EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 2006

EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 2006

Rapportage van SenterNovem in opdracht van VROM/DGW in het kader van Kompas, energiebewust wonen en werken.

Utrecht, december 2006

Rapportage EBM 2006

Inhoudsopgave DEEL I 1 Inleiding 1.1 Doel 1.2 Uitgangspunten 1.3 Leeswijzer

5 5 5 7

2 Samenvatting en conclusies 2.1 Overzicht energieverbruik in de utiliteitsbouw 2.2 Penetratiegraden 2.3 Conclusies

9 9 12 15

DEEL II 3 Kantoren 3.1 Energieverbruik 3.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad 3.3 Bezit en gebruik van apparatuur 3.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie 3.5 Isolatie 3.6 Omgang met energiebesparing

17 17 17 18 21 22 23

4 Onderwijs 4.1 Energieverbruik 4.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad 4.3 Bezit en gebruik van apparatuur 4.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie 4.5 Isolatie 4.6 Omgang met energiebesparing

25 25 25 26 30 30 31

5 Winkels 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

35 35 35 36 40 40 41

Energieverbruik Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad Ontwikkelingen in bezit en gebruik van apparatuur Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie Isolatie Omgang met energiebesparing


Rapportage EBM 2006

4

6 Ziekenhuizen 6.1 Energieverbruik 6.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad 6.3 Bezit en gebruik van apparatuur 6.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie 6.5 Isolatie 6.6 Omgang met energiebesparing

45 45 45 46 50 50 51

7 Verpleging & verzorging 7.1 Energieverbruik 7.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad 7.3 Bezit en gebruik van apparatuur 7.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie 7.5 Isolatie 7.6 Omgang met energiebesparing

55 55 55 56 59 60 61

Literatuur Bijlage 1 Panelonderzoek utiliteitsbouw Bijlage 2 Kenmerken utiliteitsgebouwen Bijlage 3 Rekenregels voor energieverbruiken Bijlage 4 Overzicht penetratiegraden

64 65 66 67 68

EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving

Rapportage EBM 2006

DEEL I

1 Inleiding 1.1 Doel VROM/DGW wil regelmatig inzicht in de resultaten van het gevoerde klimaatbeleid gericht op de gebouwde omgeving zodanig dat tijdige bijsturing van het beleid mogelijk is. Daartoe is de EnergieBesparingsMonitor in de gebouwde omgeving (EBM) opgezet. Deze monitor wordt uitgevoerd door SenterNovem in het kader van Kompas, energiebewust wonen en werken. Nederland heeft zich in het kader van het Kyoto-protocol verplicht om in de periode 2008-2012 de emissies van broeikasgassen met gemiddeld 6% te reduceren ten opzichte van 1990. Voor deze binnenlandse taakstelling zijn sectorale streefwaarden vastgesteld, emissieplafonds voor de CO2-emissie per sector. De streefwaarde voor de gebouwde omgeving bedraagt 28,3 Mton (VROM, 2006a). Deze streefwaarde heeft betrekking op de directe CO2-emissies en is daarom verbonden aan het aardgasverbruik en het gebouwgebonden elektriciteitverbruik. Een onderverdeling tussen de utiliteitsbouw en de woningbouw is niet bekend. Om de streefwaarde te bereiken wordt een aantal beleidsinstrumenten ingezet (bijvoorbeeld de EPN, de Energiebelasting, EPL). Deze instrumenten zijn gericht op de verhoging van de penetratie van energiebesparende maatregelen in de gebouwde omgeving. Als indicator voor de resultaten van het beleid is daarom gekozen de penetratiegraden van belangrijke gebouwgebonden energiebesparende maatregelen te monitoren. De informatie over de penetratiegraden geeft enerzijds inzicht in welke mate in gebouwsegmenten maatregelen zijn getroffen. Anderzijds biedt het inzicht in de ruimte die resteert om maatregelen te treffen. De verkregen kennis is voornamelijk kwalitatief van aard. Het verduidelijkt voor de verschillende gebouwsegmenten het potentieel voor verbetering van de energiezuinigheid van de gebouwen. De EBM 2006 schetst hiermee de mogelijkheden voor energiebesparing- en klimaatbeleid in de gebouwde omgeving. De voorliggende rapportage van de EBM is de vierde in de reeks.

1.2 Uitgangspunten De voor het opstellen van de monitor gehanteerde uitgangspunten zijn neergelegd in het Monitoringplan (SenterNovem, 2005a). Hieronder staan de belangrijkste uitgangspunten voor de monitor. Deze zijn in de loop der jaren iets gewijzigd en aangevuld.


Rapportage EBM 2006

• Voor inzicht in het gevoerde beleid is het gewenst om frequent op de hoogte te blijven van de stand van zaken en veranderingen in het energieverbruik en de penetratiegraden. Gekozen is in het ene jaar de woningbouw centraal te stellen (zie de EBM 2002 en EBM 2004) en in het andere jaar de utiliteitsbouw (zie de EBM 2003 en de voorliggende EBM). • De gegevens over de stand van zaken en veranderingen in het energieverbruik en de penetratiegraden worden via de EBM beschikbaar gesteld. • Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van informatie uit bestaande monitors en bronnen. Omdat voor de utiliteitsbouw vrijwel geen bronnen beschikbaar zijn laat SenterNovem zelf een panelonderzoek uitvoeren (zie bijlage 1). Door verschillen in beschikbaarheid van gegevens is analyse bij de utiliteitsbouw veel beperkter mogelijk dan bij de woningbouw. • De belangrijkste bron voor de EBM is het U-bouwpanel (zie bijlage 1). Dit onderzoek wordt in toenemende mate gebruikt voor vragen met betrekking tot andere Kompas activiteiten (Programmamonitoring) en het verzamelen van informatie ten behoeve van de EPBD. Gekozen is om een deel van de informatie die voor de EPBD wordt verzameld in deel II van de EBM2006 te presenteren. • De EBM 2006 fungeert als nulmeting voor de monitoring van de EPBD. • De EBM tracht de meest recente informatie te geven die beschikbaar is. Het meest recente jaar waarover wordt gerapporteerd is 2006 (indien voor dit jaar gegevens beschikbaar zijn). De energieverbruikgegevens in dit rapport hebben betrekking op het jaar 2005. In het panelonderzoek wordt voor de overige onderwerpen echter gevraagd naar de stand van zaken in 2006. Om deze reden is besloten om, anders dan voorgaande jaren, de gegevens ook te presenteren als de stand van zaken in 2006. • De EBM 2006 richt zich met betrekking tot de utiliteitsbouw op de gebouwsegmenten kantoren, ziekenhuizen, verpleging & verzorging, onderwijs en winkels. De eerste vier segmenten zijn prioritaire doelgroepen van VROM, winkels niet. Winkels worden meegenomen omdat hierdoor de omvang waarin de monitoring van de utiliteitsbouw plaatsvindt substantieel toeneemt. Door toevoeging van het segment winkels wordt de omvang van de monitoring uitgebreid van 47% naar 65% van het primaire energieverbruik in de utiliteitsbouw (2000). • De EBM 2006 biedt een overzicht van de stand van zaken in de utiliteitsbouw, aangevuld met ontwikkelingen ten opzichte van voorgaande jaren. De ontwikkelingen en trends zijn alleen genoemd indien de waarnemingen in 2006 significant verschillen van voorgaande jaren. De cijfers over 2006 zijn, tenzij anders vermeld, grotendeels gebaseerd op het databestand van het panelonderzoek. Voor de ontwikkelingen is veelal gebruik gemaakt van het rapport over het panelonderzoek (Hoevenagel, 2006).

6


Rapportage EBM 2006

1.3 Leeswijzer Het rapport bestaat uit twee delen. Deel I bestaat uit de inleiding en een zelfstandig leesbare samenvatting van de resultaten, aangevuld met conclusies. Deel I is gebaseerd op in deel II opgenomen uitgebreide beschrijvingen van de ontwikkelingen per gebouwsegment. Elk van de vijf gebouwsegmenten beslaat een hoofdstuk. Per gebouwsegment is een onderverdeling in een aantal paragrafen gehanteerd met beschrijvingen van het energieverbruik, de leeftijd en samenstelling van de gebouwvoorraad, ontwikkelingen in bezit en gebruik van apparatuur, isolatie en de omgang met energiebesparing. In bijlage 1 staat een korte beschrijving van het panelonderzoek dat ten grondslag ligt aan de meeste gegevens in dit document. Bijlage 2 bevat overzichttabellen met gegevens over gebouwkenmerken. In bijlage 3 staan gebruikte rekenregels voor energieverbruiken en in bijlage 4 overzichten van de penetratiegraden zelf en van de ontwikkelingen daarvan.


Rapportage EBM 2006

8


Rapportage EBM 2006

2 Samenvatting en conclusies 2.1 Overzicht energieverbruik in de utiliteitsbouw Deze paragraaf beschrijft het energieverbruik in de utiliteitssector. Het bevat de stand van zaken met betrekking tot de energieverbruiken en de ontwikkeling van dit verbruik in de verschillende gebouwsegmenten. De stand van zaken geeft de omvang van de totale en gemiddelde verbruiken in de segmenten aan. De richting van de verbruiksontwikkeling is vastgesteld aan de hand van dit laatste verbruik. Met deze informatie kan het belang qua omvang van de segmenten worden verduidelijkt en de eventuele verschuivingen hierin worden zichtbaar gemaakt.

2.1.1 Totaal energieverbruik utiliteitsgebouwen Het totale primaire energieverbruik1 in de Nederlandse utiliteitsbouw was ruim 306 PJ in 2000 (ECN, 2002). Dit is 10% van het totale verbruik (3067 PJ in 2000; CBS, 2006) in Nederland. In figuur 2.1 is te zien hoe het energieverbruik (in primaire termen) is verdeeld over de verschillende segmenten2.

Figuur 2.1 Energieverbruik utiliteitsbouw

kantoren 29%

overig u-bouw 35%

verpleging en verzorging 6% onderwijs 6%

winkels 18% ziekenhuis 6%

Bron: ECN (2002)

Het verbruik van de in deze EBM benoemde segmenten omvat 65% van het totale verbruik in de utiliteitsbouw. De overige 35% van het energieverbruik wordt verbruikt door een tweetal grotere gebouwsegmenten (de horeca en bedrijfshallen) en een aantal kleinere gebouwsegmenten (zwembaden, stationsgebouwen e.d.). anders

overig gebouwgebonden verbruik 23%

koeling 4%

12%figuur verduidelijkt ook het belang van de verschillende segmenten ten opzichte De van elkaar. Kantoren zijn het belangrijkste segment in termen van verbruiksvolume. Het aandeel van 29% inverwarming 2000 komt overeen met een verbruik van bijna 90 PJ. 39% Winkels zijn tweede in termen van omvang gevolgd door de rest van de hier onderscheiden segmenten.

1 Het primaire energieverbruik is al het energieverbruik ten behoeve van de eindverbruiker. In de praktijk komt het erop neer dat naast de energie-inhoud van het verbruikte aardgas en elektriciteit ook de omzettingsverliezen voor de productie van deze elektriciteit worden toegerekend aan de eindverbruiker. 2 Recentere gegevens hiervan zijn helaas niet beschikbaar. Omdat veranderingen in de gebouwvoorraad (sloop en nieuwbouw) zich over het algemeen langzaam voltrekken wordt aangenomen dat deze verdeling nog steeds een goede indicatie is voor dewarm huidige situatie. tapwater 1% verlichting 22%


Rapportage EBM 2006

Ten behoeve van de invoering van de EPBD is dit jaar onderzocht hoeveel utiliteitsgebouwen er zijn (zie Tabel 2.1). Tot nu toe was dit aantal onbekend.

Tabel 2.1 Aantal gebouwen naar segment (2005) Segment

Aantal gebouwen

Kantoren

60.000

Onderwijs

13.700

Winkels

144.000

Ziekenhuizen

1.300

Verpleging

5.000

Bron: Prendergast (2006)

Op basis van de beschikbare gegevens kan het totale energieverbruik van de segmenten niet worden berekend3. Wel is het mogelijk het gemiddelde energieverbruik per m2 te bepalen (zie Tabel 2.2).

