EUREGIO SCHELDEMOND
Samenwerken creëert kansen.
Zeeland, Oost- en West-Vlaanderen
www.euregioscheldemond.be
Welkom in Euregio Scheldemond Euregio Scheldemond is een grensoverschrijdend samenwerkingsverband tussen de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland. Deze samenwerking verloopt via de Scheldemondraad en krijgt mee vorm via het Scheldemondfonds en door het Europese subsidieprogramma INTERREG. Hoe de samenwerking historisch is gegroeid, hoe ze vandaag is georganiseerd en wat dit in de praktijk voor u betekent, leest u in deze brochure.
Zeeland, Oost- en West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Zeeland: een bewogen geschiedenis.
De Vlaams-Zeeuwse grens is al geruime tijd het decor van een intense samenwerking. En dat is niet ongewoon. België en Nederland delen immers voor een stuk hun verleden. Toch liep die samenwerking niet altijd van een leien dakje …
Unieke grensstreek De gemeenschappelijke geschiedenis van beide landen begint al bij de Romeinen. Maar ook daarna behoorden de gebieden vaak tot dezelfde grote rijken. Waarbij een centrale rol was weggelegd voor de Scheldemonding als strategisch gebied. Iets wat zowel de Bourgondiërs, de Spanjaarden en de watergeuzen en Napoleon niet was ontgaan. Met als gevolg dat er meermaals een stevig robbertje is gevochten voor de toegang tot Antwerpen. En net dat herhaaldelijk wapengekletter heeft de grensstreek zijn uniek uitzicht en karakter gegeven. Met voorop de Staats-Spaanse Linies, vestingstadjes, forten en belforten, stuk voor stuk restanten van woelige tijden die nu samen het voorwerp uitmaken van tal van toeristische projecten. Tussen 1815 en 1830 vormen België, Luxemburg en Nederland samen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Deze periode heeft een belangrijke betekenis voor het gebied dat nu de Euregio Scheldemond vormt. In deze tijd wordt het kanaal GentTerneuzen gegraven. Dit belangrijke zeekanaal vormt de basis voor heel wat grensoverschrijdende economische projecten.
Samen maar toch alleen Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bracht geen eenheid tussen Belgen en Nederlanders. In 1830 komt België in opstand, scheidt zich af van het noordelijke deel en roept zijn onafhankelijkheid uit. Daarna volgt een lange periode van koele betrekkingen tussen de twee naties. Terwijl de Eerste Wereldoorlog zeer diep heeft ingegrepen op het Belgische en vanaf dan ook het Vlaamse bewustzijn, gaat deze vrijwel geheel aan Nederland voorbij. Hoewel, voor Zeeuws-Vlaanderen geldt dat niet. Duizenden Belgen vluchten naar deze streek en direct na de oorlog wordt het de inzet van een fel diplomatiek conflict tussen beide landen. Dit 'vergeten stukje geschiedenis' kwam terug onder de aandacht in de euregiodocumentaire "Zeeuwsch-Vlaanderen Nederlandsch!".
Tijd voor toenadering Onder het dreigende oorlogsgeweld van de Tweede Wereldoorlog zijn België en Nederland opnieuw naar elkaar toegegroeid. Al tijdens de oorlog maken beide regeringen in ballingschap afspraken. Deze leiden uiteindelijk tot de ondertekening op 3 februari 1958 van het Verdrag tot instelling van de Benelux Economische Unie. Een jaar eerder behoren België en Nederland tot de kerngroep van zes die aan de basis ligt van de Europese samenwerking. Europa heeft sinds die tijd een grote evolutie gekend. Vanaf de jaren '80 begint Europa specifiek de grensoverschrijdende samenwerking tussen regio's te stimuleren. Tot die tijd was het nauwelijks denkbaar dat een provincie 'buitenlands beleid' voerde. Internationale betrekkingen tussen provincies zijn dan ook jong. Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland behoorden vanaf de jaren ‘60 tot de pioniers, door contacten en samenwerking rond waterbeleid, onderwijs en cultuur. Vanaf 1989 werd deze samenwerking structureel veranderd in Euregio Scheldemond.
