o Ondernemingen  (Art.  101  en  102  VWEU)  Sanctioneren  bij  inbreuken  op   mededingingsvoorschriften                                                

 

53  

JVD  

 

Europees  Recht  

E.  Het  Hof  van  Justitie  van  de  Europese  Unie     (Art.  251  –  281  VWEU)  

  Samenstelling     Het  Hof  van  Justitie   • Zetel  in  Luxemburg   o ≠  Europees  Hof  voor  de  Rechten  van  de  Mens  (Straatsburg)     • 27  rechters  (1  per  lidstaat)   o Zetelen  in  kamers  van  3  of  5  rechters   o Grote  kamer    13  rechters   o Voltallige  zitting    zeer  uitzonderlijk     Advocaten-­generaal   • Taak:  In  het  openbaar  en  in  volkomen  onpartijdigheid  en  onafhankelijkheid  met   redenen  omklede  conclusies  nemen  aangaande  de  zaken  die  aan  het  Hof  zijn   voorgelegd   • De  conclusies  van  advocaten  generaal  zijn  niet  bindend  voor  het  Hof   • Let  op:   o Deze  functie  is  niet  te  vergelijken  met  de  functie  van  Openbare  Aanklager     • Op  dit  ogenblik  zijn  er  8       Rechters  en  advocaten-­‐generaal  worden  gekozen  uit  personen  die  alle  waarborgen   voor  onafhankelijkheid  bieden  en  benoemd  in  onderlinge  overeenstemming  door  de   regeringen  van  de  lidstaten  (voor  een  termijn  van  6  jaar,  met  mogelijkheid  tot   herbenoeming)     Het  Gerecht   • Tot  1989  enkel  Hof  van  Justitie  in  Luxemburg   • Sinds  1  september  1989  een  nieuw  Gerecht  toegevoegd,  Het  Gerecht  van  Eerste   Aanleg    Om  de  werkdruk  in  het  Hof  van  Justitie  te  verlichten   o De  27  rechters  in  het  Gerecht  worden  op  eenzelfde  wijze  benoemd  als  de   rechters  in  het  Hof  van  Justitie   • In  2004    Ook  een  Gerecht  voor  ambtenarenzaken  (met  7  rechters)   • Sinds  Lissabon  wordt  het  Gerecht  van  Eerste  aanleg  gewoon  ‘Het  Gerecht’   genoemd   •   Bij  het  Gerecht  en  het  Gerecht  voor  ambtenarenzaken  zijn  geen  advocaten-­‐ generaal     Belangrijk  Arrest  van  het  Gerecht  voor  ambtenarenzaken   • Zaak:  Livio  Missir  Mamachi  di  Lusignano  tegen  Commissie     • Verhaal:   o (Nazaat  van  de  koning  van  Cyprus)   o Man  was  ambtenaar  bij  de  commissie  en  had  een  zoon  die  ook  ambtenaar   was  geworden  bij  de  Europese  Commissie,  de  man  woont  in  Oudenaarde.  

 

54  

JVD  

•

 

Europees  Recht  

o Zoon  actieve  jonge  ambtenaar  (gehuwd  en  kinderen)    overgeplaatst   naar  Rabat,  Marokko   o ‘De  woning  voor  de  diplomaat  is  niet  klaar’  en  het  gezin  wordt  in   afwachting  in  een  andere  woning  geplaatst   o In  deze  andere  woning    Roofmoord    Diplomaat  wordt  vermoord  en   vrouw  ook  vermoord   o De  kinderen  worden  opgesloten    het  oudste  dochtertje  belt  naar  Livio,   de  vader  van  de  diplomaat   o Rover  wordt  gevat  achteraf     o   Een  zeer  uitzonderlijk  erg  incident    Rond  de  periode  van  Al  Qaida  –  dreiging    de  EU  had  geen  extra   veiligheidsmaatregelen  genomen  voor  hen     Aansprakelijkheid?   o Wat  is  de  schade  ?  royale  schadevergoeding  aangeboden  door  de   Commissie,  maar  opa  vond  dit  veel  te  weinig     o Hij  verzet  zich  tegen  het  voorstel  van  de  commissie    Procedure  begint     o Het  Gerecht  erkent  in  zijn  arrest  dat  de  Commissie  een  fout  heeft  begaan   en  dan  ook  tot  op  zekere  hoogte  financiële  aansprakelijkheid  dient  te   dragen    Volgens  het  Gerecht  was  dit  reeds  gebeurd  door  de  vergoeding   van  de  Commissie    De  eis  voor  bijkomende  financiële  vergoeding  werd   afgewezen     o Op  12  mei  2011    uitspraak    Livio  is  niet  akkoord  en  gaat  in  beroep     o Nu  een  zaak  hangend  bij  het  Gerecht    want  de  beroepsinstantie  voor  het   Gerecht  in  ambtenarenzaken  is  ‘het  Gerecht’      Luciano  zit  verveeld    want  volgens  hem  zou  het  Hof  meer  begrip   tonen  

  Bevoegdheden     Zie  “Rechtsbescherming”          

F.  De  Europese  Centrale  Bank   (Art.  282-­284  VWEU)  

  • •

 

Zetel  in  Frankfurt   Vormt  samen  met  andere  centrale  banken  van  de  lidstaten  die  de  Euro  als  munt   hebben  De  centrale  schakel  in  het  Eurosysteem   o De  ECB  voert  samen  met  deze  nationale  centrale  banken  het  monetair   beleid  voor  de  Eurozone       55  

JVD   •

   

Europees  Recht  

ECB    Belangrijke  rol  in  het  aanpakken  van  de  eurocrisis   o De  ECB  intervenieert  op  de  internationale  financiële  makten  om  het   vertrouwen  in  de  EMU-­‐lidstaten  te  vergroten   o ECB  werkt  samen  met  de  Commissie  en  het  IMF  voor  het  opvolgen  van  de   hervormingen  in  de  lidstaten  die  een  aanpassingsprogramma  werden   opgelegd   o Voorstel  Commissie    ECB  belasten  met  toezicht  op  de  6000  banken  in  de   Eurozone  en  zo  een  bankenunie  in  de  Eurozone  te  creëren  

G.  De  Rekenkamer   (Art.  285-­287  VWEU)  

  • • •  

 

Controle  van  de  rekeningen   Alle  ontvangsten  en  uitgaven  van  de  Unie  vallen  onder  de  controle  van  de   Rekenkamer   Na  afsluiting  van  elk  begrotingsjaar    Jaarverslag   o Toegezonden  aan  de  EU-­‐instellingen   o Gepubliceerd  in  het  Publicatieblad  

H.  Andere  organen  en  instanties  van  de  EU  niet  vermeld  in  Art.  13,  lid   1  VEU  

  Het  Economisch  en  Sociaal  Comité  en  het  Comité  van  de  Regio’s   • Geven  elk  op  hun  terrein  niet-­‐bindende  adviezen  kunnen  geven  aan  het   Parlement,  de  Raad  en  de  Commissie   • Zuiver  adviserend     De  Europese  Investeringsbank  (EIB)   • Bevorderen  van  de  doelstellingen  van  de  EU    voornamelijk  door   investeringsprojecten  te  financieren  binnen  de  EU  die  de  economische  en  sociale   samenhang  van  de  EU  versterken     De  Europese  Ombudsman   • Klachten  van  EU-­‐burgers  over  wanbeheer  bij  instellingen  van  de  EU  onderzoeken     Agentschappen  van  de  Europese  Unie   • Eigen  rechtspersoonlijkheid   • Specifieke  taken   • Over  de  gehele  EU  gevestigd   • Zeer  divers:   o Informatie  verzamelen  en  verspreiden   o Sommige  kunnen  individueel  bindende  beslissingen  nemen   o De  Commissie  bijstaan  bij  het  uitwerken  van  wetgevingsvoorstellen  of   uitvoeringshandelingen            

56  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  IV:  Rechtsbescherming    

A.  Relatief  Hof  van  Justitie  –  Gerecht  

  • •

•

•

• •

 

Enkel  het  Hof  van  Justitie  is  bevoegd  voor  prejudiciële  vragen     Hof  van  justitie  als  beroepsinstantie  tegen  uitspraken  van  het  Gerecht  die  de   partijen  niet  aanvaarden   o Uiterlijk  binnen  de  2  maanden  te  rekenen  vanaf  de  betekening  van  de   bestreden  beslissing  van  het  Gerecht   o Dergelijke  hogere  voorziening  staat  open  voor  iedere  partij  die  geheel  of   gedeeltelijk  in  het  ongelijk  is  gesteld   o Hogere  voorziening  staat  eveneens  open  voor  de  lidstaten  en  EU-­‐ instellingen  die  niet  in  het  geding  voor  het  Gerecht  zijn  tussengekomen     Tegen  beslissingen  van  het  Gerecht  voor  ambtenarenaken  kan  een  hogere   voorziening  worden  ingesteld  bij  het  Gerecht   o In  uitzonderlijke  gevallen  is  een  nieuw  onderzoek  door  het  Hof  van   Justitie  mogelijk    Wanneer  er  ernstig  gevaar  bestaat  dat  de  eenheid  of   samenhang  van  het  recht  van  de  Unie  in  het  gedrang  komt  (Eerste   advocaat-­‐generaal  stelt  dit  voor)     Hogere  voorziening  kan  alleen  rechtsvragen  betreffen  en  moet  gebaseerd  zijn  op:   o De  onbevoegdheid  van  het  Gerecht/  Gerecht  voor  ambtenarenzaken   o Onregelmatigheden  in  de  procedure  voor  het  Gerecht/  Gerecht  voor   ambtenarenzaken  waardoor  aan  de  belangen  van  de  verzoekende  partij   afbreuk  is  gedaan   o Een  schending  van  het  Europees  recht  door  het  Gerecht/  Gerecht  voor   ambtenarenzaken     Het  verzoek  om  hogere  voorziening  heeft  geen  schorsende  werking     In  geval  van  gegrondheid  van  de  hogere  voorziening    beslissing  van  het   Gerecht/  Gerecht  voor  ambtenarenzaken  vernietigd   o Het  Hof  van  Justitie/Gerecht  kan  dan  zelf  de  zaak  afdoen  wanneer  deze  in   staat  van  wijzen  is,  dan  wel  haar  voor  afdoening  verwijzen  naar  het   Gerecht/  Gerecht  voor  ambtenarenzaken  

B.  Statistische  gegevens  over  het  Hof  van  Justitie     Zie  Bijlage  7                

 

57  

JVD  

 

Europees  Recht  

C.  Toegang  tot  het  Hof  van  Justitie  –  Gerecht     Onderscheid  rechtstreekse  en  onrechtstreekse  procedure     2  types  procedures   • Rechtstreekse  toegang  leidt  tot  procedures  waarbij  lidstaten  aan  het  Hof  van   Justitie  worden  gedaagd   • Onrechtstreekse  toegang  =  prejudiciële  procedure     o Meest  frequent  (meer  dan  de  helft  van  de  procedures)   o Eigenlijk  oorsprong  bij  nationale  rechters    vraag  stellen  aan  het  Hof  van   Justitie      Geschil  tussen  A  en  B  voor  een  nationale  rechter    Nationale  rechter  kan  een  vraag  stellen  (enkel)  aan  het  Hof  van   Justitie  (niet  aan  het  gerecht,  maar  er  zijn  voorstellen)     Exclusieve  bevoegdheid  van  het  Hof  van  Justitie     Het  Gerecht  is  bevoegd  voor  de  rechtstreekse  beroepen  tegen  de  EU-­‐instellingen   • Belangrijke  uitzondering:  Het  Gerecht  is  niet  bevoegd  voor  rechtstreekse   beroepen  die  op  grond  van  het  Statuut  aan  het  Hof  van  Justitie  zijn   voorbehouden:   o Beroepen  van  lidstaten  tot  nietigverklaring  en  wegens  nalaten  tegen  het   Europees  Parlement  en/of  de  Raad   o Beroepen  van  EU-­‐instellingen  tegen  andere  EU-­‐instellingen  (inter-­‐ institutionele  conflicten)       Het  Gerecht  is  bevoegd  om  kennis  te  nemen  van  de  rechtstreekse  beroepen   ingesteld  door  particulieren  (natuurlijke  en  rechtspersonen)  en  door  lidstaten   tegen  de  Commissie   o Pas  in  hogere  voorziening  bij  het  Hof  van  Justitie     • Alle  procedures  door  particulieren  geïnitieerd  tegen  welke  de  instelling  ook  is     steeds  bij  het  Gerecht                                      

58  

JVD  

 

Europees  Recht  

Rechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie  en  het  Gerecht:  procedurerooster,   algemene  structuur     • Art.  258  VWEU    Commissie  tegen  lidstaat   o Wanneer  de  Commissie  van  oordeel  is  dat  de  lidstaat  zijn   verdragsverplichtingen  niet  nakomt     • Art.  259  VWEU    Lidstaat  tegen  lidstaat   o Lidstaat  tegen  lidstaat    voor  het  Hof  van  Justitie     • Art.  263  VWEU    Lidstaten,  EU-­‐instellingen  of  particulieren  tegen  EU-­‐ instellingen  met  het  oog  op  wettigheidscontrole  van  EU-­‐rechtshandelingen   (nietigheidsberoep)   o Particulieren  (tegen  EU-­‐instellingen)    Het  Gerecht   o Lidstaat  tegen  de  Commissie    Het  Gerecht   o Lidstaat  tegen  de  Raad  of  Europees  Parlement    Het  Hof     o Tussen  instellingen    Het  Hof     • Art.  265  VWEU    Lidstaten,  EU-­‐instellingen  of  particulieren  tegen  EU-­‐ instellingen  wegens  nalatigheid     • Art.  268  VWEU    Particulieren  tegen  EU-­‐instellingen  in  een  vordering  wegens   niet-­‐contractuele  aansprakelijkheid  van  EU-­‐instellingen       Schema   (E  =  Eiser  ,  V  =  Verweerder)     Artikel   Europese   Lidstaten   EU-­instellingen   Particulieren   Commissie   (Raad  –  EP)   258   E   V       259  

 

E  -­‐  V  

 

 

263  

E/V  

E  

E/V  

E  

265  

E/V  

E  

E/V  

E  

268  

V  

 

V  

E  

    In  de  rechtstreekse  procedure  kunnen  particulieren  niet  tegen  andere  particulieren   procederen       Particulieren  kunnen  geen  lidstaten  voor  het  Gerecht  dagen       Particulieren  kunnen  niet  door  lidstaten  of  EU-­‐instellingen  voor  het  Hof  van  Justitie   of  het  Gerecht  worden  gedaagd       Lidstaten  kunnen  enkel  gedaagd  worden  door  de  Commissie  of  andere  lidstaten    

59  

JVD  

 

Europees  Recht  

Procedureverloop     Rechtstreekse  beroepen     • Instelling  van  het  beroep  en  schriftelijke  behandeling   o Beroep  ingesteld  door  middel  van  een  bij  de  griffie  ingediend   verzoekschrift   o Onmiddellijk  na  ontvangst  ingeschreven  in  het  register  en  een  mededeling   over  het  beroep  in  het  Publicatieblad  van  de  EU     o Rechter-­‐rapporteur  aangesteld  om  de  zaak  te  volgen    Bij  een  beroep  voor  het  Hof  van  Justitie  eventueel  ook  een   advocaat-­‐generaal     o Het  verzoekschrift  wordt  aan  de  verwerende  partij  betekend     Verweerder  krijgt  een  maand  om  een  verweerschrift  in  te  dienen   o De  verzoeker  heeft  recht  op  een  repliek,  de  verweerder  op  een  dupliek   (hiervoor  krijgen  ze  telkens  een  maand)   o De  president  kan  op  deze  termijnregeling  een  verlenging  toestaan     • Einde  schriftelijke  behandeling   o Na  schriftelijke  procedure  krijgen  de  partijen  3  weken  de  tijd  om  te  laten   weten  of  zij  een  terechtzitting  wensen   o Het  Hof/Gerecht  beslist:    Of  er  in  de  zaak  maatregelen  van  instructie  nodig  zijn    Naar  welke  rechtsprekende  formatie  de  zaak  moet  worden   verwezen    Of  er  een  terechtzitting  moet  plaatsvinden  (waarvan  de  president   de  datum  zal  vaststellen)     o Samenvatting  door  de  rechter-­‐rapporteur  van  de  argumenten  die  door  de   partijen  worden  aangevoerd    rapport  ter  terechtzitting  (tijdens  de   terechtzitting  in  procestaal  openbaar  gemaakt)     • Openbare  terechtzitting  en  conclusie  advocaat-­‐generaal   o De  rechters  en  de  advocaat-­‐generaal  kunnen  aan  de  partijen  alle  vragen   stellen   o Enkele  weken  later  presenteert  de  advocaat-­‐generaal  zijn  conclusie  aan   het  Hof    Juridische  aspecten  van  het  geding    Stelt  een  oplossing  van  het  probleem  voor     o De  conclusie  van  de  advocaat-­‐generaal  bindt  het  Hof  van  Justitie  niet     • Arrest   o Na  beraadslaging  van  de  rechters  wordt  het  arrest  uitgesproken  ter   openbare  terechtzitting      

 

60  

JVD  

 

Europees  Recht  

Prejudiciële  procedure     • De  Prejudiciële  vraag    Door  de  nationale  rechter  gesteld  via  een   verwijzingsarrest,  -­‐vonnis  of  –beschikking     • Het  verzoek  wordt  in  alle  officiële  talen  van  de  EU  vertaald  en  door  de  griffier   betekend  aan  de  partijen  in  het  hoofdgeding  (ook  aan  de  lidstaten  en  EU-­‐ instellingen)   o +  mededeling  in  het  Publicatieblad  van  de  EU     • De  partijen,  lidstaten  en  EU-­‐instellingen  krijgen  2  maanden  om  schriftelijke   opmerkingen  in  te  dienen  bij  het  Hof  van  Justitie     • Het  vervolg  van  de  procedure  is  gelijk  aan  die  bij  de  rechtstreekse  beroepen  voor   het  Hof  van  Justitie   o Schriftelijke  en  mondelinge  procedure     • Nadat  de  advocaat-­‐generaal  zijn  conclusie  heeft  genomen  en  de  rechters  hebben   beraadslaagd,  wordt  het  arrest  in  het  openbaar  uitgesproken  en  door  de  griffier   aan  de  nationale  rechter,  de  lidstaten  en  de  betrokken  EU-­‐instellingen  gezonden    

D.  Rechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie:  Beroep  wegens  niet-­ nakoming  

  Commissie  tegen  lidstaat  (Art.  258  VWEU)     Procedure     • Art.  258  VWEU   • Indien  de  Commissie  van  oordeel  is  dat  een  lidstaat  één  van  de  krachtens  de   verdragen  op  hem  rustende  verplichtingen  niet  is  nagekomen  zal  de  Commissie   een  ingebrekestelling  sturen  naar  de  lidstaat   o De  Commissie  zal  de  lidstaat  verzoeken  om  binnen  een  bepaalde  termijn   zijn  opmerkingen  te  maken  over  een  vermeende  verdragsinbreuk   (eventueel  overleg  tussen  Commissie  en  lidstaat)     • Als  de  contacten  en  ingebrekestelling  niet  leiden  tot  het  door  de  Commissie   gewenste  resultaat    Commissie  zal  een  met  redenen  omkleed  advies  sturen   naar  de  lidstaat  met  een  nieuwe  termijn  voor  naleving   o Niet  echt  een  advies   o Wel  een  vanuit  juridisch  oogpunt  zeer  belangrijke  handeling  waarbij  de   politieke  of  administratieve  fase  van  Art.  258  VWEU  wordt  afgesloten   o Dit  advies  is  niet  vatbaar  voor  een  beroep  tot  nietigverklaring  (volgens   Art.  263  VWEU)              

61  

JVD   •

•

•

•

 

 

Europees  Recht  

Enkel  indien  de  lidstaat  niet  binnen  de  door  de  Commissie  gestelde  termijn  het   advies  volgt  kan  de  contentieuze  of  rechterlijke  fase  bij  het  Hof  van  Justitie   aanvangen   o De  Commissie  is  echter  niet  verplicht  om  een  procedure  te  starten  en  kan   hier  ook  niet  toe  gedwongen  worden     Indien  het  Hof  vaststelt  dat  een  lidstaat  ene  verdragsverplichting  niet  is   nagekomen,  is  deze  lidstaat  “gehouden  die  maatregelen  te  nemen  welke  nodig   zijn  ter  uitvoering  van  het  arrest  van  het  Hof”    Vanzelfsprekend  (Art.  4,  lid  3   VEU)     Vaststelling  van  een  inbreuk    Quasi  automatisch  veroordeling  van  de  lidstaat   door  het  Hof  van  Justitie   o Het  Hof  verwerpt  alle  mogelijke  “verzachtende  omstandigheden”  of   verontschuldigen  gebaseerd  op  constitutioneelrechtelijke  moeilijkheden,   politieke  moeilijkheden,  complexiteit  voor  het  regelen  van  de  materie,  …     o Vaste  rechtspraak    Dat  een  lidstaat  zich  ter  rechtvaardiging  van  de  niet-­‐ nakoming  van  uit  het  gemeenschapsrecht  voortvloeiende  verplichtingen   niet  kan  beroepen  op  bepalingen,  praktijken  of  situaties  uit  zijn  nationale   rechtsorde     “Slechte  rechtspraak”  (EU-­‐recht  doelbewust  en  systematisch  verkeerd   uitgelegd  door  de  hoogste  rechterlijke  instanties  in  de  lidstaat)   o Zaak  Cohn-­‐Bendit    Verhaal   • Geen  revolutionair  meer,  nu  parlementair   • In  de  fameuze  revolte  in  Parijs  tegen  de  regering  Pompidou   en  generaal  De  Gaulle    Studentenmanifestaties   • 1968    een  van  deze  fameuze  studentenleiders     • Ze  wouden  een  hervorming  in  het  onderwijs  en   maatschappelijk  beleid   • Repressief  optreden  van  de  franse  politie    De   voornaamste  kopstukken  worden  gepakt  en  gevangen  gezet   • Hier  wordt  vastgesteld  dat  Cohn-­‐Bendit  de  Duitse   nationaliteit  had   • Er  werd  beslist  om  hem  het  land  uit  te  zetten  met  het   verbod  om  nog  ooit  Frans  territorium  te  betreden  (eind   jaren  60)   • Cohn-­‐Bendit  krijgt  later  vanuit  Parijs  een  aanbod  om  te   komen  werken  voor  een  uitgeverij    hij  gaat  hierop  in  en   botst  op  het  verbod  van  betreding   o ‘Hij  is  een  gevaar  voor  de  openbare  orde’     •   Hij  wil  het  besluit  aanvechten   o Rechtsmiddel    Richtlijn  ‘vrij  verkeer  van  personen’     o Richtlijn  met  directe  werking    inroepbaar  voor   nationale  rechter    Hij  roept  dit  in  voor  de  Franse   rechter  

62  

JVD  

•

 

Europees  Recht  

o 1979    Franse  Raad  van  state  legt  de  argumentatie   van  Bendit  naast  zich  neer  en  zegt    lees  definitie   van  het  concept  richtlijn      Definitie  betekent  volgens  de  Franse  RvS  dat  de  richtlijn  geen   directe  werking  heeft    ‘Acte  Clair’      Fransen  wilden  geen  prejudiciële  vraag  stellen  aan  Hof  van  Justitie     want  dan  was  men  gebonden  door  het  antwoord        Slechte,  gevaarlijke  rechtspraak     o Solange-­‐beslissing  van  het  Duitse  Bundesverfassungsgericht    Verhaal   • Verordening  van  de  EG  van  toen    misschien  voorrang  van   de  verordening   • 2  korte  hoofdargumenten  om  bevreesd  te  zijn  voor  die   voorrang:   o Er  waren  in  74’  nog  steeds  geen  rechtstreekse   verkiezingen  voor  het  EU  Parlement    Zolang  er   geen  rechtstreekse  verkiezingen  zijn     o Ze  wilden  stellen  dat  er  geen  efficiënte  bescherming   was  van  de  EG-­‐rechten  in  het  EG  kader    Zolang  er   geen  codex  is  van  grondrechten       • De  2  hoofdargumenten  bestaan  op  dit  moment  niet  meer   want  er  zijn  rechtstreekse  verkiezingen  in  het  EU  parlement   en  er  is  het  handvest  van  de  grondrechten     Men  is  zeer  terughoudend  om  dergelijke  situaties  van  “slechte  rechtspraak”  via   een  procedure  volgens  Art.  258  VWEU  door  het  Hof  van  Justitie  te  laten   beslechten    men  hoopt  dat  de  betrokken  rechterlijke  instantie  later  wel  zal   ‘bijdraaien’   o Zaak  Madame  Perreux      Franse  Raad  van  State  stapt  van  de  visie  uit  het  arrest  Cohn-­‐Bendit   af    in  Frankrijk  kan  een  richtlijn  worden  ingeroepen  wanneer  ze   voldoende  duidelijk  is  en  onvoorwaardelijk  is  (=  de  termen  van  het   Hof  van  Justitie)  

  Gevolgen  van  een  veroordeling     • Arrest  volgens  Art.  258  VWEU    Declaratoir  karakter   o Hof  stelt  vast  dat  een  lidstaat  zijn  verplichtingen  uit  de  Verdragen  niet   nakomt        

 

63  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

Lidstaat  zal  maatregelen  moeten  nemen  welke  voor  de  uitvoering  van  het  arrest   nodig  zijn  (Art.  260,  lid  1  VWEU)     Toch  is  dit  ten  aanzien  van  sommige  arresten  niet  steeds  gebeurd   o Fameuze  zwarte  dinsdag  arresten  (1982)    België  wordt  6  keer  veroordeeld  dezelfde  morgen    6  keer   vergelijkbare  situaties    domein  :  bescherming  leefmilieu   (kwaliteit  lucht,  water)    Hoofdprobleem  in  de  6  gevallen:  regionalisatie  van  België   • De  Belgische  staat    tegen  het  Hof  van  Justitie    “dit  zijn   bevoegdheden  van  de  regio’s”      De  commissie  zal  niet  de  regio’s  voor  het  Hof  dagen    de  regio’s   spelen  niet  mee  in  zulke  procedures    Het  ministerie  van  buitenlandse  zaken  zal  België  moeten   vertegenwoordigen  voor  het  Hof    “  wij  zijn  niet  bevoegd”  Het  Hof  houdt  geen  rekening  met  deze   argumenten    daarom  6  keer  veroordeeld  door  het  Hof    4  van  de  6  veroordelingen  uit  1982  zijn  6  jaar  later  nog  steeds  niet   uitgevoerd    De  commissie  wil  een  voorbeeld  stellen        Hof  van  justitie  houdt  geen  rekening  met  ‘verzachtende   omstandigheden’    België  opnieuw  veroordeeld      Dit  incident  heeft  geleid  tot  een  kentering  op  2  niveaus  

  Arrest  Waterkeyn  (Kentering  op  niveau  van  de  rechtspraak  zelf)   • Arrest  Waterkyn   o Noord-­‐Franse  zaak   o Verhaal:    Familienaam  van  een  publiciteitsagent  die  reclame  maakt  voor   Schotse  whisky    Maar  in  Frankrijk  wetgeving  dat  reclame  voor  sterke  dranken  aan   banden  legde   • Onderscheid  op  basis  van  drank   o Whisky  zeer  gevaarlijk   o Cognac  minder  gevaarlijk     •   Eigenlijk  puur  protectionistisch  onder  het  mom  van  een   gezondheidsbeleid      Commissie  was  een  procedure  gestart    discriminatie  in  Franse   wetgeving    door  het  Hof  van  justitie  veroordeeld    Paar  maanden  later    Waterkyn  wordt  vervolgd  door  de  Franse   autoriteiten  gebaseerd  op  de  Franse  wet  die  whiskydranken   viseert        

 

64  

JVD  

  

 

Europees  Recht  

Is  het  mogelijk  dat  de  Franse  autoriteiten  zich  gaan  baseren  in  een   vervolging  op  een  wetgeving  waarvan  het  Hof  voordien  al  heeft   geoordeeld  dat  deze  radicaal  in  strijd  was  met  het  non-­‐ discriminatie  beginsel  in  het  EG-­‐recht       De  rechterlijke  macht  van  de  lidstaat  zou  ook  het  hof  van  justitie   moeten  volgen   Waterkyn  zal  dus  niet  kunnen  veroordeeld  worden  op  grond  van   een  wetgeving  in  strijd  met  het  EEG-­‐verdrag  

  Artikel  260,  lid  2  VWEU  (Kentering  door  herziening  van  de  verdragen    Verdrag  van   Maastricht)     • Men  beoogt  om  via  een  bijkomende  procedure  en  het  mogelijk  opleggen  van   financiële  sancties,  lidstaten  ertoe  aan  te  zette  narrest  van  het  Hof  volgens  Art.   258  VWEU  stipter  na  te  komen     • Geldelijke  sancties  kunnen  worden  opgelegd  wanneer  een  lidstaat  een  arrest   waarin  ze  veroordeeld  is  niet  naleeft   o Commissie  tegen  Griekenland      Griekenland  zal  als  eerste  slachtoffer  zijn  van  de  procedure   commissie  tegen  lidstaat    dwangsom  gevraagd  door  de   commissie    Dwangsom:  20  000  euro  per  dag  voor  het  in  gebreke  blijven  met  de   uitvoering  van  een  eerder  arrest   o Commissie  tegen  Spanje    Dwangsom  wegens  het  niet  uitvoeren  van  een  arrest  (Niet-­‐ nakoming  van  de  krachtens  een  richtlijn  opgelegde  grenswaarden   betreffende  de  kwaliteit  van  de  zwem-­‐binnenwateren)   o Commissie  tegen  Frankrijk    Opstand  van  de  Bretoense  vissers  in  verband  met  regels  visnetten    Franse  republiek  wordt  veroordeeld    EU  wetgeving  wordt  niet   gerespecteerd      Aantal  jaren  later  nieuwe  procedure  tegen  Frankrijk  (maar   ondertussen  al  het  Verdrag  van  Maastricht  dus  mogelijke  financiële   sancties)   • Een  soort  ‘test’  situatie   • De  commissie  zal  zien  hoe  ver  ze  kan  gaan  in  de  formule   forfaitaire  som  OF  dwangsom   • Forfaitaire  som  (levert  geen  extra  controle)  dus   Combineren  met  een  dwangsom   •   wat  antwoordt  het  hof  van  justitie?  Volgt  standpunt  van   de  Commissie  en  interpreteert  OF  als  OF/EN     •   Zowel  een  forfaitaire  som  als  een  dwangsom          

 

65  

JVD   •

•

 

Europees  Recht  

Methode  tot  berekening  van  de  dwangsom?   o Een  uniform  forfaitair  basisbedrag  waarop  coëfficiënten  en  factoren   worden  toegepast  naargelang  de  ernst  en  de  duur  van  de  inbreuk  en  van   de  financiële  situatie  van  de  lidstaat     De  regeling  van  Art.  260,  lid  2  VWEU    Gevolgen  voor  het  Belgisch   constitutioneel  recht   o 1  van  de  problemen  is  de  regionalisatie    bevoegdheden  naar   deelentiteiten  terwijl  de  lidstaat  zelf  zich  nog  steeds  moet  verantwoorden   bij  inbreuken  waarvoor  ze  niet  (meer)  bevoegd  is     o Wijziging  in  1993    Wanneer  de  staat  is  veroordeeld  door  een   internationaal  of  supranationaal  rechtscollege  ten  gevolge  van  het  niet   nakomen  van  een  internationale/supranationale  verplichting  door  een   Gemeenschap  of  een  Gewest  kan  onder  bepaalde  voorwaarden  de  staat  in   de  plaats  treden  van  de  betrokken  Gemeenschap/Gewest  voor  de   uitvoering  van  het  beschikkend  gedeelte  van  de  uitspraak  

  Lidstaat  tegen  lidstaat  (Art.  259  VWEU)     • Art.  259  VWEU   • Mogelijkheid  dat  een  lidstaat  zich  tot  het  Hof  van  Justitie  kan  wenden  indien  hij   van  mening  is  dat  een  andere  lidstaat  één  van  de  krachtens  de  Verdragen  op  hem   rustende  verplichtingen  niet  nakomt     •   Typisch  internationaalrechtelijke  procedure     • Past  eigenlijk  niet  in  het  EU-­‐rechtelijk  kader    bijna  geen  arresten     • Remsystemen  ingebouwd  in  de  procedure   o Vooraleer  een  klagende  lidstaat  een  procedure  kan  inleiden  tegen  een   andere  lidstaat  zal  ze  eerst  de  commissie  op  de  hoogte  moeten  brengen     De  Commissie  zal  formeel  op  de  hoogte  gebracht  worden   o Enkel  indien  de  Commissie  binnen  de  3  maanden  na  de  klacht  geen  advies   heeft  uitgebracht    kan  de  klagende  lidstaat  zich  tot  het  Hof  wenden   o Wel  advies    Indien  de  Commissie  van  mening  is  dat  er  inderdaad  van   een  inbreuk  sprake  is  dan  zal  de  Commissie  de  fakkel  van  de  procedure   overnemen    De  Commissie  zal  het  werk  overnemen    Het  wordt  een   procedure  volgens  Art.  258  VWEU     • Nauwelijks  toegepaste  procedure    3  arresten   o Frankrijk  tegen  VK    Visserijgeschil     o België  tegen  Spanje    Import  van  wijn  in  bulk          

 

66  

JVD  

 

 

Europees  Recht  

o Spanje  tegen  VK    Gibraltar    Spaans  gebied  dat  op  een  bepaald  moment  Brits  wordt    Dekolonisatie    maar  bevolking  wou  Brits  blijven    Ook  al  betwist  geweest  voor  Europees  Hof  voor  de  rechten  van  de   mens   • Zaak  Matthews   • Toch  verkiezingen  voor  Europees  Parlement  in  Gibraltar   • Gibraltar  werd  kiesdistrict  in  Wales    Brits  besluit  werd  door  Spanje  aangevochten   • Commissie  wou  zich  hier  niet  te  veel  in  mengen   • Spanje  heeft  de  zaak  verloren  

E.  Rechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie/Gerecht:  Specifieke   procedures       EU-­‐instellingen  kunnen  voor  het  Hof  van  Justitie/Gerecht  worden  gedaagd  naar   aanleiding  van:   • Een  beroep  tot  nietigverklaring  (Art.  263  VWEU)   • Een  beroep  wegens  nalaten  (Art.  265  VWEU)     Door  lidstaten,  EU-­‐instellingen  en  particulieren     • Een  beroep  tot  schadevergoeding  door  particulieren  (Art.  268  VWEU)     Door  particulieren     Het  Gerecht  is  bevoegd  voor  de  rechtstreekse  beroepen  tegen  EU-­‐instellingen  behalve   voor  diegene  die  overeenkomstig  het  Statuut  aan  het  Hof  van  Justitie  zijn  voorbehouden:   • Beroepen  tot  nietigverklaring  en  wegens  nalaten  van  lidstaten  tegen  het   Europees  Parlement  en/of  de  Raad     • Beroepen  van  EU-­‐instellingen  tegen  andere  EU-­‐instellingen       Het  Gerecht  is  dus  bevoegd  om  kennis  te  nemen  van  de  rechtstreekse  beroepen   ingesteld  door  particulieren  (natuurlijke  en  rechtspersonen)  en  door  lidstaten  tegen  de   Commissie     Beroep  tot  nietigverklaring:  wettigheidscontrole  van  EU-­rechtshandelingen  (Art.   263  VWEU)     Het  Hof  van  Justitie  gaat  de  wettigheid  na  van:   • Wetgevingshandelingen   • Handelingen  van  de  Raad,  de  Commissie  en  de  ECB,  voor  zover  het  geen   aanbevelingen  of  adviezen,  betreft   • Handelingen  van  het  Europees  Parlement  en  de  Europese  Raad  die  beogen   rechtsgevolgen  ten  aanzien  van  derden  te  hebben   • Ook  de  handelingen  van  de  organen  of  instanties  van  de  Unie  waarmee   rechtsgevolgen  ten  aanzien  van  deren  worden  beoogd          

67  

JVD  

 

Europees  Recht  

  Ingeleid  door  een  lidstaat,  het  Europees  Parlement,  de  Raad  of  de  Commissie     Ook  de  Rekenkamer,  de  ECB  en  het  Comité  van  de  Regio’s  kunnen  een  beroep  tot   nietigverklaring  instellen  indien  dit  beroep  op  de  vrijwaring  van  hun  prerogatieven   gericht  is       De  gronden  die  kunnen  worden  ingeroepen:   • Onbevoegdheid   • Schending  van  de  Verdragen  of  enige  uitvoeringsregeling  daarvan   • Schending  van  wezenlijke  vormvereisten   • Misbruik  van  bevoegdheid     Beroepsmogelijkheden  voor  particulieren   Particulieren  kunnen  zich  op  dezelfde  gronden  beroepen  om  de  nietigheid  te  vorderen   van  EU-­‐rechtshandelingen    Wel  strikte  ontvankelijkheidsregels   • Alleen  niet  het  geval  als  de  particulier  de  geadresseerde  is  van  een  handeling     Voor  beleidshandelingen  enkel  mogelijk  in  mededingingszaken  (Art.  101  of  102   VWEU)     Particulieren  kunnen  ook  een  beroep  instellen  tot  nietigverklaring  tegen  handelingen   die  hen  ‘rechtstreeks  en  individueel’  raken     Particulieren  kunnen  ook  nog  een  beroep  instellen  tegen  regelgevingshandelingen  die   hen  rechtstreeks  raken  en  die  geen  uitvoeringsmaatregelen  met  zich  meebrengen   (Ingevoerd  door  het  Verdrag  van  Lissabon)     Voor  Lissabon  mochten  particulieren  rechtshandelingen  met  een  algemene  strekking   niet  op  hun  wettigheid  laten  toetsen    Zeer  strikte  definitie  van  het  begrip  ‘individueel   raken’   • Plaumann  Arrest  (1963,  Een  van  de  oudste  arresten  van  het  Hof  van  Justitie)   o Concept  van  individueel  geraakt  zijn    Werd  zeer  eng  geïnterpreteerd   o Plaumann  heeft  gezegd  dat  het  besluit  dat  tot  B  is  gericht    moet  bijna   het  effect  hebben  alsof  de  EU-­‐instelling  het  besluit  tot  A  had  willen  richten   maar  toch  tot  B  heeft  gericht  (maar  beoogt  A  te  treffen)     • Arrest  Jégo-­‐Quéré  (2002)   o Visserij   o Voor  het  Gerecht   o De  toegang  van  particulieren  wordt  te  beperkend  uitgelegd    Er  werd   gepleit  om  de  toegang  van  particulieren  tot  de  rechter  in  Luxemburg  te   verruimen   o   Men  pleitte  om  het  concept  individueel  geraakt  zijn  te  verruimen     o Bekendste  advocaat-­‐generaal  Jacobs  zal  hetzelfde  standpunt  verkondigen   in  visserijzaak  ‘Union  de  Pequenos  Agricultores’            

 

68  

JVD   •

 

Europees  Recht  

Zaak  Union  de  Pequenos  Agricultores   o Men  trachtte  de  toegang  van  particulieren  en  vooral  het  concept   ‘individueel  geraakt  zijn’  te  verruimen  

    Deze  pogingen  worden  ‘een  koude  douche’  want  uiteindelijk  het  arrest  van  het  Hof  in   deze  zaak:   • Het  Hof  zal  tot  het  besluit  komen  dat  het  Hof  deze  oproep  voor  verruiming  van  de   toegang  niet  kan  onderschrijven   • Deze  beperkingen  werden  door  de  verdragsauteurs  gewild  en  kan  niet  door   interpretatie  van  een  rechter  overboord  worden  gegooid   • Het  is  de  taak  van  de  verdragsopstellers  om  de  nodige  verruimingsoperaties  door   te  voeren   • Dit  moet  niet  via  rechterlijke  interpretatie  geregeld  worden     Het  verdrag  van  Lissabon  wijzigt  de  voorwaarden  waaronder  particulieren  een  beroep   tot  nietigverklaring  kunnen  instellen  in  die  zin  dat  de  voorwaarde  van  ‘individueel   geraakt  zijn’  in  sommige  omstandigheden  niet  meer  wordt  vereist    Dit  is  het  geval   voor  regelgevingshandelingen  die  hen  rechtstreeks  raken  en  die  geen   uitvoeringsmaatregelen  met  zich  meebrengen    De  eerste  zaak  (op  niveau  van  het   gerecht)  in  deze  nieuwe  regelgeving:   • De  zaak  Inuit  Tapiriit  Kantami  (2011)   o Voor  het  eerst  het  begrip  ‘regelgevingshandeling’  gedefinieerd     Regelgevingshandelingen  =  Alle  handelingen  van  algemene  strekking  met   uitzondering  van  wetgevingshandelingen     • Heel  veel  procedures  door  ondernemingen  om  de  wettigheid  van  maatregelen   aan  te  vechten     Termijn   Beroepen  volgens  Art.  263  VWEU  moeten  ingesteld  worden  binnen  een  termijn  van  2   maanden   • Termijn  begint  te  lopen  vanaf  de  dag  van  bekendmaking  van  de  handeling   • Eventueel  worden  een  aantal  dagen  bijgevoegd  naargelang  de  plaats  waar  eiser   gelokaliseerd  is    Verlengd  met  een  forfaitaire  termijn  wegens  afstand  van  10   dagen     Beroep  ontvankelijk  en  gegrond    Aangevochten  handeling  wordt  nietig  verklaard     • Nietigheid  werkt  ex  tunc    Gaat  terug  tot  aan  de  oorsprong  van  de  handeling   • Nietigheid  werkt  erga  omnes   • Art  264  VWEU  Omwille  van  deze  verregaande  implicaties    Het  hof  (als  het   dit  nodig  vindt)  bepaalt  welke  gevolgen  van  de  vernietigde  handeling  als   definitief  moeten  worden  beschouwd   o Het  Hof  kan  dus  beslissen  dat  bepaalde  gevolgen  in  stand  worden   gehouden   • Art  266  VWEU    De  instellingen,  organen  of  instanties  van  wie  de  handeling   nietig  is  verklaard  moeten  de  maatregelen  nemen  die  nodig  zijn  voor  de   uitvoering  van  het  arrest      

