Energie- en broeikasgasscenario's voor het Vlaamse gewest Business as usual scenario

Algemene verspreiding

Energie- en broeikasgasscenario's voor het Vlaamse gewest Business as usual scenario 2000-2020 Eindrapport Jan Duerinck, Katleen Briffaerts, An Vercalsteren, Wouter Nijs, Ina De Vlieger, Liesbeth Schrooten, Diane Huybrechts

Studie uitgevoerd in opdracht van Aminal 2006/IMS/R/209

VITO Juni 2006

INHOUDSTABEL INHOUDSTABEL ............................................................................................................................................. 3 TABELLENLIJST............................................................................................................................................. 7 FIGURENLIJST ................................................................................................................................................ 1 1

SAMENVATTING................................................................................................................................... 1 1.1 1.2 1.3 1.4

KADER EN DOEL ................................................................................................................................ 1 METHODOLOGIE ................................................................................................................................ 1 RESULTATEN ..................................................................................................................................... 2 ONZEKERHEDEN ................................................................................................................................ 7

2

INLEIDING .............................................................................................................................................. 9

3

METHODOLOGIE................................................................................................................................ 11 3.1 METHODOLOGIE VOOR ENERGIEPROGNOSES .................................................................................... 11 3.1.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 11 3.1.2 Beleidsmaatregelen binnen het BAU scenario........................................................................... 12 3.1.3 Belangrijke parameters.............................................................................................................. 13 3.1.4 Correctie van het brandstofverbruik voor WKK ........................................................................ 16 3.1.5 Correctie voor hoge energieprijzen ........................................................................................... 17 3.2 METHODOLOGIE VOOR EMISSIEPROGNOSES ..................................................................................... 18 3.2.1 Algemeen.................................................................................................................................... 18 3.2.2 Parameters................................................................................................................................. 19 3.3 ONZEKERHEDEN IN DE PROGNOSES.................................................................................................. 20

4

INDUSTRIE............................................................................................................................................ 23 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.4 4.4.1 4.4.2

5

INLEIDING ........................................................................................................................................ 23 BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO ...................................................................... 23 Het benchmarkconvenant en auditconvenant (tot en met 2012) ................................................ 24 De REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders (2003-2012)................................. 24 WKK certificaten........................................................................................................................ 25 METHODOLOGIE EN AANNAMES....................................................................................................... 25 Inleiding ..................................................................................................................................... 25 Resultaten van de energiebesparingsmaatregelen..................................................................... 25 Prognoses brandstofverbruik..................................................................................................... 31 Prognoses elektriciteitsverbruik................................................................................................. 34 Procesemissies van CO2 en het niet-energetisch verbruik van brandstoffen.............................. 35 RESULTATEN ................................................................................................................................... 36 Energieprognoses volgens het BAU scenario ............................................................................ 36 CO2 emissieprognose volgens het BAU scenario....................................................................... 36

RESIDENTIËLE SECTOR................................................................................................................... 43 5.1 INLEIDING ........................................................................................................................................ 43 5.2 BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO ...................................................................... 43 5.2.1 Energieprestatieregelgeving (EPB-eisen) [].............................................................................. 43 5.2.2 Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten [], [] ............................................................................................................................... 43 5.3 METHODOLOGIE EN AANNAMES....................................................................................................... 45 5.3.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 45 5.3.2 Energieprognose BAU scenario 2000-2012 .............................................................................. 45 5.3.3 Energieprognose BAU scenario 2013-2020 .............................................................................. 49 5.4 RESULTATEN ................................................................................................................................... 51

5.4.1 5.4.2 5.4.3 6

Energieprognoses voor verwarming en SWW volgens het BAU scenario ..................................51 Prognoses voor elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting volgens het BAU scenario52 CO2 emissieprognose volgens het BAU scenario .......................................................................52

TERTIAIRE SECTOR...........................................................................................................................53 6.1 INLEIDING.........................................................................................................................................53 6.2 BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO ......................................................................53 6.2.1 Beleidsmaatregelen voor nieuwbouw en vergunde renovatie ....................................................53 6.2.2 Beleidsmaatregelen voor bestaande gebouwen..........................................................................55 6.3 METHODOLOGIE EN AANNAMES .......................................................................................................55 6.3.1 Inleiding......................................................................................................................................55 6.3.2 Verdeling van het jaarlijks energieverbruik over nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovaties en bestaande gebouwen...........................................................................................56 6.3.3 Energieprognoses voor nieuwe en vergunde gerenoveerde gebouwen ......................................61 6.3.4 Energieprognoses voor bestaande gebouwen ............................................................................83 6.3.5 WKK ...........................................................................................................................................84 6.4 RESULTATEN ....................................................................................................................................85 6.4.1 Energieprognoses volgens het BAU scenario.............................................................................85 6.4.2 CO2 emissieprognose volgens het BAU scenario .......................................................................85

7

DE LAND- EN TUINBOUW .................................................................................................................91 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.4 7.4.1 7.4.2

8

TRANSPORT........................................................................................................................................111 8.1 8.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.3.5 8.3.6 8.4 8.4.1 8.4.2

9

INLEIDING.........................................................................................................................................91 BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO ......................................................................95 Gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU.........................................................................95 Brandstofswitch ..........................................................................................................................96 Vlaremnormering stookinstallaties [] ........................................................................................96 Installeren van extra WKK vermogen.........................................................................................96 Energiewinning uit biomassa, energieteelten .............................................................................96 METHODOLOGIE EN AANNAMES .......................................................................................................96 Inleiding......................................................................................................................................96 Aanname elektriciteitsverbruik ...................................................................................................97 Aannames brandstofverbruik......................................................................................................98 Groeivoeten voor het elektriciteitsverbruik en het brandstofverbruik ......................................107 RESULTATEN ..................................................................................................................................108 Energieprognoses volgens het BAU scenario...........................................................................108 CO2 emissieprognose volgens het BAU scenario .....................................................................108

INLEIDING.......................................................................................................................................111 BELEIDSMAATREGELEN BINNEN HET BAU SCENARIO ....................................................................111 METHODOLOGIE EN AANNAMES .....................................................................................................112 Inleiding....................................................................................................................................112 Evolutie van de mobiliteitsvraag ..............................................................................................112 Evolutie van het voertuigenpark...............................................................................................117 ACEA convenant voor nieuwe personenwagens.......................................................................121 Introductie van biobrandstoffen ...............................................................................................122 Inschatting elektriciteitsvraag andere modi .............................................................................122 RESULTATEN ..................................................................................................................................123 Energieprognoses volgens het BAU scenario...........................................................................123 Broeikasgasemissieprognose volgens het BAU scenario..........................................................124

ENERGIESECTOR..............................................................................................................................129 9.1 INLEIDING.......................................................................................................................................129 9.1.1 Inleiding....................................................................................................................................129 9.2 ELEKTRICITEITSPRODUCTIE ............................................................................................................129 9.2.1 Inleiding....................................................................................................................................129 9.2.2 Impact van het beleid op vlak van klimaat, lucht en energie op het energieverbruik van de elektriciteitssector ...................................................................................................................................130

4

9.2.3 Evolutie van de elektriciteitsvraag in België............................................................................ 132 9.2.4 Uitrustingspark van de sector .................................................................................................. 133 9.2.5 Import van elektriciteit............................................................................................................. 135 9.2.6 Energieprognose van de elektriciteitssector in Vlaanderen..................................................... 136 9.2.7 Boekhoudkundige verschuiving en besparing van energieverbruik door toename van WKK . 136 9.3 DE RAFFINADERIJEN ...................................................................................................................... 145 9.4 COKESFABRIEK .............................................................................................................................. 145 9.5 CO2 EMISSIEPROGNOSE VOOR DE ENERGIESECTOR ........................................................................ 146 10

ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES .................................................................. 149 10.1 INLEIDING ...................................................................................................................................... 149 10.2 METHAANEMISSIES VAN AARDGASDISTRIBUTIE ............................................................................. 149 10.2.1 Inleiding .............................................................................................................................. 149 10.2.2 Aannames voor de evolutie van het aardgasnet.................................................................. 150 10.2.3 Aannames voor de evolutie van het aantal kilometer gietijzeren leiding............................ 152 10.2.4 Resultaten............................................................................................................................ 153 10.3 METHAAN EN LACHGASEMISSIES VAN OVERIGE ENERGIEGERELATEERDE EMISSIEBRONNEN.......... 155 10.4 TOTAAL VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES .................................................. 155

11 OVERZICHT TOTAAL ENERGIEVERBRUIK EN ENERGIEGERELATEERDE BROEIKASGASEMISSIES ......................................................................................................................... 157 REFERENTIES ............................................................................................................................................. 167

TABELLENLIJST TABEL 1: SECTORALE VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO .................................................................................................................................................... 3 TABEL 2: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP HET BRANDSTOFVERBRUIK ...................... 4 TABEL 3: SECTORALE VERDELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO .................................................................................................................................................... 5 TABEL 4: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ELEKTRICITEITSVRAAG ....................... 5 TABEL 5: TOTALE CO2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE 2000-2020. 5 TABEL 6: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE CO2 EMISSIES ..................................... 6 TABEL 7: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES ...................................................................................................................................................... 7 TABEL 8: BELEIDSMAATREGELEN WAARVAN DE IMPACT DOORGEREKEND WORDT IN HET BAU SCENARIO ........ 12 TABEL 9: AANNAMES OMTRENT BRANDSTOFPRIJZEN ......................................................................................... 13 TABEL 10: AANNAME OVER DE EVOLUTIE VAN DE CO2 HANDELSPRIJS ............................................................... 14 TABEL 11: AANNAMES OVER DE LANGE EN KORTE TERMIJN ELASTICITEITEN..................................................... 18 TABEL 12: PROCENTUELE WIJZIGINGEN VAN BRANDSTOFVERBRUIK TEN GEVOLGE NIEUWE AANNAMES OVER DE ENERGIEPRIJZEN ........................................................................................................................................ 18 TABEL 13: CO2 EMISSIEFACTOREN..................................................................................................................... 19 TABEL 14: GWP-WAARDEN VOOR CH4 EN N2O ................................................................................................. 20 TABEL 15:INSCHATTING VAN DE PRIMAIRE ENERGIEBESPARING DOOR TOEPASSING VAN HET BENCHMARKING CONVENANT. ............................................................................................................................................. 27 TABEL 16: INSCHATTING VAN DE PRIMAIRE ENERGIEBESPARING DOOR TOEPASSING VAN HET AUDITCONVENANT .................................................................................................................................................................. 29 TABEL 17: INSCHATTING VAN DE BESPARINGEN DOOR DE REG-OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS ....................................................................................................................................... 30 TABEL 18: INSCHATTING VAN DE BESPARINGEN DOOR WKK IN DE INDUSTRIE ................................................... 30 TABEL 19: AANDEEL VAN DE ENERGIE-INTENSIEVE ACTIVITEITEN IN HET TOTALE BRANDSTOFVERBRUIK VOOR ELK VAN DE INDUSTRIËLE SECTOREN......................................................................................................... 33 TABEL 20: AANNAMES GROEIPERCENTAGES PER CATEGORIE ACTIVITEITEN IN BEDRIJVEN ................................. 33 TABEL 21: BEREKENING VAN DE TOTALE GROEI IN DE PERIODE 2013-2020 VOOR DE CHEMIE ............................ 34 TABEL 22: AANNAMES MET BETREKKING TOT DE JAARLIJKSE VERANDERING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOOR DE PERIODE 2013-2020 ............................................................................................. 34 TABEL 23: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE INDUSTRIE PER INDUSTRIETAK EN BRANDSTOFTYPE VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020 (EXCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) ......................................................................................................................... 37 TABEL 24: BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE 20002020 (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) .... 40 TABEL 25: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE INDUSTRIE VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE 2000-2020 (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS) .................................................................................................................................................................. 40 TABEL 26: CO2 EMISSIES VAN DE INDUSTRIE (BRANDSTOFVERBRUIK) VOLGENS HET BAU SCENARIO TIJDENS DE PERIODE 2000-2020 (INCLUSIEF AARDGASBESPARING OPENBARE DIENSTVERPLICHTINGEN VAN DE NETBEHEERDERS)...................................................................................................................................... 41 TABEL 27: VERWACHTINGEN TEN AANZIEN VAN DE DEMOGRAFISCHE GEGEVENS IN VLAANDEREN IN DE PERIODE 2000-2020 [], [], ], [] ................................................................................................................................ 46 TABEL 28: VERDELING VAN BRANDSTOFFEN OVER NIEUWE WONINGEN IN 2010................................................. 46 TABEL 29: OVERZICHT VAN GEGEVENS VOOR BEREKENING ENERGIEVERBRUIK NIEUWBOUWWONINGEN ........... 47 TABEL 30 EVOLUTIE VAN DE INDICATOR “GEMIDDELD ENERGIEVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW PER WONING”................................................................................................................................................... 50 TABEL 31: BRANDSTOFVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE 2000-2020.......................................................................................... 51 TABEL 32: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VOOR VERWARMING EN SWW IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE 2000-2020.......................................................................................... 51 TABEL 33: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VOOR TOESTELLEN EN VERLICHTING IN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO VOOR DE PERIODE 2000-2020................................................................................... 52

TABEL 34: CO2 EMISSIES VAN DE RESIDENTIËLE SECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 20002020 ..........................................................................................................................................................52 TABEL 35: % ENERGIEVERBRUIK INGRIJPENDE RENOVATIE T.O.V. HET ENERGIEVERBRUIK IN 2002 VOOR DE VERSCHILLENDE SECTOREN .......................................................................................................................57 TABEL 36: % ENERGIEVERBRUIK NIEUWBOUW T.O.V. HET ENERGIEVERBRUIK IN 2002 VOOR HANDEL, ONDERWIJS EN ZIEKENHUIZEN ......................................................................................................................................59 TABEL 37: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE 4 SUPERMARKTEN [], MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN .................................................................................................................................63 TABEL 38: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE 47 ONDERZOCHTE KANTOORGEBOUWEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN .........................................................................................66 TABEL 39:KENMERKEN VAN DE VERLICHTING IN DE 47 ONDERZOCHTE KANTOORGEBOUWEN ............................68 TABEL 40: GEBRUIKTE ZONTOETREDINGSCOËFFICIËNTEN VOOR DE VERSCHILLENDE SOORTEN ZONWERING ......69 TABEL 41: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE BASISSCHOLEN, MAXIMAAL TOELAATBARE KWAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN .........................................................................................71 TABEL 42: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE ZIEKENHUIZEN, MAXIMAAL TOELAATBARE KWAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN .........................................................................................74 TABEL 43: GEMIDDELDE K-WAARDEN IN DE ONDERZOCHTE RUSTHUIZEN, MAXIMAAL TOELAATBARE K-WAARDEN VOLGENS DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING [17] EN ENERGIEBESPARING IN OVEREENSTEMMING MET DEZE ISOLATIE-EISEN .................................................................................................................................78 TABEL 44: VERMEDEN BRANDSTOFVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK.....................................................84 TABEL 45: VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VOLGENS HET BAU SCENARIO OVER DE VERSCHILLENDE BRANDSTOFFEN, EXCLUSIEF CORRECTIE VOOR WKK ................................................................................86 TABEL 46: TOTAAL BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR, INCLUSIEF CORRECTIE VOOR WKK.......89 TABEL 47: TOTAAL ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE TERTIAIRE SECTOR .........................................................89 TABEL 48:ENERGIEGERELATEERDE CO2 EMISSIES VAN DE TERTIAIRE SECTOR IN HET BAU SCENARIO ...............90 TABEL 49: ENERGIEVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, 2000)................................................................................................................................92 TABEL 50: ENERGIEVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, 2002)................................................................................................................................93 TABEL 51: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE GLASTUINBOUW IN VLAANDEREN ...................104 TABEL 52: AANDEEL VAN DE AANGEWENDE ENERGIEDRAGERS IN DE VLAAMSE GLASTUINBOUWSECTOR ........105 TABEL 53: BRANDSTOFVERBRUIK PER ENERGIEDRAGER IN DE VLAAMSE GLASTUINBOUW ...............................106 TABEL 54: VERMEDEN ENERGIEVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK ........................................................106 TABEL 55: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE INTENSIEVE VEETEELT VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020 .......................................................................................................107 TABEL 56: JAARLIJKSE GROEI VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST PER DEELSECTOR (VLAANDEREN, 2000 - 2020).....................................................................107 TABEL 57: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST .................................109 TABEL 58: ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN DE LAND- EN TUINBOUW, VEETEELT EN VISVANGST ...........................109 TABEL 59: CO2 EMISSIES IN DE LAND EN TUINBOUW IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020.................................................................................................................................110 TABEL 60: TONKILOMETERS VOOR DE BINNENVAART VOLGENS PROMOTIE BINNENVAART VLAANDEREN EN ENERGIEBALANS VLAANDEREN ...............................................................................................................116 TABEL 61: VERDELING VAN DE NIEUWE PERSONENWAGENS .............................................................................118 TABEL 62: VERDELING VAN DE NIEUWE LICHTE VRACHTWAGENS .....................................................................119 TABEL 63: VERDELING VAN DE NIEUWE ZWARE VRACHTWAGENS OVER TONKLASSEN .....................................119 TABEL 64: VERDELING VAN DE NIEUWE ZWARE VRACHTWAGENS OVER BRANDSTOFSOORTEN .........................119 TABEL 65: VERDELING VAN DE NIEUWE BUSSEN ...............................................................................................120 TABEL 66: VERDELING VAN DE NIEUWE COACHES ............................................................................................120 TABEL 67: VERDELING VAN DE NIEUWE MOTO’S ...............................................................................................120 TABEL 68: EVOLUTIE CO2 UITSTOOT NIEUWE PERSONENWAGENS VOLGENS HET ACEA CONVENANT EN DE IN TEMAT IN REKENING GEBRACHT EMISSIEFACTOREN ..............................................................................121 TABEL 69: ENERGIEVERBRUIK VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020.................................................................................................................................127

8

TABEL 70: ELEKTRICITEITSVERBRUIK VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020....................................................................................................... 127 TABEL 71: CO2 BROEIKASGASEMISSIES VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020....................................................................................................... 128 TABEL 72: CH4 EN N2O BROEIKASGASEMISSIES VAN DE TRANSPORTSECTOR IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020....................................................................................................... 128 TABEL 73: EMISSIEPLAFONDS VOOR NOX EN SO2 VOLGENS DE MBO TUSSEN DE VLAAMSE OVERHEID EN DE VLAAMSE ELEKTRICITEITSSECTOR .......................................................................................................... 132 TABEL 74: PROCENTUELE JAARLIJKSE GROEI EN RELATIEVE STIJGING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN BELGIË TEN OPZICHTE VAN 2000 IN 2012 EN 2020 VOLGENS HET BAU SCENARIO .............................................. 133 TABEL 75: RENDEMENTEN VAN VERSCHILLENDE TYPES CENTRALES ................................................................ 135 TABEL 76: AANNAME VAN DE IMPORT NAAR BELGIË VANUIT HET BUITENLAND IN DE PERIODE 2000- 2020..... 135 TABEL 77: ONTWIKKELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN BELGIË VOLGENS HET BAU SCENARIO ............. 138 TABEL 78: EVOLUTIE VAN HET OPGESTELD VERMOGEN VAN HET UITRUSTINGSPARK VAN DE ELEKTRICITEITSSECTOR IN BELGIË .......................................................................................................... 139 TABEL 79: VRAAG EN AANBOD VAN ELEKTRICITEIT IN BELGIË VOLGENS HET BAU SCENARIO ......................... 140 TABEL 80: PRODUCTIE VAN ELEKTRICITEIT VOLGENS TYPE INSTALLATIE VOLGENS HET BAU SCENARIO ......... 141 TABEL 81: BRANDSTOFVERBRUIK VAN DE ELEKTRICITEITSSECTOR VOLGENS HET BAU SCENARIO .................. 143 TABEL 82: ENERGIEBESPARINGEN BIJ DE EINDGEBRUIKERS DOOR DE TOENAME VAN WKK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO ................................................................................................................ 144 TABEL 83: VERMEDEN ENERGIEVERBRUIK DOOR TOEPASSING VAN WKK ....................................................... 145 TABEL 84: EIGENGEBRUIK VAN BRANDSTOFFEN IN DE RAFFINAGESECTOR IN VLAANDEREN ............................ 147 TABEL 85: EIGENVERBRUIK VAN BRANDSTOF IN DE COKESFABRIEKEN IN VLAANDEREN .................................. 147 TABEL 86: CO2 EMISSIES VAN DE ENERGIESECTOR IN VLAANDEREN ................................................................ 147 TABEL 87: DE VERSCHILLENDE AARDGASDISTRIBUTIELEIDINGEN IN VLAANDEREN.......................................... 150 TABEL 88: SPECIFIEKE AARDGASEMISSIEFACTOREN VAN VERSCHILLENDE MATERIALEN VOOR AARDGASLEIDINGEN IN HET DISTRIBUTIENET [] ....................................................................................... 150 TABEL 89: PROGNOSE VAN DE CH4 EMISSIES VAN DE AARDGASDISTRIBUTIE IN VLAANDEREN TOT EN MET 2020 OP BASIS VAN HET A-SCENARIO ............................................................................................................... 154 TABEL 90: PROGNOSE VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES IN VLAANDEREN IN DE PERIODE 2000-2020 VOLGENS HET BAU SCENARIO .............................................................................................. 156 TABEL 91: SECTORALE VERDELING VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO ................................................................................................................................................ 158 TABEL 92: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP HET BRANDSTOFVERBRUIK ................ 158 TABEL 93: SECTORALE VERDELING VAN DE ELEKTRICITEITSVRAAG IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO ................................................................................................................................................ 159 TABEL 94: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ELEKTRICITEITSVRAAG ................. 160 TABEL 95: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE CO2 EMISSIES ............................... 160 TABEL 96: INVLOED VAN DOORGEREKENDE BELEIDSMAATREGELEN OP DE ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES .................................................................................................................................................. 161 TABEL 97: BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020 162 TABEL 98: ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020 ................................................................................................................................................................ 164 TABEL 99: CO2 EMISSIES TENGEVOLGE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO IN DE PERIODE 2000-2020, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE SECTOREN........................ 165

FIGURENLIJST FIGUUR 1: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN ............................................................................ 3 FIGUUR 2: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN ............................................................................ 4 FIGUUR 3: EVOLUTIE VAN DE CO2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU EN REF SCENARIO ................. 6 FIGUUR 4: EVOLUTIE VAN HET AANTAL GRAADDAGEN IN DE PERIODE 1961-2003 [], LINEAIRE TRENDLIJN OP BASIS VAN DEZE HISTORISCHE GEGEVENS EN AANNAMES VOOR HET REF EN BAU SCENARIO .................. 15 FIGUUR 5: PROGNOSE VAN DE DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING IN VLAANDEREN [] ......................................... 16 FIGUUR 6: TOEPASSINGSGRADEN VAN DAGLICHTAFHANKELIJKE REGELING EN AANWEZIGHEIDSDETECTIE IN DE ONDERZOCHTE (ENQUÊTES) ALGEMENE EN ACADEMISCHE ZIEKENHUIZEN VAN DE ENERGIEBESPARINGSPOTENTIEELSTUDIE ................................................................................................... 77 FIGUUR 7: TOEPASSINGSGRADEN VAN DAGLICHTAFHANKELIJKE REGELING EN AANWEZIGHEIDSDETECTIE IN DE ONDERZOCHTE (ENQUÊTES) RUSTHUIZEN VAN DE ENERGIEBESPARINGSPOTENTIEELSTUDIE...................... 81 FIGUUR 8: ENERGIEVERBRUIK IN DE LANDBOUW IN VLAANDEREN IN 2002 PER DEELSECTOR. ........................... 93 FIGUUR 9: EVOLUTIE (%) VAN HET TOTALE ENERGIEVERBRUIK PER DEELSECTOR .............................................. 94 FIGUUR 10: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN DE LANDBOUWSECTOR. HISTORISCHE DATA TOT 2002 ZIJN AFGELEID VAN DE ENERGIEBALANS. .......................................................................................... 98 FIGUUR 11: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE GLASTUINBOUW [] EN HET AANTAL GRAADDAGEN (15/15) ............... 100 FIGUUR 12: BRANDSTOFVERBRUIK PER M2 IN VLAANDEREN EN IN NEDERLAND (GECORRIGEERD NAAR 1900 GRAADDAGEN 15/15), EN PROGNOSE VAN 2001 TOT EN MET 2020 .......................................................... 102 FIGUUR 13: BRANDSTOFVERBRUIK IN DE GLASTUINBOUW IN VLAANDEREN ..................................................... 104 FIGUUR 14: HET TOTAAL AANTAL VOERTUIGKILOMETERS IN HET REFERENTIE- EN BAU SCENARIO VERGELEKEN MET ANDERE BRONNEN ........................................................................................................................... 113 FIGUUR 15: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN HET PERSONENVERVOER OVER HET SPOOR (1990-2004) EN PROGNOSES TOT 2020. ............................................................................................................................ 115 FIGUUR 16: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN HET GOEDERENVERVOER OVER HET SPOOR (1990-2004) EN PROGNOSES TOT 2020. ............................................................................................................................ 115 FIGUUR 17: EVOLUTIE VAN DE PRESTATIES VAN BINNENVAART (1990-2004) EN PROGNOSES TOT 2020........... 116 FIGUUR 18: EVOLUTIE VAN HET ENERGIEVERBRUIK IN DE TRANSPORTSECTOR (WEG, SPOOR EN BINNENVAART) IN HET BAU SCENARIO................................................................................................................................ 123 FIGUUR 19: EVOLUTIE VAN HET BROEIKASGASEMISSIES, OPGESPLITST PER BROEIKASGAS, IN DE TRANSPORTSECTOR IN HET BAU SCENARIO. ........................................................................................... 124 FIGUUR 20: EVOLUTIE VAN HET BROEIKASGASEMISSIES, OPGESPLITST PER MODUS, IN DE TRANSPORTSECTOR IN HET BAU SCENARIO................................................................................................................................ 125 FIGUUR 21: PROGNOSES TOT 2020 VAN DE AARDGASVERLIEZEN VAN DE AARDGASKETEN IN VLAANDEREN .... 154 FIGUUR 22: PROGNOSE VAN DE ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES IN VLAANDEREN IN DE PERIODE 2000-2020 VOLGENS HET BAU SCENARIO .............................................................................................. 155 FIGUUR 23: PROGNOSE VAN HET BRANDSTOFVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN ........................................................................ 157 FIGUUR 24: PROGNOSE VAN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU SCENARIO, OPGEDEELD NAAR DE VERSCHILLENDE HOOFDSECTOREN ........................................................................ 159 FIGUUR 25: EVOLUTIE VAN DE CO2 EMISSIES IN VLAANDEREN VOLGENS HET BAU EN REF SCENARIO ........... 160

1

SAMENVATTING

1.1

Kader en doel

In het kader van de huidige Kyoto verplichtingen en een post-Kyoto beleid is het van belang dat Vlaanderen beschikt over onderbouwde energie- en broeikasgasemissieprojecties op middellange (2012) en lange (2020) termijn. Daarom gaf de Vlaamse overheid opdracht aan VITO om prognoses te maken van het toekomstige energieverbruik en daaraan gerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot 2020. Binnen deze opdracht heeft VITO prognoses uitgewerkt voor 2 scenario’s, namelijk een “referentiescenario” en een “business as usual scenario” (REF scenario en BAU scenario): -

Het “referentiescenario” (REF scenario) voorspelt het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in functie van de economische en demografische ontwikkeling en de impact van het klimaatbeleid gevoerd tot eind 2001. Dit scenario is berekend voor de periode 2000-2012. De gebruikte methode en de resultaten zijn in een afzonderlijk rapport beschreven [1].

-

Het “business as usual scenario” (BAU scenario) is een beleidsscenario dat in de mate van het mogelijke eveneens rekening houdt met de impact van het Kyoto beleid gevoerd vanaf 2002, de NEC Richtlijn [2] (Richtlijn 2001/81/EG, National emission ceiling) en de vervroegde sluiting van de kerncentrales op het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies. Voor het Kyoto beleid houdt het BAU scenario rekening met maatregelen uit het eerste Vlaams klimaatbeleidsplan 2002-2005 en haar twee voortgangsrapporten en met maatregelen uit het ontwerp van tweede Vlaams klimaatbeleidsplan 2006-2012 (zoals principieel goedgekeurd door de Vlaamse regering op 12 mei 2006). Het BAU scenario houdt enkel rekening met het Kyoto-beleid vanaf 2002, maar niet met bijkomende beleidsmaatregelen of met een post-Kyotobeleid. Het BAU scenario is berekend voor de periode 2000-2020. De gebruikte methode en de resultaten zijn in dit rapport beschreven.

Door een vergelijking te maken tussen de resultaten van het BAU scenario en het referentiescenario (REF scenario), wordt een indicatie verkregen van de invloed van het klimaatbeleid anno 2005 op de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen.

1.2

Methodologie

Voor het opstellen van Vlaamse energieprognoses volgens het REF en het BAU scenario werd geopteerd voor een gedetailleerde bottom-up benadering die overeenkomt met de structuur van de Vlaamse energiebalans. Deze benadering vertrekt vanuit de vraag en het verbruik van de verschillende hoofdsectoren (huishoudens, industrie, energie,…) om zo tot een globaal brandstofverbruik te komen. Dit laat enerzijds toe de Vlaamse situatie zeer gedetailleerd in kaart te brengen. Anderzijds kunnen de maatregelen van het geplande energie- en klimaatbeleid voor specifieke doelgroepen beter doorgerekend worden in het BAU scenario. 1

Op basis van de inschattingen van het energieverbruik worden de energiegerelateerde broeikasgasemissies berekend. Het verbruik van fossiele brandstoffen is de belangrijkste bron van broeikasgasemissies. De verbranding geeft voornamelijk aanleiding tot CO2 emissies, maar ook tot CH4 en N2O emissies. Daarnaast worden eveneens CH4 emissies vrij gezet ter hoogte van de distributie van aardgas. Ook deze emissiebron wordt in deze studie in rekening gebracht. Het grootste deel van de niet-CO2 broeikasgasemissies zijn echter niet energiegerelateerd. Ze worden in deze studie niet in beschouwing genomen. Het gaat ondermeer over: de CH4 en N2O emissies van de landbouwsector, procesemissies van N2O bij de productie van salpeterzuur en ook caprolactam en de emissies van F-gassen (HFK’s, PFK’s en SF6). Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector en het brandstofverbruik in de glastuinbouw worden gecorrigeerd op basis van het verwachte aantal graaddagen voor de volgende jaren. Tot en met 2003 zijn de cijfers gebaseerd op werkelijke waarnemingen. In overleg met de stuurgroep en de andere gewesten werd ervoor gekozen om het aantal graaddagen in de periode 2004-2020 constant te houden op 1900 graaddagen 15/15 (dit is het gemiddelde van de graaddagen in de periode 1993 – 2003).

1.3

Resultaten

Hieronder worden de prognoses gegeven van het brandstofverbruik, het elektriciteitsverbruik, en de energiegerelateerde broeikasgasemissies volgens het BAU scenario. Prognose brandstofverbruik Figuur 1 geeft de resultaten van de prognoses van het brandstofverbruik in elke hoofdsector volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). Voor het brandstofverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de energiesector gerekend. Volgens het BAU scenario stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen tussen 2000 en 2012 met 7 % (of gemiddeld 0,6 % per jaar). De energiesector vertoont een sterke stijging (+11 %). Hierbij moet echter opgemerkt worden dat in Vlaanderen WKK zeer actief door het beleid wordt gestimuleerd. Het brandstofverbruik van WKK installaties wordt integraal bij de elektriciteitssector gerekend, terwijl deze installaties naast elektriciteit ook warmte produceren die in de andere sectoren wordt aangewend. In feite betreft het hier dus gedeeltelijk een statistische verschuiving. Tussen 2012 en 2020 stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario met 7 % (of gemiddeld 0,8 % per jaar). De sterke stijging in de energiesector moet in deze periode ook in verband worden gebracht met de geplande sluiting van de kerncentrales.

2

Energie

Industrie

Transport

Residentieel

Tertiair

2008

2012

Landbouw

Brandstofverbruik PJ

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2000

2002

2004

2006

2010

2015

2020

Figuur 1: Prognose van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren

Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale brandstofverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 1 de sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven. Opmerkelijk is ook hier de toename van de energiesector die, zoals eerder vermeld, in verband moet gebracht worden met de sluiting van de kerncentrales. Tabel 1: Sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Energie Industrie Transport Residentieel Tertiair Landbouw Totaal

2000 29% 25% 20% 18% 5% 3% 100%

2002 28% 25% 20% 19% 5% 3% 100%

2004 28% 25% 19% 20% 6% 3% 100%

2006 29% 25% 18% 19% 6% 3% 100%

2008 29% 25% 18% 20% 6% 2% 100%

2010 29% 24% 18% 20% 6% 2% 100%

2012 30% 24% 18% 19% 6% 2% 100%

2015 32% 23% 18% 19% 6% 2% 100%

2020 35% 22% 18% 18% 5% 2% 100%

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze berekend voor het REF scenario (zie Tabel 2). Volgens het REF scenario neemt het brandstofverbruik in Vlaanderen in 2012 toe met 18 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,4 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,8 % per jaar.

3

Tabel 2: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op het brandstofverbruik %

BAU scenario

REF scenario

Verschil

7% 0,6%

18% 1,4%

11% 0,8%

Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

Volgende brandstofverbruiken werden niet bekeken in deze studie en zijn dus ook niet opgenomen in de overzichtstabellen en figuren: - Het energetisch brandstofverbruik voor gastransport door pijpleidingen werd niet bekeken in dit rapport (1 à 2 PJ aardgas, wat overeenkomt met ~50 à 100 kton CO2) en is dus ook niet opgenomen in de overzichtsfiguren en tabellen. - Het niet energetisch brandstofverbruik in de industrie (~1 900 kton CO2) Prognose elektriciteitsverbruik Figuur 2 geeft de prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario. Voor het elektriciteitsverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de industrie gerekend. Volgens het BAU scenario ligt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in 2012 14 % hoger dan in 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse toename met 1,1 %). Tussen 2012 en 2020 stijgt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen met 5 %. Industrie

Transport

Residentieel

Tertiair

Landbouw

Elektriciteitsverbruik PJ

250

200

150

100

50

0 2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Figuur 2: Prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren

Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale elektriciteitsverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 3 de sectorale verdeling van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven.

4

Tabel 3: Sectorale verdeling van de elektriciteitsvraag in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Industrie Transport Residentieel Tertiair Landbouw Totaal

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

58% 2% 20% 18% 2% 100%

54% 1% 21% 22% 2% 100%

54% 1% 22% 21% 2% 100%

54% 1% 22% 21% 2% 100%

54% 2% 22% 21% 2% 100%

54% 2% 22% 21% 2% 100%

55% 2% 21% 20% 2% 100%

54% 2% 22% 20% 2% 100%

54% 2% 22% 20% 2% 100%

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 4). Volgens het REF scenario neemt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in 2012 toe met 23 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,8 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,7 % per jaar. Tabel 4: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de elektriciteitsvraag %

BAU scenario

REF scenario

Verschil

14% 1,1%

23% 1,8%

9% 0,7%


Prognose energiegerelateerde CO2 emissies Tabel 5 en Figuur 3 geven de resultaten van de prognoses van de totale CO2 emissies volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). De historische cijfers zijn niet gecorrigeerd naar 1900 graadddagen. Tussen 2000 en 2012 geeft het BAU scenario een vermeerdering van de CO2 uitstoot met 736 kton. Na 2012 stijgt de CO2 uitstoot als gevolg van de sluiting van de kerncentrales. Tabel 5: Totale CO2 emissies in Vlaanderen volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2020

[kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

71 907

71 966

76 269

75 535

73 849

72 885

72 643

73 652

75 556

5

Historische cijfers

BAU scenario

REF scenario

90000

kton CO emissies

85000 80000

2

75000 70000 65000 60000 55000 50000 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 3: Evolutie van de CO2 emissies in Vlaanderen volgens het BAU en REF scenario

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 6). Volgens het REF scenario nemen de CO2 emissies in Vlaanderen in 2012 toe met 17 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,3 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 1,2 % per jaar. Tabel 6: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de CO2 emissies Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

BAU scenario

REF scenario

Verschil

1% 0,1%

17% 1,3%

16% 1,2%

Prognose energiegerelateerde CH4 en N2O emissies Voor de prognose van de energiegerelateerde emissies van niet-CO2 broeikasgassen is een inschatting gemaakt van de CH4 (methaan) en N2O (lachgas) emissies van stookinstallaties en het verkeer, alsook van de CH4 emissies van aardgasdistributie. De niet-CO2 broeikasgasemissies tengevolge van verbrandingsprocessen stijgen lichtjes van 1 989 kton CO2-equivalenten in 2000 tot 2 254 kton in 2012 om dan terug te gaan dalen tot 2 192 kton in 2020. De methaanemissie van aardgasdistributie nemen lichtjes af van 225 kton in 2000 tot 198 kton in 2012 om dan terug te gaan stijgen tot 206 kton in 2020. Het aandeel van de CH4 emissies van de aardgasdistributie ten opzichte van de totale energiegerelateerde nietCO2 broeikasgasemissies blijft gemiddeld 8,5 % over de periode 2000-2020.

6

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 7). Volgens het REF scenario nemen de energiegerelateerde niet-CO2 broeikasgasemissies in Vlaanderen in 2012 toe met respectievelijk 16 % ten opzichte van 2000. De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,4 % per jaar voor niet-CO2 broeikasgasemissies. Tabel 7: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

1.4

BAU scenario

REF scenario

Verschil

11% 0,9%

16% 1,3%

5% 0,4%

Onzekerheden

Bij het opstellen van de prognoses, moeten aannames gemaakt worden over de toekomstige evolutie van een aantal variabelen en parameters. Deze evolutie kan nooit met zekerheid ingevuld worden. Er zijn verschillende types van onzekerheden: -

Een eerste type van onzekerheden, betreft onzekerheden rond de evolutie van het energieverbruik van de verschillende sectoren, vooral op langere termijn. De maatschappelijke en technologische (r)evoluties die op lange termijn kunnen plaatsvinden, de evolutie van onder meer de groei van de activiteiten, de verbetering van de energie-efficiëntie van deze activiteiten, de demografie, energieprijzen, de prijs van CO2, het aantal graaddagen, …, zijn niet met zekerheid te voorspellen. Voor de verschillende sectoren is daarom uitgegaan van eerder conservatieve aannames. Hiermee wordt bedoeld dat ervan wordt uitgegaan dat veranderingen in de maatschappij en de technologie geleidelijk gebeuren en dat deze veranderingen verder bouwen op bestaande trends en evoluties.

-

Een tweede type van onzekerheden heeft betrekking op de inschatting van de invloed van de beleidsmaatregelen op het energieverbruik van de verschillende sectoren. Voor de verschillende sectoren werden daarom enkel concrete beleidsmaatregelen doorgerekend waarvoor beroep kon worden gedaan op kwantitatieve informatie. Dit houdt in dat niet het volledige bestaande (cfr. p.1) Kyoto beleid geëvalueerd is in deze studie. Ook de impact van de NEC-Richtlijn kon slechts in beperkte mate doorgerekend worden, wegens een gebrek aan concrete informatie. Er werd gesteld dat er een kleinere fout werd gemaakt door bepaalde maatregelen niet door te rekenen, dan door deze maatregelen verkeerd door te rekenen.

De evolutie van onder meer de groei van de activiteiten, de verbetering van de energieefficiëntie van deze activiteiten, de demografie, energieprijzen, de prijs van CO2, evenals de berekende reducties ten gevolge van het doorgerekende beleid, zijn de best mogelijke schattingen op basis van de beschikbare informatie. Onzekerheden zijn evenwel eigen aan voorspellingen: bij het gebruik van dit document dient hiermee steeds rekening gehouden te worden.

7

2

INLEIDING

In het kader van de huidige Kyoto verplichtingen en een post-Kyoto beleid is het van belang dat Vlaanderen beschikt over onderbouwde energie- en broeikasgasemissieprojecties op middellange (2012) en lange (2020) termijn. Daarom gaf de Vlaamse overheid opdracht aan VITO om prognoses te maken van het toekomstige energieverbruik en daaraan gerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot 2020. Binnen deze opdracht heeft VITO prognoses uitgewerkt voor 2 scenario’s, namelijk een “referentiescenario” en een “business as usual scenario” (REF scenario en BAU scenario): -

Het “referentiescenario” (REF scenario) voorspelt het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in functie van de economische en demografische ontwikkeling en de impact van het klimaatbeleid tot eind 2001. Dit scenario is berekend voor de periode 2000-2012. De gebruikte methode en de resultaten zijn in een afzonderlijk rapport beschreven [1].

-

Het “business as usual scenario” (BAU scenario) is een beleidsscenario dat in de mate van het mogelijke eveneens rekening houdt met de impact van het Kyoto beleid gevoerd vanaf 2002, de NEC Richtlijn [2] (Richtlijn 2001/81/EG, National emission ceiling) en de vervroegde sluiting van de kerncentrales op het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies. Voor het Kyoto beleid houdt het BAU scenario rekening met maatregelen uit het eerste Vlaams klimaatbeleidsplan 2002-2005 en haar twee voortgangsrapporten en met maatregelen uit het ontwerp van tweede Vlaams klimaatbeleidsplan 2006-2012 (zoals door de Vlaamse Regering principieel goedgekeurd op 12 mei 2006). Het BAU scenario houdt enkel rekening met het Kyoto-beleid vanaf 2002, maar niet met bijkomende beleidsmaatregelen of met een post-Kyotobeleid. Het BAU scenario is berekend voor de periode 2000-2020. De gebruikte methode en de resultaten zijn in dit rapport beschreven.

Door een vergelijking te maken tussen de resultaten van het BAU scenario en het referentiescenario (REF scenario), wordt een indicatie verkregen van de invloed van het klimaatbeleid anno 2005 op de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen. Indeling van het rapport Het rapport volgt deze indeling: Hoofdstuk 3: Methodologie: geeft een schets van de gebruikte methode, en van de belangrijkste aannames en onzekerheden. Hoofdstuk 4 tot 9: behandelt achtereenvolgens de industriële sector, de residentiële sector, de tertiaire sector, de landen tuinbouwsector (inclusief veeteelt en visvangst), de transportsector en de energiesector, en geeft voor elke sector de prognose van de vraag naar energie tot 2020 en de hieruit berekende CO2 emissies.

9

Hoofdstuk 10: Energiegerelateerde CH4 en N2O emissies: geeft prognoses van de emissies van CH4 en N2O. Dit zijn de belangrijkste niet-CO2 energiegerelateerde broeikasgasemissies. Hoofdstuk 11: Overzicht totaal energieverbruik en energiegerelateerde broeikasgasemissies: vat de resultaten van voorgaande hoofdstukken samen en geeft een globaal overzicht van het energieverbruik en de energiegerelateerde broeikasgasemissies in Vlaanderen tot 2020 volgens het BAU scenario.

10

3

METHODOLOGIE

3.1

Methodologie voor energieprognoses

3.1.1

Inleiding

In de economische theorie wordt energie beschouwd als een productiefactor, die -samen met kapitaal en arbeid (en eventueel ook import van goederen en diensten)- wordt ingezet voor de productie van goederen en diensten. Economische (of econometrische) modellen passen meestal een top-down benadering toe. Deze houdt in dat men eerst het totale energieverbruik voorspelt vanuit macro-economische parameters1 en daarna het energieverbruik opsplitst over verschillende energiedragers, doorgaans op basis van relatieve prijsverschillen. Economische top-down modellen gaan uit van een causaal verband tussen economische groei en groei van het energieverbruik. Voor het opstellen van Vlaamse energieprognoses hebben we echter gekozen voor een gedetailleerde bottom-up benadering, die overeenkomt met de structuur van de Vlaamse energiebalans. Een bottom-up benadering vertrekt vanuit de vraag en het verbruik van de verschillende doelgroepen (huishoudens, industrie, energie,…) om tot een globaal energieverbruik te komen. Dit laat toe om de Vlaamse situatie veel nauwkeuriger in kaart te brengen en het effect van de maatregelen van het geplande energie- en klimaatbeleid voor specifieke doelgroepen in de prognoses te evalueren. Onze alternatieve bottom-up analyse laat ook toe om het evenredig verband tussen energieverbruik en activiteit op sectorniveau te onderzoeken en in vraag te stellen. Door voldoende naar de details te kijken is het mogelijk de (sub)sectoren te identificeren waar een strikt evenredig verband tussen activiteit en energieverbruik bestaat en andere sectoren waar dit verband wel historisch kan worden vastgesteld, maar waar dit niet noodzakelijk zo moet zijn. Zo is er bij de meest energieintensieve industriële sectoren meestal een evenredig verband tussen activiteit en energieverbruik. Bij de minder energie-intensieve industrie en in de tertiaire sector is dit verband niet zo duidelijk. Economische groei moet dus niet altijd resulteren in een toename van het energieverbruik. In een bottom-up analyse maken we geen expliciet gebruik van macro-economische hypothesen over de economische groei. Voor elke sector wordt in het REF scenario de activiteitengroei, de evolutie van de energie-efficiëntie en de brandstoffenmix voorspeld voor de periode 2000-2012. In het BAU scenario vertrekken we van deze prognoses en schatten we voor elke sector in welke reducties gerealiseerd zullen worden tengevolge van de doorgerekende beleidsmaatregelen en dit voor de periode 2000-2020. Meer informatie over de methodologische aspecten van de gevolgde bottom-up benadering in het algemeen en voor de verschillende sectoren in het bijzonder, wordt gegeven in het rapport waarin de energie- en broeikasgasscenario’s voor het REF scenario zijn uitgewerkt [1].

1

Binnenlands product, evolutie van de binnenlandse en buitenlandse prijzen, lonen, tewerkstelling, gemiddelde energieprijs, …

11

3.1.2

Beleidsmaatregelen binnen het BAU scenario

Het verschil tussen het REF scenario (2000-2012) en het BAU scenario (2000-2020), buiten de tijdsperiode waarover prognoses gemaakt worden, is de invloed van het Kyoto beleid en de invloed van de NEC Richtlijn. Het REF scenario is een zogenaamd "kaal" scenario waarbij geen rekening wordt gehouden met de invloed van het Kyoto beleid (na december 2001) en de NEC Richtlijn. Deze invloed moet zo goed mogelijk worden berekend in het BAU scenario. Het is echter niet mogelijk om de impact van alle relevante beleidsmaatregelen door te rekenen. Voor bepaalde beleidsmaatregelen worden bijvoorbeeld geen concrete kwantitatieve doelstellingen geformuleerd. Andere beleidsmaatregelen zijn nog niet voldoende geconcretiseerd. Voor andere beleidsmaatregelen is dan weer onvoldoende kwantitatieve informatie beschikbaar, zodat de impact ervan op het energieverbruik evenmin kan ingeschat worden. De beleidsmaatregelen waarvan de impact wel is doorgerekend zijn voor de verschillende sectoren opgelijst in Tabel 8. Tabel 8: Beleidsmaatregelen waarvan de impact doorgerekend wordt in het BAU scenario Sector

Doorgerekende beleidsmaatregelen

Industrie

-

Residentiële sector

Tertiaire sector Land en Tuinbouw Verkeer Energieproductie

-

Benchmark en auditconvenanten Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG WKK beleid Energieprestatieregelgeving Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG Voorstel tot Europese Richtlijn betreffende efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten (dec. 2003) Energieprestatieregelgeving Openbaredienstverplichtingen netbeheerders ter bevordering van REG Verplichtingen aan de aardgasnetbeheerders in het kader van het Aardgasdecreet Gemiddeld effect van het Trendscenario2 en het Duurzaam-Ontwikkelingsscenario3 van het sMER van het Ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen NEC Richtlijn [2] Vlaams beleid m.b.t. groene stroomcertificaten en WKK certificaten Europese Richtlijn Emissiehandel

In hoofdstukken 4 t.e.m. 9 is voor de diverse sectoren meer informatie opgenomen over de doorgerekende beleidsmaatregelen en over de methodologie en de aannames die gebruikt zijn bij de doorrekening.