Tabel 2.2 Gemiddelde verbruiken naar segment Verbruik in 2005

Kantoren

(tussen haakjes het aantal respondenten) Gasverbruik in m3 per m2 15 (86) Elektriciteitsverbruik in kWh per m2 Totaalpr (MJ) per m2

88 (130) 1250 (78)

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

15 (169)

14 (81)

27 (11)

22 (74)

31 (262)

139 (117)

104 (14)

73 (122)

820 (154)

1938 (65)

2075 (8)

1366 (65)

a De gas- en elektriciteitverbruiken zijn bepaald met alle beschikbare gegevens. De gegevens in de rij ‘totaal’ zijn bepaald met gegevens van alleen die gebouwen waarbij zowel een gas- als elektriciteitverbruik beschikbaar is. Het is dus niet mogelijk het totale verbruik te berekenen uit de hier gepresenteerde deelverbruiken. Het totale verbruik is in primaire termen, zie ook bijlage 3.

Uit de tabel blijkt dat ziekenhuizen en in mindere mate de verpleging & verzorging het hoogste gasverbruik per m2 kennen. Dit lijkt niet verbazingwekkend, bijvoorbeeld omdat de gebruikstijden van deze gebouwen veel hoger zijn dan bij de andere segmenten. Het elektriciteitverbruik kent uitschieters bij winkels en het onderwijs. Het hoge verbruik bij winkels kan het gevolg zijn van een hoog verlichtingsniveau, het gebruik van luchtgordijnen en een toenemend gebruik van koelen vriesapparatuur. Het lage verbruik in onderwijsgebouwen zou onder meer het gevolg kunnen zijn van relatief korte gebruikstijden, veel daglicht gebruik (wat samenhangt met een laag verlichtingsniveau). Het totale primaire energieverbruik is het hoogste in ziekenhuizen, direct gevolgd door het verbruik in winkels. Het verbruik in de overige segmenten is aanzienlijk lager, waarbij vooral het verbruik in het onderwijs als laag kan worden beschouwd. 3 De gegevens voor vloeroppervlak uit het panelonderzoek variëren teveel om extrapolatie mogelijk te maken.

10


Rapportage EBM 2006

Bij kantoren en winkels heeft het elektriciteitsverbruik relatief het grootste aandeel in het totale verbruik. In het onderwijs heeft het gasverbruik het grootste aandeel. In ziekenhuizen en de verpleging & verzorging zijn de aandelen vergelijkbaar.

2.1.2 Ontwikkelingen in gemiddeld gas- en elektriciteitverbruik In deze paragraaf worden de ontwikkelingen in het totale gas- en elektriciteitsverbruik per segment ingeschat op basis van de ontwikkelingen van enerzijds het volume van een segment en anderzijds het gemiddelde verbruik per segment. Hieronder staan de gevonden volumeontwikkelingen en de beredeneerde betekenis hiervan op het totale energieverbruik: • Voor kantoren geldt dat het beschikbare vloeroppervlak (het volume-effect) over de periode 2002-2006 licht is gestegen. Wel is het gebruik van het vloeroppervlak in deze periode verminderd (DTZ Zadelhoff, 2006). Dit heeft een dalend effect op het energieverbruik. • In het segment onderwijs stijgt het aantal leerlingen4 (CBS, 2006), waardoor het verbruik stijgt. • Ook het verbruik van winkels wordt positief beïnvloed, doordat er sprake is van een stijging van het totale vloeroppervlak (zie www.locatus.nl). • Het aantal ziekenhuisbedden neemt af (CBS, 2006), wat een dalend effect op het verbruik zal hebben. In de verpleging & verzorging neemt het aantal bedden juist toe (CBS, 2006) waardoor het energieverbruik positief beïnvloed wordt. De andere invloed op het totale verbruik is het gemiddelde verbruik per m2. De volgende tabel laat de ontwikkelingen in het gemiddelde energieverbruik per m2 zien.

Tabel 2.3 Ontwikkeling gemiddeld energieverbruik (efficiency) per segment Aardgas

Elektriciteit

Totaal

Kantoren

-

+

0

Onderwijs

0

+

0

Winkels

0

0

0

Ziekenhuizen

0

0

0

Verpleging

0

+

0

Totale utiliteit

0

+

0

- daling van het gemiddeld verbruik per m2; + stijging van het gemiddelde verbruik per m2; 0 geen verandering van het gemiddelde verbruik per m2

Opvallend in de tabel is het grote aantal gevallen waarbij geen verandering in het gemiddelde verbruik optreedt. In deze gevallen was er geen significant verschil tussen 2004 en 2005. Bij onderwijs en de verpleging & verzorging lijkt het totale gemiddelde verbruik te moeten stijgen (als gevolg van de stijging van het elektriciteitsverbruik), 4 Tussen 2001 en 2005 is het aantal leerlingen/studenten toegenomen met 4%. Binnen het voortgezet onderwijs is de absolute toename (bijna 44.000 leerlingen, 5%) het grootst. Bij het speciaal basisonderwijs en de beroepsbegeleidende leerweg is sprake van een afname in aantal leerlingen.


Rapportage EBM 2006

maar als het totale verbruik in 2005 vergeleken wordt met het totale verbruik in 2004 blijkt deze stijging niet statistisch significant te zijn. Bij drie segmenten is sprake van een stijging van het elektriciteitverbruik. Ook voor de utiliteitsbouw als geheel geldt dat het elektriciteitsverbruik stijgt. Voor de totale sector is dit de enige trend die kan worden vastgesteld.

2.1.3 Analyse Op basis van de gevonden volumeontwikkelingen en de energieverbruikgegevens uit het panel is een inschatting gemaakt van de ontwikkelingen van het totale energieverbruik per gebouwsegment. Kantoren kennen een daling in het gebruikte oppervlak en een daling van het gemiddelde gasverbruik per m2. Hier staat een stijging van het gemiddelde elektriciteitsverbruik per m2 tegenover, waarbij bovendien geldt dat bij kantoren elektriciteit een groter aandeel in het totale energieverbruik uitmaakt dan het gasverbruik. De omvang van het verbruik in het totale segment lijkt hierdoor ongeveer gelijk te blijven. De omvang van het verbruik in het segment onderwijs stijgt. Dit als gevolg van de stijging van het aantal leerlingen en de stijging van het gemiddelde elektriciteitsverbruik. Bij winkels blijven de gemiddelde verbruiken gelijk en stijgt het vloeroppervlak. Het resultaat is een stijging van het energieverbruik in het totale segment. Ziekenhuizen zijn het enige segment waar het verbruik in het totale segment daalt, dit als gevolg van een daling van het aantal ziekenhuizen en bedden en gelijkblijvende gemiddelde verbruiken. In de verpleging & verzorging tenslotte neemt het totale verbruik toe als gevolg van stijging van het aantal bedden.

2.2 Penetratiegraden In deze paragraaf staat een overzicht van de penetratiegraad van energiebesparende maatregelen in de segmenten. De inventarisatie van de penetratiegraden van verschillende technieken in de EBM maakt het ook mogelijk om een idee te krijgen hoeveel energiebesparing nog mogelijk is (het potentieel). Het potentieel wordt hier gedefinieerd als het verschil tussen de huidige penetratiegraad en 100%5. In bijlage 4 staat een vergelijkend overzicht van de penetratiegraden. Op vrijwel alle terreinen is nog veel winst te behalen. Hieronder wordt het potentieel toegelicht, onderverdeeld naar koeling, verwarming, verlichting, duurzame energie en isolatie. 5 In sommige gevallen is 100% penetratie onrealistisch, dit wordt in de tekst zonodig vermeld.

12


Rapportage EBM 2006

2.2.1 Gebouwkoeling De aanwezigheid van koelinstallaties is gemeengoed in de utiliteitsbouw, met name in kantoren en ziekenhuizen. Alleen onderwijsgebouwen blijven wat dit betreft achter. In verreweg de meeste gebouwen worden compressie-koelinstallaties gebruikt. (Warmte- en) koude opslag komt nog weinig voor. Opvallend is dat in de helft van de verpleging- & verzorgingsgebouwen koeling aanwezig is, maar dat daarmee gemiddeld slechts 20% en 26% van het gebouw gekoeld wordt (in winkels en ziekenhuizen is dat 56% en in kantoren 66%), zie Tabel 2.4.

Tabel 2.4 Koeling in 2006 en verandering 2004 - 2006 Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

Aanwezigheid mechanische koeling (%)

71

29

48

96

50

Oppervlak van gebouw dat wordt gekoeld (%)

66

20

56

56

26

De ontwikkeling die uit de tabel naar voren komt is dat in 2006 vaker mechanische koeling voorkomt dan in 2004 (vet). Het oppervlak dat wordt gekoeld, verschilt niet veel tussen de twee jaren. De koelinstallaties worden gemiddeld goed onderhouden en een ruime meerderheid van de gebouwbeheerders vindt dat hun koelinstallatie energie-efficiënt functioneert.

2.2.2 Verwarming Verwarmingsinstallaties in utiliteitsgebouwen bestaan voor het grootste gedeelte uit hoogrendementsketels. Vr-ketels en Co-ketels worden in alle segmenten, behalve ziekenhuizen, relatief weinig toegepast. Dat ziekenhuizen relatief slecht scoren qua keteltype, wordt ruimschoots gecompenseerd door het grote aandeel duurzamere technieken voor verwarming. Bijna tweederde van de ziekenhuizen (63%) en bijna 15% van de verpleeg- en verzorgingshuizen maken gebruik van warmte-kracht koppeling. Ook warmtepompen worden in een derde van de ziekenhuizen toegepast. Warmte-koude opslag wordt in 13% van de ziekenhuizen toegepast6. In winkels, kantoren en onderwijsgebouwen komen deze installaties slechts sporadisch voor.

Tabel 2.5 Verwarmingssituatie utiliteitsbouw Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

Aanwezigheid Hr-ketels (%)

77

70

74

53

64

Aanwezigheid warmtekrachtkoppeling (%)

4

4

2

63

14

6 Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de verbeterd en conventioneel rendementsketels veelal gebruikt zullen worden voor pieklasten en dat de vollast wordt verzorgd door energiezuiniger type verwarmingsinstallaties. Een lager percentage Hr-ketels bij ziekenhuizen betekent dus niet noodzakelijkerwijs dat er veel potentieel is voor verbetering.


Rapportage EBM 2006

2.2.3 Verlichting Ten aanzien van het verlichtingsplan is een samengestelde maatstaf berekend die loopt van 0 tot 1 (voor een toelichting, zie bijlage 4). Ziekenhuizen hebben de hoogste score: 0,81. Bij het onderwijs en de verpleging & verzorging is sprake van een verbetering van het verlichtingsplan ten opzichte van de situatie in 2004.

Tabel 2.6 Verlichtingsplan en veranderingen in de periode 2004-2006

Verlichtingsplan: niveau

Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

0,76

0,78

0,68

0,81

0,65

2.2.4 Duurzame energie Zonnecollectoren en PV-cellen komen in alle segmenten nog maar beperkt voor. Bij geen van de segmenten stijgt de aanwezigheid boven de 6% uit en vaker ligt dit cijfer op 0% of 1%. Wel wordt regelmatig groene stroom afgenomen. Het percentage loopt uiteen van 13% in ziekenhuizen tot 26% in kantoren en winkels. Als groene stroom wordt afgenomen dekt groene stroom ruimschoots het grootste deel van de totale elektriciteitsverbruik van een gebouw7, van 70% bij ziekenhuizen tot 92% bij winkels.

2.2.5 Isolatie De verschillen in dak-, gevel-, vloer- en glasisolatie tussen de segmenten zijn vrij klein. Ziekenhuizen zijn met een isolatiemaatstaf 8 van 0,62 gemiddeld het beste geïsoleerd. Onderwijsgebouwen met een isolatiemaatstaf van 0,42 het minst (zie Tabel 2.7). Ten opzichte van de 2002 is de isolatiemaatstaf, behoudens bij ziekenhuizen, verbeterd (vet).

Tabel 2.7 Isolatiemaatstaf en verandering 2002 - 2006

Isolatiemaatstaf: niveau

Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

0,59

0,42

0,44

0,62

0,57

In alle segmenten is nog veel verbetering mogelijk. Het potentieel is vooral groot bij winkels en in de onderwijssector.

2.2.6 Analyse Wat de aanwezigheid en gebruik van koeling betreft lopen onderwijs en in mindere mate winkels en de verpleging & verzorging achter op de andere twee segmenten. De aanwezigheid van koeling stijgt wel bij winkels en in het onderwijs. Omdat nu al ruim tweederde van de beheerders van mening is dat hun installatie efficiënt functioneert, mag worden verwacht dat het energieverbruik ten behoeve van koeling in de toekomst nog zal stijgen 7 Het is mogelijk om voor een deel van het elektriciteitsverbruik voor groene stroom te kiezen en voor het resterende deel voor de gewone vorm van elektriciteit. 8 Door isolatiemaatregelen van dak, glas, gevel en vloer samen te nemen, is een integraal beeld verkregen van de stand van zaken op het gebied van isolatie. De isolatiemaatstaf loopt van 0 tot 1. Zie voor de gehanteerde berekening bijlage 4.