 

69  

JVD  

 

Europees  Recht  

Beroep  wegens  nalaten  (Art.  265  VWEU)     • Niet  op  Examen!     Beroep  tot  schadevergoeding  (Art.  268  io  Art.  340  VWEU)     Enkel  aandacht  besteed  aan  de  niet-­‐contractuele  aansprakelijkheid    Art.  340,  tweede   alinea  VWEU:  “Inzake  de  niet-­contractuele  aansprakelijkheid  moet  de  Unie   overeenkomstig  de  algemene  beginselen  welke  de  rechtsstelsels  der  lidstaten  gemeen   hebben,  de  schade  vergoeden  die  door  haar  instellingen  of  door  haar  personeelsleden  in  de   uitoefening  van  hun  functies  is  veroorzaakt.”     •   Duidt  op  vorderingen  die  door  particulieren  tegen  EU-­‐instellingen  worden   ingesteld   • Dergelijke  vorderingen  moeten  voor  het  Gerecht  worden  ingesteld   • Bij  deze  vordering  gelden  de  klassieke  regels:   o Er  moet  dus  een  causaal  verband  bestaan  tussen  de  handeling  of   gedraging  van  de  Unie  en  de  schade     • De  kwestieuze  handeling  of  gedraging  moet  onrechtmatig  zijn,  maar  er  wordt   niet  meer  geëist  dat  ze  eerst  via  de  procedure  van  Art.  263  VWEU  op  haar   wettigheid  wordt  getoetst     Schade  ingevolge  dienstfout  van  de  ambtenaar   • Zaak  Stanley  Adams  (1985,  Hof  van  Justitie)   o Stanley  Adams    Maltese  origine  (op  dat  moment  nog  geen  lid  EU)    Topfunctie  in  multinational  Hoffman-­‐Laroche  (medische   apparatuur,  medicamenten)   o Hoffman-­‐Laroche    Zwitserse  MNO     o Ethische  kwestie    prijzen  veel  te  hoog   o Prijsafspraken  tussen  ondernemingen       o De  man  begint  informatie  te  versturen  naar  de  Europese  Commissie  over   de  afspraakpraktijken  van  Hoffman-­‐Laroche   o Deze  afspraken  zijn  radicaal  in  strijd  met  de  kartelvoorschriften  van  het   toenmalige  EG-­‐Verdrag    De  Hofmann-­‐Laroche  beschikking     boetebeschikking  gericht  tot  Hoffman-­‐Laroche  (moet  gemotiveerd   worden)     o Absolute  top  van  Hoffman  Laroche    wil  de  mol  hebben    alles  doen  om   die  te  vinden    Bellen  naar  de  heer  Schlieder    Ze  vinden  Stanley    Zwitserland    bankgeheim  (geweldig  onder  druk)   • Bankgeheim  schenden  =  25  jaar  in  de  gevangenis      

 

70  

JVD  

 

Europees  Recht  

Mevrouw  Stanley  Adams  pleegt  zelfmoord   Boek  van  Stanley  Adams  wereldwijd  opgekocht  door  Hoffman-­‐ Laroche    Niet  meer  te  vinden     De  Commissie  klopt  op  tafel  en  Stanley  wordt  vrijgelaten     Stanley  gaat  naar  Luxemburg    Stanley  Adams  tegen  Commissie  voor  het   Hof  van  justitie  wegens  buitencontractuele  aansprakelijkheid    Fout  van  ambtenaar  aan  telefoon     Stanley  Adams  is  nadien  rector  geworden  van  de  universiteit  Saint   Andrews  (Schotland)    prestigieuze  Universiteit    Nadien  beschuldigd  van  moord  op  zijn  3e  vrouw    afgezet  als   rector     BELANGRIJK!  Via  telefoon  heeft  een  ambtenaar  een  fout  gemaakt    en   hiervoor  stelt  Stanley  de  Commissie  aansprakelijk    

o o

o

o

  Schade  naar  aanleiding  van  EU-­rechtshandelingen  van  wetgevende  aard   • Principe    EU-­‐rechtshandelignen  die  economische  beleidskeuzen  impliceren  en   schade  berokkenen  kunnen  slechts  onder  zeer  speciale  omstandigheden   aanleiding  geven  tot  een  schadevergoeding   • Schadevergoeding  is  maar  mogelijk  indien  het  gaat  om  een  duidelijk   gekwalificeerde  schending  van  een  hogere  rechtsregel  die  ter  bescherming  van   particulieren  is  gegeven    in  de  praktijk  worden  zeer  veel  vorderingen  to   schadevergoeding  afgewezen     • Bayrische  Vermehrungsbetriebe  (HNL)  (1978,  Hof  van  Justitie)   o Het  Hof:  Op  gebieden  die  onder  het  economische  beleid  van  de  Gemeenschap   vallen,  kan  van  de  particulier  worden  gevergd  dat  hij  binnen  redelijke   grenzen  bepaalde  voor  zijn  economische  belangen  schadelijke  gevolgen  van   een  normatieve  handeling  draagt,  zonder  uit  de  openbare  middelen   schadeloos  te  worden  gesteld   o Deze  regeling  geldt,  zelfs  als  is  de  betrokken  EU-­‐handeling  ongeldig   verklaard   o Er  is  volgens  het  Hof  enkel  plaats  voor  een  schadevergoeding  indien  kan   worden  aangetoond  dat  “de  betrokken  instelling  de  grenzen  harer   bevoegdheden  klaarblijkelijk  ernstig  heeft  overschreden”                          

 

71  

JVD  

 

Europees  Recht  

F.  Onrechtstreekse  toegang  tot  het  Hof  van  Justitie  (Art.  267  VWEU)     Art.  267  VWEU  regelt  de  onrechtstreekse  toegang  to  het  Hof    Via  een  prejudiciële   procedure   • Aan  het  Gerecht  kunnen  geen  prejudiciële  vragen  worden  gesteld     Het  Hof  van  Justitie  is  exclusief  bevoegd  voor  deze  prejudiciële  procedure     Werking   De  prejudiciële  procedure  is  een  van  de  belangrijkste  technieken  van  EU-­‐ rechtsbescherming    Werking  (2  dimensies):   • Voor  de  nationale  rechterlijke  instantie  rijst  een  vraag  over     o Hetzij  de  interpretatie  van  het  Unierecht    interpretatievragen     o Hetzij  de  geldigheid  van  een  EU-­‐rechtshandeling    Geldigheidsvragen    Een  rechtshandeling  van  de  EU  wordt  door  1  van  de  partijen   ingeroepen  en  men  betwist  de  geldigheid    Meestal  deze     • De  nationale  rechter  kan  of  moet  dan  het  geding  schorsen  en  een  vraag   hieromtrent  stellen  aan  het  Hof  van  Justitie    De  prejudiciële  vraag   o Term:  omdat  het  ‘pre’    Vanaf  het  moment  de  nationale  rechter  de  vraag   stelt  aan  het  Hof  van  Justitie    Geding  geschorst  voor  de  nationale  rechter     • Het  antwoordt  van  het  Hof  =  Het  Prejudicieel  arrest    Is  bindend  voor  de   nationale  rechter  die  de  prejudiciële  vraag  heeft  gesteld   o De  partijen  moeten  dit  antwoord  dus  afwachten     • De  nationale  rechter  moet  dan  het  antwoord  van  het  Hof  in  het  geschil  dat  voor   hem  hangend  is  toepassen  en  hieruit  de  nodige  conclusies  trekken   o Het  prejudicieel  arrest  moet  toegepast  worden  op  het  hangend  geschil     Onderscheid  tussen  verwijzingsmogelijkheid  en  verwijzingsplicht  (Art.  267   VWEU)   De  nationale  rechter  die  de  vraag  stelt  aan  het  Hof  van  Justitie  kan  dat  in  bepaalde   gevallen  doen  (  verwijzingsmogelijkheid)  en  in  andere  gevallen  moet  hij  dit  doen   (verwijzingsplicht)   • Verwijzingsmogelijkheid   o Indien  de  vraag  wordt  opgeworpen  door  een  nationale  rechterlijke   instantie  dan  kan  deze  instantie  het  Hof  van  Justitie  verzoeken  hierover   uitspraak  te  doen                  

72  

JVD  

 

Europees  Recht  

Verwijzingsplicht   o Wanneer  deze  rechterlijke  instantie  wil  afwijken  van  een  eerdere  door  het   Hof  gegeven  interpretatie,  dan  is  zij  verplicht  opnieuw  een  prejudiciële   vraag  te  stellen   o Indien  een  prejudiciële  vraag  wordt  opgeworpen  voor  een  nationale   rechterlijke  instantie  waarvan  de  beslissingen  niet  vatbaar  zijn  voor  hoger   beroep  (Voor  België    Hof  van  Cassatie,  de  Raad  van  State  en  het   Grondwettelijk  Hof)  dan  moet  deze  instantie  verwijzen  naar  het  Hof  van   Justitie     o Als  ze  niet  verwijzen      De  partijen  kunnen  zelf  niets  doen,  ze  staan  machteloos  want  ze   kunnen  de  zaak  niet  zelf  bij  het  Hof  brengen    De  Commissie  kan  wel  iets  doen    Maar  staat  niet  te  springen  om   een  geding  te  voeren  tegen  een  lidstaat  met  slechte  rechtspraak     Spoedprocedure   Het  Verdrag  van  Lissabon  voegt  in  Art.  267  VWEU  een  alinea  toe  volgens  dewelke  het   Hof  zo  spoedig  mogelijk  uitspraak  doet  als  een  prejudiciële  vraag  wordt  opgeworpen  in   een  bij  een  nationale  rechterlijke  instantie  aanhangige  zaak  betreffende  een   gedetineerde  persoon   • Prejudiciële  spoedprocedure  (vanaf  1  maart  2008  van  toepassing)   • Deze  spoedprocedure  moet  het  Hof  in  staat  stellen  de  gevoeligste  vragen  in   aangelegenheden  betreffende  de  ruimte  van  vrijheid,  veiligheid  en  recht  (  als   bedoeld  in  Titel  V,  3e  deel  VWEU)binnen  een  aanzienlijk  verkorte  termijn  te   behandelen   o Gemiddelde  duur  gewone  procedure  =  1,5  jaar   o Ambitie  om  de  volledige  spoedprocedure  binnen  maximum  3  maanden  af   te  ronden     • Bv.  :  Geschillen  waarbij  het  antwoord  van  het  Hof  doorslaggevend  is  voor  een   persoon  in  hechtenis  of  voor  de  erkenning  en  tenuitvoerlegging  van  beslissingen   in  familiezaken     • Enkel  de  partijen  in  het  geding,  de  instellingen  en  de  lidstaat  van  de  verwijzende   rechter  kunnen  schriftelijke  opmerkingen  indienen.  In  gevallen  van  uiterste   spoed  kan  de  schriftelijke  procedure  zelfs  achterweg  worden  gelaten     Het  bodemgeschil  =  het  geschil  dat  voor  de  nationale  rechter  hangend  is    wordt   geschorst  in  de  prejudiciële  procedure                     •

 

73  

JVD  

 

Europees  Recht  

Bevoegdheidsverdeling  nationale  rechter/Hof  van  Justitie     De  prejudiciële  procedure  =  een  rechterlijke  samenwerking  tussen  nationale  rechters  en   het  Europees  Hof  van  justitie    Zeer  uniek  (Geen  beroepsmogelijkheid  tegen   prejudiciële  arresten)     De  nationale  rechter  is  de  spilfiguur  waarrond  de  prejudiciële  procedure  draait    Hij   beslist  of  er  een  vraag  wordt  gesteld  en  hoe  deze  wordt  geformuleerd   • Kan  zich  hierbij  laten  leiden  door  suggesties  van  de  partijen   • De  redenen  die  de  nationale  rechter  ertoe  aanzetten  om  een  vraag  op  ene  of  gene   wijze  te  formuleren  zijn  niet  vatbaar  voor  rechterlijke  controle  door  het  Hof  van   Justitie  (Relevantie  van  de  vraag  wordt  niet  door  het  Hof  beoordeeld)     •   De  nationale  rechter  beschikt  in  de  prejudiciële  procedure  over  een  grote   autonomie  (Hij  is  wel  verplicht  te  verwijzen  indien  hij  een  laatste  instantie   uitspraak  doet)   • Het  Hof  van  Justitie  laat  de  soevereiniteit  in  handen  van  de  nationale  rechter     Nuancering    Het  Hof  zal  zelf  een  controle  op  de  prejudiciële  vraag  verrichten    om  te   vermijden  dat  over  algemene  of  hypothetische  vraagstukken  rechtsgeleerde  adviezen   zouden  worden  gevraagd   • Arrest  Foglia  t.  Novello  (1981)   o ‘Proefproces’     o Een  interpretatie  van  het  hof  uitlokken     o Het  versturen  van  bepaalde  goederen  naar  Frankrijk  in  een  handelsrelatie   tussen  Folio  en  Novello  (2  Italiaanse  partijen)    Ze  willen  hun  relatie  laten  verduidelijken    Italiaanse  goederen,  partijen    Voor  een  Italiaanse  rechter  die  een   vraag  stelt    Het  Hof  zal  weigeren  om  een  antwoord  te  geven      De  nationale  rechter  moet  bij  het  formuleren  van  zijn  vraag   uiteenzetten  waarom  (wanneer  dit  niet  ondubbelzinnig  uit  de   stukken  blijkt)  een  antwoord  noodzakelijk  is  voor  het  beslechten   van  een  geschil     Nuancering    In  de  Prejudiciële  procedure  kan  het  Hof  enkel  het  Unierecht   interpreteren  (of  de  geldigheid  van  een  EU-­‐handeling  onderzoeken)   • In  vele  gevallen  gaat  het  om  conflictsituaties  tussen  Unierecht  en  nationaal   recht  Voor  de  nationale  rechter  beroept  1  partij  zich  op  nationaal  recht  en  de   andere  partij  beroept  zich  op  EU-­‐recht    In  het  bodemgeschil  wordt  vertrokken   van  een  conflict  tussen  nationale  normen  en  EU  normen     • Om  het  geschil  op  te  lossen  is  een  verduidelijking  van  de  EU  norm  nodig    De   nationale  rechter  stelt  vraag  in  functie  van  de  conflictsituatie     • Het  Hof  zal  bij  dergelijke  prejudiciële  vragen  de  uitleggingsvragen  eruit  halen  en   de  oorspronkelijk  gestelde  prejudiciële  vraag  herformuleren  in  functie  van  de   bevoegdheid  van  het  Hof  

 

74  

JVD  

 

Europees  Recht  

Splitsing  van  enerzijds  “interpreteren”  en  anderzijds  “toepassen”   • Interpreteren  behoort  tot  de  bevoegdheid  van  het  Hof   • Toepassen    behoort  tot  de  bevoegdheid  van  de  nationale  rechter     •   Het  Hof  interpreteert  en  deze  interpretatie  moet  door  de  nationale  rechter   voor  de  beslissing  van  het  geschil  worden  toegepast     Verwijzingsplicht   • Arrest  Cilfit  (1982)   o Het  Hof  beantwoordde  de  vraag  in  welke  mate  een  nationale  rechter   waarvan  de  beslissingen  volgens  het  nationale  recht  niet  vatbaar  zijn  voor   hoger  beroep,  werkelijk  verplicht  is  een  prejudiciële  vraag  te  stellen     o Antwoord:    Het  kan  zijn  dat  het  hof  in  andere  geschillen  de  vraag  reeds  heeft   aangeraakt    dan  heeft  het  niet  veel  zin  dat  de  nationale  rechter   weer  een  vraag  stelt,  want  er  is  reeds  een  prejudicieel  arrest  in  een   gelijksoortige  zaak    De  Acte  éclairé      Ook  kan  de  juiste  toepassing  van  het  Unierecht  zo  evident  zijn  dat   redelijkerwijze  geen  twijfel  kan  bestaan  omtrent  de  wjze  waarop   de  gestelde  vraag  moet  worden  opgelost    De  Acte  Clair     Interpretatie  van  het  Unierecht     Het  Hof  is  bevoegd  te  interpreteren:   • De  Verdragen   • De  handelingen  van  de  instellingen,  de  organen  of  de  instanties  van  de  Unie   • Akkoorden  die  de  Unie  sluit  met  derde  staten  (als  handelingen  van  de   instellingen  te  beschouwen  in  de  zin  van  Art.  267  VWEU    Arrest  Haegeman,   1974)     Het  begrip  “uitlegging”  wordt  nader  omschreven   • Arrest  Denkavit  (1980)   o Onder  de  in  Art.  267  VWEU  aan  het  Hof  gegeven  bevoegdheid  wordt   begrepen  dat  het  Hof  het  EU-­‐voorschrift  verklaart  en  uitlegt  en  de   betekenis  en  strekking  van  het  voorschrift  aangeeft  “zoals  het  sedert  het   tijdstip  van  zijn  inwerkingtreding  moet  of  had  moeten  worden  verstaan  en   toegepast”   o   Het  aldus  uitgelegde  voorschrift  moet  door  de  nationale  rechter   worden  toegepast  op  rechtsbetrekkingen  die  zijn  ontstaan  en  tot  stand   gekomen  voor  het  arrest  waarbij  op  verzoek  om  uitlegging  is  beslist    Slechts  bij  uitzondering  is  het  Hof  van  dit  principe  afgeweken  (Zie   Defrenne)            

 

75  

JVD  

 

Europees  Recht  

Geldigheidscontrole     Prejudiciële  bevoegdheid  van  het  Hof    net  enkel  interpretatie  van  het  Unierecht,  maar   ook  geldigheidscontrole  van  de  handelingen  van  de  instellingen,  de  organen  of  de   instanties  van  de  Unie       Het  Hof  heeft  zelf  voor  klaarheid  moeten  zorgen  (Er  wordt  niets  gezegd  over  de  relatie   tussen  Art.  267  VWEU  en  Art.  263  VWEU,  de  gronden  voor  ongeldigheid,  de  gevolgen,  …)     • Grenzen  aan  de  bevoegdheid  van  de  nationale  rechter  bij   geldigheidscontrole   o Arrest  Foto  Frost  (1987)    Vraag  of  de  nationale  rechter  zelf  uitspraak  kon  doen  over  de   geldigheid  van  een  EU-­‐rechtshandeling      Antwoord:   • De  nationale  rechter  die  niet  in  laatste  instantie  uitspraak   doet,  kan  zonder  te  verwijzen  de  geldigheid  bevestigen     • Indien  de  rechter  van  oordeel  zou  moeten  zijn  dat  de  EU-­‐ handeling  ongeldig  is,  kan  hij  dit  niet  op  eigen  gezag   beslissen  en  moet  hij  naar  het  Hof  verwijzen    Anders   wordt  de  uniformiteit  van  de  rechtstoepassing  van  het  EU-­‐ recht  aangetast     • Relatie  tot  wettigheidscontrole  volgens  Art.  263  VWEU   o Rechtspraak  van  het  Hof    Als  grond  voor  ongeldigheid  kunnen  dezelfde   gronden  worden  ingeroepen  als  bij  wettigheidscontrole  volgens  Art.  263   VWEU   o Biedt  de  onrechtstreekse  geldigheidscontrole  volgens  Art.  267  VWEU  een   antwoord  op  deze  voor  particulieren  moeilijke  directe  toegang  tot  de   Europese  rechter?    Antwoord  in  Arrest  Textilwerke  Deggendorf  (1994)    Duitse  zaak    Een  steunprogramma  van  de  Duitse  autoriteiten  aan  de  Duitse   textielsector  (  crisis  in  deze  sector)    Steun  aan  bepaalde   ondernemingen    De  Europese  Commissie  is  altijd  gevoelig  voor  nationale   steunmaatregelen    Dit  verstoort  de  concurrentie    Reactie  van  de  Commissie  op  dit  plan    Eis  dat  de  al  verleende   steun  moest  terugbetaald  worden  aan  de  autoriteiten  (door   Textilwerke  Deggendorf)    De  rechtshandeling  van  de  Europese  Commissie    Besluit  gericht   tot  de  Duitse  autoriteiten  maar  het  betrof  eigenlijk  Textilwerke     Deggendorf  Dus  een  besluit  gericht  tot  een  andere  persoon  maar   die  rechtstreeks  Deggendorf  raakt    Deggendorf  heeft  niets  gedaan    2  maanden  gaan  voorbij        

 

76  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deggendorf  begint  procedure  voor  de  Duitse  rechter  en  zal  de   geldigheid  proberen  te  betwisten  van  het  besluit  dat  gericht  was   naar  de  Duitse  autoriteiten    Duitse  rechter  zal  prejudiciële  vraag  stellen  aan  het  Hof      Het  Hof  zat  in  een  moeilijk  parket    er  zijn  geen  beroepstermijnen   bij  geldigheidscontrole  (geen  termijn  van  2  maanden)      Het  Hof  zal  zeggen    Deggendorf  had  de  kans  om  te  procederen   voor  het  Hof  in  een  procedure  Deggendorf  tegen  Commissie  voor   het  besluit  van  de  commissie  gericht  naar  Duitsland    De  onderneming  heeft  dat  niet  gedaan    De  onderneming  heeft   dus  eigenlijk  haar  procesrecht  verspild      Nadien  probeerde  de  onderneming  dan  hetzelfde  te  bereiken  via   een  prejudiciële  procedure     o Grote  analogie  met  de  Belgische  zaak  Beaulieu     Gevolgen  van  ongeldigheid   o Arrest  Roquette  Frères  (1980)    Het  hof  laat  zich  met  betrekking  tot  bepaalde  gevolgen  van  de   ongeldigheid  van  verordeningen  inspireren  door  wat  ten  aanzien   van  de  vernietiging  van  de  verordeningen  is  bepaald    Assimilatie   gaat  niet  volledig  op    Een  uitspraak  betreffende  de  nietigheid  volgens  Art.  263  VWEU   leidt  in  beginsel  tot  een  nietigheid  ex  tunc  en  erga  omnes    Ongeldigheid  volgens  Art.  267  VWEU  heeft  geen  dergelijke   vergaande  gevolgen     o Een  prejudiciële  procedure    Speelt  tussen  de  nationale  rechter  en  het   Hof  van  Justitie  (andere  nationale  rechters  zijn  hier  niet  bij  betrokken)     o Arrest  International  Chemical  Corp  (1981)    Quasi  erga  omnes  effect  van  een  ongeldigheidsverklaring    Waarom  quasi  ?   • Een  arrest  van  het  Hof  waarbij  de  ongeldigheid  wordt   vastgesteld,  ofschoon  het  rechtstreeks  alleen  tot  de   verwijzende  rechter  is  gericht,  vormt  dat  arrest  voldoende   grond  voor  iedere  andere  rechter  om  die  handeling  als   ongeldig  te  beschouwen  met  het  oog  op  een  door  hem  te   geven  beslissing   • De  nationale  rechterlijke  instanties  zijn  vrij  te  beoordelen  of   er  belang  bestaat  bij  het  opnieuw  opwerpen  van  een  vraag   die  het  Hof  reeds  heeft  beslist,  ingeval  het  Hof  voordien  de   ongeldigheid  van  een  handeling  van  een   gemeenschapsinstelling  heeft  vastgesteld  (Bv.  wanneer  er   nog  twijfels  zijn  omtrent  de  redenen,  omvang,  gevolgen  van   de  ongeldigheid)   

•

 

77  

JVD  

 

Europees  Recht  

G.  Adviesbevoegdheid  van  het  Hof  van  Justitie     Het  Hof  van  Justitie  heeft  de  bevoegdheid  gekregen  om  zich  uit  te  spreken  over  de   verenigbaarheid  van  een  voorgenomen  akkoord  van  de  EU  met  derde  landen  of   internationale  organisaties    Opgenomen  in  Art.  218,  lid  11  VWEU   • Wie  kan  dit  advies  inwinnen?    Een  lidstaat,  het  Europees  Parlement,  de  Raad  of   de  Commissie  (Geen  particulieren)     • Zij  kunnen  advies  inwinnen  van  het  Hof  over  de  verenigbaarheid  van  een   voorgenomen  overeenkomst  met  de  Verdragen    Comptabiliteit  van   voorgenomen  akkoorden  zal  worden  onderzocht  (getoetst)  door  het  Hof  aan  het   primaire  recht  van  de  EU  (de  verdragen)     • Afwijzend  advies  van  het  Hof    Het  voorgenomen  akkoord  zal  niet  in  werking   kunnen  treden  (behoudens  in  geval  van  wijziging  van  het  akkoord  of  herziening   van  de  Verdragen)     • Maar  wanneer  wordt  een  akkoord  voorgenomen  ?   o Enorme  brede  ruimte  tussen  een  idee  en  een  effectief  onderhandeld   akkoord   o Art.  218,  lid  11  VWEU  zegt  gewoon  dat  de  lidstaat/Commissie/EU-­‐ parlement  zich  tot  het  hof  kunnen  wenden  of  het  voorgenomen  akkoord   niet  in  strijd  is  met  het  EU-­‐recht                                                        

78  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  V:  Verhouding  nationaal  recht  –  EU-­recht:  voorrang  en   directe  werking     Nauw  verband  tussen  voorrang  en  directe  werking,  zonder  dat  het  evenwel  identieke   begrippen  zijn   • Directe  werking  garandeert  de  handhaving  van  het  voorrangsbeginsel  in  geval   van  conflict  tussen  het  recht  van  de  Unie  en  daarmee  strijdig  nationaal  recht     • Directe  werking  kan  ook  aan  de  orde  zijn  zonder  dat  er  een  conflictueuze   toestand  bestaat  tussen  de  nationale  regels  en  de  EU-­‐regels    

A.  Voorrangsbeginsel  

  Grondslag     • Bij  een  conflict  tussen  Unierecht  en  nationaal  recht  zal  voorrang  moeten  worden   gegeven  aan  het  Unierecht   o Enkel  in  het  geval  een  “Unieconforme”  interpretatie  niet  mogelijk  is,  geldt   het  voorrangsbeginsel  als  conflictregel     • Het  voorrangsbeginsel  is  jurisprudentieel  ontwikkeld  (  niet  in  de  oorspronkelijke   Verdragen)     • In  het  Verdrag  van  Lissabon  werd  het  voorrangsbeginsel  wel  opgenomen    in   Verklaring  17   o Verklaring  17  gaat  over  de  voorrang  =  verklaring  betreffende  de  voorrang   o De  verklaring  verwijst  naar  de  rechtspraak  van  het  Hof    in  het  bijzonder   naar  het  Arrest  Costa  t.  Enel  (1964)    Een  van  de  belangrijkste  arresten  van  het  Hof    Verhaal   • Costa  =  Italiaan   • Enel  =  Italiaanse  energiemaatschappij     • In  de  jaren  60  wordt  Enel  genationaliseerd   • Costa  is  aandeelhouder  van  de  vroegere  privé  onderneming   • Costa  is  niet  akkoord  met  nationalisering    procederen   tegen  de  nieuwe  entiteit  Enel   • Strijd  tussen  Costa  en  Enel  voor  de  Italiaanse  rechter   • De  rechter  zal  het  geding  schorsen  en  een  prejudiciële  vraag   stellen  waarin  de  relatie  nationaal  recht  en  EEG-­‐verdrag   centraal  zal  staan    Interpretatievraag      Redenering  van  het  Hof   • Het  EEG-­‐verdrag  heeft  een  eigen  rechtsorde  in  het  leven   geroepen  (centraal  argument)  die  niet  te  vergelijken  is  met   het  klassieke  internationale  terrein  

 

79  

JVD  

  •

•

•

• • •

•

Europees  Recht  

Deze  nieuwe  rechtsorde  maakt  deel  uit  van  de  rechtsorde   van  de  lidstaten  en  nationale  rechters  moeten  daarmee   rekening  houden   De  lidstaten  hebben  door  het  EEG-­‐verdrag  te  tekenen  en  te   sluiten  een  gemeenschap  opgericht  met  eigen  organen,   rechtspersoonlijkheid,  bevoegdheden,  …   In  de  mate  waarin  de  lidstaten  bevoegdheden  hebben   overgedragen    is  ook  de  soevereiniteit  van  de  lidstaten   begrensd   Gevolg    Ze  kunnen  niet  meer  optreden  in  die  gebieden  die   zijn  overgedragen  aan  de  EEG   Doen  ze  dit  toch  ?  conflict  nationaal  recht  een  EEG-­‐recht     en  dan  moet  de  voorrang  gaan  naar  het  EEG-­‐recht   De  kern  van  het  betoog  van  het  Hof  is  deze  eigen  rechtsorde   die  het  Eeg  verdrag  in  het  leven  heeft  geroepen     Bijkomend  argument  is  een  tekstargument    In  het  verdrag   is  wel  de  hypothese  voorzien  dat  er  conflict  kan  zijn,  maar   dat  is  een  uitzondering  die  a  contrario  bewijst  dat  men  niet   mag  afwijken  van  het  EEG-­‐recht  

  De  voorwaarden  van  het  voorrangsbeginsel     • Het  voorrangsbegisnel  zal  vooral  aan  de  orde  zijn  bij  een  conflict  tussen  direct   werkende  bepalingen  van  het  Unierecht  en  strijdige  nationale  rechtsregels   • De  directe  werking  van  de  bepaling  is  niet  vereist  opdat  het  Unierecht  voorrang   zou  hebben   • De  directe  werking  van  sommige  bepalingen  van  het  Unierecht  zorgt  voor  de   handhaving  van  de  voorrang,  maar  er  is  geen  voorwaarde  voor   •   De  enige  voorwaarde  is  dat  de  bepalingen  voldoende  duidelijk  zijn  om  als   toetssteen  te  dienen     De  reikwijdte  van  het  voorrangsbeginsel     Eerste  grote  zaken  over  voorrang    Bijna  allemaal  Italiaanse  zaken   • In  Italië  was  het  principe  van  dualisme  van  toepassing    Internationaal  recht   kan  maar  doordringen  in  de  Italiaanse  rechtsorde  als  het  is  omgezet  in  Italiaans   recht     • Dit  is  moeilijk  verenigbaar  met  de  eigen  aard  van  het  communautaire  recht   •   Daarom  in  de  jaren  ‘60  veel  Italiaanse  zaken     De  voorrang  van  het  recht  van  de  Unie  geldt  niet  alleen  voor  reeds  bestaande  nationale   rechtsregels,  maar  ook  voor  later  aangenomen  nationale  bepalingen   • Arrest  Simmenthal  (1978)   o Simmenthal  =  Onderneming  in  het  noorden  van  Italië   o Conflict  met  de  Italiaanse  autoriteiten  omtrent  import     o Verordening    rechtstreeks  toepasselijk  in  elke  lidstaat    iedereen  moet   dit  dus  toepassen  

 

80  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Nadat  de  verordening  is  genomen    Italiaans  wetgevend  optreden   ‘decreto  lege’     o Er  ontstaat  een  conflict  tussen  de  verordening  en  interne  Italiaanse   wetgeving  (de  wet  kwam  erna)   o Lex  posterior  derogat  priori    redenering  in  Italië     o   Maar  wat  is  nu  de  juiste  betekenis  van  het  effect  van  een  verordening?    Door  het  arrest  Costa  Enel  mag  de  voorrang  niet  gaan  naar  het   Italiaanse  recht    Het  Italiaanse  Grondwettelijk  Hof  ziet  niet  graag  wetten  opzij   geduwd  worden  (tenzij  men  de  wetten  afweegt  tegenover  de   grondwet)     (De  prejudiciële  procedure  in  het  EEG-­‐recht  vindt  haar  oorsprong  in  het  Italiaanse   procesrecht!  Dat  verband  houdt  met  het  adiëren  van  het  Corte  constitutionele)      De  Italiaanse  gewone  rechtsmachten  mogen  de  wet  niet  opzij   duwen  (wanneer  er  een  conflict  is  tussen  wet  en  grondwet  moeten   zij  zich  wenden  tot  het  Italiaanse  Grondwettelijk  Hof  =  prejudiciële   vraag  stellen)     o In  de  zaak  simmental    Italiaanse  rechter  zegt    zoiets  (De  vraag  stellen   aan  het  Italiaans  Grondwettelijk  Hof)  is  niet  conform  Costa  Enel    maar   hij  mag  niet  het  decreet  zomaar  opzij  zetten  want  in  strijd  met   rechtspraak  van  het  Italiaans  Grondwettelijk  Hof    Voorrang  is   gemonopoliseerd  door  het  grondwettelijk  hof     o Het  Hof  van  justitie  zal  stellen  dat  de  nationale  procedures  niet  tot  gevolg   mogen  hebben  dat  de  werking  van  het  voorrangsbeginsel  wordt  aangetast     o Radicale  uitspraak    uitspraak  van  Italiaans  Grondwettelijk  Hof  die  de   voorrang  opschort  tot  het  Italiaanse  Hof  dit  toekent    deze  redenering  is   niet  in  overeenstemming  met  het  voorrangsbeginsel  zelf     • Arrest  internationale  Handelsgesellschaft  (1970)   o Het  voorrangsbeginsel  is  niet  beperkt  tot  nationaal  wetgeving,  ook  ten   aanzien  van  het  nationaal  grondwettelijk  recht   o Het  voorrangsbeginsel  geldt  ook  voor  afgeleid  Unierecht     Gevolgen     • Nationale  regel  dus  gewoon  buiten  toepassing  verklaren  en  de  EU-­‐regel   toepassen   • Het  Hof  van  Justitie  heeft  aan  het  voorrangsbeginsel  het  principe  gekoppeld  dat   het  de  taak  is  van  de  nationale  rechter  om  de  volle  werking  van  het  Unierecht  te   garanderen        

 

81  

JVD  

 

Europees  Recht  

B.  Directe  werking     Niet  eenvoudig  het  begrip  ‘directe  werking’  precies  te  definiëren  (Geen  definitie  in  het   verdrag).  In  een  deel  van  de  doctrine  wordt  een  onderscheid  gemaakt  tussen  “directe   werking”  en  “rechtstreekse  toepasselijkheid”   • De  toepassing  van  directe  werking  houdt  meestal  in  dat  particulieren  zich  op  de   EU-­‐regels  beroepen  voor  de  nationale  instanties   o In  geschillen  met  de  nationale  overheid  (Verticale  directe  werking)   o In  geschillen  met  andere  particulieren  (Horizontale  directe  werking)     o Onderscheid  horizontale  en  verticale  directe  werking    Verticaal    Niet  met  gelijke  partijen    Overheid  tegenover   particulieren    Horizontaal    Inter-­‐particuliere  conflicten     Arrest  van  Gend  en  Loos  (1963)   • Leading  case    Mijlpaalarrest,  zeer  oud  arrest     • Nederlandse  zaak   • Onderneming  van  Gend  en  Loos    Nederlandse  transportonderneming     • Transport  van  goederen  van  Duitsland  naar  Nederland     o Douanerechten  ?  In  het  begin  van  de  jaren  60    Ja(nog  geen  douane-­‐unie)   o Nu  ?  Geen  douanerechten  meer     • Een  paar  weken  later  wordt  een  identieke  lading  opnieuw  getransporteerd  en  de   Nederlandse  douane  zegt  ‘zoveel  douanerechten  betalen’    Identieke  lading   maar  plots  veel  meer  douanerechten       • In  het  oude  EEG-­‐verdrag    Artikel  12    In  het  handelsverkeer  tussen  de   lidstaten  mogen  de  douanerechten  niet  worden  verhoogd  en  er  mogen  geen   nieuwe  worden  ingesteld   o De  douanerechten  die  bestaan  moeten  uiteindelijk  op  0  gebracht  worden   (Artikel  13)     • Volgens  van  Gend  en  Loos  is  het  hier  een  verhoging  van  douanerechten  en  dus   radicaal  in  strijd  met  de  tekst  van  artikel  12     • Nederlands  grondwettelijk  recht    in  Nederland  was  er  een  zeer  progressieve   regeling  waarbij  voorrang  werd  verleend  aan  verdragen  op  strijdige  interne   wetten    In  Nederland  is  de  voorrangsregel  zeer  expliciet  opgenomen  in  de   grondwet  (zeer  vooruitstrevend)     • De  voorrang  naar  het  verdrag  zelfs  al  is  de  wet  van  latere  datum,  op  voorwaarde   dat  het  verdrag  ‘ééniedervebindend’  is    Het  moet  gaan  over  direct  werkende   verdragsbepalingen            

82  

JVD   •

•

•

 

Europees  Recht  

De  Nederlandse  rechter  wil  vooral  weten    heeft  artikel  12  van  het  EEG-­‐verdrag   interne  werking  ?     o Want  dan  moet  hij  de  clausule  van  de  Nederlandse  grondwet  toepassen  en   zal  voorrang  moeten  worden  gegeven  aan  artikel  12  op  de  strijdige   Nederlandse  praktijken   o Vragen  van  directe  werking  geformuleerd  in  termen  van  interne  werking     dit  zijn  interpretatievragen  van  het  EEG-­‐recht       Dan  is  dit  een  vraag  die  uiteindelijk  gesteld  moet  worden  aan  het  Hof  van   Justitie    De  tariefcommissie  van  Nederland  heeft  deze  vraag  gesteld       En  het  Hof  kan  deze  dus  onderzoeken    Hier  wordt  de  basis  gelegd  voor  100’en   arresten  die  zullen  volgen  

    Het  Hof  van  justitie  is  dus  bevoegd  om  prejudiciële  vragen  over  directe   werking  te  beantwoorden     • 2e  etappe    Vraag:  Heeft  artikel  12  nu  directe  werking  ?     o Het  Hof  zal  het  verdrag  als  zodanig  doorbladeren    De  geest,  structuur  en   bewoordingen  van  het  verdrag  =  Het  hele  verdrag   o Het  hof  zegt    Het  EEG-­‐verdrag  heeft  een  nieuwe  rechtsorde  gecreëerd    Vooral  ook  een  prejudiciële  procedure  gecreëerd  door  het  EEG-­‐ verdrag   o Een  prejudiciële  procedure  heeft  maar  zin  wanneer  je  ervan  uitgaat  dat   bepalingen  van  dat  EEG-­‐verdrag  ook  op  een  of  andere  manier  voor  de   nationale  rechter  kunnen  worden  ingeroepen    De  kern  van  directe   werking  zit  in  deze  redenering    Het  hof  besluit  dat  het  verdrag  als   zodanig  zich  leent  tot  directe  werking     • Laatste  etappe    Verplichting  om  iets  niet  te  doen  (geen  doaunerecht   introduceren  of  de  bestaande  verhogen  )  deze  verplichting  is  duidelijk,   onvoorwaardelijk  en  moet  niet  verder  worden  uitgewerkt  en  er  is  geen   discretionaire  ruimte  in  de  toepassing  van  artikel  12    Artikel  12  heeft  dus   directe  werking       Voorwaarden  voor  directe  werking:  Duidelijk  en  onvoorwaardelijk,  van  geen   voorbehoud  afhankelijk  gesteld,  geen  nadere  uitvoering  behoeven  om  te  worden   toegepast  en  de  nationale  rechter  mag  niet  over  discretionaire  ruimte  beschikken   bij  de  toepassing  van  de  bepaling                      

 

83  

JVD  

 

Europees  Recht  

Ontwikkeling  van  de  directe  werking  van  de  Verdragsbepalingen  in  de   rechtspraak  van  het  Hof  na  het  arrest  Van  Gend  en  Loos     • In  bijna  alle  gevallen  over  vragen  over  directe  werking  van  materieelrechtelijke   bepalingen  van  het  EEG-­‐verdrag    Het  Hof  bevestigt  bijna  altijd  directe  werking     • Arrest  Lütticke  (1966)   o Op  het  vlak  van  de  indirecte  belastingen  mag  er  geen  discriminatie  zijn   met  betrekking  tot  de  oorsprong  van  de  goederen    Dergelijke   discriminatie  is  in  strijd  met  de  werking  van  het  EEG-­‐verdrag     o In  de  jaren  ‘60  deze  Duitse  zaak    Duitse  regering  had  onderscheid   gemaakt       o Geen  hogere  binnenlandse  belastingen  dan  op  gelijksoortige  producten   o Overgangsperiode  om  de  bestaande  discriminaties  op  te  geven    1966   o De  zaak  speelt  zich  af  na  deze  periode     o De  feiten  zijn  anders  dan  in  de  zaak  van  Gend  en  Loos   o Bij  Gend  en  Loos  was  de  verbodsbepaling  duidelijker    Hier  is  het   gebonden  aan  een  bepaalde  termijn     o Duidelijke  discriminatie  van  geïmporteerde  goederen    benadeling   (hogere  belasting)  voor  buitenlandse  goederen     o Hoe  oplossen?  Hier  zijn  wel  keuzemogelijkheden     o Hof  van  Justitie    De  situatie  bekijken  na  het  verstrijken  van  de   overgangstermijn    Verplichting  om  iets  te  doen     o In  arrest  van  Gend  en  Loos  was  het  een  verplichting  om  iets  niet  te  doen     o Na  het  verstrijken  van  de  termijn  slaat  de  verplichting  over    de  Duitse   overheid  zal  moeten  nalaten  om  een  hogere  discriminerende  belasting  te   heffen  op  geïmporteerde  goederen     • Arrest  Reyners  (1974)   o Nederlander  die  in  Brussel  rechten  studeert   o De  man  behaalt  zijn  diploma  licentiaat  in  de  rechten    kon  zich  als   stagiair  inschrijven  aan  de  balie  (Om  nadien  ook  zelfstandig  advocaat  te   worden)   o Patron  aanvaardt  hem  niet  al  stagiair    Art.  428  Ger.  W.  (Toen  jaren  ’70)   bepaalde  dat  om  het  beroep  van  advocaat  uit  te  oefenen  je  de  Belgische   nationaliteit  moet  hebben  of  dat  er  reciprociteitsovereenkomsten   moesten  gesloten  zijn  met  andere  landen  (  en  met  Nederland  hadden  we   er  geen)   o In  het  EG-­‐recht:  Discriminatie  op  grond  van  nationaliteit  wegwerken     o De  Belgische  overheid  zal  een  vraag  stellen  aan  het  Hof    