2

Impact van ongewijzigd beleid Houdt rekening met het effect van een uitgebreide reeks van maatregelen, waaronder het stimuleren van de modale verschuiving weg van het wegtransport, een betere benutting van wegen en voertuigen, etc 3

12

3.1.3

Belangrijke parameters

Bij het opstellen van de energieprognoses via de bottom-up benadering, moeten aannames gemaakt worden over de toekomstige evolutie van een aantal variabelen en parameters, zoals energie- en CO2- prijzen, de gemiddelde temperatuur in Vlaanderen en de demografische evolutie. 3.1.3.1 Evolutie van de energieprijzen De prijzen voor olie, aardgas en steenkool worden bepaald door de confrontatie van vraag en aanbod op de wereldmarkt. De geschiedenis heeft ons geleerd hoe moeilijk het is om energieprijzen te voorspellen, maar energiescenario’s zijn noodzakelijkerwijs gebaseerd op aannames over de evolutie van prijs van energie. De brandstofprijzen die in dit rapport gehanteerd worden (zie Tabel 9), zijn afgeleid van de aannames over de evolutie van de internationale brandstofprijzen in het nieuw baseline scenario met PRIMES4. Tabel 9: Aannames omtrent brandstofprijzen 2005

2010

2015

2020

Aardgas

5,17

5,64

5,64

6,10

Steenkool 0,5%S

2,35

2,35

2,35

2,50

Steenkool 1,5%S

2,66

2,50

2,66

2,82

Zware stookolie

8,14

6,73

6,73

7,20

Aardgas

6,10

6,73

6,73

7,20

Zware stookolie

8,30

6,89

7,04

7,51

Lichte stookolie

9,39

7,98

7,98

8,45

Aardgas

6,67

7,14

7,14

7,60

Lichte stookolie

9,69

8,28

8,28

8,75

Aardgas

7,97

8,44

8,44

8,90

Lichte stookolie

9,69

8,28

8,28

8,75

Benzine

1,27

1,21

1,21

1,23

Diesel

1,04

0,96

0,96

0,99

Elektriciteitssector (€2005/GJ)

Industrie (€2005/GJ)

Tertiair (€2005/GJ)

Residentieel (€2005/GJ)

Transport (€2005/l)

4

Het betreft hier aannames die door het Federaal Planbureau ter beschikking werden gesteld en die door PRIMES gehanteerd worden voor de nieuw baselinescenario in ontwikkeling voor de Europese commissie (DG TREN)

13

3.1.3.2 Evolutie van de CO2 prijzen De evolutie van de CO2 prijs is ook een belangrijke factor. In de methodologie gebruikt voor de energieprognoses, is de CO2 prijs relevant voor de keuze van de brandstoffen in de elektriciteitssector. Voor de aanname over de evolutie van de CO2 prijs werden geen internationale referenties gevonden en werden bijgevolg door VITO inschattingen gemaakt5. De redenering die hierbij gevolgd werd is dat de stijgende discrepantie tussen de prijs van aardgas en steenkool moet gecompenseerd worden door een hoge CO2 taks om aardgas competitief te houden tegenover steenkool. Tabel 10: Aanname over de evolutie van de CO2 handelsprijs €/ton CO2 CO2 handelsprijs

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

0

23

40

42

45

48

54

3.1.3.3 Evolutie van de gemiddelde temperatuur in Vlaanderen Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector alsook het brandstofverbruik in de glastuinbouw zijn sterk temperatuursafhankelijk. Het aantal graaddagen vormt een goede indicator om tegelijk het belang van de koude en de behoefte aan verwarming weer te geven in de loop van een periode en wordt als volgt berekend: Het aantal graaddagenjaar n = ∑ (Tbinnen- Tbuiten) voor de dagen in jaar n dat Tbuiten < Tverwarming met: Tbinnen= de binnentemperatuur = de gemiddelde verwarmingstemperatuur van de ruimtes Tbuiten = de buitentemperatuur = de gemiddelde buitentemperatuur Tverwarming = de grenswaarde voor de buitentemperatuur onder dewelke de verwarming aanslaat. Hoe hoger het aantal graaddagen in de loop van een periode, hoe groter de verwarmingsbehoeften zijn (lage temperaturen).

Berekeningen van het aantal graaddagen in België voor de periode 1961-2003 [3] geven aan dat de winters in België tijdens deze periode gemiddeld gezien minder streng geworden zijn. Dit kan afgeleid worden uit de observaties in Figuur 46.

5

Deze inschattingen werden aan specialisten ter zake voorgelegd. De observaties in deze figuur geven het aantal graaddagen in de veronderstelling dat de verwarming bij 16,5°C buitentemperatuur aanslaat. Omrekening van het aantal graaddagen obv 16,5°C naar het aantal graaddagen obv 15°C is niet mogelijk zonder extra meteorologische gegevens. 6

14

observatie

trendlijn

1990 graaddagen 15/15

graaddagen 16,5

2900 2700 2500 2300 2100 1900 1700 1500 1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

Figuur 4: Evolutie van het aantal graaddagen in de periode 1961-2003 [3], lineaire trendlijn op basis van deze historische gegevens en aannames voor het REF en BAU scenario

Het energieverbruik voor verwarming in de residentiële sector en de tertiaire sector en het brandstofverbruik in de glastuinbouw worden gecorrigeerd op basis van het verwachte aantal graaddagen voor de volgende jaren. Tot en met 2003 zijn de cijfers gebaseerd op werkelijke waarnemingen[4]. In overleg met de stuurgroep en de andere gewesten werd ervoor gekozen om het aantal graaddagen in de periode 2004-2020 constant te houden op 1900 graaddagen 15/15. Dit is het gemiddelde van de graaddagen voor de periode 1994-2003 [4]. 3.1.3.4 Demografische evolutie De demografische evolutie in Vlaanderen heeft in de toekomstige jaren een significante invloed op het energieverbruik in Vlaanderen, met name in de residentiële, de tertiaire en de transportsector. De belangrijke tendensen in de demografische evolutie zijn een lichte toename van de globale bevolking en de vergrijzing van de bevolking. Terwijl de globale bevolking nog met 4 % stijgt tussen 2000 en 2020, zal de leeftijdscategorie onder de 60 jaar met 10 % inkrimpen. Het aandeel van de 60+ers zal toenemen van 22 % tot 32 %.

15

0-19

20-39

40-59

60-79

80+

7

Bevolking (miljoen aantal)

6 5 4 3 2 1 0 2000

2004

2009

2015

2020

Figuur 5: Prognose van de demografische ontwikkeling in Vlaanderen [5]

Voor de residentiële sector wordt gebruik gemaakt van prognoses over het aantal gezinnen, omdat dit een indicatie geeft van het aantal woningen. Doordat de gezinnen steeds kleiner worden zal het aantal gezinnen in de nabije toekomst sterker stijgen dan de bevolking. Het aantal gezinnen zou tussen 2000 en 2012 met 165 000 (7 %) eenheden toenemen. In 2020 zijn er volgens onze voorspellingen grosso modo 295 600 huishoudens meer dan in 2000. Dit is een toename met 12 % tijdens de periode 2000-2020 [6]. Voor de tertiaire sector wordt voor bepaalde activiteiten beroep gedaan op de demografische prognoses voor de ganse bevolking (bijvoorbeeld de ziekenhuizen en de andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening). Voor andere activiteiten wordt gekeken naar bepaalde leeftijdscategorieën. Voor de evolutie van het basis en secundair onderwijs wordt bijvoorbeeld gekeken naar de evolutie van de leeftijdscategorie 0-19 jaar. Voor de overige sectoren wordt niet expliciet rekening gehouden met de evolutie van de bevolking. 3.1.4

Correctie van het brandstofverbruik voor WKK

Het brandstofverbruik van de WKK installaties voor de gezamenlijke productie van elektriciteit en warmte wordt gerapporteerd onder de elektriciteitsproductie (hoofdstuk 9). Door toename van WKK zal in deze sectoren een bepaalde hoeveelheid brandstoffen niet meer gebruikt moeten worden voor conventionele warmteproductie. In de sectoren waar de geproduceerde warmte toegepast wordt, wordt daarom een correctie van het brandstofverbruik doorgevoerd.

16

De afname van het brandstofverbruik van de sectoren die gebruik maken van de geproduceerde warmte van WKK, noemen we het vermeden brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie tengevolge van toename WKK. In het hoofdstuk over de energiesector (hoofdstuk 9) berekent Markal in de eerste plaats de hoeveelheid brandstoffen (uitgedrukt in TJ/jaar) die in een bepaald jaar vermeden wordt tengevolge van de toename van WKK. VITO berekent niet alleen het brandstofverbruik voor WKK (voor elektriciteitsproductie en warmteproductie samen), maar ook het brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie dat nodig is om aan diezelfde warmtevraag te kunnen beantwoorden. Achteraf verdelen we het totale vermeden brandstofverbruik over de verschillende relevante sectoren (industrie, de tertiaire sector en de land en tuinbouw) op basis van de potentieelstudie over WKK vermogen. Voor meer informatie hierover verwijzen we naar hoofdstuk 9.

3.1.5

Correctie voor hoge energieprijzen

Bij de uitwerking van de energie- en emissieprognoses werd oorspronkelijk, met uitzondering voor de elektriciteitssector, niet expliciet rekening gehouden met de evolutie van de brandstofprijzen. De redenen hiervoor zijn: - In een bottom-up benadering, zoals die hier werd toegepast, is het niet evident om expliciet rekening te houden met energieprijzen. Dikwijls ontbreekt het empirisch materiaal om het onderzoek op een gedesaggregeerd niveau uit te voeren. - De basisprojecties en de methodologie kwamen tot stand in een periode met relatief stabiele energieprijzen. De meeste instituten gingen er in hun projecties van uit dat de energieprijzen relatief stabiel zouden blijven. Als gevolg van de stijging van de energieprijzen in de tweede helft van 2005, hebben een aantal internationale instituten hun projecties over de evolutie van de energieprijzen in opwaartse zin herzien. De vraag kan terecht gesteld worden of de toegepaste methodologie wel voldoende rekening houdt met dit nieuwe beeld op de evolutie van de brandstofprijzen. Om tegemoet te komen aan deze opmerking werden, voor enkele sectoren, op geaggregeerde sectorale gegevens inschattingen gemaakt van het effect van deze prijzen op het energiegebruik. De inschatting is gebaseerd op elasticiteiten die op basis van literatuur werden vastgelegd. Een elasticiteit drukt de procentuele daling van de energieconsumptie uit in functie van de procentuele wijziging in de energieprijs. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de lange termijn (LT, effect bereikt na meerdere jaren van hogere prijs) en de korte termijn (KT, effect bereikt in één jaar) (zie Tabel 11). De bekomen resultaten (zie Tabel 12) worden bij in mindering gebracht van de uitgewerkte energieprognoses voor het BAU scenario.

17

Tabel 11: Aannames over de lange en korte termijn elasticiteiten LT-elasticiteit

KT-elasticiteit

Residentieel

-0,30

-0,09

Tertiar

-0,30

-0,09

Landbouw

-0,18

-0,05

Transport

-0,65

-0,16

Om methodologische redenen was het voor de industrie niet mogelijk om een correctie uit te voeren voor hoge energieprijzen. In de literatuur hebben we geen betrouwbare sectorspecifieke referenties over de prijselasticiteit van het energiegebruik in de industrie gevonden. Bij het benchmark- en auditconvenant wordt echter wel rekening gehouden met energieprijzen. Bij gebrek aan sectorspecifieke referenties is het echter onmogelijk om het ‘prijseffect’ en het ‘auditeffect’ af te zonderen. Om een dubbeltelling van het prijseffect in het BAU scenario te vermijden hebben we er daarom voor geopteerd in het REF scenario geen correctie uit te voeren voor hoge energieprijzen.

Tabel 12: Procentuele wijzigingen van brandstofverbruik ten gevolge nieuwe aannames over de energieprijzen 2006

2008

2010

2012

2015

2020

Residentieel

-3,7%

-5,2%

-5,6%

-5,6%

-5,3%

-4,8%

Tertiar

-2,1%

-3,2%

-3,7%

-4,0%

-4,0%

-3,8%

Landbouw

-1,8%

-2,6%

-2,4%

-1,8%

-1,6%

-1,4%

Transport

-3,6%

-5,7%

-5,9%

-5,2%

-4,6%

-4,4%

kton CO2 besparing

-1 028

-1 529

-1 597

-1 512

-1 376

-1 230

% brandstofbesparing

In hoofdstukken 5 t.e.m. 8 geven we onder de hoofding ‘resultaten’ zowel de prognoses vóór als na correctie voor hoge energieprijzen.

3.2 3.2.1

Methodologie voor emissieprognoses Algemeen

De energiegerelateerde broeikasgasemissies worden berekend op basis van de inschattingen van het energieverbruik. Het verbruik van fossiele brandstoffen is de belangrijkste bron van CO2 emissies. De CO2 emissies per sector (industrie, residentiële sector, tertiaire sector, land en tuinbouw, verkeer en energiesector) worden berekend op basis van de inschattingen van het jaarlijks brandstofverbruik van deze sectoren. Hierbij wordt het verbruik per brandstof omgerekend naar CO2 emissies door middel van CO2 emissiefactoren.

18

De energiegerelateerde emissies van CH4 en N2O, zowel deze afkomstig van de verbrandingsprocessen van fossiele brandstoffen als van de aardgasdistributie, worden berekend in hoofdstuk 10, op basis van de energieprognoses. Het grootste deel van de nietCO2 broeikasgasemissies zijn echter niet energiegerelateerd. Ze worden in deze studie niet in beschouwing genomen. 3.2.2

Parameters

Bij het opstellen van de broeikasgasemissieprognoses op basis van de energieprognoses zijn CO2 emissiefactoren nodig, en omzettingsfactoren om emissies van CH4 en N2O om te rekenen naar CO2-equivalenten. 3.2.2.1 CO2-emissiefactoren De CO2 emissies per sector (industrie, residentiële sector, tertiaire sector, land en tuinbouw, verkeer en energiesector) worden berekend op basis van de inschattingen van het jaarlijks brandstofverbruik van deze sectoren. Het verbruik per brandstof wordt omgerekend naar CO2 emissies op basis van de CO2 emissiefactoren uit Tabel 13. De CO2 emissies voor de periode 2000-2002 worden overgenomen uit de Vlaamse energiebalans. De Vlaamse Energiebalans maakt hoofdzakelijk gebruik van de IPCC emissiefactoren. Enkel voor raffinaderijgas werd in het verleden een aanpassing gemaakt aan deze emissiefactor. In de laatste editie van de Energiebalans werden daarenboven de emissiefactoren voor hoogovengas en kolen geactualiseerd. Tabel 13: CO2 emissiefactoren

Koolteer Kolen Cokes Aardolie Raffinaderijgas. LPG Benzine Kerosine Dieselolie en lichte stookolie Lamppetroleum Zware stookolie Nafta Petroleumcokes Andere petroleumproducten Aardgas Cokesgas Hoogovengas Afval

reële emissiefactor CO2 (kton/PJ) 92,708 92,708 106,003 72,600 55,728 62,436 68,607 70,785 73,326 71,148 76,593 72,600 99,825 72,600 55,820 47,428 258,000 104,890

19

3.2.2.2 GWP waarden voor CH4 en N2O De emissies van CH4 en N2O worden omgerekend naar CO2 equivalenten door toepassing van omzettingsfactoren. In deze studie baseren we ons op de IPCC(1996) GWP waarden (zie Tabel 14) [7]. We gebruiken de GWP waarden die van toepassing zijn in het kader van het Klimaatverdrag.

Tabel 14: GWP-waarden voor CH4 en N2O

CH4 N20

3.3

ton CO2-equivalenten per ton emissie 21 310

Onzekerheden in de prognoses

Elke prognose is gebaseerd op een aantal aannames en rond elk van deze aannames is er steeds een onzekerheidsfactor. Het was niet mogelijk om deze onzekerheden te kwantificeren. We beperken ons tot een kwalitatieve bespreking van de belangrijkste onzekerheden. Aangezien de energieprognoses volgens het BAU scenario berekend worden op basis van het REF scenario, blijven de onzekerheden gelden die we opgesomd hebben voor het REF scenario [1]: - De ontwikkeling van de vraag naar elektriciteit: Voor de residentiële en de tertiaire sector is het moeilijk om de ontwikkeling van de elektriciteitsvraag in te schatten omdat er steeds nieuwe toepassingen worden ontwikkeld. Voor de industrie is het moeilijk om een efficiëntieverbetering voor het elektriciteitsverbruik in te schatten. Verschillende instituten hebben dan ook een verschillende visie op deze ontwikkeling. Het Planbureau gaat uit van een jaarlijkse verbetering met 1,5 % [8] en in de European Energy and transport – Trends to 2030 - wordt uitgegaan van een jaarlijkse verbetering met 1,3 % [9]. -

Het effect van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt op de netto invoer van elektriciteit: Eén van de mogelijke gevolgen van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt is een uitbreiding van de capaciteit van het transmissienetwerk in België. Hierdoor zouden grotere hoeveelheden elektriciteit geïmporteerd kunnen worden. De vraag stelt zich hoe lokale producenten op deze dreiging zullen reageren.

-

Het rebound effect op huishoudelijke verwarming: Voor de residentiële sector houden we ondermeer rekening met de brandstofbesparing tengevolge van een betere isolatie van de woningen. De aannames die hiervoor gebruikt worden, houden geen rekening met het gedrag van de mensen. Wanneer de verwarmingskosten in een woning afnemen, is het mogelijk dat de bewoners hun gewoontes aanpassen door de binnentemperatuur hoger in te stellen of door meer kamers te verwarmen. Met dit rebound effect hebben we in deze studie geen rekening gehouden.

20

-

De klimaatswijziging zelf en de evolutie van het aantal graaddagen in Vlaanderen: Het gemiddeld aantal graaddagen tijdens de periode 1961-2003 is afgenomen. Dit wil zeggen dat de winters gemiddeld zachter geworden zijn, hetgeen resulteert in lagere energiekosten voor verwarming. In onze studie is dit relevant voor de inschatting van het energieverbruik van de residentiële en tertiaire sector en de glastuinbouw. De vraag is hoe het aantal graaddagen verder zal evolueren. Het federaal planbureau gaat ervan uit dat het aantal graaddagen constant blijft op het niveau van 2000 (1714 graaddagen op basis van 15°C grenswaarde). Daarnaast kunnen eveneens lineaire en andere extrapolaties berekend worden op basis van de observaties van het aantal graaddagen tijdens de periode 1961-2003. In deze studie hanteren we een aanname van 1900 graaddagen (zie 3.1.3.3).

-

De kwaliteit van de historische gegevens, voornamelijk in de tertiaire sector. Eén van de grootste onzekerheden voor de tertiaire sector waar de energiebalans mee geconfronteerd wordt, is het ontbreken van betrouwbare gegevens over het stookolieverbruik.

Het BAU scenario geeft nog aanleiding tot bijkomende onzekerheden: -

Onzekerheden rond de inschatting van de impact van de beleidsmaatregelen op het energieverbruik van de verschillende sectoren.

-

Onzekerheden rond de evolutie van het energieverbruik van de verschillende sectoren tijdens de periode 2013-2020. De maatschappelijke en technologische (r)evoluties die op lange termijn kunnen plaatsvinden zijn zeer onvoorspelbaar. Voor de verschillende sectoren is daarom uitgegaan van eerder conservatieve aannames. We bedoelen hiermee dat we ervan uitgaan dat veranderingen in de maatschappij en de technologie geleidelijk gebeuren en dat deze veranderingen verder bouwen op bestaande trends en evoluties.

-

Onzekerheid over de evolutie van de brandstofprijzen en de invloed ervan op het energieverbruik (elasticiteiten), de CO2 prijs, de voortzetting van de Kyoto-verplichting na 2012.

-

Daarnaast worden we ook geconfronteerd met een minder diepgaande kennis van de karakteristieken van de gebouwen. Daarom zal het ook in de toekomst moeilijk zijn om na te gaan of beleidsmaatregelen met betrekking tot REG ook daadwerkelijk een effect hebben [10].

21

4

INDUSTRIE

4.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de energie- en CO2 emissieprognoses voor de industrie in het BAU scenario uitgewerkt. Voor de afbakening van de sector ‘industrie’ wordt zoveel mogelijk de sectorale opdeling van de energiebalansen voor Vlaanderen gevolgd. Bij de energiebalansen wordt een onderscheid gemaakt tussen de industrie- en de energiesector. Onder industrie worden de industriële installaties gerekend waarbij energie zelf niet de corebusiness van de activiteit uitmaakt: ijzer en staal, non-ferro, minerale niet-metaal, voeding, textiel, papier en uitgeverijen, metaalverwerking, andere bedrijven. Onder de energiesector worden die activiteiten en installaties gerekend waar energie wel de corebusiness is: de elektriciteitssector, de raffinaderijen en de cokesproductie. Deze sectoren worden besproken in hoofdstuk 9 van dit rapport. Voor de evaluatie van beleidsmaatregelen was het echter niet mogelijk om de opdeling van de energiebalansen in strikte zin te volgen. De reden is dat specifieke beleidsmaatregelen eveneens betrekking hebben op raffinaderijen en cokesfabrieken en het Verificatiebureau Benchmarking Vlaanderen (VBBV) deze bedrijven eveneens bij de industrie rekent en de resultaten aldus rapporteert. Om deze reden was het bij de inschatting van het elektriciteitsverbruik in het BAU scenario niet mogelijk om een onderscheid te maken tussen industrie- en energiesector.

4.2


In het BAU scenario wordt de invloed van beleidsmaatregelen geëvalueerd, dit in tegenstelling met het REF scenario waar er geen rekening wordt gehouden met beleidsmaatregelen op het vlak van klimaat, lucht en energie geïmplementeerd na eind 2001. In de eerste plaats wordt gekeken naar de beleidsmaatregelen die verband houden met het Kyotoprotocol. Volgende maatregelen relevant voor de industrie werden weerhouden: - Benchmarkconvenanten voor grote, energie-intensieve bedrijven met een energieverbruik van tenminste 0,5 PJ en andere bedrijven die onder de Europese Richtlijn Emissiehandel vallen. - Auditconvenanten voor middelgrote (0,1 PJ ≤ verbruik < 0,5 PJ) energie-intensieve bedrijven die niet onder de Europese Richtlijn Emissiehandel vallen [11], [12]. - De REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders [13, 14]. Afhankelijk van de prijsniveaus op korte en middellange termijn, kunnen door de Europese emissiehandel additionele besparingen gerealiseerd worden. Er is echter een grote overlapping van de Europese emissiehandel met het benchmarkingconvenant en er stelt zich een methodologisch probleem om de bijkomende besparing door de Europese

23

emissiehandel in te schatten. Om geen overschatting te maken hebben we er voor geopteerd om geen bijkomende besparing aan te rekenen. 4.2.1

Het benchmarkconvenant en auditconvenant (tot en met 2012)

Het benchmarkconvenant heeft betrekking op grote, energie-intensieve bedrijven met een energieverbruik van tenminste 0,5 PJ en bedrijven die onder de Europese Richtlijn Emissiehandel vallen. In het benchmarkconvenant wordt de energie-efficiëntie van de bedrijven vergeleken met de wereldtop en gaan de bedrijven het engagement aan om de nodige inspanningen te doen om ook tot die wereldtop te behoren. Het brandstofverbruik van de bedrijven die tot de benchmark zijn toegetreden bedraagt ongeveer 60 % van het totale industriële brandstofverbruik (industrie wordt hier gedefinieerd als zijnde de industrie volgens het REF scenario en de energiebalans Vlaanderen, inclusief raffinaderijen en cokesproductie en exclusief de elektriciteitsproductie). Auditconvenanten hebben betrekking op bedrijven met een energieverbruik ≥ 0,1 PJ en < 0,5 PJ die niet onder de Europese Richtlijn Emissiehandel vallen. Naar schatting bedraagt het brandstofverbruik van deze groep ongeveer 30 % van het totale industriële brandstofverbruik. Ondernemingen die een auditconvenant ondertekenen, verbinden zich ertoe om een energieaudit te laten uitvoeren en alle energiebesparende maatregelen met een vastgestelde IRR (internal rate of return) binnen de drie jaar te laten uitvoeren. Er wordt verwacht dat de uitvoering van de energie-efficiëntieplannen gebeurt vanaf midden 2006.

4.2.2

De REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders (2003-2012)

De REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders zijn van toepassing sinds 1 januari 2003. Er wordt van uitgegaan dat deze beleidsmaatregel tot en met 2012 blijft gelden. De netbeheerders zijn jaarlijks verplicht om bij hoogspanningsklanten een hoeveelheid primaire energiebesparing te realiseren die gelijk is aan 1 % van de hoeveelheid geleverde elektriciteit van twee jaar terug. Deze primaire energiebesparing kan zowel behaald worden op het elektriciteitsverbruik als op het brandstofverbruik. Aangezien het om een besparing van primair energieverbruik gaat, wordt de besparing op het elektriciteitsverbruik vermenigvuldigd met 2,57. Voor de industriële bedrijven met een energieverbruik ≥ 0,1 PJ hebben de openbaredienstverplichtingen van de netbeheerders overlappingen met het benchmark- en het auditconvenant. In de praktijk komt het er op neer dat de netbeheerders maatregelen kunnen nemen die de bedrijven in staat stellen te voldoen aan het benchmark- of auditconvenant. De openbare dienstverplichtingen hebben dan eerder een ondersteunend karakter. In deze studie wordt enkel voor de industriële bedrijven met een verbruik < 0,1 PJ een energiebesparing dankzij de REG-openbaredienstverplichtingen van de netbeheerders doorgerekend [15].

7

Er wordt van uitgegaan dat voor de productie van 1 TJ elektriciteit 2,5 TJ brandstoffen nodig is.

24

4.2.3

WKK certificaten

De industrie is en blijft een geschikte kandidaat voor de toepassing van WKK en volgens de prognoses in dit hoofdstuk over de elektriciteitssector zal WKK sterk stijgen in de komende jaren. In de cijfers voor de gebruikssectoren komt dit extra tot uiting vermits WKK, naast een globale besparing, ook een boekhoudkundige verschuiving van het energieverbruik inhoudt8. Het brandstofverbruik van WKK installaties wordt immers integraal bij de elektriciteitssector gerekend.

4.3 4.3.1

Methodologie en aannames Inleiding

Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de industrie volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames. 4.3.2

Resultaten van de energiebesparingsmaatregelen

4.3.2.1 Benchmarkconvenanten De volgende informatie was beschikbaar: - het jaarverslag 2004 van de commissie benchmarking; - de passief openbare verslagen van de deelnemende bedrijven. De gedetailleerde energieplannen werden niet ter beschikking gesteld omdat dit zou ingaan tegen de vertrouwelijkheidsafspraken met de deelnemende bedrijven. In het jaarverslag 2004 maakt de commissie benchmarking een inschatting van de primaire energiebesparing op sectoraal niveau. In deze inschatting worden alle geïdentificeerde maatregelen beschouwd, zowel diegene waarvan de realisatie vaststaat als de maatregelen die nog in onderzoek zijn. In deze besparingscijfers zitten zowel brandstof- als elektriciteitsbesparingen vervat. Mits de toepassing van kengetallen is het ook mogelijk om uit de gegevens van het jaarrapport op het intersectoraal niveau een opsplitsing te maken tussen brandstof- en elektriciteitsbesparing. De benchmarking wordt volgens twee methodes uitgevoerd: - Voor de meeste bedrijven vindt de benchmarking plaats op installatieniveau. In dit geval bekijkt men voor elke installatie afzonderlijk of deze tot de wereldtop op het vlak van energie-efficiëntie behoort. De installatie van een WKK heeft dan geen effect op het globale benchmarkresultaat. - Voor de raffinaderijen is een dergelijke analyse niet nuttig. Deze bedrijven worden in hun globaliteit beoordeeld. De plaatsing van een WKK geeft dan wel een globale verbetering van de energie-efficiëntie en kan in de energieplannen zijn vervat. Dit kan resulteren in een dubbeltelling van de besparingen die gerealiseerd worden door de

8

Dezelfde aanpak gehanteerd als deze volgens definities opgesteld bij de Energiebalans Vlaanderen.

25

plaatsing van additionele WKK. Daarom hebben we de cijfers voor de raffinaderijen voor deze dubbeltelling gecorrigeerd. De primaire energiebesparing zou volgens de commissie benchmarking tegen 2012 ongeveer 39 100 TJ bedragen of ongeveer 6,5 % van het totale primaire energieverbruik van de industrie (inclusief raffinaderijen en cokesfabrieken). De evolutie van die besparing en de opsplitsing naar brandstof- en elektriciteitsbesparing en de sectorale opsplitsing zoals die door VITO werd uitgevoerd worden in Tabel 15 weergegeven. Voor het BAU scenario werden volgende aanpassingen uitgevoerd: - Voor de sectoren waar de definitie niet overeenstemde, werd, op basis van informatie uit de passief openbare verslagen, een verdere uitsplitsing uitgewerkt. - De opsplitsing brandstof – elektriciteitsbesparing werd over de sectoren verdeeld op basis van het evenredigheidsprincipe9. - De bekomen brandstofbesparing werd, eveneens op basis van het evenredigheidsprincipe, uitgesplitst naar type brandstof.

9

Verdeling van de energieverbruiken over de verschillende energievectoren gebeurt evenredig met de aangekochte hoeveelheden van de verschillende energievectoren.

26

Tabel 15:Inschatting van de primaire energiebesparing door toepassing van het benchmarking convenant. [TJ]

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012 3 718

IJzer en staal

0

0

0

11

961

961

961

961

3 718

3 718

Raffinaderijen

0

2 100

600

2 890

2 139

3 239

4 739

4 739

4 182

4 682

4 782

Chemie

0

-800

3 660

7 300

12 720

15 340

17 660

17 930

19 120

19 710

21 554

Non Ferro

0

0

0

252

252

375

375

375

704

704

704

Minerale - niet metaal

0

710

340

430

570

640

780

820

820

820

940

Voeding

0

-200

200

1 200

1 500

1 800

2 500

2 800

3 000

3 000

3 200

Textiel

0

90

100

270

410

520

660

750

860

970

1 006

Papier en uitgeverijen

0

200

100

600

1 100

2 000

2 100

2 100

2 100

2 100

2 100

Metaalverwerking

0

-1 000

-1 300

-1 052

448

525

925

1 225

696

996

1 096

Andere industrie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Totaal primaire besparing

0

1 100

3 700

11 900

20 100

25 400

30 700

31 700

35 200

36 700

39 100

Primaire besparing elektriciteit

0

947

2 842

5 329

6 632

12 316

15 513

16 105

16 224

18 237

18 947

Primaire besparing brandstoffen + = besparing - = extra energieverbruik

0

153

858

6 571

13 468

13 084

15 187

15 595

18 976

18 463

20 153

27

4.3.2.2 Auditconvenanten Over de auditconvenanten was vrijwel geen concrete informatie beschikbaar aangezien de bedrijven nog een energieplan moesten opstellen. De methodologie die werd toegepast bij de inschatting van het reductiepotentieel van de auditconvenanten kan als volgt worden samengevat: Binnen de groep van benchmarkbedrijven bevindt zich een subgroep van bedrijven met een energieverbruik tussen 0,1 PJ en 0,5 PJ omdat deze bedrijven vallen onder het toepassingsgebied van de Europese richtlijn emissiehandel. Uit de passief openbare verslagen van deze bedrijven werden primaire energiebesparingsquotes voor 2012 afgeleid, die dan werden toegepast op het geheel van de bedrijven die tot het auditconvenant zijn toegetreden. We gaan er verder van uit dat het energiebesparingsresultaat in 2012 vanaf 2007 progressief wordt opgebouwd. De primaire energiebesparing wordt ingeschat op ongeveer 4 016 TJ in 2012. Omdat deze bedrijven in verhouding meer elektriciteit verbruiken dan de bedrijven die onder het benchmarkconvenant vallen, werd ook een andere verdeelsleutel toegepast. De resultaten worden weergegeven in Tabel 16.

28

Tabel 16: Inschatting van de primaire energiebesparing door toepassing van het auditconvenant [TJ]

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

IJzer en staal

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Raffinaderijen

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Chemie

0

0

0

0

0

138

276

414

552

690

828

Non Ferro

0

0

0

0

0

10

20

31

41

51

61

Minerale - niet metaal

0

0

0

0

0

12

24

37

49

61

73

Voeding

0

0

0

0

0

247

493

740

987

1 233

1 480

Textiel

0

0

0

0

0

101

201

302

402

503

604

Papier en uitgeverijen

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Metaalverwerking

0

0

0

0

0

116

233

349

466

582

699

Andere industrie

0

0

0

0

0

45

91

136

181

226

272

Totaal primaire besparing

0

0

0

0

0

669

1 339

2 008

2 678

3 347

4 016


0

0

0

0

0

446

893

1 339

1 785

2 231

2 678

Primaire besparing brandstoffen

0

0

0

0

0

223

446

669

893

1 116

1 339

29

4.3.2.3 REG-openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders Om dubbeltellingen te vermijden werden enkel besparingen in rekening genomen die betrekking hebben op de bedrijven die buiten de benchmark- en auditconvenanten vallen. Alhoewel de resultaatsverplichting van de netbeheerders, met name een jaarlijkse primaire energiebesparingsdoelstelling ten belope van 1% van het finaal elektriciteitsverbruik, geldt voor het geheel van de hoogspanningsklanten, nemen we toch aan dat bij de nietconvenantbedrijven in de industrie een 1%-besparing zal gerealiseerd worden. Het primair energieverbruik van de doelgroep die niet tot de benchmark- of auditconvenant behoort bedraagt ongeveer 40 000 TJ, het elektriciteitsverbruik bedraagt 10 667 TJ in 2002. Ook hier zal deze realisatie van de REG-openbaredienstverplichtingen zich deels in het elektriciteitsverbruik en deels in het brandstofverbruik manifesteren. De besparingen in het brandstofverbruik werden enkel doorgerekend op het aardagasverbruik aangezien het stookolieverbruik in deze bedrijven verwaarloosbaar is t.o.v. het aardgasverbruik. Tabel 17: Inschatting van de besparingen door de REG-openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders [TJ]

2004

2006

2008

2010

2012

Totale primaire besparing

213

427

640

853

1 067


142

285

427

569

711

71

142

213

284

356

Primaire besparing aardgas

4.3.2.4 WKK in de industrie De warmteleveringen van WKK installaties leiden tot aanzienlijke besparingen in de sectoren. We gaan er van uit dat WKK installaties geplaatst worden ter vervanging van klassieke stoomketels. Afhankelijk van de temperatuur en druk wordt voor deze klassieke stoomketels een rendement van 85 % of 90 % verondersteld. Door de uitbreiding van WKK in de industrie wordt een bijkomende besparing gerealiseerd (Tabel 18). WKK wordt uitvoeriger besproken in hoofdstuk 9 (energiesector). Tabel 18: Inschatting van de besparingen door WKK in de industrie

30

[TJ]

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Industrie

2 807

10 645

13 602

15 962

18 011

20 489

24 345

4.3.3

Prognoses brandstofverbruik

4.3.3.1 Inschatting van het brandstofverbruik voor de periode 2000-2012 Voor deze periode wordt het brandstofverbruik rechtstreeks afgeleid van het REF scenario door de hierboven beschreven energiebesparingen in mindering te brengen (Tabel 23 en Tabel 24). 4.3.3.2 Inschatting van het brandstofverbruik voor de periode 2013-2020 Probleemstelling In de industrie is er een wezenlijk onderscheid tussen energieprognoses op korte of middellange termijn (2012) enerzijds en op lange termijn (2020) anderzijds. Op korte en middellange termijn is er weinig flexibiliteit in het energieverbruik van de industrie. Het energieverbruik in de industrie kan namelijk in verband worden gebracht met het uitrustingspark aan industriële installaties. Deze installaties kunnen een levensduur hebben van enkele tientallen jaren en de industriëlen hebben er alle belang bij om deze installaties gedurende de hele levensduur zo goed mogelijk te laten functioneren. Er zijn wel korte termijnschommelingen als gevolg van de conjuncturele ontwikkelingen maar over een periode van 5-7 jaar zijn deze schommelingen minder belangrijk. Het is daarom zinvol om energieprognoses te baseren op gedetailleerde informatie omtrent bestaande industriële installaties. Deze methode werd grotendeels toegepast bij de ontwikkeling van het REF scenario. Als een installatie is afgeschreven en versleten heeft de ondernemer een grotere keuzevrijheid in zijn beslissingen. Op lange termijn zijn alle installaties afgeschreven. De concentratie van enkele grote energieverbruikers die deel uitmaken van multinationale ondernemingen en waarbij beslissingen niet alleen om economische maar tevens om strategische overwegingen worden genomen, maken deze onzekerheden nog groter. Als belangrijke determinanten voor het energieverbruik in de industrie op lange termijn kunnen we de volgende vermelden: - De algemene economische ontwikkeling: de tertiairisering van de Vlaamse economie kan zich nog een tijd voortzetten, maar deze ontwikkeling ging in het verleden niet ten koste van de industrie. Door grotere productiviteitsstijgingen in de industrie kon het aandeel in de tewerkstelling inkrimpen ten voordele van de tertiaire sector. Door de hogere productiviteit in de industrie neemt de ontwikkeling van de toegevoegde waarde toch nog toe. In feite kunnen we stellen dat tot nog toe de tertiaire sector in belangrijke mate in staat is geweest om de uitstoot van arbeidsplaatsen in de industrie op te vangen. We verwachten echter dat de arbeidsmarkt de komende decennia zal inkrimpen, waardoor de tertiaire sector en de industrie mogelijk in concurrentie komen. - Delokalisatie en herstructureringen van de industrie: recente stromingen van delokalisatie en herstructureringen in Vlaanderen betroffen vooral de arbeidsintensieve en minder energie-intensieve industriële sectoren. De verklaring hiervoor is de hoge loonkost in Vlaanderen. In Wallonië daarentegen werd en wordt de staalindustrie erg getroffen en de belangrijkste verklaring hiervoor is de moeilijkere toegankelijkheid in vergelijking met de meer maritieme staalbedrijven. Op middellange termijn (2010) zijn

31

-

-

belangrijke delokalisaties van energie-intensieve bedrijven minder waarschijnlijk, doch op lange termijn (2015-2020) zijn die zeker niet uit te sluiten. Technologische evolutie - verbetering van energie-efficiëntie: Het is meer dan waarschijnlijk dat de technologische evolutie zich zal verder zetten en de verbetering van de energie-efficiëntie zal hiervan een belangrijke component zijn. Het klimaatbeleid na 2012: De vraag is wat er zal gebeuren na 2012. Wellicht zal er in 2013 een tweede verbintenisperiode aanbreken met nieuwe en eventueel scherpere verbintenissen. We kunnen er van uitgaan dat het maatregelenpakket na 2012 wordt doorgetrokken, maar bijkomende beleidsmaatregelen zijn niet gedefinieerd.

Beschrijving van de methodologie Het energieverbruik van een bedrijf of sector kan steeds worden voorgesteld met de volgende formule: Energieverbruik = Activiteit x Energie-intensiteit

Hierin stelt de energie-intensiteit het specifiek energieverbruik per eenheid product voor en de activiteit de hoeveelheid product. We kunnen aannemen dat de klimaatdruk na 2012 een effect zal hebben op de activiteit en op de energie-intensiteit. Activiteit: De Vlaamse industrie behoort tot de meer energie-intensieve industrieën in Europa en in de wereld. De energie-intensieve industrie levert relatief weinig toegevoegde waarde. De output bestaat immers voor een groot deel uit intermediaire leveringen, waarvan energie een belangrijke component is. We vertrekken van de aanname dat de activiteit in de energieintensieve industrie na 2012 zal stabiliseren. De minder energie-intensieve activiteiten hebben nog een aanzienlijk groeipotentieel dat in de lijn ligt van de historische observaties. Voor de industrie wordt een onderscheid gemaakt tussen de activiteiten in bedrijven met een belangrijk energieverbruik (alles samen ca. 85 % van het totale brandstofverbruik van de industrie) en de overige activiteiten (alles samen ca. 15 % van het totale brandstofverbruik van de industrie). Het onderscheid tussen energie-intensieve en minder energie-intensieve activiteiten is gebaseerd op de ratio tussen energieverbruik en de tewerkstelling. Tabel 19 geeft voor de verschillende sectoren het aandeel van het brandstofverbruik van de energieintensieve activiteiten10.

10

Het criterium om een onderscheid te maken tussen energie-intensief en minder energie-intensief is niet strikt. Voor de meeste sectoren ligt de scheiding op het mediaan-bedrijf.

32

Tabel 19: Aandeel van de energie-intensieve activiteiten in het totale brandstofverbruik voor elk van de industriële sectoren

IJzer en staal Non ferro Chemie Minerale niet metaal Voeding Textiel Papier Metaalverwerking Andere

Aandeel brandstofverbruik 95% 66% 85% 46% 72% 67% 93% 95% 96%

Voor de minder energie-intensieve activiteiten binnen elke sector nemen we aan dat deze nog een significante groei zullen kennen van 2013 tot 2020. Deze groei bedraagt 3 % in de chemische nijverheid en 2 % in de andere sectoren. Tabel 20 geeft een overzicht van de aannames rond de groeipercentages per categorie activiteiten in Vlaamse bedrijven. Tabel 20: Aannames groeipercentages per categorie activiteiten in bedrijven groeipercentage energie-intensieve bedrijven minder energie-intensieve activiteiten – chemie minder energie-intensieve activiteiten - andere

0% 3% 2%

Energie-intensiteit: De energie-intensiteit of de energiebehoeften per eenheid product, wordt bepaald door de energie-efficiëntie. Hier veronderstellen we dat deze na 2012 zal blijven verbeteren met 0,5 % per jaar. In het referentiescenario (2000-2012) waren we uitgegaan van een verbetering van 0,8 % per jaar. De reden voor deze afzwakking is dat het steeds moeilijker wordt om de energie-efficiëntie te verbeteren. Combinatie activiteit en energie-intensiteit: Het resultaat van de aannames over activiteit en energie-intensiteit wordt geïllustreerd voor de chemische industrie in Tabel 21. De aldus bekomen groeivoeten worden toegepast op de meeste brandstoffen (Tabel 22). De uitzonderingen zijn: - Het verbruik van cokes, steenkool, cokesovengas en hoogovengas van de ijzer en staalindustrie wordt niet gereduceerd. Hier wordt een nulgroei verondersteld voor de ganse periode. - Ook voor het cokesverbruik van de non-ferro industrie wordt een nulgroei verondersteld omdat cokes in een proces wordt aangewend en niet als brandstof.

33

-

Voor het verbruik van hernieuwbare brandstoffen (biogas en hernieuwbare brandstoffen) wordt eveneens een nulgroei verondersteld. Ook hier wordt het verbruik bepaald door de beschikbaarheid van de producten vanuit de productieprocessen. Tabel 21: Berekening van de totale groei in de periode 2013-2020 voor de chemie Jaarlijks groeipercentage basis chemie fijne chemie Totaal

0% 3%

Jaarlijkse verbetering energieefficiëntie door proces-voering -0,5% -0,5%

Brandstofverbruik 2012 85% 15% 100%

Brandstofverbruik 2020 81,66% 18,28% 99,93%

Groei brandstofverbruik 2013-2020

-0,1%

* basis chemie = energie-intensieve chemische bedrijven fijne chemie = minder energie-intensieve bedrijven

Tabel 22: Aannames met betrekking tot de jaarlijkse verandering van het brandstofverbruik van de industrie voor de periode 2013-2020

IJzer en staal Non ferro Chemie Minerale niet metaal Voeding Textiel Papier Metaalverwerking Andere

Sectorale aannames voor de jaarlijkse verandering in energieactiviteit -0,05% 0,21% 0,06% 0,66% 0,13% 0,23% -0,40% -0,42% -0,41%

Besparingen door WKK Voor WKK wordt dezelfde methodologie toegepast als voor de periode 2000-2012. In het hoofdstuk over de energiesector (hoofdstuk 9) worden de aannames over de ontwikkeling van WKK na 2012 weergegeven. Bespaarde brandstofhoeveelheden zijn terug te vinden in Tabel 18. We verdelen dit vermeden brandstofverbruik over de verschillende brandstofsoorten evenredig met de aangekochte hoeveelheden van de verschillende brandstofsoorten. 4.3.4

Prognoses elektriciteitsverbruik

4.3.4.1 Inschatting van het elektriciteitsverbruik in de periode 2000-2012 Voor deze periode wordt dezelfde methodologie gevolgd als voor brandstoffen. De besparingen die in sectie 4.3.2 worden beschreven worden in mindering gebracht van het referentiescenario (Tabel 25). Voor de raffinaderijen en de cokesfabriek, die eveneens onder de benchmarking vallen, werd dezelfde methodologie toegepast. 34

4.3.4.2 Inschatting van het elektriciteitsverbruik in de periode 2013-2020 Het elektriciteitsverbruik is veel gelijkmatiger verdeeld over de verschillende takken van de industrie en het aandeel van de niet-energie-intensieve industrie is bij het elektriciteitsgebruik veel groter dan bij de brandstoffen. Vermits de activiteiten in deze bedrijven verder zullen toenemen, zal ook het elektriciteitsgebruik blijven stijgen. In het BAU scenario gaan we voor de periode 2013-2020 uit van dezelfde aannames als voor het brandstofgebruik, namelijk dat de groei in niet energie-intensieve sectoren buiten de chemie ongeveer 2 % per jaar bedraagt, dat de energie-intensieve sectoren stabiliseren en dat energie-efficiëntie jaarlijks met 0,5 % verbetert. Dit resulteert in een globale groeivoet van 0,5 % per jaar. Het elektriciteitsverbruik van de industrie, de raffinaderijen en de cokesproductie in de periode 20132020 wordt als volgt verkregen: Elektriciteitsverbruik BAU industrie, raffinaderijen en cokesproductie jaar n = Elektriciteitsverbruik BAU industrie, raffinaderijen en cokesproductie jaar n-1*(1+0,5 %)

4.3.5

Procesemissies van CO2 en het niet-energetisch verbruik van brandstoffen.

Naat de klassieke verbrandinsprocessen , waarbij brandstoffen worden omgezet voor zuiver energetische doeleinden zijn er ook nog andere categorieën die hier bondig worden toegelicht om tot een juiste interpretatie van de energiebalansen te komen. Deze processen worden echter niet in detail behandeld. Onder het niet energetisch verbruik van brandstoffen worden kunnen de volgende processen worden ondergebracht : - Aardgas in de ammoniakproductie bij BASF Antwerpen: in dit proces wordt de koolstof van het aardgas volledig omgezet naar CO2. Deze emissies zijn als zuivere procesemissies te beschouwen. - Aardgas bij Bayer Antwerpen: het niet energetisch aardgas wordt voornamelijk verbruikt voor processen waarbij de koolstof wordt vastgelegd in het eindproduct. De CO2 emissies van dit niet energetisch verbruik zijn verwaarloosbaar. - Nafta en LPG voor de catcrakers bij BASF en Fina Antwerp Olefins: hier wordt enkel het gedeelte beschouwd waarvan de koolstof wordt vastgelegd in de eindproducten. Dit verbruik geeft geen aanleiding tot rechtstreekse CO2 emissies. De brandstof voor de catcrakers maakt integraal deel uit van de energieprognoses van de chemische industrie. - LPG bij Borealis: ook hier wordt enkel het aandeel gerekend waarvan de koolstof wordt vastgelegd in het eindproduct. In de energiebalans Vlaanderen worden nog meer brandstoffen opgenomen die verbruikt worden voor niet-energetische toepassingen. De bijdrage van deze brandstoffen is echter te verwaarlozen. Het gaat bijvoorbeeld om het verbruik van zware stookolie voor de productie van carbon black door één bedrijf (met een verbruik van 1 000 ton stookolie in 2002) en het verbruik van koolteer (koolteerdestillatie) dat eveneens betrekking heeft op één bedrijf. Daarnaast zijn er ook nog verschillende processen met chemische reacties, waarbij koolstofhoudende producten, die doorgaans niet als brandstof worden gerekend, tot CO2 worden geoxideerd. Dergelijke procesemissies komen voor in de chemische industrie

35

(productie van ethyleenoxide, acrylzuur, cyclohexanon, synthetische soda), in de sector minerale niet-metaal producten, bij de ontzwaveling van rookgassen, bij fakkels in de chemische industrie en bij de raffinaderijen. In de CRF tabellen voor 2003 wordt voor deze categorieën een emissie vermeld van 1 895 kton CO2 . 45 % hiervan wordt verklaard door de productie van ammoniak. De rest is verspreid over andere processen.

