sloot zet wethouder Henk Mircks een bijenboom in het gras. Daarna maken de collegeleden een wandeling-metuitleg door het park. “Hoe groot is het budget van de Vereniging Arboretum Munnike Park?” vraagt Schrijer aan Leny Mars. Het bedrag van 50.000 euro per jaar vindt hij een ‘koopje’, want zo twittert hij even later: dit is “onbetaalbaar vrijwilligerswerk”. Even later verstuurt hij nog een twitter met een mooie foto van het park.
College Zwijndrecht werkt mee in Munnikepark De vrijwilligers van het Arboretum Munnike Park krijgen er dinsdag 10 december een aantal helpende handen bij. Burgemeester en wethouders van Zwijndrecht bezoeken het park en planten bij die gelegenheid een aantal bomen. Met dit collegebezoek lost burgemeester Schrijer een belofte in die hij deed tijdens zijn bezoek aan ’t Weetpunt op13 september jl.. Hij was zo onder de indruk van het park dat hij ook de vrijwilligers wilde ontmoeten die het onderhouden. Op verzoek van Leny Mars melden de vrijwilligers zich al vroeg in ’t Weetpunt. De koffie staat klaar, het wachten is op de bezoekers. “Wat is de bedoeling?” vraagt de burgemeester. “Bomen planten,” heeft Leny bedacht. Dit stond al op de planning en het is meteen een symbolische actie.
De groep verlaat het gebaande pad en gaat het Natuurpad op. De vlonders zijn nat en glad, zo ondervindt Leny aan den lijve. Ze gaat onderuit en wordt door Schrijer galant weer overeind geholpen. Het incidentje toont wel aan dat hier iets moet gebeuren. De volgende dag heeft de gemeente al een bord geplaatst bij de vlonder, met de waarschuwing voor gladheid bij nat weer. Bij de koffie steekt de burgemeester zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken. “Het is leuk om het park nu in een ander seizoen te zien,” besluit hij. Marjan
Elf vragen aan… Anteun van Pel
Gehuld in kaplaarzen en een regenjack gaat de burgemeester de wethouders voor naar buiten. Eerst verkruien de mannen scherp zand en compost voor in het plantgat. Zo krijgt de jonge boom een goede start. Burgemeester Schrijer blijkt over ‘groene vingers’ te beschikken; bij zijn nieuwe huis heeft hij een grote tuin. Vakkundig beoordeelt hij de diepte van het plantgat, een boom mag niet te diep worden geplant, en verwijdert het net rond de wortelkluit. Binnen no time staat er een nieuwe beuk in de beukenhoek. Aan de andere kant van de
Iedere zaterdag is Anteun van de partij in het Munnikepark. Een tijdlang werkte hij ook op dinsdag, maar toen als stagiair. Anteun volgt in Barendrecht de Hoveniersopleiding. Hij is nu derdejaars op niveau 3. 1
1. Ik werk in de natuur omdat… Je buiten bent en je nuttig bezig bent. Je ziet meteen resultaat van wat je doet. 2. Wat kies je: werken in het park of bij een hoveniersbedrijf? Dat vind ik niet echt een keuze. Bij de hovenier gebeurt alles professioneler en je moet harder werken omdat dingen op tijd af moeten. Maar in het park is het ook niet altijd ontspannen hoor.
Nieuwe activiteiten in feestjaar 2014 Een nieuwjaarsbijeenkomst is het uitgelezen moment om de plannen voor het komende jaar uiteen te zetten. Dat deden beide voorzitters dan ook voor hun vereniging en Stichting. Natuurlijk verwezen beiden naar het jubileum in 2014. Zet 5 juli alvast in uw agenda, want dan vieren de Vereniging Arboretum Munnike Park en de Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard hun 25-jarig bestaan!
3. Mijn favoriete bezigheid is… Eigenlijk heb ik die niet echt. Ik vind veel dingen leuk: fotograferen, wandelen, de natuur, lezen. Ik lees graag thrillers, ‘actieboeken’. Tom Clancy en Andy McNab zijn mijn favoriete schrijvers. 4. Het leukste in het park vind ik… Snoeien! En dan vind ik zowel de actie als het resultaat leuk. 5. Ik word blij van… Als je nuttig werk aan het doen bent; gewoon lekker bezig zijn. 6. Ik erger me aan… Als er weinig te doen is en je jezelf maar een beetje moet zien bezig te houden. Ik heb graag duidelijkheid en dat ik me goed nuttig kan maken. 7. Ben je een doener of een denker? Een combinatie van. Soms ben je meer aan het denken en soms moet je gewoon doen. 8. Na mijn opleiding ga ik … Verder leren, van niveau drie naar niveau vier van de hoveniersopleiding. Bij niveau vier ga je meer leiding geven. 9. Ik ben trots op… Een mooi resultaat als je hard hebt gewerkt. Dan kan je wel trots op jezelf zijn. 10. Wat kies je, een auto of een tractor? Voor een auto heb ik nog geen rijbewijs en op een tractor mag ik ook nog niet rijden (maar ik doe het soms wel). Ik denk dat ik toch voor de auto ga. Over een half jaar hoop ik mijn rijbewijs te halen. 11. Over twintig jaar ben ik … Dat weet je toch niet? Je weet nooit wat je over twintig jaar doet of bent.
