Basis Onderwijs
Erfgoededucatie Geschiedenis van dichtbij Het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) wil de geschiedenis van Leeuwarden voor de toekomst bewaren en aan iedereen laten zien. Deze missie vormt het uitgangspunt bij het ontwikkelen van educatieve projecten voor het onderwijs. Het HCL wil leerlingen in aanraking laten komen met het cultureel erfgoed van Leeuwarden, om hen kennis en inzicht te laten verkrijgen over hun eigen omgeving. De kern van omgevingsonderwijs of erfgoed educatie is: er op uit. Op deze manier leren leerlingen anders te kijken naar op het oog alledaagse dingen om hen heen. Ze zien in dat het tegenwoordige Leeuwarden het resultaat is van personen, verschijnselen, gebeurtenissen en ontwikkelingen uit het verleden. Het kennismaken met cultureel erfgoed helpt leerlingen begrijpen wie ze zijn, waar ze wonen en dat ze deel uitmaken van de geschiedenis. De educatieve projecten van het HCL sluiten aan bij de stof die in lesmethodes wordt behandeld. Sommige projecten zijn lesstof vervangend en daardoor tijdbesparend, andere fungeren meer als lokale illustratie van de algemene Nederlandse geschiedenis in het schoolboek. Alle projecten hebben gemeen dat ze de Leeuwarder geschiedenis van dichtbij laten zien en beleven.
Programma’s Groep Project
Onderwerp
5-6
Ondersteboven van de Oldehove
Middeleeuwen
5-6
De leeuw van Leeuwarden
Middeleeuwen
5-6
Op stap mei Hidde en Hiske
Overgroot-
6-8
De wereld onder de Oldehove
Archeologie
7-8
Leeuwarden in de Gouden Eeuw
Gouden Eeuw
7-8
Stadswandelingen met MP3
Diverse
moeders tijd
tijdvakken
Ondersteboven van de Oldehove Doelgroep Groep 5-6
Leergebied Geschiedenis: terpentijd, middeleeuwen en omgevingsonderwijs.
Onderwerpen Archeologie; terpen; Middelzee; Friezen; christendom; opkomst en ontwikkeling van steden; bouw van kathedralen.
Duur 2 uur
Vorm - HCL: powerpointpresentatie en bezoek Schatkamer. - Oldehove: beklimmen en speurtocht.
Kosten € 1,- per leerling
Tip Voor groepen 5-6 is er een aanvulling op dit project: de multimediavoorstelling ‘De Gouden Tor’ van het Natuurmuseum Fryslân.
Tja, daar staat ‘ie dan: een beetje scheef, een beetje krom en ook nog niet eens af. Maar het is wel een echt symbool van Leeuwarden: de Oldehove! Ook toeristen kennen de toren goed. Want als ze een ansichtkaart vanuit Leeuwarden versturen, is de kans groot dat de Oldehove erop staat. Maar, hoe komt het nou eigenlijk dat de Oldehove er zo raar uitziet? En waarom staat de toren zo alleen op een heel groot plein? Hierover komen de leerlingen van alles te weten tijdens een boeiend educatief programma, waarbij de Middeleeuwen centraal staan. ‘Ondersteboven van de Oldehove’ begint in het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL). Met behulp van een powerpointpresentatie wordt ingegaan op de bouwgeschiedenis van de Oldehove (1529-1533). En op het feit dat deze toren ooit onderdeel is geweest van een groter, maar mislukt plan: het bouwen van een kathedraal. Tevens wordt de ontwikkeling van de stad Leeuwarden getoond met behulp van historische kaarten en plattegronden. De leerlingen zien hoe een klein terpdorpje aan de voormalige Middelzee veranderd in een grote provinciehoofdstad. Er wordt een bezoek gebracht aan de Schatkamer in het depot, waar verschillende historische documenten en voorwerpen met betrekking tot de Oldehove worden bekeken. Tijdens het beklimmen van de Oldehove wordt een speurtocht gedaan, waarmee de leerlingen antwoorden vinden op vragen over het middeleeuwse bouwproces.