4.4 4.4.1

Resultaten Energieprognoses volgens het BAU scenario

4.4.1.1 Brandstoffen De evolutie van het brandstofverbruik in de industrie in de periode 2000-2020 is weergegeven in Tabel 23 (per industrietak) en Tabel 24 (totaal voor de industrie). De resultaten per industrietak (Tabel 23) zijn exclusief de aardgas besparingen door openbare dienstverplichting van de netbeheerders (paragraaf 4.2.2) aangezien deze besparingen niet sectoraal opgesplitst zijn. In Tabel 24 is deze besparingsmaatregel wel mee opgenomen. Volgens deze inschattingen stijgt het brandstofverbruik van de industrie tegen 2012 met 3 546 TJ t.o.v. 2000 (d.i. een procentuele stijging van 1,3 %). In de periode 2013-2020 daalt het brandstofverbruik met 5 699 TJ. 4.4.1.2 Elektriciteit De evolutie van het elektriciteitsverbruik in de industrie in de periode 2000-2020 is weergegeven in Tabel 25. Het elektriciteitsverbruik stijgt tegen 2012 met 7 217 TJ t.o.v. 2000 (d.i. een procentuele stijging van 7 %). In de periode 2013-2020 stijgt het elektriciteitsverbruik met 4 522 TJ. 4.4.2

CO2 emissieprognose volgens het BAU scenario

De CO2 emissies van de industrie (brandstofverbruik) volgens het BAU scenario tijdens de periode 2000-2020 zijn weergegeven in Tabel 26. Volgens deze inschattingen stijgen de CO2 emissies van de industrie tegen 2012 met 250 kton t.o.v. 2000 (d.i. een procentuele stijging van 1,6 %). In de periode 2013-2020 dalen de emissies met 332 kton.

36

Tabel 23: Brandstofverbruik in de industrie per industrietak en brandstoftype volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 (exclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders) [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

11 870

9 880

13 528

12 832

12 844

10 047

10 002

9 871

9 720

40

30

40

40

40

40

40

40

39

IJzer en staal Aardgas Lichte stookolie Zware stookolie

250

870

250

250

251

250

249

245

242

Cokes

43 740

44 400

51 334

54 066

54 066

54 066

54 066

54 066

54 066

Steenkool

22 055

17 820

17 730

20 806

22 055

22 055

22 055

22 055

22 055

Cokesovengas

5 440

5 870

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

Hoogovengas

-11 560

-11 160

-13 510

-14 083

-14 083

-14 083

--14 083

--14 083

-14 083

Totaal

67 600

67 620

77 889

80601

80612

77814

77769

77634

77478

Non-Ferro Aardgas

2 210

2 520

2 168

2 202

2 260

2 289

2 374

2 391

2 097

Lpg

140

10

140

140

140

140

140

141

143

Lichte stookolie

390

130

402

409

415

421

428

431

437

Zware stookolie

686

1 195

644

650

648

664

718

723

632

Cokes

660

900

695

713

732

751

771

771

771

4 086

4 755

4 049

4 114

4 195

4 266

4 431

4 457

4 079

20 466

Totaal Chemie Aardgas (energetisch)

37 710

40 030

39 139

32 050

29 167

26 617

25 740

23 982

Lichte stookolie

840

920

852

858

865

871

877

879

881

Zware stookolie

6 898

6 583

7 176

5 692

5 291

4 967

4 942

4 621

3 979

80 260

69 990

81 291

90 882

91 012

91 145

91 279

91 430

91 683

125 708

117 523

128 458

129 482

126 335

123 601

122 838

120 912

117 009

Andere brandstoffen EB Totaal

37

Vervolg Tabel 23: Brandstofverbruik in de industrie per industrietak en brandstoftype volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 (exclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

10 340

10 590

9 701

9 427

9 120

8 979

8 880

9 057

9 370

Minerale niet metaal Aardgas Lichte stookolie

370

540

355

347

340

333

326

332

343

Zware stookolie

1 450

1 590

1 359

1 320

1 276

1 256

1 242

1 266

1 310

Steenkool

50

100

46

44

43

41

39

40

41

430

390

430

390

430

390

430

439

453

LPG

30

20

30

30

30

30

30

31

32

Andere petr.

30

0

30

30

30

30

30

31

32

Cokes

20

30

20

20

20

20

20

20

21

Andere brandstoffen

60

0

60

60

60

60

60

61

63

12 780

13 260

12 031

11 668

11 348

11 139

11 056

11 277

11 665

Petroleumcokes

Totaal Voeding Aardgas

10 740

10 870

10 746

10 607

10 443

10 096

9 949

9 891

11 058

Lichte stookolie

1 090

1 289

1 109

1 118

1 127

1 137

1 147

1 151

1 158

Zware stookolie

3 686

6 654

3 706

3 667

3 621

3 512

3 472

3 452

3 853 61

Steenkool

60

0

60

60

60

60

60

60

Biogas

20

100

21

21

21

22

22

22

22

LPG

100

150

100

100

100

100

100

100

101

Cokes

170

160

170

170

170

170

170

171

172

15 866

19 223

15 911

15 743

15 542

15 097

14 920

14 848

16 425

Totaal Textiel en kleding Aardgas

8 720

7 610

8 652

8 447

8 202

7 974

7 809

7 824

7 868

Lichte stookolie

470

640

476

479

481

484

487

487

487

Zware stookolie

810

430

804

784

761

740

725

726

730

50

50

50

50

50

50

50

50

50

10 050

8 730

9 981

9 760

9 495

9 249

9 071

9 088

9 135

LPG Totaal

38

Vervolg Tabel 23: Brandstofverbruik in de industrie per industrietak en brandstoftype volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 (exclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

4 480

4 270

4 371

4 353

4 404

4 707

5 027

4 949

3 997

Lichte stookolie

130

150

141

146

152

159

165

163

160

Zware stookolie

80

10

78

77

78

83

88

82

58

Biogas

50

80

58

63

68

74

80

80

80

LPG

10

10

10

10

10

10

10

10

10

Papier en uitgeverijen Aardgas

Kolen

0

160

0

0

0

0

0

0

0

4 750

4 680

4 658

4 650

4 712

5 032

5 371

5 284

4 305

8 480

7 670

8 886

8 620

8 682

8 973

9 147

9 032

8 843

Lichte stookolie

954

688

952

951

950

949

948

936

917

Zware stookolie

170

218

81

73

71

74

74

73

71

80

50

80

80

80

80

80

79

77

110

100

110

110

110

110

110

109

106

9 794

8 726

10 110

9 834

9 893

10 185

10 358

10 228

10 015

Aardgas

9 180

8 570

9 033

8 968

8 864

8 460

8 067

7 869

7 901

Lichte stookolie

1 790

1 838

1 790

1 790

1 790

1 790

1 790

1 767

1 729

Zware stookolie

1 890

1 260

1 967

2 008

2 043

2 017

1 991

1 946

1 945

LPG

2 360

2 560

2 360

2 360

2 360

2 360

2 360

2 329

2 279

900

340

900

900

900

900

900

900

900

16 120

14 568

16 050

16 026

15 957

15 527

15 108

14 811

14 754

266 754

259 085

279 136

281877

278089

271909

270922

268538

264866

Totaal Metaalverwerking Aardgas

LPG Cokes Totaal Andere industrie

Hernieuwbare Totaal TOTAAL INDUSTRIE

39

Tabel 24: Brandstofverbruik van de industrie volgens het BAU scenario tijdens de periode 2000-2020 (inclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders) [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

103 730

102 010

106 153

97 365

93 772

87 859

86 639

84 865

81 319

LPG

2 770

2 850

2 770

2 770

2 770

2 770

2 770

2 740

2 692

Cokesovengas

5 440

5 870

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

5 440

Lichte stookolie

6 074

6 225

6 116

6 137

6 160

6 183

6 207

6 185

6 151

Zware stookolie

15 920

18 810

16 064

14 522

14 040

13 562

13 501

13 136

12 821

Steenkool

17 930

17 990

20 912

22 159

22 157

22 156

22 154

22 155

22 157

Cokes

Aardgas

44 700

45 590

52 329

55 079

55 098

55 117

55 136

55 136

55 136

Biobrandstof

970

520

979

984

990

996

1 002

1 002

1 002

Petroleumcokes

430

390

430

390

430

390

430

439

453

80 350

69 990

81 381

90 972

91 102

91 235

91 369

91 522

91 778

Andere brandstoffen Hoogovengas Totaal

-11 560

-11 160

-13 510

-14 083

-14 083

-14 083

-14 083

-14 083

-14 083

266 754

259 085

279 065

281735

277876

271625

270566

268182

264510

Tabel 25: Elektriciteitsverbruik van de industrie volgens het BAU scenario tijdens de periode 2000-2020 (inclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders) [TJ] Elektriciteit

40

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

106 085

100 376

103 795

106 003

106 563

110 257

113 302

114 981

117 825

Tabel 26: CO2 emissies van de industrie (brandstofverbruik) volgens het BAU scenario tijdens de periode 2000-2020 (inclusief aardgasbesparing openbare dienstverplichtingen van de netbeheerders) [kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas

5 790

5 694

5 925

5 427

5 222

4 888

4 816

4 717

4 519

LPG

173

178

173

173

173

173

173

171

168

Cokesovengas

258

278

258

258

258

258

258

258

258 451

Lichte stookolie

445

456

448

450

452

453

455

454

Zware stookolie

1 219

1 441

1 230

1 112

1 075

1 039

1 034

1 006

982

Steenkool

1 662

1 668

1 939

2 054

2 054

2 054

2 054

2 054

2 054

Cokes

4 738

4 833

5 547

5 838

5 840

5 842

5 844

5 844

5 844

Biobrandstof Petroleumcokes Andere brandstoffen Hoogovengas Totaal

0

0

0

0

0

0

0

0

0

43

39

43

39

43

39

43

44

45

4 531

3 947

4 589

5 130

5 137

5 145

5 152

5 161

5 175

-2 982

-2 879

-3 485

-3 633

-3 633

-3 633

-3 633

-3 633

-3 633

15 878

15 655

16 667

16 856

16 634

16 274

16 217

16 076

15 864

41

5

RESIDENTIËLE SECTOR

5.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de energie- en CO2 emissieprognoses voor de residentiële sector (d.i. de huishoudens) in het BAU scenario uitgewerkt.

5.2


In het BAU scenario wordt de invloed van beleidsmaatregelen geëvalueerd, dit in tegenstelling tot het REF scenario waar er geen rekening wordt gehouden met beleidsmaatregelen op het vlak van klimaat, lucht en energie geïmplementeerd na eind 2001. Het belangrijkste verschil tussen het BAU scenario en het referentiescenario voor de residentiële sector is de grotere implementatiegraad van isolerende en andere energiebesparende ingrepen in nieuwbouw en bestaande woningen. Voor het inschatten van het effect van deze ingrepen wordt rekening gehouden met de invoering van de Energieprestatieregelgeving (EPB-eisen) vanaf 2006 en met de Europese richtlijn betreffende de efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten, waaraan wat de bijdrage van de huishoudens betreft, tegemoetgekomen zal worden door ondermeer de belastingsvermindering van bepaalde REG-investeringen, de premies in het kader van de REG-openbaredienstverplichtingen van de netbeheerders,… . Deze beleidsmaatregelen worden hieronder toegelicht. Het was ook de bedoeling om in de mate van het mogelijke rekening te houden met de impact van de NEC Richtlijn [2]. Voor de residentiële sector was hiervoor echter geen informatie voorhanden. 5.2.1

Energieprestatieregelgeving (EPB-eisen) [16]

Vanaf 1 januari 2006 worden eisen opgelegd aan de energieprestaties en het binnenklimaat van woningen die nieuw gebouwd of vergund (ingrijpend) verbouwd worden. Dit is een verstrenging en uitbreiding van de vroegere thermische isolatie-eisen (K55-reglementering) voor de woongebouwen in Vlaanderen. Vanaf 2006 zal de invoering van de Energieprestatieregelgeving vooral een grote invloed hebben op het energieverbruik voor verwarming, zowel voor de nieuwbouwwoningen als voor vergunde gerenoveerde woningen. 5.2.2

Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie van de eindvraag naar energie en energiediensten [17], [18]

In deze studie werd rekening gehouden met het ontwerp van deze richtlijn van december 2003. Volgens dit ontwerp dienden de de lidstaten in de periode 2007-2012 een primaire energiebesparing te realiseren die gelijk is aan 6 % van het gemiddelde primaire energieverbruik van de periode van 6 jaar vóór de implementatie van de richtlijn. Deze periode van 6 jaar komt overeen met de meest recente periode waarvoor officiële data rond primair energieverbruik voorhanden zijn. Het voorstel van richtlijn was van toepassing op 43

het totale primaire energieverbruik van de residentiële sector, het verkeer, de tertiaire sector, de landen tuinbouw en de industriële activiteiten waarop de IPPC-richtlijn en de richtlijn met betrekking tot verhandelbare emissierechten niet van toepassing zijn. Inmiddels is een gewijzigde versie van de richtlijn goedgekeurd en gepubliceerd. De doelstelling is nu een primaire energiebesparing van 9 % t.o.v. het gemiddeld jaarlijks finaal energiegebruik van de laatste 5 jaar (vóór implementatie van de richtlijn) waarvoor energiegegevens beschikbaar zijn11. Deze energiebesparing is te realiseren in een periode van 9 jaar. Vereenvoudigd komt dit neer op een constant jaarlijks besparingsdoel van 1 % van het gemiddeld finaal verbruik van deze laatste 5 jaar. In deze studie wordt de bijdrage van de huishoudens tot de ontwerprichtlijn van december 2003 gelijkgesteld aan 6% primaire energiebesparing over 2007-2012 ten opzichte van het gemiddeld primair verbruik tussen 2000 en 2005. Er wordt verondersteld dat deze doelstelling kan worden gehaald met de huidige energiebeleidsmaatregelen. Deze maatregelen worden niet afzonderlijk doorgerekend (enkel de primaire energiebesparingsdoelstelling van 6% in kader van de richtlijn wordt doorgerekend). De belangrijke maatregelen zijn : ▪ REG-openbare dienstverplichtingen voor de netbeheerders [13], [14] Sinds 2003 zijn de Vlaamse elektriciteitsdistributienetbeheerders verplicht om een primaire energiebesparing te realiseren bij hun afnemers, onder andere door financiële ondersteuning van een aantal energiebesparende maatregelen. ▪ Belastingsvermindering voor energiebesparende investeringen Voor het inkomstenjaar 2003 en 2004 geldt een belastingsvermindering van 15-40 % van de REG-investeringskosten met een maximum van 500 euro, niet geïndexeerd. Vanaf het inkomstenjaar 2005 is de belastingsvermindering 40 % voor alle in aanmerking komende REG-investeringen en geldt een verhoogd plafond (600 euro, niet geïndexeerd) voor bestaande woningen. Vanaf het inkomstenjaar 2006 geldt een plafond van 1000 euro (niet geïndexeerd) voor zowel nieuwe als bestaande woningen. Dit geldt voor: de vervanging van oude stookketels, installatie van zonneboiler, installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen, plaatsing van hoogrendementsbeglazing, plaatsing van dakisolatie, plaatsing van thermostatische kranen of kamerthermostaat met tijdsinschakeling, uitvoering van energieaudit, plaatsing van warmtepomp (vanaf inkomstenjaar 2004).

11

De implementatie van de Richtlijn wordt verwacht in 2008, zodat deze periode van 5 jaar voor Vlaanderen dan 2002-2006 bestrijkt.

44

5.3

Methodologie en aannames

5.3.1

Inleiding

Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de residentiële sector volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames. Voor het berekenen van de energieprognoses volgens het BAU scenario in de residentiële sector is de periode 2000-2020 verdeeld in 2 perioden: - 2000-2012 (wat overeenstemt met de periode van het REF scenario) (paragraaf 5.3.2); - 2013-2020 (paragraaf 5.3.3). 5.3.2

Energieprognose BAU scenario 2000-2012

5.3.2.1 Algemeen In deze paragraaf wordt de methodologie besproken die gevolgd is voor de energieprognoses volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2012. Hierbij zijn alle cijfers, veronderstellingen enzovoort in detail neergeschreven. De berekening van het energieverbruik voor de periode 2000-2012 is verdeeld in: -

Energieverbruik voor verwarming en SWW van nieuwbouwwoningen Hiervoor gebruiken we dezelfde methodologie als in het REF scenario welke gebaseerd is op het verwachte E-peil voor nieuwe woningen en appartementen. Het E-peil geeft de globale energetische prestatie weer, uitgedrukt door de verhouding van het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik tot een referentiewaarde. De gebruikte methodologie wordt verder toegelicht in paragraaf 5.3.2.2.

-

Energieverbruik voor verwarming en SWW van bestaande woningen Dit is gebaseerd op het voorstel tot Europese richtlijn over energie-efficiëntie en energiediensten van december 2003. Er wordt aangenomen dat de procentuele doelstelling van de ontwerprichtlijn ook van toepassing is in de huishoudelijke sector en behaald zal worden via het huidig energiebeleid. Het energieverbruik volgens het BAU scenario in 2007 tot en met 2012 wordt berekend op basis van het energieverbruik volgens het “REF scenario zonder autonome energie-efficiëntie evolutie” [1] in deze periode en het te besparen energieverbruik (= 6 % van het gemiddelde primair energieverbruik van 2000-2005). De gebruikte methodologie wordt verder toegelicht in paragraaf 5.3.2.3..

-

Elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting van het totale woningenpark Het elektriciteitsverbruik wordt berekend op basis van dezelfde methode als het energieverbruik voor verwarming en SWW van bestaande woningen.

Omdat de samenstelling van het woningenpark een belangrijke factor is voor het berekenen van het energieverbruik van de residentiële sector, wordt in Tabel 27 een overzicht gegeven

45

van de inschattingen van de belangrijkste demografische gegevens tijdens de periode 20002020. Deze zijn vanzelfsprekend onafhankelijk van enige maatregelen vanwege de overheid inzake energiebesparing, en zijn dus identiek aan de veronderstellingen voor het REF scenario. Tabel 27: Verwachtingen ten aanzien van de demografische gegevens in Vlaanderen in de periode 2000-2020 [5], [6], 19], [20] aantal Huishoudens personen per huishouden woningen (totaal woningenpark) gesloopte woningen nieuwbouwwoningen

2000

2005

2010

2015

2020

2 391 694 2,45 2 404 398 2 241

2 480 901 2,39 2 498 450 2 241 19 952

2 572 945 2,33 2 597 266 2 241 17 284

2 635 607 2,29 2 665 57 2 241 15 666

2 687 256 2,26 2 723 347 2 241 13 454

5.3.2.2 Het energieverbruik voor verwarming en SWW van nieuwbouwwoningen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2012 Het energieverbruik in nieuwbouwwoningen is, analoog aan het REF scenario, berekend op basis van volgende elementen: - aantal nieuwbouwwoningen (zie vorige paragraaf) - E-peil van 100 voor eengezinswoningen en appartementen [16] - brandstofmix van nieuwbouwwoningen (eigen berekeningen) In vergelijking met de berekening in het REF scenario is enkel het E-peil van nieuwbouwwoningen gewijzigd in het BAU scenario. Het aantal nieuwbouwwoningen en de verdeling tussen de verschillende types woningen (open/half open/gesloten/appartement) blijven gelijk. De brandstofmix wordt ook hetzelfde verondersteld. Vermits het aandeel van aardgas tegen 2010 in het REF scenario reeds erg hoog is ingeschat (zie Tabel 28), wordt niet verwacht dat dit aandeel in een BAU scenario nog verder gaat toenemen. Tabel 28: Verdeling van brandstoffen over nieuwe woningen in 2010 % Appartement Open bebouwing Half open bebouwing Gesloten bebouwing

Stookolie

Aardgas

6% 19% 8% 8%

94% 81% 92% 92%

Vanaf 2006 treedt de energieprestatieregelgeving in voege en wordt aan nieuwbouwwoningen een E-peil van 100 opgelegd. In deze studie gaan we ervan uit dat het E-peil van nieuwbouwwoningen tot 2006 hetzelfde blijft als in het REF scenario, maar dat vanaf 2006 alle nieuwbouwwoningen voldoen aan de EPB-eisen en dus een E-peil van 100 halen. Tabel 29 geeft een overzicht van de gegevens die gebruikt zijn voor het berekenen van het energieverbruik voor verwarming en SWW van nieuwbouwwoningen.

46

Tabel 29: Overzicht van gegevens voor berekening energieverbruik nieuwbouwwoningen 2002

2004

2006

2008

2010

2012

nieuwbouw eengezinswoningen aantal 14 331 E-peil 140,00 percentage aardgas 67,6 percentage stookolie 32,4

15 105 136,25 72,2 27,8

11 477 100,00 76,8 23,2

10 429 100,00 81,4 18,6

9 852 100,00 86 14

8 820 100,00 86 14

8 658 100,00 94 6

7 868 100,00 94 6

7 432 100,00 94 6

6 654 100,00 94 6

nieuwbouw woningen in appartementsgebouw aantal 10 811 11 395 E-peil 135,00 131,25 percentage aardgas 94 94 percentage stookolie 6 6

Bij deze tabel moet worden opgemerkt dat in deze studie de E-peil eis worden opgelegd aan een appartementsgebouw in zijn geheel en niet aan de individuele woningen in dat appartementsgebouw. In de energieprestatieregelgeving is de eis van het E-peil echter van toepassing voor elke individuele wooneenheid. Voor de verdere berekening van het energieverbruik is gerekend met een gemiddelde van 8,73 woningen per appartementsgebouw. Het energieverbruik dat gerelateerd wordt aan de verschillende E-peil waarden, is berekend op basis van een jaar met 1919 graaddagen. Hierop is een correctie toegepast volgens 1900 graaddagen. 5.3.2.3 Het energieverbruik voor verwarming en SWW van de bestaande woningen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2012 Om het energieverbruik voor verwarming en SWW van het bestaande woningenpark in kaart te brengen, is ervoor gekozen om uit te gaan van het voorstel tot Europese richtlijn inzake energie-efficiëntie en energiediensten van december 2003. Dit voorstel omhelst idealiter alle huidige energiebesparende beleidsmaatregelen en kan beschouwd worden als doelstelling die zeker moet gehaald worden. Nadeel van deze benadering is wel dat op deze manier uitgegaan wordt van een doelstelling en dat dit misschien niet overeenkomt met de realiteit. Eén van de doelstellingen van de ontwerprichtlijn in de periode 2007-2012 is een besparing van het gezamenlijke primaire energieverbruik van het verkeer, de residentiële sector, de landen tuinbouw en de tertiaire sector en de industriële installaties die niet onder het toepassingsgebied van de VER-richtlijn vallen. Deze besparing is gelijk aan 6 % (1 % per jaar) van het gemiddeld primair energieverbruik in de meest recente periode van 6 jaar voorafgaand aan de periode 2006-2012. Er wordt verondersteld dat de besparing die gerealiseerd wordt in de residentiële sector ook 6 % moet zijn. We vertrekken van het ‘REF scenario zonder autonome energie-efficiëntie evolutie’. Voor het berekenen van de energiebesparing is het gemiddeld primair energieverbruik volgens het REF scenario voor de jaren 2000 tot en met 2005 berekend. Vervolgens is

47

volgende berekening uitgevoerd om te komen tot het energieverbruik volgens het BAU scenario: E-verbruik BAU 2012 = E-verbruik REF 2012 – 6 % van gemiddeld E-verbruik "REF scenario 2000-2005” E-verbruik BAU 2010 = E-verbruik REF 2010 – 4 % van gemiddeld E-verbruik " REF 2000-2005” E-verbruik BAU 2008 = E-verbruik REF 2008 – 2 % van gemiddeld E-verbruik " REF 2000-2005”

We gaan ervan uit dat na 2006 (beginjaar 2007) de energiebesparing jaarlijks toeneemt met 1 % (absolute waarde). Het energieverbruik in 2000 en 2002 is reeds gekend uit de energiebalans. Het energieverbruik in 2004 en 2006 wordt berekend op basis van een interpolatie van het energieverbruik in 2000 en 2007 volgens het BAU scenario. Voor de verdeling van het totaal energieverbruik over de verschillende brandstoffen worden de aannames van het REF scenario overgenomen. Vermits de Vlaamse Regering in het regeerakkoord 2004-2009 de doelstelling heeft neergeschreven om de aardgasnetten in woongebieden versneld uit te breiden tot een aansluitbaarheidsgraad van 95 % in 2010 en de Vlaamse Regering op 1 oktober 2004 akte heeft genomen van het voorstel van de administratie om de kostenefficiëntie van maatregelen te onderzoeken om de aansluitingsgraad van woningen op aardgas te verhogen, zijn enkele bijkomende berekeningen inzake brandstofswitch van elektriciteit/steenkool en stookolie naar aardgas doorgevoerd: - brandstofswitch van elektriciteit naar aardgas: 60 % tegen 2012 t.o.v. 2000 (aannames CO2/REG-plan 1999) - brandstofswitch van steenkool naar aardgas: 60 % tegen 2012 t.o.v. 2000 (aannames CO2/REG-plan 1999) - brandstofswitch van stookolie naar aardgas: 10 % in 2010 t.o.v. 2000 (1 % jaarlijks) 5.3.2.4 Het elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting van het volledige woningpark volgens het BAU scenario in de periode 2000-2012 Voor de inschatting van het elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting baseren we ons op het voorstel van Europese richtlijn inzake energie-efficiëntie en energiediensten van december 2003. Deze richtlijn formuleert doelstellingen over de besparing van primaire energie. Hierin is het elektriciteitsverbruik van toestellen immers mee opgenomen. De REG-resultaatsverplichting voor netbeheerders is een belangrijke Vlaamse beleidsmaatregel die zal bijdragen tot de invulling van de Europese richtlijn en die zowel betrekking heeft op brandstoffenbesparing als elektriciteitsbesparing. We gaan opnieuw uit van de resultaten van het REF scenario zonder autonome energie-efficiëntie evolutie

48

5.3.3

Energieprognose BAU scenario 2013-2020

5.3.3.1 Algemeen In deze paragraaf wordt de methodologie besproken die gevolgd is voor de energieprognoses volgens het BAU scenario voor de periode 2013-2020. Hierbij zijn alle cijfers, veronderstellingen enzovoort in detail neergeschreven. Het energieverbruik voor de periode 2013-2020 is op een andere manier berekend dan voor de periode 2000-2012 omdat de eerste versie van de Europese richtlijn over energieefficiëntie en energiediensten slechts betrekking heeft op de periode tot 2012. De berekening van het energieverbruik voor de periode 2013-2020 is verdeeld in: -

Energieverbruik voor verwarming en SWW van het totale woningenpark Op basis van het berekende energieverbruik tussen 2007-2012 en de evolutie van het woningenpark in deze periode wordt het gemiddelde energieverbruik per woning berekend tussen 2007-2012. De trend die deze indicator volgt wordt geëxtrapoleerd tot 2020. In combinatie met de verwachtingen ten aanzien van het woningenpark kan op deze manier het energieverbruik voor verwarming en SWW tot 2020 berekend worden. De gebruikte methodologie wordt verder toegelicht in paragraaf 5.3.3.2.

-

Elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting van het totale woningenpark Hiervoor wordt dezelfde methode gevolgd als voor de berekening van het energieverbruik voor verwarming. De trend die de indicator “elektriciteitsverbruik per woning” volgt in de periode 2007-2012 is doorgetrokken tot 2020.

5.3.3.2 Het energieverbruik voor verwarming en SWW van het volledige woningenpark volgens het BAU scenario in de periode 2013-2020 Tabel 30 geeft het gemiddelde energieverbruik per woning voor verwarming weer voor de periode 2000-2020. De waarden voor 2000-2012 zijn berekend op basis van de energieprognoses zoals die zijn beschreven in voorgaande paragraaf, vanaf 2013 zijn dit geëxtrapoleerde waarden. Voor de periode 2013-2020 wordt verondersteld dat de trend ten aanzien van het energieverbruik voor verwarming per woning vanaf 2007 tot 2012 zich verder zet tot 2020 (d.i. een lineaire daling met ongeveer 1 % per jaar). Het is niet relevant om het gemiddelde energieverbruik voor verwarming per woning op te splitsen in bestaande woningen en nieuwbouwwoningen. Dit zou geen realistische waarden weergeven omdat beide berekeningen met verschillende methodes zijn gebeurd. Bij deze indicator is het belangrijk te vermelden dat het gaat om een gemiddelde over het volledige park. Het geeft de verhouding weer tussen het totale energieverbruik van het totale woningenpark en het aantal woningen. Deze indicator is met andere woorden beïnvloed door de verhouding nieuwbouwwoningen/bestaande woningen, de invoering van de EPBregelgeving, besparende maatregelen in bestaande woningen enzovoort.

49

Tabel 30 Evolutie van de indicator “gemiddeld energieverbruik voor verwarming en SWW per woning” GJ gem. verbruik / woning

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

83,4

83,3

89,6

92,0

91,5

88,5

85,5

81,4

78,3

Op basis van het verwachte woningenpark (zie Tabel 27) en het gemiddeld energieverbruik per woning, werd het totale energieverbruik voor verwarming en SWW berekend. De verdeling over de verschillende brandstoffen is gebeurd op basis van de trend hiervan tijdens de periode 2000-2012. In het regeerakkoord 2004-2009 is een doelstelling voor de aansluitbaarheidsgraad van aardgas in woongebieden van 100 % in 2020 opgenomen, maar er wordt verondersteld dat deze in de doortrekking van de trend zit. 5.3.3.3 Het elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting van het volledige woningpark volgens het BAU scenario in de periode 2013-2020 Voor het elektriciteitsgebruik wordt dezelfde logica toegepast. De waargenomen trend in het verbruik per woning wordt doorgetrokken tot 2020. Het betreft hier echter een afgezwakte stijging. GJ gem. verbruik / woning

50

2000

2005

2010

2015

2020

12,0

14,6

15,4

16,4

16,7

5.4 5.4.1

Resultaten Energieprognoses voor verwarming en SWW volgens het BAU scenario

5.4.1.1 Brandstoffen Het brandstofverbruik voor verwarming en SWW in de residentiële sector volgens het BAU scenario, opgesplitst per brandstof, is weergegeven in Tabel 31. In Tabel 31 geven we ook het totaal brandstofverbruik na correctie voor de hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5). Tabel 31: brandstofverbruik voor verwarming en SWW in de residentiële sector volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2020 [TJ]

2000

Bestaande woningen Aardgas 83 103 Stookolie 100 341 Hout 4 388 Steenkool 2 647 LPG 2 907 Totaal 193 385

2002

83 98 3 2 1 189

Nieuwbouw woningen Aardgas Stookolie Totaal

610 588 500 700 200 598

2004

93 100 4 2 3 203

207 502 564 119 028 419

2006

98 100 4 1 3 208

389 452 652 855 088 437

2008

101 98 4 1 3 209

432 287 646 592 090 047

2010

102 94 4 1 3 205

205 140 547 328 032 252

2012

100 92 4 1 2 201

2015

2020

841 130 447 064 975 456

4 990 1 912 6 902

10 862 3 778 14 640

14 759 4 786 19 546

17 945 5 427 23 372

21 200 5 922 27 122

24 230 6 345 30 575

88 600 100 500 3 500 2 700 1 200 196 500

104 068 104 280 4 564 2 119 3 028 218 059

113 148 105 238 4 652 1 855 3 088 227 982

119 378 103 715 4 646 1 592 3 090 232 420

123 406 100 062 4 547 1 328 3 032 232 374

125 071 98 475 4 447 1 064 2 975 232 031

133 610 90 780 3 724 0 2 328 230 442

140 441 79 926 3 425 0 2 284 226 076

Totaal na correctie voor de hoge energieprijzen 193 385 196 500 218 059 219 645

220 224

219 290

218 928

218 250

215 249

Totaal woningenpark Aardgas 83 103 Stookolie 100 341 Hout 4 388 Steenkool 2 647 LPG 2 907 193 385 Totaal

5.4.1.2 Elektriciteit Het elektriciteitsverbruik voor verwarming en SWW in de residentiële sector volgens het BAU scenario is weergegeven in Tabel 32. Tabel 32: Elektriciteitsverbruik voor verwarming en SWW in de residentiële sector volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2020 [TJ] Elektriciteit

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

7224

7600

5861

5180

4498

3817

3136

2015 2328

2020 2284

51

5.4.2

Prognoses voor elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting volgens het BAU scenario

Het elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting in de residentiële sector volgens het BAU scenario is weergegeven in Tabel 33. Tabel 33: Elektriciteitsverbruik voor toestellen en verlichting in de residentiële sector volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2020 [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Elektriciteit

28894

30735

35833

37330

38744

39900

40640

43613

45350

5.4.3


De energiegerelateerde CO2 emissies voor de residentiële sector volgens het BAU scenario worden berekend op basis van het berekende brandstofverbruik aan de hand van de CO2 emissiefactoren (overeenkomstig de Energiebalans Vlaanderen, zie paragraaf 3.2.2.1). In Tabel 34 geven we de CO2 emissiesprognoses voor de verschillende brandstoffen in de residentiële sector. Tabel 34 toont ook de totale CO2 emissieprognoses na correctie voor de hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5). Tabel 34: CO2 emissies van de residentiële sector volgens het BAU scenario in de periode 20002020 [kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas Stookolie Hout Steenkool LPG Totaal

4 639 7 358

4 946 7 370

5 809 7 647

6 316 7 717

6 664 7 605

6 888 7 338

6 981 7 221

7 458 6 657

7 839 5 861

245 181 12 424

250 75 12 641

196 189 13 841

172 193 14 398

148 193 14 610

123 189 14 538

99 186 14 487

0 145 14 260

0 143 13 843

Totaal na correctie voor de hoge energieprijzen 12 424 12 641 13 841 13 809

13 750

13 632

13 595

13 444

13 127

De CO2 emissies kennen hetzelfde verloop als het energieverbruik.

52

6

TERTIAIRE SECTOR

6.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de energie- en CO2 emissieprognoses voor de tertiaire sector in het BAU scenario uitgewerkt. De tertiaire sector omvat volgende subsectoren: - Handel - Horeca - Kantoren & administratie - Onderwijs - Ziekenhuizen - Maatschappelijke dienstverlening met onderdak - Maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak - Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening.

6.2


In het BAU scenario wordt de invloed van beleidsmaatregelen geëvalueerd, dit in tegenstelling met het REF scenario waar er geen rekening wordt gehouden met beleidsmaatregelenop het vlak van klimaat, lucht en energie geïmplementeerd na eind 2001. Om te komen tot het energieverbruik "BAU" voor elk van de categorieën gebouwen, wordt de energiebesparing ingeschat ten opzichte van het energieverbruik "REF" na implementatie van de hieronder besproken beleidsmaatregelen. De beleidsmaatregelen voor nieuwbouw en vergunde renovatie worden besproken in paragraaf 6.2.1, deze voor bestaande gebouwen in paragraaf 6.2.2. 6.2.1

Beleidsmaatregelen voor nieuwbouw en vergunde renovatie

Voor nieuwbouw en vergunde renovaties wordt het effect van energiebesparende investeringen doorgerekend. Deze investeringen weerspiegelen zo goed mogelijk de eisen die opgenomen zijn in de Energieprestatieregelgeving en de ecologische criteria van de VIPA procedures. In de mate van het mogelijke wordt ook rekening gehouden met de ventilatie-eisen die gesteld worden. De Vlaamse energieprestatieregelgeving geldt vanaf 1 januari 2006. Wij gaan ervan uit dat de impact ervan voelbaar zal zijn vanaf het jaar 2007. De huidige regelgeving is van toepassing op alle gebouwen van de tertiaire sector maar de eisen variëren volgens aard van de werkzaamheden en type gebouw : voor nieuw- en herbouw, grote uitbreiding en grondige renovatie van scholen en kantoren > 3000 m3 geldt het meest uitgebreide eisenpakket : een globaal primair energieprestatiepeil van 100, een isolatiepeil K45, maximale U-waarden voor vensters, muren en daken, minimale ventilatie-eisen. Voor deze werkzaamheden aan andere tertiaire gebouwen en voor vergunningsplichtige verbouwingen aan gebouwen < 3000 m3 gelden thermische isolatie- en ventilatie-eisen [16], [21], [22]. In deze studie wordt ervan uitgegaan dat vergunde renovaties in tertiaire gebouwen steeds ingrijpende renovaties (> 3000 m2) zijn, behalve bij de kantoren en de administratieve

53

gebouwen. In de kantoren en administratieve gebouwen worden ook niet-ingrijpende renovaties beschouwd. In deze studie worden bij nieuwbouw en ingrijpende renovaties REG-investeringen doorgerekend die in alle gebouwen (niet enkel in kantoren en scholen) de eis van een E-peil van 100 zo goed mogelijk weerspiegelen. Verder gaan we ervan uit dat de VIPA12 procedures van toepassing zijn op de ziekenhuizen, de maatschappelijke dienstverlening met onderdak en maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak. We gaan er in deze studie vanuit dat de effecten de VIPA procedures voelbaar zijn vanaf het jaar 2004. Voor deze gebouwen geldt eveneens de energieprestatieregelgeving. Het maatregelpakket bij nieuwbouw volgens de VIPA procedures is strenger dan de Vlaamse energieprestatieregelgeving. In deze studie nemen we aan dat de ecologische criteria van de VIPA procedures minstens in overeenstemming zijn met de eisen van de Vlaamse energieprestatieregelgeving.

6.2.1.1 REG-investeringen bij nieuwbouw en ingrijpende renovaties > 3000 m³ Op basis van de gegevens van de energiebesparingspotentieelstudies [23], [24], [25], [26] die VITO heeft uitgevoerd, wordt de gemiddelde energiebesparing ten opzichte van het toenmalige13 gemiddelde energieverbruik berekend bij toepassing van een aantal geselecteerde energiebesparingsmaatregelen (deze gemiddelde energiebesparing wordt verder aangeduid als E-besparing "E-peil van 100"14). Enkel energiebesparingsmaatregelen die relevant zijn voor het behalen van het E-peil van 100, worden in rekening gebracht. Deze werkwijze biedt geen zekerheid dat het ingeschatte energieverbruik overeenstemt met het E-peil van 100. Omwille van een tekort aan informatie kan echter geen andere werkwijze toegepast worden. Hieronder worden de verschillende relevante energiebesparingsmaatregelen kort besproken: -

-

-

12

gebouwschilmaatregelen overgang van de toenmalige k-waarden naar de k-waarden die opgelegd worden door het energieprestatiebesluit. plaatsen van HR-ketels en condensatieketels nachtverlaging overgang van de toenmalige toepassingsgraad van nachtverlaging naar 100 % nachtverlaging. Deze maatregel is niet voor elk van de subsectoren relevant. SWW-maatregelen (sanitair warm water) overgang van de toenmalige toepassingsgraad van spaardouchekoppen en doorstroombegrenzers naar 100 % toepassing van deze maatregelen. Deze maatregelen zijn niet voor elk van de subsectoren relevant.

Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden Het jaar van verbruik waarop de potentieelstudies betrekking hebben 14 Het Epeil van een niet-woongebouw geeft het karakteristiek jaarlijks primair energiegebruik van dit gebouw, rekening houdend met het brandstofverbruik voor verwarming en SWW en het elektriciteitsverbruik voor verlichting. Volgens de energieprestatieregelgeving mag het Epeil van nieuwe gebouwen en van gebouwen (> 3 000 m3) die ingrijpend gerenoveerd worden vanaf 2006 maximaal 100 zijn. De berekeningswijze van het Epeil van niet-woongebouwen wordt vastgelegd via de Vlaamse energieprestatieregelgeving. 13

54

-

-

-

warmteterugwinning (WTW) van ventilatielucht overgang van de toenmalige toepassingsgraad van WTW naar een 75 % toepassing ervan. Deze maatregel is niet voor elk van de subsectoren relevant. energiezuinige verlichting, daglichtafhankelijke verlichting en aanwezigheidsdetectie overgang van de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregelen naar een verhoogde toepassingsgraad ervan (voor energiezuinige verlichting geldt 100 %, voor de andere maatregelen een lagere toepassingsgraad). Toepassing van deze maatregelen hangt alweer af van de subsector in kwestie. plaatsen van zonwering.

6.2.1.2 REG-investeringen bij overige vergunde renovatie Deze REG-investeringen werden enkel doorgerekend bij kantoren en administratieve gebouwen. Hier wordt enkel rekening gehouden met de energiebesparing tengevolge van de gebouwschilmaatregelen (deze gemiddelde energiebesparing wordt verder aangeduid als Ebesparing "isolatie"), omdat deze gebouwen enkel aan isolatienormen moeten voldoen.

6.2.2

Beleidsmaatregelen voor bestaande gebouwen

Voor de bestaande gebouwen wordt enkel de impact van de REGopenbaredienstverplichtingen van de netbeheerders doorgerekend. De openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders zijn van toepassing sinds 1 januari 2003. Er wordt van uitgegaan dat deze beleidsmaatregel tot en met 2012 blijft gelden. De impact is onmiddellijk voelbaar.

6.3 6.3.1


Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de tertiaire sector volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames. Het energieverbruik in het BAU scenario wordt afgeleid van het energieverbruik in het REF scenario. Het REF scenario werd oorspronkelijk slechts tot en met 2012 ingeschat. Daarom hebben we de prognoses eerst uitgebreid tot en met 2020. Het referentiescenario is een worst case scenario. We hebben het gemiddelde energieverbruik in 2002 geëxtrapoleerd naar 2020 enkel op basis van de veronderstelde toename of afname in activiteit. Er wordt geen rekening gehouden met een autonome verbetering van de energie-efficiëntie in deze periode. Bij de inschatting van het energieverbruik volgens het REF scenario is geen onderscheid gemaakt tussen het energieverbruik van nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovatie en andere bestaande gebouwen.

55

Voor de berekening van het BAU scenario maken we eerst een aparte inschatting van het energieverbruik van nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovatie en andere bestaande gebouwen. Het energieverbruik volgens het BAU scenario wordt dus als volgt bepaald: E-verbruik "BAU" totaal = E-verbruik "BAU" nieuwbouw & ingrijpende renovatie + E-verbruik "BAU" overige vergunde renovatie + E-verbruik "BAU" bestaande gebouwen

In volgende paragrafen worden de methodologische stappen verder toegelicht: - Verdeling van het jaarlijks energieverbruik uit het REF scenario over nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovaties en bestaande gebouwen (paragraaf 6.3.2) - Energieprognoses voor nieuwbouw & ingrijpende renovatie overige vergunde renovatie (paragraaf 6.3.3) - Energieprognoses voor bestaande gebouwen (paragraaf 6.3.4) 6.3.2

Verdeling van het jaarlijks energieverbruik over nieuwbouw & ingrijpende renovatie, overige vergunde renovaties en bestaande gebouwen

6.3.2.1 Energieverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie en "REF" overige vergunde renovatie Het energieverbruik "REF" van nieuwbouw & ingrijpende renovatie wordt enerzijds ingeschat op basis van informatie over de jaarlijkse toename van de beschikbare oppervlakte van het gebouwenpark tengevolge van nieuwbouwactiviteiten. Anderzijds wordt ook een inschatting gemaakt van de gemiddelde oppervlakte van het gebouwenpark dat jaarlijks gerenoveerd wordt. Voor alle subsectoren wordt de vergunde renovatie gelijkgesteld aan ingrijpende renovatie, behalve voor de subsector kantoren en administratie. Voor deze subsector wordt de vergunde renovatie opgedeeld in ingrijpende renovatie en overige vergunde renovatie. Er wordt een verschillende benadering gevolgd voor subsectoren met een duidelijke groei in de activiteiten, en subsectoren waarvan de activiteiten nauwelijks of niet groeien. Voor subsectoren met een duidelijke groei in de activiteiten In het geval van subsectoren met een duidelijke groei in de activiteiten (de horeca, kantoren en administratie, maatschappelijke dienstverlening met of zonder onderdak, andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening) wordt ervan uitgegaan dat de jaarlijkse toename van de beschikbare oppervlakte van het gebouwenpark gelijk is aan de jaarlijkse toename van de activiteit: E-verbruik "REF" nieuwbouw

jaar n

= E-verbruik "REF" jaar n - E-verbruik "REF" jaar n – 1

Het energieverbruik wordt gecorrigeerd naar het aantal graaddagen (1900). Voor deze subsectoren was het nodig om daarnaast een inschatting te maken van de gemiddelde jaarlijkse oppervlakte ingrijpende renovaties. Voor de bepaling van het aandeel van het energieverbruik "REF" ingrijpende renovatie op het totale energieverbruik "REF" 56

schatten we het aandeel beschikbare gerenoveerde oppervlakte (wordt verder aangeduid als % ingrijpende renovatie) ten opzichte van de totale beschikbare oppervlakte in 2002 in, ondermeer op basis van gegevens van de bouwvergunningen [29]: Jaarlijks E-verbruik "REF" ingrijpende renovatie = % ingrijpende renovatie (E-verbruik 2002)

Het energieverbruik wordt gecorrigeerd naar het aantal graaddagen (1900). Voor alle subsectoren wordt het aandeel beschikbare gerenoveerde oppervlakte gelijkgesteld aan ingrijpende renovatie, behalve voor kantoren en administratie. Een vergunde renovatie in gebouwen van de tertiaire sector is meestal een ingrijpende renovatie. Voor kantoren & administratie maken we een uitzondering omdat de beschikbare gegevens aangeven dat voor een relatief groot % van de kantooroppervlakte in 2002 een vergunning is toegekend voor renovatie. Het energieverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie volgt uit voorgaande berekeningen: E-verbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie jaar n = E-verbruik "REF" nieuwbouw Jaarlijks E-verbruik "REF" ingrijpende renovatie

jaar n

+

De aannames voor het % ingrijpende renovaties ten opzichte van het energieverbruik in 2002 worden weergegeven in Tabel 35. Deze percentages kunnen evengoed geïnterpreteerd worden als het % energieverbruik van gebouwen onderhevig aan ingrijpende renovatie ten opzichte van het totale energieverbruik van de subsector in 2002. Tabel 35: % energieverbruik ingrijpende renovatie t.o.v. het energieverbruik in 2002 voor de verschillende sectoren Subsector Horeca Kantoren & administratie Maatschappelijke dienstverlening met onderdak Maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak Andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening

% energieverbruik ingrijpende renovaties t.o.v. het energieverbruik in 2002 1,8% 1,8% 2% 1,8% 1,8%

In het geval van de kantoren & administratie gaan we ervan uit dat jaarlijks 5 % van de beschikbare oppervlakte gerenoveerd wordt via een vergunde renovatie. Op basis van de studie rond de toekomstige ruimtevraag van kantoren [27] hebben we een inschatting gemaakt van de totale beschikbare oppervlakte kantoorgebouwen in Vlaanderen in 2002. Wanneer deze vergeleken wordt met de beschikbare oppervlakte kantoren waarvoor in 2001, 2002 en 2003 een bouwvergunning voor renovatie werd toegekend [29], komen we op respectievelijk 9 %, 8 % en 5 %. In dezelfde studie rond de toekomstige ruimtevraag voor kantoren, wordt aangenomen dat (nieuwbouwlocaties niet in beschouwing genomen), jaarlijks 5 % van de bedrijven (uitgedrukt in beschikbare oppervlakte) verhuist naar een betere locatie. Een voortdurende verbetering van het bestaande kantorenpark vraagt een continue renovatie van deze gebouwen of de vervanging van oude kantoorgebouwen door nieuwe. De verschillende inschattingen lijken aan de hoge kant, namelijk tussen 5 % en 9 %. 5 % lijkt ons daarom de veiligste aanname. Omwille van het hoge % totale renovatie wordt voor de kantoren & administratie een onderscheid gemaakt tussen ingrijpende

57

renovatie in gebouwen > 3000 m3 (dezelfde energieprestatie-eisen als voor nieuwbouw) en overige vergunde renovatie (enkel isolatienormen) [16]. In een Europese studie van Ecofys, waarin de impact van de Europese Energieprestatierichtlijn wordt geëvalueerd, wordt gerekend met een % retrofit van 1,8 % [28]. Dit percentage wordt gebruikt om de beschikbare oppervlakte bestaande gebouwen in te schatten die aan het E-peil van 100 moeten voldoen. Deze aanname hebben we overgenomen. De overblijvende 3,2 % wordt beschouwd als gewone vergunde renovatie, waarvoor enkel isolatienormen gelden. Voor deze overige vergunde renovatie, wordt het jaarlijks energieverbruik "REF" op analoge manier berekend: Jaarlijks E-verbruik "REF" overige vergunde renovatie = % overige vergunde renovatie (E-verbruik 2002)

Voor de maatschappelijke dienstverlening met onderdak wordt gebruik gemaakt van het VIPA jaarverslag 2002 [31]. Hierin vinden we de resultaten terug van de zorgstrategische planning voor de periode 1998-2002. Wat de rusthuizen betreft, is in deze periode de renovatie van 4 637 plaatsen goedgekeurd. Daarnaast is ook goedkeuring gegeven voor de nieuwbouw van 9 660 plaatsen. Van deze nieuwbouwplaatsen wordt het grootste deel gebruikt voor de vervanging van verouderde infrastructuur. Alles samen gaat het om 14 297 rusthuisbedden voor uitbreiding van de capaciteit en vernieuwing of vervanging van de bestaande capaciteit. Aangezien het gaat om de realisaties over een periode van 5 jaar, komt dit overeen met 2 859 rusthuisbedden per jaar. Wat de nieuwbouw betreft, gaan we voor de ganse periode uit van 920 nieuwe rusthuisbedden per jaar. Op basis van de demografische prognoses, kan een sterkere toename verwacht worden van het aantal rusthuisbedden. Dit zou volgens het WVC (Welzijn, Volksgezondheid en Gezin) echter niet realistisch zijn. Indien jaarlijks 920 nieuwe rusthuisbedden bijkomen, betekent dit dat jaarlijks 1939 rusthuisbedden gerenoveerd worden. Dit komt neer op 3% van het energieverbruik van 2002. De berekeningen gaan echter uit van een % ingrijpende renovatie van 2%. Deze aanname is afgeleid op dezelfde wijze: rekening houdend met het jaarlijks aantal nieuwe bedden en een jaarlijkse realisatie van 2 859 rusthuisbedden per jaar via nieuwbouw of renovatie. Het aantal nieuwe bedden werd voor deze gelegenheid echter berekend op basis van de demografische vooruitzichten en de berekeningsleutel voor het aantal rusthuisbedden in functie van het aantal ouderen. Wegens de toenemende vergrijzing van de bevolking, ligt het aantal nieuwe rusthuisbedden voor de toekomst hoger dan 920 per jaar, waardoor het aandeel renovatie in de realisatie van de 2 859 rusthuisbedden per jaar lager ligt. Op vraag van de administratie is het aantal nieuwe rusthuisbedden uiteindelijk niet berekend op deze wijze, maar is uitgegaan van een vast aantal nieuwe rusthuisbedden per jaar (920). De aanname met betrekking tot het % ingrijpende renovatie is niet aangepast in de berekeningen. Voor de overige subsectoren, horeca, maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak en andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening, kan geen inschatting gemaakt worden van de totale beschikbare oppervlakte in 2002 of in een ander recent jaar. Ook zijn er geen volledige gegevens over de nieuwbouwen renovatieactiviteiten in deze subsectoren. Daarom wordt voor het % ingrijpende renovaties gebruik gemaakt van het % retrofit van 1,8 % dat in de Europese studie van Ecofys wordt

58

gebruikt voor de bepaling van de oppervlakte renovaties die jaarlijks onderworpen zijn aan de energieprestatieregelgeving voor ingrijpende renovatie [28]. Voor subsectoren waarvan de activiteiten nauwelijks of niet groeien In het geval van subsectoren waarvan de activiteit nauwelijks of niet groeit (handel, onderwijs en ziekenhuizen15), wordt de beschikbare oppervlakte nieuwbouw & ingrijpende renovatie (wordt verder aangeduid als % nieuwbouw & ingrijpende renovatie) ten opzichte van de totale beschikbare oppervlakte in 2002 ingeschat, onder meer op basis van gegevens van de bouwvergunningen [29]: Jaarlijks E-verbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie = % nieuwbouw & ingrijpende renovatie (E-verbruik 2002)

Het energieverbruik wordt gecorrigeerd naar het aantal graaddagen (1900). De aannames voor het % nieuwbouw & ingrijpende renovatie in de subsectoren handel, onderwijs en ziekenhuizen worden weergegeven in Tabel 36. Deze percentages kunnen evengoed geïnterpreteerd worden als het % energieverbruik van nieuwe gebouwen en gebouwen onderhevig aan ingrijpende renovatie ten opzichte van het totale energieverbruik van de subsector in 2002. Tabel 36: % energieverbruik nieuwbouw t.o.v. het energieverbruik in 2002 voor handel, onderwijs en ziekenhuizen Subsector Handel Onderwijs Ziekenhuizen

% energieverbruik nieuwbouw & ingrijpende renovatie tov het energieverbruik in 2002 2.5% 1.1% 1.8%

Voor de handel zijn geen bruikbare gegevens beschikbaar. Daarom werd een globale inschatting gemaakt van nieuwbouw & ingrijpende renovatie op basis van de nieuwbouwen renovatieactiviteiten in de andere subsectoren. We hebben een % nieuwbouw & renovatie van 2,5 % gekozen, omdat dit hoger is dan het % nieuwbouw & renovatie van onderwijs en ziekenhuizen en lager is dan in de andere sectoren. Voor het onderwijs hebben we een inschatting gemaakt van de beschikbare oppervlakte in de gebouwen van het basis en secundair onderwijs. DIGO heeft in december 2005 een inschatting gemaakt van het % nieuwbouw, met name 0.7%. Voor het % ingrijpende renovatie geeft DIGO aan dat 0.4% aangenomen kan worden. Dit komt neer op 1.1% nieuwbouw & ingrijpende renovatie. Het is belangrijk om op te merken dat onder nieuwbouw geen nieuwe school wordt verstaan, maar sloop en herbouw van verwarmde lokalen of uitbreidingen aan een bestaande school. 15

Voor ziekenhuizen is ervoor gekozen om het Jaarlijks E-verbruik "REF" nieuwbouw in te schatten aan de hand van een % nieuwbouw en niet aan de hand van de groei van activiteiten. De reden is dat bijkomende gegevens beschikbaar zijn over de totale beschikbare oppervlakte in ziekenhuizen (voor de periode 1998-2002) en over nieuwbouwactiviteiten in 2002 en 2003. Deze gegevens doen vermoeden dat de nieuwbouwactiviteiten lager zijn dan berekend op basis van de groei van activiteiten.