14


Rapportage EBM 2006

De aanwezige verwarminstallaties laten bij alle segmenten, behoudens ziekenhuizen, veel ruimte voor verbetering. Met name warmtepompen, (in combinatie met) warmtekoude opslag en warmtekrachtkoppeling komen nog vrijwel negens voor. Vanuit het totale verlichtingsplan gezien zijn de waarden bij alle segmenten vrij hoog, wat de suggestie wekt dat er geen verbeteringen mogelijk zijn. Wanneer naar individuele maatregelen wordt gekeken (zie bijlage 4) blijkt dat vooral in onderwijsgebouwen, kantoren en winkels nog veel kan worden bereikt met besparingstechnieken als daglichtafhankelijke verlichting, aanwezigheidsdetectie en veegschakelingen. De energiezuinige HF++verlichting wordt in alle segmenten nog in minder dan 10% van de armaturen toegepast. Voor zonne-energie (collectoren en PV) is nog een bijzonder groot potentieel aanwezig. Ook voor het gebruik van groene elektriciteit is nog voldoende potentieel aanwezig. Vermeldenswaardig is dat de twee segmenten (kantoren en winkels) met relatief het hoogste elektriciteitsverbruik per m2 ook de hoogste aanwezigheid van groene stroom en het grootste aandeel daarvan op het totale elektriciteitsverbruik hebben. Kantoren scoren wat de isolatiemaatstaf betreft hoog. Toch is er vooral bij de isolatievormen anders dan glasisolatie nog een aanzienlijk potentieel. De situatie bij ziekenhuizen is vergelijkbaar met die van kantoren. De andere segmenten scoren minder goed, zodat ook daar nog een groot potentieel aanwezig is.

2.3 Conclusies Het totale energieverbruik bij kantoren is weinig veranderd. Ondanks de ontwikkelingen bij de andere segmenten is het belang van kantoren veruit het grootst, gevolgd door winkels en dan de rest van de hier onderscheiden segmenten. Het belang van onderwijs, winkels en verpleging & verzorging neemt toe en het belang van ziekenhuizen lijkt af te nemen. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat het energieverbruik in de utiliteitsbouw als geheel licht is toegenomen ten opzichte van 2004. Gezien de penetratiegraden van besparende maatregelen is in zijn algemeenheid op alle gebieden nog voldoende (technisch) besparingspotentieel aanwezig. Ten opzichte van de andere segmenten scoren ziekenhuizen het beste met de huidige aanwezigheid van maatregelen, op afstand gevolgd door kantoren. Maar ook voor deze twee segmenten geldt dat er voldoende mogelijkheden zijn om de energetische kwaliteit van de gebouwen te vergroten. Van zowel de penetratiegraden als de ontwikkelingen daarvan is in bijlage 4 een overzichtstabel opgenomen.


Rapportage EBM 2006

DEEL II

In dit deel van het rapport staan de ontwikkelingen per gebouwsegment meer in detail. Voor ieder gebouwsegment worden achtereenvolgens de volgende onderwerpen besproken: • energieverbruik; • leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad; • bezit en gebruik van apparatuur; • andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie; • isolatie en • omgang met energiebesparing. In bijlage 2 is een samenvattend overzicht opgenomen van de gebouwkenmerken. In bijlage 4 staat een samenvattend overzicht van de penetratiegraden. De stand van zaken in 2006 is telkens gebaseerd op de gegevens van alle bevraagde panelleden in 2006. Voor het schetsen van de ontwikkelingen zijn alleen de gegevens gebruikt van die panelleden die bevraagd zijn in zowel 2004 (2002) als in 2006. Hiermee wordt beoogd zo zuiver mogelijk de verandering weer te geven en te voorkomen dat die wordt beïnvloed door waarnemingsproblemen (andere respondenten). Wanneer gesproken wordt over een ontwikkeling, verbetering/verslechtering of toename/afname in de periode 2002-2006 of 2004-2006, dan is altijd sprake geweest van een statistisch significante verandering. Omgekeerd geldt dat wanneer geen sprake is van ontwikkelingen, dit betekent dat er geen statistisch significante veranderingen zijn gevonden.

16


Rapportage EBM 2006

3 Kantoren

3.1 Energieverbruik Het totale energieverbruik van kantoren kan worden onderverdeeld in gebouwgebonden en niet-gebouwgebonden verbruik. Het gebouwgebonden gedeelte heeft veruit het grootste aandeel (bijna 90%). Meer dan de helft van dit gebouwgebonden verbruik heeft betrekking op elektriciteit. Verlichting en niet nader gespecificeerde gebouwgebonden apparatuur hebben hierin de grootste aandelen (ECN, 2002). De verwachting is dat deze verdeling nog steeds - in grote lijnen – actueel is anno 2006.

Figuur 3.1 Energieverbruik naar functie in het gebouwsegment kantoren anders 12%

verwarming 39% overig gebouwgebonden verbruik 23%

koeling 4%

warm tapwater 1% verlichting 22%

Bron: ECN (2002)

Het gemiddelde energieverbruik van kantoorgebouwen in 2006 bedroeg 1250 MJ per m2 vloeroppervlakte (SenterNovem, 2006)9. Hiervan komt 36% ten laste van het aardgasverbruik en 64% ten laste van het elektriciteitverbruik. In de periode 2004-2006 is het gasverbruik/m2 afgenomen met ca 3%. Het elektriciteitverbruik/m2 is in deze periode daarentegen toegenomen met ca 13%(!). De stijging in het elektriciteitverbruik hangt samen met een toename in het bezit én gebruik van elektrische apparatuur, waaronder koelsystemen.

3.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad De Nederlandse kantorenmarkt bestaat uit ca. 60.000 gebouwen waarvan 81% is verhuurd (Prendergast, 2006) in 2006. Uit het U-bouwpanel (Hoevenagel, 2006) blijkt dat 43% van de kantoren in of na het jaar 2000 is gebouwd of gerenoveerd. De overige kantoren zijn nooit gerenoveerd (14%), of niet in de afgelopen 5 jaar (43%). De leeftijdsopbouw van de kantorenvoorraad in 2006 is in Tabel 3.1 weergegeven. 9 Zie voor een toelichting op de gebruikte definities en berekeningsmethode bijlage 3.


Rapportage EBM 2006

Tabel 3.1 Leeftijd kantorenvoorraad in 2006 Leeftijd kantorenvoorraad in 2006 1996-2005

22%

1986-1995

18%

1976-1985

12%

1960-1975

16%

<1960

33%


3.3 Bezit en gebruik van apparatuur In deze paragraaf worden de ontwikkelingen geschetst in het bezit en gebruik van apparatuur. Achtereenvolgens komen de volgende systemen aan de orde: • Koeling; • Verwarming en • Verlichting.

3.3.1 Gebouwkoeling Type koeling

71% van de kantoorgebouwen heeft in 2006 een koelinstallatie. Ten opzicht van 2004 is sprake van een forse toename (+15%). Gemiddeld wordt 66% van de ruimte per kantoorgebouw gekoeld. In Tabel 3.2 is het type mechanische koeling weergegeven. De meest gebruikte methode voor ruimtekoeling is via compressie. Koelen met behulp van koudeopslag in de bodem is het meest energiezuinig, maar wordt nog relatief weinig toegepast. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat koudeopslag vooral financieel rendabel is bij gebouwen met een gebruiksoppervlak dat groter is dan 6.000 m2.

Tabel 3.2 Verdeling type koeling Verdeling type koeling geen

29%

via compressie koelmachine

52%

via absorptie koelmachine

3%

via koudeopslag in de bodem

3%

via ander systeem

3%

via meedere systemen weet niet op welke manier totaal

1% 10% 100%

Bij de kantoren die over een koelinstallatie beschikken is aan de panelleden gevraagd of men in het afgelopen jaar een nieuwe koelmachine heeft geïnstalleerd of een bestaande koelmachine heeft vervangen. Tabel 3.3 laat zien dat een relatief hoog percentage (60%) dit inderdaad heeft gedaan. 18


Rapportage EBM 2006

Tabel 3.3 Nieuwe koelmachine Nieuwe koelmachine nieuwe koelmachine

51%

bestaande vervangen

6%

beiden nee

3% 40%

Onderhoud van het koelsysteem

Ook is het onderhoud aan de koelinstallatie onderzocht. In verreweg de meeste gevallen (94%) is de frequentie van het onderhoud 1 of meer keer per jaar. Tijdens het onderhoud wordt de installatie onder meer onderzocht op lekdichtheid. Ook de energie-efficiency van de koelinstallatie blijkt bij een meerderheid van de bezitters van een koelinstallatie een vast onderdeel te zijn van het onderhoud (56%).

Tabel 3.4 Onderhoud aan de koeling Frequentie onderhoud koeling eens per jaar of vaker

94%

Koeling onderzocht op ‘lekdichtheid’

90%

andere zaken

84%

energie-efficiency

56%

Tot slot is een waardeoordeel over het functioneren van de koelinstallatie gevraagd vanuit het oogpunt energie-efficiency. Bij die kantoren die mechanische koeling hanteren in hun gebouw, is een meerderheid van de panelleden van mening dat deze installatie vanuit energetisch oogpunt efficiënt functioneert (65%). Ongeveer 13% heeft de mening dat dit niet het geval is en de rest weet het niet. Adviezen over de koelinstallatie

In het panel is dit keer ook gevraagd of bedrijven een energieadvies over de koelinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 14% van de kantoren is dit het geval geweest. In ruim 8% van de kantoren is zelf onderzoek gedaan naar de koelinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

3.3.2 Verwarming Type ketel

Het gemiddelde aantal ketels in kantoren bedraagt 2. Het overgrote deel van deze ketels betreft Hr-ketels (77%). 11% van de ketels is Vr en 13% is conventioneel. Hierin hebben zich geen (significante) ontwikkelingen voorgedaan.


Rapportage EBM 2006

Het aantal kantoren dat een verwarmingsinstallatie heeft met warmte kracht koppeling (WKK) is toegenomen tot 4% in 2006. Adviezen

In het panel is dit keer ook gevraagd of bedrijven een energieadvies over de verwarmingsinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 16% van de kantoren is dit het geval geweest. In ruim 12% van de kantoren is zelf onderzoek gedaan naar de verwarmingsinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

3.3.3 Verlichting In figuur 3.2 is de verdeling over de verschillende typen verlichting voor het gebouwsegment kantoren afgebeeld. Tl-verlichting wordt het meest gebruikt, blijkt uit deze figuur. Figuur 3.2

Figuur 3.2 Verdeling type verlichtingsarmaturen kantoren

hoogfrequente plus schakelingen 6%

gloeilampen 4% spaarverlichting 10%

hoogfrequente schakelingen 15% halogeenlampen 6%

tl verlichting 58%

Het verlichtingsplan van kantoren is in de periode 2002-2006 maar weinig veranderd evenals de verlichtingsmaatstaf. De aanwezigheid van vier specifieke energiezuinige verlichtingssystemen is eveneens onderzocht (zie figuur 3.3). Alleen aanwezigheidsdetectie is significant toegenomen sinds 2004.

20


Rapportage EBM 2006

Figuur 3.3 Aanwezigheid van energiezuinige verlichtingssystemen 80

V

70

A 60

D

63% 50

S 40

30

20 16%

10

21%

20%

0 Spiegeloptiekarmaturen

Daglichtafhankelijkeverlichting

Aanwezigheidsdetectie

Veegschakelingen

60

3.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie 59%

50

40

Duurzame energie

Bij een minderheid van kantoren zijn zonnecollectoren (3%) dan wel zonnecellen (3%) aanwezig. Hierin hebben zich geen ontwikkelingen voorgedaan in de periode 2002-2006.

30

20 Het

gebruik van groene stroom in kantoren is significant toegenomen tot 26%. Het 21% 21% aandeel groende stroom in het totale elektriciteitsverbruik bedraagt 88%. 14%

10




Veegschakelingen

50

40

42%

30 32%

EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 21 20

Rapportage EBM 2006

Andere energiebesparende maatregelen

Tabel 3.5 Aanwezigheid andere energiebesparende maatregelen Aanwezigheid andere energiebesparende maatregelen Energiezuinig afstellen van thermostaten

56%

Lichten laten uitdoen bij verlaten kamers

79%

Voorlichting geven aan medewerkers op het gebied van energiebesparing

30%

Medewerkers opleidingen laten volgen op het gebied van energiebesparing

4%

60

Controle ten aanzien van energiezuinig gedrag van de medewerkers

41%

Waterzijdig 50 inregelen van de verwarmingsinstallatie

30%

Warmteterugwinning uit ventilatielucht

19%

40 Tochtwering op ramen en deuren

44%

niet tot slecht

Kantoren

redelijk

Energiebesparende platte computerbeeldschermen 30 Geen van bovenstaande maatregelen afgelopen 2 jaar getroffen

20

goed tot zeer goed

77% 2%

In 2006 is ook gevraagd naar een aantal andere energiebesparende maatregelen. Met name de maatregelen ‘lichten laten uitdoen bij verlaten kamers’ en ‘energiebesparende platte computerbeeldschermen’ worden veel toegepast (>70%).