Gezellige nieuwjaarsbijeenkomst
Wetenswaardigheden over de Stichting van Wim Los: Martin de Bruin volgt Arie de Koning op als voorzitter van de werkgroep Ruimtelijke Ordening. De Vogelwerkgroep, onder leiding van Ron Stevense, bloeit weer op. Maandelijks komt er een digitale Nieuwsbrief uit, met deze maand een activiteitenagenda voor de eerste helft van 2014. Harry Aardoom heeft voor volgend jaar weer een aantrekkelijk programma gemaakt voor de jeugd op de derde woensdagmiddag van de maand. Lidy en haar schoolgidsen gaan in september naar een nieuwe locatie: de Sophiapolder. De polder wordt de zesde locatie waar natuurlessen aan basisschoolleerlingen worden gegeven. Er start dan ook een nieuwe cursus voor schoolgidsen. Dit jaar start ook een dendrologie cursus. Vrijwilligers van de VAMP en de Stichting kunnen met voorrang worden ingeschreven (zie ook pag. 12). De werkgroep Weetpunt heeft van de lokale Rotary Waal en Devel een financiële bijdrage gekregen, waarmee zij de beamer en de computers kunnen vernieuwen; goed voor de educatieve activiteiten, presentaties en tentoonstellingen. Hans Stegeman geeft de bibliotheek een metamorfose. En we hebben een nieuwe dagelijks beheerder: Marco van Kempen. Wetenswaardigheden over het Munnike Park van Theo van Bronswijk: Theo is trots op de nieuwe border bij de ingang van het park. Er staat hier een grote diversiteit aan heesters en vaste planten, waaronder siergrassen, een ondergrond
Marjan
2
met Vinca minor en andere groenblijvers die de border ook ’s winters een groene aanblik geven. Het geheel is afgescheiden door een beukenhaag, in een denkbeeldige lijn doorgetrokken naar de bestaande haag. “Dit zal zeker een trekker voor de bezoekers worden,” verwacht Theo. In het park is altijd wat te doen. De werkzaamheden in het Rosarium gaan in 2014 gewoon door. Met name het bosgebied grenzend aan de Bolero zal worden aangepakt. Grote werkzaamheden zoals het uitbaggeren van de paddenpoel(en) worden uitbesteed. Hopelijk gaat de gemeente dit jaar verder met de infrastructuur in het park.
En met een bijna zomerse temperatuur was het prima buiten zijn. Daarna een wandeling door het arboretum. Minder donker dan de Hooge Nessepolder, maar wel heel anders dan overdag. Bij de kruidentuin hebben we wat verteld over de geschiedenis van het park. Ook hebben we de kruiden proberen te herkennen aan de geur. Daarna naar het Rosarium, waar de nachtvlinders helaas geen zin hadden om op ons laken te gaan zitten. In het riet zagen we er later wel enkele. Opmerkelijk, want er zijn wel tweeduizend verschillende soorten en ook eind oktober zouden er nog ruim zestig soorten actief moeten zijn. Op www. vlindernet.nl is per locatie en datum precies te zien wat je zou kunnen tegenkomen. Via de paddenpoel wandelden we terug naar ’t Weetpunt. Hier was nog tijd om braakballen uit te pluizen en onder de microscoop te leggen. Een drankje en een hapje van Andries vormden een perfecte afsluiting van een donkere avond. Francina en Janneke
Stroomstoring op dinsdagmorgen Op dinsdag wilden de vrijwilligers van het Munnikepark zoals altijd in het park aan de slag, maar helaas was er geen stroom. ’t Weetpunt was hermetisch afgesloten met de elektrische rolluiken. Gelukkig konden we in de schuur bij ons gereedschap. Om 10.20 uur was er nog geen stroom, dus ook geen bel voor de koffie en ook geen koffie! Ondergetekende ging met drie lege koffiekannen naar het Buurthuis Nederburgh om deze daar, tegen betaling, te laten vullen met koffie. En vergeet de suikerklontjes niet. Thuis nog melk en bekertjes gehaald en terug naar het park. Daar aangekomen hadden we allemaal een half bekertje koffie met slagroomsoesjes van Leny, die jarig was geweest. Jan B. had ook nog drie vlaaien. Maar hoe snijd je die in stukken? Bart had de oplossing: zijn zakmes. Zo hebben we de doos op de vuilcontainer gezet en voor ieder een stuk gesneden. Smullen maar! Snel een foto met de telefoon gemaakt en zie hier het resultaat.
Dit jaar willen we ook bekijken hoe we gebruik kunnen maken van de diverse kwaliteiten van (nieuwe) leden. De Vereniging gaat haar leden cursussen en studies aanbieden voor o.a. een spuitlicentie en een boomzaagcertificaat. Dit onder het motto: ‘veiligheid staat voorop’.
Nacht van de nacht Donker is een schaars goed in ons dichtbevolkte land. Reden voor natuur- en milieuorganisaties om met de ‘Nacht van de nacht’ aandacht te vragen voor het belang van donkere nachten voor het welzijn van mensen, dieren en planten. Traditiegetrouw is de ‘Nacht van de nacht’ in het weekend dat de wintertijd ingaat. Zo stond ‘t Weetpunt zaterdagavond 26 oktober in het teken van de nacht. Om 20.00 uur zaten dertig mensen klaar om te luisteren naar een presentatie over de sterren en planeten. Arno Hol hield een interessant verhaal; wat is de ruimte immens! Door het tijdstip konden we het speuren naar planeten niet in de praktijk brengen, maar een aantal sterrenstelsels was bij heldere hemel goed te herkennen.
Sonja Kock 3
Binnen de bebouwde kommen was dat lastiger. De bestrating van de Veersedijk en een gedeelte van de Ringdijk buiten de bebouwde kom was niet breder dan de dijk dat toeliet: 3,50-4.00 m. Natuurlijk wilden H.I. Ambacht en Zwijndrecht deze wegen verbreden, vooral met het oog op de plannen die de gemeenten hadden met de toekomst van de buitendijkse bedrijven. Nu vergoedde de Deltawet geen extra wegbreedtes; de meerkosten kwamen voor rekening van de wegbeheerder. Voor de Veersedijk was dit het Waterschap zelf, maar voor de verbreding van de Ringdijk en de Lindtsedijk moest de gemeente Zwijndrecht betalen. Daarnaast vroeg het plan aanpassingen voor de binnendijkse ontwikkelingen in Kruiswiel, Walburg en Nederhoven. Deze aanpassingen werden verwerkt tot drie bestekken: één voor de Lindtsedijk en twee voor de Veersedijk en Ringdijk. Dit waren grote werken. Door de ondergrond kon de binnendijkse verhoging namelijk slechts in lagen van ca. een meter worden aangebracht. Zodra de ondergrond zich had gesetteld, kon een volgende laag worden aangebracht. Zo nam deze klus bijna heel de jaren 80 van de vorige eeuw in beslag. Maar, toen het werk gereed was, lag er ook wat! Tot op heden gaat het verkeer over ruime wegen op de kruin van de dijken.
