nummer 12 SEPTEMBER 2014
Centraal.toen
Kijk voor meer nieuws en informatie ook op www.amsterdamcentraal.nu
125 JAAR
Het station is jarig!
Komt dat zien!
pagina 2 en 3
pagina 12
Gebouw met een verhaal
Koninklijk bezoek
pagina 4 en 5
pagina 13
Amsterdam Centraal: hiep hiep 125! Deze Centraal.nu ziet er anders uit dan u gewend bent. Want station Amsterdam Centraal viert zijn 125e verjaardag! Om precies te zijn op woensdag 15 oktober. In dit feestelijke nummer daarom heel veel over de geschiedenis van het station, het belang van het gebouw voor de stad en de uitdagingen voor de toekomst. We nodigen u van harte uit om het feest in oktober mee te komen vieren!
Feestelijke activiteiten in oktober Een mooie fototentoonstelling laat zien hoe Amsterdam Centraal werd gebouwd en hoe het zich in de afgelopen 125 jaar ontwikkelde. De expositie is samengesteld met medewerking van Stadsarchief Amsterdam en Het Spoorwegmuseum. Gratis toegankelijk tussen de centrale hal en de ingang van de westtunnel van woensdag 1 tot en met vrijdag 31 oktober. Meer op pagina 12.
Rondleingen U kunt zich inschrijven voor deelname aan een historische 2 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
rondleiding door het station of een bezoek aan de koninklijke wachtkamer. Meld u voor beide evenementen aan via www.amsterdamcentraal.nu. Meer op pagina 13.
Filmmuseum EYE an de overkant van het IJ viert A ook EYE de 125e verjaardag van het station. Via de eropuit-site van NS kunt u in oktober met twee personen voor de prijs van één naar de tentoonstelling van Anthony McCall. Kijk op www.eropuit.nl.
Zeg het maar!
Centraal.nu is het magazine over werkzaamheden en ontwikkelingen in en rond station Amsterdam Centraal. Ieder kwartaal informeren NS, ProRail en Gemeente Amsterdam u over het laatste nieuws uit het stations gebied en de achtergronden ervan. Kijk voor meer informatie en de meest actuele berichten op www.amsterdamcentraal.nu. Hier kunt u zich ook aanmelden voor een rondleiding en de digitale nieuwsbrief.
Amsterdam Centraal: de interessantste wetensjarigheden
Fototentoonstelling
MENINGEN
Centraal.nu
• Station Amsterdam Centraal staat op drie eilanden in het IJ. Deze werden speciaal aangelegd om hier het station te kunnen bouwen. • Het was de bedoeling dat het station open zou gaan in 1885. Maar het werd 1889 omdat het funderen van de eerste perronkap moeizaam verliep. • Tijdens het eerste jaar na de opening reden vanaf Amsterdam Centraal ongeveer 195 treinen per dag. Anno 2014 zijn dat er ruim 1.300! • De stationstunnels waren tot in de jaren vijftig gescheiden voor aankomende en vertrekkende reizigers. Voor vertrek moesten reizigers hun bagage afgeven en plaatsnemen in de eerste-, tweede- of derdeklaswachtkamer. • Amsterdam Centraal werd in 1974 benoemd tot rijksmonument. • Begin jaren tachtig verhuisden de loketten en de informatiebalies van de centrale hal naar de vleugels. De middentunnel werd verbreed van 4,5 naar 18 meter. De wachtkamers verloren in die tijd hun oorspronkelijke rol en werden verbouwd tot zelfbedieningsrestaurant, reisbureau en personeelskantine… behalve uiteraard de koninklijke wachtkamer! • In 2000 startte de grootste renovatie en restauratie ooit. Hierbij is veel aandacht voor het monumentale karakter van het gebouw, in combinatie met moderne voorzieningen. De restauratie van Cuypers’ oorspronkelijke stationsgebouw begint volgend jaar.
En óp woensdag 15 oktober Historische treinrit ... kunt u buiten de spitsuren een rit maken tussen Amsterdam en Haarlem met een historische trein; u kunt hiervoor kaarten reserveren via www.amsterdamcentraal.nu.
NS Harmonie ... treedt tussen 14.00 uur en 15.30 uur de NS Harmonie op in de centrale hal
liggende rondleiding ... en kunt u ’s avonds deelnemen aan een ‘liggende rondleiding’: liggend op een zonnestoel in de centrale hal krijgt u een uniek beeld van het prachtige plafond.