BEELD NOG TE ONTVANGEN
Vanuit de ruimte zijn er geen grenzen
Of toch ... Grenzen bestaan niet echt. Het zijn uiteindelijk denkbeeldige lijnen in het landschap. Vanaf de maan is de aarde één. Bekijken we 't even dichter bij huis dan zien we echter dat de grenzen wel degelijk effect hebben op het landschap. De verschillen in bevolkingsdichtheid, perceelgrootte, grondsoort en gewassen tussen Zeeland en Vlaanderen lopen nagenoeg gelijk met de landsgrens. Iedereen die van Zelzate over de Tractaatweg Zeeland inrijdt, wordt verrast door het plotse weidse polderlandschap. Die verschillen zijn er en zijn helemaal niet erg. Pas als grensbewoners benadeeld worden door verschillen tussen beide landen, zoals bijvoorbeeld grensarbeiders, treden we in actie.
Waarom samenwerken?
We herinneren het ons nauwelijks: controle aan de grens. Toch was dat eeuwenlang een vanzelfsprekendheid. Net zoals het vanzelfsprekend was, dat grensbewoners die controle probeerden te omzeilen. De botersmokkel is daar een mooi voorbeeld van en levert nog altijd talloze smakelijke anekdotes op onder oudere grensbewoners. Nu de grenzen open zijn is er meer dan ooit reden tot grensoverschrijdende samenwerking. Als een crimineel de grens zo kan passeren terwijl de politie zijn achtervolging moet staken, klopt er iets niet. Voor velen is de grens ook nog altijd een barrière. Mentaal gezien tenminste. Wie werk zoekt, zoekt vaak alleen in eigen land. Ten onrechte en meestal uit onwetendheid. Mensen vragen zich af waar ze vacatures vinden en hoe het zit met de belastingen over de grens. En ook bij een ziekenhuisbezoek, onderwijs en grensoverschrijdend ondernemen doemen vele vragen op.
Een kwestie van afstemming De provinciebesturen werken samen om die barrière te helpen wegnemen. Door organisaties te ondersteunen die hieraan willen meewerken. En we stemmen ons eigen beleid af op dat van de buren. Zodat de één geen zware industrie vestigt, waar ze aan de andere kant van de grens een woonwijk plannen. Waar zou 't Zwin bijvoorbeeld staan, zonder afstemming langs beide zijden van de grens? Samenwerking is noodzaak. Als er iets in Doel misgaat, bijvoorbeeld. Maar ook kleinschaliger, bij een brand, als een korps van over de grens er sneller kan zijn dan het korps uit eigen land. Dan mag die grens geen enkele belemmering vormen.
Spreken we dezelfde taal? In Euregio Scheldemond spreken we allemaal Nederlands. Dat is een enorm voordeel dat in andere grensgebieden vaak niet bestaat. Het maakt samenwerken heel wat gemakkelijker. Toch zijn er verschillen. En niet alleen qua taal. Geen buren in Europa verschillen cultureel sterker van elkaar dan de Belgen en de Nederlanders. Er zijn onschuldige en vaak anekdotische verschillen, en er zijn diepgaander verschillen op het vlak van gevoel voor hiërarchie, informeel werken en stijl van communiceren.
Respect voor ieders eigenheid Deze onderlinge verschillen zijn prima; laat vooral iedereen zichzelf blijven. We zijn en voelen ons Zeeuwen, Oost-Vlamingen en West-Vlamingen, maar we werken goed samen. Een beetje voelen we ons ook grensbewoner. Sluis en Hulst zijn voor Vlamingen toch in zekere zin 'thuis'. Brugge en Gent zijn voor ZeeuwsVlamingen meer vertrouwd dan Amsterdam. Veel euregio-projecten spelen hierop in: projecten rond culturele uitwisseling en het (terug) bekendmaken van de gezamenlijke of juist verschillende geschiedenis die we hebben beleefd. Kijk maar eens op www.tijdsporen.eu of www.staatsspaanselinies.eu. We delen veel maritiem erfgoed en natuurlijk de beroemde verhalen van Reynaert de Vos en Tijl Uilenspiegel.