10

0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie

3.5 Isolatie De situatie met betrekking tot isolatie was in 2006 als volgt voor het gebouwsegment kantoren. 120

Figuur 3.4 Situatie van de gebouwisolatie 100 niet tot slecht 28%

51% 35%

80

redelijk

20%

goed tot zeer goed 17%

60

10%

40 53%

39% 48%

20

0 dakisolatie

22


gevelisolatie

vloerisolatie

Rapportage EBM 2006

Tabel 3.6 Aanwezigheid glasisolatie Aanwezigheid glasisolatie Percentage enkel glas in 2006

15

Percentage dubbel glas in 2006

63

Percentage extra dubbel glas in 2006

21

De verbeteringen op het gebied van isolatie zijn bescheiden. Alleen bij dakisolatie heeft een significante verbetering plaatsgevonden.

3.6 Omgang met energiebesparing Motieven

Aan de respondenten zijn acht motieven voorgelegd waarom kantoren energiebesparende maatregelen kunnen nemen en gevraagd welk motief het belangrijkst is. Tabel 3.7 geeft de resultaten weer.

Tabel 3.7 Motieven voor energiebesparing Motieven voor energiebesparing vanwege de energiekosten of kostenbesparing

54%

omdat er subsidie kan worden verkregen

2%

vanwege een renovatie of verbouwing

2%

vanwege een milieuvergunning of MJA

2%

omdat het moet vanuit het bestuur of hoofdkantoor

2%

vanwege arbo-beleid of een gezond binnenklimaat

13%

vanwege het milieu ( klimaatverandering)

13%

in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)

8%

geen keuze

5%

Energiebesparing wordt in kantoren voornamelijk ingezet voor het verminderen van de kosten (54%). Daarnaast worden ook ideële motieven genoemd als milieu en personele motieven zoals het ARBO-beleid (13%) en MVO. Aandacht voor energiebesparing

Aandacht voor energie is veelal financieel. Dit blijkt ook uit het feit dat, gevraagd naar aandacht voor energiebesparing, verreweg het vaakst het vergelijken van de energierekening (67%) en de meterstanden (55%) worden genoemd.


Rapportage EBM 2006

Tabel 3.8 Aandacht voor energiebesparing Aandacht voor energiebesparing energiebesparingsplan

17%

energierekeningen

67%

opleiding energiebeheer

8%

meterstanden

55%

functieomschrijving

20%

werkinstructies

25%

extern bedrijf

13%

geen van de zeven

22%

Kennis en gedrag

De panelleden is tot slot een aantal mogelijkheden voorgelegd waarmee energie kan worden bespaard. Tabel 3.9 laat zien in hoeverre bedrijven van mening zijn dat ze over voldoende kennis beschikken ten aanzien van deze mogelijkheden.

Tabel 3.9 Kennis en gedrag met betrekking tot energiebesparing Kennis over energiebesparing het efficiënt inregelen van installaties

39%

de energieverbruikers in kaart brengen

46%

het beïnvloeden van het gedrag van de gebouwgebruikers

63%

het treffen van verlichtingsmaatregelen

67%

mogelijkheden voor het verkrijgen van subsidie (EIA) op investeringen

27%

mogelijkheden om met investeringen tot energiezuinige alternatieven te komen.

33%

geen van deze

14%

Daadwerkelijke toepassing het efficiënt inregelen van installaties

61%


35%


14%


31%

De meeste panelleden zijn van mening dat de organisatie over voldoende kennis beschikt met betrekking tot energiemaatregelen op het gebied van verlichting (67%) en gedragsbeïnvloeding (63%). Kennis over het verkrijgen van EIA subsidie scoort het laagst (27%). Na deze kennisvraag is aan de panelleden gevraagd welke vier van de genoemde energiebesparende maatregelen concreet in het bedrijf zijn toegepast. Hieruit blijkt dat het efficiënt inregelen van de installaties door een meerderheid van de kantoren is toegepast. Het verkrijgen van een subsidie in de EIA-regeling daarentegen is slechts in weinig kantoren – in lijn met het gebrek aan kennis - toegepast.

24


Rapportage EBM 2006

4 Onderwijs 4.1 Energieverbruik Het totale energieverbruik van onderwijsgebouwen kan worden onderverdeeld in gebouwgebonden en niet-gebouwgebonden verbruik. Het gebouwgebonden gedeelte heeft veruit het grootste aandeel (ca 98%) en bestaat hoofdzakelijk uit verwarming. Verlichting en niet nader gespecificeerde gebouwgebonden apparatuur (elektriciteit) zijn samen goed voor ca 32% (ECN, 2002). De verwachting is dat deze verdeling nog steeds - in grote lijnen – actueel is anno 2006.

ur 4.1

Figuur 4.1 Energieverbruik naar functie in het gebouwsegment onderwijsgebouwen overig gebouwgebonden verbruik 5%

anders 2%

verlichting 27%

verwarming 65% warm tapwater 1%

Bron: ECN (2002)

Het gemiddelde energieverbruik van onderwijsgebouwen bedroeg 820 MJ per m2 vloeroppervlakte in 2006 (SenterNovem, 2006)10. Hiervan komt 62% ten laste van het aardgasverbruik en 38% ten laste van het elektriciteitverbruik. Het elektriciteitverbruik is fors toegenomen met ca 20% in de periode 2002-2006. De stijging in het elektriciteitverbruik hangt samen met een toename in het bezit én gebruik van elektrische apparatuur, waaronder koelsystemen.

4.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad De gebouwvoorraad van het segment onderwijs bestaat in 2006 uit ca.13.700 gebouwen, waarvan 52% is verhuurd (Prendergast, 2006). Uit het U-bouwpanel (Hoevenagel, 2006) blijkt dat 48% van de onderwijsgebouwen in of na het jaar 2000 is gebouwd of gerenoveerd. De overige onderwijsgebouwen zijn nooit gerenoveerd (10%), of niet in de afgelopen 5 jaar (43%). In onderstaande tabel is de leeftijdsopbouw van de gebouwvoorraad van het segment onderwijs weergegeven.

10 Zie voor een toelichting op de gebruikte definities en berekeningsmethode bijlage 3.


Rapportage EBM 2006

Tabel 4.1 Leeftijd gebouwvoorraad onderwijs in 2006 Leeftijd gebouwvoorraad onderwijs in 2006 1996-2005

8%

1986-1995

10%

1976-1985

20%

1960-1975

35%

<1960

28%




29% van de onderwijsgebouwen heeft in 2006 een koelinstallatie. Ten opzichte van 2004 is sprake van een forse toename (+9%). Gemiddeld wordt 20% van de ruimte in een onderwijsinstelling gekoeld. In Tabel 4.2 is het type mechanische koeling weergegeven. De meest gebruikte methode voor ruimtekoeling is via compressie. Koelen met behulp van koudeopslag in de bodem is het meest energiezuinig, maar wordt nog relatief weinig toegepast. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat koudeopslag vooral financieel rendabel is bij gebouwen met een gebruiksoppervlak dat groter is dan 6.000 m2.

26


Rapportage EBM 2006

Tabel 4.2 Type koeling Type koeling geen

71%


24%


1%


1%

via ander systeem

0%

via meedere systemen

0%

weet niet op welke manier

3%

totaal

100%

Bij de onderwijsinstellingen die over een koelinstallatie beschikken, is vervolgens aan de panelleden gevraagd of men in het afgelopen jaar een nieuwe koelmachine heeft geïnstalleerd of een bestaande koelmachine heeft vervangen. Tabel 4.3 laat zien dat een relatief hoog percentage (55%) dit inderdaad heeft gedaan.


48%

bestaande vervangen

4%

beiden

3%

nee

45%


Ook is het onderhoud aan de koelinstallatie onderzocht. In verreweg de meeste gevallen (96%) is de frequentie van het onderhoud 1 of meer keer per jaar. Tijdens het onderhoud wordt de installatie onder meer onderzocht op lekdichtheid. Ook de energie-efficiency van de koelinstallatie bij een meerderheid van de onderwijsinstellingen met een koelinstallatie een vast onderdeel te zijn van het onderhoud (61%).


96%


85%

andere zaken

81%

Energie-efficiency

61%


Rapportage EBM 2006

Tot slot is een waardeoordeel over het functioneren van de koelinstallatie gevraagd vanuit het oogpunt energie-efficiency. Bij de onderwijsgebouwen die mechanische koeling hanteren, is een meerderheid van de panelleden van mening dat deze installatie vanuit energetisch oogpunt efficiënt functioneert (69%). Ongeveer 15% heeft de mening dat dit niet het geval is en de rest weet het niet. Adviezen over de koelinstallatie

In het panel is dit keer ook gevraagd of organisaties een energieadvies over de koelinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 2% van de onderwijsgebouwen is dit het geval geweest. In ca 11% van de onderwijsgebouwen is zelf onderzoek gedaan naar de koelinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.


Het gemiddelde aantal ketels in onderwijsgebouwen bedraagt 2,5. Het overgrote deel van deze ketels betreft Hr-ketels (70%). 8% van de ketels is Vr en 22% is conventioneel. Het rendement van de ketels in onderwijsinstellingen is toegenomen ten opzichte van 2004. In geen van de andere segmenten is dit het geval. Het aantal onderwijsgebouwen dat een verwarmingsinstallatie heeft met warmte kracht koppeling (WKK) is toegenomen tot 5,2% in 2006. Adviezen

In het panel is dit keer ook gevraagd of organisaties een energieadvies over de verwarmingsinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 23% van de onderwijsinstellingen is dit het geval geweest. In ruim 6% van de onderwijsinstellingen is zelf onderzoek gedaan naar zijn verwarmingsinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

4.3.3 Verlichting In figuur 4.2 is de verdeling over de verschillende typen verlichting voor het gebouwsegment onderwijs afgebeeld. Tl-verlichting wordt het meest gebruikt, blijkt uit deze figuur.

28


Rapportage EBM 2006

Figuur 4.2 Verdeling type verlichtingsarmaturen onderwijsgebouwen

hoogfrequente plus schakelingen 5%

gloeilampen 3% spaarverlichting 7% halogeenlampen 1%

hoogfrequente schakelingen 17%

80

Vee

70 Aa 60

Da

63%

tl verlichting 66%

50

Spi 40

Het verlichtingsplan van onderwijsinstellingen is in de periode 2002-2006 verbeterd, evenals de verlichtingsmaatstaf.

30

20

De aanwezigheid van vier specifieke energiezuinige verlichtingssystemen is eveneens onderzocht (zie figuur 16% 4.3). Onderwijsinstellingen zijn 21% 20%alle vier specifieke verlichtingssystemen meer gaan toepassen in de periode 2002-2006.

10

0 DaglichtafhankelijkeAanwezigheidsSpiegeloptiekFiguur 4.3 Aanwezigheid van energiezuinige verlichtingssystemen verlichting detectie armaturen

Veegschakelingen

60

V 59%

50

A

40

D

S 30

20 21%

21% 14%

10




Veegschakelingen

50


42%

Rapportage EBM 2006

4.4 Andere energiebesparende maatregelen en duurzame energie Duurzame energie

Bij een minderheid van onderwijsinstellingen zijn zonnecollectoren (2%) dan wel zonnecellen (5%) aanwezig. Alleen de aanwezigheid van zonnecellen is toegenomen in de periode 2004-2006. Het gebruik van groene stroom in onderwijsinstellingen is significant toegenomen tot 19% in 2006. Het aandeel groende stroom in het totale elektriciteitsverbruik bedraagt 89%. Andere energiebesparende maatregelen

Tabel 4.5 Aanwezigheid andere energiebesparende maatregelen Energiezuinig afstellen van thermostaten

65%


90%


54%


4%


63%

Waterzijdig inregelen van de verwarmingsinstallatie

38%


7%

Tochtwering op ramen en deuren

34%

Energiebesparende platte computerbeeldschermen

57%

Geen van bovenstaande maatregelen afgelopen 2 jaar getroffen

2%

In 2006 is ook gevraagd naar een aantal andere energiebesparende maatregelen. Met name het ‘lichten laten uitdoen bij verlaten kamers’ springt eruit met 90%.