 

84  

JVD   •

 

 

Europees  Recht  

Arrest  Defrenne  (1976)   o Heeft  betrekking  op  een  principe  van  het  EEG-­‐verdrag     o Art.  119    Iedere  lidstaat  verzekert  gedurende  de  eerste  etappe  en   handhaaft  vervolgens  de  toepassing  van  het  beginsel  van  gelijke  verloning   van  mannelijke  en  vrouwelijke  werknemers  voor  gelijke  arbeid   (revolutionair  voor  een  verdrag  uit  1958)     o Mevrouw  Defrenne  is  een  stewardess  bij  Sabena    Mannelijke  collega’s    stewards     o Er  is  een  verschil  in  behandeling  door  Sabena    Ze  geven  de  stewards   meer  loon  dan  de  stewardessen     o Ze  zal  15  jaar  van  haar  leven  geven  voor  gelijke  behandeling  van  stewards   en  stewardessen  bij  Sabena       o (Er  zijn  3  arresten  Defrenne  bij  het  Hof  van  Justitie  (Dit  is  het  2e)     directe  werking  van  Art.  119)     o De  Belgische  rechter  zal  een  prejudiciële  vraag  stellen    Heeft  Art.  119   directe  werking?    Gevolg    Tal  van  andere  lidstaten  die  interveniëren  aan  de  kant   van  de  Belgische  staat    ‘dit  kan  toch  geen  directe  werking   hebben?’      In  de  eerste  plaats  gaat  het  om  een  economisch  beginsel,  het  Hof   probeert  uit  te  leggen  waarom  dit  artikel  in  het  EEG  verdrag  is   gekomen    Volgens  het  Hof  is  de  oorsprong  te  vinden  in  het   garanderen  van  gelijke  concurrentievoorwaarden  (Als  de  loonprijs   gelijk  is  tussen  vrouwen  en  mannen  in  alle  landen  zijn  er  ook  geen   oneerlijke  concurrentievoordelen)    Ook  belangrijke  sociale  dimensie     o Na  1962  heeft  de  Europese  Commissie  geen  enkele  lidstaat  voor  het  Hof   gedaagd    ‘geen  dwingend  effect  van  Art.  119’    wordt  gebezigd  als   argument  tegen  de  directe  werking  in  deze  zaak    Foute  redenering    2  zaken  onderscheiden:  De  procedure   Commissie  tegen  lidstaat  en  de  techniek  van  de  directe  werking   zijn  2  gescheiden  procedures     o Resolutie  van  de  regeringen  van  de  lidstaten    ze  zouden  het  principe   van  gelijke  verloning  voor  gelijk  werk  later  realiseren    het  Hof  verwerpt   deze  actie    Ze  zouden  het  verdrag  kunnen  amenderen,  maar  de  deadline   zomaar  verschuiven  kan  niet     o   Het  hof  zal  besluiten  dat  artikel  119  geëigend  is  om  directe  werking  te   hebben    

85  

JVD  

•

 

 

Europees  Recht  

o Nuancering    Het  hof  zal  de  directe  werking  beperken  tot  open   discriminaties    onderscheid  tussen  open  en  gesloten  discriminaties    puur   jurisprudentieel   • Open  discriminatie  =  discriminatie  tussen  man  en  vrouwen   in  dezelfde  onderneming    wel  directe  werking       o Het  Verenigd  Koninkrijk  maakt  opmerkingen  in  de  zaak    mogelijke   financiële  en  economische  implicaties       o Het  Hof  zal  dan  beslissen  dat  de  werking  in  de  tijd  moet  beperkt   worden  Het  hof  zal  ten  uitzonderlijke  titel  bepalen  dat  zijn  uitspraak   alleen  zal  gelden  voor  de  toekomst  en  niet  voor  het  verleden  (Een  breuk   met  de  Denkavit  redenering)     o Mevrouw  Defrenne  zal  kunnen  genieten  van  haar  eigen  arrest    Het  Hof   komt  tot  het  besluit  dat  enkel  zij  de  directe  werking  zal  kunnen  inroepen     Arrest  Gravier  (1985)   o Belgische  zaak   o Franse  studente  die  naar  België  komt    omdat  ze  zich  wil  bekwamen  in   de  kunst  van  het  tekenen  van  stripverhalen   o Ze  komt  naar  Luik  door  de  gespecialiseerde  opleiding    De  Opleiding  kost  600  euro,  Belgische  studenten  betalen  50  euro,   buitenlandse  studenten  betalen  de  volle  Pot    Redenering  Belgische  staat  ze  kunnen  niet  voor  iedereen  in  de   wereld  onderwijs  betalen     o Er  komt  procedure  omwille  van  het  feit  dat  ze  dit  moet  betalen    De   Belgische  rechter  zal  een  interpretatievraag  stellen  of  de  discriminerende   behandeling  van  Gravier  ten  aanzin  van  haar  Belgische  collega-­‐studenten   al  dan  niet  in  strijd  is  met  het  EEG-­‐verdrag     o 2  relevante  gegevens        Vroeger  artikel  7  EEG-­‐verdrag    Binnen  de  werkingssfeer  van  dit   verdrag,  zijn  discriminaties  op  grond  van  nationaliteit  verboden      Het  principe  van  vrij  verkeer  van  diensten  mag  niet  leiden  tot   discriminatoire  behandeling  tussen  EEG-­‐onderdanen  Is   onderwijs  een  dienst  ?  Mag  men  dan  hier  discrimineren  zonder  in   strijd  te  komen  met  het  principe  van  vrij  verkeer  van  diensten       o Het  Hof    Enkel  antwoord  op  oud  Art.  7  (is  voldoende)    Toegang  tot  onderwijs  (in  het  bijzonder  beroepsonderwijs)  valt   onder  de  werking  van  EEG-­‐  verdrag     o   Gravier  wint      

86  

JVD   •

 

Europees  Recht  

Arrest  Walrave  en  Koch  (1974)   o Feiten:    Walrave  (Nederlandse  wielrenner)  en  Koch  (Duitse  gangmaker)     Ze  willen  samen  op  de  piste  rijden    UCI  (l’Union  Cyclisme  National)   • =  Groepering  alle  nationale  wielerbonden   • Zetel  in  Basel      Reglement  UCI  :  het  is  verplicht  dat  de  nationaliteit  van  de   gangmaker  (derny)  dezelfde  is  als  de  wielrenner       o Prejudiciële  vraag:    (1)  Kan  het  EG-­‐Verdrag  toegepast  worden  tussen  particulieren?    (2)  Vallen  sportactiviteiten  onder  het  EG-­‐verdrag?     o Hof  van  Justitie    (1)  Ja,  wanneer  ze  relevant  zijn    (2)  Ja,  als  sport  een  economische  activiteit  (beroep)  is  

  Directe  werking  van  afgeleid  EU-­recht     Het  onderscheid  tussen  verordeningen  en  richtlijnen  is  hier  van  groot  belang.  Ten   gevolge  van  het  Verdrag  van  Lissabon  moet  nog  een  bijkomend  onderscheid  gemaakt   worden  tussen  wetgevingshandelingen  en  niet-­‐wetgevingshandelingen     • Wetgevingshandelingen   o Verordeningen    Uit  hun  aard    In  tal  van  arresten  werd  de  directe  werking  van   verordeningen  bevestigd.  Deze  eigenschap  werd  door  het  Hof   afgeleid  uit  de  definitie  zelf  (Art.  288  VWEU)   • Arrest  Politi  (1971)    Wanneer  hun  inhoud  zich  daartoe  leent  kunnen  verordeningen   zowel  verticale  (particulier-­‐overheid)  als  horizontale   (particulieren  onderling)  directe  werking  hebben   • Arrest  Faccini  Dori  (1994)   o Feiten:  Italiaanse  studente  zet  vluchtig  handtekening   op  straat  onder  document    Wist  niet  dat  dit  een   contract  was     o EG-­‐richtlijn:  1  week  opzeggingstermijn  bij  koop   buiten  een  normale  plaats  (winkel)   o HvJ:  Erkennen  van  horizontale  directe  werking  van   richtlijnen  doorkruist  bevoegdheidsverdeling  tussen   EG  en  lidstaten   o Richtlijn  zou  gelijk  aan  verordening  worden    Kan   enkel  door  Verdragswijziging   o   Stap  terug          

87  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Richtlijnen    Verticale  directe  werking   • Zeer  uitgebreide  rechtspraak   o Arrest  Grad  (1970)  en  Arrest  Sace  (1970)    Met   deze  arresten  werd  een  bres  geslagen  in  de  toen   heersende  redenering  dat  richtlijnen,  gezien  hun   definitie,  geen  directe  werking  konden  hebben   o   Geleidelijk  op  weg  naar  mogelijke  verticale   directe  werking  van  richtlijnen     • Arrest  Ratti  (1979)   o Feiten    Ratti  was  een  producent  van  verven,   vernissen  en  oplosmiddelen.    Omtrent  dergelijke  gevaarlijke  stoffen  bestaat   een  harmonisatierichtlijn  om  nationale   veiligheidnormen  die  neerkomen  op   protectionisme  uit  te  sluiten.      Italië̈  heeft  zo’n  protectionistische  regeling  en   verbood  Ratti  om  zijn  verf-­‐  producten  nog   langer  in  te  voeren.    Ratti  beroept  zich  voor  de  Italiaanse  rechter   op  de  harmonisatierichtlijn.  De  rechter  stelde   het  Hof  een  prejudiciële  vraag  over  de  directe   werking  van  de  richtlijn   o Hof  van  Justitie    Het  Hof  verwerpt  de  a  contrario  redenering   gebaseerd  op  de  tekst  van  de  definitie  van   verordeningen    De  dwingende  werking  en  het  nuttig  effect   van  richtlijnen    De  verplichting  in  de  richtlijnen  moet   onvoorwaardelijk  en  nauwkeurig  zijn    Conclusie    Indien  de  omzettingstermijn   verstreken  is,  en  de  richtlijn  is  duidelijk  en   onvoorwaardelijk,  dan  komt  verticale  directe   werking  toe  aan  de  richtlijn   o   Heel  veel  richtlijnen  komen  in  aanmerking  voor   verticale  directe  werking  op  voorwaarde  dat  de   uitvoeringstermijn  die  in  de  richtlijn  is  opgenomen,   verstreken  is     • De  lidstaten  dienen  zich  gedurende  de  omzettingstermijn   van  een  richtlijn  te  onthouden  van  maatregelen  die  de   verwezenlijking  van  het  door  de  richtlijn  voorgeschreven   resultaat  ernstig  in  gevaar  zouden  brengen        

 

88  

JVD  

 

Europees  Recht  

Arrest  Kolpinghuis  (1987)   o Kolpinghuis  was  een  Nederlandse  café-­‐uitbater,  die   zijn  eigen  bruisend  mineraalwater  maakte  door   kraantjeswater  te  mengen  met  lucht   o Dit  is  in  strijd  met  de  EG-­‐richtlijn  omtrent   mineraalwater,  die  evenwel  niet  was  omgezet  in  de   Nederlandse  rechtsorde   o De  vraag  werd  gesteld  aan  het  Hof  van  Justitie  of  de   overheid,  die  de  richtlijn  niet  heeft  omgezet,  zich  er   kan  op  beroepen  in  een  geschil  met  een  particulier   o Het  Hof  antwoordde  hier  duidelijk  ontkennend  op     o   Een  omgekeerde  verticale  directe  werking  kan   dus  niet.  De  overheid  kan  zich  niet  beroepen  op  een   richtlijn  die  ze  zelf  niet  heeft  omgezet       • Arrest  Costanzo  (1989)   o Feiten    Costanzo,  een  Italiaanse  aannemer,  krijgt  een   overheidsopdracht  van  de  stad  Milaan  voor   het  bouwen  van  een  voetbalstadion  niet    Hij  maakt  zich  sterk  dat  hij  de  opdracht  wel   had  gekregen,  indien  de  Italiaanse  wetgever   een  Europese  richtlijn  in  verband  met  grote   openbare  aanbestedingen  had  omgezet    Hij   roept  in  het  geschil  met  de  stad  Milaan  voor   de  nationale  rechter  de  betreffende  richtlijn  in    De  rechter  stelt  een  prejudiciële  vraag  aan  het   Hof,  of  Costanzo  zich  tegen  de  stad  –  een   lokale  overheid  –  kan  beroepen  op  een   richtlijn  die  niet  is  omgezet   o Hof  van  Justitie    Lokale  overheden  moeten  de  richtlijn;   waarvan  de  omzettingstermijn  verstreken  is,   toepassen,  ook  al  is  ze  niet  omgezet     Principiële  afwezigheid  van  horizontale  directe  werking  voor   richtlijnen   • Vloeit  voort  uit  het  feit  dat  richtlijnen  in  de  regel  geen   verplichtingen  opleggen  aan  particulieren,  maar  enkel  aan   lidstaten                 •



 

89  

JVD  

  •

•

 

Europees  Recht  

Arrest  Marshall  (1986)   o Feiten    Marshall,  een  diëtiste  in  dienst  van  de   National  Health  Service  van  Southampton,   moest  op  een  bepaalde  leeftijd  met  pensioen.   Deze  pensioenleeftijd  lag  vroeger  dan  voor   mannen  (vgl.  met  Defrenne  II)    Voor  de  nationale  rechter  (geschil  met  de   NHS)  beroept  Marshall  zich  op  een  EG-­‐   richtlijn.  De  rechter  stelde  een  prejudiciële   vraag  aan  het  Hof  over  de  directe  werking  van   de  richtlijn   o Hof  van  Justitie    Het  Hof  besliste  dat  het  dwingend  karakter   van  een  richtlijn  enkel  speelt  ten  aanzien  van   de  Lidstaat  aan  wie  de  richtlijn  gericht  is.  Er   kan  geen  directe  werking  zijn  van  de  richtlijn,   nu  deze  geen  verplichtingen  oplegt  aan   particulieren   o Kritiek  in  de  doctrine    In  de  doctrine  werd  verdedigd  dat,  gezien  de   meeste  richtlijnen  even  duidelijk  zijn  als   verordeningen,  deze  richtlijnen  ook  moeten   kunnen  werken  tussen  particulieren  wanneer   de  overheid  in  gebreke  is  gebleven  om  deze   uit  te  voeren.  De  deur  werd  op  een  kier  gezet   met  het  arrest  Marleasing     Arrest  Marleasing  (1990)   o Voegt  een  belangrijke  nuancering  toe  aan  het   arrest  Marshall   o Feiten    In  deze  Spaanse  zaak  bestond  een  geschil   tussen  twee  particulieren,  met  betrekking  tot   het  vennootschapsrecht    De  ene  vennootschap  wou  de  nietigheid  van   de  andere  bekomen  van  de  Spaanse  rechter     Over  de  nietigheidsgronden  in  het   vennootschapsrecht  bestond  een  richtlijn,  die   evenwel  niet  was  omgezet  in  nationale   wetgeving    Nu  vroeg  de  rechter  zich  af  of  de  Marshall-­‐ rechtspraak  ook  gold  in  deze  context   o Hof  van  Justitie    Het  Hof  besliste  dat  de  nationale  rechter  –  als   deel  van  het  staatsgezag,  dat  de  richtlijn  ten   uitvoer  moet  leggen  –  het  nationaal  recht   zoveel  mogelijk  moet  uitleggen  in  het  licht  van   de  bewoordingen  en  het  doel  van  de  richtlijn  

90  

JVD  

 

Europees  Recht  

In  dit  geval  kwam  het  erop  neer  dat  de   nationale  rechter  de  strijdige  nationale   wetgeving  niet  langer  mocht  toepassen.  Hier   werd  de  deur  voor  horizontale  directe   werking  van  richtlijnen  dus  opengezet     • Arrest  Faccini  Dori  (1994)   o Duidelijk  antwoord    Een  stap  terug  gezet   o   Het  erkennen  van  een  horizontale  directe  werking   van  richtlijnen  doorkruist  de  bevoegdheidsverdeling   zoals  die  in  het  Verdrag  is  neergelegd     • Tweede  belangrijke  nuancering  (Marshall  (Foster))  De   ruime  interpretatie  van  het  begrip  overheid     o Voorwaarden    Het  moet  gaan  om  een  entiteit  die  belast  is   met  de  uitvoering  van  een  taak  van  openbaar   belang    Aan  die  entiteit  moet  een  bijzondere   bevoegdheid  zijn  toegekend  door  de  overheid   die  verdergaat  dan  deze  die  voortvloeit  uit  de   regels  die  in  betrekkingen  tussen   particulieren  gelden    Er  wordt  toezicht  uitgeoefend  door  de   overheid  (de  overheid  treedt  regulerend  op)   o In  de  zaak  Marshall    Openbaar  Ziekenhuis   o In  de  zaak  Foster    Genationaliseerde  onderneming     Nuancering!  Bedenking  met  betrekking  tot  algemene   rechtsbeginselen   • Zaak  Mangold  (2005)   o Het  als  algemeen  rechtsbeginsel  erkende  verbod  van   discriminatie  op  grond  van  leeftijd  (verder   geconcretiseerd  in  Richtlijn  2000/78)   o Het  Hof  stelde  dat  de  nationale  rechter  verplicht  was   elke  eventuele  strijdige  bepaling  buiten  toepassing  te   laten,  ook  al  was  de  omzettingstermijn  van  deze   richtlijn  nog  niet  verstreken    Om  de  volle  werking   van  de  algemene  rechtsbeginselen  te  verzekeren     • Zaak  Kücükdeveci  (2010)   o De  inroepbaarheid  van  deze  algemene  beginselen  in   contractuele  verhoudingen  tussen  particulieren   wordt  hier  bevestigd   o   Door  het  Hof  werd  de  mogelijkheid  erkend  om  het   beginsel  van  non-­‐discriminatie  op  grond  van  leeftijd   (algemeen  rechtsbeginsel)  rechtstreeks  toe  te  passen   in  een  geschil  tussen  particulieren     



 

91  

JVD  

 

•

•

 

Europees  Recht  

o OPGEPAST    Deze  rechtspraak  wijzigt  dus  de  vaste   rechtspraak  (dat  er  geen  sprake  is  van  horizontale   directe  werking  voor  bepalingen  uit  richtlijnen)  niet   o   De  in  een  richtlijn  geconcretiseerde   primairrechtelijke  basisprincipes  kunnen  derhalve   zowel  ten  aanzien  van  de  overheid  als  tussen   particulieren  onderling  worden  ingeroepen     Handvest  van  de  grondrechten   o In  het  geval  een  grondrecht  echter  als  algemeen   rechtsbeginsel  is  erkend  kan,  op  grond  van  deze   rechtspraak,  een  particulier  zich  wel  op  het   grondrecht  beroepen  ten  aanzien  van  een  andere   particulier   o Wel  steeds  de  voorwaarde  dat  er  een  band  moet  zijn   met  het  EU-­‐recht   o Vele  van  de  in  het  Handvest  neergelegde   grondrechten  zijn  verder  uitgewerkt  in  richtlijnen  en   verhogen  dus  de  mogelijke  toepasselijkheid  ervan  in   particuliere  verhoudingen    

o Besluiten    Besluiten,  in  de  betekenis  van  de  vroegere  “beschikkingen”,  hebben   een  individuele  strekking  en  hebben  slechts  onder  bepaalde   voorwaarden  directe  werking:   • Als  de  termijn  verstreken  is  binnen  dewelke  de  lidstaten  aan   het  besluit  moesten  voldoen   • Per  specifiek  geval  moet  er  worden  nagegaan  of  de  aard,  het   opzet  en  de  bewoordingen  van  het  besluit  zich  lenen  tot   directe  werking   • Uiteraard  moeten  ook  de  traditionele  voorwaarden  van   duidelijkheid  en  onvoorwaardelijkheid  voldaan  zijn      Wanneer  een  besluit  enkel  gericht  is  tot  een  lidstaat,  is  dit  enkel   voor  hen  verbindend    Het  kan  dus  niet  ingeroepen  worden  door   een  particulier  tegen  een  andere  particulier      Een  besluit  kan  ook  gericht  zijn  tot  een  particulier  en  in  die   gevallen  (mits  voldaan  is  aan  de  voorwaarden)  is  een  horizontale   directe  werking  niet  onmogelijk     Niet-­wetgevingshandelingen   o De  gedelegeerde  handelingen    Dit  zijn  de  handelingen  die  bevoegdheden  overdragen  aan  de   Commissie  om  niet-­‐wetgevingshandelingen  te  stellen  (Art.  290   VWEU)    Deze  hadnelignen  voldoen  niet  aan  de  voorwaarden  voor  directe   werking    

92  

JVD  

•

•

 

 

Europees  Recht  

o De  uitvoeringshandelingen    Uitvoeringshandelingen  kunnen  de  vorm  aannemen  van   verordeningen  en  richtlijnen  en  zijn  dus  onderworpen  aan  de   daarvoor  geldende  regels  (zie  hierboven)     Niet  bindende  rechtshandelingen   o Steeds  rekening  houden  met  het  feit  dat  niet  de  vorm  van  een  handeling   bepalend  is,  maar  de  aard  van  de  handeling  afhankelijk  is  van  de  inhoud     Hof  zal  hier  bij  de  toetsing  steeds  rekening  mee  houden     o Aanbevelingen,  adviezen,  conclusies,  resoluties,  bekendmakingen  en   richtsnoeren    Handelingen  die  niet-­‐verbindend  zijn  en  kunnen  geen   rechten  in  het  leven  roepen  waarop  particulieren  zich  kunnen  beroepen     Directe  werking  van  internationale  akkoorden  die  de  Unie  binden   o Het  is  mogelijk  dat  een  internationale  verbintenis  van  de  Unie  door   particulieren  wordt  ingeroepen  in  geschillen  met  de  nationale  overheid  of   met  andere  particulieren     o Geldigheidscontrole  van  EU-­handelingen  in  het  licht  van   internationale  verplichtingen  van  de  Unie      Relatie  tussen  EU-­recht  en  GATT/WTO-­verplichtingen   • Arrest  International  Fruit  Company  (1972)   o Feiten    International  Fruit  Company  is  een   Nederlandse  firma,  die  fruit  importeert.  De   onderneming  meent  dat  Nederland  de   verplichtingen  van  de  EG  (hier:  de  GATT)  niet   uitvoert,  doordat  de  EG  een  verordening  heeft   uitgevaardigd  in  strijd  met  de  GATT.   o De  Nederlandse  rechter  stelt  een  prejudiciële  vraag   aan  het  Hof  over  de  geldigheid  van  de  betrokken   verordeningen,  en  of  International  Fruit  Company   zich  kan  beroepen  op  de  GATT  tegen  de  Nederlandse   douane   o Hof  van  Justitie  (trapsgewijsze  analyse  zoals  in   Arrest  Van  Gend  en  Loos)    Het  Hof  stelt  eerst  en  vooral  dat  Art.  177  EEG   (Art.  234  EG)  geen  beperkingen  stelt  aan  de   geldigheidscontrole  van  het  Hof  met   betrekking  tot  communautaire  handelingen     Het  Hof  verklaart  zich  bevoegd      De  geldigheid  kan  worden  aangetast  door  een   bepaling  van  internationaal  recht  indien  de   EU  gebonden  is  door  deze  bepaling  en  deze   bepaling  geëigend  is  om  rechten  toe  te  kennen  

93  

JVD  

 

•

 

Europees  Recht  

aan  particulieren    Dus  twee  zaken  te   onderzoeken:   • Is  de  EEG  gebonden  door  de  GATT?     Het  Hof  antwoordt  bevestigend,  gezien   de  EEG  de  GATT  eenzijdig  heeft   aanvaard   • Heeft  de  bepaling  uit  de  GATT  directe   werking?    Eerst  en  vooral  wordt   onderzocht  of  de  geest,  de  structuur  en   de  bewoordingen  van  de  GATT  zich   lenen  tot  directe  werking    Het  Hof   antwoordt  ontkennend,  gezien  de   grote  soepelheid  van  de  bepalingen.   Nadruk  wordt  gelegd  op  diplomatiek   overleg  bij  geschillen  (Het  Hof  moet   dus  niet  meer  overgaan  tot  het   onderzoek  van  de  betrokken  bepaling   zelf)      Besluit:  International  Fruit  Company  kan  zich   niet  op  de  GATT  beroepen     Arrest  Portugal  tegen  Raad  (1999)   o Opname  van  de  GATT  in  de  WTO-­‐structuur  in  ‘94     o Geschil  tussen  Portugal  en  de  Raad  over  een   samenwerkingsovereenkomst  met  India/Pakistan   inzake  toegang  tot  de  markt  van  textielproducten   o Portugal  claimt  dat  de  samenwerkingsovereenkomst   de  GATT  procedures  inzake  invoervergunningen   schendt   o Kan  Portugal  zich  op  de  GATT  beroepen  of  is  de  IFC-­‐ doctrine  nog  steeds  geldig?   o Zelfs  na  de  juridisering  van  de  geschillenbeslechting   van  de  GATT  komt  geen  directe  werking  toe  aan  de   GATT,  en  kan  het  dus  niet  dienen  in  een   geldigheidscontrole   o Het  Hof  beroept  zich  op  het  feit  dat  de  belangrijkste   handelspartner  (de  VS)  de  directe  werking  van  het   GATT-­‐Verdrag  niet  aanvaardt,  waardoor   onevenwichtige  toepassing  van  de  GATT  zou   ontstaan  als  de  EG  dit  wel  aanvaard   o Uit  de  aard  en  opzet  van  de  GATT  kan  worden   afgeleid  dat  de  GATT  geen  directe  werking  kan   hebben  in  de  EG-­‐rechtsorde          

94  

JVD  

 

Europees  Recht  

Arrest  Van  Parys  (2005)   o Feiten    Van  Parys  importeert  Zuid-­‐Amerikaanse   bananen.  De  EG  stelde  een  quotum  in  voor  de   invoer  van  dergelijke  bananen,  en  verhoogde   de  invoerrechten  voor  alles  wat  daarboven   wordt  ingevoerd.  Volgens  Van  Parys  is  dit  een   schending  van  de  GATT   o Van  Parys  krijgt  inderdaad  gelijk  van  de  WTO  in  een   einduitspraak   o De  vraag  rees  dan  voor  de  Belgische  rechter  of  de   rechtspraak  van  het  arrest  Portugal  tegen  Raad  nog   geldig  was.  Hiertoe  werd  een  prejudiciële  vraag   gesteld     o Hof  van  Justitie    Zelfs  na  een  einduitspraak  van  de  WTO  komt   geen  directe  werking  toe  aan  de  GATT     • Zaak  FIAMM  en  FEDON  (2008)   o Feiten    Vraag  tot  schadevergoeding  ingediend  door   bedrijven  die  getroffen  zijn  door   represaillemaatregelen  ingesteld  door  de  VS   onder  het  WTO   geschillenbeslechtingsmechanisme   o Uitspraak  van  het  Hof    De  voorwaarden  voor  schadevergoeding  zijn   niet  vervuld     • Nuancering  op  het  principe  van  de  niet-­‐directe  werking  van   de  GATT/WTO   o Geldigheidstoets  is  mogelijk  indien    De  EU-­‐handeling  uitdrukkelijk  naar  specifieke   bepalingen  van  de  WTO-­‐overeenkomst   verwijst    Arrest  Fediol  (1989)   of    De  EU-­‐handeling  uitvoering  geeft  aan  een  in   het  kader  van  de  WTO  aangegane  verbintenis     Arrest  Nakajima  (1991)     Relatie  tussen  het  EU-­  en  VN-­recht   • Zaak  Kadi  (2005)  en  Yusuf  en  Al  Barakaat  (2005)   o Achtergrond    De  geldigheid  van  een  EU-­‐verordening   aangenomen  ter  uitvoering  van  een  VN-­‐ resolutie  (Veiligheidsraad)  werd  in  vraag   gesteld,  onder  andere  wegens  beperkte   waarborgen  van  grondrechtenbescherming   •



 

95  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Is  het  Hof  van  Justitie  bevoegd    Gerecht  van  Eerste  Aanleg    Enkel  marginale   toetsing  aan  jus  cogens  is  mogelijk    Hof  van  Justitie    Geen  enkele  internationale   overeenkomst  kan  afbreuk  doen  aan  de   autonomie  van  de  EU-­‐rechtsorde     o Overeenkomsten  door  de  Unie  gesloten  als  middel  om  zich  tegen  de   toepassing  van  nationale  voorschriften  te  verzetten    Leidraad    “Een  bepaling  van  een  door  de  gemeenschap  met   derde  staten  gesloten  overeenkomst  moet  worden  geacht   rechtstreeks  toepasselijk  te  zijn,  wanneer  zij,  gelet  op  haar   bewoordingen  en  op  het  doel  en  de  aard  van  de  overeenkomst,  een   duidelijke  en  nauwkeurig  omschreven  verplichting  behelst,  voor   welker  uitvoering  en  werking  geen  verdere  handeling  vereist  is”     Komt  neer  op  een  dubbel  onderzoek   • De  ingeroepen  regel  moet  op  haar  directe  werking  worden   onderzocht   • Ook  de  directe  werking  van  het  akkoord  zelf  (waarin  het   ingeroepen  voorschrift  zich  bevindt)  moet  worden   onderzocht,  in  die  zin  dat  het  zich  niet  tegen  directe  werking   mag  verzetten      Arrest  Haegeman  (1974)   • Het  Hof  stelt  hier  overeenkomsten  gesloten  door  de  Unie  op   gelijke  hoogte  met  EU-­‐rechtshandelingen,  met  als  gevolg  dat   het  Hof  bevoegd  is  deze  akkoorden  te  interpreteren   krachtens  Art.  267  VWEU   o Het  Hof  kan  de  materieelrechtelijke  bepalingen  van   deze  akkoorden  interpreteren   o Het  Hof  kan  ook  de  directe  werking  van  deze   akkoorden  nagaan      Arrest  Bresciani  (1976)   • Italiaanse  zaak   • Import  van  dierenhuiden  uit  Senegal  Om  Italiaans  leer   van  te  maken   • Vraag  of  de  Italiaanse  autoriteiten  bepaalde  douanerechten   mochten  heffen?   • Fameuze  ACP  (African  Caribbean  Pacific)  –  landen    De   Europese  Gemeenschap  had  een  collectieve  overeenkomst   gesloten    Bepaalde  heffingen  mochten  niet  worden   opgelegd  volgens  de  Yaoundé-­‐overeenkomsten  Heeft   deze  verbodsbepaling  directe  werking  of  niet  ?     • Italiaanse  rechter  stelt  vraag  aan  het  hof    Of  de  bepaling   van  deze  associatieovereenkomsten  directe  werking  bezit?   • Directe  werking  voor  de  betrokken  bepaling    dus  geen   heffing  op  deze  import    

 

96  

JVD  

  

 

Europees  Recht  

Arrest  Polydor  tegen  Harlequin  (1982)   • De  zaak  sleept  aan  voor  de  hele  jaren  `70   • The  Bee  Gees  (Amerikanen)  werken  met  het  Polydor  label   (polydor  USA)    alleenrecht  om  de  muziek  van  The  Bee   Gees  te  verspreiden     • Polydor  UK  speelt  cruciale  rol  (UK  is  het  mekka  van  de   moderne  muziek)   • Britse  Copyright  Act    inbreuk  op  intellectuele  eigendom  is   schending  hiervan   • Miljoenen  platen  verkocht    Polydor  UK  bepaalt  de  prijzen     • In  Londen  bijzonder  interessante  discount-­‐record  shop   (vreemde  kortingen,  acties)    De  Harlequin  Record  Shop   o Massa’s  Bee  Gees  platen  die  door  Harlequin  worden   verkocht,  in  andere  record  shops  minder  verkoop   o Detectives  kopen  hier  een  plaat  en  onderzoeken:    In  plaats  van  Polydor  UK  staat  er  Polydor  P    Gewoon  platen  die  door  Polydor  Portugal  zijn   geproduceerd  (  een  stuk  goedkoper)    geen   illegale  productie     o Harlequin  zegt    Wij  hebben  enkel  de  Portugese   platen  geïmporteerd  (  ze  deden  niets  illegaal     perfect  legaal)   o Polydor  UK  vindt  dit  niet  interessant    ze  beginnen   een  kortgedingprocedure  tegen  Harlequin     •   Strijd  Polydor  UK  tegen  Harlequin  Record  Shop     • De  Britse  rechter  stelt  prejudiciële  vraag  aan  het  Hof     • Argumenten  Harelquin       o Hoofdargument    Beroept  zich  op  het  bilateraal   akkoord  tussen  de  EEG  en  Portugal  van  `72    Een   vrijhandelsakkoord    Waarom  Portugal    Portugal  was  lid  van  de   EFTA    (Spanje  niet)   o Kwantitatieve  beperkingen  en  maatregelen  van   gelijke  werking  in  het  onderlinge  handelsverkeer   tussen  EEG  en  Portugal  zijn  verboden     • Zaak  Deutsche  Grammophon  Gesellschaft  (1974)  (Bijzonder   veel  gelijkenissen  met  Polydor  zaak)   o Toplabel  voor  klassieke  muziek   o Duits  komt  niet  sympathiek  over    invloed  WOII   o Deutsche  Grammophon  Gesellschaft  wordt  de   nummer  1  op  vlak  van  klassieke  muziek  

97  

JVD  

 

• •

•

•

•

 

Europees  Recht  

o Italië    land  van  de  kunst,  cultuur  en  geschiedenis   hier  verkopen  ze  nauwelijks  een  plaat   o Er  komt  een  Deutsche  Grammophon  Gesellschaft   Roma    het  gaat  zeer  goed    Roma  produceert   steeds  meer   o Roma  begint  te  verkopen  aan  afnemers  in  Duitsland  (   de  prijs  in  Italië  was  ook  zeer  scherp)   o De  Duitse  rechter  zal  een  prejudiciële  vraag  stellen  in   de  zaak  Metro  tegen  Deutsche  Grammophon   Gesellschaft   o   Het  Hof  moet  een  belangrijk  punt  trancheren     Moet  de  Duitse  copyright  wetgeving  primeren  op  het   principe  van  vrij  verkeer  van  goederen  ?     o Het  Hof  zal  een  salomonsoordeel  vellen    Als  de   goederen  rechtmatig  geproduceerd  zijn,  op  basis  van   een  correcte  juridische  titel    Er  is  een   gemeenschappelijke  markt    Vrij  verkeer  van   goederen    De  platen  die  legaal  zijn  geproduceerd   in  Italië  kunnen  legaal  verkocht  worden  in  Duitsland     Logisch  dus  dat  Harlequin  zegt    Het  is  hier  ook  vrij   verkeer  van  goederen     Grote  verschil  tussen  de  2  zaken    Het  gaat  hier  niet  over   intracommunautaire  handel  maar  tussen  de  EEG  en   Portugal  (Doelstellingen  akkoorden  zijn  verschillend)   o De  ene    wil  een  gemeenschappelijke  markt  creëren   o Akkoord  tussen  EEG  en  Portugal    wil  geen   gemeenschappelijke  makt  creëren     o   Bepalingen  in  de  akkoorden  zijn  quasi  identiek   geformuleerd  maar  hebben  daardoor  nog  niet   dezelfde  doelstelling       Het  Hof  oordeelt  dat  Harlequin  zich  niet  kan  beroepen  op   de  bepalingen  uit  het  akkoord  EEG-­‐Portugal  omdat  dit  een   andere  situatie  is  dan  bij  de  zaak  Metro  tegen  Deutsche   Grammophon  Gesellschaft       Het  Hof  besluit  dat  de  nationale  voorschriften  inzake   industriële  en  commerciële  eigendomsrechten  verder   toepasselijk  blijven  en  dat  Polydor  UK  zich  dus  tegen  de   import  van  grammofoonplaten  uit  Portugal  kan  verzetten       De  Polydor  zaak  is  een  mislukte  poging  om  te  werken  via   directe  werking  want  het  Hof  weigert  de  connectie  te  maken        

98  

JVD  

 

Europees  Recht  

Arrest  Pabst  &  Richarz  (1982)   • Associatieovereenkomst  met  Griekenland  van  1962   • Art.  53  van  deze  overeenkomst    Bewoordingen  van  het   artikel  en  het  doel  van  de  overeenkomst  leiden  tot  de   directe  werking  (De  bepaling  bevat  een  duidelijke  en   nauwkeurige  verplichting  waarbij  voor  haar  uitvoering  en   werking  geen  nadere  handeling  vereist  is)      Arrest  Kupferberg  (1982)   • Betrekking  op  het  akkoord  EEG-­‐  Portugal  (Zelfde  akkoord   als  in  zaak  Polydor  tegen  Harlequin)   • Geding  tussen  een  Duitse  importeur  van  portwijn  en  de   Duitse  administratie  omtrent  het  niveau  van  de   toepasselijke  belasting     • Indirecte  belastingen  worden  discriminatoir  toegepast  door   Duitse  douane  op  geïmporteerde  Portugese  wijn  (want  er   was  een  gunstiger  tarief  voor  de  inlandse  likeurwijn)   • De  importeur  (Kupferberg)  vindt  dat  dit  discriminerend  is       • Tussenkomst  van  regeringen  (Duitse,  Franse,  Deense)    Dit   kan  toch  geen  directe  werking  hebben,  ze  beroepen  zich  op   de  redenering  in  de  zaak  Polydor  (maar  niet  juist)   •   Eenmaal  akkoorden  gesloten  zijn,  moeten  zij  ter  goeder   trouw  worden  uitgevoerd     • Portugal  kent  de  directe  werking  niet,  in  de  EEG  kent  men   dit  wel     • Het  akkoord  EEG-­‐Portugal  bevat  een  institutioneel   mechanisme  om  de  uitvoering  van  de  overeenkomst  op  te   volgen    Het  Hof  zal  besluiten  dat  het  artikel  duidelijk  en   nauwkeurig  is  geformuleerd  en  directe  werking  heeft        Er  wordt  rekening  gehouden  met  ‘gelijkaardige’  bepalingen   in  het  Verdrag,  maar  er  zal  niet  zomaar  op  grond  van   woordelijke  gelijkenissen  worden  beslist  tot  analoge  directe   werking.  Ieder  akkoord  en  elke  bepaling  daarin  zijn  specifiek   en  de  concrete  vooraarden  voor  directe  werking  zullen  dus   steeds  moeten  getoetst  worden     o Het  akkoord  met  Turkije    Associatieakkoord  van  1963  en  Additioneel  Protocol  van  1970   • =  Akkoord  van  Ankara  (Grotendeels  kopie  van  het  akkoord   van  Athene  met  Griekenland)             

 

99  

JVD  

  



 

Europees  Recht  

3  juridische  instrumenten  in  de  bilaterale  relatie  tussen  de  EU  en   Turkije   • Het  Associatieakkoord   o Werd  gesloten  met  het  oog  op  de  toetreding  van   Turkije  tot  de  Unie    Turkije  is  nog  steeds  geen  lid   o Het  akkoord  voorziet  dat  de  partijen  ‘zich  laten   leiden  door  de  Artikelen  45-­‐47  VWEU’  (De   bepalingen  over  vrij  verkeer  van  werknemers  binnen   de  Unie)  ten  einde  onderling  geleidelijk  het  vrij   verkeer  van  werknemers  tot  stand  te  brengen     • Het  Aanvullend  Protocol   o Bepaalt  dat  het  vrij  verkeer  van  werknemers  tussen   Turkije  en  de  Unie  geleidelijk  wordt  verwezenlijkt   o Art.  37    Nationaliteitsdiscriminaties  op  vlak  van   beloning  en  andere  arbeidsvoorwaarden  ten  aanzien   van  Turks  werknemers  die  legaal  tewerkgesteld  zijn   in  een  lidstaat  van  de  Unie  zijn  verboden   o Art.  41    Verdragspartijen  mogen  onderling  geen   nieuwe  beperkingen  invoeren  met  betrekking  tot  de   vrijheid  van  vestiging  en  het  vrij  verrichten  van   diensten  (standstill)     • Besluiten  van  de  Associatieraad   o De  Associatieraad  legt  de  nodige  regels  vast    Werd   gecreëerd  door  het  akkoord  en  kan  besluiten  nemen   die  bindend  zijn  voor  de  partijen  (tot  op  heden  nog   geen  besluiten  om  het  vrij  verkeer  van  werknemers   te  verwezenlijken)     Arrest  Demirel  (1987)   • Duitse  zaak   • De  Turkse  echtgenote  van  een  Turkse  werknemer  in   Duitsland  heeft  geen  verblijfsvergunning  gekregen.  Dit  is   niet  in  strijd  met  het  EEG  Verdrag  of  vrij  verkeer  van   personen  want  elk  lidstaat  is  vrij  dit  te  regelen.  Er  werd   vastgesteld  dat  ze  illegaal  verbleef   • De  Duitse  rechter  stelt  een  prejudiciële  vraag    Of  de   Turkse  onderdaan,  zelfs  bij  ontstentenis  van  besluiten  van   de  Associatieraad,  zich  direct  op  de  clausule  inzake  vrij   verkeer  van  werknemers  uit  het  Akkoord  en  het  Additioneel   Protocol  kon  beroepen  in  een  geschil  met  de  Duitse   autoriteiten?   • Het  Hof  van  Justitie   o Het  Hof  stelt  dat  een  bepaling  van  een  door  de  Unie   met  derde  staten  gesloten  overeenkomst  geacht   wordt  rechtstreeks  te  werken  “wanneer  zij,  gelet  op   haar  bewoordingen  en  op  het  doel  en  aard  van  de   overeenkomsten,  een  duidelijke  en  nauwkeurige  