59

Deze aannames zijn van toepassing op het basis en secundair onderwijs. Voor het hoger & overig onderwijs zijn geen bruikbare gegevens over de beschikbare oppervlakte in schoolgebouwen en renovatie- en nieuwbouwactiviteiten. Daarom hebben we hiervoor de aannames voor het basis en secundair onderwijs toegepast, ook al is het basis en secundair onderwijs verschillend van het hoger & overig onderwijs. Voor de ziekenhuizen hebben we een inschatting gemaakt van de totale beschikbare gebouwoppervlakte in de periode 1998-2002. Hiervoor werden enquêteresultaten van de energiebesparingspotentieelstudie verzorgingsinstellingen [25] en de energiebalansen gebruikt. Ook werden gegevens gebruikt over het totaal aantal bedden in ziekenhuizen en het totaal aantal ziekenhuizen [25]. De jaarlijkse beschikbare oppervlakte nieuwbouw & renovatie wordt ingeschat aan de hand van recente gegevens over de kostprijs van nieuwbouw & renovatie in ziekenhuizen [30] en de omvang van de VIPA subsidies in 2002 voor nieuwbouw & renovatie in ziekenhuizen [31]. Deze bedraagt 1 % van de totale beschikbare oppervlakte in ziekenhuizen in de periode 1998-2002. Hierbij worden aan de goedgekeurde projecten subsidies toegekend die over verschillende jaren worden gebruikt. Voor andere projecten is dit reeds in het verleden gebeurd, zodat het verantwoord is om de totale hoeveelheid toegekende subsidies in rekening te brengen. Uit de statistieken met betrekking tot toegekende bouwvergunningen in 2002 en 2003, blijkt dat: ▪ De oppervlakte nieuwbouw gemiddeld 0.3% bedraagt van de totale beschikbare oppervlakte in de periode 1998-2002, ▪ De extra oppervlakte ziekenhuizen tengevolge van uitbreiding (via renovatie) en bestemmingswijziging 1% bedraagt van de totale beschikbare oppervlakte in de periode 1998-2002, ▪ De oppervlakte ziekenhuizen waarin renovaties zijn uitgevoerd bedraagt 14% van de totale beschikbare oppervlakte in de periode 1998-2002. Wat de ziekenhuisoppervlakte betreft waarvoor een bouwvergunning is uitgereikt voor renovatie, kan aangenomen worden dat niet gans deze oppervlakte ineens wordt gerenoveerd. We gaan ervan uit dat de renovatie van een ziekenhuis in verschillende fasen gebeurd, waarbij jaarlijks slechts een beperkt deel van het ziekenhuis wordt gerenoveerd. De werking van het ziekenhuis mag immers niet in gedrang komen. We nemen aan dat 10% van de totale oppervlakte van ziekenhuizen, waarvoor een vergunning is toegekend, effectief gerenoveerd zal worden. In de energiebesparingspotentieelstudie rond ziekenhuizen worden bepaalde maatregelen voor renovatie slechts geïmplementeerd op 10% van de totale oppervlakte van het ziekenhuis, omdat er van uitgegaan wordt dat de werking van het ziekenhuis er niet onder mag lijden [25]. Op basis van de statistieken over de toegekende bouwvergunningen komen we zo tot de inschatting dat de gemiddelde jaarlijkse oppervlakte nieuwbouw, uitbreiding, bestemmingswijziging en renovatie gelijk is aan 2.7% van de totale beschikbare oppervlakte aan ziekenhuizen in de periode 1998-2002. Het gemiddelde van beide schattingen, enerzijds op basis van de omvang van de VIPA subsidies en anderzijds op basis van de toegekende bouwvergunningen, is 1,8% uit. We gaan ervan uit dat het % energie van nieuwbouw & ingrijpende renovatie gelijk is aan 1.8% van het energieverbruik in 2002.

60

6.3.2.2 Energieverbruik "REF" bestaande gebouwen Het jaarlijks energieverbruik "REF" van bestaande gebouwen wordt als volgt berekend: Jaarlijks E-verbruik "REF" bestaande gebouwen = Jaarlijks E-verbruik “REF” - Jaarlijks E-verbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie Jaarlijks E-verbruik "REF" overige vergunde renovatie

Voor de inschatting van het E-verbruik "REF" bestaande gebouwen worden dus geen aannames gemaakt. In deze berekeningsmethode is het energieverbruik "REF" per m² hetzelfde voor nieuwbouw, vergunde renovaties en bestaande gebouwen. Dit energieverbruik per m² komt overeen met het gemiddeld energieverbruik per m² van een gebouw in 2002 (op basis van de energiebalans). Het gevolg is dat het energieverbruik REF nieuwbouw en REF vergunde renovatie overschat is. We maken dit onderscheid enkel als tussenstap in de berekening van het energieverbruik BAU nieuwbouw en vergunde renovatie. Deze werkwijze is de best beschikbare methode om de berekeningen uit te voeren. 6.3.3

Energieprognoses voor nieuwe en vergunde gerenoveerde gebouwen

Het energieverbruik van nieuwe en vergunde gerenoveerde gebouwen in het BAU scenario wordt als volgt berekend: E-verbruik "BAU" nieuwbouw & ingrijpende renovatie = E-verbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie - E-besparing "E-peil van 100" E-verbruik "BAU" overige vergunde renovaties = E-verbruik "REF" overige vergunde renovaties - E-besparing "isolatie"

De begrippen E-besparing "E-peil van 100" E-besparing "isolatie" worden verklaard in paragraaf 6.2.1. Voor elk van de subsectoren worden specifieke aannames gemaakt voor: - E-besparing "E-peil van 100"; - E-besparing "isolatie". Er wordt telkens een onderscheid gemaakt tussen: - de E-besparing ten opzichte van het brandstofverbruik; - de E-besparing ten opzichte van het elektriciteitsverbruik. Voor zover dit relevant is worden aparte inschattingen gemaakt van E-besparing "E-peil van 100" voor de volgende brandstoftoepassingen: - brandstofverbruik voor verwarming; - brandstofverbruik voor sanitair warm water (SWW). In het REF scenario hebben we het brandstofverbruik reeds opgedeeld naar verwarming en overig verbruik. Dit was nodig voor de correctie van het klimaatsafhankelijke energieverbruik in functie van het aantal graaddagen. Op basis van dezelfde basisgegevens hebben we het overige brandstofverbruik verder opgedeeld naar de toepassingen SWW en overige toepassingen. De aannames hieromtrent voor de verschillende subsectoren zijn weergegeven in het REF scenario. 61

De aannames voor E-besparing "E-peil van 100" en E-besparing "isolatie" worden per subsector weergegeven en besproken in paragrafen 6.3.3.1 t.e.m. 6.3.3.8. 6.3.3.1 Bepaling van de E-besparing voor de sector handel Voor de inschatting van E-besparing "E-peil van 100" is uitgegaan van de studie Uitwerking methodologie bepaling energiebesparingspotentieel Handel en Horeca en toepassing op een supermarktketen [23]. In feite gaat het om een haalbaarheidsstudie als voorbereiding op een energiebesparingspotentieelstudie over de handel en de horeca. De eigenlijke potentieelstudie is nooit uitgevoerd. In deze haalbaarheidsstudie is een case study uitgewerkt over 4 supermarkten van één supermarktketen. Er wordt in het rapport op gewezen dat een methodologie wordt uitgetest op enkele concrete vestigingen van een supermarktketen, maar dat dit niet geïnterpreteerd kan worden als het besparingspotentieel van een bepaalde subsector van de tertiaire sector. In het kader van deze energieprognoses is het echter de enige bruikbare informatie voor de inschatting van E-besparing "E-peil van 100". Daarom worden de resultaten voor de 4 supermarkten geëxtrapoleerd naar de handel in Vlaanderen. Voor het brandstofverbruik zijn volgende maatregelen uit de studie overgenomen: - Gebouwschilmaatregelen - Plaatsen van een luchtgordijn/ tochtsluis - Plaatsen van HR/condensatieketels. Omdat de case study aangeeft dat in de bestaande supermarkten energie kan bespaard worden door het isoleren van de distributieleidingen en omdat bij nieuwbouw & ingrijpende renovatie de distributieleidingen standaard ingewerkt worden in muren, plafonds of vloeren, wordt een energiebesparing in rekening gebracht tengevolge van het inwerken van deze leidingen. Dit kan echter niet gezien worden als het implementeren van een besparingsmaatregel. Het gaat om een methodologische correctie van het gemiddeld energieverbruik. De besparing is zeer gering, namelijk 0,6 %. Voor het elektriciteitsverbruik zijn volgende maatregelen genomen: - Toepassing van een verminderd verlichtingsvermogen - Plaatsen van energiezuinige verlichtingsarmaturen - Regeling van de verlichting in het magazijn. Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor de sector handel -

62

Gebouwschilmaatregelen Op basis van de gemiddelde k-waarden van de 4 supermarkten, werd de energiebesparing bepaald bij extra isolatie, zodat de k-waarden behaald worden die voorgeschreven zijn in Bijlage III: Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren r-waarden van het energieprestatiebesluit [16]. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde k-waarden van de 4 supermarkten voor de verschillende verliesposten van de gebouwschil. Daarnaast worden de k-waarden gegeven die minimaal behaald moeten worden in overeenstemming met het

energieprestatiebesluit. Ook wordt per verliespost de E-besparing gegeven tengevolge van de extra isolatie. Tabel 37: Gemiddelde k-waarden in de 4 supermarkten [23], maximaal toelaatbare k-waarden volgens de energieprestatieregelgeving [16] en energiebesparing in overeenstemming met deze isolatie-eisen

Buitenmuur Ramen Vloeren Daken Totaal

-

Gemiddelde k-waarden in 4 supermarkten voor de verschillende verliesoppervlakken

k-waarden in 4 supermarkten na isolatie van de verliesoppervlakken

W/m2K

W/m2K

1,3 3,0 1,6 1,5

0,60 1,60 1 0,40

E-besparing t.o.v. initieel brandstofverbruik

1,3% 0,8 % 4,0% 3,0% 9,1%

Plaatsen van een luchtgordijn/tochtsluis Een luchtgordijn blaast een sterke warme luchtstroom naar beneden, waardoor veel minder koude buitenlucht het gebouw kan binnendringen. Het gebruik van een tochtsluis doet de verkoopsruimte scheiden van de buitenomgeving, hetgeen eveneens resulteert in een vermindering van het warmteverlies. Slechts in één van de 4 supermarkten was deze maatregel nog niet toegepast. Extra toepassing ervan resulteert in een brandstofbesparing van 1 %. We gaan ervan uit dat deze maatregel slechts voor de helft van de handelssector relevant is. Daarom halveren we de energiebesparing die berekend is voor de 4 supermarkten. Dit geeft uiteindelijk volgende energiebesparing: E-besparing bij plaatsen van een luchtgordijn/tochtsluis t.o.v. initieel brandstofverbruik van de handel: 0,5 % E-besparing

-

Plaatsen HR/condensatieketels De twee voorgaande reductiemaatregelen leiden tot de beperking van de warmtevraag. Door het plaatsen van HR-ketels of condensatieketels kan nog extra op het brandstofverbruik bespaard worden. Er wordt van uitgegaan dat het gemiddelde rendement voor verwarmingsproductie in de 4 supermarkten 88 % is. Bij nieuwbouw & ingrijpende renovatie onder de energieprestatieregelgeving gaan we uit van een gemiddeld rendement van 93 %, hetgeen in overeenstemming is met de aannames voor andere sectoren van de tertiaire sector. Dit geeft volgende extra brandstofbesparing: E-besparing bij 20 % HR- en 80 % condensatieketels t.o.v. initieel brandstofverbruik: 4,7 % Ebesparing

De resulterende energiebesparing is relatief laag, aangezien het gemiddelde rendement van de verwarmingsketels van de 4 supermarkten reeds relatief hoog was, namelijk 88 %. Dit kan eveneens een onderschatting zijn van de reële E-besparing. -

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor de sector handel Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil (brandstofverbruik "REF" nieuwbouw& ingrijpende renovatie)

van

100"

=

15 %

63

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector handel -

Plaatsen van energiezuinige verlichtingsarmaturen De aanwezige verlichting in de 4 onderzochte vestigingen bestond voornamelijk uit TLverlichting, eventueel gecombineerd met accentverlichting op basis van halogeenspots. De meest gebruikte armaturen in de verkoopsruimte zijn witgelakt, uitgerust met conventionele of elektronische ballasten. Slechts in één supermarkt werd gebruik gemaakt van elektronische ballasten en spiegeloptiekarmaturen. Een opgesteld verlichtingsvermogen van 2,5 W/m² per 100 lux wordt als energiezuinig beschouwd. Daarom wordt de energiebesparing bij omschakeling van het opgestelde verlichtingsvermogen in de supermarkten naar 2,5 W/m² berekend voor de 4 supermarkten om de E-besparing te bepalen: E-besparing bij 100 % energiezuinige verlichtingsarmaturen = 11,2 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

-

Regelen van de verlichting in het magazijn In een magazijn en de gangen van een winkel brandt de verlichting vaak continu, terwijl er gedurende bepaalde periodes niemand aanwezig is. Daarom kan energie bespaard worden door toepassing van een aanwezigheidsdetectiesysteem. Indien de aanwezigheidssensor geen beweging ziet binnen zijn werkgebied, wordt het vermogen van de TL-lamp gedimd. Een volledige uitschakeling van de verlichting wordt niet aangeraden omwille van comfort- en veiligheidsoverwegingen voor de werknemers. De berekende elektriciteitsbesparing voor de 4 supermarkten (de grootste supermarkt paste reeds gedeeltelijk aanwezigheidsdetectie toe) bij 100 % implementatie van deze maatregel bedraagt minder dan 1 % ten opzichte van het totale elektriciteitsverbruik. Toepassing van aanwezigheidsdetectie wordt meegenomen in de berekeningsmethode van het E-peil van 100. Niet alle systemen krijgen een bonus, want bepaalde systemen hebben een te groot verbruik. Een 100 % implementatie is daarom niet realistisch. Een gedeeltelijke extra implementatie geeft een verwaarloosbare energiebesparing. We houden daarom geen rekening met deze maatregel.

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector handel Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

64

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil (elektriciteitsverbruik "REF" nieuwbouw& ingrijpende renovatie)

van

100"

=

11,2 %

6.3.3.2 Bepaling van de E-besparing voor de sector horeca Om de E-besparing "E-peil van 100" voor de horeca in te schatten kunnen we geen beroep doen op een Vlaamse energiebesparingspotentieelstudie, of op andere relevante informatiebronnen over de horeca. Daarom zijn de aannames voor E-besparing "E-peil van 100" met betrekking tot de rusthuizen overgenomen. Hotels en rusthuizen worden in bepaalde studies rond energieverbruik als één gebouwencategorie beschouwd. Ook voor de overige activiteiten van de horeca worden de aannames met betrekking tot de rusthuizen overgenomen. Voor de bespreking van de verschillende maatregelen die in rekening gebracht worden, verwijzen we naar paragraaf 6.3.3.6 (sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak). De verschillen tussen de horeca en de rusthuizen worden gedeeltelijk opgevangen doordat we in onze berekeningen een onderscheid maken tussen: - Besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming - Besparingen op het brandstofverbruik voor SWW Hoe belangrijker het aandeel brandstofverbruik voor verwarming is voor een bepaalde activiteit, hoe groter de impact van de besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming. Hetzelfde geldt uiteraard ook voor het brandstofverbruik voor SWW. Toepassing van de aannames rond rusthuizen op de horeca geeft geen onderbouwde inschatting van de energiebesparing van de horeca onder de energieprestatieregelgeving. Het is echter de best beschikbare methode op basis van de informatie waarover we momenteel beschikken. 6.3.3.3 Bepaling van de E-besparing voor de sector kantoren & administratie Voor de inschatting van de E-besparing "E-peil van 100" en E-besparing "isolatie" is uitgegaan van de studie Energiebesparingspotentieel in 47 kantoorgebouwen in Vlaanderen [24]. Een pluspunt aan deze studie is dat er zo weinig mogelijk gerekend werd met veronderstellingen, richtcijfers en vuistregels. Dit kon tot een minimum beperkt worden door de overvloed en het hoge detailniveau van beschikbare informatie. Deze studie geeft aan dat de resultaten mogelijk en waarschijnlijk niet representatief zijn voor het standaard "Vlaamse kantoor". Door de grote verscheidenheid aan gebouwen die gecatalogeerd worden onder kantoor, is het moeilijk om een representatief staal te nemen. Ongetwijfeld is er een enorm verschil tussen een klein verzekeringskantoor in een dorp en een grote hoofdzetel van een bankholding. In de databank, die als basis heeft gediend voor deze studie, zijn kantoren opgenomen tussen ca. 250 en 63 000 m2. Zeer kleine kantoren zijn niet opgenomen in deze studie. Het feit dat deze kantoren niet opgenomen zijn in de databank vormt voor deze studie geen nadeel. Kantoren die gelokaliseerd zijn in particuliere woningen maken deel uit van de zeer kleine kantoren. Het energieverbruik van deze categorie kantoren is in de energiebalans opgenomen bij de residentiële sector. Hoe dan ook, deze studie is de enige bruikbare informatiebron voor de inschatting van de E-besparing "E-peil van 100" en de E-besparing "isolatie". 65

Voor het brandstofverbruik zijn volgende maatregelen uit de studie overgenomen: - Gebouwschilmaatregelen - Warmteterugwinning ventilatielucht - Plaatsen van HR/condensatieketels. Voor het elektriciteitsverbruik zijn volgende maatregelen genomen: - Energiezuinige verlichting - Aanwezigheidsdetectie toegepast op verlichting - Daglichtafhankelijke sturing van de verlichting - Aanwezigheid van zonwering of zonwerende beglazing. Het elektriciteitsverbruik van de subsector kantoren & administratie bestaat uit: - Het elektriciteitsverbruik van de gebouwen - Het elektriciteitsverbruik van de openbare verlichting. De doorgerekende maatregelen hebben enkel betrekking op het elektriciteitsverbruik van de gebouwen. Het elektriciteitsverbruik van de openbare verlichting wordt constant gehouden op het niveau van 2002. Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" en E-besparing "isolatie" voor het brandstofverbruik voor de sector kantoren & administratie -

Gebouwschilmaatregelen Op basis van de gemiddelde gewogen k-waarden van de 47 kantoren, werd de energiebesparing bepaald bij extra isolatie, zodat de k-waarden behaald worden die voorgeschreven zijn in Bijlage III: Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren r-waarden van het energieprestatiebesluit [16]. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde gewogen k-waarden van de 47 kantoren voor de verschillende verliesposten van de gebouwschil. Daarnaast worden de k-waarden gegeven die minimaal behaald moeten worden in overeenstemming met het energieprestatiebesluit. Ook wordt per verliespost de E-besparing gegeven tengevolge van de extra isolatie.

Tabel 38: Gemiddelde k-waarden in de 47 onderzochte kantoorgebouwen, maximaal toelaatbare kwaarden volgens de energieprestatieregelgeving [16] en energiebesparing in overeenstemming met deze isolatie-eisen

muren (nt-vorstvrij) muren (vorstvrij) Ramen vloeren (volle grond) vloeren (vorstvrij) vloeren (nt-vorstvrij) Daken Plafonds (vorstvrij) Totaal

66

Gewogen gemiddeld kwaarden in 47 kantoren voor de verschillende verliesoppervlakken W/m2K 0,85 2,46 2,67 1,88 0,83 1,20 0,43 1,33

k-waarden in 47 kantoren na isolatie van de verliesoppervlakken W/m2K 0,60 1,00 1,60 0,40 0,83 0,60 0,40 1,00

E-besparing t.o.v. initieel brandstofverbruik

6,6 % 6.0 % 2.2 % 0,9% 15,7%

-

Warmteterugwinning ventilatielucht (WTW) Zes procent van de kantooroppervlakte heeft een ventilatiesysteem met WTW. Een bijkomende 65 % van de kantooroppervlakte heeft een ventilatiesysteem waarop makkelijk een WTW systeem kan toegepast worden. De overige 29 % van de kantooroppervlakte heeft ofwel geen ventilatiesysteem, ofwel een zeer beperkt ventilatiesysteem. Omdat de energieprestatieregelgeving eveneens minimumeisen stelt aan de ventilatie van de gebouwen, berekenen we in de eerste plaats de warmtevraag van de 47 kantoren in aanwezigheid van een gemiddeld ventilatiesysteem (gemiddeld voor de 71 % kantooroppervlakte met een ventilatiesysteem waarop WTW kan toegepast worden). Hierdoor neemt de warmtevraag van de kantoorgebouwen toe, aangezien ventilatie warmteverliezen veroorzaakt. Deze zal afnemen door extra toepassing van WTW op de ventilatiesystemen. Een 100 % toepassing van WTW is volgens de energieprestatieregelgeving niet verplicht (minimum 50 % is verplicht). Anderzijds wordt in de energiebesparingspotentieelstudie aangegeven dat het een zeer kostenefficiënte maatregel is. Daarom gaan we ervan uit dat op 75 % van de kantooroppervlakte WTW zal toegepast worden op de ventilatielucht bij nieuwbouw & ingrijpende renovaties onder de energieprestatieregelgeving. Het verschil tussen het oorspronkelijke energieverbruik van de 47 kantoorgebouwen en het energieverbruik met 75 % warmteterugwinning geeft volgende energiebesparing: E-besparing bij 75 % ventilatie met WTW t.o.v. initieel brandstofverbruik: 12,5 % E-besparing

-

Plaatsen HR/condensatieketels De voorgaande maatregelen leiden tot de beperking van de warmtevraag. Door het plaatsen van HR-ketels of condensatieketels kan nog extra op het brandstofverbruik bespaard worden. Het gemiddelde rendement voor verwarmingsproductie in de 47 kantoren bedraagt 78 %. Bij nieuwbouw & ingrijpende renovatie onder de energieprestatieregelgeving gaan we ervan uit dat 20 % van de ketels HR-ketels zijn en 80 % condensatieketels. In dat geval bedraagt het gemiddeld rendement voor verwarmingsproductie 93 %. Dit geeft volgende extra brandstofbesparing: E-besparing bij 20 % HR- en 80 % condensatieketels t.o.v. initieel brandstofverbruik: 12 % Ebesparing

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" en E-besparing "isolatie" voor het brandstofverbruik voor de sector kantoren & administratie Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen:  

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 40 % (brandstofverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie) Overige vergunde renovaties: E-besparing "isolatie" = 16 % (brandstofverbruik "REF" overige vergunde renovaties)

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" en E-besparing "isolatie" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector kantoren & administratie -

Plaatsen energiezuinige verlichting Het totale vermogen van de verschillende verlichtingstypes voor de 47 kantoren is gekend (zie Tabel 39). In deze tabel is voor elk verlichtingstype eveneens het gemiddeld verbruik opgenomen per m2 vloeroppervlakte voor 500 lux. Om te voldoen aan het E67

peil van 100 zou voor 500 lux het geïnstalleerd vermogen maximaal 12,5 W/m2 mogen bedragen. Daarom berekenen we voor de 47 kantoren de energiebesparing tengevolge van de vermindering van het gemiddeld geïnstalleerd vermogen, zoals opgegeven in Tabel 39, tot 12,5 W/m2. Deze energiebesparing kan gerealiseerd worden door toepassing van TL-lampen met elektronische ballasten en spiegeloptiekarmatuur. De berekende energiebesparing bedraagt: E-besparing bij 100 % energiezuinige verlichting = 13 % van het totaal elektriciteitsverbruik

Tabel 39:Kenmerken van de verlichting in de 47 onderzochte kantoorgebouwen Verlichtingstype

Gloeilamp TL-EM TL-HF spaar-EM spaar-HF Halogeen Andere

-

Aandeel in totaal geïnstalleerd vermogen 47 kantoren 2% 39% 32% 3% 6% 15% 3%

Gemiddeld energieverbruik per m2 voor 500 lux W/m2 90 20 16 25 18 60 20

Daglichtafhankelijke sturing Bovenop een energiezuinige verlichting kan aan de raamzijde een daglichtafhankelijke sturing toegepast worden. In de onderzochte kantoren is 3,1 % van het geïnstalleerd verlichtingsvermogen reeds uitgerust met daglichtafhankelijke sturing. Het plaatsen van daglichtafhankelijke sturing is niet verplicht voor het behalen van het E-peil van 100. Daglichtafhankelijke sturing wordt beschouwd in de berekening van het E-peil, maar niet alle systemen krijgen een bonus. Er zijn systemen met een te hoog verbruik. Daarom gaan we ervan uit dat de maatregel op de helft van het toepassingsgebied wordt geïmplementeerd. Dit resulteert in volgende elektriciteitsbesparing: E-besparing bij verhoogde toepassing van daglichtafhankelijike sturing (aan raamzijde) = 1 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

-

68

Aanwezigheidsdetectie In de onderzochte kantoren is 7,3 % van het geïnstalleerd vermogen uitgerust met aanwezigheidsdetectie. Hier geldt eveneens dat het systeem niet verplicht is in het kader van het E-peil van 100, maar dat een bonus kan verkregen worden in functie van het energieverbruik van het toegepaste systeem. Daarom gaan we ook hier ervan uit dat de maatregel op de helft van het potentiële toepassingsgebied wordt geïmplementeerd. Er wordt verder gerekend dat in 25 % van de normale kantoortijd de detectie het licht zou uitschakelen. In bepaalde ruimten van kantoorgebouwen is aanwezigheidsdetectie niet gewenst (bijvoorbeeld in de ontvangsthal). Het potentiële toepassingsgebied is daarom niet 100 % van het geïnstalleerd vermogen waar momenteel geen aanwezigheidsdetectie is, maar 93 %.

Toepassing van aanwezigheidsdetectie op de helft van dit potentiële toepassingsgebied geeft volgende elektriciteitsbesparing: E-besparing bij verhoogde toepassing van aanwezigheidsdetectie = 2 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

-

Extra elektriciteitsverbruik door 100 % toepassing van ventilatie in de kantoren Bij de inschatting van het besparingspotentieel van 100 % toepassing van WTW, is het extra energieverbruik berekend door extra toepassen van een gemiddelde ventilatie voor 29 % van de kantooroppervlakte. Deze kantoren hadden ofwel een zeer beperkte, ofwel geen ventilatie. Deze extra toepassing van ventilatie resulteert niet alleen in een toename van het warmteverlies, maar ook in een toename van het elektriciteitsverbruik. Daarom hebben we een ruwe inschatting gemaakt van het extra elektriciteitsverbruik. Dit extra elektriciteitsverbruik levert een elektriciteitstoename op van: E-toename bij 100 % toepassing van ventilatie t.o.v. 71 % toepassing van ventilatie = 3,4 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

Omdat enkel een zeer ruwe inschatting mogelijk was, bestaat de kans dat de berekende elektriciteitstoename een overschatting is van de reële toename. -

Plaatsen van efficiënte zonwering Ongeveer een kwart van de koelenergie wordt gebruikt om warmte door zonintreding “weg te koelen”. In de onderzochte kantoren wordt 62 % van het kantooroppervlakte gekoeld. In een deel van deze kantoorgebouwen wordt reeds zonwering toegepast. De meest efficiënte zonwering is buitenzonwering. De minst efficiënte vorm van zonwering is zonwerende beglazing. De zonintrede wordt bepaald door de zontoetredingscoëfficiënt (ZTA) van elk glasoppervlak. De ZTA’s die in de energiebesparingspotentieelstudie gehanteerd worden voor de verschillende zonweringssystemen zijn weergegeven in Tabel 40.

Tabel 40: Gebruikte zontoetredingscoëfficiënten voor de verschillende soorten zonwering Zonwering

ZTA

Geen, enkele beglazing Geen, dubbele beglazing Zonwerende beglazing Binnenzonwering Binnenzonwering+zonwerende beglazing Tussenzonwering (tussenin dubbele beglazing) Buitenzonwering

0,8 0,7 0,55 0,45 0,35 0,25 0,15

Op basis van deze waarden kan voor de 47 kantoren de gemiddelde zontoetreding bepaald worden. Deze bedraagt 0,39 voor de gekoelde kantoren. Om de besparing uit te rekenen bij 100 % toepassing van zonwering in de gekoelde kantoren, wordt ervan uitgegaan dat één of andere vorm van zonwering toegepast wordt. Voor de kantooroppervlakte waar nog geen zonwering werd toegepast (ZTA 0,8 of 0,7) werd verondersteld dat een “gemiddeld zonweringsysteem” met een ZTA van 0,35

69

(gemiddelde van de ZTA’s van de verschillende afzonderlijks zonweringssystemen) wordt toegepast. Dit resulteert in volgende elektriciteitsbesparing: E-besparing bij 100 % toepassing van zonwering bij gekoelde kantoorgebouwen = 1,34 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

Er is enkel rekening gehouden met de kantoorgebouwen die reeds gekoeld worden. Er zijn geen veronderstellingen gemaakt omtrent de toekomstige toepassing van koelsystemen in nieuwe kantoren en na ingrijpende renovatie. -

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector kantoren & administratie Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil (elektriciteitsverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

van

100"

=

13,7 %

Voor de overige vergunde renovaties gelden enkel eisen rond isolatie. 6.3.3.4 Bepaling van de E-besparing voor de sector onderwijs Voor de inschatting van E-besparing "E-peil van 100" is uitgegaan van de studie Energiegebruik en energiebesparingspotentieel in de basis- en secundaire scholen in Vlaanderen [26]. De studie is gebaseerd op enquêteresultaten van 106 basis en secundaire scholen. Het referentiejaar voor deze enquête is 1998. Uit de enquête konden gebouwkenmerken evenals de toepassing van REG maatregelen gehaald worden. Alhoewel de gegevens over 1998 gaan, is het de enige bruikbare informatiebron voor inschattingen van E-besparing "E-peil van 100". Enkel de gegevens over de basisscholen zijn verwerkt in berekeningen van de besparingen. De resultaten voor het basisonderwijs en deze voor het secundair onderwijs liggen in dezelfde grootteorde. Voor het brandstofverbruik zijn volgende maatregelen uit de studie overgenomen: - Gebouwschilmaatregelen - Nachtverlaging - Plaatsen van HR/condensatieketels. Voor het elektriciteitsverbruik zijn volgende maatregelen genomen: - Combinatie van energiezuinige verlichting en schakelmogelijkheden verlichting Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor de sector onderwijs -

70

Gebouwschilmaatregelen Op basis van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte basisscholen, werd de energiebesparing bepaald bij extra isolatie, zodat de k-waarden behaald worden die voorgeschreven zijn in Bijlage III: Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren r-waarden van het energieprestatiebesluit [16]. In Tabel 41 wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte basisscholen per verliespost. Daarnaast worden de k-waarden gegeven die minimaal

behaald moeten worden in overeenstemming met het energieprestatiebesluit. Ook wordt per verliespost de E-besparing gegeven tengevolge van de extra isolatie. Tabel 41: Gemiddelde k-waarden in de onderzochte basisscholen, maximaal toelaatbare k-waarden volgens de energieprestatieregelgeving [16] en energiebesparing in overeenstemming met deze isolatie-eisen

Raam Buitenmuur Vloer Dak Totaal

-

Gewogen gemiddeld kwaarden in de basisscholen W/m2K 4 1 2 1,15

k-waarden na isolatie van de verliesoppervlakken W/m2K 1,6 0,6 1 0,4

E-besparing t.o.v. initieel brandstofverbruik 19% 4% 3% 11% 37%

Plaatsen van HR/condensatieketels De gebouwschilmaatregelen leiden tot de beperking van de warmtevraag. Door het plaatsen van HR-ketels of condensatieketels kan nog extra op het brandstofverbruik bespaard worden. We gaan ervan uit dat bij nieuwbouw & ingrijpende renovatie 20 % van de ketels HR-ketels zijn en 80 % condensatieketels. De verhouding stookolie/aardgas van de onderzochte basisscholen is 51 % / 49 %. Bij nieuwbouw & ingrijpende renovatie zou het aandeel aardgas veel hoger liggen. Daarenboven is sinds 1 januari 2005 het Elite-label voor condensatieketels op stookolie in voege. Er moet dus ook rekening gehouden worden met het plaatsen van condensatieketels op stookolie. Het gemiddelde rendement voor verwarmingsproductie in de onderzochte basisscholen bedraagt 78 %. Toepassing van 20 % HR-ketels en 80 % condensatieketels geeft een gemiddeld rendement voor verwarmingsproductie van 93 %. Dit levert volgende extra besparing op: E-besparing bij 20 % HR- en 80 % condensatieketels t.o.v. initieel brandstofverbruik: 10 % Ebesparing

-

Nachtverlaging In een deel van de onderzochte basisscholen wordt de temperatuur tijdens de "nacht" (na 16.00 uur en voor 8.00 uur) en tijdens het weekend reeds verlaagd tot 10°C. Het gaat om 32 % van de verwarmde vloeroppervlakte. Een nachtverlaging tot 10°C wordt in de studie beschouwd als de optimale nachtverlaging. Het effect van een bijkomende toepassing van nachtverlaging tot 10°C in de overige basisscholen wordt berekend na voorafgaande gebouwschilmaatregelen en het plaatsen van een HR-ketel of een condensatieketel. Dit resulteert in een bijkomende energiebesparing: E-besparing t.o.v. het oorspronkelijk brandstofverbruik bij 100 % nachtverlaging tot 10°C t.o.v. 32 % nachtverlaging: 14 % E-besparing

71

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor de sector onderwijs Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

-

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 62 % (brandstofverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

Bijkomende investeringspaketten In 2006 wordt een private investeringsvennootschap geselecteerd die een investeringsvolume van 1 miljard € zal besteden aan de versnelde modernisering van schoolgebouwen. Dit zal ook een energiebesparend effect hebben, zowel op brandstof – als elektriciteitsverbruik. De investeringen zijn gepland in vier jaarlijkse schijven van 250 miljoen euro tussen 2008 en 2011. De resulterende brandstofbesparing loopt op tot een maximum van 725 TJ per jaar vanaf 2012. Daarnaast zal DIGO via een verhoging van de reguliere kredieten een REGinvesteringsprogramma uitvoeren voor een bedrag van 100 miljoen €. Dit bedrag wordt besteed in vier schijven van 25 miljoen euro tussen 2007 en 2010. Deze investeringsprogramma’s zorgen voor een brandstof- en elektriciteitsbesparing. De resulterende brandstofbesparing loopt op tot een maximum van 836 TJ per jaar vanaf 2012.  

E-besparing door modernisering schoolgebouwen vanaf 2012: 725 TJ E-besparing REG-investeringsprogramma vanaf 2012: 836 TJ

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector onderwijs -

Combinatie van energiezuinige verlichting en schakelmogelijkheden Voor de toepassing van energiezuinige verlichting wordt ervan uitgegaan dat zowel energiezuinige lampen, elektronische ballasten en spiegeloptiekarmaturen worden toegepast. Als referentiewaarde voor een energiezuinige verlichting wordt een vermogen van 2,5 W/m2 per 100 lux genomen. In de studie wordt onder schakelmogelijkheden de toepassing verstaan van dim- en veegschakelingen en aanwezigheidsdetectie. In schoolgebouwen blijken de lichten dikwijls gedurende de gehele gebruikstijd te branden. Aangezien de lesactiviteiten zich voornamelijk tijdens de dag situeren, kan een groot deel van de elektriciteit bespaard worden. Het is immers niet nodig dat het licht tijdens de dag continu brandt. Omdat regelsystemen zoals aanwezigheidsdetectie niet verplicht zijn in het kader van het E-peil van 100, wordt het totale technische besparingspotentieel voor de toepassing van schakelmogelijkheden maar voor de helft in rekening gebracht. De toepassing van energiezuinige verlichting en schakelmogelijkheden, de enige maatregel met betrekking tot elektriciteitsbesparing, resulteert in volgende energiebesparing: E-besparing bij verhoogde toepassing van energiezuinige verlichting en schakelmogelijkheden = E-besparing "E-peil van 100 = 28,5 % van het totaal oorspronkelijk elektriciteitsverbruik

72

-

Bijkomende investeringspaketten Zoals reeds eerder verteld bij de brandstofbesparende maatregelen, is er een energiebesparing door modernisering van schoolgebouwen. De resulterende brandstofbesparing loopt op tot een maximum van 60 TJ per jaar vanaf 2012. Zoals reeds eerder verteld bij de brandstofbesparende maatregelen, is er een energiebesparing door REG-investeringsprogramma’s. De resulterende brandstofbesparing loopt op tot een maximum van 94 TJ per jaar vanaf 2012.  

E-besparing door modernisering schoolgebouwen vanaf 2012: 60 TJ E-besparing REG-investeringsprogramma vanaf 2012: 94 TJ

6.3.3.5 Bepaling van de E-besparing voor de sector ziekenhuizen Voor de inschatting van de E-besparing "E-peil van 100" is uitgegaan van de studie Energiegebruik en energiebesparingspotentieel in de verzorgingsinstellingen in Vlaanderen [25]. De studie gaat over algemene en academische ziekenhuizen, psychiatrische ziekenhuizen en rusthuizen. Wat betreft de ziekenhuizen zijn de berekeningen gebaseerd op enquêteresultaten van 33 algemene en academische ziekenhuizen en 17 psychiatrische ziekenhuizen. Het referentiejaar voor deze enquête is 1997-1998. Uit de enquête konden gebouwkenmerken evenals de toepassing van REG maatregelen gehaald worden. Alhoewel de gegevens over 1997-1998 gaan, is het de enige bruikbare informatiebron voor inschattingen van E-besparing "E-peil van 100". In onderstaande berekening werd enkel rekening gehouden met de gegevens over de algemene en academische ziekenhuizen. Voor het brandstofverbruik zijn volgende maatregelen uit de studie overgenomen: - Gebouwschilmaatregelen - Nachtverlaging in niet-klinische ruimten - Plaatsen van HR/condensatieketels - Warmteterugwinning ventilatielucht. Voor het brandstofverbruik voor SWW zijn volgende maatregelen overgenomen: - Doorstroombegrenzers - Spaardouchekoppen. Voor het elektriciteitsverbruik zijn volgende maatregelen overgenomen: - Energiezuinige verlichting - Daglichtafhankelijke regeling - Aanwezigheidsdetectie. Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor verwarming voor de sector ziekenhuizen -

Gebouwschilmaatregelen Op basis van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte ziekenhuizen, werd de energiebesparing bepaald bij extra isolatie, zodat de k-waarden behaald worden die voorgeschreven zijn in Bijlage III: Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren r-waarden van het energieprestatiebesluit [16]. In Tabel 42 wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte ziekenhuizen voor de verschillende verliesposten van de gebouwschil. Daarnaast worden de k-waarden gegeven die minimaal behaald moeten worden in

73

overeenstemming met het energieprestatiebesluit. besparing gegeven tengevolge van de extra isolatie.

Ook wordt per verliespost de E-

Tabel 42: gemiddelde k-waarden in de onderzochte ziekenhuizen, maximaal toelaatbare k-waarden volgens de energieprestatieregelgeving [16] en energiebesparing in overeenstemming met deze isolatie-eisen

Vloer & kruipkelder Buitenmuur Dak Raam Totaal

-

Gewogen gemiddeld k-waarden in de ziekenhuizen W/m2K 1,65 0,9 0,85 3,75

k-waarden na isolatie van de verliesoppervlakken W/m2K 1 0,6 0,4 1,6

E-besparing t.o.v. initieel brandstofverbruik 5% 1% 5,4% 14,5% 26%

Warmteterugwinning ventilatielucht (WTW) In de studie wordt ervan uitgegaan dat in de onderzochte ziekenhuizen op 50 % van de ventilatielucht WTW wordt toegepast. De ziekenhuizen zelf hebben hierover geen informatie verschaft. Om de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregel in te schatten, is beroep gedaan op literatuurgegevens. De onzekerheid hierop is zeer groot. In het kader van de energieprestatie-eisen is een toepassingsgraad van 50 % vereist. Omdat de toenmalige toepassingsgraad in feite niet gekend is, gaan we ervan uit dat op 25 % van de ventilatielucht extra WTW zal toegepast worden. Dit levert een energiebesparing op van: E-besparing bij 25 % extra WTW t.o.v. initieel brandstofverbruik: 2,1 % E-besparing

-

Nachtverlaging in niet-klinische ruimten In een groot deel van de onderzochte ziekenhuizen (in 75 % à 90 % van de ziekenhuizen, in functie van de grootte van de ziekenhuizen) was het regelsysteem van de verwarming reeds aangepast, zodat een degelijke nachtverlaging bereikt wordt. Toepassing van een degelijke nachtverlaging (in dit geval wordt de gemiddelde nacht- en weekendtemperatuur in de administratieve ruimten verlaagt van 18°C naar 15°C) in de rest van de ziekenhuizen levert volgende energiebesparing op: E-besparing bij 100 % nachtverlaging in niet-klinische ruimten in plaats van de toenmalige toepassingsgraad ervan t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 0,2 % E-besparing

-

Plaatsen van HR/condensatieketels De gebouwschilmaatregelen, de WTW van de ventilatielucht, de nachtverlaging in nietklinische ruimten en de besparingsmaatregelen met betrekking tot SWW leiden tot de beperking van de warmtevraag. Door toepassing van HR-ketels of condensatieketels kan nog extra op het brandstofverbruik bespaard worden. Het gemiddelde rendement voor verwarmingsproductie in de onderzochte ziekenhuizen bedraagt 75 %. We berekenen de besparing bij toepassing van 17 % HR-ketels (ketels op stookolie) en 83 % condensatieketels (ketels op aardgas). In dat geval bedraagt het gemiddeld rendement voor verwarmingsproductie 93 %: E-besparing bij 17 % HR- en 83 % condensatieketels t.o.v. initieel brandstofverbruik: 13,7 % Ebesparing

74

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor verwarming voor de sector ziekenhuizen Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 63 % (brandstofverbruik verwarming "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

Bovenstaand reductiepercentage wordt als volgt bekomen: Reductie-% ten opzichte van het initieel brandstofverbruik = 41,7 % Reductie-% ten opzichte van het brandstofverbruik voor verwarming = 41,7 % / 66,5 % = 63 % Waarbij verondersteld wordt dat 66,5 % van het brandstofverbruik voor verwarming gebruikt wordt.