Actuele info op de website Bij het ter perse gaan van deze Centraal.nu waren de voorbereidingen van de festiviteiten nog in volle gang. Kijk voor het laatste nieuws, data en tijden op www.amsterdamcentraal.nu.
“Wat een mooie leeftijd, een felicitatie waard!” Burgemeester Eberhard van der Laan is reuzetrots op het 125 jaar oude Amsterdam Centraal. “Op naar de volgende 125! Dankzij de verbouwing gaat dat beslist lukken. Het gebouw begint weer een echte toegangspoort tot de stad te worden.” De burgemeester vindt het station en de omgeving fascinerend. “Als je er een uurtje voor gaat staan zie je de hele wereld aan je voorbij trekken. Toeristen, dagjesmensen, stadsbewoners, forenzen, studenten, scholieren, muzikanten, straatartiesten... Machtig mooi. En als straks ook het opknappen van het Damrak klaar is, heeft Amsterdam echt weer een geweldige binnenkomer.” De burgemeester weet dat het enthousiasme voor het station ruim een eeuw geleden een stuk minder groot was. “Het hele project was tijdens de plan- en bouwfase best omstreden. Vooral omdat er een scheiding zou ontstaan tussen stad, IJ en Noord. Daar zat wel een kern van waarheid in. Maar ook dat wordt nu voorgoed verleden tijd. Dankzij het werk op het Stationseiland is stadsdeel Noord enorm in opmars met projecten als Overhoeks, het EYE-museum en de A’DAMtoren. En dat nog voordat de Noord/Zuidlijn rijdt! Je ziet dus nú al dat al het harde werken zijn vruchten begint af te werpen. Het begint allemaal zichtbaar prachtig te worden. Nog even geduld…”
CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 3
BOUW
Cuypers’ station-meteen-verhaal De bouw en opening van station Amsterdam Centraal zorgden 125 jaar geleden in de stad voor enthousiasme en ophef. Eindelijk kreeg de hoofdstad een ‘centraal station’. Maar er was ook rumoer. De drie kunstmatige eilanden in het IJ en het ruim 300 meter brede gebouw zouden de scheepvaart blokkeren. Aart Oxenaar is kenner van architect Pierre Cuypers en directeur van de Academie van Bouwkunst. Hij werpt zijn (vaak verrassende) blik op het jarige gebouw.
T
oen Amsterdam Centraal op 15 oktober 1889 open ging bestond het Nederlandse spoor precies vijftig jaar. Amsterdam beschikte in die vroege jaren over twee gescheiden spoorwegverbindingen met elk een eigen station. De regering streefde naar een samenhangend Nederlands spoornet en dat kreeg zijn weerslag in de Spoorwegwet. De bouw van een ‘centraal station’ voor Amsterdam startte in 1882.
te zien. Bijvoorbeeld in de reliëfs op de gevel bij de hoofdingang met afbeeldingen van landbouw, veeteelt, visserij, scheepvaart en handel. En erboven het wapen van Amsterdam”, illustreert Oxenaar. “Voor Cuypers was een gebouw nooit een losstaand iets. Hij wilde het altijd laten samenvloeien met de omgeving. Het is architectuur met een boodschap. Het hele station vertelt, met al zijn details en ornamenten, een verhaal.”
Eilanden in het IJ
Cuypers was een vooruitstrevende architect, zegt Oxenaar. “Zo liet hij op een aantal plekken in het station de staalconstructies gewoon zien. Hij werkte ze niet weg. En wie de hal binnenliep en omhoog keek zag meteen de treinen. Dat wordt in de komende jaren weer hersteld.” Cuypers ontwierp in eerste instantie een gelijkvloers station. “Maar op aandringen van het stadsbestuur werd het hele gebouw opgetild, zoals het nu nog steeds is. Zo werd de scheepvaart niet gehinderd. Op eigen initiatief voegde Cuypers nog een extra verdieping toe voor kantoorruimtes. Dat maakte het gebouw robuuster. Want Cuypers was een beetje bezorgd dat het station als men er vanaf het Damrak naar keek zou wegzinken.”