Oproep assistentie Ik zoek een collega-vrijwilliger die mij helpt als gastheer en als coördinator in ´t Weetpunt bij de themamiddag voor kinderen van 8 tot 12 jaar op de derde woensdagmiddag van de maand. Sinds vier jaar organiseer ik op woensdagmiddag, van 14.00 tot 15.30 uur, een themamiddag voor kinderen van 8 tot 12 jaar. We willen kinderen vertrouwd maken met de natuur. “Het is voornamelijk gezellig”, zou een oude vriend van mij zeggen. Wie komt, is welkom, natuurlijk ook de ouders van de kinderen. Er wordt gezorgd voor koffie en thee voor de ouders, en voor limonade en chippies voor de kinderen. Ik speel een dubbelrol: ik ben gastheer en als coördinator maak ik het rooster van de activiteiten, verzorg de aankondigingen in de plaatselijke media, benader IVN-gidsen als inleiders en vraag medewerkers om hulp. IVN-gidsen verzorgen het onderwerp van de thema-middagen. Bij ieder onderwerp hebben de kinderen een eigen inbreng; ze knutselen wat, of voeren een opdracht uit. Gelukkig staat een aantal vrijwilligers altijd voor me klaar. Zij begeleiden groepjes van vijf kinderen bij opdrachten in het park. Als het druk is, gaan ook ouders mee als begeleiders. Wat zou mijn nieuwe collega moeten doen? Ik zoek iemand die mij als coördinator en gastheer van deze themamiddagen wil helpen. Bij ziekte en vakanties kunnen we elkaar vervangen. Hoeveel tijd kost dat? Op negen woensdagmiddagen ben je in ’t Weetpunt aanwezig van 13.00 tot 16.00 uur. Voor samen plannen en overleggen met inleiders moet je op nog eens negen uur per jaar rekenen. Wie wil?
In diezelfde tijd was het Waterschap bezig de waterkering in de Brielselaan te Rotterdam te versterken. Het bleek namelijk, dat de werkelijke rivierwaterstanden niet correspondeerden met de tabellen. Nieuwe berekeningen wezen uit dat men moest uitgaan van hogere maatgevende waterstanden. Het zou 1,7 miljard gulden meer kosten om de waterkeringen extra te verhogen. Daarom is uiteindelijk een stuw in de Nieuwe Waterweg aangelegd. Maar eer dat besluit was genomen, waren vele jaren verstreken en het Waterschap werkte al aan de Ringdijk en Veersedijk! Dus speelde men ‘op safe’. De dijken in de Zwijndrechtse Waard werden 20 cm extra verhoogd; het niveau dat nodig zou zijn zonder stuw in de Nieuwe Waterweg. Dit besluit werd zonder ruchtbaarheid genomen. De minister wilde namelijk de kosten van de stuw verzilveren in het achterliggende gebied. Het veiligheidsniveau van 1: 4000 van de eilanden werd teruggebracht naar 1: 2000 en dat van IJsselmonde van 1: 10.000 naar 1: 4000. Als beloning voor de coöperatieve instelling van het Waterschap IJsselmonde tijdens het overleg over de stuw, mocht het Waterschap IJsselmonde, als enige, de dijkring afmaken volgens de oorspron-
Harry Aardoom, telefoon 078 614 60 29, mail
[email protected]
De waterkeringen van de Zwijndrechtse Waard [slot] De aanleg van dijken door de Polders Hoogeen Lage Nesse was vrij eenvoudig. Bij de polderkaden langs De Oude Maas werd een nieuwe Deltadijk aangelegd. Dit was een zaak van: bestek maken, grond aankopen en uitvoeren. Vanaf de aansluiting van dit nieuwe tracé op de Lindtsedijk bij de Veerweg naar Puttershoek tot aan de plaats waar de Lindtsedijk van de rivier afbuigt, kon de dijk buitenwaarts worden versterkt, zodat de bestaande bebouwing kon blijven. 4
kelijke norm. De ons omringende waterschappen moesten de dijkhoogtes wel omlaag bijstellen. Dit betekent dat IJsselmonde de veiligste dijkring uit de regio is. En, bij ons hoeven tot in lengte van jaren geen dijkverhogingen meer te worden uitgevoerd. De dijkverzwaringen zijn afgerond. Volgens de Wet op de Waterkering moet iedere vijf jaar worden getoetst of de dijken veilig zijn qua hoogte, stabiliteit, bekleding e.d.. Op dit moment loopt de derde toetsronde. U kunt gerust zijn: de dijken in de Zwijndrechtse Waard zijn in orde. Maar één ding blijft: ‘Het geldt voor toen, voor nu en later, wees beducht voor wind en water’.