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor SWW voor de sector ziekenhuizen -

Doorstroombegrenzers De energiebesparing wordt bepaald door het waterverbruik te berekenen voor en na de installatie van een doorstroombegrenzer. Er wordt van uitgegaan dat deze maatregel reeds voor 75 % toegepast wordt in ziekenhuizen. De enquêteresultaten gaven hierover geen informatie. Er is beroep gedaan op een kengetal uit de literatuur. Een 100 % toepassing van deze maatregel levert een energiebesparing op van: E-besparing bij 100 % toepassing doorstroombegrenzers in plaats van 75 % toepassing doorstroombegrenzers t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 0,2 % E-besparing

-

Spaardouchekoppen Op analoge wijze wordt de energiebesparing door het gebruik van spaardouchekoppen berekend. Een klassieke douchekop levert 10 l/min, een spaardouchekop 6 l/min. Er wordt van uitgegaan dat deze maatregel reeds voor 75 % wordt toegepast in ziekenhuizen. Ook hier moest beroep gedaan worden op een kengetal uit de literatuur. Een 100 % toepassing van deze maatregel levert een energiebesparing op van: E-besparing bij 100 % toepassing spaardouchekoppen in plaats van spaardouchekoppen t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 0,7 % E-besparing

-

75 %

toepassing

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor SWW voor de sector ziekenhuizen Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 5 % (brandstofverbruik SWW "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

Voorgaand reductiepercentage wordt als volgt bekomen: Reductie-% ten opzichte van het initieel brandstofverbruik = 0,9 % Reductie-% ten opzichte van het brandstofverbruik voor verwarming = 0,9 % / 20 % = 5 % Waarbij verondersteld wordt dat 20 % van het brandstofverbruik voor verwarming gebruikt wordt.

75

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector ziekenhuizen -

Energiezuinige verlichting Het besparingspotentieel tengevolge van 100 % toepassing van energiezuinige verlichting is bepaald voor het ganse ziekenhuis, niet alleen voor de administratieve ruimten. In de studie werd enkel de besparing ter hoogte van de administratieve ruimten in rekening gebracht, omdat het om bestaande ziekenhuizen gaat. Wij berekenen het energieverbruik van nieuwe ziekenhuizen of ziekenhuizen na ingrijpende renovatie. Onder energiezuinige verlichting worden elektronische ballasten met spiegeloptiekarmatuur verstaan. De toenmalige toepassing van energiezuinige verlichting in de onderzochte ziekenhuizen bedroeg 20 % à 50 % naargelang de grootte van de ziekenhuizen. Voor de berekening wordt ervan uitgegaan dat het verlichtingsniveau bij niet-zuinige verlichting 20 W/m2 bedraagt bij een verlichtingssterkte van 500 lux. Bij toepassing van energiezuinige verlichting bedraagt het verlichtingsniveau 12 W/m2 (2,5 W/m2 per 100 lux). Ten opzichte van het totale elektriciteitsverbruik van de onderzochte ziekenhuizen geeft dit volgende energiebesparing: E-besparing bij 100 % toepassing energiezuinige verlichting t.o.v. het initieel elektriciteitsverbruik: 9,4 % E-besparing

-

Daglichtafhankelijke regeling De besparing wordt berekend door het verschil in elektriciteitsverbruik te berekenen voor en na de installatie van de daglichtafhankelijke regeling. We gaan uit van het elektriciteitsverbruik bij 100 % toepassing van energiezuinige verlichting. De energiebesparing wordt berekend door vermindering van het vermogen met 50 % en dit tijdens 50 % van de tijd. In overeenstemming met de berekeningsmethode van de kantoren wordt ervan uitgegaan dat slechts 50 % van de energiebesparing kan gerealiseerd worden, aangezien deze maatregel enkel toegepast kan worden op lokalen aan de raamzijde. De enquêteresultaten bevatten informatie over de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregel in de algemene en academische ziekenhuizen, zoals weergegeven in Figuur 6. Toepassing van daglichtafhankelijke regeling zal onder de energieprestatieregelgeving niet verplicht worden. In functie van de efficiëntie van het systeem kan eventueel een bonus verkregen worden. Daarom gaan we ervan uit dat de helft van het besparingspotentieel zal ingevuld worden. Dit resulteert in een energiebesparing van: E-besparing bij 100 % toepassing daglichtafhankelijke regeling t.o.v. initieel elektriciteitsverbruik: 1,2 % E-besparing

-

Aanwezigheidsdetectie De besparing wordt berekend door het verschil in elektriciteitsverbruik te berekenen voor en na de installatie van de aanwezigheidsdetectie. We gaan uit van het elektriciteitsverbruik bij 100 % toepassing van energiezuinige verlichting en extra toepassing van daglichtafhankelijke regeling (zie hierboven). De energiebesparing wordt berekend door vermindering van het vermogen met 50 % en dit 50 % van de tijd. De enquêteresultaten bevatten informatie over de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregel in de algemene en academische ziekenhuizen, zoals weergegeven in Figuur 6. Toepassing van aanwezigheidsdetectie zal onder de energieprestatieregelgeving niet

76

verplicht worden. In functie van de efficiëntie van het systeem kan eventueel een bonus verkregen worden. Daarom gaan we ervan uit dat de helft van het besparingspotentieel zal ingevuld worden. Dit resulteert in een energiebesparing van: E-besparing bij 100 % toepassing aanwezigheidsdetectie t.o.v. initieel elektriciteitsverbruik: 2,3 % E-besparing

< 150 bedden

150 - 300 bedden

300 - 500 bedden

> 500 bedden

60%

toepassingsgraden

50% 40% 30% 20% 10% 0% daglichtafhankelijke regeling

aanwezigheidsdetectie

Figuur 6: Toepassingsgraden van daglichtafhankelijke regeling en aanwezigheidsdetectie in de onderzochte (enquêtes) algemene en academische ziekenhuizen van de energiebesparingspotentieelstudie

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik van de onderzochte ziekenhuizen Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil (elektriciteitsverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

van

100"

=

12,8 %

6.3.3.6 Bepaling van de E-besparing voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak Voor het REF scenario zijn we ervan uitgegaan dat de rusthuizen representatief zijn voor de maatschappelijke dienstverlening met onderdak. Voor de berekening van het BAU scenario blijven we bij dit uitgangspunt. Voor de inschatting van E-besparing "E-peil van 100" gaan we uit van de studie Energiegebruik en energiebesparingspotentieel in de verzorgingsinstellingen in Vlaanderen [25]. De studie gaat over algemene en academische ziekenhuizen, psychiatrische ziekenhuizen en rusthuizen. Wat betreft de rusthuizen zijn de berekeningen gebaseerd op enquêteresultaten van 118 rusthuizen. Het referentiejaar voor deze enquête is 1997-1998. Uit de enquête konden gebouwkenmerken evenals de 77

toepassing van REG maatregelen gehaald worden. Alhoewel de gegevens over 1997-1998 gaan, is het de enige bruikbare informatiebron om de E-besparing "E-peil van 100" in te schatten. Voor het brandstofverbruik voor verwarming zijn volgende maatregelen uit de studie overgenomen: - Gebouwschilmaatregelen - Nachtverlaging in niet-klinische ruimten - Plaatsen van HR/condensatieketels Voor het brandstofverbruik voor SWW zijn volgende maatregelen overgenomen: - Doorstroombegrenzers - spaardouchekoppen Voor het elektriciteitsverbruik zijn volgende maatregelen overgenomen: - Energiezuinige verlichting - Daglichtafhankelijke regeling - Aanwezigheidsdetectie Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor verwarming voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak -

Gebouwschilmaatregelen Op basis van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte rusthuizen werd de energiebesparing bepaald bij extra isolatie, zodat de k-waarden behaald worden die voorgeschreven zijn in Bijlage III: Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren r-waarden van het energieprestatiebesluit [16]. In Tabel 43 wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde gewogen k-waarden van de onderzochte rusthuizen voor de verschillende verliesposten van de gebouwschil. Daarnaast worden de k-waarden gegeven die minimaal behaald moeten worden in overeenstemming met het energieprestatiebesluit. Ook wordt per verliespost de E-besparing gegeven tengevolge van de extra isolatie. Tabel 43: gemiddelde k-waarden in de onderzochte rusthuizen, maximaal toelaatbare k-waarden volgens de energieprestatieregelgeving [16] en energiebesparing in overeenstemming met deze isolatie-eisen

Vloer Muur Dak Raam Totaal

-

78

Gewogen gemiddeld k-waarden in de rusthuizen W/m2K 1,58 0,83 0,75 3,51

k-waarden energieprestatiebesluit W/m2K 1 0,6 0,4 1,6

E-besparing bij k-waarden energieprestatiebesluit 6,1% 1,5% 5,5% 17,5% 30,6%

Nachtverlaging in niet-klinische ruimten In een belangrijk deel van de onderzochte rusthuizen (in 60 % à 90 % van de rusthuizen, in functie van de grootte ervan) was het regelsysteem van de verwarming reeds aangepast, zodat een degelijke nachtverlaging bereikt wordt. Toepassing van een

degelijke nachtverlaging (in dit geval wordt de gemiddelde nacht- en weekendtemperatuur in de administratieve ruimten verlaagt van 18°C naar 15°C) in de rest van de rusthuizen levert volgende energiebesparing op: E-besparing bij 100 % nachtverlaging in niet-klinische ruimten in plaats van de toenmalige toepassingsgraad ervan t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 2,4 % E-besparing

De besparing is groter voor de rusthuizen dan voor de ziekenhuizen omdat nachtverlaging reeds een grotere toepassing kende in de ziekenhuizen. -

Plaatsen van HR/condensatieketels De gebouwschilmaatregelen, de nachtverlaging in niet-klinische ruimten en de besparingsmaatregelen met betrekking tot SWW resulteren in een beperking van de warmtevraag. Door toepassing van HR-ketels of condensatieketels kan nog extra op het brandstofverbruik bespaard worden. Het gemiddelde rendement voor verwarmingsproductie in de onderzochte rusthuizen bedraagt 80 %. We berekenen de energiebesparing bij een toepassing van 34 % HR-ketels (ketels op stookolie) en 66 % condensatieketels (ketels op aardgas). In dat geval bedraagt het gemiddeld rendement voor verwarmingsproductie 91,6 %: E-besparing bij 17 % HR- en 83 % condensatieketels t.o.v. initieel brandstofverbruik: 1,9 % Ebesparing

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor verwarming voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 58 % (brandstofverbruik verwarming "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

Bovenstaand reductiepercentage wordt als volgt bekomen: Reductie-% ten opzichte van het initieel brandstofverbruik = 35 % Reductie-% ten opzichte van het brandstofverbruik voor verwarming = 35 % / 60 % = 58 % Waarbij verondersteld wordt dat 60 % van het brandstofverbruik voor verwarming gebruikt wordt.

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor SWW voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak -

Doorstroombegrenzers De energiebesparing wordt bepaald door het waterverbruik te berekenen voor en na de installatie van een doorstroombegrenzer. Er wordt van uitgegaan dat deze maatregel reeds voor 75 % wordt toegepast in rusthuizen. De enquêteresultaten gaven hierover geen informatie. Er is beroep gedaan op een kengetal uit de literatuur. Een 100 % toepassing van deze maatregel levert een energiebesparing op van: E-besparing bij 100 % toepassing doorstroombegrenzers in plaats van 75 % toepassing t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 0,5 % E-besparing

-

Spaardouchekoppen De energiebesparing door het gebruik van spaardouchekoppen wordt op analoge wijze berekend. Een klassieke douchekop levert 10 l/min, een spaardouchekop 6 l/min. Er wordt van uitgegaan dat deze maatregel reeds voor 75 % wordt toegepast in rusthuizen.

79

Ook hier moest beroep gedaan worden op een kengetal uit de literatuur. Een 100 % toepassing van deze maatregel levert een energiebesparing op van: E-besparing bij 100 % toepassing spaardouchekoppen in plaats van 75 % toepassing t.o.v. het initieel brandstofverbruik: 2,0 % E-besparing

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het brandstofverbruik voor SWW voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 10 % (brandstofverbruik SWW "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

Bovenstaand reductiepercentage wordt als volgt bekomen: Reductie-% ten opzichte van het initieel brandstofverbruik = 2,5 % Reductie-% ten opzichte van het brandstofverbruik voor verwarming = 2,5 % / 25 % = 10 % Waarbij verondersteld wordt dat 25 % van het brandstofverbruik voor verwarming gebruikt wordt.

Bepaling van de E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik voor de sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak -

Energiezuinige verlichting Het besparingspotentieel tengevolge van 100 % toepassing van energiezuinige verlichting is bepaald voor het ganse rusthuis, niet alleen voor de administratieve ruimten. In de energiebesparingspotentieelstudie werd enkel de besparing ter hoogte van de administratieve ruimten in rekening gebracht, omdat het om bestaande rusthuizen gaat. Wij berekenen het energieverbruik van nieuwe rusthuizen of rusthuizen na ingrijpende renovatie. Er wordt van uitgegaan dat 100 % energiezuinige lampen met elektronische ballasten en spiegeloptiekarmatuur toegepast worden. De toepassing van deze energiezuinige verlichting in de onderzochte rusthuizen bedraagt 0 à 20 % naargelang de grootte van de rusthuizen. Voor de berekening wordt ervan uitgegaan dat het verlichtingsniveau bij niet-zuinige verlichting 20 W/m2 bedraagt bij een verlichtingssterkte van 500 lux. Bij toepassing van energiezuinige verlichting bedraagt het verlichtingsniveau 12 W/m2 (2,5 W/m2 per 100 lux). Ten opzichte van het totale elektriciteitsverbruik van de onderzochte rusthuizen geeft dit volgende energiebesparing: E-besparing bij 100 % toepassing energiezuinige verlichting t.o.v. het initieel elektriciteitsverbruik: 21,6 % E-besparing

-

80

Daglichtafhankelijke regeling De besparing wordt berekend door het verschil in elektriciteitsverbruik voor en na de installatie van de daglichtafhankelijke regeling. We gaan uit van het elektriciteitsverbruik bij 100 % toepassing van energiezuinige verlichting. De energiebesparing wordt berekend door vermindering van het vermogen met 50 % en dit tijdens 50 % van de tijd. In overeenstemming met de berekeningsmethode van de kantoren wordt ervan uitgegaan dat slechts 50 % van de energiebesparing kan gerealiseerd worden, enkel in lokalen aan de raamzijde. De enquêteresultaten bevatten informatie over de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregel in de rusthuizen, zoals weergegeven in Figuur 7. Toepassing van daglichtafhankelijke regeling zal onder

de energieprestatieregelgeving niet verplicht worden. In functie van de efficiëntie van het systeem kan eventueel een bonus verkregen worden. Daarom gaan we ervan uit dat de helft van het besparingspotentieel zal ingevuld worden. Dit resulteert in een energiebesparing van: E-besparing bij 100 % toepassing daglichtafhankelijke regeling t.o.v. initieel elektriciteitsverbruik: 2 % E-besparing

-

Aanwezigheidsdetectie De besparing wordt berekend door het verschil in elektriciteitsverbruik voor en na de installatie van aanwezigheidsdetectie. Er wordt uitgegaan van het elektriciteitsverbruik bij 100 % toepassing van energiezuinige verlichting en extra toepassing van daglichtafhankelijke regeling (zie hierboven). De energiebesparing wordt berekend door een vermindering van het vermogen met 50 % en dit tijdens 50 % van de tijd. De enquêteresultaten bevatten informatie over de toenmalige toepassingsgraad van deze maatregel in de rusthuizen, zoals weergegeven in Figuur 7. Toepassing van aanwezigheidsdetectie zal onder de energieprestatieregelgeving niet verplicht worden. In functie van de efficiëntie van het systeem kan een bonus verkregen worden. Daarom gaan we ervan uit dat de helft van het besparingspotentieel zal ingevuld worden. Dit resulteert in een energiebesparing van: E-besparing bij 100 % toepassing aanwezigheidsdetectie t.o.v. initieel elektriciteitsverbruik: 3,8 % E-besparing

< 150 bedden

150 - 300 bedden

300 - 500 bedden

> 500 bedden

toepassingsgraden

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% daglichtafhankelijke regeling

aanwezigheidsdetectie

Figuur 7: Toepassingsgraden van daglichtafhankelijke regeling en aanwezigheidsdetectie in de onderzochte (enquêtes) rusthuizen van de energiebesparingspotentieelstudie

81

-

Resulterende E-besparing "E-peil van 100" voor het elektriciteitsverbruik van de onderzochte rusthuizen Door de energiebesparing van de verschillende reductiemaatregelen te sommeren komen we tot volgende energiebesparingen: 

Nieuwbouw & ingrijpende renovatie: E-besparing "E-peil van 100" = 27 % (elektriciteitsverbruik "REF" nieuwbouw & ingrijpende renovatie)

6.3.3.7 Bepaling van de E-besparing voor de sector maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak Om de E-besparing "E-peil van 100" voor de maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak in te schatten kunnen we geen beroep doen op een Vlaamse energiebesparingspotentieelstudie, of op andere relevante informatiebronnen over deze activiteiten. Daarom zijn de aannames voor E-besparing "E-peil van 100" met betrekking tot de rusthuizen overgenomen. Bepaalde activiteiten van deze subsector zijn tot op bepaalde hoogte vergelijkbaar met de activiteit rusthuizen. We denken hierbij aan dagverzorgingscentra voor ouderen of kinderdagverblijven. Voor de bespreking van de verschillende maatregelen die in rekening gebracht worden, verwijzen we naar paragraaf 6.3.3.6 (sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak). De verschillen tussen de maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak en de rusthuizen worden gedeeltelijk opgevangen doordat we in onze berekeningen een onderscheid maken tussen: - Besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming - Besparingen op het brandstofverbruik voor SWW Hoe belangrijker het aandeel brandstofverbruik voor verwarming is voor een bepaalde activiteit, hoe groter de impact van de besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming. Hetzelfde geldt uiteraard ook voor het brandstofverbruik voor SWW. Toepassing van de aannames rond rusthuizen op de maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak geeft geen onderbouwde inschatting van de energiebesparing van de maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak onder de energieprestatieregelgeving. Het is echter de best beschikbare methode op basis van de informatie waarover we momenteel kunnen beschikken. 6.3.3.8 Bepaling van de E-besparing voor de sector andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening Om de E-besparing "E-peil van 100" voor de andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening in te schatten kunnen we geen beroep doen op een Vlaamse energiebesparingspotentieelstudie, of op andere relevante informatiebronnen over de verschillende activiteiten binnen deze subsector. Daarom zijn de aannames voor Ebesparing "E-peil van 100" met betrekking tot de rusthuizen overgenomen.

82

Voor de bespreking van de verschillende maatregelen die in rekening gebracht worden, verwijzen we naar paragraaf 6.3.3.6 (sector maatschappelijke dienstverlening met onderdak). De verschillen tussen de rusthuizen en de activiteiten binnen de subsector andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening worden gedeeltelijk opgevangen doordat we in onze berekeningen een onderscheid maken tussen: - Besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming - Besparingen op het brandstofverbruik voor SWW Hoe belangrijker het aandeel brandstofverbruik voor verwarming is voor een bepaalde activiteit, hoe groter de impact van de besparingen op het brandstofverbruik voor verwarming. Hetzelfde geldt uiteraard ook voor het brandstofverbruik voor SWW. Toepassing van de aannames rond rusthuizen op de overige persoonlijke en maatschappelijke dienstverlening geeft geen onderbouwde inschatting van de energiebesparing van de andere gemeenschaps-, sociale en persoonlijke dienstverlening onder de energieprestatieregelgeving. Het is echter de best beschikbare methode op basis van de informatie waarover we momenteel kunnen beschikken. 6.3.4

Energieprognoses voor bestaande gebouwen

Voor bestaande gebouwen wordt enkel de impact van de REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders [13], [14] doorgerekend. Er wordt aangenomen dat de maatregel tot en met 2012 geïmplementeerd wordt. In samenspraak met de stuurgroep wordt vanaf 2013 in deze studie geen bijkomend effect meer in rekening gebracht voor de bestaande gebouwen. Het gemiddeld energieverbruik van de bestaande gebouwen blijft hierdoor constant tussen 2012 en 2020. De REG-openbaredienstverplichtingen worden geëvalueerd wat moet uitmonden in een nieuw besluit in 2006 met aangepaste doelstellingen en modaliteiten vanaf 2008. De impact van de openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders wordt als volgt doorgerekend: -

De netbeheerders zijn vanaf 1 januari 2003 verplicht om een hoeveelheid primaire energiebesparing te realiseren die gelijk is aan 1 % van de hoeveelheid geleverde elektriciteit van twee jaar terug16: primaire energiebesparing jaar n = 1 %(elektriciteitsverbruik jaar n - 2)

-

Deze primaire energiebesparing kan zowel behaald worden op het elektriciteitsverbruik als op het brandstofverbruik. Aangezien het om een besparing van primair energieverbruik gaat, wordt de besparing op het elektriciteitsverbruik vermenigvuldigd met 2,5.

16

Volgens het besluit moet de doelstelling van 1% worden gerealiseerd bij de hoogspanningsklanten. In deze studie gaan wij er van uit dat ook 1% wordt gerealiseerd bij de tertiaire sector.

83

-

Om de primaire energiebesparing te kunnen verdelen over elektriciteit en brandstoffen, hebben we een verdeelsleutel berekend op basis van de resultaten van de netbeheerders voor 2003 in de tertiaire sector (enkel premies voor de aankoop van energiezuinige toestellen, niet energie-audits en dergelijke): 77 % van de primaire energiebesparing wordt gehaald op het elektriciteitsverbruik: dit komt overeen met 31 % elektriciteitsbesparing (77 % / 2,5) 23 % van de primaire energiebesparing wordt gehaald op het brandstofverbruik

De totale primaire energiebesparing is cumulatief. Met andere woorden, de besparingen, berekend voor de voorgaande jaren, worden telkens opgeteld bij de besparing van het jaar in kwestie. Samenvattend wordt het energieverbruik van bestaande gebouwen zonder renovaties als volgt berekend: Elektriciteitsverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n = Elektriciteitsverbruik "REF" bestaande gebouwen jaar n - 0,31 * 1 %(Elektriciteitsverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n - 2) Brandstofverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n = Brandstofverbruik "REF" bestaande gebouwenjaar n - 0,23 * 1 %(Elektriciteitsverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n - 2) E-verbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n = Elektriciteitsverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n + Brandstofverbruik "BAU" bestaande gebouwen jaar n

In het kader van de evaluatie van de huidige resultaatsverplichting werd een verscherping van de REG-openbaredienstverplichtingen voor de tertiare sector bijkomend in rekening gebracht. Dit geeft een bijkomende lichte daling van het elektriciteitsverbruik, gemiddeld 0,5 % voor de periode 2008-2020. 6.3.5

WKK

Door de uitbreiding van WKK in de tertiaire sector wordt een bijkomende besparing gerealiseerd (Tabel 44). WKK wordt uitvoeriger besproken in hoofdstuk 9 (energiesector). Tabel 44: Vermeden brandstofverbruik door toepassing van WKK [TJ] Tertiaire sector

84

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

0

0

0

3

10

28

43

153

273

6.4

Resultaten

Omdat de brandstofverbruiken en de CO2 emissies van afvalverbranding reeds in rekening gebracht worden ter hoogte van de energiesector, zijn ze hier niet in rekening gebracht. 6.4.1

Energieprognoses volgens het BAU scenario

6.4.1.1 Brandstoffen In Tabel 45 wordt het brandstofverbruik van de verschillende subsectoren volgens het BAU scenario weergegeven, exclusief het vermeden brandstofverbruik van WKK. De inschatting van WKK is op een geaggregeerd niveau behandeld, niet per subsector.. Het totaal brandstofverbruik voor de tertiaire sector, inclusief het vermeden brandstofverbruik door WKK, wordt weergegeven in Tabel 46. In Tabel 46 geven we ook het toaal brandstofverbruik na correctie voor de hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5). 6.4.1.2 Elektriciteit In Tabel 47 wordt het elektriciteitsverbruik van de volledige tertiaire sector volgens het BAU scenario weergegeven. 6.4.2


Tabel 48 geeft de CO2 emissies weer tengevolge van het brandstofverbruik van de tertiaire sector volgens het BAU scenario. In Tabel 48 geven we ook de totale CO2 emissies na correctie voor de hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5).

85

Tabel 45: Verdeling van het brandstofverbruik volgens het BAU scenario over de verschillende brandstoffen, exclusief correctie voor WKK [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas

5 276

6 172

7 189

7 160

7 077

6 995

6 915

6 836

6 704

Lichte stookolie

3 196

5 982

6 967

6 939

6 858

6 779

6 702

6 625

6 497

Zware stookolie

141

200

233

232

229

226

224

221

217

23

13

15

15

15

15

15

15

14

8 638

12 367

14 404

14 345

14 179

14 016

13 856

13 697

13 433

1 410

327

395

418

422

426

432

445

474

103

0

0

0

0

0

0

0

0

1 513

327

395

418

422

426

432

445

474

500

1 807

2 163

2 291

2 328

2 369

2 417

2 511

2 699

2 808

1 174

1 405

1 488

1 512

1 539

1 570

1 631

1 753

Handel

Propaan/butaan/LPG Lamppetroleum

2

Totaal Hotels Aardgas Stookolie Totaal Cafés, restos, campings, … Aardgas Stookolie Kolen

0

Propaan/butaan/LPG

313

84

100

106

108

110

112

117

125

3 621

3 065

3 669

3 886

3 948

4 018

4 099

4 258

4 577

Aardgas

8 641

9 698

13 384

14 677

14 989

15 187

15 314

15 479

15 566

Lichte stookolie

7 972

5 429

7 492

8 215

8 390

8 501

8 572

8 664

8 714

Zware stookolie

378

971

1 341

1 470

1 501

1 521

1 534

1 550

1 559

1

0

0

0

0

0

0

0

0

53

74

103

113

115

116

117

119

119

17 045

16 172

22 320

24 474

24 995

25 326

25 538

25 812

25 959

Totaal Kantoren en administratie

Kolen Propaan/butaan/LPG Totaal

86

Vervolg van Tabel 45: Verdeling van het brandstofverbruik volgens het BAU scenario over de verschillende brandstoffen, exclusief correctie voor WKK [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Basis en secundair onderwijs Aardgas

3 233

3 601

4 183

4 143

3 849

3 476

3 228

3 061

2 866

Stookolie

3 219

2 935

3 409

3 377

3 101

2 748

2 522

2 386

2 227

2

2

3

3

3

3

2

2

2

6 455

6 538

7 595

7 522

6 953

6 226

5 752

5 450

5 094

1 494

1 664

1 864

1 863

1 745

1 507

1 419

1 365

1 280

446

1 324

1 483

1 482

1 434

1 306

1 267

1 224

1 156

1 940

2 988

3 348

3 345

3 179

2 813

2 686

2 590

2 436

5 457

6 260

6 989

6 847

6 704

6 558

6 409

6 191

5 821

661

605

675

661

648

633

619

598

562

13

0

propaan/butaan/LPG Totaal Hoger en overig onderwijs Aardgas Stookolie Totaal Ziekenhuizen Aardgas Stookolie Kolen propaan/butaan/LPG Totaal

1

1

1

1

1

1

1

1

1

6 132

6 866

7 665

7 509

7 353

7 193

7 029

6 790

6 384

Maatschappelijke dienstverlening met onderdak Aardgas Stookolie propaan/butaan/LPG Totaal

1 259

1 445

1 644

1 655

1 666

1 678

1 689

1 711

1 746

558

1 002

1 140

1 148

1 156

1 164

1 172

1 187

1 211

1

1

2

2

2

2

2

2

2

1 818

2 449

2 785

2 805

2 824

2 844

2 863

2 899

2 959

87

Vervolg van Tabel 45: Verdeling van het brandstofverbruik volgens het BAU scenario over de verschillende brandstoffen, exclusief correctie voor WKK [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Maatschappelijke dienstverlening zonder onderdak Aardgas

679

779

910

901

894

886

878

878

868

Stookolie

72

254

297

293

291

289

286

286

283

propaan/butaan/LPG

0

1

1

1

1

1

1

1

1

Houtkrullen

0

43

50

49

49

48

48

48

47

752

1 077

1 258

1 244

1 235

1 223

1 213

1 213

1 199

Totaal

Overige persoonlijke en maatschappelijke dienstverlening* Aardgas

4 527

4 395

4 912

4 917

4 820

4 720

4 618

4 490

4 273

gas- en dieselolie

1 734

766

857

857

840

823

805

783

745

zware stookolie

119

273

306

306

300

294

287

279

266

recuperatie/biogas/ …

119

81

90

90

89

87

85

83

79

0

1

2

2

2

2

2

2

1

6 499

5 517

6 166

6 173

6 051

5 924

5 797

5 636

5 364

TOTAAL 54 412 57 366 * exclusief afval (opgenomen bij energiesector)

69 606

71 721

71 137

70 009

69 265

68 790

67 879

propaan/butaan/LPG Totaal

88

Tabel 46: Totaal brandstofverbruik van de tertiaire sector, inclusief correctie voor WKK [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas

32 476

36 149

43 635

44 868

44 486

43 781

43 288

42 854

42 096

Lichte stookolie

11 169

11 410

14 459

15 153

15 246

15 273

15 263

15 249

15 139

7 868

7 294

8 410

8 450

8 142

7 679

7 436

7 312

7 192

638

1 444

1 879

2 007

2 030

2 041

2 045

2 051

2 042

1 734

766

857

857

840

823

805

783

745

392

178

226

242

246

249

252

257

266

14

0

0

0

0

0

0

0

0

Houtkrullen

0

43

50

49

49

48

48

48

47

Lamppetroleum

2

0

0

0

0

0

0

0

0

Stookolie Zware stookolie Gas- en dieselolie Propaan/butaan/LPG Kolen

Recuperatie/biogas/ … TOTAAL*

119

81

90

90

89

87

85

83

79

54 412

57 366

69 606

71 718

71 127

69 981

69 222

68 637

67 606

69 606

70 197

68 886

67 377

66 435

65 910

65 067

TOTAAL na correctie voor hoge energieprijzen 54 412 57 366 * exclusief afval (opgenomen bij energiesector)

Tabel 47: Totaal elektriciteitsverbruik van de tertiaire sector [TJ] Elektriciteit

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

32 753

40 921

39 652

40 947

41 508

41 858

42 194

43 104

44 477

89

Tabel 48:Energiegerelateerde CO2 emissies van de tertiaire sector in het BAU scenario [kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas

1 813

2 018

2 436

2 505

2 483

2 444

2 416

2 392

2 350

Lichte stookolie

819

837

1 060

1 111

1 118

1 120

1 119

1 118

1 110

Stookolie

577

535

617

620

597

563

545

536

527

Zware stookolie

49

111

144

154

156

156

157

157

156

127

56

63

63

62

60

59

57

55

25

11

14

15

15

16

16

16

17

Kolen

1

0

0

0

0

0

0

0

0

Houtkrullen

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Lamppetroleum

0

0

0

0

0

0

0

0

0

3 411

3 567

4 334

4 467

4 431

4 359

4 312

4 277

4 215

4 334

4 364

4 279

4 187

4 132

4 102

4 052

Gas- en dieselolie Propaan/butaan/LPG

Recuperatie/biogas/ … Totaal*

TOTAAL na correctie voor de hoge energieprijzen 3 411

90

3 567

7

DE LAND- EN TUINBOUW

7.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de energie- en CO2 emissieprognoses voor de landen tuinbouw in het BAU scenario uitgewerkt. Deze studie behandelt enkel de energiegerelateerde broeikasgasemissies van de sector (CO2 emissies). Deze vertegenwoordigen slechts één vijfde17 van de totale uitstoot van broeikasgassen door de sector (uitgedrukt in CO2-equivalenten). Als de studie spreekt van de landbouwsector, wordt de sector van de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst bedoeld. Deze sector omvat volgens de Energiebalans Vlaanderen de volgende deelsectoren: - Akkerbouw - Graasdierhouderij - Intensieve veehouderij - Glastuinbouw - Vollegrondstuinbouw - Blijvende teelten - Visserij. Deze indeling sluit aan bij de indeling gebruikt in de jaarlijkse landen tuinbouwtellingen van het NIS. Een schatting van het eindenergieverbruik in de verschillende deelsectoren van de landen tuinbouwsector is weergegeven in Tabel 49 en Tabel 50 voor de jaren 2000 en 2002. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen stationaire bronnen enerzijds en niet-stationaire of mobiele bronnen anderzijds: - Stationaire bronnen: In de deelsectoren intensieve veehouderij en glastuinbouw wordt brandstof verbruikt voor o.a. de verwarming van stallingen en serres, het reinigen van zuivelinstallaties, …. Deze deelsectoren worden in deze studie ondergebracht bij de stationaire bronnen. Ze zijn binnen de landbouwsector de grootste energiegebruikers en zijn in Tabel 49 en Tabel 50 aangeduid met een grijze arcering. - Niet-stationaire of mobiele bronnen: In de deelsectoren akkerbouw, graasdierhouderij, vollegrondstuinbouw, blijvende teelten en zeevisserij wordt brandstof (uitsluitend gas- en dieselolie) verbruikt door landbouwtrekkers, maaimachines, … bij het bewerken van weiden, grasland, … Deze deelsectoren worden ondergebracht bij de niet-stationaire of mobiele bronnen. De verdeling van het brandstofverbruik over stationaire bronnen en niet-stationaire bronnen is een aanname van VITO en is slechts benaderend. De verdeling wordt toegepast omdat ze zal gebruikt worden voor de prognoses van het energieverbruik.

17

Kernset milieudata van MIRA2005.

91

Tabel 49: Energieverbruik in de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst per deelsector (Vlaanderen, 2000) 2000 [TJ]

Brandstofverbruik

0 0 0 5 177 0 0 0

Gas- en dieselolie 2 330 1 308 3 518 0 960 188 2 236

5 177 5 177 0

Aardgas

Akkerbouw Graasdierhouderij Intensieve veehouderij Glastuinbouw Vollegrondstuinbouw Blijvende teelten Visserij Totaal Stationaire bronnen Niet-Stationaire bronnen 2000

0 0 0 816 0 0 0

Lichte stookolie 0 0 0 2 053 0 0 0

10 541

816

3 518 7 022

816 0

Totaal brandstofverbruik

Kolen

0 0 0 481 0 0 0

Zware stookolie 0 0 0 9 678 0 0 0

2 053

481

9 678

2 053 0

481 0

9 678 0

Totaal elektriciteitsverbruik

LPG

Totaal

[TJ] Akkerbouw Graasdierhouderij Intensieve veehouderij Glastuinbouw Vollegrondstuinbouw Blijvende teelten Visserij

2 1 3 18

330 308 518 205 960 188 2 236

0 369 1 471 1 912 0 154 0

Totaal

28 746

3 905

32 651

Stationaire bronnen Niet-Stationaire bronnen

21 723 7 022

3 383 523

25 106 7 545

92

2 1 4 20

330 677 989 117 960 342 2 236

Tabel 50: Energieverbruik in de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst per deelsector (Vlaanderen, 2002) 2002

Brandstofverbruik

[TJ]

0 0 0 5 177 0 0 0

Gas- en dieselolie 2 376 942 3 321 0 948 191 2 365

5 177 5 177 0

Aardgas

Akkerbouw Graasdierhouderij Intensieve veehouderij Glastuinbouw Vollegrondstuinbouw Blijvende teelten Visserij Totaal Stationaire bronnen Niet-Stationaire bronnen

0 0 0 816 0 0 0

Lichte stookolie 0 0 0 2 053 0 0 0

10 143

816

3 321 6 822

816 0

Totaal brandstofverbruik

2002

Kolen

0 0 0 481 0 0 0

Zware stookolie 0 0 0 9 678 0 0 0

2 053

481

9 678

2 053 0

481 0

9 678 0

Totaal elektriciteitsverbruik

LPG

Totaal

[TJ] Akkerbouw Graasdierhouderij Intensieve veehouderij Glastuinbouw Vollegrondstuinbouw Blijvende teelten Visserij

2 376 942 3 321 18 205 948 191 2 365

0 361 1 415 1 912 0 156 0

2 1 4 20

376 302 736 117 948 347 2 365

Totaal

28 348

3 844

32 191

Stationaire bronnen Niet-Stationaire bronnen

21 526 6 822

3 327 516

24 853 7 338

Figuur 8 toont dat in 2002 de glastuinbouw (63 %) en de intensieve veehouderij (15 %) goed zijn voor bijna 80 % van het totale energieverbruik.

1% 3%

7%

7% 4% akkerbouw 15%

graasdierhouderij intensieve veehouderij glastuinbouw vollegrondstuinbouw blijvende teelten zeevisserij

63%

Figuur 8: Energieverbruik in de landbouw in Vlaanderen in 2002 per deelsector.

93

Figuur 9 geeft een overzicht van de evolutie van het totale energieverbruik tot 2002 per deelsector in vergelijking met het jaar 1990. De lijnen komen overeen met het relatieve totale energieverbruik per deelsector, telkens ten opzichte van het jaar 1990. De balk komt overeen met het totale relatieve energieverbruik van de landbouwsector. Op de figuur is goed te zien dat de trend van het totale verbruik zeer goed samenvalt met de trend van de glastuinbouw18. totaal intensieve veehouderij blijvende teelten

akkerbouw glas-tuinbouw zeevisserij

graasdier-houderij vollegrondstuinbouw

140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1990

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Figuur 9: Evolutie (%) van het totale energieverbruik per deelsector

Een wijziging in het energieverbruik van de deelsectoren met het hoogste energieverbruik (glastuinbouw en intensieve veeteelt), heeft het meeste invloed op het energieverbruik en de energiegerelateerde CO2 emissies van de landbouwsector in zijn geheel. Voor de prognose van het energieverbruik van de landen tuinbouw volgens het BAU scenario besteden we daarom het meeste aandacht aan het energieverbruik van de glastuinbouw en van de intensieve veeteelt.

18

Toename elektriciteitsverbruik in glastuinbouw in 2002 door bijtellen assimilatiebelichting in de grafiek niet meegenomen.

94

7.2


Naast de maatregelen uit het REF scenario [1], worden voor het BAU scenario een aantal extra maatregelen in overweging genomen. Deze worden hieronder besproken. 7.2.1

Gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU

Op 26 juni 2003 bereikten de Europese ministers van Landbouw een akkoord over de fundamentele hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Bij het zogenaamde Mid Term Review (MTR [32]) voorstel van de Europese Commissie is ontkoppeling het kernwoord van de hervorming. Dit betekent dat uitbetaalde steun sinds 1 januari 2005 los staat van de omvang van de productie. Directe betalingen zoals vooropgesteld onder Agenda 2000 [33], worden dan losgekoppeld van dier, gewas of kilogram melk, maar gekoppeld aan het bedrijf. De meeste premies die de landbouwer tot nu toe als rechtstreekse steun ontving, zullen vervangen worden door één enkel steunbedrag (toeslag), de zogenaamde ‘unieke bedrijfstoeslag’. Er zijn echter duidelijke randvoorwaarden verbonden aan de ontvangst van de bedrijfstoeslag inzake milieu, volksgezondheid, dierengezondheid, dierenwelzijn, gezondheid van planten. In Vlaanderen is de ontkoppeling enkel van toepassing op de steunmaatregelen die werden aangevraagd bij de Administratie Landbouwproductiebeheer19 en hebben enkel betrekking op de akkerbouw en de veeteelt. De bekendste premies zijn de graan-, stieren-, en ooienpremie alsook de slachtpremie volwassen runderen. 7.2.1.1 De veeteelt Voor de deelsector veeteelt zullen de niet ontkoppelde steunmaatregelen, namelijk de slachtpremie kalveren en de zoogkoeienpremie, ook na de invoering van MTR verder bestaan. Andere steunmaatregelen worden wel ontkoppeld in 2005, waarbij de belangrijkste zijn de stierenpremie en de slachtpremie voor volwassen runderen en vanaf 2006 wordt ook de melkpremie ontkoppeld. Het effect van MTR op de vleessector zal evenwel minimaal zijn, ook omdat de rundveehouderij niet zo snel kan overschakelen op een andere productietak [34]. 7.2.1.2 De akkerbouw en akkerteelt20 Voor de deelsector akkerbouw en akkerteelt is sinds januari 2005 de steun onafhankelijk van de productie. In grote lijnen worden er dus geen eisen meer gesteld aan de opbrengsten van een stuk grond. Wel zijn er duidelijke voorwaarden gekoppeld aan de subsidies. Deze verplichten de landbouwers er toe hun stuk grond in goede landen milieucondities te houden. Deze vernieuwde aanpak zal gevolgen hebben voor de activiteit binnen de sector. Er wordt verwacht wordt dat de activiteitsgraad licht zal dalen [35] en dat deze daling zich met een vertraging van 5 à 10 jaar zal laten voelen.

19

Vanaf 1 mei 2004 werd de Administratie Landbouwproductiebeheer opgenomen in de Administratie Beheer en Kwaliteit Landbouwproductie (ABKL). 20 Met uitzondering van de aardappel- en suikerteelt

95

7.2.2

Brandstofswitch

Sinds 1996 is de forse stijging van het aardgasaandeel grotendeels verantwoordelijk voor de dalende trend van de CO2 emissies in de glastuinbouw. In 2000 bestond meer dan de helft van het brandstofverbruik uit zware stookolie. De aannames in het BAU scenario zijn een sterkere stijging van het aardgasverbruik. In vergelijking met het REF scenario wordt in het BAU scenario rekening gehouden met het actiepunt uit fiche 17 van het VORA 2004 om de toegang tot aardgasvoorzieningen voor glastuinbouwbedrijven te verbeteren [36]. De Vlaamse regering kan in een uitvoeringsbesluit aan het Aardgasdecreet verplichtingen opleggen aan de aardgasnetbeheerders die betrekking hebben op investeringen in het aardgasdistributienet en aansluiting van afnemers op het aardgasdistributienet. Het Actieplan “Naar een duurzamere glastuinbouw in Vlaanderen”, waarvan melding wordt gemaakt in fiche 17 van VORA 2004, voorziet een aantal acties om binnen een termijn van 10 jaar (tegen 2013) 75 % van het energiegebruik in de glastuinbouw aan te sluiten op het aardgasnet. 7.2.3

Vlaremnormering stookinstallaties [37]

We gaan er in het BAU scenario van uit dat in de toekomst de normering van de uitstoot van NOx en SO2 minstens gehandhaafd blijft, waardoor overschakeling op aardgas ook meer gestimuleerd wordt. 7.2.4

Installeren van extra WKK vermogen

Met het systeem van warmtekrachtcertificaten kan het potentieel in de landbouwsector verder benut worden, zodat een energiebesparing kan gerealiseerd worden. De tuinbouw is de belangrijkste sector voor WKK met motoren (versus WKK met gasturbines) en had eind 2003 een totaal opgesteld vermogen van 71,7 MWe. Aanvankelijk werden in de tuinbouw voornamelijk installaties in eigen beheer geplaatst met gasolie als brandstof. De laatste jaren betreft het voornamelijk projecten in samenwerking met energieproducenten, waarbij grotere aardgasmotoren geplaatst worden, uitgerust met katalytische rookgasreiniging voor CO2 bemesting. De groenestroomcertificaten kunnen een extra stimulans zijn om biogasinstallaties op boerderijen te plaatsen. 7.2.5

Energiewinning uit biomassa, energieteelten

Energieteelten en hun gebruik als energiebron zijn CO2 neutraal in vergelijking met fossiele brandstoffen. Energiewinning uit biomassa kan op zich slechts beperkt bijdragen tot een vermindering van de broeikasgasemissies van de landbouwsector (bijvoorbeeld door gebruik van biodiesel in machines), maar wel van andere sectoren.

7.3 7.3.1


Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de landen tuinbouwsector volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 96

van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames. In de energiebalans wordt het energieverbruik voor de landbouwsector berekend op basis van kengetallen uit de literatuur. Kengetallen zijn conversiefactoren die het energieverbruik inschatten per activiteit. Het energieverbruik is dus slechts indicatief en op basis van de productie (de reële fysieke productie vb. aantal liter melk of het areaal gebruikt voor het realiseren van deze fysieke productie vb. aantal ha gebruikt voor de teelt van tarwe). Hierdoor is de onzekerheid op deze inschattingen zeer groot. Enkel voor de glastuinbouw zijn meer betrouwbare gegevens beschikbaar. Deze zijn afkomstig van het Centrum van Landbouweconomie (CLE) [38]. De energiebalans neemt de brandstofgegevens over van deze studie. Om het energieverbruik in de Vlaamse glastuinbouw te bepalen gebruikt het CLE enerzijds gegevens die beschikbaar zijn in het tuinbouwboekhoudnet van het CLE en anderzijds van de gegevens van de landbouwtellingen die jaarlijks door het NIS worden uitgevoerd. Het tuinbouwboekhoudnet bevat enerzijds economische informatie. Anderzijds worden niet alleen de brandstofkosten genoteerd, maar ook de verbruikte hoeveelheden van de belangrijkste brandstofsoorten [39]. Sinds 2002 wordt in de energiebalans echter het elektriciteitsverbruik overgenomen van de distributienetbeheerders in de plaats van de data van het CLE. Het verbruik dat de distributienetbeheerders opgeven voor het jaar 2002 is hoger dan dat uit de CLE-studie. De energiebalans gaat ervan uit dat het verschil grotendeels toe te kennen is aan de glastuinbouw. Er gaat immers een groot deel van het elektriciteitsverbruik naar assimilatiebelichting en dit verbruik is niet opgenomen in de CLE-studie.

7.3.2

Aanname elektriciteitsverbruik

Zoals hierboven toegelicht, gaat er een groot deel van het elektriciteitsverbruik in de landen tuinbouw naar assimilatiebelichting. Dit elektriciteitsverbruik is niet opgenomen in de energiebalansen van vóór 2002. We veronderstellen in deze studie dat de assimilatiebelichting altijd vervat is in het elektriciteitsverbruik van de glastuinbouw. De cijfers van vóór 2002 uit de energiebalans worden in deze studie daarom gecorrigeerd: het verbruik voor de assimilatiebelichting wordt er bij opgeteld. Voor de prognoses veronderstelt VITO dat ná 2002 het elektriciteitsverbruik constant blijft. Op basis van de cijfers uit de energiebalans toont Figuur 10 het geschatte elektriciteitsverbruik tot 2020.

97

Landbouw

BAU scenario

elektriciteitsverbruik TJ

4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 10: Prognose van het elektriciteitsverbruik in de landbouwsector. Historische data tot 2002 zijn afgeleid van de energiebalans.

7.3.3

Aannames brandstofverbruik

Prognoses van het brandstofverbruik van de niet-stationaire deelsectoren zijn gebaseerd op de aanname van een vaste jaarlijkse toename/afname van het energieverbruik. De prognoses van het energieverbruik van de stationaire deelsectoren (glastuinbouw en veeteelt) worden meer in detail uitgewerkt. 7.3.3.1 Niet-stationaire deelsectoren Akkerbouw Onder invloed van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU wordt een lichte daling van de akkerbouw verwacht met een vertraging van ongeveer 10 jaar. We nemen aan dat het energieverbruik constant blijft tot 2012 en vanaf dan elk jaar daalt met 0,5 %. Graasdierhouderij De graasdierhouderij bestaat voornamelijk uit melkveebedrijven. Daarnaast omvat deze deelsector ook de teelt van geiten, paarden, schapen,… Van 1990 tot 2002 is het totale geschatte energieverbruik gedaald met 20 %. Uit Figuur 9 blijkt echter dat er zich slechts tweemaal een sprongsgewijze daling van het energieverbruik heeft voorgedaan: in 1995 ten opzichte van 1994 en in 2001 ten opzichte van 2000. Er is met andere woorden geen duidelijke trend waarneembaar om een jaarlijkse afname te verantwoorden van meer dan 2 % per jaar. Voor de periode 2003 gaan we wel uit van een verdere afname van het

98

energieverbruik in de graashouderij, maar voorzichtigheidshalve nemen we aan dat het brandstofverbruik elk jaar daalt met 0,5 %. Zeevisserij De prognoses voor het energiegebruik (dieselolie) van de subsector visserij zijn gebaseerd op aannames omtrent de afbouw van de vissersvloot die ons door de bevoegde administratie ter beschikking werden gesteld. Tussen 2003 en 2010 zou de vloot afnemen van 125 tot 90 schepen. Overige niet-stationaire bronnen (vollegrondstuinbouw, blijvende teelten) Voor de deelsectoren vollegrondstuinbouw en blijvende teelten zijn er geen wijzigingen tegenover het REF scenario in rekening gebracht. 7.3.3.2 De glastuinbouw Het brandstofverbruik in de glastuinbouw wordt voornamelijk bepaald door de brandstofprijzen, het klimaat en de keuze van de brandstof. De daling van het brandstofverbruik in de glastuinbouw in de periode 1996-2000 is voornamelijk veroorzaakt door een stijging van de brandstofprijzen en door wijziging van het klimaat [38]. Voor de prognoses van het brandstofverbruik moeten verder ook aannames gemaakt worden over de evolutie van het oppervlakte glasareaal, het brandstofverbruik per vierkante meter, de soorten teelt en de brandstofmix. a) Klimaat De glastuinbouw is een deelsector met een zeer hoog energieverbruik. In de glastuinbouw worden brandstoffen verbruikt voor de opwarming van de serres. Dit brandstofverbruik is, net zoals het brandstofverbruik voor gebouwenverwarming, klimaatafhankelijk. Wanneer de gemiddelde temperatuur in de winter hoger is, zal minder gestookt moeten worden. Figuur 11 illustreert dat er een ontegensprekelijk verband is tussen het aantal graaddagen en het brandstofverbruik in de serres van de glastuinbouw. Het is duidelijk dat een stijging/daling van het aantal graaddagen gepaard gaat met een stijging/daling van het brandstofverbruik.

