EINDRAPPORT LANDSCHAPSBEHEERPLAN DE PIERPONT

OUDE BOOMKWEKERIJ DE PIERPONT

LANDSCHAPSBEHEERPLAN

OPDRACHTGEVER :

GEMEENTE HERK-DE-STAD MILIEUDIENST

UITVOERING :

PIKKELEERSTRAAT 14 3540 HERK-DE-STAD

J OACH IM L A M B R E CH T S WARD ANDRIESSEN M O Ï R A H E YN ALEXANDRA MANNAERT GERT VAN DE GENACHTE F R A N K B UY S S E PAUL T. HENDIG

LANDSCHAPSBEHEERPLAN DE PIERPONT

CONTACTPERSOON

PATRICK GEVERS

AFWERKING :

APRIL 2008

U. REF :

05/MD/KQ/1706

O. REF :

06/HDS55

STATUS :

EINDRAPPORT

EINDRAPPORT

AEOLUS

“Herk-de-stad is trots op zijn twee ‘longen’ ten zuiden van de dorpskern” Paul Vangeel

Colofon Titel:

Oude Boomkwekerij De Pierpont Landschapsbeheerplan

Jaar van uitvoering:

2006-2008

Opdrachtgever:

Gemeente Herk-de-Stad Pikkeleerstraat 14 3540 Herk-de-Stad

Contactpersoon opdrachtgever:

Patrick Gevers (milieuambtenaar)

Opdrachthouder:

ARCADIS-AEOLUS Vroentestraat 2b 3290 Diest Tel: 013/35 55 75 Fax: 013/55 69 48 e-mail: [email protected] www.aeolus-milieu.be

www.arcadisbelgium.be

Status

Eindrapport

Auteurs:

Joachim Lambrechts, Ward Andriessen, Moïra Heyn, Alexandra Mannaert, Gert Van de Genachte, Werner Verheijen

Vanaf 1 januari 2008 heten ARCADIS Gedas, ARCADIS Ecolas, Euras, ARCADIS SWK, ARCADIS Aeolus, Ingenieursbureau Constructor en Ingenieursbureau CW allemaal ARCADIS Belgium nv, of kortweg ARCADIS.


EINDRAPPORT

I

18/04/2008

INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL............................................................................................................................................................................................ I 1

SITUERING ...........................................................................................................................................................................................1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4

2

RUIMTELIJKE SITUERING ...............................................................................................................................................................1 LANDSCHAPSBEHEERPLAN ............................................................................................................................................................2 OPBOUW VAN HET LANDSCHAPSBEHEERPLAN .............................................................................................................................2 PLANNINGS- EN BELEIDSCONTEXT ................................................................................................................................................3 Landschap ............................................................................................................................................................................3 Ruimtelijke planning ............................................................................................................................................................4 Natuur ..................................................................................................................................................................................5 Bos .......................................................................................................................................................................................6

ANALYSE VAN DE LANDSCHAPSKARAKTERISTIEKEN ......................................................................................................7 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.7 2.8

3

FYSISCH SYSTEEM ..........................................................................................................................................................................7 Geologie...............................................................................................................................................................................7 Bodem ..................................................................................................................................................................................8 Relief ..................................................................................................................................................................................10 Hydrografie........................................................................................................................................................................10 Hydrologie .........................................................................................................................................................................11 CULTUURHISTORIE ......................................................................................................................................................................16 LANDSCHAP .................................................................................................................................................................................19 Traditionele Landschappen................................................................................................................................................19 Landschapsatlas.................................................................................................................................................................20 Landschapscomposietkaart ................................................................................................................................................21 Bespreking landschapselementen Olmenhof/Harlaz..........................................................................................................22 ECOLOGIE .....................................................................................................................................................................................22 Globale bespreking ............................................................................................................................................................22 Biologische waarderingskaart ...........................................................................................................................................23 Fauna .................................................................................................................................................................................23 BOS ...............................................................................................................................................................................................25 BIJZONDERE BOMEN ....................................................................................................................................................................26 Inventaris 1972 ..................................................................................................................................................................26 Beheerplan bomenbestand 1990 (Lisec) ............................................................................................................................30 Inventarisatie landschapsbeheerplan 2006 (Aeolus) .........................................................................................................30 RECREATIE ...................................................................................................................................................................................37 ARCHEOLOGIE..............................................................................................................................................................................38

BEHEEREENHEDEN ........................................................................................................................................................................39 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5 3.1.6 3.1.7

OLMENHOF ...................................................................................................................................................................................40 Grasveld (O1) ....................................................................................................................................................................40 Bos Olmenhof (O2) ............................................................................................................................................................42 Beverbos (O3) ....................................................................................................................................................................42 Sprookjesbos (O4)..............................................................................................................................................................42 Boskant Pikkeleerstraat (O5).............................................................................................................................................43 Bomengroep in grasveld (O6)............................................................................................................................................43 Kleine Parking (O7)...........................................................................................................................................................43