100  

JVD  

 







 

Europees  Recht  

omschreven  verplichting  behelst,  voor  welke   uitvoering  en  werking  geen  verdere  behandeling   vereist  is”   o De  Associatieraad  had  niet  de  nodige   uitvoeringsbesluiten  genomen  en  de  betreffende   verdragsbepalingen  hadden  volgens  het  Hof  “in   wezen  een  programmatorisch  karakter  en  zijn   derhalve  “niet  voldoende  nauwkeurig  en   onvoorwaardelijk  om  het  vrije  verkeer  van   werknemers  rechtstreeks  te  kunnen  regelen”   o Mevrouw  Demirel  kon  zich  dus  niet  beroepen  op  Art.   12  van  het  Associatieakkoord  en  Art.  36  van  het   Aanvullend  Protocol   o Demirel  verliest  de  zaak    geen  directe  werking   o Maar  niet  het  hele  akkoord!  Er  zijn  Bv.  bepalingen  in   het  Aanvullend  Protocol  die,  op  zichzelf,  lijken   geëigend  te  zijn  om  direct  te  werken     Arrest  Savas  (2000)   • Het  Hof  bevestigt  hier  de  directe  werking  van  de  standstill-­‐ bepaling  van  Art.  41  van  het  Aanvullend  Protocol  inzake   vestiging  en  vrij  verrichten  van  diensten     Arrest  Sevince  tegen  Staatssecretaris  van  Justitie  (1990)   • Prejudiciële  vraag  van  de  Nederlandse  Raad  van  State    Of   particulieren  voor  een  Nederlandse  rechterlijke  instantie   besluiten  van  een  associatieraad  konden  inroepen?   • Het  Hof  van  Justitie    Bepalingen  van  besluiten  van  de   Associatieraad  kunnen  directe  werking  hebben  op   voorwaarde  dat  ze  duidelijke  en  onvoorwaardelijke   verplichtingen  bevatten     • Algemeen  kan  uit  dit  Arrest  worden  afgeleid  dat  besluiten   van  gezamenlijke  instellingen,  die  door  een  akkoord  in  het   leven  worden  geroepen  (zoals  een  Associatieraad)   rechtstreekse  werking  kunnen  hebben  voor  zover  deze   besluiten  voldoende  duidelijk  en  precies  zijn   o Het  feit  dat  de  betreffende  besluiten  niet  werden   gepubliceerd  is  geen  beletsel  om  deze  tegenover  een   overheidsinstantie  in  te  roepen  (wel  een  probleem   indien  het  een  geschil  tussen  particulieren  betreft)     Arrest  Kazim  Kus  (1992)   • Het  Hof  moest  zich  uitspreken  over  het  concept  “legale   arbeid”  en  “recht  op  verblijf”  (Op  basis  van  het  Besluit  1/80   van  de  Associatieraad  EU-­‐Turkije)   • Turkse  man  is  met  een  Duitse  vrouw  getrouwd  en  krijgt  een   arbeidsvergunning.  Na  een  paar  jaar  komt  het  tot  een  

101  

JVD  

 



 

 

Europees  Recht  

scheiding    kan  hij  blijven?  Ze  willen  hem  uitzetten,  maar   hij  heeft  daar  al  enkele  jaren  gewerkt.     • Hof  van  Justitie   o Besluit  1/80    Iedere  Turkse  werknemer  die  tot  de   arbeidsmarkt  van  een  lidstaat  behoort,  heeft  het   recht  om  na  1  jaar  legale  arbeid  in  deze  lidstaat  bij   dezelfde  werkgever  een  hernieuwing  van  de   arbeidsvergunning  te  bekomen   o   In  casu  kwam  vast  te  staan  dat  Kus  op  basis  van   Besluit  1/80  in  Duitsland  recht  had  op  een   verlenging  van  zijn  arbeidsvergunning    Er  kon   geen  twijfel  over  bestaan  dat  hij  ook  over  een  recht   van  verblijf  beschikte  aangezien  het  Hof  dit  reeds  in   het  Sevince-­‐arrest  had  erkend     De  rechtspraak  van  de  arresten  Demirel,  Sevince  en  Kus   samengevat   • Wanneer  een  lidstaat  aan  een  Turkse  werknemer  de   toelating  verleent  om  op  zijn  grondgebied  werkzaamheden   te  verrichten  en  derhalve  in  de  lidstaat  legaal  te  verblijven,   mag  de  betrokken  werknemer  niet  worden  gediscrimineerd   op  grond  van  zijn  nationaliteit   •   Dit  betekent  dat  de  lidstaat  van  ontvangst  aan  deze   Turkse  onderdaan  “geen  nadere  of  striktere  voorwaarden   mag  stellen  dan  aan  eigen  onderdanen”     Bedenking    Rechtspraak  over  directe  werking  kan  niet  worden   geïsoleerd  van  materieelrechtelijke  interpretatie  (wisselwerking)     Er  moet  ook  op  gewezen  op  het  verregaande  karakter  van  het   Associatieakkoord  met  Turkije  in  vergelijking  tot  andere   bilaterale  samenwerkingsakkoorden  met  derde  landen       Arrest  El-­‐Yassini  (1999)   • Engelse  zaak   • Marokkaan  die  uitgezet  ging  worden  (er  bestaan  ook   bilaterale  akkoorden  met  Marokko)   • Samenwerkingsakkoord  EEG-­‐Marokko    Een  werknemer   die  legaal  werkt  in  een  lidstaat  mag  niet  gediscrimineerd   worden  op  vlak  van  loon,  sociale  zekerheid  en   arbeidsvoorwaarden.  Akkoorden  van  de  EEG  met  Marokko   bevatten  niets  over  verblijfsrecht  (zoals  dit  wel  het  geval  is   tussen  EEG-­‐Turkije)   • Het  Hof  van  Justitie   o Wezenlijke  verschillen  in  bewoordingen,  voorwerp   en  doel  tussen  de  regels  betreffende  de  associatie   EEG-­‐Turkije  en  de  overeenkomst  EEG-­‐Marokko   o Het  Hof  verwerpt  de  analoge  toepassing  van  de   rechtspraak  van  het  Hof  op  de  overeenkomst  EEG-­‐ Marokko  

102  

JVD  

 

Europees  Recht  

  Men  kan  weigeren  de  verblijfstitel  van  de  Marokkaanse   werknemer  te  verlengen.  Voor  een  Turkse  werknemer  was   dit  anders  geweest     Zeer  uitgesproken  keuze  van  het  Hof  “om  zoveel  mogelijk”  de   rechtspositie  van  Turkse  staatsburgers  (voor  zover  deze  door  de   bepalingen  van  het  Associatieakkoord,  Aanvullend  Protocol  of   besluiten  van  de  Associatieraad  worden  bepaald)  te  integreren  in   het  licht  van  de  principes  die  in  het  communautaire  recht   toepasselijk  zijn   • Arrest  Dörr  (2005)   o Het  Hof  diende  na  te  gaan  of  de  procedurele   waarborgen  die  toepasselijk  zijn  op  de  verwijdering   van  EU-­‐onderdanen  van  het  grondgebied  van  een   lidstaat  ook  van  toepassing  waren  op  Turkse   werknemers  (die  een  bij  Besluit  1/80  toegekend   recht  genieten)    Het  Hof  wijst  op  Art.  12  van  de   Associatieovereenkomst  (  Vrij  verkeer  van   Turkse  werknemers  geleidelijk  tot  stand   brengen)  en  Art.  36  van  het  Aanvullend   Protocol   o Assimilatieredenering  toepassen   o   Procedurele  waarborgen  expulsie  ook  aan  Turkse   onderdanen  geven   o   Als  gevolg  van  Art.  7  van  Besluit  1/80  is  dit  ook   toepasselijk  op  de  gezinsleden  van  Turkse   werknemers     De  “zoveel  mogelijk”  interpretatie  is  uiteraard  begrensd  door  de   grenzen  van  het  materiële  vertrekpunt     • Noch  het  Associatieakkoord  of  het  Aanvullend  Protocol,   noch  de  besluiten  van  de  Associatieraad  regelen  de  eerste   toegang  van  Turkse  staatsburgers  in  een  EU  lidstaat    Deze   materie  blijft  exclusief  in  handen  van  de  autoriteiten  van  de   lidstaat   • Wat  wel  is  geregeld  (ingevolge  Besluit  1/80)  is  de  toegang   tot  de  arbeidsmarkt  na  een  periode  van  legale  arbeid     • Arrest  Bozkurt  (2010)   o Voor  de  berekening  van  tijdvakken  van  arbeid     Afwezigheid  wegens  zwangerschap,  arbeidsongeval   of  kortstondige  ziekte  konden  worden  gelijkgesteld   met  tijdvakken  van  arbeid,  maar  dit  was  niet  het   geval  wanneer  iemand  volledig  en  blijvend   arbeidsongeschikt  was  geworden         •





 

103  

JVD  

 



 

Europees  Recht  

o Bij  gebreke  van  een  specifieke  bepaling  die  aan   Turkse  werknemers  het  recht  verleende  van   voortgezet  verblijf  op  het  grondgebied  van  een   lidstaat  na  er  arbeid  te  hebben  verricht,  verviel  in   een  dergelijke  situatie  het  verblijfsrecht  dat  uit  Art.  6   van  Besluit  1/80  wordt  afgeleid     • Arrest  Ziebell  (2011)   o Turk  met  Duitse  naam  (Ziebell)  komt  op  het  slechte   pad,  wordt  beschuldigd  van  zware  misdaden    ze   willen  hem  weg  zenden  (gevaar  voor  Duitse   samenleving)    Kan  dit?   o Richtlijn  2004/38  betreffende  Europees  burgerschap   (geeft  garanties)    Ziebell  wil  er  zich  op  beroepen   o Turkse  inwoners  zoveel  mogelijk  als  onderdanen   behandelen  (interpretatieredenering).  Het  Hof   weigert  dit  te  volgen:  Ziebell  heeft  de  Turkse   nationaliteit  en  niet  een  van  de  lidstaten  en  de   regelgeving  kan  niet  zomaar  getransponeerd  worden   o De  lidstaten  bepalen  soeverein  wie  ze  op  hun   grondgebied  toelaten.  Er  is  geen  vrij  verkeer  met   Turkije  geregeld    Het  hangt  dus  af  van  de  nationale   regelgeving  of  ze  toegelaten  worden     De  eerste  toegang  tot  het  grondgebied  van  een  lidstaat  van  Turkse   werknemers  wordt  enkel  en  alleen  bepaald  door  de  lidstaten  zelf     Er  is  geen  sprake  van  “vrij  verkeer”  van  werknemers  tussen  de   EU  en  Turkije    Daarom  staat  het  concept  “legale  arbeid”   centraal  want  dit  is  in  staat  het  verblijfsrecht  mede  te  bepalen   • Arrest  Savas  (2000)   o Herhaling  van  dit  principe  +  ‘Het  legale  karakter  van   arbeid  door  een  Turkse  werknemer  impliceert  dat  de   situatie  van  de  betrokkene  op  de  arbeidsmarkt  van   de  lidstaat  van  ontvangst  “stabiel  en  niet  slechts  van   voorlopige  aard  is”    Het  moet  dus  gaan  om  een  niet   betwist  recht  van  verblijf’   o Het  is  dus  uitgesloten  dat  de  uitoefening  van  arbeid   door  een  Turkse  werknemer  met  een   verblijfsvergunning  die  door  fraude  is  bekomen,   rechten  ten  gunste  van  de  betrokkene  kan  doen   ontstaan   o De  lidstaat  mag  geen  andere  of  nieuwe   voorwaarden  toevoegen  (verblijfsvoorwaarden   strikter  maken)  voor  een  verblijfsvergunning  voor   Turkse  staatsburgers  die  onder  de  werkingssfeer  van   Art.  6,  lid  1  van  Besluit  1/80  vallen   o Analoge  redenenring  voor  Art.  7,  eerste  alinea  van   Besluit  1/80    

104  

JVD  

  

 

Europees  Recht  

Art.  41  Aanvullend  Protocol    Ondubbelzinnige  verplichting  om   geen  nieuwe  beperkingen  van  vrijheid  van  vestiging  in  te  voeren  in   de  relaties  met  Turkije   • Arrest  Savas  (2000)   o De  eerste  toelating  van  een  Turkse  onderdaan  tot  het   grondgebied  van  een  lidstaat  wordt  exclusief  door   het  nationale  recht  van  die  staat  geregeld   o De  betrokkene  kan  krachtens  het  EU-­‐recht  slechts   bepaalde  rechten  doen  gelden  op  het  gebied  van  het   verrichten  van  een  zelfstandige  werkzaamheid  en,   daarmee  samenhangend,  op  het  gebied  van  verblijf,   voor  zover  hij  legaal  in  de  betrokken  lidstaat  verblijft   o Het  is  volgens  het  Hof  aan  de  nationale  rechter  om   te  bepalen  of  de  nationale  regeling  die  de  bevoegde   nationale  autoriteiten  op  Savas  hebben  toegepast,  tot   gevolg  heeft  dat  zijn  situatie  is  verslechterd  ten   opzichte  van  de  regels  die  golden  op  de  datum  dat   het  Protocol  in  werking  trad     • Arrest  Soysal  (2009)   o Soysal  is  een  Turks  onderdaan,  hij  is   vrachtwagenchauffeur  en  rijdt  al  vele  jaren  het   traject  Istanbul  –  Duitsland.  Hij  had  hiervoor  geen   visum  nodig   o De  visumregeling  in  Duitsland  wordt  verstrengd     Veel  rompslomp,  moeilijkheden    Hij  heeft  een   visum  nodig     o Het  hof  bevestigt  dat  Art.  41  van  het  Aanvullend   Protocol  moet  worden  uitgelegd  dat  de  standstill   bepaling  van  dit  artikel  zich  vanaf  de   inwerkingtreding  van  dit  Protocol  verzet  tegen  de   invoering  van  een  visumplicht  voor  Turkse   onderdanen  om  een  lidstaat  te  kunnen  binnenkomen   teneinde  er  voor  rekening  van  een  in  Turkije   gevestigde  onderneming  diensten  te  verrichten,   wanneer  bij  de  inwerkingtreding  geen  visumplicht   gold    In  bepaalde  lidstaten  hebben  de  Turkse   chauffeurs  dus  een  visum  nodig  en  in  andere  niet   o   De  regeling  heeft  geen  weerslag  op  het   visumprobleem  en  dit  is  niet  de  bedoeling                  

105  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Andere  akkoorden    Naast  Turkije  ook  akkoorden  met  Tunesië,  Marokko  en  Algerije    Regelen  niet  het  persoonsverkeer  tussen  deze  landen   • Wel  voorschriften  inzake  het  verbod  van  discriminatie  op   grond  van  nationaliteit  tussen  werknemers  uit  deze  landen   • Voorschriften  inzake  het  verbod  van  discriminatie  tussen   onderdanen  van  lidstaten  wat  betreft  arbeidsvoorwaarden   en  loon    Deze  akkoorden  bepalen  ook  dat  werknemers  uit  de  betreffende   landen  die  legaal  in  een  lidstaat  zijn  tewerkgesteld,  alsmede  de  bij   hen  woonachtige  gezinsleden,  niet  zullen  worden  gediscrimineerd   op  vlak  van  sociale  zekerheid  tegenover  eigen  onderdanen  van  de   lidstaten  waar  zij  werkzaam  zijn        De  bepalingen  hebben  een  declaratoir  karakter,  maar  kunnen   eveneens  in  een  perspectief  van  rechtsbescherming  een  belangrijke   betekenis  hebben    Arrest  Kziber  (1991)   • Samenwerkingsovereenkomst  tussen  de  Unie  en  Marokko   • Marokkaans  meisje  (dochter  van  een  in  België  verblijvende   Marokkaanse  werknemer)  wordt  18  jaar  en  vindt  geen  werk   • Ze  gaat  bij  de  Nationale  dienst  voor  arbeidsvoorziening  en   wil  zich  beroepen  op  de  Belgische  steunregeling  voor  jonge   werklozen,  maar  hiervoor  is  de  Belgische  of  Europese   nationaliteit  nodig    Verzoek  afgewezen   • Prejudiciële  vraag    Of  Mej.  Kziber  zich  kon  beroepen  op  de   reeds  vermelde  bepalingen  van  het  Akkoord  EU-­‐Marokko   inzake  samenwerking  op  het  gebied  van  arbeidskrachten?   • Hof  van  Justitie   o Arbeidsvoorwaarden,  lonen,  sociale  zekerheid     Duidelijke  non-­‐discriminatiebepaling  (akkoord  EEG-­‐ Marokko)  die  voldoet  aan  de  criteria  van  de  directe   werking   • Verregaande  implicaties    Veel  arresten      Het  Hof  weigert  te  aanvaarden  dat  illegaal  in  een  lidstaat   verblijvende  onderdanen  hun  verblijfssituatie  zouden  kunnen   regulariseren  via  de  directe  werking  van  dit  beginsel  (Zonder  het   principe  zelf  van  directe  werking  van  de  non-­‐discriminatieregel  in   vraag  te  stellen)   • Arrest  Kondova  (2001)   o Een  Bulgaarse  studente  reist  naar  Engeland  (weinig   kans  op  controle)  met  een  reisvisum  voor  een  kort   verblijf  van  3  maanden  en  neemt  er  een   studentenjob.  Ze  blijft  illegaal  in  het  Verenigd   Koninkrijk  en  keert  niet  meer  terug  naar  Bulgarije   (was  toen  ze  vertrok  nog  geen  lid  van  EU)   o Bij  het  aanvragen  van  haar  verblijfsvergunning  had   ze  de  ambtenaar  die  haar  de  vergunning  had  

 

106  

JVD  

 

•

•

Europees  Recht  

toegekend,  bewust  misleid  over  de  ware  redenen  van   haar  verblijf  (‘purpose’)   o Nadien  beroept  ze  zich  op  de   Associatieovereenkomst  EU-­‐Bulgarije  (Europa   Akkoord)    Ze  voerde  aan  dat  ze  zich  als   zelfstandige  wenste  te  vestigen  om  algemene   huishoudelijke  diensten  te  verrichten     o Het  Hof    Art.  45  van  het  Associatieakkoord  is  enkel   van  toepassing  op  personen  die  een  zelfstandige   activiteit  gaan  uitoefenen  en  de  Britten  kunnen  eisen   stellen   o Het  Hof  aanvaardt  niet  dat  het  afleggen  van  valse   verklaringen  aanleiding  zou  kunnen  geven  tot  het   ontlenen  van  rechten  uit  de  Associatieovereenkomst   Arrest  Simutenkov  (2005)   o De  Rus  Simutenkov  is  beroepsvoetballer,  Spaanse   voetbalploeg  werft  hem  aan    Verblijfstitel  en   werkvergunning  in  Spanje  (licentie  als  niet-­‐ communautaire  speler)   o Het  opstellen  van  buitenlandse  spelers  tijdens   competities  op  nationaal  niveau  wordt  beperkt  (er   mogen  er  maar  2  geïnstalleerd  worden)    Dit  geldt   niet  voor  EU-­‐onderdanen  (onbeperkt)   o Simutenkov  wil  een  wijziging  van  zijn  licentie  naar   een  licentie  voor  spelers  van  de  Unie    Op  grond   van  de  partnerschapsovereenkomst  EU-­‐Russische   Federatie    Deze  verbiedt  dat  een  Russisch   onderdaan  op  grond  van  nationaliteit  wordt   gediscrimineerd  met  betrekking  tot   arbeidsvoorwaarden   o Spaanse  voetbalbond  wijst  het  verzoek  af     o Het  Hof  van  Justitie    Kan  een  particulier  zich  op  deze  bepaling   beroepen  voor  de  rechterlijke  instanties  van   een  lidstaat?    Ja    Recht  op  gelijke  behandeling  op  vlak  van   arbeidsvoorwaarden  voor  legaal   tewerkgestelde  Russische  werknemers    Dit   recht  verzet  zich  tegen  een  op  nationaliteit   gebaseerde  beperking  (Arrest  Bosman,  1995)   o   Deze  rechtspraak  is  ook  toegepast  door  het  Hof  op   gelijkaardige  zaken  met  professionele  Turkse   voetbalspelers     het  Hof  bevestigt  de  mogelijkheid  van  verticale  directe   werking  van  bepalingen  uit  een  Akkoord  met  een  derde  land   +  De  mogelijkheid  van  een  horizontale  directe  werking  

 

 

107  

JVD  

 

Europees  Recht  

Uitzonderingen  op  de  directe  werking  van  Verdragsbepalingen     Kapitaalverkeer   • Arrest  Casati  (1981)     o Het  principe  van  vrij  verkeer  van  kapitaal  bezit  geen  directe  werking   o Het  Hof    Zowel  een  tekstueel  als  een  inhoudelijk  argument    Formulering  van  Art.  71,  eerste  alinea  VEEG  (nu  opgeheven)   volgens  hetwelk  de  lidstaten  “ernaar  streven”  geen  nieuwe   deviezenbeperkingen  binnen  de  Gemeenschap  in  te  voeren  is  te   vaag  geformuleerd  om  directe  werking  te  hebben    Bovendien  is  kapitaalverkeer  “nauw  verbonden  met  het   economisch  en  monetair  beleid  van  de  lidstaten”   o   Nu  hebben  de  bepalingen  in  verband  met  vrij  verkeer  van  kapitaal  wel   directe  werking     Steunmaatregelen   • De  regeling  inzake  steunmaatregelen  in  Art.  107  VWEU  heeft  nog  steeds  geen   directe  werking    2  redenen   o Sociaal-­‐economische  dimensie  van  de  regels  betreffende   steunmaatregelen  nopen  tot  “het  in  aanmerking  nemen  en  afwegen  van   ingewikkelde  economische  feiten  en  omstandigheden,  die  aan  snelle   verandering  onderhevig  kunnen  zijn”   o De  Commissie  beschikt  over  specifieke  controlebevoegdheden  en  in  Art.   108  VWEU  zijn  procedures  voorzien  waarin  het  toezicht  op  de  nationale   steunmaatregelen  wordt  uitgewerkt     • Het  ontbreken  van  directe  werking  van  de  voorschriften  inzake   steunmaatregelen  is  niet  absoluut   o Het  niet  aanmelden  van  nieuwe  steunmaatregelen,  of  het  uitvoeren  van   het  voornemen  van  steunmaatregelen  toe  te  kennen  vooraleer  de   Commissie  hierover  uitspraak  heeft  kunnen  doen  en  zonder  de  door  het   Hof  gestelde  termijn  van  2  maanden  te  respecteren    Geeft  aanleiding  tot   het  mogelijk  inroepen  van  het  verbodsprincipe  voor  de  nationale  rechter     Grenzen  van  directe  werking     • Begrenzing  door  het  nationale  procesrecht   o Directe  werking  moet,  als  rechtsfiguur,  uiteindelijk  voor  de  nationale   rechter  worden  gerealiseerd.  De  nationale  rechter  functioneert  echter   binnen  een  rechterlijke  organisatie  die  van  lidstaat  tot  lidstaat  verschilt   (zijn  bevoegdheid    en  de  procedureregels  die  de  toegang  tot  de  rechter   regelen    Nationaalrechtelijk  bepaald)   o Arrest  Rewe  (1976)  en  Arrest  Comet  (1976)    Nederland  heeft  een  rechtbank  voor  douanekwesties  (werkt  met   gespecialiseerde  rechtsmachten)   • Nadeel  voor  de  rechtszoekende:  U  moet  snel  procederen,   maar  60  dagen    Is  deze  termijn  ook  van  toepassing  op  het   Europees  recht?  

 

108  

JVD  

 

Europees  Recht  

Vraag  of  aan  het  direct  werkend  karakter  van  een  EU-­‐regel  een   zelfstandig  vorderingsrecht  kon  worden  ontleend  dat  los  stond  van   de  nationale  procedureregels?    In  casu  hadden  partijen  de  nationale  beroepstermijnen  laten   verstrijken    Het  Hof  meende  dat  de  directe  werking  binnen  de  nationale   procesinfrastructuur  diende  te  worden  gerealiseerd     Beroepstermijnen  en  dergelijke  blijven  dan  ook  gelden  en  kunnen   tot  gevolg  hebben  dat  de  directe  werking  van  de  EU-­‐norm  geen   toepassing  kan  vinden    Het  Hof  staat  echter  niet  toe  dat  dit  tot  discriminerende  situaties   aanleiding  zou  geven     o Deze  visie  werd  bevestigd  in  Arrest  Francovich     o Het  principe  van  procesautonomie  moet  genuanceerd  worden    Bij   de  toepassing  van  de  nationale  procedureregels  moet  het  gelijkheids-­‐  en   het  effectiviteitsbeginsel  gerespecteerd  worden    Gelijkheid    De  toepassing  van  de  nationale  procedureregels  ten   aanzien  van  het  EU-­‐recht  mogen  niet  ongunstiger  zijn  dan  de   toepassing  ervan  voor  gelijksoortige  nationale  verordeningen    Effectiviteit    De  nationale  procedureregels  mogen  niet   alsdusdanig  de  inroepbaarheid  van  het  recht  van  de  Unie  uiterst   moeilijk  of  onmogelijk  maken     Begrenzing  in  de  tijd   o In  het  arrest  Defrenne  beperkte  het  Hof  ten  uitzonderlijke  titel  de  werking   in  de  tijd  van  zijn  arrest  (wegens  financiële  implicaties)  Waardoor   meteen  ook  de  werking  van  de  directe  werking  in  de  tijd  werd  beperkt    Omwille  van  dwingende  overwegingen  van  rechtszekerheid  besluit   het  Hof  dat  zowel  openbare  als  particuliere  belangen  zich  er  in   beginsel  tegen  verzetten  dat  in  het  verleden  betaalde  lonen   wederom  in  het  geding  worden  gebracht    Volgens  het  Hof  kan   dus  op  de  directe  werking  van  Art.  157  VWEU  geen  beroep  worden   gedaan  voor  loonaanspraken  over  tijdsvakken  voorafgaande  aan   de  dag  waarop  het  arrest  is  uitgesproken   • Behalve  wanneer  een  werknemer  voor  die  datum  reeds  een   procedure  voor  de  nationale  rechter  is  gestart  (Dit  was   relevant  voor  Mevr.  Defrenne)      Arrest  Blaizot  (1988)   • Voorafgaand  aan  dit  arrest  vorderden  enkele  studenten  het   surplus  van  hun  inschrijvingsgelden  terug  op  basis  van  de   Gravier-­‐rechtspraak   • Vraag  of  de  redenering  van  het  Arrest  Gravier  (luidens   dewelke  onderdanen  van  een  lidstaat  niet  mogen   gediscrimineerd  worden  met  betrekking  tot  toegang  tot   beroepsonderwijs)  ook  van  toepassing  was  op  de  toegang   tot  universitair  onderwijs   

•

 

109  

JVD  

  •

 

Europees  Recht  

Het  Hof  van  Justitie  deed  2  belangrijke  uitspraken:   o Een  universitaire  opleiding  kan  ook  een   beroepsopleiding  zijn,  en  zal  dan  dus  binnen  de   werkingssfeer  van  het  EEG-­‐Verdrag  vallen   o In  afwijking  van  het  arrest  Denkavit  bepaalt  het  Hof   dat  zijn  arrest  beperkt  wordt  in  de  tijd,  omwille  van   de  rechtszekerheid  en  de  financiële  gevolgen  voor  de   Lidstaten.  Het  arrest  werkt  slechts  voor  de  toekomst   (tenzij  voor  degenen  die  voorden  een  beroep  in   rechte  voor  de  nationale  rechter  hebben  ingesteld)  

C.  Aansprakelijkheid  van  een  lidstaat  voor  niet  of  slechte  uitvoering   van  EU-­verplichtingen     •

 

Basisarrest    Arrest  Francovich  (1991)   o Italiaanse  zaak  over  de  insolventierichtlijn  van  1980  (gevallen  van   collegiaal  ontslag).  Francovich  wou  er  zich  op  beroepen,  want  er  was  een   geschil  door  het  feit  dat  de  Italiaanse  staat  de  richtlijn  niet  op  tijd  had   uigevoerd     o Het  Hof  komt  hier  tot  de  conclusie  dat  de  insolventierichtlijn  van  1980   duidelijk  de  kring  van  personen  aangeeft  op  wie  ze  betrekking  heeft  en  dat   ook  de  inhoud  van  de  garantie  kan  worden  bepaald    toch  kan  er  volgens   het  Hof  geen  directe  werking  van  de  richtlijn  zijn  omdat  in  de  richtlijn  niet   is  gepreciseerd  wie  de  garantie  verschuldigd  is  en  de  Staat  niet   automatisch  kan  worden  geacht  deze  verschuldigd  te  zijn  op  de  enkele   grond  dat  hij  niet  tijdig  de  nodige  uitvoeringsmaatregelen  heeft  getroffen   o Dit  belet  het  Hof  niet  om  het  aansprakelijkheidscriterium  van  de  staat  te   introduceren  voor  schade  als  gevolg  van  het  niet  nakomen  van  op  hem   rustende  EU-­‐verplichtingen     o De  redenering  van  het  hof  is  hoofdzakelijk  gebaseerd  op  de  specifieke   aard  van  het  EU-­‐recht  (de  eigen  rechtsorde)  en  de  “volle  werking”  van  de   EU-­‐bepalingen   o Voorwaarden  voor  aansprakelijkheid  volgens  het  Hof  (3)    Het  door  de  richtlijn  voorgeschreven  resultaat  moet  de  toekenning   van  rechten  aan  particulieren  inhouden    De  inhoud  van  die  rechten  moet  kunnen  worden  vastgesteld  op   basis  van  de  bepalingen  van  die  richtlijn    Er  moet  een  causaal  verband  bestaan  tussen  de  schending  van  de   op  de  staat  rustende  verplichting  en  de  door  de  benadeelde   persoenen  gelede  schade       Deze  voorwaarden  zijn  voldoende  om  voor  particulieren  een  recht  op   schadevergoeding  in  het  leven  te  roepen,  dat  zijn  grondslag  rechtstreeks   in  het  Gemeenschapsrecht  vindt         110  

JVD  

•

•

 

 

Europees  Recht  

o Er  zal  zaak  per  zaak  moeten  gekeken  worden  of  er  een  voldoende   gekwalificeerde  schending  is    Rekening  houden  met      De  mate  van  duidelijkheid  en  nauwkeurigheid  van  de  geschonden   rechtsregel    Of  er  al  dan  niet  opzettelijk  een  schending  is    Of  er  schade  is  veroorzaakt    Of  de  eventuele  rechtsdwaling  al  dan  niet  verschoonbaar  is  met  de   handelswijze  van  de  Unie-­‐instelling  zelf  en  of  deze  al  dan  niet  heeft   bijgedragen  tot  het  in  stand  houden  van  de  strijdige  nationale   maatregelen  of  praktijken     o In  het  geval  er  geen  of  een  beperkte  marge  is  voor  lidstaten  zal  de  vereiste   van  een  voldoende  gekwalificeerde  schending  al  voldaan  zijn  door  de   loutere  inbreuk     o Indien  er  een  ruime  marge  voorzien  is,  zal  het  moeten  gaan  om  een   duidelijke  en  ernstige  overschrijding  van  de  grenzen  van  zijn   beoordelingsbevoegdheid,  om  te  leiden  tot  een  voldoende  gekwalificeerde   schending     o De  gevolgen  van  de  schade  zullen  echter  in  het  kader  van  het  nationale   aansprakelijkheidsrecht  ongedaan  moeten  worden  gemaakt    Er  mag   geen  discriminatie  bestaan  en  de  doeltreffendheid  moet  worden   gegarandeerd    De  materiële  en  formele  voorwaarden  van  de  nationale  regels  voor   schadevergoeding  mogen  dus  niet  ongunstiger  zijn  voor  een     schending  van  het  Unierecht  dan  voor  een  gelijksoortige  nationale   verordening  en  zij  mogen  er  niet  toe  leiden  dat  het  effectief   verkrijgen  van  deze  schadevergoeding  in  de  praktijk  onmogelijk  of   uiterst  moeilijk  wordt     Andere  interessante  arresten    Arrest  Brasserie  du  pêcheur  (1996)  en  Arrest   Factortame  (1996)     Arrest  Köbler  (2003)   o Een  lidstaat  is  ook  aansprakelijk  voor  de  schade  veroorzaakt  aan   particulieren  door  een  schending  van  het  EU-­‐recht  die  kan  worden   toegerekend  aan  een  hoogste  rechterlijke  instantie                        

111  

JVD  

 

 

Europees  Recht  

D.  Weerslag  rechtspraak  over  directe  werking  en  voorrang  op  de   Belgische  rechter   •

Arrest  Le  Ski  van  het  Hof  van  Cassatie  (1971)   o In  dit  arrest  analyseerde  het  Hof  van  Cassatie  achtereenvolgens      De  constitutioneelrechtelijke  dimensie  (De  vraag  waarom  de  regel   “lex  posterior  derogat  priori”  niet  van  toepassing  was)    De  internationaalrechtelijke  dimensie  (Voorrang  van  de   internationale  verdragsregel  wegens  de  aard  zelf  van  het  Verdrag)    De  Europeesrechtelijke  dimensie  (a  fortiori  dient  direct  werkend   EU-­‐recht  voorrang  te  hebben  op  strijdige  wetten)  

 

 

112  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  VI:  Het  materiële  recht    

A.  De  interne  markt  

  Korte  opsomming  van  belangrijke  materieelrechtelijke  onderwerpen  die  niet  aan  bod   komen:   • Sociaal  beleid   o Diverse  richtlijnen  betreffende  gezondheid  en  veiligheid  op  het  werk,   gelijke  behandeling  van  mannen  en  vrouwen   o Bepaalde  aspecten  van  het  arbeidsrecht  (Bv.  Collectief  ontslag)   • Consumentenbescherming   o Europese  wetgeving  aangaande    Prijsaanduiding  van  levensmiddelen,   misleidende  reclame,  bescherming  van  de  consument  bij  buiten   verkoopruimten  gesloten  overeenkomsten,  consumentenkrediet,  …   • Milieubescherming   o Richtlijnen  met  algemene  draagwijdte  met  betrekking  op    Het  principe   van  “de  vervuiler  betaalt”  en  milieu-­‐effectrapportage   o Tal  van  sectoriële  milieurichtlijnen  over  water  en  luchtkwaliteit,   afvalstoffen  en  afvalstoffenbeleid,  biotechnologie,  …   • Transportbeleid   o Zeer  uitgebreid  en  gedetailleerd   o Wetgeving  betreffende  weg,  spoor,  binnenwateren,  zee-­‐  en  luchtvervoer   • Andere  domeinen   o Vennootschapsrecht,  openbare  aanbestedingen,  belastingen,  …       De  Unie  heeft  ook  vergaande  bevoegdheden  op  het  externe  vlak    Deze  externe   bevoegdheden  van  de  Unie  zijn  sterk  uitgebreid  en  verder  verfijnd  door  de   opeenvolgende  verdragswijzigingen  en  de  rechtspraak  van  het  Hof     Vrij  verkeer  van  goederen     Het  principe  van  “vrij  verkeer  van  goederen”  is  in  het  VWEU  gebaseerd  op  2  pijlers:   • (1)  De  Douane-­‐unie  en   • (2)  Het  verbod  van  kwantitatieve  beperkingen  en  maatregelen  van  gelijke   werking     Opmerking:  Art.  28  VWEU  jucnto  Art.  29  VWEU  hebben  tot  gevolg  dat  het  principe  van   vrij  verkeer  van  goederen  niet  alleen  toepasselijk  is  op  goederen  van  oorsprong  uit  de   Unie,  maar  ook  op  goederen  van  oorsprong  uit  derde  staten  die  zich  in  het  vrij  verkeer   bevinden.  Goederen  uit  derde  staten  bevinden  zich  in  het  vrij  verkeer  wanneer  in  een   lidstaat  de  invoerformaliteiten  zijn  verricht  en  de  douanerechten  en  heffingen  van   gelijke  werking  zijn  voldaan     Goederen  van  oorsprong  uit  derde  staten  kunnen  ook  in  transit  worden  ingevoerd  in   een  lidstaat,  eventueel  worden  doorgevoerd  naar  andere  lidstaten  en  daarna  naar  nog   een  andere  lidstaat  worden  uitgevoerd.  In  deze  hypothese  zullen  de  douanerechten  van   de  Unie  in  deze  laatste  lidstaat  worden  betaald.  Voor  het  Verdrag  van  Lissabon  was  het   ook  mogelijk  dat  goederen  in  een  lidstaat  A  werden  ingevoerd  (douanerechten  werden   hier  betaald)  en  lidstaat  B  de  toestemming  van  de  Commissie  kreeg  om  de  betrokken    

113  

JVD  

 

Europees  Recht  

goederen  van  het  vrij  verkeer  uit  te  zonderen    volgens  oude  procedure  die  niet  meer   terug  te  vinden  is  in  het  VWEU    Veel  problemen  want  eigenlijk  een  negatie  van  de   interne  markt     (1)  De  Douane-­‐unie     • Concept  douane-­‐unie   o Eens  binnen  in  EU    in  het  vrij  verkeer  (zelfde  behandeling  als  producten   die  in  de  Unie  zijn  geproduceerd)   o 1  belangrijke  nuance  :  mogelijk  voor  goederen  uit  derde  landen  (wanneer   ze  het  territorium  van  de  lidstaat  bereiken)    invoerrechten  zullen   moeten  worden  betaald  en  dan  in  het  vrij  verkeer  (normaal)   o Soms  worden  ze  niet  als  zodanig  geïmporteerd  (  geen  douanerechten   betaald),  invoerformaliteiten  sterk  vereenvoudigd    ze  krijgen  de  status   van  ‘in  transit’  =  transitgoederen    Begeleidend  document    transitdocument  Er  moeten  geen   invoerrechten  betaald  worden    Ze  zullen  enkel  worden  doorgevoerd   o ‘Dedouaneren’    dan  zullen  in  de  andere  lidstaat  de  noodzakelijke   invoerrechten  worden  betaald  en  alle  formaliteiten  gerespecteerd  worden   (de  goederen  waren  niet  bestemd  voor  het  eerste  land)   o Pas  hierna  klunen  de  goederen  gecommercialiseerd  en  dus  verhandeld   worden   o Geen  rechtspraak    afschaffing  douanerechten     • Het  verbod  van  alle  douanerechten  en  heffingen  van  gelijke  werking  tussen   de  lidstaten  van  de  douane-­unie   o Tussen  de  lidstaten  van  de  Unie  zijn  douanerechten  in  het  onderlinge   handelsverkeer  verboden     o Moeilijker    Verbod  van  de  heffingen  van  gelijke  werking  als   douanerechten    Heffingen  van  gelijke  werking  ≠  douanerechten    Ze  worden  niet   gedefinieerd  in  het  EG-­‐Verdrag    Denkavit  arrest  (1979)   • Precies  over  het  concept  van  heffingen  van  gelijke  werking   • Feiten:   o Frankrijk   o Geen  typisch  franse  situatie     o Sanitaire  situatie  in  slachthuizen    Zeer  slecht     • Franse  autoriteiten  doen  onderzoek    De  sector  moet   saneren  en  er  moeten  degelijke  controles  zijn    De  sector   moet  een  fonds  in  het  leven  roepen  voor  onafhankelijke   inspecteurs  (De  slachterijen  moesten  dit  zelf  betalen)   • Voor  ieder  geslacht  dier  moest  een  klein  bedrag  betaald   worden  door  diegene  die  het  dier  liet  slachten    Een   bepaald  financieel  recht  betalen  voor  ieder  geslacht  dier     Dit  om  een  solide  inspectiedienst  te  organiseren  

 

114  

JVD  

 

Europees  Recht  

  Het  Franse  vlees  wordt  iets  duurder  door  de  invoering   van  deze  regels    Slachten  duurder    vlees  duurder   • Vastgesteld  ?  grootwarenhuizen  zullen  buitenlands  vlees   importeren  (Bv.  uit  Duitsland),  dit  ten  koste  van  het  Franse   vlees   • De  Franse  minister  komt  onder  druk  te  staan    Heffing  op   de  import  van  vlees    om  dezelfde   concurrentievoorwaarden  te  creëren   o Buitenlands  vlees  wordt  eigenlijk  bevoordeeld  want   hier  is  geen  heffing   o ‘Un  droit  compensatoir’    om  het  verschil  te   compenseren  door  de  Franse  slachtheffing     • Dateert  van  1979  en  deze  definitie  is  nog  steeds  van   toepassing    Heffing  van  gelijke  werking  (ongeacht  de   benaming  of  structuur)  =  Iedere  eenzijdig  opgelegde   geldelijke  last  die  wegens  grensoverschrijding  op  goederen   wordt  gelegd   • 2  nuances    Sommige  heffingen  gaan  wel  kunnen  worden   opgelegd   o Diegene  die  een  tegenprestatie  vormen  voor  de   werkelijk  verleende  diensten  aan  de  importeur  of  de   exporteur  (+  Proportionaliteit)    Bv.  :  Levend  vee    Gezondheidscontroles  op   het  vee  vooraleer  die  de  grenzen  mogen   overgebracht  worden  (dit  kost  geld)    Dan   niet  beschouwd  als  heffing  van  gelijk  werking     o Wanneer  de  heffing  deel  uitmaakt  van  een  algemeen   stelsel  van  belastingen    Ook  geen  sprake  van  een   heffing  van  gelijke  werking    Bv.  :  BTW  (ook  op  ingevoerde  producten)     •   Geen  discriminatie  bij  deze  nuances!     Zaak  Cararra     • Cararra  is  bekend  om  marmer     • Veel  vrachtwagens  in  het  dorp  en  daardoor  kapotte  wegen   • De  gemeente  Beslist  om  een  heffing  op  te  leggen  voor  iedere   bepaalde  hoeveelheid  marmer  die  het  grondgebied  van   Cararra  verlaat   • Zaak  voor  de  Italiaanse  rechter   • Het  gaat  hier  om  de  gemeentelijke  grens  (Niet  naar  een   andere  lidstaat)     • Het  hof  zal  uiteindelijk  moeten  kijken  of  het  een  heffing  van   gelijke  werking  is  of  niet  Dit  soort  heffing  wordt  gezien   als  een  heffing  van  gelijke  werking   •



 

115  

JVD  

 

Europees  Recht  

o De  toepassing  van  één  gemeenschappelijk  douanetarief  op  import   uit  derde  staten  (indien  dit  laatste  element  ontbreekt  dan  is  er  sprake   van  een  vrijhandelszone)    Bij  invoer  van  een  bepaald  product  uit  een  derde  staat    éénzelfde   douanetarief,  waar  het  product  ook  wordt  ingevoerd      Alle  lidstaten  hanteren  dus  eenzelfde  douanecode  en  er  mag   geen  differentiatie  bestaan  bij  het  bepalen  van  het  douanerecht   tussen  de  lidstaten   • Zelfde  tarieven   • Zelfde  teksten  en  reglementeringen   • Geschillen  worden  beslecht  door  het  Hof      Voorbeeld:     Rusland              

 

België  

 

Nederland  

   







 

Frankrijk   …  

 

 

                        Rusland  zal  steeds  hetzelfde  importtarief  betalen,  ongeacht  in  welk   land  van  de  EU  het  haar  producten  invoert   Geen  belasting  bij  grensoverschrijding  binnen  de  EU!     De  invoertaks  is  dezelfde  in  alle  EU-­‐landen    anders  gevaar  voor   “Trade  Deflection”  =  alle  invoer  zou  naar  het  land  met  de  laagste   invoertaks  gaan     Verschil  met  een  vrijhandelszone    Onderling  zijn  ook  alle   handelsbelemmeringen  afgeschaft,  maar  bij  een  vrijhandelszone  is   er  geen  gemeenschappelijk  buitentarief     Geschillen  worden  belecht  door  het  Hof   • Onder  welk  tarief  valt  een  goed?    Veel  prejudiciële  vragen   • Bv.  Frankfurterworst:  er  zit  eigenlijk  weinig  vlees  in  maar   wel  veel  plastiek    Wat  voor  product  is  het  dan  en  onder   welk  tarief  valt  het?  