Op de gekozen locatie kabbelde het IJ en bevond zich de haven van Amsterdam. Er werden daarom eerst drie kunstmatige eilanden gemaakt: één voor het stationsgebouw en aan weerszijden een eiland voor emplacementen. Architect Pierre Cuypers kreeg de opdracht om het station te ontwerpen. “Cuypers streefde ernaar van Amsterdam Centraal zowel een nieuwe stadspoort als een ontvangstgebouw voor een economisch bloeiende stad te maken”, vertelt Aart Oxenaar. “De bouw van het station was een onderdeel van een gigantische infrastructurele operatie. Daar behoorden ook het graven van het Noordzeekanaal en de aanleg van spoorlijnen toe. Cuypers streefde ernaar die economische bloei sprekend vorm te geven.”
Samenvloeien met omgeving Cuypers’ station werd aldus het bruisende middelpunt van een economisch bloeiende stad en omgeving. “Op allerlei plekken is dat
Vooruitstrevende denker
Van taboe naar respect Aart Oxenaar promoveerde vijf jaar geleden op Pierre Cuypers. Hij volgt dus de verbouwing van Amsterdam Centraal met bovengemiddelde belangstelling. “Interessant hoe
Cuypers momenteel weer zoveel respect krijgt. Jarenlang vond men het niks meer, was zijn stijl té neogotisch, té katholiek en werd er van alles weggetimmerd. Kennelijk beseft men tegenwoordig de waarde er weer van. Op Amsterdam Centraal ontstaat nu een interessante mix van moderne voorzieningen in een klassiek decor. Ik ben erg benieuwd naar het eindresultaat.” Aart Oxenaar verzorgt op zondag 19 oktober samen met Amsterdam-kenner Fred Feddes een lezing over 125 jaar Amsterdam Centraal in het Stadsarchief, Vijzelstraat 32. Aanvang 15 uur. Toegang gratis.
Een bijzondere oktoberdag Amsterdam beleefde op 15 oktober 1889 een historische dag. Na jaren van plannen maken en bouwen ging het station open. Onder grote belangstelling vertrok om kwart over acht de eerste trein. Die ging naar Rotterdam en kwam daar keurig volgens schema om half tien aan. De Amsterdammers vonden het allemaal superinteressant. Dezelfde dag waren rond half elf alle 14.000 kaartjes om op de perrons te komen uitverkocht. Iedereen wilde zien hoe dat reusachtige gebouw er van binnen uitzag.
Wie was Pierre Cuypers? Pierre Cuypers (1827-1921) werd geboren in Roermond. Hij studeerde in Antwerpen en werd in 1851 stadsarchitect in zijn geboorteplaats. In 1865 verhuisde hij naar Amsterdam. Zijn nalatenschap in de stad bestaat onder meer uit station Amsterdam Centraal, het Rijksmuseum, de Vondelkerk en de Posthoornkerk. Ook elders in Nederland en België staan tientallen kerken van Cuypers’ hand. Een andere beroemde Funderingswerkzaamheden voor het station, 1881
4 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
‘echte Cuypers’ is kasteel De Haar in Haarzuilens. Zoon Jos (1861-1949) stapte in vaders voetsporen en was uiteindelijk ook betrokken bij station Amsterdam Centraal. Hij ontwierp voor de oostkant van het station een Pakketpostgebouw. Dit heet nu ‘De Oost’ en is in gebruik voor kantoren, het Informatiecentrum Noord/Zuidlijn en een fietsenstalling. Aart Oxenaar
CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 5
OMGEVING
Stad en station in voortdurende wisselwerking De bouw van station Amsterdam Centraal had 125 jaar geleden grote gevolgen. Voor reizigers werd de stad een stuk beter bereikbaar. En de scheepvaart, tot dan het belangrijkste transportmiddel, verhuisde geleidelijk aan naar de flanken van de stad. Maar het nieuwe station paste ook in wat al gaande was: economische groei en stedelijke modernisering. Stadsarcheoloog Jerzy Gawronski legt uit. En stedenbouwkundige Ton Schaap vertelt hoe Amsterdam Centraal ook in de recente geschiedenis zijn stempel bleef drukken op de stad.