EINDRAPPORT

II

18/04/2008

3.1.8 Gemeentehuis (O8) ............................................................................................................................................................43 3.1.9 Vijvers (O9)........................................................................................................................................................................44 3.1.10 Speeltuin (O10) .............................................................................................................................................................45 3.1.11 Mini-golf (O11) .............................................................................................................................................................45 3.1.12 Dierenpark (O12)..........................................................................................................................................................45 3.1.13 Grote parking (O13) .....................................................................................................................................................46 3.2 HARLAZ ........................................................................................................................................................................................46 3.2.1 Mammoetzone ....................................................................................................................................................................46 3.2.2 Dreven................................................................................................................................................................................47 3.2.3 Heuveltje ............................................................................................................................................................................47 3.2.4 Harlaz Bosbestand 1 ..........................................................................................................................................................47 3.2.5 Harlaz Bosbestand 2 ..........................................................................................................................................................48 3.2.6 Harlaz Bosbestand 3 ..........................................................................................................................................................48 3.2.7 Harlaz Bosbestand 4 ..........................................................................................................................................................48 3.2.8 Harlaz Bosbestand 5 ..........................................................................................................................................................48 3.2.9 Harlaz Bosbestand 7 ..........................................................................................................................................................48 3.2.10 Harlaz Bosbestand 8 .....................................................................................................................................................48 3.2.11 Harlaz Bosbestand 9 .....................................................................................................................................................48 3.2.12 Harlaz Bosbestand 10 ...................................................................................................................................................48 3.2.13 Harlaz Bosbestand 11 ...................................................................................................................................................48 3.2.14 Harlaz Bosbestand 12 ...................................................................................................................................................49 3.2.15 Harlaz Bosbestand 13 ...................................................................................................................................................49 3.2.16 Harlaz Bosbestand 14 ...................................................................................................................................................49 3.2.17 Harlaz Bosbestand 15 ...................................................................................................................................................49 3.2.18 Harlaz Bosbestand 16 ...................................................................................................................................................49 3.2.19 Harlaz Bosbestand 17 ...................................................................................................................................................49 3.2.20 Voetbalterrein ...............................................................................................................................................................49 4

VISIE EN BEHEERDOELSTELLINGEN ......................................................................................................................................50 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.3 4.3.1 4.3.2

5

HOOFD- EN NEVENDOELSTELLINGEN ..........................................................................................................................................50 VISIE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN PER THEMA ...........................................................................................................51 Waterhuishouding ..............................................................................................................................................................51 Bijzondere bomen...............................................................................................................................................................51 Bosbeheer...........................................................................................................................................................................52 Bestrijding Invasieve exoten...............................................................................................................................................52 Recreatieve / educatieve infrastructuur & Toegankelijkheid .............................................................................................53 Overlegplatform m.b.t. beheer. ..........................................................................................................................................53 VISIE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN PER BEHEEREENHEID ............................................................................................54 Olmenhof............................................................................................................................................................................54 Harlaz ................................................................................................................................................................................56

BEHEERRICHTLIJNEN...................................................................................................................................................................60 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.1.5 5.2 5.2.1

BEHEERMAATREGELEN PER THEMA ............................................................................................................................................60 Wijziging waterhuishouding...............................................................................................................................................60 Bijzondere Bomen ..............................................................................................................................................................61 Bosbeheer...........................................................................................................................................................................66 Bestrijding invasieve exoten / ongewenste soorten ............................................................................................................67 Recreatieve/educatieve infrastructuur & toegankelijkheid ................................................................................................69 BEHEERMAATREGELEN PER BEHEEREENHEID ............................................................................................................................70 Grasveld (O1) ....................................................................................................................................................................70


EINDRAPPORT

III

5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 5.2.7 5.2.8 5.2.9 5.2.10 5.2.11 5.2.12 5.2.13 5.2.14 5.2.15 5.2.16 5.2.17 5.2.18 5.2.19 5.2.20 5.2.21 5.2.22 5.2.23 5.2.24 5.2.25 5.2.26 5.2.27 5.2.28 5.2.29 5.2.30 5.2.31 5.2.32 5.2.33

18/04/2008

Bos Olmenhof (O2) ............................................................................................................................................................75 Beverbos (O3) ....................................................................................................................................................................76 Sprookjesbos (O4)..............................................................................................................................................................76 Boskant Pikkeleerstraat (O5).............................................................................................................................................77 Bomengroep in grasveld (O6)............................................................................................................................................77 Kleine Parking (O7)...........................................................................................................................................................78 Gemeentehuis (O8) ............................................................................................................................................................79 Vijvers (O9)........................................................................................................................................................................79 Speeltuin (O10) .............................................................................................................................................................79 Mini-golf (O11) .............................................................................................................................................................80 Dierenpark (O12)..........................................................................................................................................................80 Grote parking (O13) .....................................................................................................................................................83 Mammoetzone Harlaz ...................................................................................................................................................84 Dreven Harlaz...............................................................................................................................................................85 Heuveltje Harlaz ...........................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 1 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 2 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 3 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 4 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 5 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 7 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 8 .....................................................................................................................................................86 Harlaz Bosbestand 9 .....................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 10 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 11 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 12 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 13 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 14 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 15 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 16 ...................................................................................................................................................87 Harlaz Bosbestand 17 ...................................................................................................................................................87 Voetbalterrein ...............................................................................................................................................................87

6

UITVOERINGSPROGRAMMA.......................................................................................................................................................88

7

WATERTOETS...................................................................................................................................................................................89

8

BRONNEN............................................................................................................................................................................................90