99

Graaddagen 15/15

30000

3000

25000

2500

20000

2000

15000

1500

10000

1000

5000

0

Graaddagen

Brandstofverbruik TJ

Glastuinbouw

500

0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Figuur 11: Brandstofverbruik in de glastuinbouw [38] en het aantal graaddagen (15/15)

Voor de prognose van het brandstofverbruik nemen we een constant aantal graaddagen aan. Vanaf 2004 wordt het aantal graaddagen (15/15) constant op 1900 verondersteld (zie paragraaf 3.1.3.3).

b) Oppervlakte glasareaal Voor de glastuinbouw werken we met data over het brandstofverbruik per oppervlakte glasareaal. Door de vooruitgang van de productietechnieken en door allerlei intensiverende maatregelen is de fysieke productie per oppervlakte sterk gestegen. We spreken in de context van deze studie echter nooit over het energieverbruik per opbrengst of productie. We gaan er van uit dat een bepaald energieverbruik per m2 nodig is om de intensivering mogelijk te maken (teeltverlenging, CO2 bemesting,…). In deze studie veronderstellen we dat het aantal m2 glasareaal constant blijft vanaf 2000. In de studie van het CLE [38] wordt aangegeven dat de jaarlijkse toename in de periode 19902000 gemiddeld 25 ha bedraagt. In 2000 bedroeg het totale glasareaal in Vlaanderen 2 080 ha, dit is een stijging van 14 % ten opzicht van 1990. Een constante toename van het glasareaal is onzeker. Op de website van het VILT [40] kan men lezen “Het areaal van de Vlaamse glastuinbouw beslaat 1 750 ha serres. 2 900 bedrijven realiseren er een productiewaarde van 575 miljoen euro per jaar. De laatste jaren wordt de glastuinbouw geconfronteerd met een resem problemen. Het investeringspatroon stagneert, de serres zijn aan vervanging toe, de bedrijfsopvolging zit in het slop en bovendien is de overheid niet meteen geneigd om bouwvergunningen toe te kennen aan bedrijven die toch nog willen investeren.” 100

Daarenboven zijn de fluctuaties op het brandstofverbruik per m2 in de tijd groter dan de schommelingen van het glastuinbouwareaal in de tijd. Het is dus belangrijker om het brandstofverbruik per m2 goed in te schatten.

c) Inschatting van het brandstofverbruik per vierkante meter Vermits we ervan uitgaan dat het glasareaal in Vlaanderen stabiel is over de periode 2000-2020, gebruiken we het gemiddelde brandstofverbruik per oppervlakte als belangrijkste parameter voor de 2 prognoses. We maken een inschatting van het jaarlijks gemiddeld brandstofverbruik per m in de periode 2002-2020 door middel van een lineaire interpolatie van dit brandstofverbruik tussen het gemiddeld jaarlijks brandstofverbruik in 2000 en een verondersteld gemiddeld brandstofverbruik in 2 2030 (756 MJ/m ). We gaan ervan uit dat een voortdurende verlaging van het gemiddeld 2 brandstofverbruik/m een economische noodzaak is voor de glastuinbouwers. Daarom hebben we voor het jaar 2030 een zeer lage waarde gekozen, die kan aanzien worden als een minimum dat in de praktijk haalbaar is. De aanname voor 2030 komt overeen met het geobserveerde gemiddelde 2 brandstofverbruik per m in 1985 in Nederland en is het laagste gemiddelde brandstofverbruik in de periode 1980-2002. Voor 2020 betekent dit een gemiddeld jaarlijks brandstofverbruik van 832 MJ/m² (1900 graaddagen).

Op basis van data van het CLE [38] en op basis van data van Nederland [41], hebben we een vergelijking gemaakt tussen het energieverbruik per oppervlakte in Vlaanderen en in Nederland. De verbruiken zijn zowel voor Vlaanderen als voor Nederland gecorrigeerd naar de situatie van 1900 graaddagen in een jaar (berekeningsmethode 15 °C21). Figuur 12 toont historische data omtrent het gemiddeld brandstofverbruik per m2 van Vlaanderen (1990-2000) en Nederland (1980-2002). Het gemiddelde brandstofverbruik per m2 op deze figuur werd berekend aan de hand van het totale brandstofverbruik en het totale glasareaal in de twee regio’s. De data zijn niet gecorrigeerd voor andere effecten (zoals gasprijs, brandstofkeuze, schattingsfouten, ...). Het gemiddeld brandstofverbruik per m2 volgt min of meer dezelfde trend in beide regio's in de periode 1990-2001. Enkel voor de jaren 1990 en 1996 zijn de waarden afwijkend. In 1996 was er een extreem koude winter, waardoor het gecorrigeerde cijfer van het CLE voor Vlaanderen nogal laag is. Dit kan op zich geen verklaring zijn, aangezien ook Nederland dat jaar te kampen had met een extreem koude winter. De data voor Nederland zijn beschikbaar voor een langere tijdsperiode en geven daarom meer informatie omtrent de te verwachten evolutie van het gemiddeld brandstofverbruik per m2 in de Vlaamse glastuinbouw. Op de figuur is te merken dat het gemiddeld brandstofverbruik per m2 in Nederland rond het jaar 1985 een zeer lage waarde kende. De belangrijkste reden hiervoor is de hoge gasprijs in Europa na de tweede oliecrisis in 1979. De stijging nadien is een gevolg van het dalen van de brandstofprijzen en ook het toenemen van de productie per m2 waardoor meer energie per m2 nodig is, vooral omwille van CO2 bemesting [41]. De toename van de energie-efficiëntie wordt dus deels tenietgedaan door een stijging van het verbruik door teeltintensiverende maatregelen. De laatste jaren is echter opnieuw een dalende trend waar te nemen, die we toeschrijven aan een continue verbetering van de energie-efficiëntie in de glastuinbouw, ondermeer tengevolge van een economische 21

Factor 0,799 gebruikt bij het omrekenen van 3198 graaddagen in Nederland (18 °C) naar 1900 graaddagen (15 °C) in Vlaanderen.

101

noodzaak (concurrentieel blijven). In 2000 bedroeg het gemiddelde brandstofverbruik in Vlaanderen ca 984 MJ/m2 (gecorrigeerd naar 1900 graaddagen 15/15). In Vlaanderen worden energiebesparende maatregelen in de glastuinbouw pas gesubsidieerd vanaf 2001. We kunnen de daling van het gemiddeld brandstofverbruik per m2 vanaf 1995 daarom niet toeschrijven aan het gevoerde REG beleid. Vlaanderen

BAU scenario

Nederland

Brandstofverbruik MJ/m2

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 12: Brandstofverbruik per m2 in Vlaanderen en in Nederland (gecorrigeerd naar 1900 graaddagen 15/15), en prognose van 2001 tot en met 2020

We maken een inschatting van het jaarlijks gemiddeld brandstofverbruik per m2 door een lineaire interpolatie te maken tussen het brandstofverbruik in 2001 en een inschatting van het gemiddeld brandstofverbruik per m2 in 2030. Bij de inschatting van het gemiddeld verbruik in 2030 gaan we ervan uit dat het gemiddeld brandstofverbruik per m2 continu zal blijven dalen tengevolge van economische redenen. We veronderstellen een daling van het specifieke brandstofverbruik omdat er meer en meer energiebesparing noodzakelijk is om concurrentieel te blijven. Deze veronderstelling is plausibel, gezien het belang van de energiekosten voor de glastuinbouw. Uit de studie van het CLE weten we dat de energiekosten (gemiddelde over de jaren 1998, 1999 en 2000) 25 % bedragen van de totale kosten van een glasgroentebedrijf in Vlaanderen (exclusief arbeidskosten) [42]. De waarde in 1985 van Nederland (ca. 756 MJ/m2) is veel lager dan de andere jaren voornamelijk omwille van de hoge brandstofprijzen in deze periode. De brandstoffen waren zeer duur en toch bleef de fysieke productie steeds toenemen. Er is dus toen een grote inspanning geleverd om de energie-efficiëntie te verbeteren. De stijging van de fysieke productie bleef zich voortzetten (aan een gemiddeld jaarlijks groeitempo van ongeveer 3%). Het energieverbruik per productie (uitgedrukt in constante euro's) bleef gedurende tien jaar constant (tot 1995) en kende daarna een lichte daling. De verklaring hiervoor is het effect van compensatie. Over een periode van enkele jaren heffen de tegengestelde effecten van enerzijds intensivering en anderzijds energiebesparing op de brandstofintensiteit elkaar 102

grotendeels op: het extra energiegebruik wordt gecompenseerd met de inzet van energiebesparende opties. Het energieverbruik per m2 steeg na 1985 echter terug en volgt veel sterker de trend van de brandstofprijs. Als we het energieverbruik per m2 van 1985 als limiet nemen voor de lange termijn (2030) is dat omdat we vooropstellen dat de energieefficiëntie sterker zal moeten stijgen dan de stijging van de fysieke productie tot een waarde die niet onrealistisch is [42]. Globaal gezien kunnen we besluiten dat 756 MJ/m2 een geschikte onderlimiet is qua gemiddeld brandstofverbruik per m2 in het jaar 2030. We veronderstellen dus dat het gemiddelde brandstofverbruik per m2 in Vlaanderen in de periode 2000-2020 zal afnemen van ca 984 MJ/m2 tot 832 MJ/m2. d) Soorten teelt De data van het brandstofverbruik per oppervlakte houden geen rekening met het soort teelt. Op lange termijn zijn ook verschuivingen mogelijk naar andere teelten. Een korte vergelijking [42] tussen Vlaanderen en Nederland leert: - Nederland bezit een glasareaal dat vijf maal groter is dan het Vlaamse, het bedroeg 10 526 ha glas in 2000. - De groenteteelt in Vlaanderen (inclusief de aardbeienteelt) beschikte in 2000 over meer dan de helft van het glasareaal in Vlaanderen. In Nederland is dat iets minder dan de helft. - Binnen de groenteteelt zijn er in Nederland veel meer paprika’s en komkommers. Vlaanderen heeft relatief gezien meer tomatenteelt. - Men kan vaststellen dat in vergelijking met Nederland er in Vlaanderen veel meer kleine bedrijven zijn. - Globaal genomen is er geen groot verschil in de rendabiliteit (opbrengst per vierkante meter), behalve bij de snijbloemenbedrijven, waar de Nederlandse bedrijven het duidelijk veel beter doen dan de Vlaamse. - Zonder de correctie voor graaddagen, was het energieverbruik op de glasgroentenbedrijven in Nederland en Vlaanderen in 2000 nagenoeg gelijk. De studie van het CLE [38] vermeldt dat het energieverbruik per m2 het grootst is voor de groenteteelt en zeker voor de tomatenteelt. Ondanks het feit dat wij energie-intensieve teelten hebben in Vlaanderen ligt ons gemiddeld brandstofverbruik per oppervlakte toch lager dan in Nederland. Door in de vergelijking het laagste cijfer van het energieverbruik in Nederland als ondergrens aan te nemen, maken we dus geen verkeerde schatting. e) Brandstofverbruik glastuinbouw Met de prognose van het brandstofverbruik per m2 rekenen we terug naar het effectieve brandstofverbruik in de glastuinbouw. De aanname dat het gemiddelde brandstofverbruik per m2 in 2020 832 MJ/m² zal bedragen (gecorrigeerd naar 1900 graaddagen berekend met 15 °C) resulteert in een daling van het brandstofverbruik ten opzichte van het jaar 2000 (zie Tabel 51 en Figuur 13).

103

Tabel 51: Prognose van het brandstofverbruik van de glastuinbouw in Vlaanderen [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

18 205

18 205

19 574

19 258

18 943

18 627

18 311

17 838

17 049

Glastuinbouw

BAU scenario

Brandstofverbruik TJ

25000

20000

15000

10000

5000

0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 13: Brandstofverbruik in de glastuinbouw in Vlaanderen

f) Brandstofmix In de berekening van het energieverbruik per m2 is geen rekening gehouden met de keuze van de brandstof om aan een bepaalde warmtevraag te voldoen. In de methodologie die we volgen doen we een verdeling van de brandstoffen ná de bepaling van het brandstofverbruik per oppervlakte. Rendementsverbeteringen [43] door het overschakelen van zware stookolie op aardgas zitten dus vervat in de aannames van het brandstofverbruik per m2. Na 1996 werden er zo goed als geen nieuwe stookinstallaties op zware stookolie meer geplaatst omwille van de verstrengde Vlarem-normering [43]. Waar begin jaren 90 ca 5 % van de glastuinbouwbedrijven op aardgas verwarmden, steeg dit naar 25 % eind jaren 90, wat overeenstemt met 28 % van het energieverbruik voor verwarming in de glastuinbouwsector. Deze forse stijging van het aardgasaandeel is verantwoordelijk voor de dalende trend van de CO2 emissies in de glastuinbouw.

104

Redenen voor een vertraagde omschakeling naar aardgasverwarming zijn [43]: - de prijs van aardgas die in vergelijking met extra zware stookolie nog steeds beduidend hoger is en nog met 15-20 % verhoogde naar aanleiding van de liberalisering medio 2003 [36]; - het feit dat heel wat bedrijven wegens hun perifere ligging nog niet kunnen aangesloten worden op het aardgasnet (nood aan extra leiding en soms zelfs compressiestation); - aansluitingskosten zijn voor rekening van de glastuinbouwer. Het gebruik van zware stookolie brengt echter ook relatief hoge kosten met zich mee. De end-of-pipe maatregelen om bij stookinstallaties met zware stookolie de verstrengde Vlaremnormering [43] te halen (een nabehandeling op de uitlaatgassen) zijn immers ook zeer duur. In fiche 17 over de maatregelen in de landen tuinbouw van het VORA 2004 is melding gemaakt van het Actieplan “Naar een duurzamere glastuinbouw in Vlaanderen”. Dit plan voorziet een aantal acties om binnen een termijn van 10 jaar (tegen 2013) 75 % van de glastuinbouwbedrijven aan te sluiten op het aardgasnet. De Vlaamse regering kan in een uitvoeringsbesluit de verplichting opleggen aan de aardgasnetbeheerders om welbepaalde groepen van aardgasafnemers aan te sluiten op het aardgasnet. Om de verdeling van het brandstofverbruik per energiedrager in te schatten baseren we ons in het BAU scenario op de aanname dat de stijging van het aandeel van aardgas zich sterk voortzet. Van 1990 tot 2000 steeg het aandeel van aardgas van 5,7 % naar 28,4 %, dit is een toename van 23 %-punten. Voor het BAU scenario maken we volgende aannames: -

-

Het aandeel van aardgas groeit naar 66 % in 2012 (zie Tabel 52) Er zal een geleidelijke toename plaatsvinden van het gebruik van biomassa als brandstof (van 0 % in 2000 tot 4 % in 2020). Deze biomassa vervangt voor de helft het gebruik van aardgas en voor de helft het gebruik van lichte stookolie. Het gebruik van extra zware stookolie daalt met 58 % in de periode 2012-2020. Tabel 52: Aandeel van de aangewende energiedragers in de Vlaamse glastuinbouwsector

% extra zware stookolie licht stookolie aardgas steenkool overig fossiel* biomassa

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

53 11 28 5 3 0

53 11 28 5 3 0

53 11 29 5 3 1

52 10 30 5 3 1

49 10 33 5 3 1

37 9 46 5 3 2

16 9 66 5 3 2

7 8 75 5 3 3

7 7 75 5 3 4

100

100

100

100

100

100

100

100

100 TOTAAL * o.a. propaan, petroleum, enz.

In Tabel 53 is het eindresultaat van het brandstofverbruik per energiedrager terug te vinden.

105

Tabel 53: Brandstofverbruik per energiedrager in de Vlaamse glastuinbouw [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

extra zware stookolie licht stookolie aardgas steenkool overig fossiel* biomassa

9 678 2 053 5 177 816 481 0

9 678 2 053 5 177 816 481 0

10 315 2 062 5 676 881 509 130

9 966 1 955 5 777 867 501 193

9 294 1 894 6 156 852 493 253

6 842 1 676 8 475 838 484 310

3 003 1 648 11 994 824 476 366

1 286 1 427 13 379 803 464 480

1 163 1 233 12 787 767 443 656

18 205

18 205

19 574

19 258

18 943

18 627

18 311

17 838

17 049

TOTAAL

* o.a. propaan, petroleum, enz.

g) WKK Door de uitbreiding van WKK in de tuinbouw wordt een bijkomende besparing gerealiseerd (Tabel 54). WKK wordt uitvoeriger besproken in hoofdstuk 9 (energiesector). Tabel 54: Vermeden energieverbruik door toepassing van WKK [TJ] Tuinbouw

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

0

535

1 026

1 510

2 056

2 819

4 875

7.3.3.3 De intensieve veeteelt Het brandstofverbruik voor de intensieve veeteelt wordt in de energiebalans geschat op basis van het aantal dieren uit de NIS landbouwstatistieken. Met behulp van kengetallen per diersoort komt men tot een brandstofverbruik. De enige diercategorieën waarvoor brandstofverbruiken berekend worden, zijn zeugen, legkippen en zoogkoeien. Het gaat dan om gasolieverbruik voor de verwarming van de ruimtes waar de dieren zich bevinden. Het energieverbruik (inclusief elektriciteit) van zeugen en legkippen in Vlaanderen is verantwoordelijk voor 85 % van het totale energieverbruik voor de intensieve veeteelt. In Figuur 9 is te zien dat het verbruik van de intensieve veeteelt tussen 1990 en 1998 sterk is toegenomen. Vanaf 1998 is er een dalende trend waarneembaar. Dit kan veroorzaakt zijn door een combinatie van factoren, ondermeer de opkoopregeling en de slechte prijzen voor varkens. In de Vlaamse energiebalans is een deel van de afname van het brandstofverbruik van de sector intensieve veeteelt in 2001 en 2002 toe te schrijven aan het effect van deze opkoopregeling. Aangezien het brandstofverbruik van de intensieve veeteelt reeds vanaf 1998 jaarlijks met ongeveer dezelfde snelheid (ca. 2,5 %) afneemt, kan deze beleidsmaatregel niet de enige verklaring zijn van de voortdurende daling. In 2003 werd de opkoopregeling uitgebreid tot pluimveehouderijen en rundveebedrijven. Deze wijziging van het decreet behoort in deze studie ook tot het BAU scenario. Volgens het VORA 2004 leidt deze opkoopregeling tot een afbouw van 33 805 stuks rundvee (waarvan 14 820 mestkalveren), 14 961 zeugen, 95 374 mestvarkens en 613.222 stuks

106

pluimveeFout! Bladwijzer niet gedefinieerd.. Gebruik makend van de energiekengetallen, gebruikt in de energiebalans, komt dit overeen met een daling van het brandstofverbruik met 2,5 %. Het is volgens ons niet realistisch om aan te nemen dat dergelijk sterke daling (2,5 % per jaar) zich in de toekomst zal blijven verder zetten. We gaan wel uit van een verdere jaarlijkse afname van het brandstofverbruik tengevolge van een verdere afname van de veestapel, maar we nemen aan dat deze jaarlijkse afname vertraagt. Daarom gaan we uit van een jaarlijkse afname met 0,5 %. Tabel 55 geeft een overzicht van het brandstofverbruik van de intensieve veeteelt in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020. Dit energieverbruik bekomen we door toepassing van de gemiddelde jaarlijkse afname van het energieverbruik met 0,5 % vanaf het jaar 2003. Tabel 55: Prognose van het brandstofverbruik van de intensieve veeteelt volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ]

7.3.4

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

3 518

3 321

3 288

3 254

3 221

3 188

3 155

3 105

3 022

Groeivoeten voor het elektriciteitsverbruik en het brandstofverbruik

Op basis van de aannames die we hanteren voor de inschatting van het elektriciteitverbruik en het brandstofverbruik van de land en tuinbouw in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020, kunnen we jaarlijkse groeivoeten berekenen voor het elektriciteitsverbruik en het brandstofverbruik. Het elektriciteitsverbruik in elke deelsector blijft constant. Voor het brandstofverbruik is er in het BAU scenario sprake van een daling in de deelsectoren akkerbouw (constant tot 2012), graasdierhouderij, intensieve veeteelt, glastuinbouw en visserij. De jaarlijkse groeivoeten voor het brandstofverbruik in de verschillende deelsectoren zijn weergegeven in Tabel 56. Tabel 56: Jaarlijkse groei van het brandstofverbruik in de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst per deelsector (Vlaanderen, 2000 - 2020)

Akkerbouw Graasdierhouderij Intensieve veehouderij Glastuinbouw Vollegrondstuinbouw Blijvende teelten Visserij

Jaarlijkse groei brandstofverbruik 0% en -0,5 % -0,50 % -0,50% (t.o.v. 2004) -0,86% 0% 0% -0,8 %

107

7.4 7.4.1

Resultaten Energieprognoses volgens het BAU scenario

7.4.1.1 Brandstoffen Tabel 58 geeft de brandstofprognose in het BAU scenario voor de landbouwsector. Voor het totale brandstofverbruik geven we zowel de prognose voor als na de correctie voor hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5). 7.4.1.2 Elektriciteit Tabel 58 geeft de prognoses voor elektriciteit in het BAU scenario voor de landbouwsector. 7.4.2


Het brandstofverbruik is omgerekend naar CO2 emissies. Het resultaat is in Tabel 59 weergegeven. Volgens deze inschattingen dalen de CO2 emissies in de landbouwsector in 2012 met 17 % ten opzichte van het jaar 2000. In 2020 zijn de CO2 emissies volgens deze prognoses afgenomen met 33 % ten opzichte van het jaar 2000. Ter informatie geven we ook de prognoses van de totale CO2 emissies de na correctie voor hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5).

108

Tabel 57: Brandstofverbruik in de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

5 177 3 518 816 2 053 481 9 678 0

5 177 3 321 816 2 053 481 9 678 0

5 676 3 288 881 2 062 509 10 315 130

5 243 3 254 867 1 955 501 9 966 193

5 131 3 221 852 1 894 493 9 294 253

6 966 3 188 838 1 676 484 6 842 310

9 938 3 155 824 1 648 476 3 003 366

10 559 3 105 803 1 427 464 1 286 480

7 912 3 022 767 1 233 443 1 163 656

7 022

6 822

6 813

6 803

6 544

6 263

6 253

6 168

6 025

28 746

28 348

29 674

28 781

27 682

26 568

25 664

24 292

21 222

TOTAAL na correctie voor hoge energieprijzen 28 746 28 348

29 674

28 259

26 956

25 940

25 210

23 938

20 954

Stationaire bronnen Aardgas Gas- en dieselolie Kolen Lichte stookolie LPG Zware stookolie Biomassa Niet-Stationaire bronnen Gas en dieselolie TOTAAL

Tabel 58: Elektriciteitsverbruik in de landen tuinbouw, veeteelt en visvangst [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Elektriciteit

3 905

3 844

3 844

3 844

3 844

3 844

3 844

3 844

3 844

109

Tabel 59: CO2 emissies in de land en tuinbouw in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [kton CO2] Stationaire bronnen Aardgas Gas- en dieselolie Kolen Lichte stookolie LPG Zware stookolie Biomassa Niet-Stationaire bronnen Gas en dieselolie TOTAAL

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

289 258 76 151 30 741 0

289 244 76 151 30 741 0

317 241 82 151 32 790 0

293 239 80 143 31 763 0

286 236 79 139 31 712 0

389 234 78 123 30 524 0

555 231 76 121 30 230 0

589 228 74 105 29 98 0

442 222 71 90 28 89 0

515

500

500

499

480

459

459

452

442

2 060

2 030

2 112

2 049

1 963

1 837

1 702

1 576

1 383

2 112

2 009

1 909

1 791

1 671

1 553

1 366

TOTAAL na correctie voor hoge energieprijzen 2 060

110

2 030

8

TRANSPORT

8.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden de energie- en CO2 emissieprognoses voor de transportsector in het BAU scenario uitgewerkt.

8.2


In het sMER van het ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen [44] werden scenario’s voor de transportsector uitgewerkt: - Het Trendscenario gaat na wat de gevolgen zijn van de trendmatige groei van het verkeer op het vervoerssysteem bij ongewijzigd beleid tot 2010. - Het Duurzaam Ontwikkelingsscenario (DO-scenario) houdt rekening met het effect van een uitgebreide reeks maatregelen, waaronder het stimuleren van de modale verschuiving weg van het wegtransport, een betere benutting van wegen en voertuigen, etc. In deze studie wordt voortgebouwd op deze scenario’s. Voor het BAU scenario opteren we ervoor om voor 2010 het gemiddelde van het sMER Trend en het DO-scenario aan te nemen. In het BAU scenario wordt ook rekening gehouden met: - het ACEA convenant De Europese Commissie heeft met de verengingen van autoconstructeurs (ACEA, KAMA, JAMA) een convenant afgesloten om tot een daling van de CO2 uitstoot door transport te komen. Voor conventionele brandstoffen is er een verband tussen CO2 uitstoot en brandstofverbruik. Het convenant heeft betrekking op nieuw verkochte personenwagens en bevat drie belangrijke punten: ▪ Tegen 2008/2009 moet de gemiddelde CO2 uitstoot van nieuwe personenwagens met 25 % dalen t.o.v. 1993. Dit is van gemiddeld 186 g/km in 1993 (Belgisch gemiddelde) naar gemiddeld 140 g/km in 2008; ▪ Tegen 2000 worden wagens op de markt gebracht die 120 g CO2/km of zelfs minder uitstoten. ▪ In 2005 worden de mogelijkheden van verdere reductie geëvalueerd. De autoconstructeurs betwijfelen of een gemiddelde uitstoot van 120 g CO2/km in 2012 haalbaar is. - de introductie van biobrandstoffen Het BAU scenario houdt rekening met de introductie van biobrandstoffen (Richtlijn 2003/30/EG).

111

8.3 8.3.1


Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de transportsector volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames. 8.3.2

Evolutie van de mobiliteitsvraag

8.3.2.1 Wegverkeer Voor de inschatting van de evolutie van het wegverkeer baseren we ons op volgende historische data voor de periode 1990-2004: - het voertuigenpark: van DIV22 (voor 1993-2004) en van NIS (1990-1992) [45], wegens het ontbreken van statistieken voor Vlaanderen bij de DIV; - de totale verkeersafwikkeling en verdeling ervan over voertuigtypes: van FOD Mobiliteit [46]; - de jaarkilometrages van de voertuigen: we baseren ons op de jaarkilometrages die gepubliceerd worden door de FOD Mobiliteit [44]. Het product van de jaarkilometrages van de voertuigen met het aantal voertuigen [45] levert de totale verkeersafwikkeling [46] op. Omdat de studie de twee laatste grootheden rechtstreeks overneemt van de beschikbare bronnen en het product toch moet kloppen met de gegevens van de FOD mobiliteit, corrigeren we de gepubliceerde jaarkilometrages [44] met een correctiefactor per voertuigtype en per jaar. De FOD Mobiliteit schat het aantal voertuigkilometers op de weg voor 2004 op 53,5 miljard voertuigkilometers [46]. Voor het jaar 2010 putten we o.a. informatie uit het Trendscenario van het sMER van het ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen [47]. Dit trendscenario gaat na wat de gevolgen zijn van de trendmatige groei van het verkeer op het vervoerssysteem bij ongewijzigd beleid tot 2010. Een doorrekening met de multimodale modellen leert dat een ongewijzigd mobiliteitsbeleid in Vlaanderen leidt tot een stijging van de verkeersstromen van 49,4 miljard voertuigkilometers in 1998 tot 64,1 in 2010. Het Duurzaam Ontwikkelingsscenario (DO-scenario) daarentegen houdt rekening met het effect van een uitgebreide reeks van maatregelen, waaronder het stimuleren van de modale verschuiving weg van het wegtransport, een betere benutting van wegen en voertuigen, etc. Het totaal aantal voertuigkilometer voor 2010 in het DO-scenario wordt geschat op 49,2 miljard. Voor het BAU scenario van deze studie opteren we om voor 2010 het gemiddelde van het Trend en het DO-scenario aan te nemen, zijnde 56,7 miljard voertuigkilometer, wat 6 % hoger is dan het cijfer voor 2004. Daar zijn volgende redenen voor:  Het aantal voertuigkilometer op de Vlaamse wegen blijkt in 2000 een trendbreuk te hebben ondergaan. Na 1999 is de groei beduidend lager dan voor 1999 (zie Figuur 14). 22

Aangekochte gegevens.

112

Als nu die trend van de laatste vijf jaar lineair doorgetrokken wordt, is het resultaat voor 2010 56,0 miljard voertuigkilometer (lijn “00-04 (lineair)” op Figuur 14).  Indien de groeivoeten voor het vervoer over de weg uit de energieprognoses van het Federaal Planbureau [48] (FPB) voor België worden overgenomen, abstractie genomen van het feit dat ze betrekking hebben op de evolutie van personen- en tonkilometer en niet op voertuigkilometer, dan bedraagt de schatting voor 2010 57,1 miljard voertuigkilometers in het basisscenario en 55,6 miljard voertuigkilometers in het scenario ‘Zoeken naar een nieuw transportevenwicht’.  De studie die Febiac [49] liet uitvoeren komt tot een stijging van het aantal voertuigkilometer in 2010 van 15,5 % t.o.v. 1998. Toegepast op Vlaamse cijfers resulteert dit tot een schatting van 57,1 miljard voertuigkilometer. Al deze prognoses liggen in de buurt van de aangenomen 56,7 miljard, hetgeen een ondersteuning is voor onze aanname. Op deze aanname steunen ook de mobiliteitsprognoses uit het Mobiliteitsplan Vlaanderen en het aanverwante strategisch milieueffectenrapport, de sMER [47]. Dit laat toe het mobiliteitsbeleid en het milieubeleid af te stemmen. Tussen 2004 en 2010 werd het aantal voertuigkilometers geïnterpoleerd. Weg 00-04 (lineair) Febiac

Smer Trend referentiescenario FPB Basis

Smer DO BAU scenario FPB Transport

80

miljard voertuigkilometers

70 60 50 40 30 20 10 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 14: Het totaal aantal voertuigkilometers in het referentie- en BAU scenario vergeleken met andere bronnen

Voor 2020 was het moeilijker om tot een aanname te komen. We konden enkel vergelijken met de schattingen van het FPB [48]. Volgens deze studie stijgt de mobiliteit fors na 2010 tot 77 – 79 miljard voertuigkilometer, afhankelijk van het scenario. Navraag bij de uitvoerders van deze studie leerde dat deze stijging het gevolg is van aannames met betrekking tot een stijgende welvaart in die periode. De studie blijkt geen rekening te

113

houden met eventuele capaciteitsbeperkingen, die een verdere groei zouden kunnen belemmeren. Voor de periode 2011-2020 hebben we de trend in de totale mobiliteit van de laatste 5 historische jaren (2000-2004) doorgetrokken tot het jaar 2020. De mobiliteitsvraag in Vlaanderen voor het jaar 2020 bedraagt dan 60 miljard voertuigkilometers. Voor alle voertuigen nemen we voor de toekomstige jaren het aantal afgelegde kilometers per jaar over van het laatste beschikbare jaar (2004), dit omwille van het niet voorkomen van duidelijke tendensen in de periode 1990-2004. 8.3.2.2 Spoor Voor de historische jaren (1990 – 2004) zijn NMBS-statistieken gevolgd [50]. Voor het vervoer per spoor in de toekomst is dezelfde filosofie gevolgd als voor het wegtransport. Voor 2010 wordt het gemiddelde van sMER Trendscenario en DO-scenario aangenomen. Voor het personenverkeer betekent dit het gemiddelde tussen een groei van 42 % en 66 % ten opzichte van 1998, wat resulteert in 18,7 miljard brutotonkilometer ten opzichte van 12,1 in 1998 (zie Figuur 15). Voor het goederenverkeer betekent dit het gemiddelde tussen een groei van 13 % en 23 % t.o.v. 1998, wat resulteert in 10,8 miljard brutotonkilometer t.o.v. 9,1 in 1998 (zie Figuur 16). Voor 2020 wordt de trend van de laatste jaren doorgetrokken. Voor het personenvervoer baseren we ons op de trend tussen 2000 tot en met 2004, in overeenstemming met de inschattingen voor het wegverkeer. Voor het goederenvervoer baseren we ons op de periode 1990 tot en met 2004, wegens onduidelijke trends. Hieruit volgt een schatting van afgerond 19 miljard brutotonkilometer voor het personenvervoer in 2020 en 11 miljard voor het goederenvervoer in 2020. In het Basisscenario van het FPB is er amper een toename tussen 2000 en 2010 voor het personenvervoer en een stijging van 9 % voor het goederenvervoer. Het scenario ‘Zoeken naar een nieuw transportevenwicht’ kent een groei van 22 % tussen 2000 en 2010 voor het personenvervoer en 34 % voor het goederenvervoer. Voor 2020 voorzien beide scenario’s een groei van 14 % t.o.v. 2010 voor het personenvervoer en ongeveer 10 % voor het goederenvervoer. De prognose van het scenario ‘Zoeken naar een nieuw transportevenwicht’ voor personenvervoer voor 2020 komt goed overeen met de aannames van het BAU scenario van deze studie. Voor het goederenvervoer per spoor is er een goede overeenstemming tussen het BAU scenario en het Basisscenario van het FPB.

114

Spoor personen 00-04 (lineair) FPB Basis

Smer Trend referentiescenario FPB Transport

Smer DO BAU scenario

mijard brutotonkilometers

25

20

15

10

5

0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 15: Evolutie van de prestaties van het personenvervoer over het spoor (1990-2004) en prognoses tot 2020.

Spoor goederen 99-04 (lineair) FPB Basis


Smer DO BAU scenario

16

mijard brutotonkilometers

14 12 10 8 6 4 2 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 16: Evolutie van de prestaties van het goederenvervoer over het spoor (1990-2004) en prognoses tot 2020.

115

8.3.2.3 Binnenvaart Voor de binnenvaart rapporteert Promotie Binnenvaart Vlaanderen [51] het aantal tonkilometers. Deze bron geeft cijfers aan voor de periode 1998-2004. De reeks voor 19901997 werd afgeleid uit trafiekgegevens van de Energiebalans Vlaanderen. Beide bronnen hanteren niet dezelfde cijfers (zie Tabel 60). De Energiebalans baseert zich op activiteitcijfers (aantal tonkilometer), die bijgesteld zijn ten opzichte van de cijfers van Promotie Binnenvaart Vlaanderen door een bijschatting te maken voor de prestaties geleverd op die waterwegen, die niet opgenomen zijn in de statistieken. Tabel 60: tonkilometers voor de binnenvaart volgens Promotie Binnenvaart Vlaanderen en Energiebalans Vlaanderen Miljard tonkilometers 1990 2000 2004

Promotie Binnenvaart Vlaanderen 3,1 4,1 4,7

Energiebalans Vlaanderen 4,9 6,4 7,5

We nemen de opgeschaalde tonkilometers over naar analogie met de “Energiebalans Vlaanderen” en “Milieu- en natuurrapportering Vlaanderen” [52]. Voor het jaar 2010 nemen we aan dat het aantal tonkilometers gelijk is aan 8,5 miljard. Deze aanname ligt tussen deze van het Trendscenario en het DO-scenario uit het Ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen [47], opgeschaald naar analogie met de historische jaren. De opschalingfactor is gelijk aan het gemiddelde van de laatste vijf statistische jaren (20002004). Voor de periode 2011-2020 nemen we het verlengde van de lijn tussen 2004 – 2010. Voor het jaar 2020 komen we dan uit op 9,7 miljard tonkilometers (zie Figuur 17). Binnenvaart 00-04 (lineair) FPB Basis


Smer DO BAU scenario geen opschaling

14

miljard tonkilometers

12

10

8

6

4

2

0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 17: Evolutie van de prestaties van binnenvaart (1990-2004) en prognoses tot 2020.

116

8.3.3

Evolutie van het voertuigenpark

8.3.3.1 Wegverkeer Het voertuigenpark hangt af van het aanbod en de verkoop van nieuwe types voertuigen en van het gebruik van oudere types voertuigen. Nieuwe voertuigen bieden zich aan en evolueren mee met nieuwe productieprocessen en met nieuwe eisen van de klanten. Deze evolutie gebeurt binnen de grenzen van alle mogelijke wetgeving die gerelateerd is aan het ontwerpen en op de markt brengen van deze nieuwe voertuigen. Voor de historische jaren is de verdeling van type voertuigen gebaseerd op data van DIV [53]. Binnen de studie SUSATRANS [54] heeft VITO voorspellingen gemaakt over de verdeling van type voertuigen tot en met het jaar 2020 voor wegtransport in België. Voor het BAU scenario nemen we dezelfde aannames over voor het wegtransport in Vlaanderen voor personenwagens, zware vrachtwagens, coaches en moto’s. Voor de zware vrachtwagens (3,5-16 ton), bussen en lichte vrachtwagens voegen we ten opzichte van de studie SUSATRANS nog enkele alternatieven toe, waardoor we nieuwe aannames moeten definiëren. De aannames hebben we tot 2020 uitgewerkt binnen de studie “Potentieel studie biobrandstoffen in Vlaanderen” [55]. Het voertuigenpark berekenen we op basis van de totale mobiliteitsvraag, de afgelegde kilometers per voertuigtype, de verdeling over type voertuigen (brandstof en subcategorie) en de overlevingscurven. De overlevingscurven zijn afgeleid uit historische DIV gegevens [53] en voor de toekomstige jaren constant verondersteld (laatste jaar). In Tabel 61 tot en met Tabel 67 geven we voor de nieuw gekochte voertuigen de verdeling over de type voertuigen en maken we daar waar nodig een onderscheid tussen voertuigsubcategorie of brandstoftype. Personenwagens (Tabel 61) We veronderstellen dat: ▪ de verdieselijking zich bij personenwagens doorzet tot 2011 (diesel 75 % van de nieuwe personenwagens) ▪ het procentueel aandeel nieuw gekochte LPG en CNG personenwagens constant blijft tot 2020 ▪ van de nieuw verkochte wagens in 2012 1,4 % hybride benzine wagens zijn ▪ dat de doorstroming van hybride wagens (CNG en diesel) zich pas manifesteert na 2014.

117

Tabel 61: Verdeling van de nieuwe personenwagens Brandstof % CNG Diesel Elektrisch

Introductie Datum

Niveau [%]

Beschikbaar

~0

2010

2015

2020

~0 74 ~0

~0 70 ~0

Beschikbaar

~0

~0 75 ~0

Fuel Cell H2

2020

~0

0

0

0

H2 ICE Hybride CNG Hybride diesel

Niet 2015 2015

<1 <1

0 0 0

0 <1 <1

0 5 5

2020 Beschikbaar

~0 ~0

0 0,5 0,25 24

0 2,75 0,25 21

0 5 0,25 15

Hybride H2 Hybride benzine LPG Benzine

Voor de verdeling van het aantal personenwagens per brandstofsoort over de drie subcategorieën (klein, medium en groot) maken we volgende aannames voor de toekomstige jaren (2005-2020): ▪ benzine en LPG: De verdeling over de 3 subcategorieën nemen we gelijk aan de respectievelijke verdeling in het jaar 2004. ▪ diesel: De totale verdeling over de 3 subcategorieën voor diesel en benzine personenwagens nemen we gelijk aan de respectievelijke verdeling in het jaar 2004. Op basis van dit gegeven, de verdeling van benzinewagens over de drie subcategorieën en de voorspelde afgelegde afstand van diesel- en benzinewagens, berekenen we de verdeling over de 3 subcategorieën voor dieselwagens. ▪ hybride diesel: De verdeling over de drie subcategorieën nemen we gelijk aan de respectievelijke verdeling voor dieselwagens. ▪ hybride benzine, CNG, hybride CNG, elektriciteit, brandstofcel H2, H2 ICE en hybride H2: De verdeling over de drie subcategorieën nemen we gelijk aan de respectievelijke verdeling voor benzinewagens. Lichte vrachtwagens (Tabel 62) In navolging van de discussies op de focusgroep TREMOVE (2004), nemen we aan dat de verdeling van de nieuwe lichte vrachtwagens op een gelijkaardige manier evolueert als bij de nieuwe personenwagens. Omwille van het slechts geringe aandeel nieuwe benzine lichte vrachtwagens, nemen we aan dat hun aandeel constant blijft tot 2020 en dat de doorstroming naar benzine hybride lichte vrachtwagens verwaarloosbaar is. Daarentegen zal de doorstroming naar diesel hybride lichte vrachtwagens dubbel zo groot zijn als bij de personenwagens. Dit komt neer op eenzelfde totaal percentage nieuwe hybridenvoertuigen bij personenwagens en lichte vrachtwagens.

118

Tabel 62: Verdeling van de nieuwe lichte vrachtwagens Introductie

Brandstof % CNG Diesel Elektrisch

Datum

Niveau [%]

Beschikbaar

~0

2010

2015

2020

~0 94,4 ~0

~0 81,9 ~0

Beschikbaar

~0

~0 96,9 ~0

Fuel Cell H2

2020

~0

0

0

0

H2 ICE Hybride CNG Hybride diesel

Niet 2015 2015

<1 <1

0 0 0

0 0,8 1,7

0 5 10

Hybride H2 Hybride benzine LPG Benzine

2020

~0

0 0 0,4 2,7

0 0 0,4 2,7

0 0 0,4 2,7

Zware vrachtwagens (Tabel 63 en Tabel 64) Voor de zwaarste tonklasse (32-40 ton) hebben we aannames gemaakt op basis van de schaalvergroting die in de periode 1990-2003 heeft plaats gevonden, wel geplafonneerd op een maximaal aandeel van 67 % in 2012 en naderhand constant gehouden. Voor de andere tonklassen nemen we de relatieve verdeling van het jaar 2004 over. Tabel 63: Verdeling van de nieuwe zware vrachtwagens over tonklassen % 3.5-7.5 ton 7.5–16 ton 16-32 ton 32-40 ton

2004 11 13 17 59

2010 9 11 14 65

2012 - 2020 9 11 14 67

Voor zware vrachtwagens nemen we het aandeel nieuw verkochte LPG vrachtwagens gelijk aan 0 % voor de toekomst. We veronderstellen een introductie van hybride diesel vrachtwagens (3,5-16 ton) vanaf 2015. De aannames vatten we samen in Tabel 64. Tabel 64: Verdeling van de nieuwe zware vrachtwagens over brandstofsoorten tonklasse

Brandstof

3,5 - 7,5 3,5 - 7,5 7,5 - 16 7,5 - 16 16 – 32 16 – 32 32 – 40 32 – 40

Diesel Hybride Diesel Hybride Diesel Hybride Diesel Hybride

Introductie Datum

Niveau [%]

diesel

2015

~0

diesel

2015

~0

diesel

Niet

0

diesel

Niet

0

2010

2015

2020

100 0 100 0 100 0 100 0

100 ~0 100 ~0 100 0 100 0

93 7 93 7 100 0 100 0

119

Bussen en coaches (Tabel 65 en Tabel 66) We veronderstellen dat het aantal nieuw gekochte CNG bussen lineair stijgt tot 5 % in 2020, dat de doorstroming van diesel hybride bussen sneller verloopt dan bij personenwagens en dat de doorstroming van brandstofcel H2 reeds in beperkte mate aanwezig is in 2020. De doorstroming van alternatieve motorbrandstoffen (diesel hybride en brandstofcel H2) laten we bij bussen sneller gaan dan bij personenwagens of lichte vrachtwagens omwille van de voorbeeldfunctie en de huidige proefprojecten met bussen. Tabel 65: Verdeling van de nieuwe bussen Brandstof

Introductie Datum

Niveau [%]

2010

2015

2020

3,5 86 0

5 73 ~0

~0 10

2 20

CNG Diesel Elektrisch

2020

~0

2 96 0

Fuel Cell H2 Hybride diesel

2015 2005

~0 ~0

0 2

Voor coaches veronderstellen we dat er enkel nieuwe diesel coaches bijkomen in de toekomst. Tabel 66: Verdeling van de nieuwe coaches % Diesel LPG

2004 100 0

2010 100 0

2015 100 0

2020 100 0

Motorfietsen (Tabel 67) We veronderstellen dat tegen 2010 het aandeel nieuw gekochte moto’s voor 40 % uit de grootste klasse 4-takt motoren bestaan (> 750 cc). De 2-takt en kleinste 4-tak (< 250 cc) houden we constant tot 2020. We moeten hierbij vermelden dat DIV geen statistieken ter beschikking heeft voor de kleine 2-takt motoren (< 50 cc). Tabel 67: Verdeling van de nieuwe moto’s % 0-50 cc (2takt) > 50 cc (2takt) 50-250 cc (4takt) 250-750 cc (4takt) > 750 cc (4takt)

120

2004 0 2 15 47 36

2010 0 2 15 44 39

2015 0 2 15 43 40

2020 0 2 15 43 40

8.3.3.2 Spoorverkeer Voor het verleden zijn de brutotonkilometers gegeven (statistieken NMBS), en ook de verdeling over diesel- en elektrische tractie. Tussen 1990 en 2004 stijgt het aandeel elektrisch getrokken brutotonkilometer van 79 % naar 91 % (in 1995: 82 %; in 2000: 86 %). Net zoals in het referentiescenario gaan we uit van een verdere elektrificatie tot en met 2010 voor het goederenvervoer (83 %). Ook voor het personenvervoer brengen we tot en met het jaar 2010 een verdere elektrificatie in rekening (96 %). Zowel voor personenvervoer als voor goederenvervoer houden we de verdeling tussen de verschillende tracties vanaf het jaar 2010 constant. Voor de toekomst nemen we aan dat de energie-efficiëntie niet verandert, dit omwille van onduidelijkheden rond het verloop van de energie-efficiëntie. We houden de energieefficiëntie constant en dus gelijk op het niveau van 2004. 8.3.3.3 Binnenvaart Bij de binnenvaart houden we net zoals in het referentiescenario rekening met de technologische evolutie tot 2004. De gehanteerde methodologie is terug te vinden in ‘Milieuprestaties van de binnenvaart in Vlaanderen’ [56]. Met behulp van bovenvermelde methodologie en rekening houdend met de vlootsamenstelling komen we voor 2010 en 2020 op een energieverbruikfactor van respectievelijk 10,5 l/1000 tonkm en 10,4 l/1000 tonkm [56]. Voor de tussenliggende jaren voeren we een lineaire interpolatie uit. 8.3.4

ACEA convenant voor nieuwe personenwagens

Voor de CO2 uitstoot houden we, net zoals in het referentiescenario, rekening met het CO2 convenant. We gebruiken evenwel niet de absolute cijfers zoals neergeschreven in het convenant, maar vertrekken van de realistische CO2 uitstoot door deze te berekenen via een bottom-up benadering. Onze berekening geeft een hogere CO2 uitstoot per kilometer. Tot 2003 beschikt VITO over een goed cijfer inzake de CO2 uitstoot van nieuwe voertuigen [57]. In Tabel 68 tonen we de CO2 uitstoot van nieuwe personenwagens zoals vermeld in het ACEA convenant en de emissiefactoren zoals die reëel zouden zijn als ACEA voor 100 % wordt gehaald in TEMAT. Bij het volledig halen van het convenant zou in reële omstandigheden de CO2 uitstoot 4 tot 5 % hoger liggen dan de streefwaarden in het ACEA convenant. Tabel 68: Evolutie CO2 uitstoot nieuwe personenwagens volgens het ACEA convenant en de in TEMAT in rekening gebracht emissiefactoren ACEA 1995 2008 2012

185 g/km 140 g/km 120 g/km

TEMAT 100%ACEA 195,3 g/km 146,5 g/km 126,9 g/km

TEMAT BAU 195,3 g/km 155,9 g/km 146,1 g/km

121

We veronderstellen dat in het BAU scenario de CO2 uitstoot van nieuwe wagens tegen 2008 en 2012 respectievelijk nog 5 % en 9 % boven de streefwaarden zal liggen. Dus dat de streefwaarden voor de helft gehaald worden (zie Tabel 68 voor de CO2 uitstoot van nieuwe personenwagens volgens het BAU scenario). Op deze cijfers is nog geen correctie voor het meerverbruik van airco’s toegepast. We hebben voor de berekening van de uiteindelijke CO2 uitstoot een correctie doorgevoerd om de invloed van airco’s in personenwagens in rekening te brengen. Het aandeel nieuwe wagens met airco stijgt gradueel van 1 op 5 in 1995 naar 4 op 5 in 2002. In 2010 wordt de penetratiegraad van airco’s bij nieuwe wagens ingeschat op 90 %. Verder gaan de berekeningen ervan uit dat het systeem voor de helft van de tijd, dat de wagen rijdt, effectief functioneert en dat het aanleiding geeft tot een meerverbruik van 10 %.

