Ethiopië: Waar Het Allemaal Begon (1)
Deel 1 van een adembenemend reisverslag vanuit het land ‘Waar Het Allemaal Begon’: Ethiopië. Vergeet bijna alles dat u ooit heeft gehoord of gelezen over deze Afrikaanse parel. Denk aan uw kopje koffie, de marathon en aan bijna 90 miljoen fantastische mensen, die een bruisende, multiculturele smeltkroes vormen!
Ter introductie: Ethiopië •
Ruim 4 miljoen jaar geleden werd in Ethiopië de eerste mens wakker.
•
Ethiopië telt bijna 90 miljoen inwoners en is het op 1 na grootste land qua inwonersaantal in Afrika (na Nigeria: 167 miljoen en voor Egypte: 85 miljoen). Let wel in 1970 woonden er 30 miljoen en in 1930 zo’n 15 miljoen mensen.
•
Ethiopië is een smeltkroes van bevolkingsgroepen en religies. Oromo: 34% (Zuidelijk Ethiopië), Amhari: 30% (midden), Somali: 6% (oosten) en Tigrinya: 6% (noorden). In totaal worden er 90 verschillende talen (en dus geen dialecten!!!) gesproken. 65% is Christen (voornamelijk Ethiopisch Orthodox) en 30% Moslim.
•
Koffie komt van oorsprong (buna genaamd in Amhari) uit Ethiopië en samen met chat/qat (een geestverruimend blaadje; enigszins vergelijkbaar met cocabladeren: allebei niet te pruimen) vormt koffie het belangrijkste exportproduct.
•
Ethiopië is enorm vruchtbaar en het landschap wordt m.u.v. het diepe zuiden en (noord)oosten gedomineerd door bergen die reiken tot ruim 4.000 meter. De zeven meren van de Rift Vallei, die vanuit Ethiopië doorloopt tot Zuid-Afrika, zorgen voor een uitbundige flora en fauna. De ‘Blauwe’ Nijl vindt haar oorsprong in het hooggebergte van Ethiopië, waarna het ruim 5.000 kilometer stroomafwaarts uitmondt in de Egyptische Delta en de Atlantische Oceaan.
‘Development’ •
Sinds de jaren 1960 is het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in Addis Ababa. De stad is als geen ander het bewijs van het faillissement van deze geldverslindende bureaucratische plannenmachine. Tientallen miljarden dollars zijn er inmiddels verloren gegaan aan hotelovernachtingen in vijfsterrenhotels, dito restaurants, karakteristieke witte terreinwagens en vergaderingen… Onderwijl gleed Ethiopië af in een zwart gat…
•
Ethiopië onderging in de jaren 1970 en 1980 een op socialistische leest geschoeid schrikbewind. Politieke tegenstanders werden afgeslacht (zie foto’s Red Terror Museum) en er ontstond zelfs een enorme hongersnood in een van de vruchtbaarste landen ter wereld. (Band Aid: Do They Know It’s Christmas o.l.v. Sir Bob Geldof was daar een gevolg van. De kersthit uit 1985).
•
In 1991 verklaarde het door Italië gekoloniseerde Eritrea zich onafhankelijk. Een bloedige oorlog die voor veel onbegrijpelijke verbittering heeft gezorgd, want Eritrea wordt gedomineerd door Tigrinya (ook de belangrijkste bevolkingsgroep in het noorden van Ethiopië). Anno 2013 leven de 4 miljoen inwoners van Eritrea een marginaal bestaan in een dictatuur die veel trekjes heeft van Noord-Korea. Terwijl de bijna 90 miljoen Ethiopiërs behoorlijk veel vooruitgang hebben geboekt, dankzij: CHINA.
•
Sinds het jaar 2005 heeft China zich opgeworpen als de belangrijkste stimulator van verbetering in Ethiopië: samen met de Ethiopiërs timmeren ze dag in dag uit aan nieuwe wegen, een spoornetwerk en allerlei andere bijzonder nuttige zaken.
•
De argwaan vanuit het Westen is groot, want de Chinezen moeten natuurlijk kwaadaardige ‘bijbedoelingen’ hebben. Alsof de schandelijke uitbuiting vanuit datzelfde Westen in de laatste twee eeuwen daarvan verschoond was.