blikt Arie terug. Bewoners kwamen in actie tegen het plan van de gemeente om hier een afvalstortplaats aan te leggen. “Maar wij zijn geen actiegroep!” benadrukt Arie. Hij is zelfs allergisch voor actiegroepen. “Er heeft ooit een actievoerder geprobeerd om in onze werkgroep te infiltreren. Daar hebben we een stokje voor gestoken. Wij willen met redelijke argumenten en op basis van onze kennis de overheden overtuigen.” Wat dat betreft vinden beide heren het bestemmingsplan voor het buitengebied een succes voor de werkgroep. “Dat plan is echt in samenspraak met de gemeente tot stand gekomen.” Gemengde gevoelens Over de Commissie Landinrichting IJsselmonde heeft Arie gemengde gevoelens. “Dat is een vergadertraject geweest van zo’n 25 jaar. Wij hebben in die tijd meermalen ingesproken, maar het uiteindelijke resultaat van de inspanningen van de werkgroep voor De Zwijndrechtse Waard is pover. De aanleg van het Devel- en Waalbos en de werken voortkomend uit de compensatiegelden van de HSL lagen eigenlijk van meet af aan al vast. De Landinrichting Commissie is nu opgeheven. Wat wel een voordeel is, is dat in de Zwijndrechtse Waard het eeuwenoude wegenpatroon nog steeds aanwezig is. Dat is uniek in zo’n stedelijk gebied. Het eiland IJsselmonde heeft nooit landinrichting gekend. Alle landweggetjes die in de loop der eeuwen zijn ontstaan in de Zwijndrechtse Waard liggen er nog net zo als weleer. Als je de huizen weghaalt, zie je dezelfde plattegrond als honderd jaar geleden.” En dan is er natuurlijk de geschiedenis van het Ambachtse Perenlaantje en de naastliggende boomgaard. Er is veel publiciteit over geweest, maar Arie blijft genuanceerd: “De vierhonderd bomen in de gaard naast het Perenlaantje blijven staan zolang er niet wordt gebouwd. Nu zijn zeker tweehonderd van die bomen coniferen in de windhaag; die horen helemaal niet in het landschap thuis. Van de overige tweehonderd is een aantal bomen ziek en er staan ook andere soorten dan fruitbomen die niet in een boomgaard horen.” Het Perenlaantje heeft echt waarde. Om het laantje te behouden, moet de waterhuishouding goed worden beheerd. Met een variabele waterhuishouding zullen de perenbomen namelijk sterven. “Maar daar corresponderen we nog over,” zegt Arie droog. Nieuwe aanpak Hoe ziet de komende man de toekomst voor de werkgroep Ruimtelijke Ordening? Martin: “De grote lijnen liggen vast. In de Zwijndrechtse Waard is rangeerterrein Kijfhoek nu eenmaal een gegeven. Daar kan niet worden gebouwd, daar blijft de
Arie de Koning
Dubbelinterview met gaande en komende man van werkgroep RO Na negen jaar legt Arie de Koning het voorzitterschap van de werkgroep Ruimtelijke Ordening (RO) neer. Gewoonte is dat de gaande man zelf een opvolger zoekt. Het oog viel op Martin de Bruin. Martin moet nog lachen over het charmeoffensief dat toen begon. “Onze secretaris fietste ‘heel toevallig’ bij me langs. ‘Arie stopt’, zei hij. En Wim Los had hem verteld dat ik maart 2014 zou stoppen met het werk in de gemeenteraad. Dus dat kwam mooi uit.”
Arie de Koning (l) en Martin de Bruin (r).
Er is wel een aantal maanden overlap tussen Martin’s raadslidmaatschap en voorzitterschap van de werkgroep RO. Even heeft hij er over nagedacht of het verstandig is om dan nu al het voorzitterschap van Arie over te nemen, maar “de grote onderwerpen zijn er uit,” zegt hij. “Bouwprojecten zijn er niet. Waar we ons nu nog mee bezighouden, is de invulling van het buitengebied” Geen actiegroep “We komen uit de tijd na de acties tegen de plannen rond de voormalige Polder De Hooge Nesse,” 5
Zwijndrechtse Waard groen. Op de rest van het eiland is nauwelijks ruimte voor nieuwe bebouwing. De Hooge Nesse is nog een punt; het Waalbos moet nog verder gestalte krijgen. Dat zal niet makkelijk worden. Bij de uitvoering wordt de financiële ruimte, vooral het gebrek daaraan, bepalend. Daar moeten private investeerders voor worden gezocht. De gemeente Zwijndrecht heeft dan niet zoveel meer te vertellen. Wij zullen moeten kijken hoe we als werkgroep bij andere maatschappelijke organisaties onze invloed kunnen laten gelden.”
Bijen leven in groepsverband, een volk. Een bijenvolk heeft één koningin; zij legt de eieren. Verder bestaat een volk uit tweehonderd darren (mannelijke bijen) en ongeveer zestigduizend werksters. Bijen verzamelen nectar en stuifmeel. De nectar wordt omgezet in honing en opgeslagen in raten. In de natuur leeft een bijenvolk het liefst in een holle boomstam of een holte in vermolmd hout. Imkers maken het hun bijenvolken gemakkelijk door hen een houten kast aan te bieden als woning. In de kast zijn kunstraten aangebracht. ’s Winters ligt het imkerwerk stil. Bijen slapen weliswaar nooit, maar zodra de dagtemperatuur zakt tot onder tien graden vliegen ze niet meer uit. Als de nachttemperatuur zakt onder nul, zitten de bijen als een grote bol rond de koningin om haar warm te houden. In de loop van de winter sterft ongeveer driekwart van het bijenvolk. In het voorjaar zijn er van de 60.000 bijen nog maar 15.000 over. Ongeveer half maart begint voor imkers het bijenjaar. Op de eerste zonnige dag worden de kasten uit elkaar gehaald en schoongemaakt. Vooral de bodemplank heeft een grote poetsbeurt nodig. Daar liggen namelijk de tot stof vergane bijen die ’s win-ters zijn doodgegaan. Vanaf nu controleert de imker iedere twee weken zijn bijenvolken: is er genoeg broed, haalt het volk voldoende honing, hoe groot is het aantal bijen? Ook bijen hebben hun specifieke ziekten. Onder meer een parasiet, ongeveer twintig jaar geleden per ongeluk meegebracht uit China: de Varroa- mijt. Die moet bestreden worden. Als een volk in het najaar niet genoeg nazomerhoningvoorraad heeft aangelegd voor de winter, krijgt het extra suikerstroop.