4.5 Isolatie De situatie met betrekking tot isolatie was in 2006 als volgt voor het gebouwsegment onderwijs.

30


17%

60

10%

Rapportage EBM 2006

40 53%

39% 48%

20

0 dakisolatie

vloerisolatie

gevelisolatie

120 Figuur 4.4 Situatie van de gebouwisolatie

100 niet tot slecht 80

39%

49%

71%

redelijk goed tot zeer goed

60 23% 21% 40 8% 20

38%

31% 21%

0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie


44


46


10

100

In de periode 2002-2006 heeft zich op alle vier de isolatie-onderdelen een verbetering voorgedaan, met name in de periode 2004-2006. niet tot slecht

37% 80

57%

67% redelijk

4.6 Omgang met energiebesparing goed tot zeer goed

60

Motieven

15%

40

Aan de respondenten zijn acht motieven voorgelegd waarom in onderwijsinstellingen energiebesparende maatregelen kunnen worden genomen en gevraagd welk motief het belangrijkst is. Tabel 4.7 geeft 13% de resultaten weer. 7%

20 37%

57% 67%

0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie

120

100

EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 31 7% niet tot slecht

27% 65%

Rapportage EBM 2006

Tabel 4.7 Motieven om aan energiebesparing te doen Motieven voor energiebesparing vanwege de energiekosten of kostenbesparing omdat er subsidie kan worden verkregen

67% 0%


4%


1%


2%


12%


7%


5%

geen keuze

2%

Energiebesparing wordt in onderwijsinstellingen overwegend ingezet voor het verminderen van de kosten (67%). Aandacht voor energiebesparing

Het belang dat gehecht wordt aan kosten blijkt ook uit het feit dat, gevraagd naar aandacht voor energiebesparing, het vaakst het vergelijken van de energierekening (67%) en de meterstanden (64%) worden genoemd.


21%

energierekeningen

67%


9%

meterstanden

64%

functieomschrijving

29%

werkinstructies

54%

extern bedrijf

16%

geen van de zeven

10%

Kennis en gedrag

De panelleden is tot slot een aantal mogelijkheden voorgelegd waarmee energie kan worden bespaard. Tabel 4.9 laat zien in hoeverre de panelleden van mening zijn dat de organisatie over voldoende kennis beschikt ten aanzien van deze mogelijkheden.

32


Rapportage EBM 2006


45%


42%


77%


71%


25%


29%

geen van deze

10%


75%


36%


15%


30%

De meeste panelleden zijn van mening dat over voldoende kennis wordt beschikt met betrekking tot energiemaatregelen op het gebied van verlichting (71%) en gedragsbeïnvloeding (77%). Kennis over het verkrijgen van EIA subsidie scoort het laagste (25%). Na deze kennisvraag is aan de panelleden respondenten gevraagd welke vier van de genoemde energiebesparende maatregelen concreet binnen de onderwijsinstelling zijn toegepast. Hieruit blijkt dat het efficiënt inregelen van de installaties in een meerderheid van de onderwijsinstellingen is toegepast (75%).


Rapportage EBM 2006

34


Rapportage EBM 2006

5 Winkels 5.1 Energieverbruik Het totale energieverbruik van winkels kan worden onderverdeeld in gebouwgebonden en niet-gebouwgebonden verbruik. Het gebouwgebonden gedeelte heeft het grootste aandeel (bijna 71%). Meer dan de helft van dit gebouwgebonden verbruik heeft betrekking op elektriciteit. Verlichting en niet nader gespecificeerde gebouwgebonden apparatuur hebben hierin de grootste aandelen (ECN, 2002). De verwachting is dat deze verdeling nog steeds - in grote lijnen – actueel is anno 2006.

Figuur 5.1 Energieverbruik naar functie in het gebouwsegment winkels verwarming 34%

anders 29% 5-1

warm tapwater 0%

overig gebouwgebonden verbruik 12% koeling 1% verlichting 24%

Bron: ECN (2002)

Het gemiddelde energieverbruik van winkels bedroeg 1938 MJ per m2 vloeroppervlakte in 2006 (SenterNovem, 2006)11. Daarvan komt 26% ten laste van het aardgasverbruik en 74% ten laste van het elektriciteitverbruik. In de periode 2002-2006 is het energieverbruik van winkels vrijwel hetzelfde gebleven.

5.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad De Nederlandse winkelsector bestaat uit ca 144.000 gebouwen in 2006, waarvan 79% is verhuurd (Prendergast, 2006). Uit het U-bouwpanel (Hoevenagel, 2006) blijkt dat 38% van de winkels in of na het jaar 2000 is gebouwd of gerenoveerd. De overige winkels zijn nooit gerenoveerd (9%), of niet in de afgelopen 5 jaar (53%). In onderstaande tabel is de leeftijdsopbouw van de winkelvoorraad in 2006 weergegeven.



Rapportage EBM 2006

Tabel 5.1 Leeftijd winkelvoorraad in 2006 Leeftijd winkelvoorraad in 2006 1996-2005

13%

1986-1995

13%

1976-1985

11%

1960-1975

19%

<1960

44%


5.3 Ontwikkelingen in bezit en gebruik van apparatuur In deze paragraaf worden de ontwikkelingen geschetst in het bezit en gebruik van apparatuur. Achtereenvolgens komen de volgende systemen aan de orde: • Koeling; • Verwarming en • Verlichting.


48% van de winkels heeft in 2006 een koelinstallatie. Ten opzichte van 2004 is sprake van een forse toename (+9%). Gemiddeld wordt 56% van de ruimte van een winkel gekoeld. In Tabel 5.2 is het type mechanische koeling weergegeven. De meest gebruikte methode voor ruimtekoeling is via compressie. Koelen met behulp van koudeopslag in de bodem is het meest energiezuinig, maar wordt nog relatief weinig toegepast. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat koudeopslag vooral financieel rendabel is bij gebouwen met een gebruiksoppervlak dat groter is dan 6.000 m2.

36


Rapportage EBM 2006

Tabel 5.2 Type koeling Type koeling geen

52%


41%


1%


0%

via ander systeem

1%


1%

weet niet op welke manier totaal

4% 100%

Bij de winkels die over een koelinstallatie beschikken, is vervolgens aan de panelleden gevraagd of in het afgelopen jaar een nieuwe koelmachine is geïnstalleerd of een bestaande koelmachine is vervangen. Tabel 5.3 laat zien dat een relatief hoog percentage (68%) dit inderdaad heeft gedaan.


57%

bestaande vervangen

7%

beiden

4%

nee

32%


Ook is het onderhoud aan de koelinstallatie onderzocht. In verreweg de meeste gevallen (98%) is de frequentie van het onderhoud 1 of meer keer per jaar. Tijdens het onderhoud wordt de installatie onder meer onderzocht op lekdichtheid. Ook de energie-efficiency van de koelinstallatie is bij een meerderheid van de bezitters van een koelinstallatie een vast onderdeel van het onderhoud (60%).


Rapportage EBM 2006


98%


94%

andere zaken

86%

Energie-efficiency

60%

Tot slot is een waardeoordeel over het functioneren van de koelinstallatie gevraagd vanuit het oogpunt energie-efficiency. Bij die winkels die mechanische koeling hanteren, is een meerderheid van mening dat deze installatie vanuit energetisch oogpunt efficiënt functioneert (69%). Ongeveer 17% heeft de mening dat dit niet het geval is en de rest weet het niet. Adviezen over de koelinstallatie

In het panel is dit keer ook gevraagd of winkels een energieadvies over de koelinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 10% van de winkels is dit het geval geweest. Bij ruim 4% van de winkels is zelf onderzoek gedaan naar de koelinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.


Het gemiddeld aantal ketels in winkels bedraagt 1,5. Het overgrote deel van deze ketels betreft Hr-ketels (74%). 5% van de ketels is Vr en 21% is conventioneel. Hierin hebben zich geen significante ontwikkelingen voorgedaan. Het aantal winkels dat een verwarmingsinstallatie heeft met warmte kracht koppeling (WKK) bedraagt 4% in 2006. Hierin hebben zich geen ontwikkelingen voorgedaan sinds 2004. Adviezen

In het panel is dit keer ook gevraagd of bedrijven een energieadvies over de verwarmingsinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 11% van de winkels is dit het geval geweest. Bij ca 6% van de winkels is zelf onderzoek gedaan naar de verwarmingsinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

38


Rapportage EBM 2006

80

Veegsc

70

Aanwe 60

Daglic

63% 50

Spiege 40

5.3.3 Verlichting 30

20 Figuur 5.2

In figuur 5.2 is de verdeling over de verschillende typen verlichting voor het gebouwsegment winkels afgebeeld. Tl-verlichting wordt verreweg het meest gebruikt, blijkt uit deze figuur. 16%

10

21%

20%

Figuur 5.2 Verdeling type verlichtingsarmaturen winkels 0 Spiegeloptiekarmaturen



Veegschakelingen

hoogfrequente plus schakelingen 2% gloeilampen 6%

60

Veeg

hoogfrequente schakelingen 9% spaarverlichting 13%

59% 50

Aanw

40

Dagl

Spieg 30 halogeenlampen 21%

20 21%

tl verlichting 49%

21% 14%

10

Het verlichtingsplan van het segment winkels is in de periode 2002-2006 maar weinig veranderd evenals de verlichtingsmaatstaf.

0

Spiegeloptiek-

Daglichtafhankelijke-

Aanwezigheids-

Veeg-

armaturen De aanwezigheid vanverlichting vier specifieke detectie energiezuinigeschakelingen verlichtingssystemen is eveneens onderzocht (zie figuur 5.3). Het blijkt dat zowel het aantal winkels met spiegeloptiekarmaturen als veegschakelingen is toegenomen.


Ve

Aa 40

42%

Da 30 32% Sp

20

10

14%

11%




Veegschakelingen


Rapportage EBM 2006


Bij een zeer gering aantal winkels zijn zonnecollectoren (1%) dan wel zonnecellen (0%) aanwezig. Hierin hebben zich geen ontwikkelingen voorgedaan in de periode 2002-2006. Het gebruik van groene stroom in winkels is significant toegenomen in de periode 2002-2006. 26% van de winkels maakt gebruik van groene stroom in 2006. Het aandeel groende stroom in het totale elektriciteitsverbruik bedraagt 92%. Andere energiebesparende maatregelen


42%


77%


46%


2%


39%


16%


7%


33%


46%


12%

In 2006 is ook gevraagd naar een aantal andere energiebesparende maatregelen. Met name het ‘lichten laten uitdoen bij verlaten kamers’ wordt genoemd (77%) en in iets mindere mate ‘energiebesparende platte computerbeeldschermen’ (46%) en ‘voorlichting geven over energiebesparing aan de medewerkers’(46%).

5.5 Isolatie De situatie met betrekking tot isolatie was in 2006 als volgt voor het gebouwsegment winkels.

40


8% 38%

31%

Rapportage EBM 2006

21%

dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie

Figuur 5.4 Situatie van de gebouwisolatie 100 niet tot slecht 37%

57%

67% redelijk

80

goed tot zeer goed 60 15%

40 13% 7% 20 37%

57% 67%

0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie

Tabel 5.6 Aanwezigheid glasisolatie Aanwezigheid glasisolatie 120 Percentage enkel glas in 2006

Percentage dubbel glas in 2006 100 Percentage extra dubbel 7% glas in 2006

43 44 13 niet tot slecht

27% 65% 80 37%

De verbeteringen op het gebied van isolatie zijn bescheiden. Alleen redelijk bij vloer- en glasisolatie heeft een significante verbetering plaatsgevonden. goed tot zeer goed

60

40

35%

56%

5.6 Omgang met energiebesparing 15%

Motieven

20

0 dakisolatie

39%

Aan de respondenten zijn acht motieven voorgelegd waarom bedrijven en instellingen 19% in de utiliteit energiebesparende maatregelen kunnen nemen en gevraagd welk motief het belangrijkst gevelisolatie is. Tabel 5.7 geeft de resultaten weer. vloerisolatie

120

EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 41 100 niet tot slecht 25%

Rapportage EBM 2006

Tabel 5.7 Motieven voor energiebesparing Motieven voor energiebesparing vanwege de energiekosten of kostenbesparing omdat er subsidie kan worden verkregen

76% 1%


3%


0%


2%


9%


5%


4%

geen keuze

0%

Energiebesparing wordt in het bouwsegment winkels voornamelijk ingezet voor het verminderen van de kosten (76%). Aandacht voor energiebesparing

De aandacht voor kosten blijkt ook uit het feit dat, gevraagd naar aandacht voor energiebesparing, verreweg het vaakst het vergelijken van de energierekening (58%) en de meterstanden (47%) worden genoemd:


15%

energierekeningen

58%

opleiding energiebeheer meterstanden functieomschrijving werkinstructies extern bedrijf

geen van de zeven

8% 47% 7% 37% 4%

24%

Kennis en gedrag

De panelleden is tot slot een aantal mogelijkheden voorgelegd waarmee energie kan worden bespaard. Tabel 5.9 laat zien in hoeverre men van mening is dat over voldoende kennis wordt beschikt ten aanzien van deze mogelijkheden.