Euregio Scheldemond
De Scheldemondraad
In Euregio Scheldemond wordt al sinds de jaren '60 samengewerkt, vooral rond de waterproblematiek, onderwijs en culturele uitwisseling. Meestal verliep dit informeel. Vanaf 1989 echter kreeg de samenwerking tussen de provincies een meer gestructureerd karakter. Zo tekenden de gouverneurs van de provincies OostVlaanderen en West-Vlaanderen en de Commissaris van de Koningin van Zeeland op 16 november 1989 een intentieverklaring voor grensoverschrijdende samenwerking. Er werd een Gemeenschappelijk Ontwikkelingsconcept uitgewerkt samen met een gemeenschappelijk actieprogramma. Interprovinciale samenwerking De intentieverklaring werd op 13 december 1993 bezegeld met de ondertekening van een Afsprakenregeling voor een interprovinciaal samenwerkingsverband. Bij deze gelegenheid werd ook de Scheldemondraad geïnstalleerd. De Scheldemondraad is de motor achter de samenwerking tussen Zeeland, Oost-Vlaanderen en WestVlaanderen. Het grensoverschrijdend overleg vindt vooral hier plaats. In de raad zetelen de Commissaris van de Koningin van Zeeland, de gouverneurs van Oosten West-Vlaanderen, de drie euregio-gedeputeerden en negen provinciale statenleden en provincieraadsleden. Ook de gemeenten zijn vertegenwoordigd: per provincie door drie burgemeesters, schepenen of wethouders. De ene vakgroep is de andere niet Bijkomend werden vakgroepen opgericht die in eerste instantie een overlegplatform zijn voor verschillende beleidsdomeinen. Eerst waren dat er zes: vakgroep cultuur, vakgroep economie, vakgroep onderwijs, vakgroep toerisme, vakgroep ruimtelijke ordening en milieu en vakgroep welzijn. In 2000 volgden de vakgroep landbouw en de vakgroep openbare orde en veiligheid. Het overleg in de vakgroepen is lang niet altijd beperkt tot provinciale gedeputeerden. In de vakgroepen landbouw en onderwijs bijvoorbeeld zijn respectievelijk
landbouworganisaties en onderwijsinstellingen betrokken. De vakgroep openbare orde en veiligheid vergadert met het Euregionaal Veiligheidsoverleg, waarin politie, brandweer en de Belgische en Nederlandse ministeries van Binnenlandse Zaken en van Justitie zijn vertegenwoordigd. De ene vakgroep is ook de andere niet. De vakgroep toerisme bijvoorbeeld initieert grote projecten, zoals 'Tijdsporen', en zoekt Europese gelden voor uitvoering daarvan. De vakgroep veiligheid draait meer rond afspraken, zoals een gezamenlijk rampenprotocol. De vakgroep cultuur brengt geld bijeen om kunstenaars aan te sporen tot culturele uitwisseling. En de vakgroep landbouw zoekt het vooral in kennisoverdracht, via themadagen rond onder meer biologische teelt. Gemeenten Sinds 2000 zijn ook de gemeenten steeds nauwer betrokken bij de euregio. Uit alle gemeenten in de drie provincies worden, telkens na gemeenteraadsverkiezingen, vertegenwoordigers verkozen voor de Scheldemondraad. Ook in de vakgroep veiligheid zetelen vertegenwoordigers namens de Oost-Vlaamse, WestVlaamse en Zeeuwse gemeenten. Onderling overleg voeren de grensgemeenten in drie clusters: een oostelijk cluster, het IGO, een centraal cluster van de kanaalzonegemeenten, en een westelijk cluster, het GOS. De clusters ontwikkelen ook grensoverschrijdende projecten. Grensarbeid In 2005 ontwikkelde de Scheldemondraad, samen met werknemers- en werkgeversorganisaties, CWI en VDAB, Eures Scheldemond. Binnen dit verband wordt gewerkt aan grensarbeid en samenwerking rond arbeidsmarktzaken. Het secretariaat Euregio Scheldemond ondersteunt de Scheldemondraad, de vakgroepen en een aantal werkgroepen daaronder en de gemeentelijke clusters. Het secretariaat is gevestigd in Gent.