De leeuw van Leeuwarden Met stads- en familiewapens wordt uitgebeeld wat of wie je bent. In het wapen van Leeuwarden staat een leeuw. Dat lijkt heel logisch, gezien de naam van de stad. Maar tijdens een bezoek aan het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) wordt duidelijk dat de leeuw heel ergens anders vandaan komt. ‘De Leeuw van Leeuwarden’ is een gevarieerd luister- en doeprogramma over middeleeuwse heraldiek in Friesland in het algemeen en Leeuwarden in het bijzonder. Tijdens een powerpointpresentatie wordt antwoord gegeven op diverse vragen. Hoe en wanneer zijn stads- en familiewapens ontstaan? En waar werden ze voor gebruikt? Ook wordt er een kijkje genomen in de Schatkamer van het HCL, waar prachtige voorbeelden van wapens worden bewaard. Bijzondere dingen van honderden jaren oud, zoals charters van perkament met zegels en wapenboeken van Friese adellijke families. Maar ook gewone dingen, zoals de Leeuwarder Courant van vandaag met het wapen van Friesland op de voorkant. Er worden oorkondes ingevuld: leerlingen schrijven met een ganzenveer en leren hoe een rood lakzegel met wapen wordt gemaakt. Tijdens een speurtocht door de binnenstad wordt gezocht naar gevelstenen, waarop wapens staan en wordt de betekenis hiervan verklaard. Als afronding gaan de leerlingen, met alles wat ze tijdens dit project hebben geleerd, op school een eigen familiewapen ontwerpen.
Doelgroep Groep 5-6
Leergebied Geschiedenis: middeleeuwen en omgevingsonderwijs. Tekenen.
Onderwerpen Heraldiek; stadswapens; familiewapens; gevelstenen; riddertijd; Friese adel; kastelen; monniken; charters; perkament; lakzegels; schrijven met ganzenveren; opkomst van steden.
Duur 2-4 uur
Vorm - HCL: powerpointpresentatie, schrijven met ganzenveer, lakzegel maken en bezoek Schatkamer. - Grote Kerkstraat en omgeving: speurtocht. - Facultatief: op school een eigen (familie-)wapen ontwerpen.
Kosten € 1,- per leerling
Op stap mei Hidde en Hiske Doelgroep Groep 5-6
Leergebied - Geschiedenis: overgrootmoeders tijd (1900) en omgevingsonderwijs. - Rekenen, tekenen, zingen, taal en Fries.
Onderwerpen Wonen; werken; school; spelen; vervoer; winkels; huishouden; kleding; voedsel.
Duur 6-9 uur
Vorm - School: leskoffer met voorbereidings- en verwerkingsmateriaal (keuze in Nederlands- en Friestalig). - Museum de Grutterswinkel: rondleiding en activiteitencircuit (incl. limonade).
Kosten € 2,50 per leerling
Tips - Dit project sluit aan bij een biologieles uit 1900 in het weeshuisschooltje van het Natuurmuseum Fryslân. - ‘Op stap mei Hidde en Hiske’ is op diverse locaties in Friesland beschikbaar. (zie: www.museumfederatiefryslan.nl)
Centraal in dit project staat het voorleesverhaal van de Leeuwarder arbeiderskinderen Hidde en Hiske uit 1910. Aan de hand van deze 2 leeftijdsgenootjes maken leerlingen van nu kennis met het dagelijkse leven in hun eigen omgeving, zoals dat 100 jaar geleden is geweest. Ze komen in aanraking met thema’s als wonen, werken, school, spelen, vervoer, winkels, huishouden, kleding en voedsel. In de voorbereidingsles op school krijgen de leerlingen het eerste deel van het verhaal in het Nederlands of het Fries te horen. Ze maken kennis met de familie van Hidde en Hiske en het dagelijks leven in hun huisje in de - inmiddels verdwenen - arbeidersbuurt De Boterhoek te Leeuwarden. Voor de daarop volgende opdrachten wordt gebruikt gemaakt van divers materiaal uit een leskoffer. Tijdens een bezoek aan Museum de Grutterswinkel beleven de leerlingen het geleerde in het echt. Het museum is namelijk een historisch ingerichte winkel met woonhuis daterend uit 1901. Na een rondleiding door het gebouw, gaan de leerlingen in een activiteitencircuit aan de slag met oude voorwerpen die Hidde en Hiske in het voorleesverhaal ook hebben gebruikt. Ze malen koffie, kopen snoepjes, schrijven op een leitje, wassen met teil en wasbord en er wordt een ouderwetse schoolfoto van de leerlingen gemaakt. In de verwerkingsles terug op school komt het tweede deel van het voorleesverhaal met bijbehorende opdrachten aan de orde. ‘Op stap mei Hidde en Hiske. Jong yn 1910’ is een samenwerkingsproject van Historisch Centrum Leeuwarden, Museum de Grutterswinkel en Museumfederatie Fryslân.