9

BIJLAGEN ...........................................................................................................................................................................................91 9.1

10

BIJLAGE 1: PROFIELBESCHRIJVINGEN VAN DE BORINGEN UITGEVOERD BIJ DE OPBOUW VAN HET GRONDWATEMEETNET. ...91 KAARTEN............................................................................................................................................................................................93


EINDRAPPORT

1

18/04/2008

1 SITUERING 1.1 RUIMTELIJKE SITUERING Het beschermde landschap ‘Oude boomkwekerij De Pierpont’ is gelegen in de gemeente Herk-de-Stad, in het westen van de provincie Limburg. Het gebied is volledig in eigendom van de gemeente en wordt gebruikt als gemeentelijk park. Het bestaat o.a. uit vijvers, bossen, bomengroepen, gazon en een dierenpark. Het gemeentehuis is gelegen in het westen van het park. Het centrum van Herk-de-Stad ligt slechts enkele honderden meters ten noorden van het park (Kaart 1.a). De steenweg van Herk-de-Stad naar Sint-Truiden, de Sint-Truidersteenweg (N716), verdeelt het domein in een westelijk deel, Olmenhof genoemd, en een oostelijk deel, de ‘Harlaz’ (Kaart 1.b). Het geheel is (incl. de Sint-Truidersteenweg) ongeveer 15 ha groot. Tot het beschermd landschap horen volgende kadastrale percelen (Kaart 1.c): Gemeente: Herk-de-Stad Afdeling:1 Sectie: C Nrs: 57D, 58C, 60E, 61B, 62D, 62E, 67G, 68G, 68L, 68M, 68N, 69K, 69L, 69M, 69N, 69P, 69R, 70B, 75F, 75G, 76C, 77A, 78A Onderstaande tabel geeft de oppervlakte per kadastraal perceel binnen het beschermd landschap (de kadasterpercelen werden op basis van de KADSCAN-bestanden ingetekend en vervolgens versneden met de aangepaste perimeter van het beschermde landschap). Kadasternummer 57d 58c 60e 61b 62d 62e 67g 68g 68l 68m 68n 69k 69l 69m 69n 69p 69r 70b 75f 75g 76c 77a 78a Totaal


Oppervlakte (are) 0,51 90,19 445,39 141,99 5,42 62,24 7,17 0,07 0,12 53,96 21,30 1,39 3,12 110,12 30,89 0,11 0,13 76,63 1,96 19,13 294,05 21,67 15,09 1402,66

EINDRAPPORT

2

18/04/2008

1.2 LANDSCHAPSBEHEERPLAN Op 9 juli 2003 stemde het Vlaams Parlement in met het Europese landschapsverdrag. Volgens dat verdrag is het landschap een essentieel bestanddeel van de leefwereld van volkeren, als uitdrukking van de verscheidenheid van hun gemeenschappelijk cultureel en natuurlijk erfgoed en als basis voor hun identiteit. Het landschap waarin wij leven heeft daarenboven zonder meer invloed op onze levenskwaliteit. Het is van het grootste belang dat er doordacht en omzichtig omgesprongen wordt met dat erfgoed. Mede daarom beschermt de Vlaamse Overheid sedert 1931 de belangrijkste landschappelijk waardevolle gebieden. Het landschap is geen statisch gegeven: het is voortdurend in beweging. De Vlaamse Overheid waakt over de kwaliteit van onze leefomgeving en streeft een geïntegreerde aanpak na. Hierdoor ontstaan er interacties met het beleid inzake ruimtelijke ordening, natuur, landbouw, landinrichting en milieu. Het instrumentarium waarmee aan landschapszorg kan gedaan worden, werd geoperationaliseerd met drie uitvoeringsbesluiten bij het decreet betreffende de landschapszorg van 1996. Die uitvoeringsbesluiten, die op 4 april 2003 door de Vlaamse Regering werden goedgekeurd, regelen het beheer in de beschermde landschappen en voegen verder een aantal algemene beschermingsvoorschriften toe aan het besluit van 3 juni 1997. De uitvoeringsbesluiten regelen verder ook de rol van een beheercommissie en geven uitgebreide toelichting bij het premiestelsel voor de opmaak van een landschapsbeheerplan en de uitvoering van beheerwerkzaamheden. Beheer in een beschermd landschap … Het beheer in een beschermd landschap houdt alle maatregelen, werkzaamheden en handelingen in om de verschillende waarden van het beschermd landschap in stand te houden, te verbeteren of te herstellen. In het beschermingsbesluit wordt opgegeven wat de resultaten van doelgericht beheer binnen het landschap moeten zijn, m.a.w. de beheerdoelstellingen. Omdat beheer ook te maken heeft met verbetering en herstel – wat ingrijpender is dan onderhoud en instandhouding van een bestaande toestand – zijn een overzicht, geïntegreerde samenwerking met alle betrokkenen en een langetermijnvisie noodzakelijk. Dat wordt mogelijk door de oprichting van een beheercommissie en het opstellen van een landschapsbeheerplan. Het is in deze context dat het opstellen van het landschapsbeheerplan ‘Oude boomkwekerij de Pierpont’ moet worden geplaatst.