Marjan
Arie de Koning verlaat Werkgroep Ruimtelijke Ordening In de vorige editie van Wetenswaard heb ik u gemeld dat de Werkgroep de Gemeente Hendrik Ido Ambacht heeft verzocht te zijner tijd het op te stellen Beheersplan voor de Peerenlaan te mogen ontvangen. Antwoord op deze brief is nog steeds niet ontvangen; over ’klantvriendelijkheid’ gesproken! Helaas is hierin tot op heden geen verandering gekomen. Wordt vervolgd, dus maar weer. Voor het overige zijn geen specifieke mededelingen vanuit de Werkgroep te doen, behalve dan, dat dit mijn laatste bijdrage is. Ik heb vorige maand, na ongeveer negen jaar de Werkgroep RO verlaten. Tot mijn vreugde heeft het werkgroepslid Martin de Bruin mijn positie als voorzitter overgenomen. Ik wens hem daarbij veel succes en ik dank hem en de overige leden van de Werkgroep voor de plezierige samenwerking de jaren door. Het was steeds een genoegen met elkaar bezig te zijn. In die negen jaar zijn ook successen geboekt, maar hier geldt dat ‘een constante druppel een steen uitholt’. Ik wens de ‘Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard’ in het algemeen en haar Werkgroep ‘Ruimtelijke Ordening’ in het bijzonder een lang leven toe, met daarbij veel succes in het beijveren van het welvaren van de Zwijndrechtse Waard.
Jan Tjassing en Harry Aardoom
Een dinsdagmorgen in november. Eind november gingen we (Wil, Tiny, Fini en ik) blad harken bij de gele border. Ik had van René uitleg gekregen om de bladblazer te gebruiken, dat leek me wel wat. Bij de gele border aangekomen kregen we hem niet aan de praat, maar gelukkig kwam Leen met de scootmobiel langs en kon ik beginnen. Na drie kwartier begon het toch wel zwaar te worden en heeft Tiny ook nog een half uur geblazen, alleen kregen we van de andere vrijwilligers commentaar of we die takkenherrie (?) niet wat zachter konden zetten, terwijl er toch aardig wat vrijwilligers hardhorend of lawaaidoof zijn.
Arie de Koning
Bijen in de winter Harry Aardoom en Jan Tjassing zijn imkers ofwel: bijenhouders. Harry vertelt er graag over, bijvoorbeeld aan de kinderen van Natuurkids. In deze editie van Wetenswaard beschrijven de heren het leven van de bij in de winter. 6
Gelukkig werden we gered door de bel voor de koffie. Na de koffie gingen we blad harken bij de moerbeibomen en dan konden we het blad gelijk om en op de Gunnera's dumpen, zodat deze bij strenge vorst beschermd zouden zijn.
De jarige Jonas ontmoette in het Munnikepark nog een bekende: zijn buurman, Marco van Kempen, die daar net was begonnen aan zijn nieuwe baan. Lidy van der Lans/Marjan
Maak kennis met… Marco van Kempen
Sinds begin november is Marco van Kempen de nieuwe dagelijks beheerder van ’t Weetpunt. De helft van zijn werktijd is hij er voor de Vereniging Arboretum Munnike Park, de andere helft voor de Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard. Zo kan je hem op dinsdagochtend met een schop aan het werk zien in de eenjarigenborder en ’s middags hand en spandiensten zien verrichten bij een verjaardagspartijtje met Lidy van der Lans. “Toevallig was dat ook nog het partijtje van mijn buurjongen, Jonas.” “Dit is heel leuk werk,” vindt Marco. “Op dinsdagochtend werk ik mee met de vrijwilligers van het park onkruid wieden, snoeien. Als zij er niet zijn, houd ik alles een beetje in de gaten. Ik doe de schoonmaak in ’t Weetpunt, stofzuig, doe het onderhoud en verricht reparaties. Ik houd er ook van de boel op te sieren.” Marco houdt de vazen in ’t Weetpunt gevuld met vers groen uit het park. “Als ik de kans krijg, ziet ’t Weetpunt er over een tijdje heel anders uit. Ik wil bijvoorbeeld de teksten op de WC’s netter maken.” Marco heeft heel wat in zijn mars. Hij volgde een jaar de opleiding tot hovenier, deed grafische vormgeving en werkte ongeveer twee jaar als activiteitenbegeleider met ouderen. “Ik heb de opleiding MDGO gedaan: maatschappelijk werk voor ouderen.” Helaas kon hij dit werk niet blijven doen. Bij een ongeluk als kind, liep Marco namelijk een hersenkneuzing op. In eerste instantie leek het erop alsof het ongeluk hem geen parten meer speelde. Tot hij activiteitenbegeleider werd. “Met een groep ouderen moet je heel veel tegelijk in de gaten houden; dat lukte me niet. Jammer, want ik vond het wel heel leuk om met mensen te werken. Dat kan ik bij ’t Weetpunt ook, maar ik kan dingen
Gunnera mammoetblad of reuzenrabarber
Aangezien we de bladblazer maar in de schuur hadden gelaten kon je de krijsende halsbandparkieten nu goed horen als ze overvlogen. Sonja Kock. November
Jonas 7 jaar De verjaardagsfeestjes in het park zijn populair. Van drie feestjes heeft de redactie foto’s en een verslag gekregen en dan moet je kiezen. Hier het verhaal van de verjaardag van Jonas.
Wat doe je als je 4 december jarig bent? Dan vier je je verjaardag met een Pietenspeurtocht bij ’t Weet-punt. De sleutel van Sinterklaas’ schatkist was spoorloos verdwenen. Tien Pieten in het park hadden allemaal een sleutel, maar welke was de goede? Na veel spannende natuuropdrachten had iedereen een sleutel bemachtigd. Na veel uitproberen ging de schatkist open, waarin voor iedereen een cadeautje zat. 7
een-voor-een doen, op mijn eigen tempo.” Marco werkt bij ’t Weetpunt via de sociale werkvoorziening. “Achteraf gezien vind ik het zo jammer dat ik daar niet eerder ben terechtgekomen,” verzucht hij. “Ik heb mijn plekje hier echt gevonden.”
de mooie bloei, maar dat is niet de enige reden waarom de bijenbomen zijn uitgezocht. Hun naam dragen de bijenbomen niet voor niets: door hun langdurige en late bloei zijn het belangrijke drachtplanten voor de bijen die krachten verzamelen om de winter door te komen. Als de twee bomen straks bloeien, zal je voortdurend het zoemen horen van de talloze bijen die van de honing snoepen. Zo levert ons park een nuttige bijdrage aan het voortbestaan van de bij. Een openbaar park als het Munnikepark is onmisbaar voor de voedselvoorziening van allerlei insecten. Door een doordachte keuze van bomen en struiken kan het arboretum jaarrond stuifmeel en nectar verschaffen.