116  

JVD  

 

Europees  Recht  

Bv:  is  sangria  een  wijn?      Eenzelfde  goed  moet  wel  altijd  onderworpen  zijn  aan  hetzelfde   tarief   • Soms  maakt  de  EU  zelf  uitzonderingen  op  goederen  uit   bepaalde  landen    Bv.  ontwikkelingslanden   (2)  Verbod  van  kwantitatieve  beperkingen  en  maatregelen  van  gelijke  werking  als   kwantitatieve  beperkingen   • Art.  34  –  36  VWEU     • Kwantitatieve  beperkingen   o De  in-­‐  of  uitvoer  van  goederen  wordt  tot  bepaalde  hoeveelheden  beperkt     Quota   o Komt  al  lang  niet  meer  voor  in  de  handel  binnen  de  Unie   o Weinig  rechtspraak  over  dit  concept    Arrest  Rosengren  (2007)   • Zweedse  wet  betreffende  het  monopolie  op  de  verkoop  van   alcoholische  dranken    verbod  aan  particulieren  om   alcoholische  dranken  rechtstreeks  in  te  voeren  zonder  deze   persoonlijk  te  vervoeren  =  een  kwantitatieve  beperking     • Maatregelen  van  gelijke  werking  als  kwantitatieve  beperkingen   o Maatregelen  van  gelijke  werking  niet  verwarren  met  heffingen  van   gelijke  werking    Heffingen    Geldelijke  lasten    Maatregelen    te  situeren  op  een  ander  niveau  (Art.  34-­‐36  VWEU)     o Art.  34  VWEU    principieel  verbod  van  maatregelen  van  gelijke  werking   als  kwantitatieve  invoerbeperkingen   o Art.  35  VWEU    Idem  voor  uitvoerbeperkingen     o Art.  36  VWEU    Uitzonderingen  op  het  principe  in  Art.  34  en  35  VWEU!    Geen  carte  blanche  voor  de  lidstaten    Rechterlijke  controle  +  het  Hof  van  Justitie  laat  slechts  onder  zeer   strikte  voorwaarden  toe  dat  lidstaten  afwijken  van  het  verbod  in   Art.  34  en  35  VWEU   • Reden  voor  de  striktheid    Hanteren  van  Art.  36  VWEU   impliceert  een  afwijking  van  een  van  de  fundamentele   beginselen  van  de  Unie  nl.  Vrij  verkeer  van  goederen     o Geen  omschrijving  in  het  VWEU  van  het  begrip  “maatregelen  van  gelijke   werking”  als  kwantitatieve  beperkingen   o Het  Hof  heeft  dit  dan  gedefinieerd    Vaak  misbruik  van  nobele  doelen  om  protectionistische  of  neo-­‐ protectionistische  maatregelen  te  nemen   • Bv.  Milieubescherming,  volksgezondheid,  …         •

 

117  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Arrest  Dassonville  (1974)    Feiten   • De  benaming  ‘Schotse  whisky’  is  beschermd  in  België,  men   moet  echtheidsdocumenten  hebben   • Dassonville  is  een  Belgisch  bedrijf  dat  Schotse  whisky   verkoopt,  ze  openen  ook  een  filiaal  in  Parijs.  Frankrijk   beschermt  de  benaming  Schotse  whisky  niet   • Op  een  bepaald  ogenblik  is  er  een  tekort  aan  whisky  in   België    Dassonville  haalt  whisky  uit  haar  voorraad  in   Parijs  en  laat  het  naar  België  komen   • Er  is  controle  van  de  inspectie,  en  Dassonville  heeft  geen   documenten  voor  de  uit  Frankrijk  geïmporteerde  whisky    Prejudiciële  vraag:  Is  de  Belgische  bescherming  van  de  benaming   ‘Schotse  whisky’  een  maatregel  met  beperkende  werking?    Het  Hof  van  Justitie   • Geeft  een  definitie  van  het  begrip  “maatregel”:  Iedere   handelsregeling  der  lidstaten,  die  de  intracommunautaire   handel  al  dan  niet  rechtstreeks,  daadwerkelijk  of  potentieel   kan  belemmeren  …    Ruime  interpretatie    Handelingen   van  de  lidstaten  kunnen  snel  door  de  verbodsbepalingen   worden  gegrepen   • Wanneer  er  geen  EU  regeling  bestaat  over  een  bepaalde   zaak  (zoals  de  bescherming  van  whisky)  dan  mag  een   lidstaat  toch  wetgeving  maken.  Maar  dit  mag  nooit  een   willekeurige  maatregel  ,  discriminatie  of  een  verkapte   beperking  zijn   • Rule  of  reason:  Redelijkheidsprinicpe    Redelijke   maatregelen  zijn  toegelaten  (controle  door  het  Hof)      Indien  een  lidstaat  maatregelen  neemt  die  enkel  op  ingevoerde   producten  van  toepassing  zijn  (en  niet  op  nationale  producten)  dan   vallen  deze  maatregelen  per  definitie  onder  de  Dassonville-­‐formule   die  iedere  discriminerende  handeling  uitsluit     o Arrest  Cassis  De  Dijon  (1979)    Drank    Beste  cassis  wordt  in  Dijon  gemaakt    Dit  werd  geïmporteerd  door  Duitsland    Controleurs  stellen  vast   dat  in  Franse  Cassis  maar  21%  alcohol  zit.  Duitse  wetgeving  zegt   dat  er  minstens  24%  moet  inzitten  om  de  benaming  Cassis  te   gebruiken.    Prejudiciële  vraag:  Er  was  geen  EU  recht  over  Cassis,  dus  situatie   Dassonville    Iedere  lidstaat  kan  eigen  regels  maken    Belemmeringen  van  het  intracommunautaire  verkeer  als  gevolg   van  dispariteiten  van  de  nationale  wetgeving  moeten  worden   toegelaten  voor  zover  dringende  behoeften  ze  noodzakelijk  maken   • Bv.  :  volksgezondheid,  consumentenbescherming      In  casu  verwierp  het  Hof  het  inroepen  van  de  bescherming  van  de   volksgezondheid  door  de  Duitse  regering  om  de  commercialisering  

 

118  

JVD  

 

Europees  Recht  

van  Franse  Cassis  met  een  te  laag  alcoholgehalte  tegen  te  gaan     Er  was  geen  proportionaliteit  tussen  het  middel  en  het  doel     verboden  maartregel  in  strijd  met  Art.  36  VWEU     o Zaak  Reinheitsgebot    Bier  in  Duitsland  moet  gebrouwen  worden  op  basis  van  het   Reinheitsgebot    Franse  bieren  konden  hierdoor  de  naam  bier  niet  gebruiken      Protectionistisch     o Arrest  Miro    Belgische  jenever  voldeed  niet  aan  Nederlandse  definitie     Maatregel  van  beperkende  werking     o Zaak  de  Smedt    Margarine  moest  wettelijk  verplicht  verkocht  worden  in  een   kubusvorm    Boter  in  een  andere  vorm  en  ander  soort  papier    Dit  was  zodat  consumenten  gemakkelijk  het  verschil  zouden  zien   (margarine  was  goedkoper)    Onderneming  importeerde  een  hoeveelheid  margarine  in   cilindervorm    in  strijd  met  de  wet    Prejudiciële  vraag  over  de  kubusvorm    Regeling  is  disproportioneel  aan  het  doel,  er  zijn  andere   mogelijkheden  zoals  een  ander  etiket    

 

o Arrest  Rosengren    Zweedse  monopolie  op  de  verkoop  van  alcoholische  dranken    Maatregelen  die  beogen  het  alcoholgebruik  te  sturen  ter   voorkoming  van  schadelijke  gevolgen  voor  de  gezondheid  van   mensen  en  die  alcoholmisbruik  proberen  tegen  te  gaan  “vallen   onder  de  in  artikel  30  EG  erkende  aandachtsgebieden  van   volksgezondheid  en  openbare  orde”    Maar  de  Zweedse  wet  beperkte  te  zeer  het  vrij  verkeer  en  voldeed   niet  aan  het  evenredigheidsbeginsel       o   Uit  deze  rechtspraak  (Dijon)  zijn  volgende  beginselen  ontwikkeld    Producten  uit  andere  lidstaten  dienen  op  het  grondgebied  van  elke   lidstaat  te  worden  toegelaten  wanneer  zij  rechtmatig  zijn   geproduceerd   • In  overeenstemming  met  de  voorschriften  van  het   uitvoerende  land  en  daar  op  het  grondgebied  in  de  handel   gebracht   •   Lidstaten  moeten  dus  bij  het  uitwerken  van  technische  of   handelsregelingen  niet  enkel  het  nationaal  belang  voor  ogen   hebben,  maar  ook  rekening  houden  met  de  gewettigde   belangen  in  andere  lidstaten    

119  

JVD  

 

Europees  Recht  

Maatregel  moet  de  bescherming  van  een  algemeen  belang  beogen   (zo  dwingend  dat  een  uitzondering  op  het  fundamenteel  principe   van  vrij  verkeer  van  goederen  gerechtvaardigd  is)      De  maatregel  moet  noodzakelijk  zijn  (  lidstaat  moet   noodzakelijkheid  aantonen)  en  men  moet  kiezen  voor  de  minst   handelsbelemmerende  maatregel    Niet  meer  belemmeren  dan   nodig  (=Proportionaliteitsregel)      Opgelet:  Lidstaten  kunnen  de  uitzonderingen  van  Art.  36  VWEU  of   de  dwingende  redenen  van  algemeen  belang  (Rule  of  reason)  niet   meer  inroepen  indien  er  een  harmonisatierichtlijn  is  genomen  op   grond  van  Art.  114  VWEU    Want  dan  ontbreekt  een   “communautaire  regeling”  niet  langer     o Arrest  Gysbrechts  (2008)    De  Cassis  De  Dijon  rechtspraak  geldt  ook  ten  aanzien  van   maatregelen  van  gelijke  werking  als  kwantitatieve   uitvoerbeperkingen     Naast  voorwaarden  waaraan  goederen  moeten  voldoen    Ook  maatregelen  die   de  handel  tussen  de  lidstaten  kunnen  belemmeren,  maar  die  betrekking  hebben   op  verkoopmethoden   o Arrest  Keck  en  Mithouard  (1993)    Feiten   • In  Frankrijk  gold  een  strengere  regeling  omtrent  de   wekelijkse  rustdag.  Dit  leidde  in  het  grensgebied  met   Duitsland  tot  de  beperking  van  de  vrije  handel    Prejudiciële  vraag  aan  het  Hof  of  dit  een  maatregel  van  gelijke   werking  is    Hof  van  Justitie   • Het  Hof  oordeelde  dat  dergelijke  maatregelen  niet   beschouwd  kunnen  worden  als  “maatregelen  van  gelijke   werking”,  maar  ze  vallen  wel  onder  de  ruime  definitie  van   “maatregelen  van  gelijke  werking”  van  het  arrest   Dassonville    Op  voorwaarde  dat  de  bepalingen  van   toepassing  zijn  op  alle  marktdeelnemers  die  op  het   nationale  grondgebied  activiteiten  ontplooien  en  zowel   rechtens  als  feitelijk  dezelfde  invloed  hebben  op  de   verhandeling  van  nationale  producten  als  op  die  van   producten  uit  andere  lidstaten     Verplichtingen  van  de  lidstaten   o Arrest  Commissie  tegen  Frankrijk  (1997)   o Sinds  dit  arrest  zijn  lidstaten  om  belemmeringen  inzake  het  vrij  verkeer   van  goederen  ten  gevolge  van  acties  van  particulieren  te  verhinderen     

•

•

 

 

120  

JVD  

 

Europees  Recht  

Vrij  verkeer  van  personen     • Algemeen   o Art.  45  –  53  VWEU  regelt  het  vrij  verkeer  van  personen    Onderscheid  tussen  werknemers  en  zelfstandigen  (personen  die   anders  dan  in  loondienst  werkzaamheden  verrichten)    De  voorwaarden  waaronder  ook  niet-­‐economisch-­‐actieve  burgers   binnen  de  Unie  kunnen  reizen  en  verblijven  wordt  niet  geregeld   door  het  VWEU,  maar  door  afgeleid  recht    Art.  21  VWEU  inzake  het  Europees  Burgerschap  is  ook  zeer   belangrijk!     o Richtlijn  2004/38  betreffende  het  recht  van  vrij  verkeer  en  verblijf  op  het   grondgebied  van  de  lidstaten  voor  de  burgers  van  de  Unie  en  hun   familieleden  (=  Burgerschapsrichtlijn)    Het  burgerschap  van  de  Unie  staat  in  deze  richtlijn  centraal  en  is   “de  fundamentele  status  …  van  onderdanen  van  de  lidstaten  die   hun  recht  van  vrij  verkeer  en  verblijf  uitoefenen”    Met  deze  richtlijn  werd  e  gefragmenteerde  wetgeving  en  de   rechtspraak  van  het  hof  op  dit  vlak  geconsolideerd  en  uitgebreid      De  regeling  van  Richtlijn  2004/38/EG  kan  kort  worden   samengevat   • Een  burger  van  de  Unie  die  max.  3  maanden  in  een  andere   lidstaat  wenst  te  verblijven,  dient  slechts  in  het  bezit  te  zijn   van  een  geldige  identiteitskaart   • Een  burger  van  de  Unie  die  meer  dan  3  maanden  in  een   andere  lidstaat  wenst  te  verblijven  en  geen  werknemer  of   zelfstandige  is,  dient  minstens  over  voldoende   bestaansmiddelen  en  over  een  ziektekostenverzekering  te   beschikken   • Onder  de  voorwaarden  bepaald  door  de  richtlijn  kan  de   migrerende  burger  een  duurzaam  verblijfsrecht  verkrijgen      De  richtlijn  bepaalt  ook   • De  administratieve  formaliteiten   • De  gronden  op  basis  waarvan  een  burger  het  inreisrecht  of   verblijf  kan  worden  geweigerd   o Openbare  orde   o Openbare  veiligheid   o Volksgezondheid      De  richtlijn  bevat  ook  specifieke  voorschriften  inzake  bescherming   tegen  verwijdering            

 

121  

JVD  

•

 

 

Europees  Recht  

o Bepalingen  inzake  familieleden  van  migrerende  burgers    De  echtgeno(o)t(e),  de  kinderen  en  bloedverwanten  in  opgaande   lijn  van  migrerende  werknemers  hadden  reeds  op  basis  van  Art.  10   van  Verordening  492/2011  het  recht  zich  samen  met  de   migrerende  werknemer  die  onderdaan  is  van  een  lidstaat,  in  de   lidstaat  van  tewerkstelling  te  vestigen    In  de  loop  der  jaren  ook   regelingen  voor  familieleden  van  zelfstandigen  en   dienstverstrekkers    Met  Richtlijn  2004/38/EG  werden  de  verschillende  regelingen   voor  familieleden  geuniformiseerd  en  gecodificeerd   • Het  noodzakelijke  aanknopingspunt  om  de  richtlijn  te   kunnen  toepassen  blijft  dus  de  situatie  van  de  migrerende   EU-­‐burger    Zonder  migratie  van  een  burger  die   onderdaan  is  van  een  lidstaat  kunnen  familieleden  die   onderdaan  van  derde  staten  zijn,  niet  binnen  het  bereik  van   de  richtlijn  vallen     • De  richtlijn  bepaalt  tevens  de  administratieve  formaliteiten      De  term  “familieleden”  omvat   • De  echtgen(o)t(e)   • De  kinderen  jonger  dan  21  jaar  of  ten  laste   • De  bloedverwanten  in  opgaande  lijn  die  ten  laste  zijn   • Ook  de  partner  in  een  geregistreerd  partnerschap   •   Telkens  ongeacht  hun  nationaliteit     Werknemers   o Vrij  verkeer  van  werknemers    Reeds  verwezenlijkt  vanaf  1970   o Art.  45  VWEU    Alle  discriminatie  op  grond  van  nationaliteit  tussen  de   werknemers  van  de  lidstaten  voor  wat  betreft  werkgelegenheid,  beloning   en  overige  arbeidsvoorwaarden  moeten  zijn  opgeheven    Impliceert  ook  het  recht  van  de  werknemer  om  in  te  gaan  op  een   aanbod  van  tewerkstelling  in  een  andere  lidstaat,  zich  daartoe  te   verplaatsen  en  in  een  andere  lidstaat  te  verblijven  teneinde  er  te   kunnen  werken  en  er  verder  te  verblijven  na  er  een  betrekking  te   hebben  vervuld   o Art.  48  VWEU    Vaststellen  van  Europese  regels  op  het  vlak  van  sociale   zekerheid  die  het  vrij  verkeer  van  werknemers  effectief  dienen  te   realiseren  (wat  mettertijd  ook  is  gebeurd)     o Uitzonderingen  op  het  non-­‐  discriminatiebeginsel  van  Art.  45  VWEU    Gebaseerd  op  overwegingen  van  openbare  orde,  openbare   veiligheid  en  volksgezondheid    De  uitzonderingen  op  dit  non-­‐  discriminatiebeginsel  moeten  strikt   worden  geïnterpreteerd  omdat  ze  een  afwijking  vormen  op  één   van  de  grondbeginselen  van  gelijke  behandeling    Er  mogen  aan  het  recht  op  vrij  verkeer  slechts  beperkingen  worden   gesteld  wanneer  de  aanwezigheid  of  het  gedrag  van  de  onderdanen   van  een  andere  lidstaat  “een  werkelijke  en  genoegzaam  ernstige   bedreiging  voor  de  openbare  orde  oplevert”  (Het  Hof)  

122  

JVD  

 

Europees  Recht  

In  de  praktijk    Lidstaten  kunnen  deze  “bedreiging”  niet   gemakkelijk  aantonen  (bewijslast  ligt  bij  de  lidstaat,  zij  moet   bewijzen  dat  er  een  bedreiging  is    De  EU-­‐onderdaan  moet   niet  aantonen  dat  hij  geen  bedreiging  vormt)      De  Richtlijn  2004/38/EG  geeft  aan  de  begrippen  “openbare  orde,   openbare  veiligheid  en  volksgezondheid”  een  Europeesrechtelijke   interpretatie    Het  inroepen  van  deze  beperkingen  kan  aan  de   criteria  van  de  betrokken  richtlijn  worden  getoetst      De  Richtlijn  codificeert  de  voorwaarde  dat  het  gedrag  een  “actuele,   werkelijke  en  voldoende  ernstige  bedreiging  voor  een   fundamenteel  belang  van  de  samenleving  moet  vormen”     o Ook  voor  betrekkingen  in  overheidsdienst  kunnen  lidstaten   uitzonderingen  formuleren  op  Art.  45  VWEU  (ook  hier  strikte   interpretatie)    NMBS-­‐arresten  (1980)   • Feiten   o Voor  alle  dienstbetrekkingen  binnen  de  NMBS  gold   een  nationaliteitsvereiste    Van  de  gedelegeerd   bestuurder  tot  de  schoonmaakploeg    Alle   personeelsleden  dienden  Belg  te  zijn   • Prejudiciële  vraag  aan  het  Hof  of  dit  in  strijd  is  met  Art.  39   EG-­‐Verdrag  (=  Art.  45,  lid  4  VWEU)   • Hof  van  Justitie   o Het  Hof  antwoordde  dat  beperkingen  op  vrij  verkeer   van  werknemers  mogelijk  zijn,  wat  betreft   dienstbetrekkingen  in  overheidsdiensten  inzoverre   “die  de  uitoefening  van  het  openbaar  gezag  en  het   dragen  van  verantwoordelijkheid  voor  de   bescherming  van  algemene  staatsbelangen   impliceren”.  Het  is  duidelijk  dat  dit  niet  het  geval  is   voor  alle  dienstbetrekkingen   o In  casu  De  betrekkingen  aangeduid  als  machinist,   sjouwer,  spoorlegger,  verpleegster,  nachtwaker,   loodgieter,  …  kunnen  niet  als  overheidsdienst  in  de   zin  van  Art.  45,  lid  4  VWEU  worden  beschouwd   o   De  vereiste  van  de  Belgische  nationaliteit  was  dus   in  strijd  met  de  non-­‐discriminatieregel  van  Art.  45   VWEU      Zaak  Walrave  Koch  (1974)   • Een  sportactiviteit  kan  worden  beschouwd   o Als  een  economisch  activiteit  (waarop  de   verdragsbepalingen  van  toepassing  zijn)   o Als  een  fysieke  bezigheid  (waarop  de   verdragsbepalingen  geen  invloed  hebben)     •

 

123  

JVD  

•

 

 

Europees  Recht  

o Het  Hof  heeft  ook  in  zijn  rechtspraak  verduidelijkt  dat  Art.  45  VWEU  zich   niet  alleen  verzet  tegen  discriminerende  nationale  maatregelen,  maar  ook   tegen  een  nationale  maatregel  die  (zelfs  wanneer  deze  zonder   discriminatie  op  grond  van  nationaliteit  van  toepassing  is)  toch  de   uitoefening  van  de  in  het  Verdrag  gewaarborgde  fundamentele  vrijheden   door  Unie-­‐onderdanen  van  gelijk  welke  lidstaat  kan  belemmeren  of   minder  aantrekkelijk  maakt    Dergelijke  belemmeringen  kunnen  wel  worden  gerechtvaardigd   door   • De  redenen  die  uitdrukkelijk  in  het  VWEU  voorzien  zijn   • Dwingende  redenen  van  algemeen  belang  (“Rule  of  reason”)   voor  zover  deze  geschikt  zijn  en  niet  verder  gaan  dan   noodzakelijk  (=evenredig)  om  het  beoogde  doel  te  bereiken     o Ten  aanzien  van  de  lidstaten  die  in  2004  en  2007  zijn  toegetreden    De   oude  lidstaten  mogen  het  vrij  verkeer  van  werknemers  uit  de  nieuwe   lidstaten  gedurende  een  overgangsperiode  van  max.  7  jaar  beperken     Recht  van  vestiging   o Geregeld  in  Art.  49  –  53  VWEU   o Heeft  betrekking  op  personen  die  zich  in  een  andere  dan  hu  neigen   lidstaat  vestigen  om  als  zelfstandige  of  onder  de  vorm  van  een   vennootschap  economische  activiteiten  uit  te  oefenen    Beperkingen  op   dit  vestigingsrecht  zijn  verboden     o Het  in  Art.  49  VWEU  bepaalde  non-­‐discriminatieprincipe  heeft  directe   werking  en  kan  dus  door  particulieren  worden  ingeroepen     o Vaak  zal  een  vestiging  in  een  lidstaat  ook  afhankelijk  zijn  van  het  bezit  van   bepaalde  diploma’s,  certificaten,  beroepservaring,  …    Lidstaten  kunnen   de  toegang  tot  bepaalde  beroepen  regelen  en  bepaalde  titels  voorschrijven     Daarom  kan  Art.  49  VWEU  niet  worden  gesplitst  van  Art.  53  VWEU    Art.  53  VWEU  bepaalt  dat  de  Raad  richtlijnen  kan  vaststellen   inzake  de  onderlinge  erkenning  van  diploma’s,  certificaten  en   andere  titels    Tal  van  richtlijnen  vastgesteld  met  betrekking  op  onderlinge   erkenning  van  diploma’s  in  de  medische  of  paramedische  sector   (Artsen,  verplegers,  tandartsen),  maar  ook  voor  Bv.  Architecten    In  het  kader  van  de  voltooiing  van  de  interne  markt  werden  deze   specifieke  equivalentierichtlijnen  aangevuld  door  algemene   erkenningsrichtlijnen      Grondig  hervormd  en  vereenvoudigd  (Voortaan  1  richtlijn)     Richtlijn  2005/36/EG  betreffende  de  erkenning  van   beroepskwalificaties            

124  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Nuancering    Arrest  Heylens  (1987)      Arrest  Vlassopoulou  (1991)   • Feiten   o Vlassopoulou  behaalde  haar  diploma  rechten  in   Griekenland.  Zij  wilde  vervolgens  gaan  werken  in  een   Duits  advocatenkantoor,  om  het  vnl.  Grieks  cliënten   te  adviseren.  Volgens  de  Duitse  regelgeving  moest  zij   echter  eerst  een  equivalentie-­‐examen  afleggen  met   betrekking  tot    het  nationaal  recht.  Nu  bestond  er   geen  richtlijn  aangaande  advocaten,  en  werd  het   aanvaard  dat  dergelijke  examens  werden  opgelegd   • Prejudiciële  vraag  of  dit  ook  gold  voor  een  louter   adviserende  functie?   • Hof  van  Justitie   o Het  Hof  stelde  dat  zelfs  niet-­‐discriminerende   kwalitatieve  vereisten  het  recht  op  vestiging  kunnen   belemmeren.  Dit  is  het  geval  wanneer  vereist  wordt   dat  reeds  verworven  kennis  opnieuw  bewezen   wordt.  Bijkomende  eisen  zijn  slechts   gerechtvaardigd,  wanneer  deze  noodzakelijk  zijn   voor  de  goede  uitoefening  van  het  beroep   •   De  principes  van  Arrest  Vlassopoulou  zijn  van  toepassing   op  alle  gereglementeerde  beroepen  (zowel  inzake  het  vrij   verkeer  van  vestiging,  werknemers  als  diensten)     o Uitzonderingen  op  het  non-­‐discriminatiebeginsel  van  Art.  49  VWEU    Voorzien  in  het  Verdrag  en  gebaseerd  op  overwegingen  van   openbare  orde,  openbare  veiligheid  en  volksgezondheid  (Art.  52   VWEU)  en  werkzaamheden  ter  uitoefening  van  het  openbaar  gezag   (Art.  51  VWEU)    Notarissenzaken  (2011)   • Voor  België   • Het  Hof  besliste  dat  het  beroep  van  notaris  niet  afhankelijk   mag  worden  gemaakt  van  een  nationaliteitsvereiste.  Een   nationaliteitsvereiste  is  verboden  en  het  beroep  van  notaris   valt  niet  onder  de  verdragsuitzondering  van  Art.  51  VWEU   aangezien  dit  geen  rechtstreekse  en  specifieke  deelname   inhoudt  aan  de  uitoefening  van  het  openbaar  gezag     o Het  Hof  heeft  ook  in  zijn  rechtspraak  verduidelijkt  dat  Art.  49  VWEU  zich   ook  verzet  tegen  een  nationale  maatregel  die  (zelfs  wanneer  deze  zonder   discriminatie  op  grond  van  nationaliteit  van  toepassing  is)  toch  de   uitoefening  van  de  in  het  Verdrag  gewaarborgde  fundamentele  vrijheden   door  Unie-­‐onderdanen  van  gelijk  welke  lidstaat  kan  belemmeren  of   minder  aantrekkelijk  maakt    Dergelijke  belemmeringen  kunnen  wel  worden  gerechtvaardigd   door  

 

125  

JVD  

 

Europees  Recht  

De  redenen  die  uitdrukkelijk  in  het  VWEU  voorzien  zijn   Dwingende  redenen  van  algemeen  belang  (“Rule  of  reason”)   voor  zover  deze  geschikt  zijn  en  niet  verder  gaan  dan   noodzakelijk  (=evenredig)  om  het  beoogde  doel  te  bereiken     Niet  economisch  actieve  burgers   o Sinds  het  Verdrag  van  Maastricht  is  vrij  verkeer  voor  de  burgers  van  de   Europese  Unie  mogelijk   o Tot  Maastricht    Eindpunt  van  creatie  van  de  interne  markt  ,  en   beginpunt  van  iets  ruimer  dan  enkel  het  economische     o Primair  recht    Art.  20  -­‐  21  VWEU    Art.  20  VWEU    Burger  van  de  Unie  is  eenieder  die  de  nationaliteit   van  een  EU-­‐lidstaat  bezit;  supplementair  aan  nationaal   burgerschap  (Toekennen  van  het  nationaal  burgerschap  behoort   exclusief  tot  de  bevoegdheid  van  de  nationale  staten)    (Ook  lezen  met  algemeen  Art.  18  VWEU    geen  discriminatie  op   grond  van  nationaliteit  binnen  de  EU)      Rechten  en  plichten  in  het  verdrag  bepaald:   • Recht  op  verplaatsing  en  verblijf  binnen  de  Unie   • Actief  en  passief  kiesrecht  voor  verkiezingen  van  het   Europees  Parlement  en  de  gemeenteraad  in  de  lidstaat  van   verblijf   • Recht  op  diplomatieke  en  consulaire  bescherming  in  het   buitenland   • Recht  om  verzoekschriften  te  richten  aan  het  Europees   Parlement  en  te  corresponderen  in  eigen  taal  met  de   ombudsman  en  de  EU-­‐instellingen     •   Onder  de  voorwaarden  van  het  Verdrag  en  de   uitvoeringsmaatregelen  (verder  uitgewerkt  in  de  volgende   verdragsbepalingen  (Bv.  Art.  21  concretiseert  het  recht  op   verplaatsing  en  verblijf  binnen  de  Unie)  en  secundaire   wetgeving)      Wat  valt  binnen  de  werkingssfeer  van  de  verdragen?     • Vlaamse  zorgverzekering    enkel  voor  personen  die  wonen   en  werken  in  Vlaanderen   o Hof  van  Justitie    Er  is  discriminatie    Want   personen  die  in  Vlaanderen  werken,  maar  er  niet   wonen  (Bv.  In  Frankrijk),  worden  gediscrimineerd   o Is  er  ook  discriminatie  indien  men  in  Wallonië  woont   ?    Neen  dit  is  volledig  intern,  geen  EU-­‐recht  want   het  er  is  geen  verkeer  tussen  lidstaten           • •

•

 

126  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Secundair  recht    Richtlijn  2004/38  =  Burgerschapsrichtlijn    Van  toepassing  op  “iedere  burger  van  de  Unie  die  zich  begeeft  naar   of  verblijft  in  een  andere  lidstaat  dan  die  waarvan  hij  de   nationaliteit  bezit,  en  diens  familieleden  die  hem  begeleiden  of  zich   bij  hem  voegen”   • Niet  van  toepassing  op  statische  Unieburger    Enkel   migrerende  Unieburgers      Vervangt  oude  rechtsinstrumenten  in  verband  met  vrij  verkeer  van   werknemers,  zelfstandigen,  studenten,  …   • Voor  de  inwerkingtreding  van  de  richtlijn  (in  werking   getreden  in  2006)    Uitgebreid  gamma  van  richtlijnen     Allemaal  samengevoegd  in  deze  nieuwe  richtlijn      Onderwerp  van  de  richtlijn  (Art.  1)   • Voorwaarden  voor  uitoefening  van  het  recht  van  vrij   verkeer  en  verblijf  op  het  grondgebied  van  de  lidstaten  door   burgers  van  de  Unie  en  hun  familieleden   • Duurzaam  verblijfsrecht  (na  5  jaar  onafgebroken  verblijf)   • Beperking  aan  vrij  verkeer  en  verblijfsrecht  op  grond  van   openbare  orde,  openbare  veiligheid  en  volksgezondheid      Familieleden  volgens  de  Richtlijn  2004/38   • Echtgenoot   • Partner  met  geregistreerd  partnerschap   o Voor  zover  het  gastland  dit  gelijk  stelt  aan  huwelijk   en  als  voldaan  is  aan  voorwaarden  van  het  gastland   • Rechtstreekse  bloedverwanten  in  neergaande  lijn   o Van  EU  burger  alsmede  die  van  de  echtgenoot  of   partner   o   De  kinderen  (onder  21  jaar  of  nog  steeds  ten   laste)   • Rechtstreekse  bloedverwanten  in  opgaande  lijn   o Van  de  EU  burger  alsmede  die  van  de  echtgenoot  of   partner   o Die  ten  laste  zijn      Rechten  op  grond  van  de  Richtlijn  2004/38   • Uitreis-­‐  en  inreisrecht  (Art.  4)   o Geldige  identiteitskaart  of  paspoort   o Gratis  inreisvisum  voor  familieleden  die   visumplichtig  zijn   • Verblijfsrecht  (Art.  6  –  7)   o Minder  dan  3  maanden    Geldige  identiteitskaart  of   paspoort   o Meer  dan  3  maanden        Als  werknemer  of  zelfstandige  

 

127  

JVD  

 

Europees  Recht  

Als  u  niet  werkt  ?  Gastland  kan  voorwaarden   stellen  zodat  u  geen  beroep  hoeft  te  doen  op   het  sociale  zekerheidsstelsel  van  dat  land     • Voldoende  bestaansmiddelen  en     • Ziekteverzekering   • Recht  op  gelijke  behandeling  (Art.  24)   o Uitzondering:  recht  op  sociale  bijstand  voor   verwerving  van  een  duurzaam  verblijfsrecht      Duurzaam  verblijfsrecht  (Art.  16)   • Na  onafgebroken  periode  van  vijf  jaar  legaal  verblijf   o Uitzonderingen  of  5  jaar-­‐regel  voor  werknemers  en   zelfstandigen  (Art.  17)     • Onvoorwaardelijk  verblijfsrecht   • Ook  van  toepassing  op  familieleden  zonder  nationaliteit  van   een  EU  lidstaat   • Duurzaam  verblijfsrecht  vervalt  pas  na  afwezigheid  van  2   opeenvolgende  jaren      Beperkingen  (Art.  27)   • Toch  de  toegang  weigeren    Zeer  strikte  criteria     • Openbare  orde  en  openbare  veiligheid   o Evenredigheidsbeginsel   o Gebaseerd  op  persoonlijk  gedrag  van  de  betrokkene   (nooit  een  bepaalde  categorie/groep  de  toegang   ontzeggen)   o Strafrechtelijke  veroordelingen  op  zich  onvoldoende   o “Actuele,  werkelijke  en  voldoende  ernstige   bedreiging  voor  een  fundamenteel  belang  van  de   samenleving”   • Volksgezondheid   o “Potentieel  epidemische  ziekten”  –  Lijst  WHO   o Andere  besmettelijke  parasitaire  ziekten  als  gastland   maatregelen  neemt  ten  aanzien  van  eigen   onderdanen   o Vaststelling  ziekte  na  3  maanden  is  nog  geen  reden   tot  uitzetting     o Arrest  Baumbast  (2002)    Feiten   • Het  Duits-­‐Colombiaans  gezin  Baumbast  krijgt  in  1990  een   verblijfsvergunning  voor  5  jaar  in  het  Verenigd  Koninkrijk   • Tussen  1990  en  1993  werkte  Mr.  Baumbast  in  het  Verenigd   Koninkrijk   • In  1995  wordt  een  verlenging  van  de  verblijfsvergunning   geweigerd       

 

128  

JVD  

 

Europees  Recht  

Rechtsvraag   • Heeft  Mr.  Baumbast  als  burger  van  de  Unie  een  rechtstreeks   werkend  verblijfsrecht?    Uitspraak  Hof  van  Justitie   • Cruciale  uitspraak    Zorgt  voor  boost  van   burgerschapsrechten   • Ex  Art.  18  EG  (Nu  Art.  20  VWEU)  heeft  direct  werking  (Met   rechterlijke  toetsing  van  voorwaarden)   • Verblijfsrecht  kan  niet  worden  geweigerd  omdat   ziekteverzekering  geen  spoedseisende  zorg  in  het  Verenigd   Koninkrijk  dekt     o Arrest  Jipa  (2008)    Feiten   • Gheorghe  Jipa  werd  in  2006  teruggestuurd  van  België  naar   Roemenië  wegens  ‘illegaal  verblijf’  (Voor  Roemenië  lid  werd   van  de  Unie    Op  dat  moment  was  Jipa  dus  geen  burger  van   de  Unie)   • Mr.  Jipa  krijgt  een  verbod  om  gedurende  3  jaar  naar  België   te  reizen  op  grond  van  Roemeens  echt    Uitreisverbod    Rechtsvraag   • Is  de  Roemeense  wetgeving  in  overeenstemming  met  het   recht  op  vrij  verkeer  onder  EU  burgerschap?  (Roemenië  is   ondertussen  lid  van  de  EU,  België  EU  lidstaat  en  Jipa  EU   burger)    Uitspraak  Hof  van  Justitie   • Een  dergelijke  beperking  kan  enkel  indien   o Gebaseerd  op  persoonlijk  gedrag  en  een  werkelijke,   ernstige  bedreiging  van  openbare  orde  en  veiligheid   o Evenredig  aan  het  te  bereiken  doel     o Arrest  Zhu  en  Chen  (2004)    Feiten   • Catherine  Zhu,  kind  van  Chinese  ouders,  wordt  in  Belfast  (   Noord-­‐Ierland)  geboren  en  verkrijgt  daardoor  de  Ierse   nationaliteit  en  woont  nadien  samen  met  haar  moeder  in   Wales  (VK).  Het  VK  weigert  een  verblijfsvergunning  aan  Zhu   en  Chen   • In  Ierland  is  de  regel    Wie  geboren  wordt  op  Iers   grondgebied  (Ook  Noord-­‐Ierland)  kon  opteren  voor  de  Ierse   nationaliteit    Rechtsvraag   • Hebben  Zhu  en  Chen  recht  op  verblijf  op  grond  van  het  EU-­‐ recht  (omdat  de  baby  de  Ierse  nationaliteit  heeft  en  dus  een   burger  van  de  EU  is.  En  een  burger  van  de  Unie  heeft  het   recht  te  reizen  en  te  verblijven  binnen  het  territorium  van   de  EU)   

 

129  

JVD  

 