1.3 OPBOUW VAN HET LANDSCHAPSBEHEERPLAN Onderstaand schema schetst de structuur van het rapport. In grote lijnen zijn er - zoals in de meeste beheerplannen – volgende 3 grote delen: inventarisatie (hoofdstukken 2 & 3), visie (hoofdstuk 4) en maatregelen (hoofdstukken 5 &6). Deze 3 fasen volgen elkaar op in de tijd (groene pijlen in onderstaand schema) Bovendien is er een opsplitsing in een thematische benadering en een ruimtelijke benadering. Hierdoor kunnen enerzijds een aantal thema’s uitgewerkt worden voor het volledige projectgebied als 1 geheel. Dit is wenselijk voor bijvoorbeeld de toegankelijkheid en de waterhuishouding. Anderzijds geeft dit toch de mogelijkheid om de verschillende typen van maatregelen binnen 1 ruimtelijke beheereenheden samen te behandelen zodat er een integraal en consistent beheer voor elke eenheid kan uitgewerkt worden (de thematische visie en maatregelen worden uiteraard betrokken in de uitwerking per beheereenheid en omgekeerd (rode pijlen in onderstaand schema).


EINDRAPPORT

3

INVENTARISATIE

VISIE & DOELSTELLINGEN

THEMATISCH

THEMATISCH

(Hoofdstuk 2)

(Hoofdstuk 4.2)

18/04/2008

BEHEERMAATREGELEN

THEMATISCH (Hoofdstuk 5.1)

RUIMTELIJK BEHEEREENHEDEN



(Hoofdstuk 3)

(Hoofdstuk 4.3)

(Hoofdstuk 5.2)

Figuur 1.3.a: Schematische weergave van de opbouw van de studie

1.4 PLANNINGS- EN BELEIDSCONTEXT 1 .4 .1

LANDSCHAP

1.4.1.1

BESCHERMING ALS LANDSCHAP Op 16 april 1996 werd een landschapsdecreet van kracht waardoor het mogelijk is landschappen te beschermen omwille van hun historische, socioculturele, natuurwetenschappelijke of esthetische waarde. Zoals reeds hiervoor aangegeven, is het projectgebied beschermd als landschap. Het domein ‘Oude boomkwekerij De Pierpont’ werd bij Ministerieel Besluit van 23 maart 1987 beschermd als landschap om reden van de (natuur)wetenschappelijke, (cultuur)historische en esthetische waarde:

(natuur)wetenschappelijke waarde: “Het voorkomen van de rijkste dendrologische verzameling in de provincie Limburg (Een bomen- en struikeninventaris opgesteld door W. Creten en P. Vangeel, verschenen in ‘Natura Limburg’ 1973 en in ‘Nawoord’ 1972 en 1973 toont de plantkundige waarde van het gebied aan)”; (cultuur)historische waarde: “Het terrein was eigendom van de Heer Jan Godgaaf-Hermans (17721856), stichter van één der eerste boomkwekerijen in België”; esthetische waarde: “De rijke verzameling binnen een beperkte oppervlakte aan zeldzame bomen, waarvan meerdere exemplaren meer dan 100 jaar oud zijn en respectabele afmetingen bereikt hebben, biedt een hoge visuele belevingswaarde”.

Kaart 1.b situeert de contour van het beschermde landschap ten aanzien van de recentste topografische kaart.


EINDRAPPORT

4

1.4.1.2

18/04/2008

LANDSCHAPSATLAS De landschapsatlas is de atlas van de relicten van de traditionele landschappen, waarin de landschapskenmerken weergegeven worden voor zover deze een erfgoedwaarde hebben (Decreet landschapszorg, gecoördineerde versie, Art. 38). De atlas is waardevol als inventaris en bestaat uit een cartografisch gedeelte en een beschrijving van de elementen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen puntrelicten, lijnrelicten, ankerplaatsen en relictzones. De atlas bevat méér dan de wettelijk beschermde monumenten, landschappen en dorpsgezichten, maar heeft (nog) geen juridische waarde. Het erfgoeddecreet (Decreet houdende maatregelen tot behoud van erfgoedlandschappen, van 13 februari 2004, B.S. 18 maart 2004) laat echter toe elementen van de ankerplaatsen mee in een RUP op te nemen. Het gemeentehuis is aangeduid als een puntrelict (P70325) binnen de landschapsatlas. Het noordelijke deel van het beschermde landschap maakt deel uit van de relictzone ‘Donk’ (R70059). In hoofdstuk 2 wordt verder ingegaan op de landschapsatlas.

1 .4 .2

RUIMTELIJKE PLANNING

1.4.2.1

BESTEMMING OP HET GEWESTPLAN Kaart 1.d geeft het gewestplan. Het volledige gebied ten oosten van de Sint-Truidersteenweg, de Harlaz, is ‘natuurgebied’ op het gewestplan. Het noordelijke deel van het Olmenhof is ‘parkgebied’ en het zuidelijke deel ‘gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut’.

1.4.2.2

RUIMTELIJKE UITVOERINGSPLANNEN (RUP) Voor het gebied Olmenhof-Harlaz en de onmiddelijke omgeving bestaat er geen RUP. De opmaak van een gebiedsgerricht gemeentelijk RUP voor gebied Olmenhof-Harlaz is wel voorzien in het gemeentelijk structuurplan (zie verder).