Marjan
TUINTAAL Herhaling? “De natuur kent geen vooruitgang. Zij herhaalt zich schaamteloos.” Zo citeerde de Volkskrant Koos van Zomeren. “Elk jaar hetzelfde groen aan de beuken, steeds dezelfde vogelzang, dezelfde paddentrek, dezelfde schattige jonge eendjes in de berm. De natuur is een eindeloos zelfcitaat.” De goede observator weet wel beter. Bomen en planten verspreiden hun nageslacht kilometers ver. Laat een border zijn gang gaan en je zal de oorspronkelijke opzet na een jaar al niet meer herkennen.
Wilma
Geef uw oude kalender aan Hans Na een jaar hebben kalenders afgedaan. Dat gaat mij vaak aan het hart. Hoeveel moeite heeft u niet gedaan, om de mooiste kalender te vinden. Het is jammer om al die prachtige platen zomaar weg te gooien. Als tentoonstellingsgroep kunnen wij uw kalender nog een lang en gelukkig leven bezorgen. Bovendien kunt u ook andere mensen laten genieten van die prachtige platen. Foto’s van kalenders zijn van een kwaliteit zo goed, dat ze een sieraad vormen in onze tentoonstellingen. Dus aarzel niet op 1 januari: schenk uw oude kalender aan ons en u zult er nog vele jaren plezier van hebben en met u alle bezoekers van ‘t Weetpunt.
Marjan
Boom van het kwartaal ‘De bijenboom’ Het college van B en W heeft onlangs twee bijenbomen in het park geplant: de tetradium daniellii hupehensis en de tetradium henryi. De twee bijenbomen staan in het grasveld achter de kruidentuin. Dat is een heel geschikte plaats, want het worden allebei mooie solitaire bomen met een brede kroon, decoratief blad en een uitbundige bloei in de late zomer.
Hans Stegeman
Een fijne middag voor ouderen en begeleiders
De tetradium daniellii hupehensis uit www.neerlandstuin.nl
De tetradium henryi wordt ongeveer zes meter hoog en bloeit met geelwitte pluimen in augustus. De tetradium daniellii hupehensis kan iets hoger worden en bloeit heel mooi rose in augustus en september. We zullen hopelijk gaan genieten van
Iedere vierde woensdag van de maand ontvangt de ouderenwerkgroep bewoners van een verzorgings8
huis voor een middag in de natuur. In oktober bezochten zelfs twee groepen het Munnikepark. Het was nog zonnig weer met een frisse wind. De wandeling ging via de kruidentuin, waar heerlijke geuren herkend werden. Verder langs de vederesdoorn, de berkenbomen en de amberboom in prachtige herfstkleuren. Vervolgens langs de Devel en weer terug naar ’t Weetpunt via de nog prachtig bloeiende rozen in de rozentuin. Onderweg vonden we vele soorten boomvruchten, zaden en bladeren. Al dit moois werd goed bekeken en verwerkt in een prachtig schilderij. Al met al een fijne middag voor de bewoners en de begeleiding.
bloemknoppen. Na het koken worden de bloemblaadjes een voor een uitgetrokken en de zachte bladbodem wordt er met een lekker sausje afgeknabbeld. Artisjokbodems zijn ook in blik te koop en heel lekker bij salades.
Francina Bakas
Witte kerststukjes De artisjok was al een bekende groente bij de oude Grieken en Romeinen, die de grote bloemknoppen zelfs exporteerden. Artisjokken hebben ook nu nog een zeer gezonde reputatie. Hun licht bittere smaak wordt veroorzaakt door een stof die de spijsvertering bevordert en de lever ontgift. Ook zouden artisjokken het cholesterolgehalte verlagen.
De traditie blijft: kerststukjes maken aan het einde van het jaar. De aanpak is nu alleen iets anders. Vrijwilligster van het Munnikepark, Metha van der Net, geeft regelmatig workshops bloemschikken en begeleidde nu haar collega’s met haar know how. Met een fraaie hoeveelheid stevig groen als basis, witte bloemen en dito kerststerretje, krijg je dan dit resultaat op de kersttafel.
Tot slot een oude vakantie-anekdote. Hans en ik kampeerden in de jaren zestig aan de noordkust van Bretagne. Op een middag stond er plotseling een bejaard wijffie voor onze tent. Ik schat dat zij zo oud was als ik nu zelf ben. Met een volle boodschappentas en een rollende r. “Des arrrrtichauts Madame?” Artisjokken hadden wij nog nooit geproefd, dus dat wilden wij wel eens proberen. We kregen aanwijzingen hoe we de zaak moesten aanpakken: een half uurtje koken en dan eten met “une vinaigrette”. Ik had wel eens gehoord dat een lekkere mayonaise ook heel geschikt was, maar omdat het dichtstbijzijnde dorp twintig minuten rijden was, namen wij genoegen met ons slasausje van olie en citroen. Na ket koken kon het smulfestijn beginnen. We aten de artisjokken volgens de regels en de conclusie was dat een lekker sausje echt beter zou smaken. Tot slot bleven er twee bodems over. Ik had als kookgrage huisvrouw gehoord dat de bodem het lekkerste deel zou zijn; die staken we dus in onze mond. Waarna we vijf minuten niet konden praten omdat we al die droge meeldraden weer uit onze mond moesten peuteren. En daarna konden we vijf minuten niet praten van het lachen.