Europees  Recht  

(In  principe  is  de  baby  altijd  in  de  grenzen  van  het  Verenigd   Koninkrijk  gebleven    Wel:  Ze  verblijft  in  het  Verenigd  Koninkrijk,   maar  heeft  de  Ierse  nationaliteit)    Antwoord  van  het  Hof   • Voldoende  bestaansmiddelen  en  ziekteverzekering   • “Nuttig  effect”  verblijfsrecht  kind  impliceert  rechten  voor  de   moeder        Dit  is  een  zeer  bijzondere,  specifieke  situatie     o Arrest  Metock  (2008)    Feiten   • De  asielaanvraag  van  4  personen  met  Kameroense   nationaliteit  wordt  afgewezen  in  Ierland.  Tijdens  hun   verblijf  trouwen  ze  met  burgers  van  de  Unie  die  niet  de   Ierse  nationaliteit  hadden  (geen  schijnhuwelijk).  De  Ierse   overheid  weigert  hen  een  verblijfsvergunning  omdat  ze  niet   voldoen  aan  de  voorwaarde  van  ‘voorafgaand  legaal  verblijf   in  andere  lidstaat’   • Kunnen  zij  een  recht  van  verblijf  claimen  op  basis  van  het   EU-­‐recht  als  echtgenoot  van  een  gemigreerde  EU-­‐burger  ?     Ierse  overheid  weigert  want  ze  hebben  nooit  legaal   verbleven  in  een  andere  EU-­‐lidstaat  en  hebben  ook  nooit   legaal  verbleven  in  een  andere  lidstaat  van  de  EU    Rechtsvraag   • Is  de  Ierse  regeling  in  overeenstemming  met  de   burgerschapsrichtlijn?    Antwoord  van  het  Hof   • De  richtlijn  maakt  geen  onderscheid  op  basis  van  voorgaand   legaal  verblijf  in  een  andere  lidstaat   • Garantie  van  normaal  gezinsleven  n  gastland  zodat  EU-­‐ burgers  er  niet  van  worden  weerhouden  om  hun  recht  op   vrij  verkeer  uit  te  oefenen      De  richtlijn  voorziet  wel  dat  er  geen  misbruik  kan  worden  gemaakt   van  de  rechten  toegekend  aan  familieleden   o Bv.  wanneer  er  sprake  is  van  een  schijnhuwelijk   kunnen  er  geen  verblijfsrechten  worden  toegekend     o Omgekeerde  discriminatie    Eigen  onderdanen  die  buiten  het   toepassingsgebied  van  het  Unierecht  vallen,  worden  strenger  behandeld   dan  onderdanen  van  andere  EU-­‐lidstaten    Vaak  in  situaties  van  recht  op   gezinshereniging  –  verblijfsrecht    Grensoverschrijdende  situatie    Er  kan  toepassing  gemaakt   worden  van  de  richtlijn    Geen  grensoverschrijdende  situatie    Pech,  geen  mogelijkheid  om   de  richtlijn  in  te  roepen,  enkel  nationaal  recht       

 

130  

JVD  

• •

 

 

Europees  Recht  

o Arrest  Ruiz  Zambrano  (2011)    Belgische  zaak    Feiten   • De  asielaanvraag  van  een  Colombiaans  koppel  in  België   wordt  geweigerd.  In  afwachting  van  een  beslissing  tot   regularisatie  worden  2  kinderen  geboren  met  de  Belgische   nationaliteit.  De  vader  (Ruiz  Zambrano)  werkte  zonder   arbeidsvergunning  en  kwam  daardoor  niet  in  aanmerking   voor  werkloosheidsuitkering   • Toen  de  regel  in  België    Wanneer  kinderen  worden   geboren  in  België  en  geen  andere  staat  als  nationaliteit   hebben,  om  te  vermijden  dat  deze  kinderen  staatsloos   worden  krijgen  deze  kinderen  de  Belgische  nationaliteit  (  en   worden  zij  dus  ook  burgers  van  de  EU    en  hebben  dan  alle   rechten  onder  het  Europees  burgerschap)   • De  ouders  claimen  een  verblijfsrecht  op  basis  van  de   Belgische  nationaliteit  van  hun  kinderen.  Ze  claimen  ook   een  arbeidsvergunning  om  zo  hun  kinderen  te  kunnen   onderhouden     Verschil  met  de  zaak  Zen  en  Chu   Bij  Zen  en  Chu  heeft  het  kind  een  andere  nationaliteit  dan  de  staat  van  verblijf     Ierse  nationaliteit  en  verblijf  in  het  Verenigd  Koninkrijk   Hier  hebben  de  kinderen  de  Belgische  nationaliteit  en  verblijven  ze  ook  in  België      Rechtsvraag   • Heeft  Ruiz  een  recht  op  verblijf  en  arbeidsvergunning  op   basis  van  het  EU  burgerschap  van  zijn  kinderen?   • Is  het  recht  van  de  Unie  van  toepassing?    Doctrine  van   puur  interne  situaties   o De  verdragsbepalingen  inzake  het  vrij   personenverkeer  en  de  ter  uitvoering  van  deze   bepalingen  vastgestelde  handelingen  kunnen  niet   worden  toegepast  op  activiteiten  die  geen   aanknopingspunt  hebben  met  een  van  de  situaties   waarop  het  Unierecht  ziet,  en  waarvan  alle  relevante   elementen  geheel  in  de  interne  sfeer  van  een  lidstaat   liggen      Uitspraak  van  het  Hof   • Richtlijn  2004/34  is  niet  van  toepassing   o Enkel  met  betrekking  tot  EU-­‐burger  die  zich  begeeft   naar  of  verblijft  in  een  andere  lidstaat  dan  die   waarvan  hij  de  nationaliteit  bezit  en  diens   familieleden   • Artikel  20  VWEU  verzet  zich  tegen  ‘nationale  maatregelen   die  tot  gevolg  hebben  dat  burgers  van  de  Unie  het  effectieve   genot  wordt  ontzegd  van  de  belangrijkste  aan  hun  status  

131  

JVD  

 

Europees  Recht  

van  burger  van  de  Unie  ontleende  rechten    Iedere  burger   van  de  Unie  moet  effectief  van  die  rechten  kunnen  genieten   • Is  in  casu  het  geval:  risico  dat  kinderen  zullen  verplicht   worden  het  grondgebied  van  de  Unie  te  verlaten  om  hun   ouders  te  volgen  →  En  dus  geen  gebruik  zullen  kunnen   maken  van  hun  rechten  als  EU-­‐burgers      Hier  geen  enkel  grensoverschrijdend  aspect.  Men  baseert  zich  op   het  primair  recht  van  Art.  20  VWEU    Een  nieuw  criterium  naast   het  klassieke  criterium  om  te  kijken  of  het  Europees  recht  van   toepassing  is  en  of  nationale  maatregelen  al  dan  niet  een  inbreuk   vormen  op  de  rechten  verbonden  aan  het  burgerschap  van  de  Unie     Verrijkende  gevolgen     o Arrest  McCarthy  (2011)    Feiten   • Mevr.  McCarthy  heeft  de  dubbele  Brits-­‐Ierse  nationaliteit.  Ze   is  in  het  VK  geboren  en  heeft  er  altijd  verbleven  zonder  te   werken.  Ze  huwt  met  een  Jamaicaan  zonder   verblijfsvergunning  in  VK.  Mevr.  McCarthy  wenst  zich  op   haar  Ierse  nationaliteit  te  beroepen  om  haar  echtgenoot  een   verblijfsvergunning  te  bezorgen  onder  EU-­‐recht    Rechtsvraag   • Moet  het  Verenigd  Koninkrijk  verblijfsrecht  toekennen  aan   de  Jamaicaanse  echtgenoot  van  Mevr.  McCarthy  op  basis  van   EU-­‐recht?    Uitspraak  van  het  hof   • Zelfde  redenering  als  bij  Ruiz  Zambrano     • Richtlijn  2004/38  niet  van  toepassing   o Het  hof  weigert  mee  te  gaan  in  het  puur  formele   aspect  van  de  grensoverschrijdende  situatie    Dubbele  nationaliteit  =  Onvoldoende  om  te   voldoen  aan  het  criterium  van  een   grensoverschrijdend  element   • Primair  burgerschapsrecht?   o De  betwiste  nationale  maatregel  heeft  niet  tot  gevolg   dat  Mevr.  McCarthy  het  effectieve  genot  van  haar   burgerschapsrechten  wordt  ontzegd  of  haar  recht   om  vrij  te  reizen  en  te  verblijven  wordt  belemmerd   o Anders  dan  in  Ruiz  Zambrano  wordt  McCarthy  niet   verplicht  om  het  grondgebied  van  de  Unie  te  verlaten   o Ze  heeft  een  onvoorwaardelijk  verblijfsrecht  in  het   Verenigd  Koninkrijk  op  grond  van  internationaal   recht   o Het  niet  toekennen  van  het  verblijfsrecht  aan  de   Jamicaan  heeft  geen  impact  op  de  uitoefening  van  de   Europese  burgerschapsrechten  van  mevrouw   McCarthy  

 

132  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Arrest  Dereci  (2011)    Feiten   • Derdelanders  vragen  regularisatie  van  verblijf  in  Oostenrijk   op  grond  van  familieband  met  Oostenrijkse  EU-­‐burgers  die   hun  recht  op  verkeer  nog  niet  hebben  uitgeoefend    Rechtsvraag   • Leidt  de  weigering  van  het  Oostenrijkse  ministerie  van   Binnenlandse  Zaken  om  aan  verzoekers  een   verblijfsvergunning  toe  te  kennen  ertoe  dat  hun   familieleden,  burgers  van  de  Unie,  het  effectieve  genot   wordt  ontzegd  van  de  belangrijkste  aan  hun  status  van   Unieburger  ontleende  rechten?    Uitspraak  van  het  Hof   • Het  criterium  van  de  ontzegging  van  het  effectieve  genot   van  de  belangrijkste  aan  de  status  van  Unieburger   ontleende  rechten  is  van  zeer  bijzondere  aard   o Bv.  Indien  EU-­‐burger  feitelijk  verplicht  wordt  om  het   grondgebied  van  de  Unie  te  verlaten  (Ruiz   Zambrano)  of  de  jure  zijn  status  van  EU-­‐burger   dreigt  te  verliezen  (Rottman)    Men  ontneemt  Rottman  de  Duitse   Nationaliteit  na  neutralisatie  als  Oostenrijker   en  hij  zou  dus  zijn  status  als  burger  van  de   Unie  verliezen     o Conclusie  van  alle  zaken  hier    Naar  een  dubbele  jurisdictietest  voor   toepassing  van  het  EU  recht  ?    Eerste  toets    Een  effectief  grensoverschrijdend  element?   • Puur  formeel,  zoals  dubbele  nationaliteit  is  niet  voldoende   • Er  mag  geen  belemmering  zijn  door  een  nationale  maatregel   van  de  mogelijkheid  van  de  EU-­‐burger  om  naar  een  andere   lidstaat  te  gaan  (achterliggende  filosofie)    Tweede  toets    Wanneer  het  om  een  puur  interne  situatie  gaat  en   er  dus  geen  grensoverschrijdend  element  is     • Zeer  uitzonderlijk,  als  u  kan  aantonen  dat  zonder  het   verblijfsrecht  de  rechten  als  EU-­‐burger  niet  kunnen  worden   uitgeoefend     o Arrest  Bressol  (2010)    EU-­‐burgerschap  impliceert  ook  een  recht  op  gelijke  behandeling      Feiten   • Franse  Gemeenschap  beperkt  inschrijving  aantal  niet-­‐ ingezeten  studenten  voor  9  medische  en  paramedische   opleidingen   • Want  veel  inschrijvingen  van  buitenlandse  (lees:  Franse)   studenten  in  de  Waalse  onderwijsinstellingen      

 

133  

JVD  

 

Europees  Recht  

Rechtsvraag   • Is  dit  verenigbaar  met  het  beginsel  van  non-­‐discriminatie  op   grond  van  nationaliteit?    Uitspraak  van  het  Hof   • Indirecte  discriminatie  ingezeten  en  niet-­‐ingezeten   studenten  op  basis  van  woonplaatsvereiste   • Mogelijke  rechtvaardiging  wegens  volksgezondheid    Na   de  studies  trekken  de  afgestudeerde  artsen  terug  naar   Frankrijk  en  dus  te  weinig  dokters  in  de  Franse   Gemeenschap  (legitieme  doelstelling)   o Nationale  rechter  moet  nagaan  of  dergelijk  risico   bestaat   o Nationale  autoriteiten  moeten  bewijs  leveren  (dat  er   geen  ander  alternatief  is)   o Beperking  moet  noodzakelijk  en  evenredig  zijn      Het  Belgisch  Grondwettelijk  hof     • Het  quotum  kan  voor  enkele  van  de  opleidingen  wel  degelijk   worden  verantwoord  en  het  quotum  zal  dus  kunnen   ingevoerd  worden  voor  deze  richtingen     Vrij  verrichten  van  diensten     • Geregeld  in  Art.  56  –  62  VWEU   • Geregeld  in  Richtlijn  2006/123/EG  betreffende  diensten  op  de  interne  markt     • Het  begrip  “diensten”  (in  de  zin  van  Art.  57  VWEU)    Dienstverrichtingen  welke   gewoonlijk  tegen  vergoeding  gescheiden  en  ze  omvatten  werkzaamheden  van   industriële,  commerciële  of  ambachtelijke  aard  of  vrije  beroepen   o Financiële  tegenprestatie  vereist  (Vormen  van  onderwijs:  vaak  gratis  of   goedkoop)   o Het  begrip  omvat  ook  vrije  beroepen    Groot  toepassingsgebied     • Art.  56      Beperkingen  ten  aanzien  van  onderdanen  der  lidstaten  die  in  een   andere  lidstaat  dan  deze  waarin  ze  gevestigd  zijn  diensten  verrichten  moeten  zijn   opgeheven  tegen  1  januari  1970       • Zelfde  principe  als  bij  de  Cassis  De  Dijon-­‐rechtspraak   o Een  nationale  regeling  betreffende  het  verrichten  van  diensten  is   toegestaan  indien  deze  geen  discriminatie  inhoudt  tegen  een  in  een   andere  lidstaat  gevestigde  dienstverrichter   o Nationale  regels  die  zonder  onderscheid  worden  toegepast  en   gerechtvaardigd  zijn  door  dwingende  redenen  van  algemeen  belang   (“Rule  of  reason”)  en  niet  vervangen  kunnen  worden  door  minder   restrictieve  maatregelen  (proportionaliteitsprincipe)  zijn  toegelaten         

 

134  

JVD   •

 

 

Europees  Recht  

De  vraag  of  een  regeling  van  een  lidstaat,  volgens  dewelke  een  in  een  andere   lidstaat  gevestigde  onderneming  die  in  de  eerstgenoemde  lidstaat  diensten  wil   verrichten,  verplicht  is  werkvergunningen  te  bekomen  in  het  land  waar  de  dienst   wordt  verricht,  in  overeenstemming  is  met  Art.  56  VWEU   o Arrest  Rush  Portuguesa  (1990)    Verrichten  van  diensten  van  een  Portugese  onderneming  in   Frankrijk    Art.  56  en  57  VWEU  verzetten  zich  ertegen  dat  een  lidstaat  een  in   een  andere  lidstaat  gevestigde  dienstverrichter  verbiedt  om  zich   op  zijn  grondgebied  met  zijn  personeel  vrij  te  verplaatsen  of  de   verplaatsing  van  het  personeel  aan  beperkende  voorwaarden   onderwerpt  (zoals  de  voorwaarde  om  ter  plaatse  personeel  aan  te   werven,  of  de  verplichting  werkvergunningen  aan  te  vragen)    De  oplegging  van  dergelijke  voorwaarden  discrimineert  de  in  een   nadere  lidstaat  gevestigde  dienstverrichter  ten  opzichte  van  zijn  in   het  land  van  ontvangst  gevestigde  concurrenten  (deze  kunnen  hun   eigen  personeel  vrij  inzetten)  en  tast  bovendien  zijn  capaciteit  aan   om  de  prestatie  te  verrichten     o Arrest  Vander  Elst  (1994)    Belgische  onderneming  (gespecialiseerd  in  restauratie  van   gebouwen  met  architectonische  waarde)  die  met  haar  eigen   werknemers  (waarvan  sommigen  de  Marokkaanse  nationaliteit   hadden)  afbraakwerken  in  Frankrijk  wil  uitvoeren.  Bij  een  controle   van  de  Franse  arbeidsinspectie    vastgesteld  dat  de  Marokkaanse   werknemers  niet  over  een  Franse  werkvergunning  beschikken  en   volgens  de  arbeidsinspectie  was  een  visum  voor  verblijf  van  korte   duur  (wat  de  Marokkanen  wel  hadden)  niet  voldoende  om  in   Frankrijk  beroepswerkzaamheden  in  loondienst  te  mogen   verrichten    Werken  worden  stopgezet  en  Vander  Elst  krijgt  een   hoge  boete    Het  Hof  van  Justitie   • De  nodige  vergunning  is  een  extra  financiële  last  (ook  de   forse  administratieve  boete)   • Vrijheid  van  diensten  bevat  2  elementen:   o Vanuit  het  oogpunt  van  de   dienstverrichter/verstrekker   o Vanuit  oogpunt  dienstontvangers     o   Beide  door  het  concept  gevat     • Ieder  discriminatie  moet  worden  afgeschaft  (Art.  56   VWEU)!  De  verplichting  vooraf  een  vergunning  te  hebben  is   een  beperking  op  de  vrijheid  van  diensten.  Vooral  ook  het   feit  dat  er  bijdragen  aan  verbonden  zijn    Extra  last  voor  de   werkgevers  die  in  feite  zwaarder  worden  belast  dan  de   Franse  Ondernemingen    

135  

JVD  

 

Europees  Recht  

De  Marokkanen  hadden  een  geldig  visum  voor  verblijf  van   korte  duur  om  gedurende  de  voor  de  uitvoering  van  het   werk  benodigde  tijd  op  Frans  grondgebied  te  verblijven     Er  was  dus  voldaan  aan  de  in  de  lidstaat  van  ontvangst   geldende  regeling  inzake  immigratie  en  verblijf  van   vreemdelingen     • De  regeling  van  de  werkvergunning  beoogt  de  toegang  van   werknemers  uit  derde  landen  tot  de  Franse  arbeidsmarkt  te   regelen    Maar  de  Marokkanen  die  tijdelijk  worden   uitgezonden  hebben  niet  de  bedoeling  zich  op  de   arbeidsmarkt  van  Frankrijk  te  begeven  (na  het  werk  zullen   ze  terugkeren  naar  België)     o Vanuit  het  oogpunt  van  de  dienstgenieters    De  opheffing  van   discriminaties  bij  het  verrichten  van  diensten  speelt  ook  ten  gunste  van  de   dienstgenieter    Bevestigd  in  Richtlijn  2006/123/EG    Op  basis  van  de  burgerschapsrichtlijn  (2004/38)  dient  een  burger   van  de  Unie  voor  een  verblijf  van  max.  3  maanden  in  een  andere   lidstaat  (Bv.  met  het  oog  op  het  genieten  van  een  dienst)  slechts  in   het  bezit  te  zijn  van  een  geldige  identiteitskaart     o Arrest  Society  for  the  Protection  of  Unborn  Children  (SPUC)  tegen  Ierland   (1991)    Feiten   • Ierland  is  een  streng  katholiek  land  en  het  uitvoeren  van   abortussen  is  verboden  bij  wet  en  wordt  strafrechtelijk   vervolgd     • Ierse  studentenorganisatie  verstrekt  informatie  over   medische  zwangerschapsonderbreking  en  over  adressen   met  klinieken  in  Verenigd  Koninkrijk   • Ierse  strafwet    Verbod  tot  dergelijke  informatiestrekking    Prejudiciële  vraag  of  de  studentenorganisatie  deze  propaganda   mag  verspreiden?    Hof  van  Justitie   • Lidstaat  met  verbod  op  abortus  kan  dergelijke  informatie   verbieden    Het  Hof  oordeelt  dat  Ierland  het  verspreiden   van  dergelijke  informatie  door  ingezetenen  (dus  niet  van   dienstverleners  gevestigd  in  een  derde  EG-­‐Lidstaat)  mag   verbieden,  nu  het  abortus  zelf  ook  verbiedt   • Het  Hof  stelt  evenwel  dat  het  vrij  verkeer  van  diensten  ook   van  toepassing  is  op  dienst-­‐genieters  (Dienst  in  de  zin  van   art.  57  VWEU)   • Het  Hof  oordeelt  dat  iedere  EG-­‐burger  het  recht  heeft  zich  te   verplaatsen  naar  een  derde  EG-­‐Lidstaat,  om  daar  een  dienst   te  genieten  die  legaal  wordt  aangeboden    Vrouwen   kunnen  naar  buitenland  gaan  voor  een   zwangerschapsonderbreking   •

 

136  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Arrest  Josemans  (2010)    Betreffende  de  vrijheid  van  dienstverrichting    Josemans  is  een  coffeeshop-­‐eigenaar  in  Maastricht.  Via  een   reglement  van  de  stad  wordt  de  toegang  tot  coffeeshops   voorbehouden  voor  Nederlandse  ingezetenen  (lokale),  om  de   overlast  en  het  drugstoerisme  tegen  te  gaan.  In  Nederland  is  het   bezit  van  softdrugs  voor  eigen  gebruik  niet  strafbaar  en  de  verkoop   in  coffeeshops  wordt  (hoewel  bij  wet  verboden)  door  de   autoriteiten  gedoogd    Prejudiciële  vraag  of  de  reglementering  van  de  stad  Maastricht  in   strijd  is  met  het  EU-­‐recht    Hof  van  Justitie   • Het  principe  van  gelijke  behandeling  heeft  betrekking  op   alle  discriminaties,  zowel  zichtbare  als  onzichtbare.  De   maatregel  vertrekt  van  het  principe  van  de  woonplaats  (=   niet  op  nationaliteit  gebaseerd,  maar  bepaalde  straal  rond   de  gemeente),  maar  is  toch  een  gevaarlijk  referentiepunt   volgens  het  Hof,  want  hoofdzakelijk  ten  nadele  van   inwoners  van  andere  lidstaten    kan  dit  objectief   gerechtvaardigd  worden?     o Legitieme  belangen?  Ja    Tegengaan  van   drugstoerisme  en  de  daarmee  gepaard  gaande   overlast  is  een  onderdeel  van  de  drugsbestrijding     houdt  verband  met  de  handhaving  van  de  openbare   orde  alsook  met  de  bescherming  van  de  gezondheid   van  de  burgers  (zowel  op  het  niveau  van  de  lidstaten   als  op  dat  van  de  Unie)   o Maatregelen  die  het  vrij  verrichten  van  diensten   beperken,  kunnen  slechts  hun  rechtvaardiging   vinden  in  het  doel  van  bestrijding  van  het   drugstoerisme  en  de  daarmee  gepaard  gaande   overlast,  indien  zij  geschikt  zijn  om  de   verwezenlijking  van  dit  doel  te  verzekeren  en  niet   verder  gaan  dan  voor  het  bereiken  daarvan   noodzakelijk  is    Een  beperkende  matregel  kan   slechts  geschikt  orden  geacht  om  de  verwezenlijking   van  het  nagestreefde  doel  te  warborgen,  wanneer  het   bereiken  daarvan  daadwerkelijk  op  coherente  en   stelselmatige  wijze  wordt  nagestreefd     • Besluit:  in  casu  is  de  beperkende  maatregel  in  weze  niet   incoherent    Een  lidstaat  die  maatregelen  neemt  tegen  de   toestroom  van  inwoners  van  andere  lidstaten  waar  het   verboden  is    De  inbreuk  op  het  principe  van  vrij  verkeer   van  diensten  wordt  gerechtvaardigd  door  het  doel   drugstoerisme  en  overlast  tegen  te  gaan        

 

137  

JVD  

 

Europees  Recht  

Vrij  verkeer  van  kapitaal     • Er  werd  bij  het  arrest  Casati  al  gewezen  op  het  feit  dat  de  artikelen  67  en  verder   van  het  EEG-­‐Verdrag  (nu  opgeheven)  geen  directe  werking  bezaten.  Door   verschillende  handelingen  van  de  Unie  (onder  meer  deze  genomen  in  het  kader   van  de  voltooiing  van  de  interne  markt)  heeft  het  principe  van  vrij  verkeer  van   kapitaal  vastere  vorm  en  inhoud  gekregen     • Sinds  het  Verdrag  van  Maastricht  gelden  de  artikelen  63  en  64  VWEU  inzake  vrij   verkeer  van  kapitaal  (  deze  hebben  wel  directe  werking)    De  formulering  is  dan   ook  veel  strikter  dan  vroeger   o Art.  63,  lid  1  VWEU    Alle  beperkingen  van  het  kapitaalverkeer  tussen  de   lidstaten  onderling  en  tussen  de  lidstaten  en  derde  landen  zijn  verboden   o Art.  63,  lid  2  VWEU    Idem  voor  het  betalingsverkeer     o Uit  de  rechtspraak  van  het  Hof  blijkt  dat  ook  Art.  63  VWEU  een  verbod   inhoudt  van  zowel  discriminatoire  maatregelen  als  belemmeringen  die   zonder  onderscheid  van  toepassing  zijn     • Art.  65  VWEU    Uitzonderingsgronden   • Maatregelen  zonder  onderscheid  kunnen  ook  gerechtvaardigd  worden  op  basis   van  dwingende  redenen  van  algemeen  belang  (‘rule  of  reason’)  indien  zij  geschikt   zijn  en  niet  verder  gaan  dan  nodig  is  voor  het  bereiken  van  dat  doel   • Ook  kan  de  Raad  en  aanzien  van  het  kapitaalverkeer  met  derde  staten   uitzonderingen  op  het  vrij  verkeer  uitvaardigen      

B.  De  mededingingsregels  

 

Bestaan  uit  twee  afdelingen   o Regels  voor  ondernemingen   o Regels  betreffende  maatregelen  van  lidstaten   • De  EU  mededingingsregels  beogen  de  doelstelling  van  de  interne  markt  te   verwezenlijken  en  een  regime  van  eerlijke  mededinging  mogelijk  te  maken     Regels  voor  ondernemingen     • Basisvoorschriften    Art.  101  en  102  VWEU   o Art.  101  VWEU    viseert  Kartels   o Art.  102  VWEU    Misbruik  van  machtspositie     • Art.  101  VWEU   o Het  verbodsprincipe    Art.  101,  lid  1  VWEU  verbiedt  overeenkomsten,  besluiten  van   ondernemingsverenigingen  of  onderling  afgestemde  feitelijke   gedragingen  welke  de  handel  tussen  de  lidstaten  ongunstig  kunnen   beïnvloeden  en  ertoe  strekken  of  ten  gevolge  hebben  dat  de   mededinging  binnen  de  interne  markt  wordt  verhinderd,  beperkt   of  vervalst   •

 

138  

JVD  

  











 

Europees  Recht  

 “Overeenkomst  tussen  ondernemingen”    Zodra  er  een   wilsovereenstemming  tussen  partijen  is  (schriftelijk  of  mondeling)   • De  vorm  is  van  secundair  belang     “Onderneming”    Niet  alleen  rechtspersonen,  maar  ook  fysieke   personen   • Onderneming  dient  als  economisch  begrip  te  worden   begrepen  (en  valt  niet  altijd  samen  met  een  juridische   ondernemingsstructuur)    Verschillende  ondernemingen   die  tot  1  concern  behoren  en  die  tegenover  elkaar  over  geen   economische  autonomie  beschikken,  zullen  voor  de   toepassing  van  Art.  101  ,  lid  1  VWEU  als  1  onderneming   beschouwd  worden  aangezien  ze  één  economische  eenheid   vormen  (Besluit  Commissie  Christiani  &  Nielsen,  1969)     Het  gedrag  van  de  dochteronderneming  wordt  dan  aan  de   moedermaatschappij  toegerekend      “Onderling  afgestemde  feitelijke  gedraging”    Het  louter  bestaan   van  een  parallel  gedrag  is  op  zichzelf  nog  geen  onderling   afgestemde  feitelijke  gedraging.  Een  onderneming  mag  haar  gedrag   aanpassen  aan  dit  van  een  andere  onderneming,  maar  er  mag  geen   contact  zijn  met  concurrenten  om  het  gedrag  van  de  concurrent  te   beïnvloeden     “Een  besluit  van  een  ondernemersvereniging”  met   mededingingsbeperkende  bedoelingen  of  gevolgen    valt  ook   onder  het  kartelverbod     Twee  materiële  vereisten  voor  de  toepassing  van  het   verbodsprincipe   • Er  moet  worden  aangetoond  dat  de  overeenkomst  of   onderling  afgestelde  gedraging  de  handel  tussen  de   lidstaten  ongunstig  zou  kunnen  beïnvloeden    Ruim   geïnterpreteerd  en  dus  snel  vervuld   • Er  moet  verhindering,  beperking  of  vervalsing  van  de   concurrentie  zijn     De  merkbaarheidsvereiste   • Arrest  Völk  tegen  Vervaecke  (1969)   o Belgische  zaak   o Belgische  onderneming  Vervaecke  (Limburg)     Onderneming  die  bepaalde  keukenapparaten   verdeelt   o Völk  (Duitse  leverancier)  probeert  winkels  aan  hen   te  binden  door  alleenverkoopovereenkomsten  af  te   sluiten    Vervaecke  sluit  zo’n  overeenkomst     Exclusieve  afnameverplichting   o Voordeel  voor  Vervaecke    Meestal  goedkopere   aankoopprijs  

139  

JVD  

 

•

 

Europees  Recht  

o Er  werd  in  de  overeenkomst  een  minimumaantal   bepaald    Maar  Vervaecke  kan  een  stuk  minder   verkopen  (veel  minder  vraag)    Voor  Vervaecke  is   de  overeenkomst  niet  interessant   o Vervaecke  wil  de  overeenkomst  opzeggen     schadevergoeding  door  Vervaecke  aan  Völk  (niet   interessant  om  zomaar  op  te  zeggen)    Maar  de   overeenkomst  blijven  respecteren  is  ook  niet   interessant     o Zaak  komt  voor  de  nationale  rechter    Vervaecke   roept  de  toepassing  van  Art.  101  VWEU  in   o Prejudiciële  vraag    Valt  dit  binnen  de   werkingssfeer  van  Art.  101,  lid  1  VWEU?     o Interessant  arrest    Dit  is  een  minuscule   overeenkomst  tussen  2  kleine  ondernemingen     o Het  hof  heeft  voor  de  eerste  keer  een  nieuw  begrip   geïntroduceerd    ‘De  merkbaarheid’    De  concurrentievervalsing  moet  merkbaar   zijn    In  minuscule  omstandigheden    Niet   merkbaar    Kan  verwaarloosd  worden    Art.  101  is  niet  geschreven  voor  dit  soort   kleine,  beperkte  overeenkomsten     Bijna  de  doos  van  Pandora  geïntroduceerd    De  commissie   heeft  dit  aangegrepen  voor  de  rechtszekerheid  in  haar  “de   minimis”  bekendmaking  (bagatelbekendmaking)     Formulering  aan  de  hand  van  2  hypothesen   o Indien  het  gezamenlijk  marktaandeel  van  de  partijen   bij  de  overeenkomst  op  geen  van  de  relevante   markten  waarop  de  overeenkomst  van  invloed  is,   groter  is  dan  10%  voor  zover  de  overeenkomst  is   gesloten  tussen  ondernemingen  die  daadwerkelijke   of  potentiële  concurrenten  zijn  op  één  of  meer  van   deze  markten  (overeenkomsten  tussen   concurrenten)   o Indien  het  marktaandeel  van  elk  van  de  partijen  bij   de  overeenkomst  op  geen  van  de  relevante  markten   waarop  de  overeenkomst  van  invloed  is,  groter  is   dan  15%  voor  zover  de  overeenkomst  is  gesloten   tussen  ondernemingen  die  geen  daadwerkelijke  of   potentiële  concurrenten  zijn  op  één  of  meer  van  deze   markten  (overeenkomsten  tussen  niet-­ concurrenten)    Bv.  Verticale  overeenkomsten  tussen   producent  en  verdeler  

140  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Wanneer  moeilijk  te  kwalificeren  is  of  het  gaat  om   een  overeenkomst  tussen  concurrenten  dan  wel   tussen  niet-­‐concurrenten    10%-­‐drempel  van   toepassing     o Afwijkende  marktaandeeldrempels  indien  de   relevante  markt  gekenmerkt  wordt  door  het  bestaan   van  parallelle  netwerken  van  overeenkomsten  met   gelijkaardige  effecten  (Bv.  bij  de  bier-­‐  en   petroleumdistributie)    De  Geïsoleerde  overeenkomst  (1)  komt  niet   aan  de  drempel    Als  men  het  netwerk  bekijkt    Dan  komt  men   misschien  wel  aan  de  drempel      Art.  101,  lid  1  VWEU    Niet-­‐limitatieve  lijst  van  voorbeelden  van   overeenkomsten  die  aan  de  materiële  vereisten  van  Art.  101,  lid  1   VWEU  en  aan  de  merkbaarheidsvereiste  voldoen    En  dus  als   verboden  moeten  worden  beschouwd   • Bv.  Opleggen  van  prijzen,  marktverdelingsafspraken,   productieafspraken,  …     o Sanctie  bij  inbreuk  op  het  verbod  van  Art.  101,  lid  1  VWEU    De  verboden  overeenkomsten  of  besluiten  van   ondernemersverenigingen  zijn  van  rechtswege  nietig    Een   nietigheid  die  alleen  door  de  nationale  rechter  kan  worden   uitgesproken  (schadevergoeding  zal  moeten  bekeken  worden  door   de  nationale  rechter)    De  Commissie  kan  inbreuken  op  het  kartelverbod  vaststellen  en   eventueel  beboeten    Niet  verwarren  met  de  nietigheidssanctie   volgens  Art.  101,  lid  2  VWEU  die  exclusief  in  handen  van  de   nationale  rechter  berust     o Vrijstelling    Art.  101,  lid  3  VWEU    Het  verbod  kan  buiten  toepassing  worden   verklaard  voor  overeenkomsten,  besluiten  van   ondernemingsverenigingen  of  onderling  afgestemde  feitelijke   gedragingen  die  aan  4  materiële  voorwaarden  (cumulatief)   voldoen   • De  productie  of  distributie  of  economische  of  technische   vooruitgang  verbeteren   o (Nadelen  van  overeenkomsten  moeten  afgewogen   worden  tegen  de  voordelen)   o Bv.  Alleenverkoopovereenkomst  kan  ondanks  de   concurrenteibeperking  toch  de  distributie   bevorderde    Bv.  op  een  vreemde  markt  doordingen   o Bv.  Specialisatieovereenkomst  tussen  2  bedrijven  om   samen  een  goed  te  produceren  (Economies  of  scale)    

 

141  

JVD  

 

Europees  Recht  

De  gebruikers  een  billijk  voordeel  verschaffen   De  concurrentie  niet  meer  beperken  dan  nodig   (proportionaliteitsbeginsel)   • Een  rest  aan  mededinging  overlaten     De  Commissie  heeft  de  bevoegdheid  om  voor  bepaalde   overeenkomsten  Art.  101,  lid  3  VWEU  toe  te  passen  en  dus  het   verbod  buiten  toepassing  verklaren   • Groepsvrijstellingen    Door  middel  van  een  verordening   worden  gehele  categorieën  van  overeenkomsten  vrijgesteld   o Verticale  overeenkomsten  (tussen  niet-­‐ concurrenten)    Bv.  Alleenverkoopovereenkomst   o Horizontale  overeenkomsten  (tussen  concurrenten)    Bv.  Specialisatieovereenkomsten    Bv.  R&D  overeenkomsten   o Verticale  overeenkomsten  en  kartels  in  de   motorvoertuigensector   o Bepaalde  overeenkomsten,  besluiten  en  kartels  in  de   verzekeringssector   o Overeenkomsten  inzake  technologieoverdracht     • Arrest  Gründig  &  Consten     o Gründig,  een  Duitse  onderneming  in  de  audiovisuele   sector,  had  het  moeilijk  om  door  te  breken  op  de   Franse  markt.  Om  door  te  breken,  sloot  zij  een   overeenkomst  met  het  Franse  Consten,  die  het   exclusief  verkooprecht  op  het  Franse  territorium   verkreeg.  Dit  lukt  inderdaad   o Hof  van  Justitie    Het  Hof  stelde  vast  dat  de  overeenkomst   tussen  Gründig  en  Consten  viel  onder  de   verbodsbepaling  van  Art.  101,  lid  1  VWEU    De  overeenkomst  werd  echter  vrijgesteld   door  een  groepsvrijstelling  voor  verticale   overeenkomsten  (zij  waren  niet  elkaars   concurrenten  op  de  Franse  markt)  genomen   ter  uitvoering  van  Art.  101,  lid  3  VWEU   • •



  •

•

 

De  groepsvrijstellingen  voor  verticale  overeenkomsten  en   horizontale  overeenkomsten  worden  verder  toegelicht  en   aangevuld  in  richtsnoeren  van  de  Commissie     Geen  automatische  vrijstelling    De  betrokken   overeenkomst  zal  moeten  voldoen  aan  de  eisen  en  criteria   die  in  de  verordening  zijn  opgesomd        

142  

JVD  

 

Europees  Recht  

Drastische  hervorming  van  het  kartelbeleid  van  de  EU  in  2004     Decentralisatie  (Verordening  1/2003)   • Vanaf  1  mei  2004  hebben  de  nationale  rechtelijke  instanties   en  nationale  mededingingsautoriteiten  de  bevoegdheid   gekregen  om  Art.  101  VWEU  volledig  toe  te  passen  (met   inbegrip  van  lid  3)    voor  2004  was  dit  een  bevoegdheid   die  enkel  de  Commissie  toekwam     • Vanaf  1  mei  2004  wordt  de  (verplichte)  voorafgaande   aanmelding  van  overeenkomsten  bij  de  Commissie   opgeheven   o De  aanmelding  vroeger    Zo  konden  de  betrokken   ondernemingen  zekerheid  verkrijgen  omtrent  de   rechtsgeldigheid  van  hun  overeenkomsten  (Virtuele   ontheffingsprocedure    Het  voordeel  was  een  grote   rechtszekerheid)    Er  was  een  te  grote  toevloed  aan  zaken  (De   Commissie  behandelde  max.  20  zaken/jaar  en   er  waren  1000’en  aanmeldingen)   o Nu  moeten  ondernemingen  zelf  ex  ante  beoordelen   of  hun  overeenkomst  aanvaardbaar  is  in  het  licht  van   Art.  101  VWEU     o Enkel  indien  het  algemeen  belang  van  de  Unie  dit   vereist,  kan  de  Commissie  ambtshalve  bij  besluit   vaststellen  dat  Art.  101  VWEU  niet  op  een   overeenkomst    of  kartel  van  toepassing  is   (‘Mijlpaalbesluiten’)    Zo  kan  de  Commissie  meer   middelen  vrijmaken  voor  het  opsporen  en  bestrijden   van  de  meest  schadelijke  kartels      Na  5  jaar  wordt  de  nieuwe  regeling  van  Verordening  1/2003   geëvalueerd    Algemeen  positief   • Enkele  kritische  opmerkingen   o De  verschillen  die  bestaan  tussen  de   handhavingssystemen  van  de  lidstaten  (geldboeten,   bewijsstandaard)   o Het  niet  optimaal  functioneren  van  het  systeem  van   toezending  aan  de  Commissie  van  schriftelijke   beslissingen  van  nationale  rechterlijke  instanties  met   betrekking  tot  de  toepassing  van  Art.  101  VWEU       Art.  102  VWEU   o Dit  artikel  verbiedt  misbruik  van  machtspositie  op  de  interne  markt  of   op  een  wezenlijk  deel  ervan    Het  hebben  van  een  machtspositie  op  zichzelf  is  niet  verboden    Het  misbruik  is  verboden     

•

 

143  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Om  het  bestaan  van  een  machtspositie  te  bepalen    de  ‘relevante  markt’    Deze  ‘relevante  markt’  wordt  afgebakend  op  grond  van  het   geografisch  en  het  productenmarkt  criterium     o Het  geografisch  criterium    De  Michelin  zaak      In  Nederland  had  Michelin  een  quasi-­‐monopolie  voor  banden  van   vrachtwagens    Het  Hof  van  Justitie  en  de  Commissie  oordelen  dat  voor  bepaalde   autobanden  de  Nederlandse  markt  reeds  een  wezenlijk  deel  van  de   interne  markt  was  in  de  zin  van  Art.  102  VWEU     o De  zaak  wordt  complexer  met  het  2e  referentiepunt    Het  onderzoek   naar  de  relevante  productenmarkt    Bv.    Markt  voor  fototoestellen   • Als  je  een  bepaald  type  produceert    Wat  moet  dan  het   referentiepunt  zijn  in  termen  van  productenmarkt  ?    De   volledige  markt  of  beperken  tot  de  fototoestellen  die   geproduceerd  worden  voor  beroepsfotografen  ?   • Als  men  zich  beperkt  tot  de  beroepsfotografie    Meteen  de   top  en  hier  zijn  maar  een  handvol  producenten     • Een  zeer  belangrijk  element    de  substitueerbaarheid  van   het  product      De  zaak  United  Brands  (1978)   • United  Brands  =  Amerikaanse  multinational    Vooral   gespecialiseerd  in  de  productie  en  transport  wereldwijd  van   bananen  (Chiquita  bananen)     • Prijzenonderzoek  op  de  Europese  markt  van  bananen     o In  een  aantal  Europese  landen    Bananen  zijn   luxeproducten!   o In  Denemarken  Bv.  zijn  bananen  bijna  even  duur  als   alcohol     o Hoe  is  dit  mogelijk  ?    Het  zijn  dezelfde  bananen  als   bij  ons  (maar  tot  5  of  6  maal  duurder)   o De  leverancier  van  bananen  kan  bijvoorbeeld   nationale  markten  proberen  te  beschermen     • Afnemers  van  Denemarken  mogen  zich  Bv.  niet   bevoorraden  bij  andere  landen    Enkel  in  het  land  van   productie     • Bij  de  toetreding  van  Denemarken  tot  de  Europese   Gemeenschap  (1971)    De  Commissie  observeert  de  prijs   van  bananen  voor  toetreding  en  na  toetreding     o Toetreding  =  vrij  verkeer  van  goederen    Er  had   normaal  een  substantiële  verlaging  moeten  zijn  van  