1.4.2.3

RUIMTELIJKE VISIE VOOR NATUUR, BOS EN LANDBOUW Er werd een ruimtelijke visie voor natuur, bos en landbouw uitgewerkt voor regio Haspengouw en Voeren . Deze bestaat o.a. uit de gewenste ruimtelijke structuur en een operationeel uitvoeringsprogramma. In deze documenten vinden we wel algemene bepalingen voor (delen van) de gemeente Herk-de-Stad (vb. herbevestiging van landbouwgebied tussen Herk en Gete) maar niets specifiek voor Olmenhof-Harlaz.

1.4.2.4

PROVINCIAAL STRUCTUURPLAN LIMBURG Het projectgebied behoort tot deelruimte ‘Herk en Gete’. Herk-de-stad is geselecteerd als structuurondersteunende gemeente. Voor Olmenhof-Harlaz en de onmiddelijke omgeving zijn geen specifieke bepalingen opgenomen.

1.4.2.5

GEMEENTELIJK STRUCTUURPLAN In het richtinggevende gedeelte van het ontwerp-structuurplan (2006) van de gemeente Herk-de-Stad vinden we volgende passages over Olmenhof-Harlaz: “Aansluitend op het centrumgebied wordt het bestaand domein ‘Olmenhof-Harlaz verder ontwikkeld als ‘groene long’ voor Herk-de-Stad. Het fungeert als een parkachtige ‘buitenruimte’ voor het hoofddorp met landschappelijke en recratieve kwaliteiten.” “In het oostelijk gedeelte ligt een voetbalterrein in natuurgebied en is dus zonevreemd. In het westelijk gedeelte ligt het stadhuis in parkgebied en is dus eveneens zonevreemd. Doel is om de zonevreemdheid van beide functies via de opmaak van een gemeentelijk RUP op te lossen.” Domein Olmenhof-Harlaz wordt aangeduid als een toeristisch knooppunt van intergemeentelijk belang. Het domein wordt eveneens aangeduid als lokaal natuurverwevingsgebied.


EINDRAPPORT

5

18/04/2008

De afbakening als toeristisch knooppunt van intergemeentelijk belang en lokaal natuurverwevingsgebied zijn ook opgenomen in de bindende bepalingen. Dit geldt ook voor de actie: ‘opmaak van een gebiedsgerricht gemeentelijk RUP gebied Olmenhof-Harlaz’.

1 .4 .3

NATUUR

1.4.3.1

VOGELRICHTLIJNGEBIEDEN Richtlijn 79/409/EEG van de Raad van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand (PB L 103, 25 april 1979); Besluit van de Vlaamse Regering van 17 oktober 1988 tot aanwijzing van speciale beschermingszones in de zin van artikel 4 van de Richtlijn 79/409/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschappen van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand (B.S. 29 oktober 1988) Vogelrichtlingebied De Demervallei (code 3.16; niet-integraal beschermd) is gelegen tot op 800 m te noorden van het projectgebied. Voor het Vogelrichtlijngebied “Demervallei” (Kaart 1.e) wordt vermeld: “Dit valleigebied met aangrenzende Diestiaanheuvels wordt gekenmerkt door een groot aantal broedvogelsoorten van Annex I, waaronder Woudaapje (Ixobrychus minutus), Roerdomp (Botaurus stellaris), Wespendief (Pernis apivorus), Porseleinhoen (Porzana porzana), Ijsvogel (Alcedo atthis), Zwarte Specht (Dryocopus martius), Grauwe Klauwier (Lanius collurio), Blauwborst (Luscinia svecica). Belangrijke nietbroedende Annex-I soorten zijn o.a. Wilde Zwaan (Cygnus cygnus), Zwarte Stern (Chlydonias niger), Kraanvogel (Grus grus), Kemphaan (Philomachus pugnax). Het gebied is een belangrijk doortrek- en pleistergebied voor veel vogelsoorten.” Er dient opgemerkt dat er voor Woudaapje, Roerdomp, Wespendief, Porceleinhoen en Grauwe Klauwier ten minste sinds 1991 zeker geen broedgevallen meer vastgesteld zijn in het gebied langs de Herk (Gabriëls et al. 1994).

1.4.3.2

HABITATRICHTLIJNGEBIEDEN Richtlijn 92/43 van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (PB L 206, 22 juli 1992); Besluit van de Vlaamse Regering van 14 februari 1996; De Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 2 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitat en de wilde fauna en flora, meestal verkort geciteerd als de Habitatrichtlijn, is een vrij uitgebreide regeling op het gebied van natuurbehoud. Het doel van deze Richtlijn is het behoud van de biologische diversiteit door het instandhouden van de natuurlijke habitat en de wilde flora en fauna op het Europese grondgebied. Het studiegebied maakt geen deel uit van een Habitatrichtlijngebied. Volgende Habitatrichtlijngebieden zijn relevant voor het beschouwde projectgebied: (1) Het meest stroomafwaarts deel van de alluviale vlakte van de Herk maakt deel uit van het habitatrichtlijngebied “Demervallei” (BE 2400014 deelgebied 13). De zuidelijke grens ligt ruim een kilometer ten noorden van het projectgebied (Kaart 1.e)

1.4.3.3

VLAAMS ECOLOGISCH NETWERK Het VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk) is de ruggegraat van de natuurlijke structuur en bestaat uit gebieden met een hoge natuurkwaliteit. In de VEN-gebieden komen natuurbehoud en natuurontwikkeling op de eerste plaats. Binnen het VEN moeten minstens de bestaande natuurkwaliteiten van het gebied bewaard blijven. Op termijn zullen in samenspraak met de verschillende gebruikers en eigenaars ook specifieke maatregelen worden afgesproken om de bijzondere natuurwaarden te beschermen en te ontwikkelen. Die afspraken zullen worden vastgelegd in een natuurrichtplan.