De handen uit de mouwen
In de afgelopen jaren hebben de provincies Zeeland, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen, al dan niet op initiatief van vakgroepen of de Scheldemondraad, heel wat projecten opgestart en uitgevoerd. De meeste daarvan kwamen tot stand met behulp van het Europese programma INTERREG dat grensoverschrijdende samenwerking stimuleert.
Krekenprojecten en de Staats-Spaanse Linies Het krekengebied met zijn geulen en kreekrestanten, en zijn typische linies, dijken en polders, spreekt tot de verbeelding. In de jaren '80 lag dit grensoverschrijdend gebied er nochtans erbarmelijk bij. Op een aantal plaatsen was het water vervuild en er was veel te weinig grensoverschrijdende afstemming rond natuurbeheer, recreatief gebruik of waterpeilbeheer. De StaatsSpaanse linies, de verdedigingswerken uit de Tachtigjarige Oorlog, waren nog nauwelijks herkenbaar in het landschap. De Scheldemondraad nam het initiatief tot een Grensoverschrijdend Krekenbeleidsplan en stelde dit in 1997 vast. Dit was een integraal en grensoverschrijdend gebiedsplan voor natuurherstel en landschappelijke ontwikkeling van het gebied. Vanaf 1997 tot op heden is gewerkt aan de uitvoering van dit ambitieuze plan. Projecten variëren van natuurherstel, toeristische ontsluiting en herstel van landschappelijk erfgoed tot waterhuishouding en promotie van de natuurgebieden en de Staats-Spaanse linies. De totale omvang van de investeringen in het landschap beslaan 8,6 miljoen euro. Bijna de helft daarvan werd verkregen via Europese subsidies.
Euregionaal Rampenprotocol Euregio Scheldemond staat al lang bekend als aanjager van grensoverschrijdende samenwerking op vlak
van veiligheid. In een gemeenschappelijke verklaring van 5 februari 2002 in Baarle-Nassau tussen de regeringen van Vlaanderen en Wallonië, de federale regering van België en de Nederlandse regering werd het kader geschapen voor afspraken rond bevoegdheden en wederzijdse verplichtingen bij rampen met gevolgen over de grens. De nog jonge Vakgroep Veiligheid van Euregio Scheldemond maakte hiervan direct gebruik en ontwikkelde als eerste een Euregionaal Rampenprotocol tussen Nederland en België, binnen het kader van deze nationale verklaring. Toenmalig staatssecretaris Hessing van Binnenlandse Zaken (NL) noemde het terecht een mijlpaal in de grensoverschrijdende samenwerking. Het protocol functioneert als schakel tussen bestaande rampenplannen van gemeenten en provincies in de euregio, op alle aspecten van rampen en bijna-rampen: informatie-verschaffing, alarmering, communicatie en bijstand tussen overheden en hulpdiensten, en voorlichting aan de bevolking.
Tijdsporen en Scheldemond Maritiem De vakgroepen Toerisme en Cultuur ontwikkelden in 2003 de "Culturele Biografie Euregio Scheldemond: het collectieve geheugen of levensverhaal van een regio". Ondanks de bestuurlijke opsplitsing sinds 1585, zo staat daarin te lezen, heeft de Scheldemonding een gemeenschappelijk verleden. Dit blijkt uit allerlei soorten gezamenlijk of gelijkaardig erfgoed, landschappen en archeologische vondsten. Doelstelling van de culturele biografie is de publieksgerichte ontsluiting van deze geschiedenis, voor inwoners en toeristen. Rond dezelfde periode is ook de maritieme geschiedenis van Zeeland, Oost- en West-Vlaanderen beschreven. Onze provincies hebben door de eeuwen een hun sporen achtergelaten in de verste uithoeken van de wereld.