 

144  

JVD  

 

Europees  Recht  

de  Deense  prijzen  voor  bananen,  tot  ongeveer  onze   prijzen  (Nederland/Duitsland)   o Commissie  stelt  vast  dat  deze  prijzen  hoog  bleven     De  interne  markt  functioneerde  niet  voor  bananen     • De  Commissie  stelt  na  onderzoek  vast  dat  de  afnemers  van   bananen  in  Nederland/Duitsland  verbod  opgelegd  kregen   door  United  Brands  om  te  verkopen  aan  Deense  afnemers   • United  Brands  bouwde  opnieuw  de  grenzen  op  tussen   Duitsland  en  Denemarken    Geen  vrij  verkeer  van  bananen   want  Deense  afnemers  konden  zich  niet  bevoorraden  bij   Duitse  leveranciers    Daarom  geen  goedkope  bananen  op   de  Deense  markt  =  Exportverbod    Duitse  leveranciers  van   bananen  mogen  niet  leveren  aan  Deense  afnemers       • We  mogen  het  niet  toelaten  dat  ondernemingen  in  de  plaats   van  lidstaten  treden  om  het  goederenverkeer  te  regelen!     Een  boetebeschikking  van  de  Commissie  aan  United  Brands   • Motivering  van  de  Commissie      Een  exportverbod  =   inbreuk  op  vrij  verkeer  van  goederen  in  het  kader  van  de   machtspositie  van  United  Brands  (want  in  de  wereldhandel   voor  bananen  heeft  United  Brands  een  absolute   machtspositie)     Het  Komt  tot  een  zaak  tussen  United  Brands  en  de  Commissie     • Standpunt  United  Brands    Je  kan  de  bananenmarkt  niet   isoleren  tot  een  aparte  markt    Je  moet  de  fruitmarkt   nemen  (dus  ook  appelen,  peren,  …  )   o Als  we  het  zo  bekijken,  heeft  United  Brands  nog  geen   3%  van  de  wereldmarkt  in  handen   o Het  hof  van  Justitie  zal  het  standpunt  van  United   Brands  verwerpen  en  het  standpunt  van  de   Commissie  volgen       • Het  Hof  moet  een  argument  geven  om  de  bananenmarkt  als   een  aparte  relevante  productenmarkt  te  justifiëren   o De  banenmarkt  vormt  wel  een  afzonderlijke  markt   volgens  het  Hof,  te  onderscheiden  van  een  markt   voor  ander  fruit,  omdat  de  banaan  een  voorkomen   heeft  evenals  een  smaak,  een  samenstelling,  een   gebruiksmogelijkheid  en  een  permanent   productieniveau  (zij  wordt  het  hele  jaar  door  in   voldoende  hoeveelheden  geproduceerd)  waardoor   zij  in  staat  is  in  de  constante  behoeften  te  voorzien   van  belangrijke  groepen  van  de  bevolking,  met  name   kinderen,  oudere  personen,  zieken    Dit  is  de   doodsteek  voor  United  Brands    

 

145  

JVD  

•

 

 

Europees  Recht  

o Op  basis  hiervan  heeft  United  Brands  een  heuse   boete  gekregen     o Deze  omschrijving  zorgt  ervoor  dat  de  banaan  als   een  apart  product  kan  worden  behandeld  en  dus  ook   een  afzonderlijke  productenmarkt  behelst     o De  meest  frequente  misbruiken  van  machtspositie  worden  als   voorbeelden  opgesomd  in  Art.  102  VWEU     Bevoegdheden  van  de  Commissie  bij  de  toepassing  van  Art.  101  –  102   VWEU   o De  Commissie  kan  inbreuken  op  Art.  101  en  102  opsporen,  vaststellen  en   kan  ook  voorlopige  matregelen  nemen     o Bevoegdheden  van  ambtenaren  van  de  Commissie  zijn  zeer  ruim      Producent  van  scheikundige  producten    Klacht  van  een  onderneming  tegen  de  onderneming  bij  de   Commissie      De  Commissie  moet  zeker  zijn      Bevoegdheden  ambtenaren  van   de  commissie    Heel  ruim    Huiszoekingen    Ondernemingen  zijn  verplicht  om  hun  medewerking  te  verlenen      Arrest  AM  &  S  Europe  Limited  tegen  Commissie  (1982)   • Zaak  over  de  grenzen  van  de  inspectiebevoegdheden  van  de   Commissie   • Australische  onderneming  met  zetel  in  Londen   • Common  Law    Legal  privilege  =  Correspondentie  tussen   de  advocaat  en  de  cliënt  is  onschendbaar  (Not  even  the   Queen  mag  daarnaar  kijken)     o Bij  het  onderzoek  door  de  Commissie    Verzamelen  van  inlichtingen  en   inspecties    De  onderzoeksbevoegdheden  van  de  Commissie  werden   aanzienlijk  uitgebreid  door  Verordening  1/2003    De  Commissie  heeft  nu  niet  enkel  de  mogelijkheid  om  kantoren  te   onderzoeken,  maar  onder  welbepaalde  voorwaarden  ook  privé   gebouwen  (Bv.  woning  van  de  directeur)     o De  Commissie  kan  dergelijke  inbreuken  sanctioneren  door  middel  van  het   opleggen  van  geldboeten  of  dwangsommen    De  geldboeten  kunnen  zeer  hoog  zijn  en  max.  10%  van  de   wereldwijde  omzet  van  de  bij  de  inbreuk  betrokken   ondernemingen  bedragen    De  omvang  van  de  boete  hangt  af  van  de  zwaarte  en  duur  van  de   inbreuk  (zware  inbreuken:  Exportverbod,  prijsafspraken,   collectieve  boycot),  de  marktpositie  van  de  ondernemingen,  de   wijze  waarop  de  inbreuk  werd  afgedwongen,  …  

146  

JVD  

 

Europees  Recht  

Vanaf  2  ondernemingen    Dan  is  de  vraag  als  je  via  een  kartel   inbreuk  pleegt    Wie  nam  dan  het  initiatief,  hoe  wordt  het  nalaven   van  de  verboden  afspraak  georganiseerd?    Ook  element  dat   medebepalend  zijn  om  de  hoogte  van  de  boete  te  bepalen     o Voorbeelden    Zaak  Johnson  &  Johnson     • Periode  van  de  eerste  seksuele  revolutie     Zwangerschapstest   • Zwangerschapstesten  worden  in  het  Verenigd  Koninkrijk  in   enorme  hoeveelheden  verkocht    Leuk  gebeuren,   democratische  prijzen  (Verkoopscijfers  van  J&J  zijn   fenomenaal)   • In  Duitsland  (na  1  januari  1973,  economische  boom  is   geweest)    Ook  hier  vinden  ze  zwangerschapstest  wel  leuk     Maar  in  Duitsland  verschrikkelijk  duur!   • Duitse  verdelers  van  geneesmiddelen  ontdekken  dat  op  de   markt  van  zwangerschapstesten  de  prijs  een  stuk   goedkoper  is  in  het  Verenigd  Koninkrijk  (Het  Verenigd   Koninkrijk  is  al  lid  van  de  EG)     • Klachten  van  Duitse  potentiële  afnemers  bij  de  Commissie     • Bij  bestelling  in  Londen  zullen  de  Londense  ondernemers   weigeren  te  leveren      Exportverbod   • Resultaat    Inbreuk  op  het  vrij  verkeer  van  goederen     Strijdigheid  met  Art.  101  VWEU      Volkswagenbeschikking   • Volkswagen  probeert  ook  op  de  Italiaanse  markt  de  VW  te   verkopen  (In  Italië  bijna  enkel  Fiat)    Volkswagen   produceert  voor  heel  Europa  maar  dringt  niet  door  in  Italië   • Ze  gaan  de  prijzen  uiterst  scherp  zetten  (  net  geen  verlies)   om  het  merk  VW  een  aanwezigheid  te  geven  op  de   Italiaanse  markt   • Duitsers  beginnen  hun  VW  te  kopen  in  Italië  (bijna  15%   goedkoper  dan  in  Duitsland)    Volkswagen  had  deze   bedoeling  niet   • Volkswagen  Duitsland  zegt  dat  er  niet  meer  verkocht  mag   worden  aan  Duitse  en  Oostenrijkse  afnemers    Een   exportverbod  voor  Italiaanse  dealers  van  VW  om  aan  Duitse   en  Oostenrijkse  afnemers  te  verkopen   •   Grote  boete  voor  Volkswagen      Vitaminekartel  (2001)   • Op  geheime  plaatsen  werden  vergaderingen  georganiseerd   om  de  markten  te  verdelen   • Niet  enkel  de  markt  werd  verdeeld  maar  ook  de  prijs  werd   bepaald   

 

147  

JVD  

 

Europees  Recht  

Initiatiefnemer  van  dit  gebeuren    De  Zwitserse  MNO   Hoffman-­‐Laroche   • De  Commissie  zal  aan  het  kartel  een  recordboete  opleggen   van  855  miljoen  euro   o De  motivering  in  interessant    De  commissie  zal  een   differentiatie  doorvoeren  van  de  kartelpartijen   o Hoffman-­‐Laroche  (de  aanstichter  van  het  kartel)   kreeg  de  grootste  boete  (462  miljoen  euro)     Kartel  van  autoglasproducenten  (2008)   • De  Commissie  kreeg  een  anonieme  tip  over  een  kartel  op  de   autoglasmarkt  en  start  een  onderzoek   • Er  werd  gevoelige  informatie  uitgewisseld   o Richtprijzen  werden  afgesproken   o Markten  werden  verdeeld   • Dit  kartel  van  4  ondernemingen  neemt  90%  van  de  markt   voor  haar  rekening  =  Absolute  machtspositie  (Art.  101   VWEU)   • Leidt  tot  hoge  boete  van  meer  dan  1  miljard  euro  voor  de   verschillende  ondernemingen  samen   o Asahi  (Japanse  onderneming)    Beweert  dat  ze  van   niets  wist    De  Commissie  zal  Asahi  bijna  geen   boete  opleggen   •



 

Belangrijk  hier    Het  Europees  mededingingsrecht  is  ook   van  toepassing  op  ondernemingen  die  buiten  de  EU  zijn   gevestigd  wanneer  hun  activiteiten  binnen  de  EU   plaatsvinden    Effectendoctrine     Amerikaanse  chipfabrikant  Intel  (2009)   • Bijna  alle  computermerken  gebruiken  de  chips  van  Intel   (Royale  verdoken  kortingen)   • Andere  kleinere  bedrijven  kunnen  absoluut  geen  voet  aan   wal  krijgen  in  de  wereld  van  de  computerproductie    1  van   deze  producenten  brengt  de  zaak  aan  het  rollen  door   officieel  een  klacht  in  te  dienen  bij  de  Europese  Commissie   • Enorm  onderzoek    Heeft  geleid  tot  de  fameuze   beschikking  met  een  recordboete  voor  1  onderneming   (door  misbruik  van  machtspositie)    Meer  dan  1  miljard   euro     Microsoft  (2004)   • Hier  heeft  het  niet  veel  te  maken  met  Art.  101  VWEU,  want   Microsoft  heeft  een  machtspositie    Dus  Art.  102  VWEU   • De  wereld  van  Microsoft  is  veel  machtiger  dan  de  wereld   van  de  Europese  Commissie   o Microsoft  huurt  uitmuntende  juristen    De   Europese  commissie  heeft  niet  de  macht  die   Microsoft  heeft   •





 

148  

JVD  

 

Europees  Recht  

Boete  wegens  misbruik  van  machtspositie  omdat  Microsoft   misbruik  maakte  van  haar  machtspositie  door  onder  andere   haar  concurrenten  te  verhinderen  software  te  ontwikkelen   die  compatibel  is  met  het  Microsoft  ‘operating  system’     Microsoft  zal  de  Boete  betwisten  (en  de  boete  wordt   verlaagd)   • Besluit    Wanneer  de  commissie  een  boete  oplegt  omwille   van  Art.  101  of  102  VWEU  wordt  dit  bijna  altijd  betwist     Makkelijk  om  te  betwisten  ?   o Op  vlak  van  ontvankelijkheid    Ja,  omdat  de  boetes   individuele  besluiten  zijn  (vroegere  term:   beschikkingen)     o Bij  het  Gerecht  zijn  dan  verschillende  situaties   mogelijk    Boete  bevestigen    Boete  verhogen    Niet  het  geval  (geen  zaken)      In  vele  arresten  wordt  de  boete  verlaagd  of   zelfs  ongedaan  gemaakt   • Door  verkeerde  inschatting  van  de   zwaarte  van  de  inbreuk   • Meestal  door  het  niet  goed  inschatten   van  de  duur  van  de  inbreuk     o Sinds  2004  heeft  de  Commissie  (door  Verordening  1/2003)  ook  de   bevoegdheid  gekregen  om  structurele  maatregelen  op  te  leggen  om   inbreuken  te  verhinderen  (Bv.  De  opsplitsing  van  een  onderneming)     Concentratiecontrole   o Vragen  of  het  vergoten  van  de  machtspositie  in  se  kan  vallen  onder  Art.   102  VWEU  Neen,  want  groei  van  een  onderneming  op  zich  is  geen   misbruik  (Door  velen  beschouwd  als  een  lacune)   o Veel  voeten  in  de  aarde  gehad  om  te  komen  tot  wetgeving      De   wetgeving  van  de  verschillende  staten  zit  niet  op  dezelfde  golflengte     o In  1989    Verordening  inzake  concentratiecontrole  die  een  preventief   toezicht  instelt  op  concentraties  met  een  communautaire  dimensie  (in   2004  gewijzigd  en  vervangen)     o De  bedoeling  was  om  een  toezicht  te  creëren  op  ondernemingen  die  al  een   machtspositie  bekleden  (fusies,  opslorpen)    Wanneer  zo’n  concentratie   een  bedreiging  is  voor  de  mededinging  op  de  Europese  markt     preventief  toezicht   o Een  concentratie  heeft  een  communautaire  dimensie  wanneer  bepaalde   drempels  (wereldomzet,  EU-­‐omzet,  …)  zijn  bereikt     Uitzondering  met  betrekking  tot  de  EU-­‐omzet    De  “single   country”-­‐uitzondering  =  Wanneer  elk  van  de  betrokken   ondernemingen  meer  dan  2/3  van  haar  totale  EU-­‐omzet  in  een  en   dezelfde  lidstaat  haalt  (dan  is  er  een  onvoldoende  graad  van   “grensoverschrijding”)   •

•

 

149  

JVD  

 

Europees  Recht  

Krantenartikel  uit  de  Volkskrant  op  6/12/12:  ‘Te  dure  Philips-­Tv  gekocht:  krijg  ik   dan  deel  van  mijn  geld  terug?’     Philips  en  zes  andere  elektronicabedrijven  hebben  zich  schuldig  gemaakt  aan   kartelvorming  en  krijgen  om  daarom  van  de  Europese  Commissie  een  gezamenlijke   boete  van  1,47  miljard  euro.  Vier  vragen,  waaronder:  kunnen  consumenten  die     jarenlang  teveel  hebben  betaald  voor  hun  computer-­  en  televisieschermen  de   schade  ergens  claimen?   Zeven  bedrijven  maakten  zich  schuldig  aan  prijsafspraken,  maar  de  boetes  die  zij   kregen  lopen  sterk  uiteen.  Hoe  wordt  de  hoogte  van  die  boetes  bepaald?   De  Europese  Commissie  heeft  daarvoor  in  2006  regels  opgesteld.  Daarin  staat  dat  de   hoogte  van  de  boete  afhangt  van  meerdere  zaken.  Zo  wordt  ze  onder  meer  gerelateerd  aan   de  omzet  van  het  betrokken  bedrijfsonderdeel.  De  boete  mag  niet  meer  bedragen  dan  10   procent  van  die  omzet.  Ook  de  aard,  omvang  en  duur  van  de  overtredingen  worden   meegewogen.  Bedrijven  die  meewerken  aan  het  onderzoek  kunnen  een  korting  krijgen  op   de  boete.   Het  bedrag  dat  Philips  nu  moet  betalen,  lag  om  die  reden  30  procent  lager  dan  de  Europese   Commissie  in  eerste  instantie  had  bepaald.  Het  bedrijf  dat  zichzelf  als  eerste  'aangeeft'  bij   de  autoriteiten  kan  zelfs  rekenen  op  totale  kwijtschelding  van  de  boete.  Het  Taiwanese   bedrijf  Chungwha,  dat  ook  deelnam  aan  het  kartel,  hoeft  daarom  geen  geld  over  te  maken   naar  Brussel.     Philips  gaat  in  beroep  omdat  het  de  hoogte  van  de  boete  'onrechtvaardig'  vindt.  Is   dat  verweer  kansrijk?   Het  bedrijf  zegt  het  niet  met  zo  veel  woorden,  maar  het  suggereert  dat  de  boete  te  hoog  is   omdat  het  bedrijfsonderdeel  dat  de  boete  kreeg  al  in  2001  werd  afgestoten.  Toen  richtte   Philips  samen  met  LG  Electronics  een  joint-­venture  op  waarin  de  desbetreffende   activiteiten  werden  ondergebracht.  Wat  de  commissie  betreft  snijdt  de  suggestie  van   Philips  geen  hout.  Een  woordvoeder  laat  weten:  'Philips  en  LG  speelden  een  beslissende  rol   in  hun  gezamenlijke  dochterbedrijf.  Bedrijven  kunnen  zich  niet  onttrekken  aan  hun   wettelijke  plichten  op  het  gebied  van  mededinging  door  een  simpele  verandering  van  hun   bedrijfsstructuur.'  De  joint-­venture  ging  overigens  in  2006  failliet.  Daar  is  dus  geen  geld   meer  te  halen.     Miljoenen  consumenten  zijn  gedupeerd,  verklaarde  eurocommissaris  Almunia   gisteren.  Hoe  groot  is  de  schade  die  de  getroffen  consumenten  hebben  geleden?   Niet  alleen  consumenten  zijn  gedupeerd.  Ook  de  producenten  van  beeldschermen  die  hun   beeldbuizen  bij  de  karteldeelnemers  kochten,  zijn  volgens  de  Europese  Commissie   benadeeld.   Hoe  groot  die  schade  in  totaal  is,  is  lastig  te  becijferen,  zegt  de  woordvoerder  van   eurocommissaris  Almunia.  'Het  is  heel  moeilijk  te  schatten  hoe  hoog  de  prijzen  geweest   zouden  zijn  als  er  geen  kartel  was  geweest.  Uit  economisch  onderzoek  weten  we  wel  dat   prijzen  gemiddeld  20  tot  30  procent  stijgen  als  gevolg  van  kartelafspraken.'              

 

150  

JVD  

 

Europees  Recht  

Kunnen  consumenten  die  zich  benadeeld  voelen  aanspraak  maken  op  een  deel  van   de  boetes  die  zijn  opgelegd?   Nee,  dat  geld  gaat  naar  de  respectievelijke  schatkisten  van  de  Europese  lidstaten.    Totaal   Verkeerd:  De  boete  gaat  naar  de  schatkist  van  de  Europese  Unie.  Consumenten  die   gedupeerd  zijn,  kunnen  met  het  onderzoek  van  de  Commissie  in  de  hand  in  hun  eigen  land   naar  de  rechter  stappen.  Weinig  betrokkenen  zullen  dat  doen,  aangezien  het  gaat  om   zogenoemde  strooischade.  Dat  is  schade  die  per  persoon  relatief  klein  is,  maar  omvangrijk   in  zijn  geheel.  Dat  soort  schade  kan  alleen  verhaald  worden  als  benadeelden  zich  verenigen   en  collectief  schade  kunnen  claimen.     Consumenten  staan  wat  dat  betreft  nog  niet  erg  sterk  in  Europa,  zegt  Sandra  de  Jong  van   de  Consumentenbond.  'Wij  lobbyen  nog  steeds  voor  goede  collectieve  schadevergoedingen,   omdat  we  vinden  dat  geld  dat  eigenlijk  van  consumenten  is  afgepakt,  ook  naar  hen  moet   terugvloeien.'     • Besluit  van  de  Commissie  van  5  december  2012   • Kartel  waarvan  Philips  de  organisator  was    Kartel  tussen  Philips  en  een  7tal   andere  bedrijven  op  de  markt  van  Flatscreenschermen   • Prijsafspraken,  marktverdelingsafspraken    Gevaarlijke  kartelprocedés   • Heeft  geleid  tot  een  artificiële  prijsverhoging  (ongeveer  30%  te  veel)   • Gezamenlijke  boete:  1,47  miljard  euro    Heel  hoge  boete   • Initiële  boete  had  hoger  gelegen    Maar  Philips  heeft  goed  meegewerkt   • Het  Taiwanees  bedrijf  Chungwha,  dat  ook  deelnam  aan  het  kartel  hoeft  geen   boete  te  betalen  omdat  het  bedrijf  al  eerste  zichzelf  had  aangegeven  bij  de   Europese  omissie    Totale  kwijtschelding  van  de  boete   Wat  kan  je  hier  tegen  doen  ?  Kan  de  consument  zijn  geld  terugkrijgen  ?    Zal   uiteindelijk  niet  veel  opbrengen  (is  individueel  gezien  een  klein  bedrag)    

 

151  

JVD  

 

Europees  Recht  

Steunmaatregelen  van  de  lidstaten   • Algemeen   o Steunmaatregelen    Complexe  aangelegenheid  (Art.  107-­‐109  VWEU)   o Zo  goed  als  alle  lidstaten  kennen  een  vorm  van  steunmaatregelen    Steun  aan  ondernemingen  of  sectoren  in  moeilijkheden    Steun  voor  ontwikkelingen  van  nieuwe  technologieën   o Vaak  sociaal-­‐economische  motieven    Keerzijde:  Kunnen  zeer   concurrentieverstorend  werken     o Art.  107,  lid  1  VWEU    “Steunmaatregelen  van  de  staten  of  in  welke  vorm  ook  met   staatsmiddelen  bekostigd,  die  de  mededinging  door  begunstiging  van   bepaalde  ondernemingen  of  bepaalde  producties  vervalsen  of   dreigen  te  vervalsen,  zijn  onverenigbaar  met  de  interne  markt,  voor   zover  deze  steun  het  handelsverkeer  tussen  de  lidstaten  ongunstig   beïnvloedt”     o 4  voorwaarden  om  te  spreken  van  overheidssteun  in  de  zin  van  Art.  107,   lid  1  VWEU    (1)  Het  moet  gaan  om  een  steunmaatregel      (2)  Die  door  de  overheid  wordt  verleend  of,  in  welke  vorm  ook,   met  staatsmiddelen  is  bekostigd  en  aan  de  overheid  is  toe  te   schrijven    (3)  Die  bepaalde  ondernemingen  of  producties  (Sectoren)   begunstigt    (4)  Die  de  mededinging  vervalst  of  dreigt  te  vervalsen  en  de  handel   tussen  de  lidstaten  ongunstig  beïnvloedt     o (1)  Steunmaatregel    Niet  gedefinieerd  in  het  VWEU    Kijken  naar  de  beslissingspraktijk  van  de  Commissie  en  de   rechtspraak  van  het  Hof  en  het  Gerecht      Binnen  steunmaatregel    verstrekken  van  een  financieel  voordeel   • Ook  het  verstrekken  van  fiscale  voordelen  en  het  verlagen   van  de  sociale  lasten  voor  een  onderneming   • Ook  het  gratis  ter  beschikking  stellen  van  bepaalde   terreinen   • SABENA-­‐Zaak   o Voorstellen  van  de  Belgische  overheid  om   overbruggingskredieten  te  verlenen  met  het  oog  op   het  vermijden  van  een  faillissement     o (2)  Met  staatsmiddelen  bekostigd    Vaste  rechtspraak    Enkel  voordelen  die  rechtstreeks  of  zijdelings   met  staatsmiddelen  worden  bekostigd  worden  als   steunmaatregelen  beschouwd  

 

152  

JVD  

 

Europees  Recht  

Met  andere  woorden    Een  (al  dan  niet  rechtstreekse)  overdracht   van  overheidsmiddelen     o (3)  Begunstiging  van  bepaalde  ondernemingen  of  bepaalde   producties    Selectiviteitvereiste    Maatregelen  die  alle  ondernemingen  zonder   onderscheid  bevoordelen  vallen  buiten  de  toepassing  van  Art.  107,   lid  1  VWEU   • Bv.  Een  algemeen  toepasselijke  belastingsvrijstelling     o (4)  De  mededinging  verstoren  of  dreigen  te  verstoren  en  het   handelsverkeer  tussen  de  lidstaten  ongunstig  beïnvloeden    In  het  algemeen  geldt  een  vermoeden  dat  een  door  de  lidstaat   verleende  steunmaatregel  de  mededinging  beperkt,  tenzij   toepassing  kan  worden  gemaakt  van  “de-­‐minimis”-­‐verordening      “De-­‐minimissteun”  is  steun  die  beneden  een  bepaalde   drempelwaarde  ligt  en  die  het  handelsverkeer  tussen  de  lidstaten   niet  ongunstig  beïnvloedt  en  de  mededinging  niet  vervalst  of  dreigt   te  vervalsen   • Onweerlegbaar  vermoeden  dat  steun  beneden  de   drempelwaarde  (over  een  periode  van  3  belastingsjaren   200.000  euro  per  onderneming)  niet  valt  binnen  het   toepassingsgebied  van  Art.  107,  lid  1  VWEU   • Hele  kleine  steunbedragen  vallen  onder  de  drempel  van   ‘merkbaar’    Dit  merkbaarheidscriterium  is  in  de  praktijk   gegroeid     Ryanair-­‐zaak  (2008)   o Charleroi    Belangrijke  luchthaven  geworden  (vooral  voor  en  door   Ryanair)   o Zonder  Ryanair  was  de  luchthaven  van  Charleroi  nooit  opgericht  geweest     Zeer  goed  voor  Charleroi  (veel  tewerkstelling)     o Waalse  Gewest    Financiële  steun  aan  Ryanair  (Bv.  kortingen  op   landingsrechten)   o Beheerder  van  de  luchthaven    Financiële  steun  (Bv.  kortingen  op   grondafhandelingsheffingen)     o Commissie  vond  dat  dit  niet  kon  op  basis  van  Art.  107  VWEU     Beschikking  tegen  Belgische  staat    Een  gedeelte  van  de  steun  was  onverenigbaar  met  de  interne  markt    Een  andere  deel  was  wel  verenigbaar  met  de  interne  markt   o Ryanair  heeft  de  beschikking  tegen  België  betwist  voor  het  Gerecht     Commissie  heeft  de  zaak  verloren    Commissie  heeft  blijk  gegeven  van  een  onjuiste  opvatting  met   betrekking  tot  de  eerste  voorwaarde  van  de  staatssteundefinitie   (Steunmaatregel)     

•

 

153  

JVD   •

•

 

 

Europees  Recht  

Het  principe  van  “onverenigbaarheid”  is  niet  absoluut   o Steunmaatregelenverbod  is  niet  absoluut   o Bepaalde  steunmaatregelen  worden  als  verenigbaar  met  de  interne   beschouwd     o Art.  107,  lid  2  bevat  reeds  de  iure  een  aantal  uitzonderingen  (limitatief   opgesomd)    Steun  van  sociale  aard  aan  individuele  verbruikers   • Bv.  verstrekken  van  goedkope  boter  in  ziekenhuizen,   rusthuizen    Steun  wegens  schade  ingevolge  van  natuurrampen    Steun  in  Duitsland  door  de  scheiding  Oost  en  West     o Art.  107,  lid  3  VWEU    Bepaalde  steunmaatregelen  kunnen  “als   verenigbaar  met  de  interne  markt  worden  beschouwd”    Bepaalde  steunmaatregelen  kwalificeren  in  overeenstemming  met   de  Europese  Interne  markt    Beleid  is  via  Soft-­‐law  tot  stand   gekomen  (Guidelines,  kaderregelingen)   • Bv.  Naar  aanleiding  van  de  financiële  crisis  heeft  de   Commissie  ook  verschillende  mededelingen  met  betrekking   tot  staatsteun  aan  banken  uitgevaardigd     o Tot  1998  kon  de  Commissie  steunmaatregelen  in  de  zin  van  Art.  107,  lid  1   VWEU  enkel  verenigbaar  verklaren  volgend  op  een  individuele   aanmelding  door  de  steunverlenende  lidstaat    Veel  inspiratie  uit  het  kartelrecht  De  Commissie  kreeg  de   bevoegdheid  om  bij  verordening  te  bepalen  welke   steunmaatregelen  verenigbaar  zijn  met  de  interne  markt      Op  basis  van  deze  bevoegdheid  heeft  de  Commissie  een  algemene   groepsvrijstellingsverordening  uitgevaardigd   • De  steunmaatregelen  die  voldoen  aan  de  erin  opgesomde   voorwaarden  zijn  verenigbaar  met  de  interne  markt  zonder   te  moeten  worden  aangemeld  bij  de  Commissie   o Bv.  KMO-­‐steun   o Opleidingssteun   o Steun  voor  kwetsbare  en  gehandicapte  werknemers     Controle   o Controleprocedure  op  steunmaatregelen    Art.  108  VWEU    Onderscheid  tussen  bestaande  en  nieuwe  steun   • Bestaande  steunmaatregelen    Art.  108,  lid  1  VWEU     voortdurend  onderzoek  door  Commissie   • Nieuwe  steunmaatregelen    Art.  108,  lid  3  VWEU     moeten  door  de  lidstaat  bij  de  Commissie  worden   aangemeld        

154  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Controle  van  bestaande  steun    Art.  108,  lid  1  VWEU   • Bestaande  steun    voortdurend  onderzoek  door  de   Commissie   • De  Commissie  kan  ‘dienstige  maatregelen’  voorstellen  welke   de  geleidelijke  ontwikkeling  of  de  werking  van  de  interne   markt  vereist      Indien  de  Commissie  een  strijdigheid  met  Art.  107  VWEU  vaststelt   • Commissie  zal  eerst  de  lidstaat  aanmanen  om  zijn   opmerkingen  te  maken   • De  Commissie  zal  dan  bepalen  dat  de  steunmaatregel  moet   worden  gewijzigd  of  ingetrokken     • Als  dit  besluit  niet  door  de  lidstaat  binnen  de  door  de   Commissie  gestelde  termijn  wordt  opgevolgd    Dan  kan  de   Commissie  zich  rechtstreeks  wenden  tot  het  Hof      Het  Hof    Wegens  de  ingewikkelde  sociaal-­‐economische  aard  van   de  materie  en  de  specifieke  controleregeling  van  Art.  108  VWEU     Geen  directe  werking  van  Art.  107  VWEU   • Benadeelde  ondernemingen  (Bv.  concurrenten  van  de   steunontvanger)  kunnen  derhalve  de  betrokken   steunmaatregel  niet  voor  de  nationale  rechter  aanvechten     o Controle  van  nieuwe  steun    Art.  108,  lid  3  VWEU   • Elke  lidstaat  moet  elk  voornemen  tot  invoering  (of   wijziging)  van  een  steunmaatregel  in  de  zin  van  Art.  107,  lid   1  VWEU  op  voorhand  bij  de  Commissie  aanmelden   • Indien  de  Commissie  van  oordeel  is  dat  het  voornemen  van   de  lidstaat  volgens  Art.  107  VWEU  onverenigbaar  is  met  de   interen  markt    De  Commissie  start  de  procedure  van  Art.   108,  lid  2  VWEU   • De  betrokken  lidstaat  kan  niet  overgaan  tot   tenuitvoerlegging  van  de  voorgenomen  steun  voor  de   eindbeslissing  van  de  Commissie  (“standstill-­‐verplichting”)   o Deze  bepaling  heeft  wel  directe  werking   o Er  is  directe  werking  wanneer  lidstaten   voorgenomen  steunmaatregelen  uitvoeren  zonder   aanmelding  bij  de  Commissie  (of  vooraleer  de   Commissie  een  eindbeslissing  heeft  genomen  over   voorgenomen  steunmaatregelen  die  werden   aangemeld)            

 

155  

JVD  

  



Europees  Recht  

Art.  4  Verordening  659/1999   • Termijn  van  2  maanden  na  ontvangst  van  een  volledige   aanmelding  voor  het  afsluiten  van  het  vooronderzoek  door   de  Commissie   • Als  de  Commissie  binnen  deze  termijn  geen  beslissing   neemt    de  steun  wordt  geacht  te  zijn  goedgekeurd     • De  lidstaat  kan  dan  (nadat  ze  de  Commissie  daarvan  op  de   hoogte  heeft  gebracht)  overgaan  tot  de  uitvoering  van  de   steun,  tenzij  de  Commissie  binnen  15  werkdagen  na   ontvangst  van  deze  kennisgeving  alsnog  een  besluit   uitvaardigt     •   Na  verloop  van  de  termijn  van  2  maanden  en  in   afwezigheid  van  een  negatieve  beslissing  van  de  Commissie   mag  de  lidstaat  zijn  voornemen  uitvoeren  en  valt  de   steunmaatregel  onder  het  regime  van  bestaande  steun     Stel  dat  de  Belgische  overheid  steun  wil  verlenen  aan  Brussels   Airlines Kleine  financiële  ingreep    faillissement  vermijden (steun  is  dringend  nodig)   • Maar:  wachten  op  de  reactie  van  de  Commissie   (onverwijld?)    Volgens  de  rechtspraak  moet  ze  binnen  de   2  maand  reageren,  dit  is  ‘good  governance’  

  •

 

Terugvordering  van  illegale  steun   o De  Commissie  concludeert  bij  het  afsluiten  van  het  onderzoek  dat  de  steun   die  reeds  is  uitgevoerd  onverenigbaar  is  met  de  interne  markt    De   lidstaat  zal  alle  maatregelen  moeten  nemen  om  de  steun  van  de   begunstigde  terug  te  vorderen  (Art.  14,  lid  1  Verordening  659/1999)    Uitzondering  voor  terugvordering    in  strijd  met  een  algemeen   beginsel  van  het  Unierecht  of  wanneer  de  steun  verjaard  is     o Indien  de  begunstigde  onderneming  weigert  om  de  volgens  het  EU-­‐recht   ten  onrechte  toegekende  steun  terug  te  betalen,  moet  de  lidstaat  deze   voor  de  nationale  rechterlijke  instanties  terugvorderen    Situatie  herstellen    De  terug  te  vorderen  som  omvat  het  bedrag   van  de  uitgekeerde  steun  met  rente  tegen  een  door  de  Commissie   vastgesteld  percentage  (Rente  vanaf  de  dag  waarop  de  steun  voor   de  begunstigde  beschikbaar  was  tot  de  datum  van  de   daadwerkelijke  terugbetaling)     o Beaulieu  zaak  (1990)    Beaulieu    Belgische  Tapijtenproducent    Kreeg  in  de  jaren  ‘80  veel  steun  van  de  overheid  (750  miljoen  BEF)    Juist  over  de  grens  met  Frankrijk  ook  een  Belgische   tapijtenproducent  die  geen  steun  ontving    Oneerlijke   concurrentie  volgens  hen    Klacht  bij  de  Commissie  wegens   concurrentievervalsing  (België  schendt  de  regels  flagrant)  

156  

JVD  

    



 

Europees  Recht  

De  Commissie  vroeg  in  een  beschikking  dat  de  steun  moest  worden   teruggevorderd  (dit  was  de  allereerste  keer  dat  de  Commissie  dit   vroeg)   Volgens  België  heeft  de  Commissie  die  bevoegdheid  niet     Dus  naar  het  Hof    Commissie  tegen  België   • België  werd  veroordeeld  wegens  het  niet  uitvoeren  van  de   beschikking     • Beaulieu:  “Het  geld  is  verdwenen  in  de  onderneming”    Ze   hadden  hun  bedrijfsstructuur  helemaal  gewijzigd  om  het   geld  onvindbaar  te  maken.  En  ze  argumenteerden  dat  ze  het   te  goeder  trouw  hadden  ontvangen    Ze  weigerden  te   betalen     Belgische  rechtbank  van  koophandel   • België  eiste  dat  Beaulieu  het  geld  zou  teruggeven   • Beaulieu  verloor  en  moest  dus  terugbetalen   • Ook  in  Beroep  en  Cassatie  verloren    

157  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deel  VII:  Externe  betrekkingen    

• •

•

• •

Externe  betrekkingen  van  de  Unie    Het  optreden  van  de  Unie  ten  aanzien  van   en  met  derde  landen  en  internationale  organisaties   Associatie    Een  bevoorrechte  relatie  ontwikkelen  met  andere  landen  die   geassocieerd  worden  met  de  EU     Noodzaak  van  een  extern  beleid  op  het  niveau  van  de  Unie  was  een  logisch  gevolg   van  de  interne  dynamiek  van  de  Europese  integratie   o De  interne  markt  vereist  dat  de  Unie  vaak  als  eenheid  optreedt  (of  ten   minste  de  lidstaten  hun  extern  beleid  op  een  aantal  domeinen   coördineren)   (Extern  optreden  geregeld  in  Titel  V,  Hoofdstuk  I  van  het  VEU  en  in  het  Vijfde   Deel  van  het  VWEU)   Niet  langer  enkel  de  traditionele  onderwerpen  (zoals  handel)    steeds  meer   belang  op  andere  domeinen    

A.  De  internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  Unie  

  •

•

•

•

•

 

Internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  Unie  (die  haar  toelaat  om   internationaal  op  te  treden  en  dus  verdragen  te  sluiten)     Oude  Art.  281  VEG    Gemeenschap  bezit  rechtspersoonlijkheid  (algemene   bepaling  dus  het  gaat  om  “internationale  rechtspersoonlijkheid”)   o AETR  zaak  (1971)    Internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  EG  wordt   uitdrukkelijk  bevestigd     Voor  de  EU  was  dit  niet  expliciet  in  het  Verdrag  geregeld   o Oude  Art.  24  VEU  voorzag  dat  de  Raad  (ter  uitvoering  van  het  GBVB)   overeenkomsten  kon  sluiten  met  derde  landen   o Art.  38  VEU  bepaalde  hetzelfde  voor  de  PJSS     Derde  landen  erkenden  de  internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  EU     Door  het  wegvallen  van  de  pijlerstructuur  en  het  onderscheid  tussen  de  EU  en   EG,  heeft  het  Verdrag  van  Lissabon  een  einde  gemaakt  aan  het  onderscheid   tussen  de  internationale  rechtspersoonlijkheid  van  de  EU  en  de  EG  en  derhalve   ook  aan  de  controverse  omtrent  de  rechtspersoonlijkheid  van  de  EU    De  Unie   treedt  in  plaats  van  de  EG   o Het  huidige  Art.  47  VEU  bepaalt  dat  de  Unie  rechtspersoonlijkheid  bezit     De  toekenning  van  deze  rechtspersoonlijkheid  maakt  het  voor  de  Unie  mogelijk   om     o Akkoorden  te  onderhandelen  en  te  sluiten   o Lid  te  worden  van  internationale  organisaties   o Toe  te  treden  tot  internationale  akkoorden     o Let  wel    De  uiteindelijke  uitoefening  van  deze  rechten  en  plichten  blijft   onderworpen  aan  het  principe  van  de  toegekende  bevoegdheid   158  

JVD  

 

Europees  Recht  

B.  Doelstellingen  en  coherentieverplichting     •

• •

                             

•

Een  van  de  doelstellingen  van  het  Verdrag  van  Lissabon  was  te  zorgen  voor  een   effectiever,  meer  daadkrachtig  en  coherent  extern  beleid  van  de  Unie     Coherentie  impliceert   o Het  ontbreken  van  tegenstrijdigheden   o Het  nastreven  van  compatibiliteit   o Het  creëren  van  synergie  tussen  de  verschillende  beleidsdomeinen     Art.  21,  lid  1  en  2  VEU  bevatten  de  algemene  principes  die  het  gehele  extern   optreden  van  de  Unie  sturen     Art.  21,  lid  3  VEU  versterkt  verder  de  horizontale  coherentieverplichting  (tussen   de  beleidsdomeinen  van  de  Unie)   o Deze  bepaling  is  de  lex  specialis  voor  het  extern  beleid  van  het  algemeen   coherentieprincipe  en  heeft  betrekking  tot    De  coherentie  tussen  de  externe  beleidsdomeinen    De  coherentie  tussen  de  interne  beleidsdomeinen  met  een  externe   dimensie     o De  huidige  coherentiebepaling  richt  zich  niet  langer  alleen  tot  de   Commissie  en  de  Raad,  maar  ook  tot  de  hoger  vertegenwoordiger  van  de   Unie  voor  buitenlandse  zaken  en  veiligheid     o Deze  bepaling  valt  onder  de  bevoegdheid  van  het  Hof  (vroeger  niet)    Delicate  afweging  tussen  juridische  criteria  (Bv.  procedurele   verplichtingen)  en  een  politieke  beoordeling  (valt  niet  onder  de   bevoegdheid  van  het  Hof)     o Ondanks  deze  specifieke  coherentieverplichting  (Art.  21,  lid  3  VEU)   kunnen  problemen  van  coherentie  tussen  de  verschillende   beleidsdomeinen  (ingevolgde  de  in  institutionele  structuur  van  de  Unie  en   de  mogelijke  bevoegdheidsproblemen)  niet  uitgesloten  worden     Ook  via  de  instellingen  wordt  geprobeerd  de  coherentie  verder  te  versterken  