•
Feit is dat er in Ethiopië bijna 10.000 kilometer aan gloednieuwe en uitstekend onderhouden asfaltwegen is gerealiseerd (of in aanleg), dankzij China. De Chinezen werken zich het apelazarus, verblijven niet in vijfsterrenhotels, eten in lokale restaurants en reizen met het openbaar vervoer. Tel uit je besparing van ettelijke miljarden dollars.
In de wijk Piazza in Addis Ababa wordt o.l.v. China druk gewerkt aan een metrosysteem. De nieuwe weg naar Bole Airport moet in mei 2013 af zijn.
Het beladen woord dat in heel Addis Adaba terugkeert: DEVELOPMENT
Hier gaat een hoop van uw belastingcenten naartoe onder het mom van ontwikkelingshulp: Sheraton Addis Ababa. Een nachtje kost vanaf 350 dollar. Maar, euh sorry vol. De V.N. heeft het hotel tot omstreeks 2020 volgeboekt…
Addis Ababa •
• •
•
Addis Ababa is eigenlijk de enige echte stad in Ethiopië. Keizer Menelik II vond het ergens in de jaren 1880 veilig genoeg om van zijn dorre berg in Entoto op 3.500 meter ‘af te dalen’ naar het vruchtbare dal. Daar stichtte hij Addis Ababa op een hoogte van 2.200 tot 3.000 meter (na La Paz en Quito de hoogstgelegen hoofdstad ter wereld). Vanaf de jaren 1960 mag Addis Ababa zich verheugen op heel veel internationale belangstelling. Het hoofdkwartier van de V.N. in Afrika (en tal van andere ‘hulp’organisaties) en de Afrikaanse Unie zijn er gevestigd. Wikipedia meldt dat er 3 miljoen mensen woonden in 2007, maar uit eigen observatie schat ik dat aantal thans op 6 tot 7 miljoen. De eerstvolgende ‘stad’ in Ethiopië is Dire Dawa in het oosten met slechts 400.000 inwoners. ALS EEN VAN DE WEINIGE HOOFDSTEDEN IN AFRIKA (ONDER DE EVENAAR, ADDIS LIGT ER NET BOVEN) IS HET EEN BIJZONDER VEILIGE HOOFDSTAD IN EEN BIJZONDER VEILIG LAND!
In het Nationale Museum van Ethiopië wordt uitgebreid stilgestaan bij de oudste mens ter wereld, geboren en getogen in Ethiopië: Lucy. Ze is ruim 3 miljoen jaar oud (en ze heeft ook nog voorouders die ruim 4 miljoen jaar oud zijn).
Nabij het Plein van de Revolutie is sinds 2010 het “Red Terror” Martyrs Memorial Museum. Ter nagedachtenis aan de tijd van de Derg (Derg monument rechts), de Socialistische revolutie, waarbij de hoogbejaarde keizer Haile Selasie in 1974 in de kofferbak van een Volkswagen Kever verdween. Op de revolutie volgde een dictatuur o.l.v. Mengistu, waarbij honderdduizenden burgers het leven lieten (hongersnood, executies en een oorlog met Somalië). Het beklemmende museum had veel weg van de Killing Fields in Cambodja.
Voor het Red Terror Museum is een variatie te zien op het ‘Never Again’ in Birkenau/Auschwitz: ‘Never, ever again.’ Conclusie de moderne mens heeft bar weinig geleerd.
Aan kerken geen gebrek in Addis Ababa. Tegen de buitenmuren zijn vrijwel altijd gelovigen aan het bidden. Sowieso slaat iedereen een kruis bij het passeren van een gebedshuis.
Linksboven: Deze dubbeldekker fungeert als openlucht mensa van de universiteit van Addis Ababa. Het restaurant heeft de ambitieuze naam : Einstein Cafe (zie foto rechts). Op het universiteitsterrein is ook het voormalige paleis van keizer Haile Selasie gevestigd. Daarin is tegenwoordig het bijzonder interessante Etnologische Museum gevestigd.