42


Rapportage EBM 2006


38%


37%


44%


61%


15%


23%

geen van deze

25%


55%


23%

mogelijkheden voor het verkrijgen van subsidie (EIA) op investeringen mogelijkheden om met investeringen tot energiezuinige alternatieven te komen.

6% 30%

De panelleden binnen het segment winkels zijn van mening dat ze over voldoende kennis beschikken met betrekking tot energiemaatregelen op het gebied van verlichting (61%); gedragsbeïnvloeding scoort ook relatief goed (44%). Kennis over het verkrijgen van EIA subsidie scoort het laagste (15%). Na deze kennisvraag is aan de panelleden gevraagd welke vier van de genoemde energiebesparende maatregelen concreet zijn toegepast. Hieruit blijkt dat het efficiënt inregelen van de installaties door een meerderheid van de winkeliers is toegepast (55%). Het verkrijgen van een subsidie in de EIA-regeling daarentegen is slechts door weinig winkeliers – in lijn met het gebrek aan kennis - toegepast.


Rapportage EBM 2006

44


Rapportage EBM 2006

6 Ziekenhuizen 6.1 Energieverbruik Het totale energieverbruik van ziekenhuizen kan worden onderverdeeld in gebouwgebonden en niet-gebouwgebonden verbruik. Het gebouwgebonden gedeelte heeft het grootste aandeel (81%). Ca. de helft van dit gebouwgebonden verbruik heeft betrekking op elektriciteit. Verlichting heeft hierin het grootste aandeel (ECN, 2002). De verwachting is dat deze verdeling nog steeds - in grote lijnen – actueel is anno 2006.

Figuur 6.1 Energieverbruik naar functie in het gebouwsegment ziekenhuizen anders 19% verwarming 43%

koken 4% overig gebouwgebonden verbruik 3% koeling 5%

verlichting 21%

warm tapwater 5%

Bron: ECN (2002)

Het gemiddelde energieverbruik van ziekenhuizen bedroeg 2075 MJ per m2 vloeroppervlakte in 2006 (SenterNovem, 2006)12. Hiervan komt 47% ten laste van het aardgasverbruik en 53% ten laste van het elektriciteitverbruik. Het elektriciteitsverbruik is significant én fors toegenomen in de periode 2004-2006. Dit hangt samen met een toename in het bezit en gebruik van elektrische apparatuur, waaronder koelsystemen.

6.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad De Nederlandse ziekenhuizen in 2006 zijn goed voor ca. 1.300 gebouwen waarvan 51% is verhuurd (Prendergast, 2006). Uit het U-bouwpanel (Hoevenagel, 2006) blijkt dat 67% van de ziekenhuizen in of na het jaar 2000 is gebouwd of gerenoveerd. De overige ziekenhuizen zijn nooit gerenoveerd (4%), of niet in de afgelopen 5 jaar (30%).



Rapportage EBM 2006

In Tabel 6.1 is de leeftijd van de ziekenhuisvoorraad in 2006 weergegeven.

Tabel 6.1 Leeftijd ziekenhuisvoorraad in 2006 Leeftijd ziekenhuisvoorraad in 2006 1996-2005

8%

1986-1995

21%

1976-1985

8%

1960-1975

33%

<1960

29%




96% van de ziekenhuizen heeft in 2006 een koelinstallatie. In de periode 2004-2006 hebben zich hierin geen ontwikkelingen voorgedaan. Gemiddeld wordt 56% van de ruimte in een ziekenhuis gekoeld. In Tabel 6.2 is het type mechanische koeling weergegeven. De meest gebruikte methode voor ruimtekoeling is via compressie. Koelen met behulp van koudeopslag in de bodem is het meest energiezuinig, maar wordt nog relatief weinig toegepast. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat koudeopslag vooral financieel rendabel is bij gebouwen met een gebruiksoppervlak dat groter is dan 6.000 m2.

46


Rapportage EBM 2006


4%


56%


7%


0%

via ander systeem

7%


22%

weet niet op welke manier

4%

totaal

100%

Bij de ziekenhuizen die over een koelinstallatie beschikken is vervolgens de vraag gesteld of men in het afgelopen jaar een nieuwe koelmachine had geïnstalleerd of een bestaande koelmachine had vervangen. Tabel 6.3 laat zien dat een relatief hoog percentage (70%) dit inderdaad heeft gedaan.


58%

bestaande vervangen

8%

beiden

4%

nee

31%


Ook is het onderhoud aan de koelinstallatie onderzocht. In alle gevallen is de frequentie van het onderhoud 1 of meer keer per jaar geweest. Tijdens het onderhoud wordt de installatie onder meer onderzocht op lekdichtheid. Ook de energie-efficiency van de koelinstallatie blijkt bij een meerderheid van de bezitters van een koelinstallatie een vast onderdeel te zijn van het onderhoud (68%).


100%


96%

andere zaken

96%

Energie-efficiency

68%


Rapportage EBM 2006

Tot slot is een waardeoordeel over het functioneren van de koelinstallatie gevraagd vanuit het oogpunt energie-efficiency. Bij die ziekenhuizen die mechanische koeling hanteren in hun gebouwen, is een meerderheid van de panelleden van mening dat deze installatie vanuit energetisch oogpunt efficiënt functioneert (73%). Ongeveer 23% heeft de mening dat dit niet het geval is en de rest weet het niet. Adviezen over de koelinstallatie

In het panel is dit keer ook gevraagd of ziekenhuizen een energieadvies over de koelinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 29% van de ziekenhuizen is dit het geval geweest. In ruim 41% van de ziekenhuizen is zelf onderzoek gedaan naar zijn koelinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.


Het gemiddelde aantal ketels in ziekenhuizen bedraagt 3,3. Het grootste deel van deze ketels betreft Hr-ketels (53%). 10% van de ketels is Vr en 37% is conventioneel. Hierin hebben zich geen significante ontwikkelingen voorgedaan. Het aandeel ziekenhuizen dat een verwarmingsinstallatie heeft met warmte kracht koppeling (WKK) bedraagt 63% in 2006. Hierin hebben zich eveneens geen ontwikkelingen voorgedaan. Adviezen

In het panel is dit keer ook gevraagd of ziekenhuizen een energieadvies over de verwarmingsinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 29% van de ziekenhuizen is dit het geval geweest. In 48% van de ziekenhuizen is zelf onderzoek gedaan naar de verwarmingsinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

6.3.3 Verlichting In figuur 6.2 is de verdeling over de verschillende typen verlichting voor het gebouwsegment ziekenhuizen afgebeeld. Tl-verlichting wordt het meest gebruikt, blijkt uit deze figuur.

48


Daglic

40

Rapportage EBM 2006

30

Spiege

20 21%

21% 14%

10

0 Daglichtafhankelijkeverlichting

Spiegeloptiekarmaturen


Veegschakelingen

Figuur 6.2 Verdeling type verlichtingsarmaturen ziekenhuizen hoogfrequente plus gloeilampen 3% schakelingen 9% spaarverlichting 12%

50

Veeg

r 6.2

halogeenlampen 4%

hoogfrequente schakelingen 40 27%

Aanw

42%

Dagl 30 32%

Spieg

20

tl verlichting 45%

10

14%

11%

Het verlichtingsplan van de onderzochte ziekenhuizen is in de periode 2002-2006 slechts weinig veranderd evenals de verlichtingsmaatstaf.

0

Spiegeloptiekarmaturen



Veegschakelingen

De aanwezigheid van vier specifieke energiezuinige verlichtingssystemen is eveneens onderzocht (zie figuur 6.3). Het blijkt dat zowel aanwezigheidsdetectie als daglichtafhankelijke verlichting significant is toegenomen.


Vee

Aan 80

88%

Dag 60 67%

Spi

48%

40

50%

20




Veegschakelingen

60

50

53%


36%

Rapportage EBM 2006


Bij de onderzochte ziekenhuizen is in 4% van de gevallen zonnecollectoren aanwezig. In geen enkele ziekenhuis komen zonnecellen voor. In 13% van de ziekenhuizen wordt groene stroom gebruikt. Hierin hebben zich geen ontwikkelingen voorgedaan in de periode 2002-2006. Het aandeel groende stroom in het totale elektriciteitsverbruik bedraagt 70%. Andere energiebesparende maatregelen


85%


63%


37%


15%


41%


56%


63%


63%


96%


0%

In 2006 is ook gevraagd naar een aantal andere energiebesparende maatregelen. Met name het ‘energiezuinig afstellen van thermostaten’ en ‘energiebesparende platte computerbeeldschermen’ worden veel toegepast (>80%).

6.5 Isolatie De situatie met betrekking tot isolatie was in 2006 als volgt voor het gebouwsegment ziekenhuizen.

50


40 13%

Rapportage EBM 2006

7% 20 37%

57% 67%

0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie

Figuur 6.4 Situatie van de gebouwisolatie 120 100

7% niet tot slecht

27% 65%

redelijk

80 37%

goed tot zeer goed 60

40

35%

56% 15% 39%

20

19% 0 dakisolatie

gevelisolatie

vloerisolatie


15


69


16

120

De verbeteringen op het gebied van isolatie zijn bescheiden. Alleen op het gebied van glasisolatie heeft een significante verbetering plaatsgevonden. 100 niet tot slecht 25% 37%

56% 6.6 Omgang met energiebesparing

80


28%

Motieven

Aan de respondenten zijn acht motieven voorgelegd waarom bedrijven en instellingen in de utiliteit energiebesparende maatregelen kunnen nemen en gevraagd welk motief 28% het belangrijkst is. Tabel 6.7 geeft de resultaten weer.

60

9%

40 48% 20

35%

35%

gevelisolatie

vloerisolatie

0 dakisolatie


Rapportage EBM 2006

Tabel 6.7 Motieven om aan energiebesparing te doen Motieven voor energiebesparing vanwege de energiekosten of kostenbesparing omdat er subsidie kan worden verkregen

78% 0%


4%


7%


0%


0%


4%


4%

geen keuze

3%

Energiebesparing wordt in ziekenhuizen bovenal ingezet voor het verminderen van de kosten (78%). Aandacht voor energiebesparing

Deze aandacht voor de kosten blijkt ook uit het feit dat, gevraagd naar aandacht voor energiebesparing, verreweg het vaakst het vergelijken van de energierekening (100%) en de meterstanden (93%) worden genoemd:

Tabel 6.8 Aandacht voor energiebesparing Aandacht voor energiebesparing energiebesparingsplan energierekeningen

59% 100%


44%

meterstanden

93%

functieomschrijving

70%

werkinstructies

41%

extern bedrijf

26%

geen van de zeven

0%

Uit bovenstaande tabel blijkt duidelijk dat ziekenhuizen op meer structurele basis (energiebesparingplan, energiebeheer, werkinstructies) aandacht besteden aan energieverbruik vergeleken met andere gebouwsegmenten. Kennis en gedrag

De panelleden is tot slot een aantal mogelijkheden voorgelegd waarmee energie kan worden bespaard. Tabel 6.9 laat zien in hoeverre men van mening is dat over voldoende kennis wordt beschikt ten aanzien van deze mogelijkheden.

52


Rapportage EBM 2006


85%


78%

het beïnvloeden van het gedrag van de gebouwgebruikers het treffen van verlichtingsmaatregelen

70% 100%


52%


59%

geen van deze

0%


96%


59%


26%


70%

Alle beheerders van ziekenhuizen zijn van mening dat ze over voldoende kennis beschikken ten aanzien van energiemaatregelen op het gebied van verlichting. Ook het ‘efficiënt inregelen van installaties’, ‘gedragsbeïnvloeding’ en ‘energieverbruikers in kaart brengen’ scoren hoog (>70%). Kennis over het verkrijgen van EIA subsidie scoort het laagste (52%). Na deze kennisvraag is aan de panelleden gevraagd welke vier van de genoemde energiebesparende maatregelen concreet zijn toegepast. Hieruit blijkt dat het efficiënt inregelen van de installaties door bijna alle ziekenhuizen is toegepast.