EINDRAPPORT

6

18/04/2008

Ongeveer 700 m ten oosten is het VEN-gebied van de Herkvallei en het bosgebied van Kasteel Gasthuisbos gelegen. Ook verder opwaarts en afwaarts zijn delen van de Herkvallei aangeduid in de 1e fase van het VEN. Momenteel wordt de afbakening van de natuurlijke en agrarische structuur voorbereid, waarbij waarschijnlijk een groot deel van de Herkvallei als VEN-gebied zal opgenomen worden.

1 .4 .4

BOS

1.4.4.1

BOSDECREET Het Bosdecreet vervangt het vroegere boswetboek en is van toepassing voor alle bossen in Vlaanderen, ongeacht hun afmetingen, en onafhankelijk van het feit of het gaat om particuliere bossen of om openbare bossen. Het decreet erkent en regelt de verschillende bosfuncties en maakt een deskundig beheer van de bossen mogelijk. De vijf functies die in het bosdecreet worden onderscheiden zijn: de economische functie, de sociale en educatieve functie, de milieubeschermende functie, de ecologische functie, de bosreservaten. Naast een multifunctionaliteit legt het decreet de nadruk op bescherming en behoud van het bos in Vlaanderen. Voor elk privé-bos van minimum 5 ha (behorende tot één of meerdere eigenaars) moet een beheerplan worden opgesteld. Elk beheerplan dient ter goedkeuring voorgelegd aan het Bosbeheer. Particuliere eigenaars voeren het beheer van hun bossen uit overeenkomstig het beheerplan. Kappingen die voorzien worden in een goedgekeurd beheerplan kunnen onmiddellijk uitgevoerd worden zonder meldingsplicht. Alle andere kappingen vereisen een vergunning van de woudmeester. Bovenop deze kapvergunning is voor ontbossing een vergunning vereist van Burgemeester en Schepenen (cfr. artikel 99 § 1 van het decreet van 18 mei 1999 houdende de organisatie van de Ruimtelijke Ordening). In agrarische en groengebieden geldt een principieel ontbossingsverbod; ontbossing is enkel mogelijk voor de realisatie van industrie-, woon- en recreatiegebied en voor werken van openbaar nut. Het beheer van de openbare bossen met economische, sociale, educatieve en schermfunctie moet rekening houden met de volgende streefdoelen: behoud of herstel van de natuurlijke flora en fauna, bevorderen van de inheemse of standplaatsgeschikte boomsoorten, stimuleren van natuurlijke verjonging, bevorderen van ongelijkjarigheid en ongelijkvormigheid, bevorderen van het ecologisch evenwicht. Het beheer van de domeinbossen (eigendom van het Vlaams Gewest) gebeurt in overeenstemming met de zogenaamde ‘Beheervisie voor openbare bossen’. Vermeldenswaardig zijn tevens de Besluiten van 27 juni 2003 van de Vlaamse Regering inzake duurzaam bosbeheer en bosbeheerplannen. Deze besluiten omvatten onder meer de criteria bedoeld in art. 41 tweede lid van het bosdecreet. De criteria geven tevens nadere invulling aan een aantal artikelen van het decreet op het Natuurbehoud. Het bosbeheer van openbare bossen en van bossen gelegen in de VEN dienen invulling te geven aan deze criteria. Er zijn nog geen goedgekeurde bosbeheerplannen in het plangebied. In 1989 werd wel een ‘Beheerplan Bomenbestand’ opgemaakt voor het Olmenhof, waarin advies over het bosbeheer wordt gegeven.