Addis Ababa is niet toeristisch, maar wel bergachtig en uitgestrekt. Dus dacht ik er goed aan te doen om bij mijn guesthouse een dagexcursie te regelen. De onderhandelingen met de vriend van de nachtportier brak ik af, nadat hij: 1. Nauwelijks Engels sprak 2. De prijs iedere vijf minuten verhoogde (van 100 tot 150 dollar) De dagportier kwam met deze gids aanzetten. Een aardige kerel die ook nauwelijks Engels sprak, maar wel precies wist hoe de minibussen door de stad scheuren en mij ook invoerde in allerlei culturele geheimen. Op de foto heeft de gids net een injera besteld. Een pannenkoek van teff (unieke lokale graansoort die een beetje zurig smaakt, maar enorm vult). Op de pannenkoek liggen tal van hapjes die je omsluit met een stukje teff. Eten doe je bij voorkeur met je vingers van de rechterhand (de linkerhand is voor onreine handelingen).
Volkssport nummer 1 is tafelvoetbal. Tafeltennis is een goede tweede. Het wordt op straat gespeeld. Laat je overigens niet verleiden tot een potje, want je verliest geheid.
Mijn guesthouse in de wijk Bole nabij het vliegveld van Addis Ababa.
Rechtsboven: Addis Ababa gezien vanaf 3.500 meter op de weg naar Entoto. Linksboven: Samen met mijn gids liep ik de 15 km bergafwaarts. Onderweg werden we voorbij gesprint door deze dames, die vrolijk lachten met zo’n twintig kilo hout op de rug.
Linksonder: Op de berg Entoto bevindt zich het kleine paleis van keizer Memelik II en een van de vele Ethiopisch Orthodoze kerken, St Mary, die Addis Ababa rijk is.
Addis Ababa is een grote bouwplaats. Er wordt hard gewerkt aan een betere hoofdstad…
Het oosten van Ethiopië
Dire Dawa •
Dire Dawa telt 400.000 inwoners en is na Addis Ababa de grootste ‘stad’ van Ethiopië. Het stadsgevoel krijg je er echter nooit. Dire Dawa voelt als een behoorlijk uit de kluiten gegroeid dorp.
•
Dire Dawa werd in 1902 gesticht als overslagplaats van de treinverbinding tussen Addis Ababa in het centrum van Ethiopië en Djibouti aan de kust.
Taxi’s in Ethiopië zijn blauw met wit. In Addis Ababa domineert de blauwwitte Lada. In de rest van Ethiopië heeft de bajaj (tuktuk) uit India sinds een paar jaar de taximarkt veroverd. Hier in Dire Dawa en ook in Harar zijn daarnaast antieke Puegeots (natuurlijk ook blauwwit) actief als taxi…
De kapper van de openlucht kapsalon nabij de markt groette me vriendelijk ‘Salam, faranji (vreemdeling). Welkom in Ethiopië, faranji (vreemdeling). En nu je er toch bent, kan ik je uitnodigen voor een kopje echte Ethiopische koffie: Buna! ‘ In de metalen doos onder zijn stoel bewaarde hij zijn kapperspullen.
Mijn lodge in Dire Dawa: African Village. De vliegenmepper op het bed bleek geen overbodige luxe. Tegenover het terras werd ik vroeg in de ochtend al toegesproken door deze kaketoe. ‘I Love You, Hello, Hello,’ klonk het tussen vele Ethiopische varianten door. Elke ochtend tegen 7.00 uur ontmoette ik vijftien Chinezen bij het ontbijt. Tegen 7.30 uur vertrokken ze naar hun werkplekken: een enorme cementfabriek nabij de stad en de vernieuwing van het spoor . Diverse oorlogen hebben de spoorlijn deels verwoest en nu werken de Chinezen samen met de lokale bevolking aan een nieuw spoor dat van Kenia via Addis Ababa naar Djibouti aan de Rode Zeekust leidt.
Tegen 16.00 uur was ik per bajaj op weg naar de markt. ‘Er is competitievoetbal,’ meldde de chauffeur. Ik besloot de markt te laten voor wat ‘ie was en nam onder behoorlijke belangstelling plaats op de tribune voor een kwalitatief hoogstaand potje voetbal. ‘Faranji!!!’ Echter, zoals vrijwel elke dag begon het te regenen. (Ik heb geen dag zonder een regenbui meegemaakt). De lucht betrok een half uur later. De wedstrijd werd definitief gestaakt en tegen zessen was het veld een groot waterballet. Pas tegen zeven uur was het en donker en droog en verlieten de toeschouwers de tribune.