D
e kaart van Amsterdam zag er tot pakweg 1880 heel anders uit dan nu. De stad was uiteraard veel kleiner, zonder buitenwijken. Maar ook het centrum had een andere aanblik. Het IJ mondde uit in een haven die zich deels bevond op de plek waar het station zou komen, en zich uitstrekte tot aan de westkant van het Damrak. Maar toen kwam de trein, met grote gevolgen. Gemeentelijk stadsarcheoloog Jerzy Gawronski: “De scheepvaart was erg belangrijk voor de stad maar het vervoer van reizigers en goederen per spoor groeide snel. Toen er een Centraal Station moest komen wilde men dat zo dicht mogelijk bij het stadscentrum. Om daar ruimte voor te creëren werden drie eilanden aangeplempt in het IJ. Die volgden de contouren van de Laag, een serie houten palen die in de Middeleeuwen deel uitmaakten van een verdedigingslinie. Nu waren het vooral aanlegen overslagplekken voor schepen.”
Niet één maar drie Toen eilanden en stationsgebouw eenmaal klaar waren, lagen die dus letterlijk in het
vaarwater van de schepen. “De navelstreng tussen stad en water was doorgeknipt”, zo omschrijft Gawronski deze omslag. “Maar het betekende niet dat er ineens geen handel over water meer was. Door niet één Stationseiland te maken maar drie kon men tussen de eilanden doorvaren. Zo kon de haven zich min of meer handhaven. Maar in de decennia erna was dat op deze plek niet meer mogelijk. Schepen werden groter en veranderden dankzij stoom en staal. De scheepvaart begon zich te concentreren op de flanken van de stad – de oostelijke eilanden, het westelijk havengebied, de rangeerterreinen en de binnenhavens waar nu het Funenpark ligt voor de goederenoverslag tussen schip en trein.”
Moderniseren Op de wal zorgde het nieuwe station uiteraard voor meer drukte in het centrum. “Het aantal gebruikers van Amsterdam Centraal groeide snel. Dat versterkte een aantal ontwikkelingen die al borrelden. Bijvoorbeeld de aanleg van tramlijnen, onder meer om bij dat station te kunnen komen. En de demping van grachten.
Taxi’s op het Stationsplein, 1929
Dat zorgde voor brede wegen als de Nieuwezijds Voorburgwal en het Damrak, later essentieel voor het groeiende autoverkeer. En nabij het station werden toonaangevende gebouwen neergezet zoals de Beurs van Berlage en de Bijenkorf. Station en welvaart versterkten elkaar. Een modern station in een stad die na jaren van verval aan het moderniseren was.”
Cityfunctie
Jerzy Gawronski
6 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
Ton Schaap
Volgens Ton Schaap, stedenbouwkundige bij de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente, stimuleerde station Amsterdam Centraal in de 20e eeuw een ‘cityfunctie’: “Een stad met elke dag tienduizenden werkers die veelal op andere plekken gingen wonen.
Zoals Jerzy zegt: het station sloot aan op maatschappelijke veranderingen. Buitenwijken werden gebouwd, forenzenplaatsen rond de stad groeiden. De kantoorklerk in de stad hoefde niet in het centrum te blijven. Havenarbeiders konden met de trein naar huis. Tel daar later de toeristenstromen bij op. En de studenten met hun OV-kaart. Geleidelijk aan kreeg Amsterdam Centraal tien keer zoveel mensen te verwerken als waar het oorspronkelijk voor was bedoeld.”
Opgetilde bussen Mede omdat het station die drukte niet meer goed kon bolwerken ontstonden zo’n twintig jaar geleden de eerste plannen voor de huidige verbouwing. Schaap was er tussen
1997 en 2000 bij betrokken. “De eerste vraag die we ons stelden was: wat doen we met de bussen? Al snel was er het plan om ze naar de IJ-zijde te verhuizen en ze op te tillen naar spoorniveau. Zo komen alle soorten openbaar vervoer langs een centrale voetgangersroute tussen het Damrak en het IJ. De busmaatschappijen aarzelden want zij wilden graag aan de centrumzijde blijven. Uiteindelijk haalden veiligheid en comfort hen over de streep.” En voor wat er met de ruimte ónder het busstation moest gebeuren waren allerlei plannen. “Bijvoorbeeld een vismarkt om een nadrukkelijk verband te leggen met het IJ”, herinnert Schaap zich. “Maar wat er nu aankomt, een nieuwe stationsentree in de vorm van de IJ-hal, is de beste oplossing.”