Marjan
‘De artisjok’ Half december viel mij de schitterende artisjokkenplant in de kruidentuin op. U hebt hem vast ook gezien in het voorbijlopen: een hele forse plant met decoratieve, grijsgroen gekartelde bladeren. De artisjok is een soort distel, het gekweekte broertje van de kardoen, die ook zulke prachtige bladeren en bloemen heeft. Van de kardoen werden vroeger de bladnerven gestoofd en nu kan je soms een tak met de mooie paarse knoppen bij de bloemist kopen. Van de artisjok eten we de onrijpe
Wilma
9
Foto’s zijn van de hand van Jacques, maar “wat het beeldmateriaal betreft, maak ik ook gebruik van andermans foto’s en filmmateriaal,” vertelt Jacques. “Dat staat er na elk filmpje ook bij. Joke Wieman is een trouwe leverancier van foto’s.” Maar ook anderen kunnen foto’s en filmpjes aanleveren voor publicatie. Dus, heeft u een filmpje over het park? Zet ze op een USB-stickje en geef ze aan Jacques. “Dat scherm is niet het alleenrecht van mij! Andere visies werken alleen maar verfrissend,” moedigt Jacques aan.
Mensen achter Scharrelkids naar circus Vrijwilligers en stagiairs van de zaterdag natuuractiviteiten ‘Scharrelkids’ zijn verrast met een uitstapje naar Circus Royal. Ook de gastvrouwen en -heren die altijd klaar staan met limonade koffie en koek waren uitgenodigd. We zaten eerste rang, op de rode stoeltjes. In de pauze allemaal een portie poffertjes en de middag kon niet meer stuk. Dit uitstapje hebben we aan een heel goede sponsor te danken, de O. Slokkers Maritiem B.V. We hebben door uw spontane gift een mooie afsluiting gehad van een jaar jeugd in de natuur ontvangen. In 2014 starten we weer met wilgenhutten bouwen; iedereen is dan weer welkom om te sjouwen en te bouwen.
Marjan
De nieuwe tentoonstelling: Bessenbeweging Tot het voorjaar aanbreekt met uitbundige kleuren van vroege bloeiers, zoals de bollen, willen wij met een tentoonstelling over bessen en andere vruchten de kleur en fleur in de winter er in houden. Er steekt ook een simpel verhaal achter. Iets, waar we niet direct aan denken, als we door het park wandelen. Planten hebben veel bloemen. Uit die bloemen ontstaan in allerlei vormen en kleuren vruchten. De vruchten zijn de verpakking van het zaad. En uit het zaad kunnen nieuwe planten groeien. Maar zoals dat ook de bedoeling is van jonge zwanen, kleine vossen en jonge mensen, kan niet al het zaad opgroeien op de plek van de ouderplant. In het belang van het voortbestaan van de plant zal het zaad zich moeten verspreiden. Deze tentoonstelling wil iets vertellen over de beweging van zaden. Dus: planten zelf zijn plaatsgebonden. Hoe zorgt die stastok ervoor, dat het zaad zich spreidt? Een bes is het voorbeeld van een goedverzorgde nakomeling, klaar voor de reis. Het is als het ware een knapzakje. Het vruchtvlees zijn de dikke boterhammen en in het midden van het knapzakje de waardepapieren, het zaad. De reis van veel bessen wordt verzorgd door vogels. In het najaar en de winter is een bes een heerlijk hapje. Het vruchtvlees wordt verteerd en de vogel poept het harde zaad uit. Zaad met pluis als verpakking laat zich door de wind naar onbekende streken voeren. Zo zijn er ook nog klevers, hakers of klitters en rollers. Dan hebben we de belangrijkste reismogelijkheden wel genoemd. Niet alleen vogels en wind verzorgen het transport. Mensen en dieren helpen ook mee. Loop maar eens door een veld met opgeschoten onkruid. Na de wandeling kleven er altijd zaden aan je kleren. Dat gebeurt het hele jaar door. Met elkaar hebben planten elk jaar een overdaad aan zaad. En dat dat nodig is, begrijpt iedereen. De plant heeft geen
Lidy van der Lans
Schoolgidsen leren Wilgenkransen vlechten Met veel inzet en plezier hebben de IVN schoolgidsen dit schooljaar basisschoolleerlingen ontvangen uit Zwijndrecht, Heerjansdam en Hendrik-Ido Ambacht. Maar liefst drieduizend kinderen hebben, onder schooltijd, genoten van en in de natuur in hun woonomgeving. De jeugd heeft geleerd naar vogels te luisteren en te kijken, waterdiertjes gevangen (en weer terug gezet), een paspoort van een boom gemaakt, sporenonderzoek gedaan, bloemen en planten leren kennen en waarderen en slakken, hommels, vlinders en insecten bewonderd. We kregen vaak te horen: “Juf, we hebben een heerlijke middag gehad.” Het afgelopen seizoen hebben de schoolgidsen gezamenlijk afgesloten met een workshop wilgenkransen vlechten. Natuurlijk werd daarbij veel gepraat over al die mooie momenten met de kinderen in de natuur. Iedereen ging naar huis met een wilgenkrans opgemaakt met fleurige plantjes en kerstballen. Lidy van der Lans
Fotoreportages op TV in ‘t Weetpunt Het hangt nu ruim een jaar in ‘t Weetpunt: het grote scherm waarop de Vereniging Arboretum Munnike Park fotoreportages vertoont. Fotoreportages van het park en van de Zwijndrechtse Waard. Ze zijn altijd prachtig, met mooie effecten en verklarende bijschriften van Jacques Rozendaal. 10
enkele invloed op de plek waar zijn zaad terecht zal komen. Tuinliefhebbers kunnen er van meepraten. Het hele jaar schoffelen ze ongewenste planten om, die een plekje in hun tuin hadden gevonden. Zo valt er ook zaad op snelwegen, kerktorens en tussen stoeptegels. Maar in de grote hoeveelheid zijn er altijd genoeg zaden, die op een goede plek vallen, zodat er ook een volgend seizoen weer genoeg te schoffelen is.
dan het zomerkleed. Neem bijvoorbeeld de fuut. Deze vogel ziet er in het voorjaar prachtig uit met zijn rood met zwarte oorpluimen. Vaak zie je een paartje baltsend met de koppen schudden. De kleuren spatten er vanaf, maar in het winterkleed is het rood verdwenen en lijkt de fuut een heel andere vogel te zijn. Het is een beetje een saaie vogel geworden met een wit pak met enkele zwarte accenten. Een onervaren vogelaar zou bijna denken een nieuwe soort te zien.