Harar Harar is zonder enige twijfel een van de allerleukste plekken in Ethiopië. Het oude centrum werd in de 14e en 15e eeuw ommuurd om de Moslims te beschermen tegen de heidenen van buiten. Anno 2013 wonen 100.000 van de 180.000 Harari (eigen taal) binnen de vijf stadspoorten. Harar is een Unesco Werelderfgoed. Harari koffie en bier zijn wereldberoemd. Het belangrijkste tijdverdrijf is chat/qat kauwen. En het is de plek van een unieke legende: de hyenamannen van Harar. Enkele tientallen jaren geleden sloten de Harari een unieke deal met de hyena’s die in de vallei leven. In plaats van regelmatig een kind te verorberen, begonnen de mannen elke avond vers vlees te voeren aan de hyena’s. Geniet van de fraaie beelden van een dag in Harar (in chronologische volgorde)!
Na een uur of vier te hebben rondgewandeld, ontmoette ik de lokale gids Abdul. Samen met hem ontdekte ik nog veel meer fraais in Harar.
‘In dit nagebouwde vliegtuig was tot voor kort een restaurant gevestigd. Bij gebrek aan toeristen sloot het haar deuren onlangs,’ vertelde Abdul.
De allerkleinste moskee van de 82 is in deze boomstam en biedt plaats aan maximaal vijf gelovigen (flink proppen).
Naast de boom was de Hyenaman bezig om het avondmaal samen te stellen. Twee katten proeven voor, terwijl omalief toekijkt…
Een typisch Harar huis. Met dank aan Abul kon ik na 15.00 uur eindelijk een kijkje nemen achter een van de talrijke beschilderde muren, want ieder huis in Harar is gescheiden van de straat door een fraai beschilderde buitenmuur en een forse binnenplaats. Harar is uitermate dichtbevolkt. De 100.000 inwoners wonen echter allemaal in behoorlijk omvangrijke families bij elkaar. Op de foto boven is de karakteristieke woonkamer te zien. Er hangen tal van kleurrijk beschilderde gebruiksvoorwerpen aan de muur. Van potten en pannen tot hoeden. In deze woning woont een familie van in totaal twintig leden verdeeld over vier generaties. Overdag zijn bijna alle familieleden op pad. Alleen overgrootmoeder was thuis en hield zich bezig met de was.
Koffietijd Ergens in de negende eeuw ontdekte een Ethiopische geitenhoeder dat zijn geiten hyperactief werden als ze wilde koffiebonen aten. Via Egypte en Jemen bereikte koffie Istanbul ergens in de 15e eeuw. Aan het einde van de 16e eeuw opent het eerste koffiehuis in Londen haar deuren. Je moest er niet teveel van drinken in het begin, want zo luidde het verhaal: ‘Als je teveel koffie drinkt, word je Moslim.’ Koffie heet Buna in Ethiopië. Overal in Ethiopië (inclusief alle vliegvelden) kom je de koffievrouwen tegen. De hele koffieceremonie neemt minimaal een half uur in beslag. Eerst wordt het houtskool verhit. Daarna gaan de wilde koffiebonen erop. Na een tiental minuten zijn ze klaar en worden de vers gebrande bonen op een filter gelegd. Iedere deelnemer krijgt het filter onder zijn neus gedrukt. Overheerlijk. Dan worden de bonen fijngemalen met een stamper en gefilterd in de traditionele koffiekan met de forse tuit. Tientallen koffiekopjes staan op een dienblad. Vakkundig worden een paar kopjes gevuld. De aanwezigen krijgen een kopje koffie aangeboden. Van deze pure koffie ga je stuiteren. Gelukkig zijn er tal van varianten. In ieder zichzelf respecterend koffiehuis staat echter ook een Italiaanse koffiemachine. Handig, want na een paar kopjes stuiterkoffie is de macchiato welkom. Ook de ‘spires’ (onderin thee en erboven koffie) is erg populair. Maar op instantkoffie staat een verbod. Daar waar vrijwel heel Afrika zweert bij Nescafe, vormt Ethiopië een uitzondering: ‘Die troep drinken wij hier niet!’ Op de volgende foto ziet u de moeder van Abdul in actie bij de koffieceremonie. De drie katjes komen niet bij elke koffieceremonie terug.