Klaar voor toekomst Schaap zegt dat bij een verbouwing als deze “een goede stedenbouwer zijn statistieken moet kennen en moet anticiperen op de toekomst”. “Wie gebruiken dit stationsgebied? Welke vervoersstromen zijn er? Hoeveel mensen per stroom? En hoeveel ruimte hebben zij nodig? Mijn voorspelling voor de nabije toekomst is dat er minder auto’s en nóg meer fietsers en openbaar-vervoergebruikers komen. Dat sluit weer aan op het historische verhaal van Jerzy, de wisselwerking tussen station en stad. Is bijvoorbeeld het OV goed geregeld, dan komen mensen met het OV. En als het OV zichzelf ontwikkelt, zoals met een Noord/Zuidlijn, dan moet Amsterdam Centraal daarop inspelen met zaken als goede looproutes en heldere bewegwijzering.” CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 7
FOTO SEPTEMBER 2014
Amsterdam Centraal van boven Kijk voor meer informatie over de bouwprojecten op:
www.amsterdamcentraal.nu
toen nu
8 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 9
BOUW
Je bent 125 jaar jong en je wilt nog heel wat De verjaardag van Amsterdam Centraal vormt niet alleen een terugblik op 125 jaar geschiedenis. Het is ook een goed moment om de balans op te maken en in de toekomst te kijken. Wat is de visie van NS en ProRail, hoofdrolspelers in het gebouw, op de verdere ontwikkeling van dit station? Waar hebben reizigers en bezoekers behoefte aan? En op welke manier spelen de twee bedrijven daarop in?
H
et lijkt zo eenvoudig: rails, treinen, perrons, een dak erboven, een paar trappen en wat winkeltjes – en je hebt een station. Maar de realiteit is veel complexer. Een station bouwen of verbouwen vereist een visie op duizend-enéén dingen. Op Amsterdam Centraal is dat van alle tijden. “Toen het station open ging in 1889 had het een duidelijke rol: het was bovenal bestemd voor vervoer. Amsterdam kreeg voor het eerst
een centraal station waar alle spoorlijnen in de stad samenkwamen en werden verbonden”, zegt Ronald Nomes, directeur Stations bij ProRail. “Maar het nieuwe station tékende de stad wel”, vult NS Stations’ directeur Vastgoed en Ontwikkeling Jaap Reijnders aan. “De locatie, de kunstmatige eilanden, de scheiding die ontstond tussen stad en IJ… Het vervoer stond centraal maar de maatschappelijke gevolgen waren groot.”
Hart van de stad Station en stad moesten dus naar elkaar toe groeien. In veel opzichten lukte dat, in de loop van die 125 jaar. Bushaltes, een eerste metrolijn, een almaar veranderend Stationsplein, veerboten over het IJ, winkels en andere voorzieningen… Amsterdam Centraal bevónd zich niet alleen in het hart van de stad maar wérd het ook echt. Keerzijde was dat het station rond het begin van de 21e eeuw uit zijn jas begon te groeien en in veel opzichten niet meer ‘van deze tijd’ was. Ronald: “Op Amsterdam Centraal heb je dan meteen een interessante klus te pakken. Hoe bouw je een modern station in een monumentaal gebouw? Hoe maak je het ruimer binnen bestaande afmetingen? Om een vergelijking te trekken: Rotterdam Centraal konden we afbreken en weer opbouwen. Dat kon hier niet.”
De perrons van Amsterdam Centraal, circa 1925
Heldere visie
10 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
Maar de verbouwing móest simpelweg gebeuren en ging dus van start. Aan de basis lag een heldere visie van NS en ProRail. “Nederlandse stations moeten aan een aantal basisprincipes voldoen”, legt Jaap uit. “Voorbeelden zijn toegankelijkheid, voldoende ruimte en domeinen: plekken binnen stations waar we de reizigers ontvangen, waar ze een tijdje verblijven en waar ze op reis gaan. Drie heel verschillende situaties met verschillende eisen en wensen. Dit klinkt misschien als een open deur. Maar het zorgt voor herkenbare stations, ook al ziet elk gebouw er anders uit. Het voorkomt dat iedereen zijn gang kan gaan en het een rommeltje wordt.”
belangrijke partner in het stationsgebied de Noord/Zuidlijn, het busstation, de Michiel de Ruijtertunnel en de fiets- en voetgangers tunnel toe. En ze maakt het Stationsplein vrij van obstakels. Tegelijkertijd brengen NS en ProRail de monumentale onderdelen van het station terug in hun oude glorie.” “En last but not least geven we samen met de gemeente het water weer terug aan de stad”, aldus Jaap. “De toekomstige IJ-hal zorgt daarvoor, evenals de De Ruijterkade als domein voor fietsers en voetgangers en een groter Open Havenfront aan de centrumzijde. Zo herstellen we samen wat destijds bij de bouw gebeurde: we heffen de blokkade tussen stad en IJ op.”