De wereld onder de Oldehove In de periode 2005-2006 vonden er archeologische opgravingen plaats op het Oldehoofsterkerkhof. Op deze plek is de geschiedenis van Leeuwarden begonnen, want hier was rond 100 na Chr. voor het eerst sprake van bewoning op een terp aan de voormalige Middelzee. Het onderzoek behoort tot de grootste archeologische terpopgravingen die ooit in Noord-Nederland zijn verricht. De vondsten hebben niet alleen nieuwe kennis opgeleverd over Leeuwarden, maar ook over de terpentijd en de vroege Middeleeuwen in het algemeen. In het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) is hierover een tijdelijke tentoonstelling ingericht met de titel ‘De wereld onder de Oldehove’. Het educatieve project is een gevarieerd kijk, luister, voel en doe programma, waarmee leerlingen kennismaken met de vroegste geschiedenis van Leeuwarden. Het project start met een powerpointpresentatie. Met behulp van fictieve leeftijdgenootjes uit het verleden wordt ingegaan op de historische context van de archeologische vondsten. Vervolgens worden de objecten in de tentoonstelling ‘in het echt’ bekeken. Het project wordt afgesloten met een workshop rondom 2 vondsten: het maken van een Romeinse mantelspeld (fibula) en het spelen van een middeleeuws bikkelspel. Er bestaat de mogelijkheid om een echte archeoloog als gastspreker uit te nodigen, die bij de opgravingen in Leeuwarden betrokken is geweest. Deze gastspreker kan na afloop van het bezoek aan het HCL op school uitgenodigd worden. Ook kan een gedeelte van het HCL programma door de archeoloog gedaan worden.
Doelgroep Groep 6-8
Leergebied Geschiedenis: terpentijd, Romeinen, Friezen, vroege Middeleeuwen, Christendom en omgevingsonderwijs.
Onderwerpen Archeologie
Duur - 2 uur - Tot september 2010
Vorm - HCL: powerpointpresentatie, bezoek tentoonstelling, een Romeinse fibula maken en een middeleeuws bikkelspel spelen. - Extra in HCL of op school: archeoloog als gastspreker.
Kosten - € 1,- per leerling. - Extra: archeoloog als gastspreker kost € 45,(onkostenvergoeding).
Tip Bij de tentoonstelling is een boek verschenen ‘De wereld onder de Oldehove. Zoektocht naar het vroegste verleden van Leeuwarden’ geschreven door Erwin Boers. Verkrijgbaar bij de boekhandel en bij het HCL.
Leeuwarden in de Gouden Eeuw Doelgroep Groep 7-8
Leergebied Geschiedenis: Gouden Eeuw en omgevingsonderwijs.
Onderwerpen Stadsgezicht; werk; vervoer; wie is de baas; misdaad en straf; arm en rijk; dagelijks leven; geloof; kunst; beroemde Leeuwarders.
Duur 4-6 uur
Vorm - School: website en leskoffer met voorbereidingsmateriaal voor in de klas. - Binnenstad van Leeuwarden: stadswandeling met rondleiding door leerlingen. - Alternatief: de stadswandeling kan ook vervangen worden door praatjes-met-plaatjes in de klas.