De geschiedenis van de Zeeuwse en Vlaamse scheepvaart is bovendien sterker verweven dan veel mensen aannemen. Na het bijeenbrengen en beschrijven van deze gezamenlijke historie wordt niet stilgezeten. Er zijn tal van kansen ontwaart om de geschiedenis van de Scheldemonding, op land en ter zee, te restaureren en presenteren. Dit gebeurt in de projecten Tijdsporen, Scheldemond Maritiem en Maritiem Erfgoed. Het Polderhuis in Westkapelle, het Kasteel van Wijnendale in Torhout en de Gentse Barge zijn slechts drie van de tientallen deelprojecten waar de gemeenschappelijke geschiedenis in beeld wordt gebracht. Op alle verschillende sites wordt verwezen naar andere deelprojecten, in de euregio.
Over de Grens, van Mens tot Mens Niet alle grensoverschrijdende projecten moeten altijd even grootschalig zijn. Binnen "Over de Grens, van Mens tot Mens" heeft Euregio Scheldemond jarenlang kleinschalige initiatieven ondersteund. Het gaat vaak om grensoverschrijdende studiedagen, contactdagen (bijvoorbeeld tussen ondernemers), recreatieve of culturele projecten. In veel projecten worden jongeren betrokken; doordat deze kennismaken met de cultuur over de grens zullen zij in hun later leven, als werknemer of ondernemer, de grens minder als barrière ervaren. Maar liefst 600.000 Zeeuwen, Oost-Vlamingen en West-Vlamingen werden betrokken in 53 grensoverschrijdende projecten, tussen 1996 en 2006.
Toerisme Landbouw Industrie Havens Cultuur Jeugd Milieu Bedrijven Innovatie Management Infrastructuur Veiligheid Grensarbeid Onderwijs
Werkt u grenzeloos?
Euregio Scheldemond is er niet enkel voor projecten van de provinciebesturen. Gemeenten, kamers van koophandel, vzw's en stichtingen, scholen en jeugdhuizen en in feite iedere denkbare andere organisatie heeft baat bij grensoverschrijdend samenwerken. Het eenvoudige contact met uw collega's in het buurland is vaak leerzamer dan in eigen land, juist omdat verschillen verrijken. De euregio wil een katalysator zijn voor grensoverschrijdende samenwerking. Soms met een financiële stimulans, soms door advies te verstrekken of door u te helpen een partner over de grens te vinden. De Scheldemondraad zelf heeft een Scheldemondfonds voor grensoverschrijdende projecten van provincies, gemeenten en andere publieke organisaties en eventueel private partijen. De vakgroep cultuur van de Scheldemondraad ondersteunt culturele uitwisseling via het fonds 'Cultuur zonder Grenzen'. Voor meer grootschalige initiatieven is er ook in de toekomst nog het INTERREG-programma. De provincies Zeeland, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen participeren in vier programma's: Grensregio Vlaanderen-Nederland, 'Twee Zeeën', Noordwest Europa en Noordzee. Het gaat hier niet om subsidies van Euregio Scheldemond maar het secretariaat stelt graag zijn expertise ter beschikking ten behoeve van uw aanvraag in deze Europese programma's. In deze brochure stellen we de INTERREG-programma's, het Scheldemondfonds en 'Cultuur zonder Grenzen' kort voor. Via www.euregioscheldemond.be of met een telefoontje naar het secretariaat krijgt u veel meer informatie.
Scheldemondfonds In het Scheldemondfonds wordt ieder jaar €75.000 gestort om grensoverschrijdende projecten van publieke organisaties, eventueel samen met vzw's, stichtingen of bedrijven, te ondersteunen. Het Scheldemondfonds bestaat sinds 2008. Via het Scheldemondfonds kunnen studiedagen en onderzoek worden gefinancierd, maar ook bijvoorbeeld oefeningen (van hulpdiensten), promotie-campagnes, kleinschalige materiële investeringen of ontwikkelkosten ter voorbereiding op Interreg-projecten. Het Scheldemondfonds kan de beste projecten volledig financieren; anders dan vaak het geval is hoeft dus geen eigen bijdrage van de projectpartners nodig te zijn. Het Scheldemondfonds is bovendien zeer eenvoudig van opzet en alle overbodige bureaucratische zaken bij indiening worden vermeden.