Heden en verleden
Evenwicht bewaken
Steeds als NS en ProRail om de tafel zitten houden zij de basisprincipes in de gaten, zegt Ronald. “Op Amsterdam Centraal vertalen we dat bijvoorbeeld in meer ruimte en overzichtelijkheid. Twee van de drie reizigerstunnels zijn inmiddels vernieuwd en twee extra passages zijn in ruwbouw gereed. NS bouwt momenteel het eerste deel van de IJ-hal en richt de westpassage in. De gemeente voegt als derde
NS en ProRail kunnen bij dit alles prima door één deur, maar Jaap en Ronald geven toe dat het af en toe schuurt. “Dan moeten we onze visie op station Amsterdam Centraal goed bespreken. En het evenwicht bewaken tussen wat móet en nuttig is, versus commercieel interessant. Als bijvoorbeeld NS Stations een prachtige huurder voor een enorme winkel heeft en ProRail geeft aan dat dat een belang-
Ronald Nomes en Jaap Reijnders
rijke looproute verstoort, dan moeten we in het belang van de reiziger een goed compromis zien te bereiken. Bijvoorbeeld een kleiner winkeloppervlak of een verlegging van het looppad of allebei.”
Permanente aandacht Hoe zien beide mannen ten slotte de toekomst van Amsterdam Centraal? Jaap: “Een groot deel van het lopende werk zal over een paar jaar klaar zijn. Maar dat zal naadloos overgaan in weer andere projecten. Zo zal het altijd blijven. Een station als Amsterdam Centraal heeft permanent aandacht nodig. Er zijn steeds nieuwe aanpassingen nodig.” “Maar je ziet nu wel waar al het werk van de laatste jaren toe begint te leiden: een historisch mooi en tegelijkertijd modern station. Op Rotterdam Centraal scoren we al heel mooie tevredenheidcijfers. Dat gaat hier ook gebeuren”, verwacht Ronald. CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 11
IN BEELD
Centraal.koninklijk
Unieke kans: bezoek de koninklijke wachtkamer
Fotografisch geheugen Station Amsterdam Centraal vertelt zijn eigen verhaal: loop rond en kijk om u heen. Maar hoe was het vroeger? In de stationsvleugel tussen de centrale hal en de westtunnel is het de hele maand oktober te zien. De bijzondere gratis tentoonstelling ‘125 jaar station Amsterdam Centraal, poort tot de stad’ brengt de geschiedenis van het gebouw en het reizen prachtig in beeld. Zo’n vijftig foto’s uit de collecties van het Stadsarchief Amsterdam en
12 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
Het Spoorwegmuseum nemen u mee naar de vroege jaren van rijtuigen en stoomlocomotieven. Naar de bouw van het Pakketpostgebouw. Naar wachtkamers en koninklijke bezoekers. Naar eerdere verbouwingen. Naar alledaagse taferelen als een ijscoman op het perron en kinderen die op vakantie gaan. En naar uiteraard nog héél veel meer. Cuypers’ meesterwerk is immers een van de meest gefotografeerde gebouwen van de stad.
De leden van het koninklijk huis waren vanaf het eerste uur regelmatige gebruikers van station Amsterdam Centraal. Architect Pierre Cuypers ontwierp voor hen een eigen wachtkamer. Vanaf het perron langs spoor 2B is een van de ingangen te zien, met het goudgeverfde hekwerk. Toen het station open ging zat koning Willem III op de troon. Maar de uitnodiging om aanwezig te zijn bij de openingsceremonie sloeg hij af. De vorst was ontevreden over het in zijn ogen ‘weinig koninklijke karakter’ van het gebouw. En van de katholieke Cuypers was protestantse Willem niet bepaald een liefhebber. “Ik zet geen voet in dat klooster”, had de koning al in 1885 gezegd over het eveneens door Cuypers ontworpen Rijksmuseum. Het laat zich raden wat de vorst vond van het sterk gelijkende Amsterdam Centraal.
koninklijk huis de wachtkamer regelmatig, van Prins Hendrik en Koningin Wilhelmina tot meer recente generaties blauw bloed, zoals Koningin Beatrix en onze huidige koning en koningin.