Kosten € 25,- per leskoffer
Voor leerlingen die in Friesland op school zitten, zou het zonde zijn om de Gouden Eeuw uitsluitend te behandelen met behulp van hoofdstuk zoveel uit de lesmethode. Want in de hoofdstad van de eigen provincie herinneren diverse sporen aan het glorierijke verleden, van zowel de Republiek der Verenigde Nederlanden als het gewest Friesland. Het project ‘Leeuwarden in de Gouden Eeuw’ is opgebouwd rondom een speciale website: www.10x10leeuwarden.nl/goudeneeuw. Hierop staan 40 onderwerpen vermeld, die bij 40 locaties in de binnenstad van Leeuwarden horen en die verdeeld zijn over 10 thema’s: stadsgezicht; werk; vervoer; wie is de baas; misdaad en straf; arm en rijk; dagelijks leven; geloof; kunst; beroemde Leeuwarders. De bijbehorende leskoffer bevat 40 full-colour geschiedenisplaten op A3 formaat. Hierop kan een schilderij staan van een plek in de binnenstad zoals deze er tijdens de Gouden Eeuw heeft uitgezien, of een portret van een belangrijke Leeuwarder uit de Gouden Eeuw die in een bepaalde straat heeft gewoond. Elke leerling bereidt één of meerdere onderdelen van een doe-het-zelf rondleiding voor. Tijdens de stadswandeling vertellen de leerlingen op locatie over hun onderwerp. En tonen zij een geschiedenisplaat, als illustratie van hoe de situatie vroeger is geweest. Door deze wandeling krijgt de hele klas een goed beeld van de Gouden Eeuw in de eigen omgeving.
Stadswandelingen met MP3 Waarom staat de Oldehove scheef? Waar werd de Waag vroeger voor gebruikt? Wie was Mata Hari? Waarom staan er schelpen op de putdeksels in de Sint Jacobsstraat? Wie woonden er in het Stadhouderlijk Hof of Luilekkerland? En waar zijn de joodse kinderen gebleven? Deze en vele andere vragen worden beantwoord tijdens een wandeling door de binnenstad. De leerlingen krijgen ieder een plattegrond met wandelroute, puzzel, illustraties en tijdbalk mee. Met een MP3 speler kunnen verhalen beluisterd worden, die zijn geschreven en ingesproken door de Friese meester-verteller Mindert Wijnstra. Er is een keuze uit 2 routes: 1. Leeuwarden, een stad vol verhalen: Oldehove; Oldehoofsterkerkhof; C&A; de Waag; Naauw/Brol/Kelders; Sint Jacobsstraat; Mata Hari; Pijlsteeg (Gevelstenen); Natuurmuseum Fryslân (Weeshuis); Joodse School. 2. Leeuwarden, een vorstelijke stad: Prinsentuin; Luilekkerland; Grote of Jacobijner Kerk; Oranje- en Broodpoortje; Boshuisen Gasthuis; Oud Sint Anthonygasthuis; Hofplein (Stadhouderlijk Hof); Stadhuis; Stadhouderlijke Rijschool; Keramiekmuseum Het Princessehof (Paleis). Schoolklassen kunnen kosteloos MP3 spelers lenen. Ook zijn de luisterverhalen te downloaden via de websites: www.aedlevwerd.nl www.historischcentrumleeuwarden.nl.
Doelgroep Groep 7-8
Leergebied Geschiedenis: diverse tijdvakken en omgevingsonderwijs.
Onderwerpen - Leeuwarden, een stad vol verhalen: diverse bezienswaardigheden. - Leeuwarden, een vorstelijke stad: het verschil tussen arm en rijk.
Duur 1-1½ uur per route
Vorm Stadswandeling door binnenstad van Leeuwarden, met: - MP3 speler met luisterverhalen. - Boekje met plattegrond, routebeschrijving, illustraties, tijdbalk en puzzel.
Kosten Gratis (wel vooraf reserveren).
Contact Reserveringen en informatie U kunt contact opnemen met: Yteke van der Vegt, educatief medewerker.
Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) Groeneweg 1 8911 EH Leeuwarden (058) 233 83 99
[email protected]
Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag : 10.00-17.00 uur Zaterdag en zondag : 13.00-17.00 uur (voor scholen is het mogelijk buiten deze tijden te reserveren).
Websites www.historischcentrumleeuwarden.nl www.beeldbankleeuwarden.nl www.10x10leeuwarden.nl
Subsidie Ministerie OC&W Alle basisscholen hebben een budget voor cultuureducatie. Het ministerie van OC&W verstrekt jaarlijks aan iedere school € 10,90 per leerling, om te besteden aan kunst, cultuur en erfgoed. Kijk voor meer informatie op: www.cultuurplein.nl (bij: Regeling Versterking Cultuureducatie PO).
Subsidie Provincie Fryslân De Provincie Fryslân vergoedt 50% van de kosten voor het vervoer van leerlingen naar kunst-, cultuur- en erfgoedinstellingen. Kijk voor meer informatie op: www.kultuerfilter.nl (bij: Nieuws - Vervoersregeling Friesland).