8.3.5

Introductie van biobrandstoffen

Het BAU scenario houdt, in tegenstelling tot het referentiescenario, rekening met de introductie van biobrandstoffen. Het betreft hier een eerste inschatting van het potentieel van biobrandstoffen, waarbij we biobrandstoffen als CO2 neutraal hebben beschouwd. Dit naar analogie met wat we in de overige sectoren doen. De aannames die we hebben gemaakt inzake implementatieniveau zijn: - Tegen eind 2005 2 % biobrandstoffen, in navolging van de Europese richtlijn 2003/30/EG [58]; - Tegen eind 2010 5,75 % biobrandstoffen, ook in navolging van de Europese richtlijn 2003/30/EG [58]; - Voor 2011 en 2012 een verdere lineaire stijging met jaarlijks 0,75 %, dit in navolging van de afspraken genomen in de studies “Potentieel studie biobrandstoffen in Vlaanderen” [55] en “Potentieel berekeningen thema transport in het Vlaams Klimaatplan 2006-2012” [59]; - Tegen 2015 op een niveau van 8 % biobrandstoffen, voorstel binnen de studie “Potentieel studie biobrandstoffen in Vlaanderen” [55]; - Lineaire interpolatie tussen 2012-2015; - Tegen 2020 op een niveau van 10 % biobrandstoffen, voorstel binnen de studie “Potentieel studie biobrandstoffen in Vlaanderen” [55]; - Lineaire interpolatie tussen 2015-2020; 8.3.6

Inschatting elektriciteitsvraag andere modi

In de Energiebalans Vlaanderen berekenen ze naast het elektriciteitsverbruik van spoovervoer ook het elektriciteitsverbruik van ▪ trams; ▪ trolleybussen; ▪ pijpleidingen. Aangezien er geen historische trend waarneembaar is in het elektriciteitsverbruik van deze modi, nemen we aan dat het elektriciteitsverbruik tussen 2005-2020 gelijk is aan 210 TJ (gemiddelde van 2000-2002-2004).

122

8.4

Resultaten

Tabel 69 en Tabel 70 tonen het berekend energieverbruik en Tabel 71 de berekende broeikasgasemissies (kton CO2 equivalenten/jaar) voor de transportsector volgens het BAU scenario. In de eerste plaats maken we hier inschattingen voor de broeikasgasemissies. Daarna berekenen we het energieverbruik op basis van de CO2 emissies. Voor de omrekening van de CO2 emissies naar energieverbruik, gebruiken we de CO2 emissiefactoren vermeld in paragraaf 3.2.2.1. 8.4.1

Energieprognoses volgens het BAU scenario

In het BAU scenario stijgt het brandstofverbruik tussen 2000 en 2020 met 8 % (zie Tabel 69 en Figuur 18). Tussen 2000 en 2012 bedraagt de stijging 4 %, terwijl het referentiescenario een stijging met 21 % noteerde. Vooral het dieselverbruik stijgt, er een stijging van 30 % tussen 2000 en 2020. De hoeveelheid verbruikte benzine daalt met ongeveer 59 % tussen 2000 en 2020, de verbruikte hoeveelheid LPG daalt met 77 %. Beide brandstoffen hebben in 2020 een aandeel van respectievelijk 8,3 % en 0,2 %, terwijl hun aandeel in 2000 respectievelijk 24 % en 1 % bedroeg. Het elektriciteitsverbruik door het spoor stijgt met 30 % tussen 2000 en 2020. Het spoor verbruikt in 2020 20 % meer energie dan in 2000. Het aandeel energie van deze modi blijft tussen 2000 en 2020 hangen rond 2 %. diesel

LPG

benzine

CNG

elektriciteit

waterstof

biobrandstoffen

referentiescenario

300.000

250.000

TJ

200.000

150.000

100.000

50.000

0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 18: Evolutie van het energieverbruik in de transportsector (weg, spoor en binnenvaart) in het BAU scenario.

Biobrandstoffen nemen in 2006 2,75 %, in 2012 7,25 % en in 2020 10 % in van het totale energieverbruik. Volgens de aannames van deze studie zal CNG in 2020 0,5 % van de totale energieconsumptie van transport voor zich nemen. Wagens op waterstof en elektriciteit doen pas na 2020 in significante mate hun intrede. 123

In Tabel 69 is ook het totaal energieverbruik na correctie voor de hoge energieprijzen weergegeven (zie paragraaf 3.1.5). 8.4.2

Broeikasgasemissieprognose volgens het BAU scenario

Het verloop van de emissie van broeikasgassen van transport volgt dat van het energieverbruik in grote mate (zie Tabel 71, Tabel 72 en Figuur 19). Voor deze sector worden automatisch de CO2 emissies, maar ook de CH4 en N2O emissies berekend. Daardoor kunnen we ook een totale uitstoot berekenen van broeikasgasemissies. We rekenen de CH4 en de N2O emissies om naar CO2 equivalente emissies op basis van de GWP waarden uit paragraaf 3.2.2.2. In 2020 stoot de sector verkeer & vervoer 15 miljoen ton CO2 equivalenten uit, hetgeen 2 % minder is dan in 2000. De niet meegerekende CO2 emissies van de biobrandstoffen (CO2 neutraal verondersteld) zorgen in 2020 voor een daling in CO2 equivalenten van ongeveer 10 %. Bij het opvolgen van de broeikasgasemissies vanaf 1990 valt de trendbreuk in 1999 op. Voor 1999 stijgen de broeikasgasemissies jaarlijks met ongeveer 320 kton. Deze trendbreuk is het gevolg van een wijziging in de mobiliteitsafwikkeling op het einde van vorige eeuw. CO2 CO2 biobrandstoffen referentiescenario

CH4 Niveau 1990

N2O Niveau 1999

20.000 18.000 kton CO equivalenten

16.000 14.000 12.000

2

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 19: Evolutie van het broeikasgasemissies, opgesplitst per broeikasgas, in de transportsector in het BAU scenario.

Net zoals in het referentiescenario is CO2 veruit het belangrijkste broeikasgas. Het is verantwoordelijk voor 97 % van de totale emissies. Het belang van methaan is met een bijdrage van rond de 1 ‰ onbeduidend. Bovendien daalt de uitstoot ervan mee met het 124

benzine- en LPG-verbruik, omdat deze wagens de hoogste bijdrage eraan leveren. De uitstoot van lachgas stijgt van – afgerond – 0,44 miljoen ton CO2-equivalenten in 2000 naar 0,54 miljoen in 2020, of procentueel uitgedrukt een stijging van 23 %. In het referentiescenario stegen de lachgasemissies van transport met 36 % tussen 2000 en 2012. Figuur 20 splitst de broeikasgasemissies op naar modus. Het wegverkeer is veruit de belangrijkste bron van broeikasgasemissies, met een bijdrage van 98 %. De broeikasgasemissies van het spoor dalen tussen 2000 (0,082 miljoen ton CO2-equivalenten) en 2005 (0,066 miljoen ton CO2-equivalenten) met een vijfde tengevolge van de relatieve toename van elektrische tractie. Na 2004 stijgen de broeikasgasemissies heel geleidelijk, in hoofdzaak door het toenemen van spoorverkeer. De broeikasgasemissies van de binnenscheepvaart kennen een gestage groei van 27 % tussen 2000 en 2020.

Weg

Spoor

Binnenvaart

referentiescenario

20.000

16.000 14.000 12.000 10.000

2

kton CO equivalenten

18.000

8.000 6.000 4.000 2.000 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 20: Evolutie van het broeikasgasemissies, opgesplitst per modus, in de transportsector in het BAU scenario.

Figuur 19 neemt de middenlangetermijndoelstelling dat opgenomen is in het MINA-plan 3 voor de ‘fossiele’ broeikasgasemissies van transport op, zijnde een stabilisatie ervan in 2010 t.o.v. 1990. Deze middenlangetermijndoelstelling is het resultaat van de strategische MER van het ontwerpmobiliteitsplan Vlaanderen. In 2010 ligt deze uitstoot 28 % hoger dan de emissies in 1990. Hieronder geven we kwalitatief aan welke mogelijkheden er bestaan om het overschot weg te werken:  bij gelijkblijvende goederenmobiliteit een daling van de personenmobiliteit met een derde tot het niveau van de eerste helft van de jaren ’90;  een verdubbeling tegen 2010 van de prestaties van bus, spoor (voor personen en goederen) en binnenvaart;

125

 het optrekken van de penetratiegraad van biobrandstoffen tot meer dan 30 % in 2010. Het is duidelijk dat het ombuigen van tendensen in een dergelijke mate onmogelijk is. Daarom werd de toetsing met de middenlangetermijndoelstelling voor de ‘fossiele’ broeikasgasemissies van transport overgedaan, maar dan met 1999 in plaats van 1990 als referentiejaar voor de middenlangetermijndoelstelling23. Dit was namelijk het jaar waarin zich een kentering in de mobiliteitsafwikkeling voordeed. Uit Figuur 19 blijkt dat volgens de berekeningen ten behoeve van dit rapport wel haalbaar zou zijn, evenwel op voorwaarde dat de doelstellingen inzake biobrandstoffen gehaald worden. De ‘fossiele’ broeikasgasemissies evenaren in 2020 het niveau van 1999. In Tabel 71 zijn ook de CO2 emissies van de gehele transportsector weergegeven na correctie voor de hoge energieprijzen (zie paragraaf 3.1.5).

23

D.i. een stabilisatie van de fossiele broeikasgasemissies in 2010 t.o.v. 1999 als doelstelling

126

Tabel 69: Energieverbruik van de transportsector in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ] Weg Benzine CNG Diesel LPG Waterstof Totaal Spoor Diesel Totaal Binnenvaart Diesel Totaal Alle modi Benzine CNG Diesel LPG Waterstof Totaal

2000 49 496

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

149 726 2 220

44 586 0 156 622 2 349

40 628 0 161 751 1 973

36 168 1 167 828 1 478

32 324 9 173 315 1 095

28 988 20 178 479 844

26 200 33 182 156 683

23 368 107 186 875 561

20 228 1 184 194 216 503

201 442

203 557

204 352

205 475

206 743

208 331

209 072

210 911

216 131

1 001 1 001

849 849

800 800

820 820

848 848

885 885

894 894

907 907

928 928

2 607 2 607

2 801 2 801

2 960 2 960

2 973 2 973

3 047 3 047

3 117 3 117

3 225 3 225

3 385 3 385

3 650 3 650

49 496 153 334 2 220

44 586 0 160 272 2 349

40 628 0 165 510 1 973

36 168 1 171 621 1 478

32 324 9 177 209 1 095

28 988 20 182 481 844

26 200 33 186 275 683

23 368 107 191 167 561

20 228 1 184 198 794 503

205 051

207 208

208 111

209 267

210 637

212 334

213 191

215 204

220 709

TOTAAL na correctie voor hoge energieprijzen 205 051 207 208 208 111

205 170

204 245

205 838

207 572

210 228

216 144

Tabel 70: Elektriciteitsverbruik van de transportsector in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ] Spoor Andere modi Totaal

2000 2 642 177 2819

2002 2 366 337 2703

2004 2 624 117 2741

2006 2 854 210 3064

2008 3 082 210 3292

2010 3 307 210 3518

127

2012 3 334 210 3545

2015 3 375 210 3585

2020 3 442 210 3652

Tabel 71: CO2 broeikasgasemissies van de transportsector in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Weg Spoor Binnenvaart

14 513 73 191

14 690 62 205

14 771 59 217

14 471 58 212

14 358 60 214

14 260 61 215

14 097 61 219

14 119 61 228

14 154 61 241

Benzine CNG Diesel LPG

3 396 0 11 243 139

3 059 0 11 752 147

2 787 0 12 136 123

2 413 0 12 238 90

2 123 0 12 442 65

1 874 1 12 611 50

1 667 2 12 668 40

1 475 6 12 896 32

1 249 60 13 119 28

Totaal

14 778

14 958

15 047

14 741

14 631

14 536

14 377

14 409

14 456

TOTAAL na correctie voor hoge energieprijzen CO2 14 778 14 958

15 047

14 444

14 167

14 064

13 968

14 046

14 123

Tabel 72: CH4 en N2O broeikasgasemissies van de transportsector in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [kton CO2-eq.] Weg Spoor Binnenvaart Totaal

128

CH4 N2O CH4 N2O CH4 N2O CH4 N2O

2000 42 414 0 9 0 13 43 436

2002 33 435 0 7 0 14 34 457

2004 28 445 0 8 0 15 29 468

2006 23 459 0 8 0 15 23 482

2008 19 474 0 9 0 15 19 498

2010 17 481 0 9 0 16 18 506

2012 16 487 0 9 0 16 16 512

2015 15 496 0 9 0 17 15 522

2020 15 507 0 10 0 18 16 535

9

ENERGIESECTOR

9.1

Inleiding

9.1.1

Inleiding

In dit hoofdstuk worden energie- en CO2 emissieprognoses voor het BAU scenario uitgewerkt voor: - Elektriciteitsproductie (paragraaf 9.2) - Raffinaderijen (paragraaf 9.3) - Cokesfabriek (paragraaf 9.4) Paragraaf 9.5 geeft de globale CO2 emissieprognose voor de energiesector in zijn geheel. Voor de uitwerking van de energie- en emissieprognoses voor de energiesector volgens het BAU scenario, gebruiken we de methodologie zoals beschreven in hoofdstuk 3 van dit rapport. In onderstaande paragrafen bespreken we de belangrijkste sectorspecifieke aspecten en aannames.

9.2 9.2.1

Elektriciteitsproductie Inleiding

De energieprognoses voor de elektriciteitssector worden ontwikkeld met een gedetailleerd Markal model. Het Markal model is een bottom-up optimalisatiemodel met als centrale doelstelling om een gegeven hoeveelheid stroom te produceren tegen de laagst mogelijke kostprijs. Het model is gedetailleerd tot op het niveau van de individuele centrales. Het model laat toe om een aantal nevenvoorwaarden in te voeren. Zo kan bijvoorbeeld opgelegd worden dat bepaalde milieueisen moeten gerespecteerd worden of kunnen sancties worden ingebouwd als niet aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Omwille van de specifieke situatie van de elektriciteitssector in België werd geopteerd om in Markal de sector voor het hele land te modelleren. België beschikt immers over een distributienet dat belangrijke transporten over de gewestelijke grenzen heen toelaat. Op gewestelijk vlak zijn vraag en aanbod daardoor niet strikt aan elkaar gekoppeld. Een stijgende vraag in Vlaanderen kan opgevangen worden door een stijgende productie in Wallonië en omgekeerd. Bovendien is er ook nog Brussel, dat wel meetelt als stroomverbruiker, maar waar de productie slechts marginaal is. VITO kan voor dit hoofdstuk steunen op de berekeningen die uitgevoerd werden in het kader van de sectorstudie over de elektriciteitsproductie in Vlaanderen. In deze studie werd vertrokken van dezelfde uitgangspunten. Voor meer gedetailleerde informatie omtrent de toegepaste methodologie verwijzen we daarom naar deze studie [60]. De aannames uit deze sectorstudie zijn wel aangepast in overeenstemming met de huidige situatie, ondermeer in functie van het gevoerde beleid in Vlaanderen. De uitwerking van WKK en hernieuwbare energie steunt op de VITO studie ‘Prognoses hernieuwbare energiebronnen en WKK tot 129

2020’ [61]. Aannames omtrent het uitrustingspark in Wallonië en Brussel in de periode 2000-2020 werden gemaakt in samenspraak met ECONOTEC. 9.2.2

Impact van het beleid op vlak van klimaat, lucht en energie op het energieverbruik van de elektriciteitssector

Het REF scenario houdt geen rekening met beleidsmaatregelen op het vlak van klimaat, lucht en energie die na eind 2001 worden geïmplementeerd. De impact van deze maatregelen wordt geëvalueerd in het BAU scenario. 9.2.2.1 Maatregelen die verband houden met het Kyotoprotocol Het Vlaamse beleid met betrekking tot groene stroomcertificaten en WKK certificaten Met betrekking tot de toepassing van hernieuwbare energie, heeft de Vlaamse overheid zich volgende doelstelling gesteld: een aandeel van 2 % groene stroom in de totale elektriciteitslevering tegen eind 2004 en een aandeel van 6 % in de globale elektriciteitslevering tegen het jaar 2010 [62]. Het Vlaams Gewest heeft in de artikels 21 tot en met 25 van het Elektriciteitsdecreet van 17 juli 2000 een systeem van groenestroomcertificaten opgenomen. Dit systeem is van start gegaan op 1 januari 2002. Het systeem van groenestroomcertificaten bestaat uit twee delen: enerzijds uit een certificatenverplichting en anderzijds uit de mogelijkheid tot het bekomen van groenestroomcertificaten. Iedere elektriciteitsleverancier is verplicht om, vanaf 1 januari 2002, een minimumaandeel van zijn verkoop aan eindafnemers te betrekken uit hernieuwbare energiebronnen. Een leverancier kan aan deze verplichting voldoen door zelf groene stroom te produceren of door groenestroomcertificaten aan te kopen op de markt. Indien de elektriciteitsleveranciers niet voldoende certificaten kunnen voorleggen, wordt per groene kWh waarvoor certificaten ontbreken een boete aangerekend. De groenestroomcertificaten worden toegekend door de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG) [62]. De Vlaamse Regering heeft zich als doel gesteld om tegen 2010 25 % van de elektriciteitsleveringen in Vlaanderen op een duurzame manier op te wekken uit hernieuwbare energiebronnen (6 %) en WKK. Op 5 maart 2005 keurde de Vlaamse Regering het uitvoeringsbesluit inzake warmtekrachtcertificaten definitief goed. Dit betekent dat kwalitatieve warmtekrachtinstallaties, in dienst genomen of ingrijpend gewijzigd na 1 januari 2002, vanaf 1 januari 2005 certificaten krijgen [62], [63]. De ontwikkeling van WKK wordt in deze studie door het MARKAL model bepaald. Dit was mogelijk door de specifieke beleidsinstrumenten ter ondersteuning van WKK in het model te introduceren. Voor hernieuwbare energiebronnen werd een gelijkaardige benadering toegepast. De Europese richtlijn emissiehandel (2005-2012) Het Europees systeem van verhandelbare emissierechten is sinds 1 januari 2005 operationeel. Dit systeem kan de uitbating van de elektriciteitssector sterk gaan beïnvloeden. Welke zijn de gevolgen voor de uitbating van de sector? Welke invloed zal dit systeem hebben op de internationale handel in elektriciteit? De allocatie van emissierechten in de Europese lidstaten zal de posities van de elektriciteitsleveranciers 130

beïnvloeden. Handel in elektriciteit kan een alternatief zijn op emissiehandel en bijgevolg kan de sector een dominante rol gaan spelen in de bepaling van de handelsprijs. Binnen het kader van deze studie was het niet mogelijk dit in detail te bestuderen. We hebben wel assumpties ingebouwd over de handelsprijs van emissierechten. Deze handelsprijs is immers een opportuniteitskost voor de sector. In het model kan dit dus gebeuren aan de hand van een fictieve CO2 taks. Onafgezien van de wijze waarop in Vlaanderen emissierechten worden toegewezen en onafgezien of bedrijven CO2 rechten gaan aankopen of verkopen, betekent internationale emissiehandel voor de bedrijven een opportuniteitskost die CO2 arme brandstoffen bevoordeelt. De aannames over de CO2 handelsprijs worden weergegeven in Tabel 10. De CO2 prijs genereert rechtstreekse en onrechtstreekse effecten binnen MARKAL: - Binnen het bestaande productiepark wordt het gebruik van steenkool ontmoedigd ten voordele van aardgas in hoogrenderende STEG centrales. STEG centrales krijgen meer draaiuren en kolencentrales minder. - De CO2 prijs geeft een extra ondersteuning voor de realisatie van WKK en groenstroomdoelstellingen. - Op lange termijn zal de CO2 prijs, samen met de prijzen van verschillende brandstoffen, bepalend zijn voor de keuze tussen nieuwe steenkool en aardgascentrales. In ons model is dit relevant na 2020 omdat er dan hoogrendementssteenkoolcentrales geïntroduceeerd worden. 9.2.2.2 Maatregelen i.v.m. de NEC richtlijn. Naast het Kyoto beleid wordt ook gekeken naar het beleid om de uitstoot van NOx en SO2 te verminderen. Hiervoor is de Europese NEC Richtlijn van belang en de omzetting ervan in Vlaamse wetgeving. Op 12 december 2003 keurde de Vlaamse regering het reductieprogramma voor de emissies van zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx), Vluchtige Organische Stoffen (VOS) en ammoniak (NH3) in de lucht goed [2]. In het kader van de NEC richtlijn zullen tegen 2010 aanzienlijke reducties op de uitstoot van NOx en SO2 gerealiseerd worden binnen de elektriciteitssector. De Vlaamse elektriciteitsector engageert zich in een milieubeleidovereenkomst (MBO) om de emissies van NOx en SO2 sterk te reduceren. De emissieplafonds die in de Vlaamse MBO staan vermeld voor NOx en SO2 zijn weergegeven in Tabel 73. Deze emissieplafonds houden geen rekening met de autoproducenten en ook niet met de warmteproductie van de WKK installaties [64]. Met deze randvoorwaarden werd rekening gehouden in deze studie. Ook in Wallonië is men van plan een MBO met de elektriciteitssector af te sluiten. De effecten hiervan kunnen voorlopig nog niet ingeschat worden.

131

Tabel 73: Emissieplafonds voor NOx en SO2 volgens de MBO tussen de Vlaamse overheid en de Vlaamse elektriciteitssector kton

2008

2010

vanaf 2014

NOx

14

12,5

11

SO2

7,5

7,5

7,5

De MBO zal geen invloed hebben op het elektriciteitsverbruik, maar wel op de wijze waarop de elektriciteit geproduceerd wordt en bijgevolg ook op het primaire energiegebruik. Daarom worden in het Markal model de operationele kolengroepen in de centrale van Ruien uitgerust met DeNOX en DeSOX installaties. Bovendien worden de grenswaarden voor de emissievrachten expliciet opgelegd in het model. Als bovengenoemde maatregel niet voldoende is, dan kan het model beslissen over bijkomende maatregelen. Zo kunnen bijvoorbeeld de resterende kolencentrales, die niet worden uitgerust met DeNOX en DeSOX, uit dienst genomen worden en vervangen worden door moderne STEG centrales met betere milieuprestaties, zowel voor NOx, SO2 als voor CO2. Op deze wijze kan de NEC richtlijn het primaire energiegebruik van de sector beïnvloeden. 9.2.3

Evolutie van de elektriciteitsvraag in België

De evolutie van het elektriciteitsverbruik van 2000 tot 2020 in België is terug te vinden in Tabel 79 (pagina 138). Voor Wallonië en Brussel worden cijfers gehanteerd die gerapporteerd zijn in het kader van het CAFE24 programma. Het betreft een with measures scenario. De consumptie van elektriciteit in Vlaanderen wordt bepaald door de activiteiten in de diverse sectoren zoals in deze studie uitgewerkt. In Tabel 74 zien we dat het elektriciteitsverbruik van de huishoudens in Vlaanderen de sterkste stijging vertoont in de periode 2000-2012. De stijging wordt veroorzaakt door een toename van het aantal gezinnen en tevens door de verdere toename van huishoudtoestellen. In de industrie krijgen we een daling in de periode 2000-2012 die in verband moet gebracht worden met de beleidsmaatregelen uit het Vlaams klimaatbeleid. In de tertiaire sector stijgt het elektriciteitsverbruik met 29 % tussen 2000-2012. Deze stijging wordt verklaard door de sterke groei van de activiteiten in deze sector. Globaal genomen komt dit uit op een groei van 14 % in Vlaanderen. De inschattingen liggen in dezelfde grootteorde voor Wallonië en Brussel. Bij Brussel betreft het hoofdzakelijk tertiair elektriciteitsverbruik. Voor België resulteren de gebruikte prognoses in een toename van de elektriciteitsvraag met 15 % tussen 2000 en 2012.

24

Clean Air For Europe, het Europees reductieprogramma voor emissies van verzurende stoffen en ozonprecursoren.

132

Tabel 74: Procentuele jaarlijkse groei en relatieve stijging van de elektriciteitsvraag in België ten opzichte van 2000 in 2012 en 2020 volgens het BAU scenario jaarlijkse groei 2012/2000

totale toename 2012/2000

jaarlijkse groei 2020/2012

totale toename 2020/2012

Vlaanderen Residentieel Tertiair Landbouw Transport Industrie* Wallonië Brussel

1,1% 1,6% 2,1% 0,4% 1,9% -0,5% 1,0% 2,4%

14% 21% 29% 4% 26% 7% 13% 33%

0,6% 1,1% 0,7% 0,0% 0,4% 0,5% 1,5% 2,3%

5% 9% 5% 0% 3% 4% 12% 20%

Totaal België

1,2%

15%

1,0%

8%

* inclusief raffinaderijen en cokesproductie

9.2.4

Uitrustingspark van de sector

In het Markal model wordt het Belgische uitrustingspark van de elektriciteitssector beschouwd. Om het uitrustingspark van de elektriciteitssector in het model te beschrijven, zijn voor de betrokken periode (2000-2020) aannames nodig omtrent het opgestelde vermogen van de verschillende types van installaties (steenkoolcentrales, nucleaire centrales, WKK installaties). Daarnaast moeten we eveneens veronderstellingen maken omtrent het rendement van de verschillende types van installaties tijdens deze periode. De aannames omtrent de evolutie van het uitrustingspark van de elektriciteitsproductie in België tijdens de periode 2000-2012 zijn gebaseerd op de sectorstudie elektriciteitsproductie [60]. De aannames uit deze sectorstudie zijn wel aangepast in overeenstemming met de huidige situatie, ondermeer in functie van het gevoerde beleid in Vlaanderen. Dit gebeurde in overleg met de stuurgroep van deze studie en met de andere gewesten. Voor de lange termijn prognoses hebben we aannames gemaakt omtrent het uitrustingspark voor de periode 2013-2020. Hierbij werd rekening gehouden met de impact van het gevoerde beleid (Kyoto, NEC Richtlijn en de vervroegde sluiting van de kerncentrales) en met de toepassing van nieuwe technologieën in de elektriciteitsproductie. 9.2.4.1 Het opgestelde vermogen per installatietype De gebruikte aannames omtrent de evolutie van het opgesteld vermogen per type elektriciteitscentrale in de periode 2000-2020 volgens het BAU scenario zijn weergegeven in Tabel 78 (pagina 139). We gaan ervan uit dat het uitrustingspark van de sector tegen 2020 wijzigingen zal ondergaan. In de eerste plaats houden we rekening met de sluiting van de kerncentrales, die zich in ons model in de periode na 2012 zal manifesteren. Deze wijziging is exogeen aan het model opgelegd. Maar ook het conventionele productiepark zal grote wijzigingen ondergaan. We gaan ervan uit dat tegen 2030 het volledige park zal vernieuwd zijn. We verwachten dat vanaf 2015 hoogrendement STEG centrales hun intrede zullen doen, met een rendement van 60,6 %. Het model kan endogeen voor deze technologie kiezen op basis van alle parameters in het model (kostprijs, brandstofprijzen, rendementen,…). 133

De bestaande steenkoolcentrales zullen volgens onze aannames volledig stopgezet worden tussen 2020 en 2025. We gaan ervan uit dat de eerste installaties reeds tegen 2015 gesloten zijn. Bijstook van biomassa gebeurt in deze steenkoolcentrales. Het geïnstalleerd vermogen voor bijstook wordt in deze studie bepaald door het geïnstalleerd vermogen van steenkoolcentrales. Er wordt verder van uitgegaan dat vanaf 2004 alle bestaande steenkoolcentrales biomassa bijstoken. Deze bijstook neemt gradueel toe tot 20 % in 2020. In Tabel 78 (pagina 139) worden enkel totale vermogens weergegeven voor de steenkoolcentrales. Het opgestelde vermogen WKK (exclusief stoomturbines)25,26 in Vlaanderen en Wallonië neemt in het BAU scenario sterker toe dan in het REF scenario. Voor het jaar 2012 gaan we in Vlaanderen van ca. 1000 MWe in het REF scenario naar 1 500 MWe in het BAU scenario. In Wallonië gaan we van ca. 470 MWe in het REF scenario naar ca. 1 000 MWe in het BAU scenario. Deze toename gebeurt onder invloed van het gevoerde beleid omtrent WKK. Het beleid ter bevordering van de productie van hernieuwbare energie resulteert volgens onze aannames in een toename van het opgestelde vermogen van elektriciteitscentrales op wind en biomassa27. Het vermogen van installaties op wind neemt voor het jaar 2012 in België toe van 200 MWe (Vlaanderen) in het REF scenario tot ca. 1 345 MWe (939 MWe Vlaanderen + 406 MWe Wallonië) in het BAU scenario. Het vermogen van de installaties op biomassa in Vlaanderen neemt in 2012 toe van 121 MW in het REF scenario tot 217 MW in het BAU scenario (exclusief bijstook in kolencentrales). Het betreft hier voornamelijk groene WKK (zit ook in de 1 500 MWe WKK vervat). Het gecumuleerd vermogen van afvalverbrandingsovens met energierecuperatie28 bedraagt ca. 55 MWe in de periode 2000-2002 in Vlaanderen. In de periode 2003-2004 daalt dit vermogen lichtjes tot ca. 54,4 MWe tengevolge van de sluiting van MIWA. Vanaf 2005 neemt het vermogen toe tot 66 MWe tengevolge van de bouw van twee bijkomende energierecuperatiesystemen in de roosterovens IVAGO en IVM29. Vanaf 2008 stellen we 25

De 1 500 MWe is inclusief groene WKK stoomturbines en niet-kwaliteits-WKK. De STEG van BASF wordt hier niet beschouwd als een WKK (de productie en het brandstofverbruik van deze STEG valt onder centrale productie). 26 Het vermogen aan netgekoppelde WKK-stoomturbines in Vlaanderen bedraagt in 2000 203 MW (Bron: Inventaris WKK 2003, VITO i.o.v ANRE, mei 2004). Voor deze studie wordt in MARKAL echter gebruik gemaakt van een vermogen van 158 MWe (bron sectorstudie: 114 MWe tegendrukturbines + 44 MWe centrale Lillo). 27 Biomassa staat hier voor biogas van stortplaatsen en waterzuiveringsinstallaties en van vergistingsinstallaties voor GFT en mest. 28 Het betreft hier enkel de verbrandingsinstallaties (roosterovens) voor restafval (huishoudelijk en gelijkgesteld categorie II bedrijfsafval). 29 Eind december 2002 is de MIWA verbrandingsoven in St-Niklaas definitief gesloten, met een vermogen van 0,6 MWe. Vanaf 2005 hebben de twee laatste roosterovens (IVM en IVAGO) ook een energierecuperatiesysteem geïmplementeerd, met een gezamenlijk vermogen van 10,8 MWe. Voor deze inschattingen hebben we gebruik gemaakt van de vermogens die opgenomen zijn in de lijst met installaties waaraan groenestroomcertificaten worden toegekend door de VREG (http://www.vreg.be/vreg/documenten/11717-lijst_installaties_met_GSC.pdf). De roosterovens van IVAGO, IVBO en MIWA zijn niet opgenomen in deze lijst. Voor de geïnstalleerde vermogens werd daarom beroep gedaan op informatie van de roosterovens zelf.

134

het vermogen gelijk aan 103 MWe aangezien alle afvalverbrandingsoven zullen uitgerust zijn met een energierecuperatiesysteem. Een deel van het afval wordt beschouwd als een hernieuwbare energiebron. Het betreft de zogenaamd organische fractie die ca. 41 % bedraagt van de calorische inhoud van het afval. 9.2.4.2 Het netto rendement per installatietype De gebruikte netto rendementen van de belangrijkste types centrales in het model zijn weergegeven in Tabel 75. Deze netto rendementen werden bepaald na aftrek van het eigenverbruik van de centrales. Deze rendementen werden gedeeltelijk overgenomen uit de sectorstudie elektriciteitsproductie [60]. Tabel 75: Rendementen van verschillende types centrales Elektrisch rendement 0,37

Kolencentrale 280 MW

9.2.5

Rendement van warmteproductie

Kolencentrale oud

0,36

Gasturbine repowering

0,40

Klassieke gascentrale

0,35

Centrale hoogovengas

0,36

Steg centrale 1995

0,50

Steg centrale 2000

0,54

STEG 2015

0,61

WKK gasturbines

0,36

0,42

WKK gasturbines 2010

0,40

0,47

WKK gasmotoren

0,35

0,59

WKK gasmotoren 2010

0,35

0,59

WKK dieselmotor

0,33

0,44

WKK dieselmotor 2010

0,39

0,51

Pompcentrale

0,74

Import van elektriciteit

In 2000 bedroeg de import ongeveer 15 600 TJ (= 4,32 TWth) en in 2002 was dit opgelopen tot 27 300 TJ of bijna 10 % van de Belgische consumptie. Voor het BAU scenario nemen we aan dat de import tussen 2006 en 2012 geleidelijk stijgt, en dan weer afneemt tot 2020 (zie Tabel 76). Tabel 76: Aanname van de import naar België vanuit het buitenland in de periode 2000- 2020 [TJ] Import elektriciteit

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

15 570

27 316

25 432

24 891

25 618

26 665

30 447

26 231

20 423

135

9.2.6

Energieprognose van de elektriciteitssector in Vlaanderen

Op basis van de hierboven beschreven methodologie en aannames wordt het energieverbruik van de elektriciteitsproductie in België berekend volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020. Tabel 79 geeft een overzicht van de totale vraag en het totale aanbod aan elektriciteit in België. Het totale aanbod bestaat uit de hoeveelheid geproduceerde elektriciteit in België en de hoeveelheid geïmporteerde elektriciteit naar België. Tabel 80 geeft de gesimuleerde elektriciteitsopwekking per type installatie en per gewest volgens het BAU scenario voor de periode 2000-2020. In de periode tot 2020 zien we een sterke stijging van de STEG centrales, WKK, wind en biomassa, en dit ten nadele van kolengroepen en de nucleaire centrales. Tijdens de berekeningen hebben we vastgesteld dat de toegepaste brandstoffen en dus technologieën sterk afhankelijk zijn van de prijsverhoudingen voor de verschillende brandstoffen. Elk type van installatie gebruikt een specifieke brandstof en wordt gekenmerkt door een specifiek rendement. STEG centrales werken bijvoorbeeld op aardgas. Voor elk type installatie kan daarom een inschatting gemaakt worden van het primaire energieverbruik dat nodig is voor de hoeveelheid geproduceerde elektriciteit. Op deze manier kan uiteindelijk een inschatting gemaakt worden van het energieverbruik per brandstof en van het totale primaire energieverbruik van de elektriciteitssector in Vlaanderen. Tabel 81 (pagina 143) geeft het primair energieverbruik per brandstoftype voor de elektriciteitsproductie in Vlaanderen. Het brandstofverbruik van de WKK-installaties exclusief stoomturbines wordt apart gegeven30. Het betreft het totale brandstofverbruik van deze installaties, zowel voor de productie van elektriciteit als voor warmte. Ook het energieverbruik van de autonome producenten wordt apart weergegeven. Het betreft de afvalverbrandingsinstallaties met energierecuperatie in de vorm van elektriciteitsproductie. 9.2.7

Boekhoudkundige verschuiving en besparing van energieverbruik door toename van WKK

9.2.7.1 Boekhoudkundige verschuiving door toename van WKK Het brandstofverbruik van de WKK installaties voor de gezamenlijke productie van elektriciteit en warmte wordt gerapporteerd onder de elektriciteitsproductie. In de sectoren waar de geproduceerde warmte toegepast wordt, wordt een correctie van het brandstofverbruik doorgevoerd. Door toename van WKK zal in deze sectoren een bepaalde hoeveelheid brandstoffen niet meer gebruikt moeten worden voor conventionele warmteproductie.

30

Het brandstofverbruik is inclusief groene WKK stoomturbines en niet-kwaliteits-WKK.

136

Toename van WKK heeft dus twee effecten op de totale energieboekhouding van Vlaanderen: Een toename van het brandstofverbruik van de elektriciteitssector tengevolge van de vervanging van conventionele elektriciteitscentrales door WKK installaties (deze wordt niet expliciet becijferd); Een afname van het brandstofverbruik van de sectoren die gebruik maken van de geproduceerde warmte van WKK tengevolge van een verminderd brandstofverbruik door conventionele installaties voor warmteproductie.

De afname van het brandstofverbruik van de sectoren die gebruik maken van de geproduceerde warmte van WKK, noemen we het vermeden brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie tengevolge van toename WKK. Het vermeden brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie tengevolge van toename van WKK per sector is weergegeven in Tabel 82 (pagina 144). Het betreft WKK installaties exclusief stoomturbines. Markal berekent in de eerste plaats de hoeveelheid brandstoffen (uitgedrukt in TJ/jaar) die in een bepaald jaar vermeden wordt tengevolge van de toename van WKK ten opzichte van het jaar ervoor. VITO berekent niet alleen het brandstofverbruik voor WKK (voor elektriciteitsproductie en warmteproductie samen), maar ook het brandstofverbruik voor conventionele warmteproductie dat nodig is om aan diezelfde warmtevraag te kunnen beantwoorden. Achteraf verdelen we het totale vermeden brandstofverbruik over de verschillende relevante sectoren (industrie, de tertiaire sector en de land en tuinbouw) op basis van de potentieelstudie over WKK vermogen [65]. 9.2.7.2 Energiebesparing door toename van WKK De totale toename van het brandstofverbruik ter hoogte van de elektriciteitssector zal echter kleiner zijn dan de totale afname van het brandstofverbruik van de sectoren die gebruik maken van de geproduceerde warmte van WKK. WKK installaties produceren zowel elektriciteit als warmte. Het rendement van de gezamenlijke productie is hoger dan de gescheiden opwekking van elektriciteit en warmte door conventionele installaties. Daarom resulteert de toepassing van WKK installaties in een globale besparing op het energiegebruik. Deze besparing is echter niet expliciet zichtbaar in de totale energieboekhouding, omwille van de gevolgde uitgangspunten voor de rapportering van het energieverbruik van de WKK installaties.

137

Tabel 77: Ontwikkeling van de elektriciteitsvraag in België volgens het BAU scenario [TJ] Vlaanderen Residentieel Tertiair Landbouw Transport Industrie

Wallonië Brussel Totaal België

2000 181 36 32 3 2 106

459 118 753 684 819 085

186 38 40 3 2 100

179 335 921 843 703 376

2004 191 41 39 3 2 103

241 694 652 359 741 795

2006 196 42 40 3 3 106

369 510 947 844 064 003

2008 198 43 41 3 3 106

449 242 508 844 292 563

2010 203 43 41 3 3 110

193 717 858 844 518 257

2012 206 43 42 3 3 113

661 776 194 844 545 302

2015 211 45 43 3 3 114

454 941 104 844 585 981

2020 217 47 44 3 3 117

431 633 477 844 652 825

84 580 18 795

86 441 19 909

88 343 20 830

89 970 21 793

91 305 22 800

92 660 23 854

95 296 24 957

99 464 26 735

106 950 29 901

284 834

292 529

300 414

308 131

312 554

319 707

326 913

337 653

354 283

‘02-‘04

‘04-‘06

‘06-‘08

‘08-‘10

‘10-‘12

‘12-‘15

‘15-‘20

1,35%

1,33%

0,53%

1,19%

0,85%

0,77%

0,56%

% Gemiddeld jaarlijks groei Vlaanderen

138

2002

‘00-‘02 1,29%

Tabel 78: Evolutie van het opgesteld vermogen van het uitrustingspark van de elektriciteitssector in België [MW] Vlaanderen Doel kerncentrale Langerlo (steenkool) Langerlo repowering (gas) Kallo (gas) Rodenhuizen 2-3 (fuel, hoogovengas) Rodenhuize 4 (steenkool,hoogovengas) Ruien (steenkoolgroepen) Ruien repowering groep 5 Ruien 6 (gas) Ander steenkoolgroepen ( Mol,…) STEG centrales (exclusief WKK STEG) HR STEG centrales HR steenkoolcentrales Dieselmotoren Waterkracht Wind-energie Zon Groene WKK motoren Groene WKK stoomturbines Afvalverbranding Overige biomassa/biogas WKK motoren WKK gasturbines STEG BASF WKK stoomturbine netgekoppeld Stoomturbine directe aandrijving Niet-kwaliteits-WKK

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

2 816 540 84 557 125 280 530 42 296 255 1 650 0 0 161 1 73 1 13 10 54 16 130 522 0 158

2 816 540 84 557 125 280 530 42 296 255 1 650 0 0 161 1 154 1 27 10 91 16 152 644 385 158

2 816 540 84 557 125 280 530 42 296 255 1 650 0 0 161 1 460 2 48 52 103 21 192 860 385 158

2 856 540 84 557 125 280 530 42 296 131 1 650 762 0 87 1 913 3 68 80 103 26 236 875 385 158

2 856 540 84 557 0 0 530 42 296 0 1 650 762 0 87 1 939 5 91 95 103 31 279 900 385 158

2 649 540 84 557 0 0 530 42 296 0 1 650 1332 0 0 1 1 008 14 130 123 103 36 318 938 385 158

1 991 540 84 557 0 0 530 42 296 0 730 2669 0 0 1 1 163 75 149 160 103 36 381 1 000 385 158

133

133

133

133

133

133

133

139

Vervolg Tabel 78: Evolutie van het opgesteld vermogen van het uitrustingspark van de elektriciteitssector in België [MW]

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Wallonië Nucleair Steenkoolgroepen STEG centrales Klassiek gascentrale Centrale hoogovengas Waterkracht WKK turbines WKK motoren Pompcentrale Autoproductie staalsector Afval Wind-energie HR Stegcentrales HR steenkoolcentrales

2 937 380 968 317 111 87 205 218 1 164 125 20 27 0 0

2 937 380 968 317 111 87 305 268 1 164 125 20 69 0 0

2 937 380 968 317 111 87 405 318 1 164 125 20 159 0 0

2 937 259 1 318 317 111 87 505 368 1 164 125 20 396 0 0

2 937 259 1 318 317 111 87 585 388 1 164 125 20 406 0 0

2 456 259 1 318 317 56 87 705 418 1 164 63 20 456 380 0

1 975 0 1 318 0 0 87 905 468 1 164 0 20 543 1 271 0

39

39

39

39

39

39

39

15 044

15 898

16 781

18 568

18 281

18 764

18 972

Brussel Afvalverbranding Totaal

Tabel 79: Vraag en aanbod van elektriciteit in België volgens het BAU scenario [TJ] Vraag Import Productie Eigengebruik pompcentrale Netverliezen

140

2000 284 15 288 5 13

834 570 575 893 254

2002 292 27 281 5 13

529 316 314 490 563

2004 300 25 294 5 14

414 432 686 411 293

2006 308 24 303 5 14

131 891 353 411 701

2008 312 25 307 5 14

554 618 282 411 935

2010 319 26 313 5 15

707 665 766 411 313

2012 326 30 317 5 15

913 447 569 411 691

2015 337 26 333 5 16

653 231 086 411 253

2020 354 20 356 5 17

283 423 398 411 127

Tabel 80: Productie van elektriciteit volgens type installatie volgens het BAU scenario [TJ] Vlaanderen Nucleair Steenkoolcentrales (excl biomassa) Repowering Hoogovengas/steenkool/fuel Klassieke gascentrale STEG centrales STEG hoogovengas Waterkracht Windenergie Zon Groene WKK motoren Groene WKK stoomturbines Afvalverbranding Coverbranding biomassa + vergasser Overige biomassa/biogas WKK motoren WKK gasturbines STEG BASF WKK stoomturbine netgekoppeld Stoomturbine directe aandrijving Niet-kwaliteits-WKK

2004

79 28 1 9 2 25

1 1 2 12 2 1

925 709 740 093 375 917 0 11 455 3 222 244 175 054 245 026 880 0 566 0 300

2006

79 26 2 9 18

1 3 2 16 8 2 1

925 060 597 093 0 479 0 11 980 4 382 244 397 393 219 436 497 143 566 0 300

2008

79 22 2 6 18

3

1 1 3 3 22 10 2 1

925 413 597 056 0 326 0 11 310 6 751 186 397 831 267 209 470 637 566 0 300

2010

79 21 2 2 13 7 7 1 1 1 4 4 22 10 2 1

908 063 597 056 0 072 042 11 444 9 065 802 397 043 305 057 884 637 566 0 300

141

2012

2015

2020

81 060 20 732 2 597 0 0 18 164 7 042 11 7 765 16 1 474 2 180 1 397 4 150 398 4 848 23 575 9 767 2 566 0 1 300

74 720 19 959 2 597 0 0 34 287 7 042 11 8 368 42 2 193 2 766 1 397 4 283 505 5 487 24 973 10 637 2 566 0 1 300

56 509 19 013 2 033 0 751 60 929 7 042 11 9 844 228 2 570 3 387 1 397 4 596 505 6 235 28 798 10 637 2 566 0 1 300

Vervolg Tabel 80: Productie van elektriciteit volgens type installatie volgens het BAU scenario [TJ] Wallonië Nucleair Steenkool klassieke gascentrale STEG centrales Hoogovengas/ cokesovengas Pompcentrale Waterkracht WKK Biomassa Windenergie Afval Brussel Afval Totaal

142

2004

2008

2010

2012

2015

2020

883 041 770 503 931 896 646 584 195 337 612

82 670 7 041 389 15 968 2 191 3 896 1 646 8 033 2 195 1 153 612

83 359 4 799 0 16 958 2 191 3 896 1 646 10 189 2 195 3 432 612

82 181 4 799 0 17 379 0 3 896 1 646 11 117 2 195 3 472 612

69 707 5 736 0 27 294 0 3 896 1 646 13 470 2 195 4 168 612

56 055 0 0 50 068 0 3 896 1 646 17 680 2 195 4 665 612

1 230

1 230

1 230

1 230

1 230

1 230

1 230

294 686

303 353

307 282

313 766

317 569

333 086

356 398

82 7 2 15 5 3 1 4

764 041 257 604 426 896 646 165 0 107 612

2006

82 7 1 16 4 3 1 6 2

Tabel 81: Brandstofverbruik van de elektriciteitssector volgens het BAU scenario [TJ] Vlaanderen Centraal park Steenkool Aardgas Hoogovengas Stookolie Hout- vergasser Ruien (energie biogas) Verhandelbare biomassa bijstook kolencentrales Verhandelbare biomassa andere Biomassareststromen Huishoudelijk afval + HCA Totaal centrale productie WKK Aardgas Stookolie Biomassa Totaal WKK Totaal Vlaanderen Wallonië Steenkool Aardgas Hoogovengas Cokesovengas Stookolie Biomassa Afval Totaal Wallonië Brussel Afval

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

88 056 81 708 13 325 655 1 015 1 858 812 0 9 789 197 218

78 949 79 301 14 083 655 1 015 8 290 812 0 11 635 194 740

61 262 83 988 14 083 632 1 015 9 496 4 770 0 11 635 186 880

61 076 75 432 14 083 0 1 015 10 078 7 481 0 11 635 180 800

54 306 83 082 14 083 0 1 015 10 373 9 161 0 11 635 183 655

52 173 111 354 14 083 0 1 015 10 739 11 851 0 11 635 212 851

50 207 154 453 14 083 0 1 015 11 598 14 881 0 11 635 257 871

41 1 1 43

292 095 333 719

240 937

52 1 1 55

512 332 666 510

70 1 2 74

161 761 488 410

73 2 3 78

070 230 107 407

76 2 4 83

560 671 151 382

80 3 6 90

924 045 091 060

93 3 7 103

074 536 130 740

250 250

261 290

259 207

267 037

302 911

361 611

334 763 541 087 525 0 3 807 90057

17 866 48 199 14 185 4 087 6 369 6 585 3 807 101098

17 093 47 509 3 563 2 437 6 369 6 585 3 807 87363

11 550 52 247 3 563 2 437 8 449 6 585 3 807 88638

11 298 56 356 0 0 7 772 6 585 3 807 85817

13 331 77 746 0 0 9 578 6 585 3 807 111047

0 125 027 0 0 12 010 6 585 3 807 147429

5 590

5 590

5 590

5 590

5 590

5 590

5 590

19 41 15 4 5

143

Tabel 82: Energiebesparingen bij de eindgebruikers door de toename van WKK in Vlaanderen volgens het BAU scenario

144

[TJ]

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Industrie Staal Non-Ferro Chemie Minerale-niet metaal Voeding Textiel en kleding Papier en uitgeverijen Metaalverwerking Andere industrie Raffinaderijen Tertiar Tuinbouw Totaal

0 230 1 795 0 238 0 543 0 0 525 0 0 3 332

-15 237 9 689 54 162 14 598 1 -95 574 3 535 11 757

-27 237 12 710 151 71 28 600 2 -171 8 365 10 1 026 23 003

18 237 14 359 168 415 43 601 2 118 8 365 28 1 510 25 864

64 237 15 702 169 765 57 602 3 411 8 365 43 2 056 28 475

81 241 17 858 172 897 101 616 5 519 8 351 153 2 819 31 813

41 669 22 145 164 -579 155 1 478 7 265 9 377 273 4 875 38 870

9.3

De raffinaderijen

Het klimaatbeleid speelt in op de interne energie-efficiëntie van de raffinaderijen, maar heeft ook een effect op de afzetmarkt voor geraffineerde producten. Immers, de energiebesparingen in de andere sectoren betekenen een inkrimping van de lokale afzetmarkt. Op korte termijn kunnen de bedrijven hun export opdrijven om hun productiecapaciteit ten volle te benutten. De wereldmarkt is immers in volle expansie. Op lange termijn is dit echter een handicap. De transportkosten van ruwe aardolie zijn immers lager dan voor geraffineerde producten. Dit zal in de toekomst een invloed hebben op keuze voor de lokalisatie van nieuwe installaties. Daarom gaan wij ervan uit dat de capaciteit van de raffinaderijen in Vlaanderen niet zal uitbreiden na 2010. Voor de periode 2000-2012 passen we dezelfde methodologie toe als voor de verschillende industriële sectoren, nl. vertrekken van het REF scenario, verminderd met de besparingen van het benchmarkconvenant en de toename van WKK (Tabel 83). Tabel 83: Vermeden energieverbruik door toepassing van WKK [TJ] Raffinaderijen

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

525

574

8 365

8 365

8 365

8 351

9 377

Vanaf 2013 verwachten wij tevens een geleidelijke inkrimping van de activiteiten, hetgeen resulteert in een jaarlijkse daling van het eigenverbruik met 2 %. Het elektriciteitsverbruik van de raffinaderijen wordt ingeschat ter hoogte van Hoofdstuk 4 Industrie. Het brandstofverbruik van de raffinaderijen volgens het BAU scenario in de periode 20002020 is weergegeven in Tabel 84.