Maar in de loop der jaren werd duidelijk dat Willem III alleen stond in zijn opinie. Tot aan de dag van vandaag gebruiken leden van het
geraadpleegde bron: ‘Koninklijke wachtkamers – Een Europese reis door de tijd’ www.ragebv.nl/boeken/koninklijke-wachtkamers
In oktober vindt een aantal lange rondleidingen plaats in de koninklijke wachtkamer. Aanmelden kan via www.amsterdamcentraal. nu. Een goed alternatief is een virtueel bezoek via koninklijkewachtkamers.ns.nl. Daar is dit bijzondere stukje Amsterdam Centraal altijd open.
In het volgende nummer keert de rubriek Centraal.toen weer terug. Heeft u herinneringen aan Amsterdam Centraal? Mail ze in maximaal 100 woorden naar
[email protected] met in de onderwerpregel ‘Centraal.nu / Herinneringen’. Vermeld erbij uw naam, uw woonplaats, uw huidige of vroegere beroep, uw leeftijd en uw telefoonnummer. En wie weet ziet u uw verhaaltje in een volgende editie terug.
CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 13
Bekend met Amsterdam Centraal
MENINGEN
centraal op
In elke Centraal.nu: een bekende Amsterdammer aan het woord over station Amsterdam Centraal.
Wat mij opvalt…
Twitter
Centraal.nu vraagt in elk nummer naar úw mening. Deze keer haken we uiteraard in op de verjaardag van Amsterdam Centraal. En vroegen reizigers en bezoekers een historische bril op te zetten.
De meest opvallende tweets van onze volgers op @020centraal
‘De bouwstijl van architect Cuypers is mooi. ’
‘Mooi natuurlijk! Al die oude pracht en praal, dat goud, het wapen van Amsterdam… ’
Hilda
Daniël
W ‘De details fascineren me’
T
rouwe lezers kennen zijn naam: Dick Keijzer is de vaste historische medewerker van Centraal.nu en een bekende Amsterdammer als rondleider op het station. Hij is een ware kenner van architect Pierre Cuypers en geeft hier in stad en regio ook regelmatig lezingen over. “Ik heb gedurende mijn hele loopbaan bij NS gewerkt en een flink deel daarvan op Amsterdam Centraal”, vertelt de kwieke 78-jarige Landsmeerder. “Op een gegeven moment werd ik gegrepen door dit prachtige gebouw. En ik werd nieuwsgierig naar wie die Cuypers was.” Dick was 18 toen hij bij het spoor ging werken als lokettist. “Maar al snel moest ik in militaire dienst. Toen ik daaruit kwam, zei mijn baas: ‘Er is intussen een hoop veranderd, ik zet je voorlopig bij een ervaren kracht.’ Dat was Paulien. We werden verliefd en zij is tot de dag van vandaag mijn vrouw.” Dick bekleedde allerlei functies met echte spoornamen zoals perronopzichter en rangeerdienstleider. “Op een gegeven moment had ik een bureaubaan maar daar kreeg ik de
14 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014
kriebels. Toen ben ik ook nog een tijd machinist geweest!” Dick bewaart dierbare herinneringen aan zijn carrière op Amsterdam Centraal. Zo werkte hij in het seinhuisje boven spoor 13 en 14 en was hij bevriend met de orgelman op de Middentoegangsbrug. “Maar als het regende stond hij onder de rijtuigkap. Dan mocht ik soms draaien.” Bij de viering van de honderdste verjaardag van Amsterdam Centraal in 1989 brak Dick door met zijn rondleidingen. “Ik heb toen samen met een aantal andere vrijwilligers wekenlang mensen het station laten zien.” Met een secure blik bovendien: “Wat me fascineert aan dit gebouw zijn alle details. Het schilderwerk, de plafonds, de deurknoppen, de verrassingen zoals de afbeeldingen van fabels in de koninklijke wachtkamer…” Ook bij het 125e jubileum is Dick weer betrokken. Zo hielp hij bij het samenstellen van de historische rondleidingen die in het kader van de stationsverjaardag plaatsvinden. “Ontzettend fijn om je passie met mensen te delen. En geweldig dat het station weer zo mooi begint te worden. Een postuum eerbetoon aan Cuypers.”