DE NIEUWE MESSI
Het geld voor het vlees voor de hyena’s wordt onder meer bijeengebracht door bezoekers. In ruil voor 4 euro mag je de hyena’s voeren. Ik ‘trof’ het volgens de hyenaman, want hij had na zijn lokroepen een reactie gehoord van Tika. Tika is de grootste hyena van de troep uit de vallei. Zijn kaken zijn fors en euh de hyenaman deed het een keer voor… ‘Je neemt de stok in je mond, een mooi stukje vlees hang je aan het uiteinde en Tika hapt… … gelukkig alleen naar het vlees en niet naar je halve gezicht…
Tika hapte keurig, terwijl ik hem met een schuin oog in de gaten probeer te houden…
Somaliland
Jijiga • Jijiga is de hoofdstad van de Ethiopische deelstaat Somali. Er wonen zo’n 200.000 mensen. De stad ligt op 1.656 meter boven de zeespiegel. Na Jijiga daalt de weg langzaam af naar de woestijn en de grens met Somalië. • Tot voor kort duurde de reis van Harar naar Jijiga ongeveer een uur of vier. Over een hotseknotsebegoniaweg. De Chinezen hebben onlangs de reistijd verkort tot amper twee uur. De gloednieuwe asfaltweg voert langs een van de meest bizarre rotsformaties ter wereld: Dakhata Vallei. (Deze foto’s zijn bij hoge uitzondering niet van mijn hand. De chauffeur van de minibus wilde helaas niet stoppen. Hij vond dat er niets bijzonders te zien was…).
Jijiga is niet ingesteld op toeristen. Gelukkig zijn de Somali uitermate behulpzaam en gastvrij. Na aankomst werd ik dan ook onmiddellijk geholpen bij mijn zoektocht naar een hotel. Mijn aanwezigheid zorgde voor het nodige tumult. Diverse Somali kwamen langs om kennis te maken met die bleekscheet in kamer 309 van Millinium Hotel & Restourant. Deze foto is genomen vanaf het dakterras. Net als de volgende…
De Somali zijn allerminst wereldvreemd. Ik ontmoette Somali die in Venlo hadden gewoond. ‘Aardige stad, maar er gaat niks boven Somaliland.’ Ik had een aardige discussie met een paar Somali die regelmatig naar Zuid-Afrika reisden voor zaken. ‘Waarom is Johannesburg zo crimineel? Ik ben altijd blij als ik na precies 5 uur en 5 minuten vliegen weer in Addis Ababa ben.’ Somali zijn uitermate conservatief. Het plakkaat op de deur van mijn hotelkamer spreekt boekdelen…
Ik voeg er nog twee aan toe: Eten in het ‘restourant’ van het hotel doe je uitsluitend met je rechterhand. Tijdens de vastentijd van de Orthodoxe Ethiopiërs wordt er geen vlees geserveerd. (‘Jullie zijn toch Moslim?’ vroeg ik. ‘Maar we zijn geen barbaren en respecteren onze landgenoten. ‘Probeer onze vegetarische pasta, die is zo lekker dat je nooit meer vlees wilt.’
De beste chat/qat komt uit de omgeving van Jijiga. Dit is het meest lucratieve exportproduct van Ethiopië. In Nederland is al enige tijd sprake van een verbod op chat/qat. De geestverruimende blaadjes passen niet in ons drugbeleid. Volgens een Somali is dat alleen maar goed voor de zaken. Hoe illegaler, hoe beter. Daarvan gaat de prijs omhoog. Toch begreep hij er bij nader inzien nauwelijks iets van. ‘Jullie zijn toch de grootste exporteur van drugs na Afghansitan…?’
Tijd voor de markt in Jijiga…
Mijn Oezbeekse slippers waren bijna door midden. De schoenenboys voor mijn hotel verrichtten de noodzakelijke reparaties… Terwijl mijn bajaj wacht om me naar het vliegveld van Jijiga te brengen.
Einde van het eerste deel. Deel 2 wordt wellicht nog veel fraaier (krokodillen, maraboes, eeuwenoude kloosters en meer). Een hartelijke groet vanaf het gloednieuwe vliegveld van Jijiga.