9.4

Cokesfabriek

Wij verwachten geen daling van de productie van staal onder invloed van het beleid. Op korte termijn verwachten wij dan ook geen wijzigingen in het energiegebruik van de cokesfabriek van Sidmar. Het brandstofverbruik van de cokesfabriek volgens het BAU scenario in de periode 20002020 is weergegeven in Tabel 85. Het elektriciteitsverbruik elektriciteitsverbruik.

van

de

cokesfabriek

zit

vervat

in

het

industrieel

145

9.5

CO2 emissieprognose voor de energiesector

Op basis van het brandstofverbruik van de elektriciteitsproductie, de raffinaderijen en de cokesfabriek kunnen we een inschatting maken van de CO2 emissies van de energiesector in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2004-2020. De resultaten zijn weergegeven in Tabel 86 op volgende pagina. Uit deze resultaten blijkt dat de CO2 emissies tot 2015 weinig variëren. Na 2015 laat de sluiting van de kerncentrales zich erg voelen. Deze centrales worden in eerste instantie vervangen door gasgestookte centrales. Onder de huidige aannames zouden de CO2 emissies van de energiesector in Vlaanderen tegen 2020 met 14 % stijgen ten opzichte van 2000. De cijfers uit Tabel 86 stellen enkel de energetische CO2 emissies voor. De CO2 emissies van de fakkels en de regenerator van de katalytische krakers van ESSO zijn hier niet in rekening gebracht (proces CO2 emissies).

146

Tabel 84: Eigengebruik van brandstoffen in de raffinagesector in Vlaanderen [TJ] Raffinaderijgas Aardgas Zware stookolie Lichte stookolie Nafta Cokes Lichte destillaten Totaal

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

36 550 2 580 17 900 260 100 7 190 140 64 720

38 630 1 930 14 430 820 0 9 290 0 65 100

38 594 2 806 17 748 275 106 7 592 148 67 269

39 659 2 883 16 668 282 109 7 802 152 67 554

40 753 2 963 7 960 290 112 8 017 156 60 251

41 878 3 045 9 052 298 115 8 238 160 62 786

43 033 3 129 9 102 306 118 8 465 165 64 318

40 502 2 945 8 089 288 111 7 967 155 60 057

38 120 2 772 6 096 271 104 7 499 146 55 009

Tabel 85: Eigenverbruik van brandstof in de cokesfabrieken in Vlaanderen [TJ] Cokesovengas

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

4 260

4 180

4 022

4 022

4 022

4 022

4 022

4 022

4 022

Tabel 86: CO2 emissies van de energiesector in Vlaanderen [kton CO2] Elektriciteitstssector Raffinaderijen* Cokesfabriek Totaal energiesector

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

18 687 4 306 202 23 196

18 195 4 353 198 22 747

19 203 4 463 191 23 858

19 178 4 466 191 23 835

18 815 3 887 191 22 893

18 469 4 061 191 22 721

18 495 4 158 191 22 844

20 147 3 877 191 24 214

23 084 3 533 191 26 808

147

10 ENERGIEGERELATEERDE CH4 EN N2O EMISSIES 10.1 Inleiding In dit hoofdstuk maken we een inschatting van de energiegerelateerde CH4 (methaan) en N2O (lachgas) emissies, zowel deze afkomstig van de aardgasdistributie (paragraaf 10.2) als deze afkomstig van de verbrandingsprocessen van fossiele brandstoffen (paragraaf 10.3). CH4 en N2O zijn de belangrijkste niet-CO2 broeikasgasemissies. Het grootste deel van de niet-CO2 broeikasgasemissies zijn echter niet energiegerelateerd. Ze worden in deze studie niet in beschouwing genomen.

10.2 Methaanemissies van aardgasdistributie 10.2.1 Inleiding In deze paragraaf maken we een inschatting van de CH4 emissies tengevolge van aardgasverliezen tijdens de aardgasdistributie volgens het BAU scenario. Het begrip “aardgasverliezen” is in deze studie ruim genomen en dekt alle emissies, of die nu het gevolg zijn van incidenten te wijten aan derden of van exploitatieaspecten zoals aansluitingen, werken, vervanging van leidingen, … Wanneer er aardgasverliezen optreden ontsnapt er aardgas en dus ook CH4 naar de atmosfeer. Relevante activiteiten in Vlaanderen omvatten het binnenlands transportnet, het openbaar distributienet en de infrastructuur voor de tijdelijke opslag van aardgas, noodzakelijk om de schommelingen in de vraag op te vangen. Alleen de aardgasverliezen in het openbaar distributienet worden besproken. Voor de prognoses gebruiken we een gelijkaardige methode als diegene die gebruikt is in de studie Technisch-economisch onderzoek naar de haalbaarheid en de implementatie van emissiereductiestrategieën voor CH4 en N2O broeikasgassen, uitgevoerd door VITO in 1999-2000 [66]. Voor de inschatting van de methaanemissies van de aardgasdistributie is gebruik gemaakt van gegevens van FIGAS over de lengte van de verschillende distributieleidingen in Vlaanderen, inclusief dienstleidingen31 (zie Tabel 87).

31

Dienstleidingen zijn de leidingen tussen de hoofdleiding in de straat en de teller van iedere abonnee.

149

Tabel 87: De verschillende aardgasdistributieleidingen in Vlaanderen32 Type leiding

Druk (mbar)

Materiaal

Middendrukleiding

Tussen 98 en 14700

Lagedrukleiding

Minder dan 98

Dienstleiding33

Minder dan 98

Staal Gietijzer Polyethyleen Staal Gietijzer Asbestcement Polyethyleen PVC Verschillende materialen34

Lengte in Vlaanderen (km) 1990 2003 4 500 5 787 5 0 298 1 810 4 431 4 221 955 330 2 945 2 320 8 529 24 161 848 806 6 060 7 750

Totaal

28 572

47 185

Van de verschillende gebruikte materialen heeft gietijzer veruit de hoogste aardgasemissiefactor en kunststof veruit de laagste emissiefactor. Dit blijkt uit Tabel 88. Tabel 88: Specifieke aardgasemissiefactoren van verschillende materialen voor aardgasleidingen in het distributienet [67] Materiaal

Specifieke emissiefactor (m³/km jaar)

Middendruknet Staal

869

Lagedruknet Staal Gietijzer

869 7 865

Asbestcement

869

Kunststof

95

10.2.2 Aannames voor de evolutie van het aardgasnet Voor de prognoses gaan we ervan uit dat het aardgasnet zich na 2003 verder uitbreidt. Deze verwachte uitbreiding heeft een invloed op de methaanemissies. Het effect ervan is echter, zelfs op lange termijn, kleiner dan het effect van de evolutie van de gietijzeren leidingen (zie paragraaf 10.2.3).

32

Bron: Figas, Volgende correctie van de data van 1990 tot 2002 is gebeurd naar aanleiding van mondelinge communicatie met Figas 02/2005: 298 km van gietijzer naar staal voor alle jaren van 1990 tot 2002 (totaal dus ongewijzigd). VITO aanname: correctie volledig bij lage druk staal en lage druk gietijzer 33 Inschatting op basis van aantal aansluitingen en gemiddelde lengte per aansluiting (5m). 34 De dienstleidingen die vroeger aangelegd werden bestaan uit gietijzer, lood of PVC. Degenen die recent werden aangelegd bestaan uit HPE, staal of koper. We gaan er in deze studie van uit dat alle dienstleidingen uit kunststof vervaardigd zijn.

150

10.2.2.1 Uitbreiding distributienet in de periode 2003-2012 Voor de periode 2003 tot 2012 gaan we ervan uit dat de snelheid waarmee het aardgasdistributienet zich uitbreidt, een voortzetting is van de geobserveerde historische evolutie. Volgens deze prognose stijgt het aantal kilometer aardgasleidingen in de periode 2000-2012 sterker dan we zouden verwachten op basis van de toename van de aansluitbaarheidsgraad (percentage) en het woningenbestand (aantal). De aansluitbaarheidsgraad neemt van 2000 tot 2012 toe van 81 % naar 95 %. Het aantal woningen stijgt in deze periode van 2 404 398 naar 2 625 675. Het aantal kilometer leidingen stijgt feller dan de combinatie van deze twee factoren. Een mogelijke invloedsfactor is dat er in het verleden voorrang is gegeven aan woongebieden die dichter bebouwd zijn. Het aantal kilometer leidingen per woning is kleiner in dicht bebouwde woongebieden. Een andere mogelijke invloedsfactor is dat de uitbreiding van het aardgasnet niet enkel plaatsvindt in de residentiële sector, maar ook in de andere sectoren. Over deze aspecten is echter te weinig kwantitatieve informatie.

10.2.2.2 Uitbreiding distributienet in de periode 2013-2020 Voor de periode 2013-2020 gaan we ervan uit dat de toename van het aantal kilometer aardgasleidingen zich op dezelfde manier verhoudt tot de evolutie van de aansluitbaarheidsgraad en het woningenbestand als in de periode 2000-2012. In de periode 2013-2020 is er alleen sprake van een toename van het aantal woningen, de aansluitingsgraad wordt constant verondersteld (95 %). Het aantal kilometer aardgasleiding in de periode 2013-2020 wordt dus als volgt berekend: KilometerLeiding2020 = KilometerLeiding2000 * KmFactor2000-2020 KmFactor2000-2020 = KmFactor2000-2012 * ResidFactor ToenameResid2012-2020 ResidFactor = -------------------------------------ToenameResid2000-2012 Met Met en

KmFactor2000-2012: totale groei van het aantal kilometer leiding in de prognose in de periode 2000-2012 (verhouding van kilometers); ToenameResid2000-2012 : het gecombineerd groeicijfer van het aantal woningen en de aansluitbaarheidsgraad in de periode 2000-2012; ToenameResid2012-2020 : het groeicijfer van het aantal woningen over de periode 20122020 (aansluitbaarheidsgraad constant op 95 %)

151

10.2.2.3 Overige aannames i.v.m. de evolutie van het aardgasnet Verdere uitgangshypothesen voor de prognoses zijn: -

De evolutie van de lengte van het leidingennetwerk in de verschillende materialen (behalve gietijzer, zie paragraaf 10.2.3) is ingeschat op basis van de gemiddelde historische toe- of afname voor elk type leiding35.

-

Het aantal dienstleidingen zal met 24 000 aansluitingen per jaar toenemen (FIGAS, schriftelijke communicatie)36 of dus met 120 km per jaar in de periode tot 2012. In de periode 2012-2020 rekenen we met een toename van 15 000 aansluitingen per jaar.

-

We gaan er in deze studie van uit dat alle dienstleidingen uit kunststof vervaardigd zijn.

10.2.3 Aannames voor de evolutie van het aantal kilometer gietijzeren leiding Volgens de sector [68] zijn er argumenten om aan te nemen dat een volledige vervanging van gietijzeren leidingen weinig realistisch is: -

Een aantal gietijzeren leidingen zijn van zeer grote diameter (400 – 500 mm) en deze kunnen niet vervangen worden door kunststofleidingen. In sommige gevallen is vervanging door stalen leidingen ook moeilijk wegens de risico’s op elektrolyse (door de bovenliggende tramleidingen). De druk in deze leidingen is evenwel zeer laag waardoor er weinig kans is op lekken.

-

Ervaring uit Wallonië leert dat 1 km gietijzeren leiding wordt vervangen door gemiddeld 1,7 km kunststoffen leiding: de gietijzeren leiding is vaak een enkele leiding terwijl de nieuwe leidingen aan beide kanten van de straat worden aangelegd (resulteert wel in kortere dienstleidingen).

-

De gietijzeren leidingen zijn geconcentreerd in de steden: er zijn beperkingen op het uitvoeren van werken.

Voor de prognoses zijn drie scenario’s (A, B en C) uitgewerkt afhankelijk van het aantal kilometer gietijzeren leiding.

35

Voor elk type leiding werd de gemiddelde toe- of afname per jaar, in de periode 1990 – 2003, doorgetrokken tot 2012. Op basis van deze ingeschatte leidinglengtes werden de overeenkomstige aardgasemissies berekend. 36 Meer aansluitingen impliceert in principe meer distributieleidingen, vooral omdat de nieuwe aansluitingen zich meer en meer op het platte land bevinden. Hiervoor werden echter nog geen bijkomende aannames gedaan.

152

A-scenario Het A-scenario gaat ervan uit dat gietijzeren leidingen volgens de historische trend volledig worden vervangen door leidingen in betere materialen. Zoals eerder besproken is een volledige vervanging niet realistisch, maar we gaan er in dit scenario van uit dat het aantal km leiding dat niet kan vervangen worden zeer klein is (of weinig emissies tot gevolg heeft), waardoor het scenario zo goed als overeenkomt met een volledige vervanging. De aardgasverliezen uit de aardgasdistributie zijn tussen 1990 en 2003 met 15 % gedaald, voornamelijk als gevolg van de afbouw van het gietijzeren leidingennetwerk. Gemiddeld nam dit met 48 km per jaar af. Indien de vervanging in de toekomst aan ditzelfde tempo doorgaat zullen alle gietijzeren leidingen vervangen zijn tegen 2010. Omdat het net de volgende jaren blijft uitbreiden, nemen de emissies opnieuw toe na 2010. B-scenario Het B-scenario (het scenario met de hoogste aardgasverliezen) gaat ervan uit dat een volledige vervanging van de gietijzeren leidingen in het jaar 2010 niet haalbaar is. Meer nog, dit scenario gaat ervan uit dat de lengte van de leidingen uit gietijzer vanaf het jaar 2007 niet meer afneemt. Dit scenario gaat er dus van uit dat een vrij groot deel van de leidingen niet kan vervangen worden. C-scenario Het C-scenario (het scenario met de laagste aardgasverliezen) gaat uit van een versnelde vervanging van de gietijzeren leidingen. Er is aangenomen dat er vanaf het jaar 2007 geen gietijzeren leidingen meer bestaan in Vlaanderen. Vanaf het jaar 2010 valt dit scenario terug samen met het A-scenario omdat in dat scenario vanaf 2010 de gietijzeren leidingen verdwenen zijn.

10.2.4 Resultaten De evolutie van de aardgasverliezen is weergegeven in Figuur 21. Tot en met 2003 zijn de aardgasverliezen berekend op basis van statistische gegevens. Vanaf 2004 zijn prognoses gemaakt voor de 3 hierboven beschreven scenario’s. De lekverliezen die afkomstig zijn van de dienstenleidingen staan afzonderlijk op de figuur.

153

20 18

miljoen m3 aardgas

16 14 12 10 8 6 4

Dienstleidingen Scenario A Scenario B Scenario C

2 0 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 21: Prognoses tot 2020 van de aardgasverliezen van de aardgasketen in Vlaanderen

We gaan ervan uit dat het A-scenario het meest realistisch is. Om de aardgasverliezen om te rekenen naar methaanemissies gaan we ervan uit dat aardgas 85 mol % methaan bevat (FIGAS). De berekende CH4 emissies worden vervolgens omgerekend naar CO2equivalente emissies op basis van een omzettingsfactor van 21 ton CO2-equivalenten per ton CH4 emissies (zie ook paragraaf 3.2.2.2). De resulterende CH4 emissies van het A-scenario zijn weergegeven in Tabel 89. Tabel 89: Prognose van de CH4 emissies van de aardgasdistributie in Vlaanderen tot en met 2020 op basis van het A-scenario kton CH4

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2015 2020

154

Lage druk + middendruk 10,28 10,15 9,83 9,65 9,51 9,37 9,24 9,10 8,97 8,83 8,73 8,82 8,92 9,05 9,25

Dienstenleidingen 0,42 0,43 0,43 0,44 0,45 0,45 0,46 0,47 0,48 0,48 0,49 0,50 0,50 0,52 0,54

Totaal distributienet 10,70 10,57 10,26 10,09 9,96 9,83 9,70 9,57 9,44 9,31 9,22 9,32 9,42 9,57 9,79

kton CO2-equivalenten 225 222 215 212 209 206 204 201 198 196 194 196 198 201 206

10.3 Methaan en lachgasemissies emissiebronnen

van

overige

energiegerelateerde

Voor de berekening van de CH4 en N2O emissies van de transportsector, verwijzen we naar hoofdstuk 8, paragraaf 8.4.2. Voor de energiegerelateerde niet-CO2 emissies van de overige sectoren gaan we ervan uit dat de evolutie evenredig is met het energieverbruik in die sectoren. De emissies van het basisjaar 2000 komen overeen met de cijfers uit MIRA-T-2000.

10.4 Totaal van de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies In Tabel 90 en Figuur 22 is de jaarlijkse evolutie terug te vinden van de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies. De niet-CO2 broeikasgasemissies tengevolge van verbrandingsprocessen stijgen lichtjes van 1 989 kton CO2-equivalenten in 2000 tot 2 254 kton in 2012, om dan terug te gaan dalen tot 2 192 kton in 2020. De methaanemissies van aardgasdistributie nemen lichtjes af van 225 kton in 2000 tot 198 kton in 2012, om dan terug te gaan stijgen tot 206 kton in 2020. Het aandeel van de CH4 emissies van de aardgasdistributie ten opzichte van de totale energiegerelateerde niet-CO2 broeikasgasemissies blijft gemiddeld 8,5 % over de periode 2000-2020. Elektriciteit stook (N2O) Transport stook (N2O) Residentieel stook (N2O)

Raffinaderijen stook (N2O) Transport stook (CH4) Landbouw stook (N2O)

Industrie stook (N2O) Tertiair stook (N2O) Aardgasdistributie (CH4)

2500 2000 1500

2

kton CO equivalenten

3000

1000 500 0 2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Figuur 22: Prognose van de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies in Vlaanderen in de periode 2000-2020 volgens het BAU scenario

155

Tabel 90: Prognose van de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies in Vlaanderen in de periode 2000-2020 volgens het BAU scenario [kton CO2-equivalenten]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

A. Stook Industrie stook (N2O) Residentieel stook (N2O) Tertiair stook (N2O) Landbouw stook (N2O) Transport stook (N2O) Transport stook (CH4) Elektriciteit stook (N2O) Raffinaderijen stook (N2O)

1 989 440 420 250 120 436 43 30 250

2 137 427 427 264 247 457 34 30 251

2 301 460 474 320 258 468 29 33 260

2 309 465 477 323 246 482 23 33 261

2 269 458 478 317 234 498 19 32 233

2 256 448 476 310 226 506 18 31 243

2 254 446 475 305 219 512 16 31 248

2 233 442 474 303 208 522 15 36 232

2 192 436 467 299 182 535 16 44 212

225

215

209

204

198

194

198

201

206

2 213

2 352

2 510

2 513

2 467

2 450

2 452

2 434

2 398

B. Fugitieve emissies (CH4) TOTAAL

156

11 OVERZICHT TOTAAL ENERGIEVERBRUIK ENERGIEGERELATEERDE BROEIKASGASEMISSIES

EN

In dit hoofdstuk worden de prognoses gegeven van het brandstofverbruik, het elektriciteitsverbruik, en de energiegerelateerde broeikasgasemissies volgens het BAU scenario. Prognose brandstofverbruik Tabel 97 en Figuur 23 geven de resultaten van de prognoses van het brandstofverbruik in elke hoofdsector volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). Voor het brandstofverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de energiesector gerekend. Volgens het BAU scenario stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen tussen 2000 en 2012 met 7 % (of gemiddeld 0,6 % per jaar). De energiesector vertoont een sterke stijging (+11 %). Hierbij moet echter opgemerkt worden dat in Vlaanderen WKK zeer actief door het beleid wordt gestimuleerd. Het brandstofverbruik van WKK installaties wordt integraal bij de elektriciteitssector gerekend, terwijl deze installaties naast elektriciteit ook warmte produceren die in de andere sectoren wordt aangewend. In feite betreft het hier dus gedeeltelijk een statistische verschuiving. Tussen 2012 en 2020 stijgt het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario met 7 % (of gemiddeld 0,8 % per jaar). De sterke stijging in de energiesector moet in deze periode ook in verband worden gebracht met de geplande sluiting van de kerncentrales.

Energie

Industrie

Transport

Residentieel

Tertiair

2008

2012

Landbouw

Brandstofverbruik PJ

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2000

2002

2004

2006

2010

2015

2020

Figuur 23: Prognose van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren

157

Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale brandstofverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 91 de sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven. Opmerkelijk is ook hier de toename van de energiesector die, zoals eerder vermeld, in verband moet gebracht worden met de sluiting van de kerncentrales. Tabel 91: Sectorale verdeling van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Energie Industrie Transport Residentieel Tertiair Landbouw Totaal

2000 29% 25% 20% 18% 5% 3% 100%

2002 28% 25% 20% 19% 5% 3% 100%

2004 28% 25% 19% 20% 6% 3% 100%

2006 29% 25% 18% 19% 6% 3% 100%

2008 29% 25% 18% 20% 6% 2% 100%

2010 29% 24% 18% 20% 6% 2% 100%

2012 30% 24% 18% 19% 6% 2% 100%

2015 32% 23% 18% 19% 6% 2% 100%

2020 35% 22% 18% 18% 5% 2% 100%

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze berekend voor het REF scenario (zie Tabel 92). Volgens het REF scenario neemt het brandstofverbruik in Vlaanderen in 2012 toe met 18 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,4 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,8 % per jaar. Tabel 92: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op het brandstofverbruik % Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

BAU scenario

REF scenario

Verschil

7% 0,6%

18% 1,4%

11% 0,8%

Volgende brandstofverbruiken werden niet bekeken in deze studie en zijn dus ook niet opgenomen in de overzichtstabellen en figuren: - Het energetisch brandstofverbruik voor gastransport door pijpleidingen werd niet bekeken in dit rapport (1 à 2 PJ aardgas, wat overeenkomt met ~50 à 100 kton CO2) en is dus ook niet opgenomen in de overzichtsfiguren en tabellen. - Het niet energetisch brandstofverbruik in de industrie (~1 900 kton CO2) Prognose elektriciteitsverbruik Tabel 98 en Figuur 24 geven de prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario. Voor het elektriciteitsverbruik worden de raffinaderijen en de cokesproductie bij de industrie gerekend Volgens het BAU scenario ligt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in 2012 14 % hoger dan in 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse toename met 1,1 %). Tussen 2012 en 2020 stijgt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen met 5 %.

158

Industrie

Transport

Residentieel

Tertiair

Landbouw

Elektriciteitsverbruik PJ

250

200

150

100

50

0 2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Figuur 24: Prognose van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario, opgedeeld naar de verschillende hoofdsectoren

Om een duidelijker beeld te krijgen van het relatieve aandeel van de verschillende hoofdsectoren in het totale elektriciteitsverbruik in Vlaanderen, wordt in Tabel 93 de sectorale verdeling van het elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario gegeven. Tabel 93: Sectorale verdeling van de elektriciteitsvraag in Vlaanderen volgens het BAU scenario % Industrie Transport Residentieel Tertiair Landbouw Totaal

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

58% 2% 20% 18% 2% 100%

54% 1% 21% 22% 2% 100%

54% 1% 22% 21% 2% 100%

54% 1% 22% 21% 2% 100%

54% 2% 22% 21% 2% 100%

54% 2% 22% 21% 2% 100%

55% 2% 21% 20% 2% 100%

54% 2% 22% 20% 2% 100%

54% 2% 22% 20% 2% 100%

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 94). Volgens het REF scenario neemt de elektriciteitsvraag in Vlaanderen in 2012 toe met 23 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,8 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,7 % per jaar.

159

Tabel 94: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de elektriciteitsvraag %

BAU scenario

REF scenario

Verschil

14% 1,1%

23% 1,8%

9% 0,7%


Prognose energiegerelateerde CO2 emissies Tabel 99 en Figuur 25 geven de resultaten van de prognoses van de totale CO2 emissies volgens het BAU scenario (na correctie voor hoge energieprijzen). De historische cijfers zijn niet gecorrigeerd naar 1900 graadddagen. Tussen 2000 en 2012 geeft het BAU scenario een vermeerdering van de CO2 uitstoot met 736 kton. Op het einde van de BAU-periode stijgt de CO2 uitstoot als gevolg van de sluiting van de kerncentrales. Historische cijfers

BAU scenario

REF scenario

90000

kton CO emissies

85000 80000

2

75000 70000 65000 60000 55000 50000 1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Figuur 25: Evolutie van de CO2 emissies in Vlaanderen volgens het BAU en REF scenario

De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 95). Volgens het REF scenario nemen de CO2 emissies in Vlaanderen in 2012 toe met 17 % ten opzichte van 2000 (d.i. een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,3 %). De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 1,2 % per jaar. Tabel 95: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de CO2 emissies Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

160

BAU scenario

REF scenario

Verschil

1% 0,1%

17% 1,3%

16% 1,2%

Prognose energiegerelateerde CH4 en N2O emissies Voor de prognose van de energiegerelateerde emissies van niet-CO2 broeikasgassen is een inschatting gemaakt van de CH4 (methaan) en N2O (lachgas) emissies van stookinstallaties en het verkeer, alsook van de CH4 emissies van aardgasdistributie. De niet-CO2 broeikasgasemissies tengevolge van verbrandingsprocessen stijgen lichtjes van 1 989 kton CO2-equivalenten in 2000 tot 2 254 kton in 2012 om dan terug te gaan dalen tot 2 192 kton in 2020. De methaanemissie van aardgasdistributie nemen lichtjes af van 225 kton in 2000 tot 198 kton in 2012 om dan terug te gaan stijgen tot 206 kton in 2020. Het aandeel van de CH4 emissies van de aardgasdistributie ten opzichte van de totale energiegerelateerde nietCO2 broeikasgasemissies blijft gemiddelde 8,5 % over de periode 2000-2020. De invloed van de doorgerekende beleidsmaatregelen kan ingeschat worden door de groeicijfers uit het BAU scenario te vergelijken met deze uit het REF scenario (zie Tabel 96). Volgens het REF scenario nemen de energiegerelateerde niet-CO2 broeikasgasemissies in Vlaanderen in 2012 toe met respectievelijk 16 % ten opzichte van 2000. De doorgerekende beleidsmaatregelen resulteren dus in een gemiddelde reductie van ca. 0,4 % per jaar voor de energiegerelateerde niet-CO2 broeikasgasemissies. Tabel 96: Invloed van doorgerekende beleidsmaatregelen op de energiegerelateerde CH4 en N2O emissies Stijging 2000-2012 Gemiddelde jaarlijkse stijging

BAU scenario

REF scenario

Verschil

11% 0,9%

16% 1,3%

5% 0,4%

161

Tabel 97: Brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Aardgas LPG Cokesovengas Lichte stookolie Zware stookolie Steenkool Cokes Biobrandstof Petroleumcokes Andere brandstoffen Hoogovengas

266 754 103 730 2 770 5 440 6 074 15 920 17 930 44 700 970 430 80 350 -11 560

259 085 102 010 2 850 5 870 6 225 18 810 17 990 45 590 520 390 69 990 -11 160

279 065 106 153 2 770 5 440 6 116 16 064 20 912 52 329 979 430 81 381 -13 510

281 735 97 365 2 770 5 440 6 137 14 522 22 159 55 079 984 390 90 972 -14 083

277 876 93 772 2 770 5 440 6 160 14 040 22 157 55 098 990 430 91 102 -14 083

271 625 87 859 2 770 5 440 6 183 13 562 22 156 55 117 996 390 91 235 -14 083

270 566 86 639 2 770 5 440 6 207 13 501 22 154 55 136 1 002 430 91 369 -14 083

268 182 84 509 2 740 5 440 6 185 13 136 22 155 55 136 1 002 439 91 522 -14 083

264 510 80 963 2 692 5 440 6 151 12 821 22 157 55 136 1 002 453 91 778 -14 083

Aardgas Stookolie Hout Steenkool LPG

193 385 83 103 100 341 4 388 2 647 2 907

196 500 88 600 100 500 3 500 2 700 1 200

218 059 104 068 104 280 4 564 2 119 3 028

219 645 111 880 98 169 4 652 1 855 3 088

220 224 117 390 93 507 4 646 1 592 3 090

219 290 120 400 89 983 4 547 1 328 3 032

218 928 121 118 89 324 4 447 1 064 2 975

218 250 129 165 83 034 3 724 0 2 328

215 249 136 010 73 530 3 425 0 2 284

54 412 32 476 20 772 638 392 14 119

57366 36149 19470 1444 178 0 123

69 606 43 635 23 725 1 879 226 0 140

70 197 44 365 23 443 2 007 234 0 140

68 886 43 745 22 728 2 030 246 0 137

67 377 42 715 22 237 2 041 249 0 135

66 435 41 920 22 086 2 045 252 0 133

65 910 41 429 22 043 2 051 257 0 131

65 067 40 768 21 865 2 042 266 0 126

Industrie

Residentieel

Tertiair Aardgas Lichte stookolie Zware stookolie LPG Steenkool Biomassa

162

Vervolg Tabel 97: Brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

28 746 5 177 10 541 816 2 053 481 9 678 0

28 348 5 177 10 143 816 2 053 481 9 678 0

29 674 5 676 10 100 881 2 062 509 10 315 130

28 259 5 207 10 058 867 1 875 501 9 559 193

26 956 5 079 3 221 7 396 1 780 493 8 734 253

25 940 6 863 3 188 7 101 1 573 484 6 420 310

25 210 9 749 3 155 7 077 1 554 476 2 832 366

23938 10 347 3 105 6 970 1 353 464 1 219 480

20 954 7 761 3 022 6 792 1 173 443 1 107 656

Aardgas Benzine Diesel LPG Waterstof

205 051 0 49 496 153 334 2 220 0

207 208 0 44 261 160 597 2 349 0

208 111 0 40 362 165 777 1 973 0

205 170 1 35 161 168 530 1 478 0

204 245 9 31 002 172 138 1 095 0

205 838 20 27 787 177 187 844 0

207 572 33 25 156 181 699 683 0

210 228 107 22 158 187 402 561 0

216 144 1 184 18 131 196 326 503 0

Steenkool Aardgas Hoogovengas Stookolie Hernieuwbare brandstoffen Huishoudelijk afval + HCA

176 809 93 176 60 981 11 555 2 352 3 745 5 000

179 496 81 976 68 500 11 163 5 076 5 879 6 902

197 218 88 056 81 708 13 325 655 3 685 9 789

194 740 78 949 79 301 14 083 655 10 117 11 635

186 880 61 262 83 988 14 083 632 15 280 11 635

180 800 61 076 75 432 14 083 0 18 573 11 635

183 655 54 306 83 082 14 083 0 20 548 11 635

212 851 52 173 111 354 14 083 0 23 605 11 635

257 871 50 207 154 453 14 083 0 27 494 11 635

56 251 53 764 2 363 124

54 363 51 592 2 672 99

43 719 41 292 1 095 1 333

55 510 52 512 1 332 1 666

74 410 70 161 1 761 2 488

78 407 73 070 2 230 3 107

83 382 76 560 2 671 4 151

90 060 80 924 3 045 6 091

103 740 93 074 3 536 7 130

Landbouw Aardgas Gas- en dieselolie Kolen Lichte stookolie LPG Zware stookolie Biomassa Transport

Elektriciteit Centraal park

WKK Aardgas Stookolie Biomassa

163

Vervolg Tabel 97: Brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ] Raffinaderijen Raffinaderijgas Aardgas Zware stookolie Lichte stookolie Nafta Cokes Cokes Cokesovengas TOTAAL

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

64 720 36 550 2 580 17 900 400 100 7 190

65 100 38 630 1 930 14 430 820 0 9 290

67 269 38 594 2 806 17 748 422 106 7 592

67 554 39 659 2 883 16 668 434 109 7 802

60 251 40 753 2 963 7 960 446 112 8 017

62 786 41 878 3 045 9 052 458 115 8 238

64 318 43 033 3 129 9 102 471 118 8 465

60 057 40 502 2 945 8 089 443 111 7 967

55 009 38 120 2 772 6 096 417 104 7 499

4 260 4 260

4 180 4 180

4 022 4 022

4 022 4 022

4 022 4 022

4 022 4 022

4 022 4 022

4 022 4 022

4 022 4 022

1 050 387

1 051 645

1 116 743

1 126 833

1 123 750

1 116 085

1 124 088

1 153 499

1 202 566

Tabel 98: Elektriciteitsverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020 [TJ] Vlaanderen Residentieel Tertiair Landbouw Transport Industrie Wallonië Brussel Totaal België

164

2000 181 36 32 3 2 106

459 118 753 684 819 085

2002 186 38 40 3 2 100

178 335 921 843 703 376

2004 191 41 39 3 2 103

241 694 652 359 741 795

2006 196 42 40 3 3 106

369 510 947 844 064 003

2008 198 43 41 3 3 106

449 242 508 844 292 563

2010 203 43 41 3 3 110

193 717 858 844 518 257

2012 206 43 42 3 3 113

661 776 194 844 545 302

2015 211 45 43 3 3 114

454 941 104 844 585 981

2020 217 47 44 3 3 117

431 633 477 844 652 825

84 580 18 795

86 441 19 909

88 343 20 830

89 970 21 793

91 305 22 800

92 660 23 854

95 296 24 957

99 464 26 735

106 950 29 901

284 834

292 529

300 414

308 131

312 554

319 707

326 913

337 653

354 283

Tabel 99: CO2 emissies tengevolge van het brandstofverbruik in Vlaanderen volgens het BAU scenario in de periode 2000-2020, opgedeeld naar de verschillende sectoren [kton CO2]

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2015

2020

Elektriciteitssector Raffinaderijen + Cokesfabriek Industrie Residentieel Tertiair Landbouw Transport Afval

18 687 4 508 15 878

18 195 4 551 15 655

19 203 4 654 16 667

19 178 4 657 16 856

18 815 4 078 16 634

18 469 4 252 16 274

18 495 4 349 16 217

20 147 4 068 16 076

23 084 3 723 15 864

12 424

12 641

13 841

13 809

13 750

13 632

13 595

13 444

13 127

3 411 2 060 14 778 162

3 567 2 030 14 958 368

4 334 2 112 15 047 410

4 364 2 009 14 444 217

4 279 1 909 14 167 217

4 187 1 791 14 064 217

4 132 1 671 13 968 217

4 102 1 553 14 046 217

4 052 1 366 14 123 217

Totaal

71 907

71 966

76 269

75 535

73 849

72 885

72 643

73 652

75 556

165

REFERENTIES 1

2 3 4 5 6 7 8

9 10

11 12 13

14

15 16 17 18

19 20 21

22 23

24

Duerinck J., Briffaerts K., Vercalsteren A., Nijs W., De Vlieger I.; Schrooten L. en Huybrechts D., Energie-en broeikasgasscenario’s voor het Vlaamse Gewest, referentiescenario tot en met 2012, VITO-studie in opdracht van Aminal, mei 2006 http://lucht.milieuinfo.be/uploads/NEC.pdf http://www.gasinfo.be/index.cfm?PageID=15827 http://www.meteo.be N.I.S. en Federaal Planbureau: Bevolkingsvooruitzichten 2000-2050 (Mathematische demografie) Surkyn J., LIPRO-huishoudensprojecties voor Vlaanderen 1991-2016, VUB, 1999 http://www.ipcc.ch/ Federaal Planbureau, Perspectives énergétiques pour la Belgique à l'horizon 2030 Energievooruitzichten voor België tegen 2030, 2004 (http://www.plan.be/ned/pub/pp/detail pp.php?pub=PP095) European Commission-DGTREN, European energy and transport trends to 2030, 2003 (http://www.emcc.eurofound.eu.int/content/source/eu04063s.html?p1=emcc_update) Claes K., Lenaerts S. en Moorkens I., Gegevenslacune in de tertiaire sector en voorstel van methodologie,. Draft rapport in het kader van een tussentijdse opdracht klimaatsteunpunt in opdracht van ANRE, 2002 http://www.benchmarking.be/convenant.html Mededeling Nadine Dufait van ANRE Besluit van de Vlaamse regering inzake de openbaredienstverplichtingen ter bevordering van het rationeel energiegebruik van 22 maart 2002 http://www.staatsbladclip.be/wetten/2002/05/04/wet-2002035589.html:) Besluit van de Vlaamse regering van 26 september 2003 tot wijziging van het besluit van de Vlaamse regering van 29 maart 2002 inzake de openbaredienstverplichtingen ter bevordering van het rationeel energiegebruik http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/regering/beleidsnotas2004/peeters/energie.pdf Richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen, aangenomen (EPD, 2002/91/EG); het Energieprestatiedecreet; het besluit (http://energiesparen.be/energieprestatie/) European Commission DG Energy and Transport, MEMO Saving at least 1% more energy each year, december 2003 'Directive 2006/32/EC of the European Parliament and of the Council of 5 April 2006 on energy end-use efficiency and energy services en repealing Council Directive 93/76/EEC, gepubliceerd in Official Journal of the European Union op 27/4/2006. N.I.S., Aantal inwoners in Vlaanderen: historische reeks 1996-2003 over het aantal inwoners en het aantal huishoudens in Vlaanderen Belgische volkstelling: gegevens over het aantal woningen in 2000 in België en de drie gewesten VIPA (Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden). Evaluatiecriteria ecologisch bouwen - ter beoordeling van de aanvragen voor investeringssubsidies in het kader van de VIPA-reglementering, in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Ondersteuning Werking WVC,.juni 2002. Omzendbrief van 29 april 2003 aan de initiatiefnemers die VIPA-subsidies wensen te bekomen over de evaluatiecriteria ecologisch bouwen Desmedt J. en Martens A.., Uitwerking methodologie bepaling energiebesparingspotentieel handel en horeca en toepassing op een supermarktketen, Project verricht met steun van het Vlaams Gewest (IWT) (Vliet-bis project 970320), VITO, 2001 Hoes H. en Martens A., Energiebesparingspotentieel in 47 kantoorgebouwen in Vlaanderen,. Vliet-bis project 970320, VITO, 1999

167

25 Desmedt J., Loncke K., Martens A. en Daems T., Energiegebruik en energiebesparingspotentieel in de verzorgingsinstellingen in Vlaanderen, Vliet-bis project 970320, VITO, 2000 26 De Deene F., Loncke K., Martens A. en Daems T., Energiegebruik en energiebesparingspotentieel in de basis- en secundaire scholen in Vlaanderen, Vliet-bis project 970320, VITO, 2001 27 Buck Consultants International, Ruimtelijk-economische aspecten kantoren en kantoorachtigen Vlaanderen, in opdracht van de Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten & Landschappen, 2001 28 Ecofys. Mitigation of CO2 emissions from the building stock – Beyond the EU directive on the energy performance of buildings. Commissioned by EURIMA (the European Mineral Wool Manufacturers Association) & EuroACE (the European Alliance of Companies for Energy Efficiency in Buildings) 29 http://ecodata.mineco.fgov.be/: historische reeks statistieken omtrent bouwvergunningen (nieuwbouw, renovatie en sloop) in België en de drie gewesten. 30 http://www.medcare.be 31 VIPA Jaarverslag 2002 (http://www.wvc.vlaanderen.be/vipa/) 32 Administratie Beheer en Kwaliteit landbouwproductie, Afdeling Uitvoering, Markt- en Inkomensbeleid, Mid Term Review, december 2004 33 Agenda 2000, http://europa.eu.int/comm/agenda2000/ 34 Schriftelijke toelichting AMS 35 Mondelinge communicatie D. Vangijseghem 36 www.energiesparen.be 37 http://www.emis.VITO.be/navigator/ 38 Maertens A. et al , Bepaling van het energieverbruik in de Vlaamse landen tuinbouw, studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, Centrum voor Landbouweconomie, 2002 39 Maertens en Van Lierde, Het energieverbruik in de Vlaamse land en tuinbouw, Publicatie van het Centrum voor Landbouweconomie (CLE), 2003 40 http://www.vilt.be/gevilt/detail.phtml?id=250 , geraadpleegd 02/2005 41 van der Knijff A. et al., Energie in de glastuinbouw in Nederland, ontwikkelingen in de sector en op de bedrijven t/m 2003, Lei, Den Haag, 2004 42 Hadewych G. et al, De Vlaamse glastuinbouw en zijn concurrenten, CLE, 2003 43 Derden A., Goovaerts L., Vercaemst P., Vrancken K., Draftrapport 3 "BBT voor de glastuinbouw" (beperkte verspreiding), VITO, februari 2005 44 FOD Mobiliteit, Opmeting van de jaarlijkse afgelegde kilometers 2002-2004, Ministerie van Verkeer en Infrastructuur, Brussel, 2003-2005 45 NIS, Ministerie van Economische Zaken, Brussel, Voertuigenpark op 1 augustus 19901992,.1990-1992 46 FOD Mobiliteit, Ministerie van Verkeer en Infrastructuur, Algemene verkeerstellingen, Brussel, 2005 47 sMER Onderzoeksopdracht Milieu-impactbepaling van het ontwerp Mobiliteits-plan Vlaanderen d.m.v. strategische m.e.r., deelrapport 2: Strategische MER van het ontwerp Mobiliteitsplan Vlaanderen, Studie in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, AMINABEL – Cel lucht, 2001 48 Gusbin D en Hoornaert B., Energievooruitzichten voor België tegen 2030, Federaal Planbureau, Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, Brussel, 2004 49 IFEU, Energy consumption and pollutant emissions from road transport in Belgium 1980 to 2000, IFEU, Heidelberg, Duitsland, 2000

168

50 Bontinck W. Aantal getrokken brutotonkm in 2003 voor Vlaanderen ter beschikking gesteld door de NMBS in het kader van MIRA-T 2004. 51 PVB (2004) Totaal gepresteerde tonkilomters op Vlaamse waterwegen (1998-2004). http://www.binnenvaart.be/nl_html/meerweten/index.asp?feitenencijfers.asp 52 Milieu- en Natuurrapport Vlaanderen (2004) www.milieurapport.be 53 DIV (2005) Dienst voor Inschrijving van de Voertuigen, Federale Overheidsdienst Mobiliteit en vervoer, Mobiliteit en Verkeersveiligheid, Brussel. 54 De Vlieger et al., Sustainability assessment of technologies and modes in the transport sector in Belgium (SUSATRANS), in opdracht van Federaal Wetenschapsbeleid, Brussel, 2005 55 Govaerts L., Pelkmans L., Dooms G., Hamelinck C., Geurds M., De Vlieger I., Schrooten L., Ooms K., Timmermans V. (2006) Potentieelstudie biobrandstoffen in Vlaanderen, in opdracht van ANRE en ALT 56 De Vlieger I., Cornelis E., Joul H. en Int Panis L., Milieuprestaties van de binnenvaart in Vlaanderen, in opdracht van Promotie Binnenvaart Vlaanderen, Mol, 2004 57 Cornelis E., De Vlieger I. en Govaerts L., CO2-monitoring nieuwe personenwagens: Analyse 2002 en 2003. Tussentijds rapport, Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, VITO, Mol, 2003-2004 58 http://www.ebb-eu.org/legis/OJ%20promotion%20NL.pdf 59 De Vlieger I. en Schrooten L., Potentieelberekeningen thema transport in het Vlaams Klimaatplan 2006-2012, Overzicht achterliggende aannames, studie uitgevoerd in opdracht van het Vlaams Gewest, januari 2006 60 Duerinck J., Cornelis E., Van Rompaey H., Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het compartiment lucht voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen, Studie uitgevoerd door VITO in opdracht van Aminal, 2002 61 Devriendt N., Dooms G., Liekens J., Nijs W., Pelkmans L., Prognoses voor hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling tot 2020, 2005 62 http://www.energiesparen.be 63 http://www.cogenvlaanderen.be/ 64 http://lucht.milieuinfo.be/custom7_02.cgi?id_tab=14 65 Martens A. en Dufait N., Energetisch potentieel warmtekrachtkoppeling in België, Studie uitgevoerd door VITO in opdracht van Electrabel en in samenwerking met Institut Wallon, 1997 66 Briffaerts K., Siebens K., en Wouters G., Technisch-economisch onderzoek naar de haalbaarheid en de implementatie van emissiereductiestrategieën voor CH4 en N2O broeikasgassen, deelrapport uitgevoerd door VITO in opdracht van AWI, 2000 67 Selzer H. en Rogner H.H., Energiebedingte Methanemissionen. Fossile Energieträger: Band 4, Enquête-Kommission, Karlsruhe, 1990 68 Grobben P., Beperken van lekverliezen bij aardgasdistributie, ontwerpversie, Aminal sectie lucht, 2004

169

Energie- en broeikasgasscenario's voor het Vlaamse gewest Business as usual scenario

Recommend Documents