Hans Stegeman
Fuut in zomerkleed
We kunnen ook denken aan de sneeuwhoenders uit de bergstreken. Deze vogels zijn ‘s zomers bruin en in de winter helemaal wit. Dit heeft te maken met hun schutkleur. Vogels ruien dus twee keer per jaar hun verenkleed. Dit vergt veel energie en ze lijken dan futloos en zwak. Sommige vogels kunnen ook tijdelijk niet vliegen en zijn dan erg kwetsbaar. Aan het einde van de winter krijg ik altijd weer zin in ‘zomerkleren’, niet alleen van mezelf maar ook van de fuut.
Bomen vernield Soms zou je het vrijwilligerswerk in de wilgen willen hangen. Zo’n moment is de vernieling van een hulst en esdoorn bij de parkeerplaats van het Munnikepark. Ze zijn ‘gewoon’ bruut omgeknakt. Niet meer te redden. Wie doet zoiets? Gelukkig werken we met een enthousiaste club mensen en zien we ook hoe mooi het park zich door onze inzet ontwikkeld heeft in de loop der (25) jaren. Als je dat dan bedenkt, ga je toch weer verder.
René Los
Stage bij Lidy Ieder jaar vragen tientallen middelbarescholieren aan Lidy of zij bij haar stage mogen lopen. Maar ja, er kunnen er altijd maar twee tegelijk komen helpen. Zo ontmoet ik Muleyke en Zahraa in ’t Weetpunt, druk in de weer met stoelen, tafels en alle materialen die straks nodig zijn bij de zaterdagse natuurles. Ze schrijven het volgende over hun stage: “Van school moesten wij een maatschappelijke stage doen, eerlijk gezegd gingen we zomaar naar ’t Weetpunt, omdat we niks konden doen. Later bleek dat het een heel leerzaam en leuk stageplek is. Onze collega’s zijn erg lief en behulpzaam voor ons we raden andere mensen ook aan om hier een stage te lopen.
Marjan
Vogels in winterkleed (zie foto’s van Ron Stevense op de achterzijde omslag: vogels in winterkleed) Als ik zo buiten kom in de winter, ben ik maar wat blij met een lekkere warme winterjas. Diep weggedoken in mijn kraag denk ik weleens: hoe kunnen die vogels zich toch warm houden in die gure wintertijd, met sneeuw en regen en vaak een venijnige wind? Ze hebben geen extra winterjas die ze kunnen aantrekken. Wel hebben ze een lekker warm verenpak dat ze beschermt tegen de kou. Het is daarom voor vogels heel belangrijk dat hun veren er op en top uitzien. In het najaar gaan de vogels hun veren ruien. Ze verliezen dan hun zomerkleed en krijgen langzaamaan een heel nieuw verenpak dat hen tegen de komende winter moet beschermen. Dit winterkleed is soms heel anders
Groetjes, Muleyke en Zahraa” 11
Natuurkids helpen vogels de winter door
Nieuwe schoolgidsencursus van start Zaterdag 13 maart begint een nieuwe schoolgidsencursus. De cursus bestaat uit 14 bijeenkomsten. De diploma-uitreiking is op 3 juli a.s. Belangstelling? Mail naar Lidy van de Lans:
[email protected].
De vogels komen niets te kort dit jaar. De laatste Natuurkidsmiddag van 2013 waren er veel kinderen. Na de uitleg van onze stagiaire Dennis over wat vogels allemaal nodig hebben in de winter, ging een groep buiten een voederkastje timmeren. Het hout van deze voederkastjes is gesponsord door ‘Karwei’.
Nieuwe cursus Dendrologie De Nederlandse Dendrologische Vereniging gaat weer een cursus dendrologie geven in ’t Weetpunt/ Arboretum Munnike Park. In de folder schrijft deze vereniging: “Het park groeit, bloeit en ruikt heerlijk; hoe komt dat?” Als je zulke lovende woorden leest in de folder van een vereniging die weet waar zij het over heeft, word je als vrijwilliger toch een beetje trots. Als u meer wilt weten van de geheimen in het park van bomen en struiken, dan hebben we goed nieuws! Er komen speciale cursussen, cursus A is de Basis-cursus- en cursus B Gevorderdencursus dendrologie. Voor meer informatie zie folder in ’t Weetpunt of aanmelden: www.dendrologie.nl Wanneer? vanaf 18 maart. Kosten: 335 euro voor leden, 375 euro voor niet-leden. Marjan
Sponsoring blijft hard nodig Een hartenkreet die vele malen in de Wetenswaard is geuit en actueel blijft. We sluiten er dan ook nu weer mee af. De lijst van sponsors ziet er als volgt uit: Mevr. L. van der Woude Jeroen, Nicola en Kristie Tiën Pavlov (P.Høvig) en Steven, Christiaan en Marjolein Høvig Gooitske, Jelmer en Meerten Hamer Anne Marie Wieke, Sanne,Thomas en Inger van der Schoor Roald, Neline, Maaike, Anne, Derek, Madelein, Lennart, Lotte, Emmeke, Marit en Elbrich van der Ploeg Huib Jongejan Robin van Drimmelen, Jadie Cole en Floor Kracht Van Leeuwen Rietberg Stichting
De andere groep is binnen pinda’s gaan rijgen en heeft dennenappels gevuld met pinda’s. Na de wissel van de groepen ging Leo met alle kinderen langs de Devel vogels bestuderen. Lidy van der Lans Donaties vrienden van het Munnike Park: t.n.v. penn. Ver. Arboretum Munnike Park te Zwijndrecht: minimaal een bedrag ad.€ 25,00. Lidmaatschap € 7,00 per jaar op rek.nr. 37.75.21.434 bij de Rabobank. Sponsoring en donaties: St. Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard t.n.v. penn. Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard rek. nr. 39.76.03.614 Rabobank te Zwijndrecht.
12