Cultuur zonder grenzen Via Cultuur zonder Grenzen stimuleert de euregio artistieke en culturele uitwisseling tussen Vlamingen en Zeeuwen. Het kan gaan om cultuurtoerisme, culturele communicatie of samenwerking tussen kunstenaars. Projecten die vernieuwend en experimenteel zijn en een ruim publiek kunnen bereiken krijgen voorrang. Ook in Cultuur zonder Grenzen kunnen projecten volledig worden gefinancierd. Projecten beslaan veelal enkele duizenden euro's.
INTERREG Het Interreg-programma is een Europees programma voor grensoverschrijdende samenwerking. De provinciebesturen dragen flink bij om de omvangrijke programma's uit te voeren. Deze programma's richten zich op grote projecten, vaak van miljoenen euro's. De provincies Zeeland, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen zijn onder andere betrokken in het programma voor samenwerking tussen Vlaanderen en Zuid-Nederland (een contactpunt voor dit programma is gevestigd op het euregiosecretariaat te Gent). Daarnaast bestaan er ruime mogelijkheden voor samenwerking met Engeland en de andere landen langs de Noordzee, en Frankrijk en Wallonië. Het euregio-secretariaat beschikt over ruime expertise met betrekking tot Interreg maar beheert deze fondsen niet. De beste ideeën, die aansluiten bij de prioriteiten van Euregio Scheldemond, kunnen door het secretariaat worden begeleid richting een succesvolle aanvraag.
Vragen?
BEELD NOG TE ONTVANN
Grensarbeid Grensoverschrijdende zorg Ondernemen over de grens Cultuur bij de buur Emigreren Belastingen Werven over de grens Verschillen in het verkeer
De grens passeren is niet zo moeilijk, en met de euro en dezelfde taal zal u zich heel goed kunnen redden. Over de grens gaan werken, werk zoeken, naar het ziekenhuis gaan of zakendoen over de grens is al heel wat lastiger. Dan doemen allerlei vragen op. Via het INTERREG-programma heeft Euregio Scheldemond in de afgelopen jaren een aantal initiatieven ondersteund die zijn opgezet om die vragen te beantwoorden. Daarnaast zijn er ook helpdesks, handleidingen en websites gerealiseerd die de weg wijzen in uw buurland. Het wiel hoeft lang niet altijd nog te worden uitgevonden. Via onze website en het secretariaat proberen we vooral u in contact te brengen met de instanties die u kunnen helpen. Alle denkbare vraagbaken, bronnen en instellingen met expertise staan op onze website, met een stukje toelichting rond de info die u er vindt. Als u nog iets mist, horen we het graag. Zo kunnen we onze dienstverlening blijvend verbeteren. www.euregioscheldemond.be of via
[email protected]
Colofon
BEELD NOG TE ONTVANGEN
Inlichtingen Secretariaat Euregio Scheldemond Gouvernementstraat 1 B-9000 Gent tel. (32) (0)9/267 87 02
[email protected] www.euregioscheldemond.be
Werkten mee Miguel Verstringe Leen Ervinck Els Piqueur Bram de Kort Realisatie Artex NV Marketing and Communication Roeselaarsestraat 594 8870 Izegem Fotografie - archief secretariaat Euregio Scheldemond - www.klikdubbelklik.be - Daniel de Kievith - Jorg Petra Wegner Foto Natura - Philippe Weiler - Veiligheidsregio Zeeland - Aquaterra
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, de Vlaamse Gemeenschap, het Nederlands Ministerie van Economische Zaken en de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland.
Verantwoordelijk uitgever Hedwig De Pauw Gouvernementstraat 1 B-9000 Gent
Zeeland, Oost- en West-Vlaanderen
www.euregioscheldemond.be