Rapportage EBM 2006

54


Rapportage EBM 2006

7 Verpleging & verzorging 7.1 Energieverbruik Het totale energieverbruik in het segment verpleging & verzorging kan worden onderverdeeld in gebouwgebonden en niet-gebouwgebonden verbruik. Het gebouwgebonden gedeelte heeft veruit het grootste aandeel (bijna 90%). Het grootste deel van dit gebouwgebonden verbruik heeft betrekking op verwarming (ECN, 2002). De verwachting is dat deze verdeling nog steeds - in grote lijnen - actueel is anno 2006.

Figuur 7.1 Energieverbruik naar functie in het gebouwsegment verpleging & verzorging anders 11% koken 3% overig gebouwgebonden verbruik 3% koeling 1%

verlichting 17%

warm tapwater 6%

verwarming 59%

Bron: ECN (2002)

Het gemiddelde energieverbruik van instellingen voor verpleging & verzorging bedroeg 1366 MJ per m2 vloeroppervlakte in 2006 (SenterNovem, 2006)13. Hiervan komt 50% ten laste van het aardgasverbruik en 50% ten laste van het elektriciteitverbruik. Het elektriciteitsverbruik is in de periode 2004-2006 significant toegenomen. Dit hangt samen met een toename van het bezit en/of gebruik van elektrische apparatuur, waaronder koelsystemen.

7.2 Leeftijd en samenstelling gebouwvoorraad Het segment verpleging & verzorging bestaat uit ca. 5.000 gebouwen in 2006, waarvan 66% wordt verhuurd (Prendergast, 2006). Uit het U-bouwpanel (Hoevenagel, 2006) blijkt dat 32% van de instellingen in of na het jaar 2000 is gebouwd of gerenoveerd. De overige instellingen zijn nooit gerenoveerd (19%), of niet in de afgelopen 5 jaar (49%). In Tabel 7.1 is de leeftijdsopbouw van het gebouwsegment verpleging & verzorging weergegeven.



Rapportage EBM 2006

Tabel 7.1 Leeftijd instellingen voor verpleging & verzorging in 2006 Leeftijd instellingen voor verpleging & verzorging in 2006 1996-2005

17%

1986-1995

18%

1976-1985

17%

1960-1975

29%

<1960

19%




50% van de instellingen voor verpleging & verzorging heeft in 2006 een koelinstallatie. Ten opzicht van 2004 is sprake van een forse toename (+16%). Gemiddeld wordt 26% van de ruimte in deze instellingen gekoeld. In Tabel 7.2 is het type mechanische koeling weergegeven. De meest gebruikte methode voor ruimtekoeling is via compressie. Koelen met behulp van koudeopslag in de bodem is het meest energiezuinig, maar wordt nog relatief weinig toegepast. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat koudeopslag vooral financieel rendabel is bij gebouwen met een gebruiksoppervlak dat groter is dan 6.000 m2.


50%


44%


2%


2%

via ander systeem

1%


1%

weet niet op welke manier totaal

56

1% 100%


Rapportage EBM 2006

Aan die instellingen voor verpleging & verzorging die over een koelinstallatie beschikken is vervolgens gevraagd of men in het afgelopen jaar een nieuwe koelmachine heeft geïnstalleerd of een bestaande koelmachine heeft vervangen. Tabel 7.3 laat zien dat een relatief hoog percentage (52%) dit inderdaad heeft gedaan.

Tabel 7.3 Nieuwe koelmachine Nieuwe koelmachine - nieuwe koelmachine

43%

- bestaande vervangen

7%

- beiden

2%

- nee

48%


Ook is het onderhoud aan de koelinstallatie onderzocht. In verreweg de meeste gevallen (97%) is de frequentie van het onderhoud 1 of meer keer per jaar. Tijdens het onderhoud wordt de installatie onder meer onderzocht op lekdichtheid. Ook de energie-efficiency van de koelinstallatie blijkt bij een meerderheid van de bezitters van een koelinstallatie een vast onderdeel te zijn van het onderhoud (58%).


97%


95%

andere zaken

95%

Energie-efficiency

58%

Tot slot is een waardeoordeel over het functioneren van de koelinstallatie gevraagd vanuit het oogpunt van energie-efficiency. Bij die instellingen die mechanische koeling toepassen in hun gebouwen, is de meerderheid van de panelleden van mening dat deze installatie vanuit energetisch oogpunt efficiënt functioneert (67%). Ongeveer 19% heeft de mening dat dit niet het geval is en de rest weet het niet. Adviezen over de koelinstallatie

In het panel is dit keer ook gevraagd of instellingen voor verpleging & verzorging een energieadvies over de koelinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 7% van de instellingen is dit het geval geweest. In ruim 12% van de instellingen is zelf onderzoek gedaan naar de koelinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.


Rapportage EBM 2006


Het gemiddeld aantal ketels in instellingen voor verpleging & verzorging bedraagt 2,7. Het overgrote deel van deze ketels betreft Hr-ketels (64%). 18% van de ketels is Vr en 18% is conventioneel. Hierin hebben zich geen significante ontwikkelingen voorgedaan. Het aandeel instellingen voor verpleging & verzorging dat een verwarmingsinstallatie heeft met warmte kracht koppeling (WKK) bedraagt 14% in 2006; een significante afname ten opzichte van 2004. Adviezen

In het panel is dit keer ook gevraagd of instellingen voor verpleging & verzorging een energieadvies over de verwarmingsinstallatie van een externe partij hebben ingewonnen in de afgelopen drie jaar. Bij ca. 16% van de instellingen is dit het geval geweest. In ruim11% van de instellingen is zelf onderzoek gedaan naar zijn verwarmingsinstallatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van klachten over comfort of het technische systeem.

7.3.3 Verlichting In figuur 7.2 is de verdeling over de verschillende typen verlichting voor het gebouwsegment verpleging & verzorging afgebeeld. Tl-verlichting wordt het meest gebruikt, blijkt uit deze figuur.

Figuur 7.2 Verdeling type verlichtingsarmaturen verpleging & verzorging hoogfrequente plus schakelingen 5%

Figuur 7.2

gloeilampen 17%

hoogfrequente schakelingen 13%

spaarverlichting 24%

tl verlichting 36%

halogeenlampen 4%

Het verlichtingsplan van instellingen voor verpleging & verzorging is in de periode 2004-2006 significant verbeterd. De aanwezigheid van vier specifieke energiezuinige verlichtingssystemen is eveneens onderzocht (zie figuur 7.3). Het blijkt dat het gebruik van alle vier systemen is

58


88%

Daglichtaf

Rapportage EBM 2006

60 67%

Spiegelopt

48%

40

50%

20




Veegschakelingen

toegenomen in de periode 2002-2006.


50

53%

40

36% 30 30% 26%

20

10




Veegschakelingen


Bij een minderheid van de instellingen voor verpleging & verzorging zijn zonnecollectoren (6%) dan wel zonnecellen (1%) aanwezig. Hierin hebben zich geen ontwikkelingen voorgedaan in de periode 2002-2006. Het aandeel groende stroom in het totale elektriciteitsverbruik bedraagt 77%. 16% van de instellingen maakt gebruik van groene stroom, hierin hebben zich eveneens geen ontwikkelingen voorgedaan.


60 15%

Rapportage EBM 2006

40

13% 7% 20 37%

57% 67%

0 dakisolatie

vloerisolatie

gevelisolatie

Andere energiebesparende maatregelen 120

Tabel 7.5 Aanwezigheid andere energiebesparende maatregelen 100 Energiezuinig afstellen van7% thermostaten

54%

niet tot slecht

78% 65% 43%

redelijk

27%

Lichten laten uitdoen bij verlaten kamers 80 geven aan medewerkers op het gebied van energiebesparing Voorlichting 37% Medewerkers opleidingen laten volgen op het gebied van energiebesparing

8% goed tot zeer goed

Controle ten aanzien van energiezuinig gedrag van de medewerkers 60 35% Waterzijdig inregelen van de verwarmingsinstallatie

42% 50%

Warmteterugwinning uit ventilatielucht 56% 40 Tochtwering op ramen en deuren

20% 49%


76% 15%

39% Geen van20bovenstaande maatregelen afgelopen 2 jaar getroffen

3% 19%

0

In 2006 is ook gevraagd naar een aantal andere energiebesparende maatregelen. Met name het ‘lichten laten uitdoen bij verlaten kamers’ en ‘energiebesparende platte dakisolatie gevelisolatie vloerisolatie computerbeeldschermen’ worden veel toegepast (>70%).

7.5 Isolatie De situatie met betrekking tot isolatie was in 2006 als volgt voor het gebouwsegment verpleging & verzorging.

Figuur 7.4 Situatie van de gebouwisolatie 120

100 niet tot slecht 25% 37% 56%

80


28% 60 28% 9%

40 48% 20

35%

35%

gevelisolatie

vloerisolatie

0 dakisolatie

60


Rapportage EBM 2006


12


76

Percentage extra dubbel glas in 2006 12

De verbeteringen op het gebied van isolatie zijn bescheiden. Alleen bij dakisolatie heeft een significante verbetering plaatsgevonden.

7.6 Omgang met energiebesparing Motieven

Aan de respondenten zijn acht motieven voorgelegd waarom bedrijven en instellingen in de utiliteit energiebesparende maatregelen kunnen nemen en gevraagd welk motief het belangrijkst is. Tabel 7.7 geeft de resultaten weer.

Tabel 7.7 Motieven om aan energiebesparing te doen Motieven voor energiebesparing vanwege de energiekosten of kostenbesparing

70%

omdat er subsidie kan worden verkregen

1%


3%


2%


1%


13%


4%


4%

geen keuze

2%

Energiebesparing wordt in instellingen voor verpleging & verzorging voornamelijk ingezet voor het verminderen van de kosten (70%). Aandacht voor energiebesparing

Deze aandacht blijkt ook uit het feit dat, gevraagd naar aandacht voor energiebesparing, verreweg het vaakst het vergelijken van de energierekening (80%) en de meterstanden (78%) worden genoemd:


Rapportage EBM 2006


32%

energierekeningen

80%


19%

meterstanden

78%

functieomschrijving

34%

werkinstructies

35%

extern bedrijf

17%

geen van de zeven

9%

Kennis en gedrag

De panelleden is tot slot een aantal mogelijkheden voorgelegd waarmee energie kan worden bespaard. Tabel 7.9 laat zien in hoeverre men van mening is dat men over voldoende kennis beschikt ten aanzien van deze mogelijkheden.


51%


60%


67%


77%


35%


42%

geen van deze

8%


75%


51%


27%


43%

De meeste beheerders van instellingen voor verpleging & verzorging zijn van mening dat ze over voldoende kennis beschikken ten aanzien van ‘energiemaatregelen op het gebied van verlichting’ (77%), ‘gedragsbeïnvloeding’ (67%) en ‘het efficiënt inregelen van installaties’. ‘Kennis over het verkrijgen van EIA subsidie’ scoort het laagste (35%).

62


Rapportage EBM 2006

Na deze kennisvraag is aan de panelleden gevraagd welke vier van de genoemde energiebesparende maatregelen concreet in het bedrijf zijn toegepast. Hieruit blijkt dat het ‘efficiënt inregelen van de installaties’ en de ‘energieverbruikers in kaart brengen’ door een meerderheid van de instellingen is toegepast.


Rapportage EBM 2006

Literatuur

Boonekamp, P.G.M. (2004), A. Gijsen, (RIVM/MNP), H.H.J. Vreuls (SenterNovem), Gerealiseerde energiebesparing 1995 – 2002, Conform Protocol Monitoring Energiebesparing, studie uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, ECN-C-04-016, RIVM/MNP rapportnummer 773001027 Daniëls, B.W., A.T.J. Groot, M. Menkveld (2002), Achtergrondgegevens utiliteitsbouw, en spreadsheet Novemdef 007, ECN, Petten, in opdracht van SenterNovem DTZ Zadelhoff (2006), Factsheet Kantorenmarkt, medio 2006 Hoevenagel, R., K. Brammer (2006), Energiebesparingsmonitor Utiliteitsbouw, uitkomsten vierde meting, Hoevenagel, in opdracht van SenterNovem Prendergast, E., Y. Maréchal (2006), Aantal utiliteitsgebouwen in Nederland, Methodiek en resultaten voor 2005, Mobius Consult, in opdracht van SenterNovem VROM (2006a), Evaluatienota Klimaatbeleid, TK 2005 – 2006, 28 240, nr. 43

64


Rapportage EBM 2006

BIJLAGE 1 Panelonderzoek utiliteitsbouw Het door SenterNovem in 2003 opgezette U-bouwpanel heeft als doel het bepalen van de stand van zaken en de ontwikkeling van energiebesparende maatregelen en het energieverbruik bij een vaste groep bedrijven en instellingen in de utiliteit. Binnen de utiliteit worden vijf segmenten onderscheiden; kantoren, onderwijs, winkels, ziekenhuizen en de verpleging & verzorging. Voor het bevragen van het panel wordt gebruik gemaakt van een telefonische enquête. Centraal in de vraagstellingen aan de panelleden staan de energiebesparende maatregelen. Hiernaast wordt het panel in toenemende mate gebruikt voor vragen met betrekking tot Kompas activiteiten (Programmamonitoring) en het verzamelen van informatie ten behoeve van de EPBD. Voor het bepalen van de energieverbruiken zijn met behulp van door panelleden afgegeven machtigingen bij netwerkbedrijven gegevens opgevraagd (via het gebruik van EAN-codes). De omvang van het panel is ongeveer 1000 utiliteitsgebouwen (zie Tabel B1.1). In 2005 heeft geen werving van nieuwe panelleden plaatsgevonden, waardoor de uitval het aantal beneden dit streefgetal heeft gebracht.