159  

JVD  

 

Europees  Recht  

C.  De  externe  bevoegdheid  van  de  Unie  (materiële  bepalingen)     Het  bestaan  van  een  externe  bevoegdheid     • De  basis  voor  een  EU-­‐bevoegdheid,  zowel  bij  het  interne  als  het  internationale   optreden,  steunt  op  het  principe  van  de  toegekende  bevoegdheden  (Art.  5  VEU)     Overgedragen  door  de  lidstaten     • Rechtspraak  van  het  Hof    In  de  motivering  van  het  besluit  houdende  de  sluiting   van  een  overeenkomst  moet  een  aanduiding  zijn  van  de  substantiële  (materiële)   en  procedurele  rechtsgrondslag   o De  keuze  van  rechtsgrond  moet  gebaseerd  zijn  op  objectieve  gegevens,  in   het  bijzonder  het  doel  en  de  inhoud,  die  vatbaar  zijn  voor  rechterlijke   toetsing    De  EU  zal  voor  het  sluiten  van  internationale  overeenkomsten   steeds  de  juridische  basis  uit  het  VEU  of  VWEU  moeten  aangeven  waarop   de  overeenkomst  is  gebaseerd     o Deze  aanduiding  is  niet  aangegeven  n  inde  overeenkomst  zelf    Maar  in   het  besluit  houdende  de  sluiting  van  de  overeenkomst  (De  keuze  van   juridische  basis  is  een  internrechtelijke  kwestie    moet  niet  besproken   worden  met  de  contracterende  partij)     o In  de  praktijk    Nadat  de  overeenkomst  is  ondertekend  door  elk  van  de  partijen    Ratificatieprocedure    Eens  deze  interne  procedures  zijn  afgerond  wordt  het  besluit   gepubliceerd  in  het  publicatieblad  (tekst  van  de  overeenkomst   wordt  aan  het  besluit  toegevoegd)     • De  expliciete  externe  bevoegdheid  van  de  Unie   o Oorspronkelijk  weinig  expliciete  rechtsgrondslagen  om  een  extern  beleid   te  voeren    Art.  207  en  217  VWEU  om  handelsakkoorden  en   associatieakkoorden  te  sluiten  met  derde  landen     o Er  werd  ook  veelvuldig  gebruik  gemaakt  van  de  ‘kapstokbepaling’  van  Art.   352  VWEU  (Het  oude  Art.  308  VEG)    Het  oude  Art.  308  VEG  bepaalde  dat  de  Gemeenschap  kon  optreden   om  de  doelstellingen  van  de  gemeenschappelijke  markt  te   verwezenlijken,  ook  al  voorzag  het  Verdrag  niet  in  de  daartoe   vereiste  bevoegdheden      De  huidige  bepaling  is  niet  beperkt  en  schrijft  voor  dat  de  Unie  kan   optreden  “in  het  kader  van  de  beleidsgebieden  van  de  Verdragen”.   Tevens  expliciet  opgenomen  dat  dit  niet  kan  leiden  tot   harmonisatie  van  die  domeinen  die  door  de  Verdragen  expliciet   zijn  uitgesloten  en  dat  tevens  geen  beroep  kan  gedaan  worden  op   deze  bepaling  voor  doelstellingen  van  het  GBVB  en  bij  toepassing   van  het  Art.  40  steeds  moet  in  acht  genomen  worden      

160  

JVD  

 

Europees  Recht  

Deze  residuaire  bevoegdheidsbepaling  blijft  duidelijk  aan  strikte   voorwaarden  en  procedurele  vereisten  onderworpen   • De  Raad  stelt  bij  unanimiteit,  op  voorstel  van  de  Commissie   en  na  goedkeuring  door  het  Europees  Parlement,  de   passende  bepalingen  vast   • Een  beroep  op  deze  bepaling  is  enkel  mogelijk  indien  er   geen  andere  materiële  bevoegdheid  kan  gevonden  worden     o De  noodzaak  om  een  beroep  te  doen  op  Art.  352  VWEU  werd  dan  ook   deels  opgevangen  door  een  sterke  uitbreiding  van  de  materiële   beleidsdomeinen  waarop  de  voormalige  Gemeenschap  actief  werd  en  de   invoering  van  nieuwe  rechtsgrondslagen  in  de  Europese  Akte  en  vooral   de  daaropvolgende  verdragswijzigingen    Zo  werd  in  sommige  materies  expliciet  bepaald  dat  de  toenmalige   Gemeenschap  overeenkomsten  met  derde  landen  kon  sluiten  (Bv.   milieu,  ontwikkelingssamenwerking)    In  andere  materies  werd  dan  weer  voorzien  dat  de  Gemeenschap   de  samenwerking  met  derde  landen  kon  bevorderen  (Bv.   onderwijs,  cultuur,  volksgezondheid)    Het  Verdrag  van  Lissabon  voegde  ook  een  uitdrukkelijke   rechtsgrond  toe  om  overeenkomsten  te  sluiten  betreffende  de   terugname  van  onderdanen  van  derde  landen  door  het  land  van   herkomst  of  oorsprong  (“Readmission”)     o   Deze  materiële  rechtsgronden  voorzien  dus  in  een  uitdrukkelijke   bevoegdheid  om  extern  op  te  treden     De  impliciete  externe  bevoegdheid  van  de  Unie   o Rechtspraak  omtrent  de  doctrine  van  de  impliciete  bevoegdheden   (implied  powers)    Verminderde  ook  de  noodzaak  om  een  beroep  te   doen  op  Art.  352  VWEU    AETR  zaak  (1971)   • Het  is  niet  nodig  dat  het  Verdrag  expliciet  de  bevoegdheid   verleent  om  een  akkoord  met  een  derde  land  te  sluiten     Deze  bevoegdheid  kan  ook  stilzwijgend  (impliciet)   aanwezig  zijn  in  het  Verdrag  of  kan  voortvloeien  uit   handelingen  die  door  de  instellingen  van  de  Unie  in  het   kader  van  die  verdragsbepalingen  zijn  genomen     o Latere  rechtspraak  Krämer  (1976)  en  Advies  1/76  (1977)    Een  externe   impliciete  bevoegdheid  kan  ook  bestaan  indien  de  Unie  intern   bevoegdheid  is  om  een  bepaalde  doelstelling  te  verwezenlijken  en  het   sluiten  van  een  akkoord  met  een  derde  land  noodzakelijk  is  om  deze   doelstelling  te  kunnen  verwezenlijken  (Deze  externe  bevoegdheid  hangt   dus  af  van  een  interne  bevoegdheid)    Indien  internationaal  optreden  door  de  Unie  niet  noodzakelijk  is   om  een  interne  doelstelling  te  verwezenlijken,  dan  heeft  de  Unie   ook  niet  de  bevoegdheid  akkoorden  te  sluiten     

•

 

161  

JVD  

 

Europees  Recht  

  Poging  om  deze  complexe  materie  te  codificeren  in  het  Verdrag  van  Lissabon    Art.   216  VWEU:  “1.  De  Unie  kan  een  overeenkomst  met  een  of  meer  derde  landen  of   internationale  organisaties  sluiten  wanneer  de  Verdragen  daarin  voorzien  (expliciet)  of   wanneer  het  sluiten  van  een  overeenkomst  ofwel  nodig  is  om,  in  het  kader  van  het  beleid   van  de  Unie,  een  van  de  in  de  Verdragen  bepaalde  doelstellingen  te  verwezenlijken,  of   wanneer  daarin  bij  een  juridisch  bindende  handeling  van  de  Unie  is  voorzien  of  wanneer   zulks  gevolgen  kan  hebben  voor  gemeenschappelijke  regels  of  de  strekking  daarvan  kan   wijzigen  (impliciet).  2.  De  door  de  Unie  gesloten  overeenkomsten  zijn  verbindend  voor  de   instellingen  van  de  Unie  en  voor  de  lidstaten”     De  aard  van  de  externe  bevoegdheid     • De  exclusieve  externe  bevoegdheid  van  de  Unie   o Indien  de  bevoegdheid  van  de  Unie  exclusief  is,  is  ieder  parallel  optreden   van  de  nationale  lidstaten  uitgesloten    De  Unie  kan  exclusief  bevoegd   zijn  omdat  hetzij  het  Verdrag  hierin  expliciet  voorziet,  hetzij  die   bevoegdheid  afgeleid  (impliciet)  is     o Het  Verdrag  van  Lissabon  heeft  gepoogd  de  ter  zake  bestaande   rechtspraak  te  codificeren      Art.  2,  lid  1  VWEU    verwijzing  naar  de  exclusieve  bevoegdheid   van  de  Unie   • Enkel  de  Unie  kan  optreden   • Lidstaten  kunnen  enkel  optreden  na  machtiging  door  de   Unie  of  ter  uitvoering  van  de  handelingen  van  de  Unie      Art.  3,  lid  1  VWEU    opsomming  van  de  relevante  domeinen   waarvoor  een  expliciete  exclusieve  bevoegdheid  is  opgenomen   • De  douane-­‐unie   • Vaststelling  van  mededingingsregels  (nodig  voor  de   werking  van  de  interne  markt)   • Monetair  beleid  voor  de  Eurozone   • Instandhouding  van  de  biologische  rijkdommen  van  de  zee   (in  kader  van  het  gemeenschappelijk  visserijbeleid)   • De  gemeenschappelijke  handelspolitiek      Art.  3,  lid  2  VWEU    Mogelijke  impliciete  exclusieve  bevoegdheid   • Sluiten  van  een  internationale  overeenkomst  door  de  Unie,   indien  die  noodzakelijk  is  om  de  Unie  in  staat  te  stellen  haar   interne  bevoegdheid  uit  te  oefenen  of  indien  die  sluiting   gevolgen  kan  hebben  voor  gemeenschappelijke  regels  of  de   strekking  daarvan  kan  wijzigen              

 

162  

JVD   •

•

 

 

Europees  Recht  

De  gedeelde  externe  bevoegdheid  van  de  Unie   o Tweeledig  onderscheid    Concurrerende  bevoegdheid  (Art.  2,  lid  2  VWEU)    Zowel  de  Unie   als  de  lidstaten  zijn  bevoegd  om  op  te  treden,  maar  van  zodra  de   Unie  haar  bevoegdheid  opneemt,  verliezen  de  lidstaten  hun   bevoegdheid  om  op  te  treden  en  wordt  het  dus  een  exclusieve   bevoegdheid   • In  Art.  4,  lid  1  en  2  VWEU    domeinen  opgesomd   o Interne  markt   o Sociaal  beleid   o Milieu   o Consumentenbescherming   o Vervoer   o …      Parallelle  of  complementaire  gedeelde  bevoegdheid    De  Unie  en   de  lidstaten  zijn  én  blijven  beiden  bevoegd.  De  lidstaten  behouden   derhalve  hun  bevoegdheid  zelfs  indien  de  Unie  beslist  op  te  treden   • In  Art.  4,  lid  3  en  4  VWEU  beleidsterreinen  opgesomd   o Onderzoek   o Technologische  ontwikkeling   o Ontwikkelingssamenwerking   o Humanitaire  hulp     o  Ook  nog  de  mogelijkheid  van  een  coördinerende,  aanvullende  en   ondersteunende  bevoegdheid  van  de  Unie  (Art.  2,  lid  5  en  Art.  6  VWEU)     Gemengde  akkoorden   o Als  de  Unie  geen  bevoegdheid  heeft  om  een  akkoord  te  sluiten,  zijn  het  de   lidstaten  die  bevoegd  blijven   o In  sommige  gevallen  zullen  de  akkoorden  gesloten  met  derde  landen  of   internationale  organisaties  gemengde  akkoorden  zijn    Zowel  de  Unie  als   de  lidstaten  als  een  derde  land  of  internationale  organisatie  zijn  partij     o In  de  praktijk  vaak  het  geval  dat  in  een  akkoord  bepaalde  delen  onder  de   exclusieve  bevoegdheid  van  de  Unie  vallen  en  andere  onder  de  exclusieve   bevoegdheid  van  de  lidstaten.  Het  is  eveneens  mogelijk  dat  er  sprake  is   van  een  gedeelde  bevoegdheid  omtrent  een  bepaalde  materie  (expliciet   uit  het  Verdrag  of  leer  van  de  impliciete  bevoegdheden)    Bv.  De  expliciet  in  het  verdrag  voorziene  gedeelde  bevoegdheid   inzake  ontwikkelingssamenwerking    De  Unie  is  niet  exclusief   bevoegd  voor  ontwikkelingssamenwerking,  maar  kan  wel   zelfstandig  een  akkoord  sluiten  op  grond  van  Art.  211  VWEU   zolang  het  akkoord  voornamelijk  beoogt  bij  te  dragen  tot  de   verwezenlijking  van  de  doelstellingen  zoals  deze  vervat  zijn  in  Art.   208  VWEU  en  Art.  21  VEU  en  de  andere  partij  een   ontwikkelingsland  is   • Art.  211  VWEU    Unie  treedt  alleen  op  en  lidstaten   behouden  hun  bevoegdheden  

163  

JVD  

 

Europees  Recht  

In  de  uitoefening  van  deze  bevoegdheden  is  het  mogelijk  dat   de  lidstaten  verkiezen  om  binnen  het  EU-­‐kader  op  te  treden   of  door  opname  van  bepalingen  die  behoren  tot  de   bevoegdheid  van  de  lidstaten    Sprake  van  een  gemengd   akkoord     Het  gemengd  karkater  van  een  akkoord  is  op  juridische  gronden  gestoeld,   maar  is  in  de  praktijk  vaak  door  politieke  of  pragmatische  overwegingen   ingegeven       Belangrijk  gevolg    De  periode  nodig  voor  de  sluiting  van  deze   gemengde  akkoorden  wordt  aanzienlijk  verlengd.  Het  akkoord  moet   immers  door  de  Unie  en  door  elke  lidstaat  afzonderlijk,  volgens  diens   grondwettelijke  bepalingen  geratificeerd  worden    oplossing  om  hieraan  tegemoet  te  komen    De  (voorlopige)   inwerkingtreding  van  bepalingen  die  behoren  tot  de  exclusieve   bevoegdheid  van  de  Unie  (Bv.  handel)     Het  Verdrag  van  Lissabon  doekt  de  praktijk  van  de  gemengde  akkoorden   niet  op    Bv.  Het  vrijhandelsakkoord  met  de  Republiek  Korea  na  de   inwerkingtreding  van  het  Verdrag  van  Lissabon  is  een  gemengd   akkoord     Gemengde  procedure  bij  negotiatie-­‐onderhandelingen  met  derde  landen    Door  Commissie  genegotieerd,  niet  samen  met  de  lidstaten   (kunnen  er  wel  toezicht  op  uit  oefenen  en  hebben  kunnen   overleggen)    Akkoorden  sluiten    Ratificeren  door  lidstaten  (zal  gemiddeld  3   jaar  duren    niet  goed  voor  de  internationale  credibiliteit  van  de   EU)    Bijna  alle  belangrijke  akkoorden  zijn  gemengde    Bv.  Akkoord  met  Mexico:  wil  niet  als  ontwikkelingsland  beschouwd   worden,  in  akkoord  wel  bepaalde  bepalingen  in  verband  met   ontwikkelingshulp.     •

o

o

o

o

  Keuze  voor  rechtsgrondslag     • De  keuze  van  rechtsgrond  kan  ook  implicaties  hebben  voor  de  wijze  van   besluitvorming  en  dus  ook  voor  de  actoren  die  daarbij  betrokken  worden     • In  veel  gevallen  beoogt  de  Unie  meerdere  doelstellingen  na  te  streven  bij  het   sluiten  van  een  akkoord  en  in  die  gevallen  moet  gezocht  worden  naar  de   hoofddoelstelling  van  de  overeenkomst   o De  doelstellingen  die  hieraan  subsidiair  zijn,  worden  door  de   hoofddoelstelling  ‘geabsorbeerd’    Men  kan  dan  terugvallen  op  de  enkele   rechtsgrondslag  van  de  hoofddoelstelling  

 

164  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Enkel  als  een  akkoord  2  of  meerdere  doelstellingen  beoogt  te  bereiken,   zonder  dat  de  ene  doelstelling  ondergeschikt  is  aan  de  andere    2  of  meer   rechtsgrondslagen  voor  de  sluiting  van  de  overeenkomst   o Een  dubbele  rechtsgrondslag  kan  niet  als  de  besluitvormingsprocedures   niet  compatibel  zijn  of  de  prerogatieven  van  het  Europees  Parlement   worden  aangetast    

D.  De  uitoefening  van  de  externe  bevoegdheden  door  de  Unie  

  Sluiten  van  akkoorden  (procedurele  bepaling)   • Art.  218  VWEU    regelt  de  wijze  waarop  de  Unie  akkoorden  met  derde  landen   kan  sluiten  indien  er  een  expliciete  of  impliciete  bevoegdheid  is   o Deze  procedurele  bepaling  geldt  in  de  regel  voor  alle  gebieden  van  het   Unierecht  en  dus  ook  voor  het  GBVB  en  PJSS  waarvoor  vòòr  het  Verdrag   van  Lissabon  een  afzonderlijke  procedure  gold.  (Let  wel,  ook  nu  nog  zijn   er  voor  het  GBVB  bijzondere  voorschriften)     • De  Commissie  kan  aanbevelignen  formuleren  aan  de  Raad   o Indien  exclusief  of  hoofzakelijk  GBVB    De  Hoge  vertegenwoordiger   formuleert  de  aanbevelingen     • De  Raad  wijst  de  onderhandelaar  of  het  hoofd  van  het  onderhandelingsteam  van   de  Unie  aan    Onderhandelingsrichtsnoeren  +  machtigign  tot  opening  van  de   onderhandelingen   o GBVB-­‐akkoorden    Onderhandeld  door  de  Hoge  vertegenwoordiger   o Andere  gevallen    De  Commissie     o De  onderhandelaar  wordt  bijgestaan  door  een  speciaal  comité     • Nadat  de  tekst  is  onderhandeld  kan  de  Raad  het  akkoord  ondertekenen  en  sluiten   o Wijze  waarop  de  Raad  een  odnerhandelignsmandaat  geeft  en  waarop  ze   het  akkoord  sluit    hangt  af  van  de  materie    Algemene  regel    Raad  beslist  met  gekwalificeerde  meerderheid    Indien  de  materie  intern  onder  de  unanimiteitsvereiste  valt   (Associatieakkoorden;  economische,  financiële  en  technische   samenwerkingsakkoorden  met  kandidaat-­‐lidstaten)    Raad  beslist   met  unanimiteit      Bv.  Toetreding  van  de  Unie  tot  het  EVRM   • Unanimiteit   • +  interne  ratifictaie  in  alle  lidstaten  (Art.  218,  lid  8  VWEU)                    

165  

JVD  

 

Europees  Recht  

In  de  loop  de  jaren    Pogingen  om  de  rol  van  het  Europees  Parlement  te   versterken   o In  Verdrag  van  Lissabon  Goedkeuringsvereiste  van  het  Europees   Parlement  is  nodig  voor    Het  akkoord  met  betrekking  tot  de  toetreding  tot  het  EVRM    Akkoorden  met  een  materie  waarvoor  de  gewone  wetgevende   procedure  wordt  toegepast  of  akkoorden  waarvoor  een  bijzondere   wetgevingsprocedure  geldt  waarbij  de  goedkeuring  van  het   Europees  Parlement  vereist  is   o   Geldt  niet  voor  akkoorden  die  vallen  onder  het  GBVB     o Art.  218,  lid  10  VWEU    Steeds  geldt  dat  het  Europees  Parlement   onmiddellijk  en  volledig  geïnformeerd  wordt  in  alle  fases  van  de   procedure     • Mogelijkheid  om  het  Hof  om  een  advies  te  verzoeken  omtrent  de  verneigbaarheid   van  een  voorgenomen  overeenkomst  (Art.  218,  lid  11  VWEU)   o Ook  bepalignen  betreffedne  de  mogelijke  schorsing  van  een  akkoord  (Art.   218,  lid  9  VWEU)     Instrumenten  van  het  extern  beleid     • De  Unie  kan  ook  via  autonome  (unilaterale)  maatregelen  (zoals  verordenignen  en   besluiten)  ingrijpen  in  het  externe  gebeuren   • Het  meest  voor  de  hand  liggende  blijft  natuurlijk  het  slutien  van  akkoorden  met   derde  landen  (of  internationale  organisaties)     • Multilaterale,  bi-­‐regionale  en  bilaterale  overeenkomsten   o Multilateraal    In  het  kader  van  de  WTO     o Bilateraal    Associatieakkoorden   • Meest  verregaande  samenwerking  met  derde  landen   • Organiseren  soms  een  “pre-­‐toetreding”  (Bv.  Turkije)   • Kunnen  soms  ook  de  vorm  van  een  bi-­‐regionaal  akkoord   aannemen    Bilaterale  vrijhandelsakkoorden   • Met  Korea,  Colombia,  Peru   • Kunnen  evolueren  naar  bi-­‐regionale  handelsakkoorden    Samenwerkings-­‐  en/of  partnerschapsakkoorden   • Met  Rusland,  Oekraïne,  Mexico    Sectoriële  akkoorden   • Handelsakkoorden,  technische,  wetenschappelijke,   economische,  samenwerking  op  vlak  van  onderwijs,  visa,  …           •

 

166  

JVD   •

 

Europees  Recht  

Het  Verdrag  voorziet  ook  in  het  nemen  van  beperkende  maatregelen    Zowel   tegen  derde  landen  als  tegen  individuen  =  Smart  sanctions  (Art.  215  VWEU  en   Art.  75  VWEU   o Bv.  De  bevriezing  van  tegoeden   o Solidariteitsclausule  (Art.  222  VWEU)  

  Het  extern  optreden  door  de  Unie     • Taakverdeling  bij  het  sluiten  van  akkoorden    Art.  218  VWEU  (deze  vindt  men   ook  terug  in  de  beleidsvoering  van  de  Unie  naar  de  buitenwereld  toe)     • Vroeger    Deze  taak  van  vertegenwoordiging  was  vooral  weggelegd  voor  de   Commissie,  bijgestaan  of  gecontroleerd  door  gespecialiseerde  Raadsinstanties.   De  rol  van  het  Parlement  was  beperkt     • Coherentie  verder  versterken    Door  middel  van  de  dubbele  functie  van  de  Hoge   vertegenwoordiger  als  vicevoorzitter  van  de  Commissie  (Art.  18,  lid  4  VEU)   o Door  de  overname  van  de  portefeuille  van  de  Commissaris  voor  externe   betrekkingen   o Door  het  voeren  als  mandataris  van  de  Raad  van  het  GBVB  van  de  Unie   o Het  optreden  als  permanente  voorzitter  van  de  Raad  Buitenlandse  Zaken   (Art.  18,  lid  2  VEU)     o De  opname  van  de  post  van  voorzitter  van  de  Europese  Raad  (Art.  15   VEU)  zou  er  verder  ook  toe  moeten  bijdragen  dat  de  externe  positie  van   de  Unie  en  de  eenheid  (met  één  stem  spreken)  wordt  versterkt     • De  Hoge  vertegenwoordiger  wordt  bijgestaan  door  een  Europese  Dienst  voor   extern  optreden  (EDEO)  (Art.  27  VEU)   o De  dienst  wordt  samengesteld  uit  ambtenaren  van  de  bevoegde  diensten   van  de  Raad  en  de  Commissie  en  uit  gedetacheerde  medewerkers  van  de   diplomatieke  diensten  van  de  lidstaten   o   Deze  heterogene  samenstelling    Bijdragen  tot  meer  coherentie  in  het   extern  beleid   o Doel    Grotere  rol  dan  de  vroegere  delegaties  van  de  Commissie     o Concrete  inrichting  en  werking  van  de  dienst    Besluit  van  de  Raad  van   26  juli  2010  tot  vaststelling  van  de  organisatie  en  de  werking  van  de  EDEO    De  EDEO  is  een  functioneel  autonoom  orgaan  van  de  EU  en   beschikt  over  de  juridische  bevoegdheid  om  zijn  taken  te  kunnen   uitvoeren  en  zijn  doelstellingen  te  verwezenlijken    Bestaat  uit    Centrale  administratie  en  delegaties  van  de  Unie  in   derde  landen  en  internationale  organisaties    Ondersteunt  de  Hoge  vertegenwoordiger  bij  het  uitoefenen  van   zijn  verschillende  functies   • Staat  ook  de  voorzitter  van  de  Europese  Raad,  de  voorzitter   van  de  Commissie  en  de  Commissie  bij    bij  de  uitoefening   van  hun  taken  op  vlak  van  externe  betrekkingen    

 

167  

JVD  

 

Europees  Recht  

Overige  bepalingen   • Coherentie  van  het  extern  beleid  (samenwerking  met   andere  instellingen)   • Beheer  van  het  EDEO-­‐budget   • Unie  delegaties  in  derde  landen   • Veiligheidsmaatregelen   • …     In  kader  van  het  GBVB    De  unie  wordt  vertegenwoordigd  door  de  Hoge   vertegenwoordiger  (Art.  27  VEU)   o En  “op  zijn  niveau”  ook  door  de  voorzitter  van  de  Europese  Raad  (Art.  15,   lid  6,  alinea  2  VEU)     Beleidsdomeinen  buiten  het  GBVB    Vertegenwoordigingsbevoegdheid  voor  de   Europese  Commissie  (Art.  17  VEU)     

•

•

 

168  

JVD  

 

Europees  Recht  

Extra:  Frans  Gastcollege    

Les  22-­11-­2012:  La  France  dans  l  ‘Union  Européene     Niet  de  implementatie  EU-­recht  in  recht  van  landen   • Teveel  “eigen  land  voorop”-­‐mentaliteit   • De  Franse  prof  is  geen  specialist  in  politiek,  Maresceau  wel     Juridisch  kader  van  Frankrijk  in  de  EU   • Plaats  EU  in  Franse  grondwet   o Huidige  grondwet  van  de  vijfde  republiek,  van  1958    Niet  gedacht  dat  deze  lang  stand  zou  houden,  want  De  Gaulle  was   toen  terug  president   • Had  zelf  de  grondwet  geschreven    Maar  wel  in  stand  gebleven,  mits  kleine  aanpassingen    Tweede  Langst  durende  grondwet  van  Frankrijk   • De  langste  is  90  jaar  gebleven    Misschien  aanpassen  aan  de  huidige  verwachtingen  van  de   Fransen?     o Geen  enkele  vermelding  van  de  EU    Lacune  in  de  grondwet    Nochtans  al  lang  de  kans  gehad!  Andere  landen,  zoals  Nederland,   hebben  het  wel  gedaan    Legt  vooral  het  accent  op  het  onafhankelijkheid  van  Frankrijk  en   soevereiniteit.  Niet  echt  Europees  of  buitenlands  gericht     o Europees  recht  wordt  op  het  zelfde  niveau  behandeld  als  het   internationaal  recht    Nochtans  raar    Arrest  Van  Gend  en  Loos  =  “arret  foundateur”    Door  deze  arresten    Specifiek  karakter  Europees  recht     o Art.  55  Franse  grondwet    Erkent  voorrang  van  EU-­‐recht    Maar  speciale  clausules,  andere  partijen  bij  de  verdragen  moeten   deze  verdragen  ook  respecteren   •   Internationaal  rechtelijke  ENAC    Eerste  keer  voorrang  aan  tekst  EU  gegeven     • Wetsbepalingen  die  indirect  het  EU-­‐recht  raken   o Gecreëerd  in  defensieve  gedachten  van  Franse  recht     o Art.  11:  president  kan  een  verdrag  aan  een  referendum  onderwerpen    Subtiele  ondertoon:  Geen  tegenspraak  met  de  Franse  instellingen   door  de  EU,  maar  indirect  kunnen  ze  wel  geraakt  worden    Meerdere  keren  gebruikt,  laatste  keer  in  2005:  Voor  de  EU   grondwet,  voorganger  van  het  verdrag  van  Lissabon    Keuze  ligt  bij  de  president,  discretionaire  bevoegdheid    

169  

JVD  

•

 

 

Europees  Recht  

o Art.  54:  Ander  mechanisme:  preventieve  controle    Voorafgaand  aan  ratificatie    Is  het  verdrag  conform  met  de  grondwet?     Meer  officiële  plaats  voor  het  EU-­‐recht  in  de  FR  grondwet   o Geleidelijk  aan  wordt  het  EU-­‐recht  opgenomen  in  de  Grondwet     o Vooral  door  het  Verdrag  van  Maastricht    Grondwet  dan  herzien    Plaats  van  de  EU    Geconstitutionaliseerd!     o Titel  15  (88-­‐1  tot  88-­‐7)    Moeilijke  bevalling:  Delors  (minister  en  later  voorzitter  EU   Commissie):  EU  recht  is  eigen  zoals  een  UFO!    Maar  toch  constitutionalisatie:  wel  beperkt    Idee:  lidstaten  willen  samenwerken!  (in  Franse  politiek:  Europa   kan  geen  bevoegdheden  stelen!  Maar  gemeenschappelijk   uitgeoefend:  meer  soevereiniteit  bij  de  Franse  staat,  kan  invloed   uitoefenen)   • Bv.  Euro:  Frankrijk  kan  meer  invloed  uitoefenen,  daarvoor   was  de  belangrijke  munt  de  Mark,  nu  kunnen  ze  meer   invloed  uitoefenen  door  het  gemeenschappelijke   muntbeleid   • Definitie  is  eigenlijk  totaal  niet  te  verenigen  met  idee  van   Europa  op  lange  termijn   o Hierover  geen  woord  in  grondwet    Titel  15:     • Vooral  het  verdrag  Lissabon  heeft  deze  titel  verrijkt!   • Nieuwe  clausules  hierdoor   • Bv.  88-­‐5:  sindsdien  herzien:  voorziet  dat  elk  verdrag  van   uitbreiding  van  de  EU  nu  aan  de  bevolking  moet  worden   voorgelegd  In  een  referendum  aan  bevolking  worden   voorgelegd   o Ratio:  Chirac  voelt  zijn  bevoegdheden  verminderen   en  kan  er  op  Europees  niveau  niet  op  reageren  (was   een  voorstander  van  eigen  soevereiniteit),  links  was   er  ook  tegen:  links  zegt  dat  Europa  aan  sociale   dumping  doet  (Bv.:  Poolse  loodgieters  zouden  de   Franse  loodgieters  verdringen)  schrik  voor  val   Franse  economie!  Dus  eigenlijk  links  en  rechts  staan   niet  te  springen   o Debat  over  toetreding  van  Turkije:  tekst  van  de  EU   grondwet  heeft  hier  niets  mee  te  maken!  Maar   populisten  zeggen:  Pro  grondwet  is  eigenlijk  Pro  de   toetreding  van  Turkije…   o Daarom  is  dit  nu  in  de  Franse  grondwet  vastgelegd:   Geen  toetreding  Turkije  en  proberen  controle  op   uitbreiding  te  krijgen    Ter  bescherming  van  de   Franse  economie  

170  

JVD  

 



Europees  Recht  

o Maar  te  laat  eigenlijk   o Nieuwe  clausule  heeft  geen  enkele  impact  op  de   finale  stem   o En  clausule  geldt  niet  voor  Kroatië,  wel  vooral  tegen   Turkije   o Niet  vriendelijk  tegenover  Turkije     Dan  komt  Sarkozy   • Is  zeker  tegen  Turkije   • Verandert  88-­‐5   • Referendum  nu  niet  verplicht  als  de  tweede  kamer  van  het   parlement  met  2/3meerderheid  stemt  tegen  het   referendum   • De  stem  van  de  kamers  kan  het  niet  verplichten,  kan  enkel   vrijstellen,  maar  uiteindelijke  bevoegdheid  blijft  bij  de   Franse  president   • Initiatief  van  Sarkozy,  ook  al  vindt  hij  dat  Turkije  niet  erbij   moet  komen   • Nu  meer  manoeuvreerruimte,  kan  het  nog  altijd  vragen,   maar  in  sommige  gevallen  moet  het  nu  niet  meer  

  De  plaats  van  het  EU  recht  in  de  Franse  juridische  orde   • Hangt  niet  enkel  af  van  de  grondwet,  maar  ook  en  vooral  van  de  rechtspraak   o Vooral  van  Franse  rechter     • Plaats  van  het  grondwettelijk  hof   o Heeft  de  taak  van  preventieve  controle  aan  de  Franse  grondwet  van   nieuwe  verdragen    Vermijden  van  tegenstrijdigheden    Eerst  project  van  verdrag   • Franse  staat  noch  niet  verbonden,  dus  geen  diplomatieke   schaamte   • Daarom  PREVENTIEVE  CONTROLE    Vraag  voor  controle  enkel  door  de  vier  presidenten   • Eerste  minister,  president,  voorzitters  van  twee  kamers  van   het  parlement   • Op  vraag  van  een  aantal  senatoren  en  Kamerleden  kan  dit   gevraagd  worden  aan  hun  respectievelijke  voorzitter    Indien  het  niet  conform  is   • Kan  niet  aangenomen  worden   • Conflict  van  normen  vooraf  opgelost   o Franse  grondwet  KAN  aangepast  worden,  zodat  ze  in   overeenstemming  is  met  het  Verdrag   • Indien  ze  dit  niet  doen,  Frankrijk  niet  gebonden    Alle  grote  Europese  verdragen  voorgelegd  aan  het  hof   • Enkele  waren  strijdig  met  grondwet   o Dan  wel  grondwet  aangepast   o Laatste  keer:  Verdrag  van  Lissabon   • Kan  internationale  werking  afremmen  

 

171  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Controle  van  wetten  aan  internationale  normen    Gedaan  naar  aanleiding  van  wet  abortus  in  1975    Art.  55  GW:  verdragen  boven  de  Franse  wet,  maar  grondwettelijk   hof  heeft  toen  anders  geoordeeld:  Grondwettelijk  hof  heeft  niet  de   macht  om  art.  55  GW  te  kunnen  gebruiken   • Niet  bevoegd  voor  conflict  van  normen  Franse  wet  aan   internationale  verdragen  te  toetsen   • Was  aan  de  gewone  rechter  (administratieve  en   burgerrechtelijke)  om  de  wetten  aan  de  verdragen  te   toetsen  en  te  sanctioneren     o Vraag  van  prioriteit  van  de  grondwettelijkheid    Controle  van  grondwettelijkheid  in  het  begin  was  te  slecht   georganiseerd   • In  feite:  enkel  de  belangrijke  individuen  konden  dit   aanvragen,  niet  de  gewone  burgers!   o Gewone  burgers  konden  niet  zeggen  dat  hun   fundamentele  rechten  waren  geschonden   • Hervorming  van  de  grondwet  onder  Sarkozy:  controle  op  de   wetten  veralgeend:  Question  Prioritaire  de   Constitutionnalité  (QPC):  alle  individuen  die  vinden  dat  hun   fundamentele  rechten  geschonden  zijn  kunnen  de   grondwettelijkheid  laten  opheffen:  gevatte  rechter  moet   serieusheid  van  de  klacht  onderzoeken  (in  België  is  dit  ook)     Dan  moet  hij  aan  Cassatie  Of  conseil  d’etat  vragen  of  dit   zo  is.  In  laatste  instantie  vragen  deze  het  dan  het   Grondwettelijk  Hof   o Gevatte  rechter  gaat  wet  onderzoeken,  maar  enkel   ten  aanzien  van  grondwet!  Maar  niet  aan  het  EVRM   of  het  EU  recht,  voorrang  aan  nationaal   grondwettelijk  recht,  daarna  pas  internationaal   recht!   • In  strijd  met  andere  mechanisme,  onder  andere  prejudiciële   vragen:  QPC:  onttrekt  rechten  aan  nationale  rechters  die  het   wel  heeft  met  prejudiciële  vragen   • Cassatie  Houdt  niet  van  de  QPC!   o Arrest  22  juin  2010:  Hof  van  Justitie  (HVJ)  had   geldigheid  bevestigd  maar  onder  een  voorwaarden:   rechter  mag  altijd  het  HVJ  nog  vatten  als  hij  het  nodig   acht!                    

 

172  

JVD  

 

Europees  Recht  

Politiek  luik     Eerste  sectie:  Rol  van  de  politieke  instituten     • In  Frankrijk  komen  vragen  van  grondwettelijkheid  klassiek  van  de  Franse   president     • De  Gaulle:  heeft  doctrine  geïnstalleerd:  domaine  réservé:  alles  van  nationale  orde   (defensie  en  EU)  is  exclusieve  bevoegdheid  van  de  president,  niet  van  de  eerste   minister!  Maar  eerste  minister  zorgt  voor  controle  en  bundeling  vragen  EU  recht   bij  ministeries     • Secrétariat  général  des  affaires  européennes  (SGAE)   o Administratief  Orgaan  onder  bevoegdheid  eerste  minister   o Verifieert  alle  documenten  die  gaan  over  de  positie  van  Frankrijk  met   betrekking  tot  vragen  die  betrekking  hebben  op  de  EU   o Zorgt  voor  coördinatie  tussen  de  verschillende  Franse  ministeries   o En  die  documenten  gaan  voorgelegd  worden  ter  controle  aan  de  president     Sectie  twee:  Europa  in  dagelijks  politieke  leven  Frankrijk   • Vooral  jaren  ’50  belangrijk:  herbouw  Europa     • Extremisten  in  de  jaren  ’50  waren  tegen  Europa   o Bv.  Franse  communisten:  te  weinig  imperialisme  van  Frankrijk  en  teveel   invloed  van  de  Duitse  verliezers     • Centrum  partijen  waren  voor  de  EU     • Vandaag  is  de  politieke  kaart  vertroebeld   o UMP:  De  Gaulle  zou  er  zich  niet  meer  in  vinden  qua  Europese  visie  van  de   UMP  (zijn  toenmalige  partij),  is  een  partij  voor  de  EU  geworden.  Maar   federatie  van  Europa  niet  voorop  gesteld!  Dus  EU  niet  als  land   o Nationalisten:  niet  voor  Europa  (logisch)   o PS:  over  het  algemeen  wel  voor,  maar  “front  de  gauche”  (PS  +   communisten):  positie    we  zijn  voor  Europa,  maar  niet  Europa  van  de   kapitalisten:  wel  sociaal  Europa!   o Bizar  fenomeen:  “decalage  pays  légal  et  pays  réel”    Scheuring  tussen   • De  leidende  elite  (politieke  en  economische):  zijn  wel  voor   de  EU   EN   • De  gewone  man  weet  het  niet  meer   o Minder  geïnformeerd   o Ziet  EU  niet  als  de  elite   o Staan  eerder  weigerachtig  hierover   o 2005  met  referendum  EU  grondwet  heeft  men  dit   nogmaals  gezien    90  %  van  parlement  zou  nochtans  voor   hebben  gestemd    Maar  55%  van  bevolking  tegen  gestemd    

173  

JVD  

 

Europees  Recht  

o Moet  de  EU  dan  transparanter  worden?   o Debat  over  het  EU  fenomeen   o Fenomeen  in  andere  landen  ook  gezien     o Europees  niveau  te  onbekend    Niemand  kent  de  Europarlementariërs    Vaak  tweederangs  politici    Lijsten  te  duister  op  gesteld  

  Sectie  drie:  Plaats  van  Frankrijk  in  de  EU   • Frankrijk  heeft  vooral  interesse  in  de  Commissie,  niet  Parlement   • Het  verdedigt  hier  zijn  belangen:  niet  altijd  negatief   • Het  heeft  nog  nooit  tegen  een  tekst  van  de  Commissie  gestemd,  allemaal   geïmplementeerd   • Maar  visie  dat  Frankrijk  alle  invloed  heeft  verloren   o Maar  onderschatting  Franse  invloed:  derde  grootste  diplomatie  ter  wereld   o Maar  defaitistische  interpretatie     • Parlement:  tweederangs  instelling:  niet  zo  belangrijk!     • “Les  politiques  de  l’union”   o Bv.:  nu  begroting   o Altijd  klassieke  standpunten:  Verenigd  koninkrijk:  verminderen  budget    Europa  kost  voor  elke  burger  25  euro,  1%  van  nationale  rijkdom    Duitsland  ook  voor  besparen,  maar  niet  zo  fel  als  de  Britten     • Frankrijk  vormt  landbouwbeleid  (van  Frankrijk)   o Nieuwe  regering  doet  dit  ook  (nochtans  geen  basis  bij  de  Franse   landbouwers)     • Duitsers  andere  visies   o Frankrijk  is  van  mening    Eerst  financiële  crisis  oplossen  dan  zien  voor   politieke  unie   o Merkel:  Eerst  politieke  unie,  dan  lost  de  crisis  zich  op  want  economische   regering   o Vergelijk  met  Palestijnen  en  Israëli’s:  altijd  tegenstrijdige  belangen!   o Nochtans  Frans-­‐Duitse  lijn  belangrijk  voor  Franse  diplomatie    

 

174