ie we ook aanspreken, iedereen vindt Amsterdam Centraal een prachtig station. Hilda staat midden in de hal op iemand te wachten. Ze kijkt intussen genietend en met een deskundig oog om zich heen. “De bouwstijl van architect Cuypers is mooi. De hal, de ornamenten, de kapitelen, het plafond, buiten die klok… wat een authenticiteit! Nu binnen nog wat meer sfeer. Bijvoorbeeld met een plek om echte Italiaanse koffie te drinken of een Spaanse bocadilla te eten, liefst met klassieke muziek op de achtergrond.” Ook Diana drentelt door de hal. Ze zegt dat ze het station prachtig vindt en kijkt dan goed om zich heen. “Ik vind dat het station er buiten historischer uitziet dan hier binnen. Het zou mooi zijn als het gebouw ook binnen die oude stijl zou krijgen. Oh, gaan ze dat ook weer opknappen? Heel goed!”
Gien en Luuk bestuderen intussen een informatiebord, want ze willen naar het Scheepvaartmuseum. Ze zijn uit Assen af komen zakken voor een gezellig dagje Amsterdam. “Platgooien dat station”, zegt Luuk met een ernstige blik, maar het blijkt een grapje. “Néé!”, roept Gien, “alles wat oud is, is prachtig! Kijk nou… dit is toch een schitterend gebouw. Dat moet zo blijven, hoor!”
4 september 2014 manon raats @vliegendenon Kunstenaar #DavidClaerbout mag kunstwerk maken voor drukste station @NoordZuidlijn @020Centraal @GVBnieuws
27 juli 2014 Stephan ten Kate @stenkate Na het lezen van centraal.nu magazine benieuwd naar verdere resultaten van @020Centraal!
1 september 2014 amsterdam-ij.nl @amsterdam_ij Dubbel geparkeerde fiets weggeknipt uit fietsflat @020Centraal
‘Alles wat oud is, is prachtig! Kijk nou… dit is toch een schitterend gebouw. ’ Gien en Luuk
Terug in de hal schuilen Jeff en zijn zoon Jacob uit Canada voor de regen. “Ik heb een architectonische achtergrond, dus dit station vind ik erg interessant”, zegt Jeff. “Vooral het plafond en het metselwerk vallen me op. De historische waarde van dit gebouw staat buiten kijf.”
22 juli 2014 DIVV Amsterdam @020DIVV Fietsplatform achter @020Centraal @AmsterdamNL is opgeleverd. 1000 Extra plaatsen gerealiseerd
‘Ik vind dat het station er buiten historischer uitziet dan hier binnen’ Diana
Tussen de buien door heeft Daniël op een bankje eersterangsuitzicht op het stationsgebouw. “Mooi natuurlijk! Al die oude pracht en praal, dat goud, het wapen van Amsterdam… Binnen vallen de historische elementen me minder op. En jammer dat het station continu in verbouwing is. Het lijkt alsof er nooit een eind aan komt.”
Bekijk meer tweets en retweets op @020centraal
‘Ik heb een architectonische achtergrond, dus dit station vind ik erg interessant’ Jeff en Jacob
Bezoek Amsterdam Centraal ook op Facebook! facebook.com/amsterdamcentraalstation020 CENTRAAL.NU NUMMER 12 2014 15
Colofon Centraal.nu is een uitgave van Gemeente Amsterdam, NS en ProRail 4e jaargang, nummer 12, september 2014 Redactieadres Centraal.nu Stationsplein 9 1012 AB Amsterdam E
[email protected] I www.amsterdamcentraal.nu @020centraal facebook.com/amsterdamcentraalstation020
Artist’s impressions Benthem Crouwel Architekten, pagina 11 Vormgeving Monter, Amsterdam Druk Drukkerij Mart.Spruijt bv Oplage 40.000 exemplaren
Teksten Bas Berwers
Op de voor- en achterpagina: Amsterdam Centraal in 1889 met het al even jonge Stationsplein en de eerste overkapping in aanbouw
Foto’s Felix Kalkman, Stadsarchief Amsterdam, Het Spoorwegmuseum, Artifex, Archief Gemeente Amsterdam (Mirande Phernambucq), Archief NS
Wijzigingen in planning en ontwerp voorbehouden. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. De gemeente Amsterdam, NS en ProRail aanvaarden geen aansprakelijkheid voor onjuistheden en onvolledigheden.