Tabel B1.1 Deelname aan de vier metingen Panelbestand-2003 Ziekenhuizen

Panelbestand-2004

Panelbestand-2005

Panelbestand-2006

32

29

26

26

Verpleging

164

184

151

196

Kantoren

247

259

189

194

Onderwijs

315

352

305

388

Winkels

201

202

172

200

Totaal

959

1.026

843

1.004

In deze EBM wordt verslag gedaan van de stand van zaken in 2006 en de ontwikkeling ten opzichte van eerdere jaren. De stand van zaken in 2006 is telkens gebaseerd op de gegevens van alle bevraagde panelleden in 2006. Voor het schetsen van de ontwikkelingen zijn alleen de gegevens gebruikt van die panelleden die bevraagd zijn in zowel 2004 (soms 2002) als in 2006. Hiermee wordt beoogd zo zuiver mogelijk de verandering weer te geven en te voorkomen dat die verandering wordt beïnvloed door het feit dat er sprake is van andere respondenten.


Rapportage EBM 2006

BIJLAGE 2 Kenmerken utiliteitsgebouwen In 2006 is voor het eerst onderzoek gedaan naar aantallen gebouwen met bijbehorende kenmerken (Prendergast, 2006). In onderstaande tabel staat een overzicht van de kenmerken naar gebouwsegment. Het is (nog) niet gelukt het oppervlak van de gebouwen te bepalen. In de tabel is tevens een gebouwkenmerk uit het U-bouwpanel onderzoek toegevoegd.

Tabel B2.1 Kenmerken utiliteitsgebouwen Aantal

Kantoren

Onderwijs

Winkels

60000

13700

144000

Kantoren

Onderwijs

n

Ziekenhuizen 1300

Verpleging 5000


Leeftijd

Winkels

Ziekenhuizen

8%

13%

8%

17%

18%

10%

13%

21%

18%

12%

20%

11%

8%

17%

1960-1975

16%

35%

19%

33%

29%

<1960

33%

28%

44%

29%

19%

Kantoren

Onderwijs

Winkels

Eigenaar-gebruiker

19%

48%

21%

49%

34%

Huurder

81%

52%

79%

51%

66%

Winkels

Ziekenhuizen

1996-2005

22%

1986-1995 1976-1985

Verpleging


Eigendom

Ziekenhuizen

Verpleging


Renovatie

Kantoren

Onderwijs

nog nooit gerenoveerd

14%

10%

9%

4%

19%

voor 2000 gerenoveerd

43%

43%

53%

30%

49%

in of na 2000 gerenoveerd

29%

44%

33%

67%

26%

na 2000 gebouwd

14%

4%

5%

0%

6%

100%

100%

100%

100%

100%

Bron: Hoevenagel (2006)

66


Verpleging

Rapportage EBM 2006

BIJLAGE 3 Rekenregels voor energieverbruiken Correcties

Alle gepresenteerde aardgasverbruiken (in m3 en in MJ) zijn gecorrigeerd voor graaddagen, dat wil zeggen dat is gecorrigeerd voor wisselende (lokale) weersinvloeden. Een deel van het aardgasverbruik, (het deel voor ruimteverwarming) is afhankelijk van de buitentemperatuur. Zonder een correctie zal een deel van het verschil tussen jaren door deze invloeden worden veroorzaakt. Er is geen correctie toegepast op basis van koelgraaddagen. Deze correctie zou inhouden dat het elektriciteitverbruik voor koeling gecorrigeerd zou moeten worden. Warmteverbruik

In het panel is gevraagd naar warmteverbruik. Vanwege het lage aantal warmteverbruiken is het gemiddelde voor de (deel)populatie(s) 0. Omrekenen naar MJ

Om verbruiken in m3 aardgas en kWh elektriciteit bij elkaar op te tellen, worden ze omgerekend naar MJ. Omdat aardgas een energieverbruik in primaire termen is en elektriciteit een verbruikssaldo, wordt elektriciteit voor de vergelijking eerst omgerekend naar een verbruik in primaire termen. De energie-inhoud van aardgas bedraagt 31,65 MJ/m3. Als opwekkingsrendement voor elektriciteit wordt 37% aangehouden, dit betekent een ophoogfactor van 2,689 (Boonekamp, 2004). De energie-inhoud van elektriciteit bedraagt hiermee 2,689 maal 3,6 MJ/kWh = 9,68 MJ/kWh. Voor aardgas is een ophoogfactor van 1,018 gebruikt (deze laatste ophoogfactor is noodzakelijk omdat voor de gasvoorziening energie wordt gebruikt door compressoren die de druk in de gasvelden leveren). Bepaling totaal verbruik in MJ

Om het totaal verbruik te bepalen zijn per gebouw twee verbruikscijfers nodig, voor aardgas en voor elektriciteit. Alleen die gebouwen waarbij dit het geval is, zijn in de totaalberekening betrokken. Dit betekent dat er een verschil is in het in deze EBM gepresenteerde totale verbruikcijfer en de som van de verbruikscijfers voor aardgas en elektriciteit.


Rapportage EBM 2006

BIJLAGE 4 Overzicht penetratiegraden Tabel B4.1 overzicht penetratiegraden Tabel B4.1

overzicht penetratiegraden Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen 48

Verpleging

Dakisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

53

38

56

48

Gevelisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

48

31

30

39

35

Vloerisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

39

21

26

19

35

Glasisolatie (% dubbel glas en extra dubbel glas)

85

56

57

85

88

Isolatiemaatstaf

59

42

44

62

57

Spaarlampen (%)

10

7

13

12

24

Hf-verlichting (%)

15

17

9

27

13

Hf++ -verlichting (%) Spiegeloptiekarmaturen (%)

6

5

2

9

5

63

59

42

88

53

Daglichtafhankelijke regeling (%) (%)

16

21

14

48

26

Aanwezigheidsdetectie (%)

21

21

11

67

30

Veegschakelingen (%)

20

14

32

50

36

Niveau verlichtingsplan

76

78

68

81

65

Mechanische koeling (%)

71

29

48

96

50

Met een gemiddeld % van het gebouw dat wordt gekoeld

66

20

56

56

26

Koelinstallatie functioneert energie-efficiënt

65

69

69

73

67

Waterzijdig inregelen (%)

30

38

16

56

50

Warmteterugwinning uit ventilatielucht (%)

19

7

7

63

20

Structureel aandacht voor energiebesparing (%)

78

90

76

100

91

3

2

1

4

6

% zonnecollectoren (2006)

3

5

0

0

1

26

19

26

13

16

Waarbij het gemiddelde aandeel groen op totaal elektriciteit (%)

88

89

92

70

77

Hr-ketels (%)

77

70

74

53

64

% zonnecellen (2006) % gebouwen met groene stroom (2006)

Vr-ketels (%)

11

8

5

10

18

Cr-ketels (%)

13

22

21

37

18

Elektrische (?) warmtepomp (%)

13

11

11

8

33

Warmte-koude-opslag in de bodem (%)

2

1

1

13

0

Warmtekrachtkoppeling aanwezig (%)

4

4

2

63

14

0-40 %

wit - penetratiegraad laag

40-80 % rose- penetratie gemiddeld 80-100 % groen- penetratiegraad hoog

Toelichting isolatiemaatstaf

Door isolatiemaatregelen van dak, glas, gevel en vloer samen te nemen is een integraal beeld verkregen van de stand van zaken op het gebied van isolatie. Hiervoor is voor de EBM 2003 een eenvoudige maatstaf ontwikkeld. Het resulterende getal ligt tussen de 0% (geen isolatie) en 100% (zeer goed geïsoleerd). Om tot een gecombineerde isolatiemaatstaf te komen zijn eerst de kwalitatieve

68


Rapportage EBM 2006

antwoorden uit de vragenlijst (zeer goed, goed, redelijk, matig, slecht, niet) kwantitatief gemaakt. Panelleden die hun dak, gevel of vloer niet of slecht geïsoleerd hadden kregen in de maatstaf nul punten toegewezen. Wanneer het dak, de gevel of vloer matig geïsoleerd was kreeg men 0,25 punt oplopend tot zeer goed geïsoleerd met 1 punt. Bij glasisolatie werd het percentage enkel glas met nul vermenigvuldigd, het percentage dubbel glas met 0,75 punt en het percentage extra dubbel glas met 1 punt. Naast het toekennen van scores op de verschillende isolatietypes krijgt elk type ook een gewicht. Dit gewicht wordt bepaald door twee factoren: de bijdrage van het isolatietype aan de isolatie van de gebouwschil (per m2) en het oppervlak ten opzichte van het totale gebouwoppervlak. Omdat geen gegevens beschikbaar zijn over het oppervlakte is alleen gebruik gemaakt van de bijdrage aan de isolatiewaarde van de gebouwschil. Het is bekend dat de isolatiewaarde van glas het hoogst is, gevolgd door die van dak, gevel en vloer. De verhoudingen zijn respectievelijk 6, 4, 3 en 1. Deze gewichten zijn ook aangehouden. Toelichting verlichtingsmaatstaf

De verlichtingsmaatstaf wordt berekend door verschillende gewichten aan de verlichtingssystemen toe te kennen, op grond van het energieverbruik van de systemen. De volgende weegverhouding is gehanteerd: Het percentage gloeilampen wordt met 0 vermenigvuldigd, het percentage halogeenlampen met 0,5, het percentage spaarlampen en Tl-verlichting met 0,75 en het percentage Hf (plus) verlichting met 1. De berekende verlichtingsmaatstaf loopt hierdoor van 0 tot 1.


Rapportage EBM 2006

Overzicht ontwikkeling penetratiegraden

Tabel B4.2 Overzicht ontwikkeling penetratiegraden Tabel B4.2 Overzicht ontwikkeling penetratiegraden Kantoren

Onderwijs

Winkels

Ziekenhuizen

Verpleging

Dakisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

53

38

48

56

Gevelisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

48

31

30

39

48 35

Vloerisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd)

39

21

26

19

35

Glasisolatie (% dubbel glas en extra dubbel glas)

85

56

57

85

88

Isolatiemaatstaf

59

42

44

62

57

Spaarlampen (%)

10

7

13

12

24

Hf-verlichting (%)

15

17

9

27

13

6

5

2

9

5

Spiegeloptiekarmaturen (%)

63

59

42

88

53

Daglichtafhankelijke regeling (%)

16

21

14

48

26

Aanwezigheidsdetectie (%)

21

21

11

67

30

Veegschakelingen (%)

20

14

32

50

36

Niveau verlichtingsplan

76

78

68

81

65

Mechanische koeling (%)

71

29

48

96

50

% zonnecollectoren (2006)

3

2

1

4

6

% zonnecellen (2006)

3

5

0

0

1

% gebouwen met groene stroom (2006)

26

19

26

13

16

Hr-ketels (%)

77

70

74

53

64

Vr-ketels (%)

11

8

5

10

18

Cr-ketels (%)

13

22

21

37

18

Elektrische (?) warmtepomp (%)

13

Hf++ -verlichting (%)

11

11

8

33

Warmte-koude-opslag in de bodem (%) 14

2

1

1

13

0

Warmtekrachtkoppeling aanwezig (%)

4

4

2

63

14

wit - geen verschil rose - toename t.o.v. 2002 groen - toename t.o.v. 2004 rood - afname

14 Deze cijfers wijken af van de gevraagde penetratiecijfers van koude-opslag in de bodem. Voor de bepaling van deze cijfers zijn aparte vragen gesteld.

70


EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 2006

Recommend Documents