EINDRAPPORT

7

18/04/2008

2 ANALYSE VAN DE LANDSCHAPSKARAKTERISTIEKEN 2.1 FYSISCH 2 .1 .1

SYSTEEM

GEOLOGIE Tertiair De ondergrond van het studiegebied wordt voornamelijk bepaald door de Formatie van Boom (Kaart 2.1.a). Deze formatie bestaat er uit een blauwgrijze tot bruinzwarte harde vette mica- en zandhoudende klei met siltige tussenlagen. De formatie is er zo’n 30 m dik (Matthijs, 1999). Deze klei werd bij de boringen in functie van het grondwatermeetnet aangetroffen op een diepte van 2,5 tot 3 m in het Olmenhof (zie bijlage 1; Figuur 2.1.1.a). Van de Tertiair geologische kaart lezen we af dat de Formatie van Boom de bovenste Tertiaire laag is in het oostelijk deel van de Harlaz. In de rest van het studiegebied is de Formatie van Boom bedekt met de Formatie van Eigenbilzen. De oorspronkelijke beschrijving van de Zanden van Eigenbilzen gebeurde o.a. door Van den Broeck (1895) op de Keiberg, net ten zuiden van het Olmenhof (Matthijs, 1999). Het gaat om het onderste pakket van de Formatie van Eigenbilzen, dat bekend staat als de R2d zanden. Het bestaat uit een zeer kleiig bleek grijsbruin samenhangend zand afgewisseld met silt- en kleilaagjes. Figuur 2.1.1.a illustreert dat de dikte van de Formatie van Eigenbilzen (zone tussen blauwe en groene lijn) varieert. Zowel de Formatie van Boom als de Formatie van Eigenbilzen maken deel uit van de Groep van Rupel. Beide werden afgezet een goede 30 miljoen jaar geleden, in het Onder-Oligoceen. Kwartair Het Kwartaire pakket is volgens de Geologische kaart (Matthijs, 1999; overlegfolie 2: diktekaart van het Kwartair) ongeveer 2,5 m dik. Bij de boringen (grondwatermeetnet) treffen we op een diepte van ongeveer 2 m een dun (5-10 cm) grindlaagje aan (Bijlage 1), bestaande uit silex (bruin en zwart). Dit laagje is waarschijnlijk het residueel basisgrind dat de grens tussen Tertiair en Kwartair vormt. Het voorkomen van deze grindlaag wordt voor het projectgebied bevestigd door de Kwartairgeologische kaart (Frederickx e.a., 1996). Het bovenliggende Kwartair materiaal bestaat voornamelijk of volledig uit van eolische zandleem-afzettingen: afwisseling van dunne laagjes zand (Formatie van Wildert) en leem (Brabant leem). Maaiveld

grindlaagje

top Boomse klei

Absolute hoogte (m TAW)

33

32

31

30

29

28 1

2

Peilbuis

3

4

Figuur 2.1.1.a: Interpretatie van de boorbeschrijvingen bij het plaatsen van de peilbuizen: het grindlaagje (groene lijn geeft vermoedelijk de grens tussen Tertiair en Kwartair. De top van de Boomse klei kon zeer duidelijk worden vastgesteld (bij peilbuis 1 werd minder diep geboord, waardoor dit pakket niet werd bereikt).


EINDRAPPORT

8

18/04/2008

Figuur 2.1.1.b: Schematische interpretatie van de boorbeschrijvingen bij het plaatsen van de peilbuizen

2 .1 .2

BODEM De digitale bodemkaart van Vlaanderen, die verspreid wordt door het Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV; vroeger: OC-GIS), is de bodemkaart die in Vlaanderen vandaag als standaard wordt gebruikt (Kaart 2.1.b). De bodemkartering voor kaartblad 25/6, waarbinnen het studiegebied valt, werd uitgevoerd door het Baeyens e.a. (Centrum voor Bodemkartering) in 1965 (Van Ranst e.a., 2000). In het studiegebied werden 4 verschillende bodemseries onderscheiden in 1965:


OB: bebouwde zone (gemeentehuis) OT: vergraven terrein (Olmenhof nagenoeg volledig) Lhcz (grootste deel van Harlaz): a) Textuur: zandleem (L); b) Drainageklasse: tamelijk slecht gedraineerde gronden met stuwwater (tijdelijk grondwater; nat) (h); c) Profielontwikkeling: gronden met sterk gevlekte (of met verbrokkelde) textuur B horizont (uitgeloogde bodems) (c);

EINDRAPPORT

9

18/04/2008

d) Varianten van het moedermateriaal: de sedimenten worden lichter of grover in de diepte (z). Ldcz (klein stukje in zuidoosten van Harlaz): a) Textuur: zandleem (L); b) Drainageklasse: onvoldoende gedraineerde gronden (matig nat) (d); c) Profielontwikkeling: gronden met sterk gevlekte (of met verbrokkelde) textuur B horizont (uitgeloogde bodems) (c); d) Varianten van het moedermateriaal: de sedimenten worden lichter of grover in de diepte (z).

In 1965 stelde men dus vast dat de bodem van het Olmenhof tekenen van vergraving vertoonde (OT). Ook bij de boringen in functie van de peilbuizen werd vastgesteld dat de bovenste 30-45 cm van het bodemprofiel verstoord is (Bijlage 1). Vermoedelijk werd er grond aangevoerd bij de aanleg of heraanleg van het park en/of werd de bodem verstoord door bodembewerking in functie van de boomkwekerij. Het is niet ondenkbaar dat de grond die werd uitgegraven bij de aanleg van de vijvers in de rest van het park werd uitgespreid. De Harlaz bestaat uit een matig natte tot natte zandlemige bodem, grotendeels gekenmerkt door een stuwwatertafel. Hoogstwaarschijnlijk was de oorspronkelijke bodem in het Olmenhof gelijkaardig. De zandleem is de typische eolische afzetting van de zandleemstreek, waartoe het studiegebied behoort. De zandlemige bodem blijkt zeer geschikt te zijn voor boomkwekerijen. De stuwwatertafel is een regenwaterlens die gescheiden is van de diepere freatische watertafel door een minder doorlatende laag (zie hydrologie). Het grofkorreliger worden van de sedimenten naar onder toe werd ook vastgesteld bij de boringen (Bijlage 1). Onder de verstoorde laag troffen we achtereenvolgend een relatief fijnkorrelige laag (zandige klei, kleiig zand) en vervolgens een meer zandige laag aan. De fijkorreligere, zwaardere laag troffen we aan op volgende diepte:


PP1: 60-100 cm PP2: 45-100 cm PP3: 40-75 cm PP4: 30-70 cm

EINDRAPPORT

10

2 .1 .3

18/04/2008

RELIEF Het projectgebied ligt op de valleiflank van de Herk (Kaart 2.1.c). Deze waterloop stroomt iets minder dan een kilometer ten oosten van het projectgebied. Het projectgebied heeft een absolute hoogteligging tussen 30 en 36 m TAW (Kaart 2.1.d). De zuidwestelijke uithoek, de grote parking, is het hoogst gelegen. Van hieruit is er een algemene helling naar het noordoosten, naar de Herkvallei toe. Er zijn geen grote hoogteverschillen binnen het projectgebied. De grote vijver wordt weergegeven als een witte vlek op de kaarten: hiervoor is geen informatie beschikbaar in het digitale hoogtemodel. De 2 groene zones op kaart 2.1.d geven de laagste delen van het studiegebied aan. Het gaat hier om de dalhoofden van enkele kleine zijlopen van de Herk. Deze hebben geen naam en zijn niet opgenomen in de Vlaamse Hydrografische Atlas (VHA). Ter hoogte van het meest zuidelijke dalhoofd, zijn er 2 rechtlijnige steilrandjes, met een hoogteverschil van ongeveer 1m. Mogelijks is deze zone extra verlaagd door uitgraving in functie van steenbakkerij-activiteit (vermoeden Paul Vangeel) . Reeds op de historische kaart van 1880 is een ovaal-vormig lagere zone aangegeven op deze plaats (Kaart2.2.d). Ten oosten van de beukendreef in de Harlaz zijn er enkele rechthoekige zones met een oppervlakte van ca. 10m², die ruim een halve meter lager gelegen zijn. Het zijn tankgaten die de Duitse tanks in WOII moesten beschermen tegen vijandelijk vuur. Op het raakpunt van de beukendreef en de taxusdreef is een heuveltje gelegen, waarvan de ontstaanreden niet gekend is. Het oorspronkelijke reliëf van het Olmenhof is vermoedelijk verstoord door de (her)aanleg van het park. Uit het bodemprofiel blijkt immers dat de bovenste laag (30-45 cm) verstoord is. Mogelijks gaat het om aangevoerde grond.

2 .1 .4

HYDROGRAFIE Het projectgebied behoort tot het stroomgebied van de Herk. De Herk stroomt ongeveer 700 m ten oosten van het projectgebied. Ten zuidoosten van het projectgebied ligt De Bleukveldbeek, die naar de Herk stroomt. Het projectgebied watert echter af naar een naar een meer noordelijke zijloop van de Herk – niet opgenomen in VHA – en naar de riolering. De grote vijver vormt een wateroppervlak met een oppervlakte van ca. 64 are (Kaart 2.1.e). Aan de noordoostelijke grens is de vijver ca 120 cm diep. Een voorloper van deze vijver bestond reeds in de 18de eeuw (Kaart 2.2.a). Nadien werd de vijver in verschillende fasen uitgebreid tot de huidige afmetingen. De vijver heeft steile oevers. De vijver wordt verhuurd aan de visclub. In de oevers werden visstoepen aangelegd in grasdoorgroeitegels, voor de vissers. De oevervegetatie wordt kort gehouden (idem als beheer omliggend gazon). De vijver is vermoedelijk gelegen op een ondoordringbaar kleipakket. In de zomer daalt het waterpeil in beperkte mate door verdamping. Om een constant peil te houden (o.a. voor de vissers) wordt er grondwater opgepompt (zie verder). Er is een overloop voorzien naar de Graaf. Bij hevige neerslag loopt er dus water van de vijver over naar de Graaf. Er is ook een noodoverlaat, langswaar het water naar de riolering langs de Sint-Truidersteenweg kan vloeien. De Graaf is een brede, stilstaande tot traagstromende gracht die de noordwestelijke grens van het projectgebied vormt (Kaart 2.1.e). Deze werd gegraven bij de aanleg van het park. De graaf wordt gevoed door de grote vijver, regenwater, maar ook door riolering van het stadhuis en enkele nabijgelegen woningen. Aan de noordelijke ingang van het park stroomt het water van de Graaf naar de riolering. Ten zuidwesten van de grote vijver is er nog een klein vijvertje (1,3 are). Deze heeft een meer natuurlijke oeverbegroeiing, met Zwarte els, Riet, Grote egelskop en Watermunt. In de Harlaz is er een opvallende hogere dichtheid aan grachten in het oosten, ter hoogte van bosbestand 14 (Kaart 2.1.e). Op basis van het reliëf lijkt dit het dalhoofd van een zijloop van de Herk. Het is dus mogelijk dat het hier om een brongebied gaat, dat door middel van een grachtenstelsel werd drooggelegd.


EINDRAPPORT

11

2 .1 .5

HYDROLOGIE

2.1.5.1

GRONDWATERONDERZOEK 2001

18/04/2008

De gemeente Herk-de-Stad heeft in 2001 het grondwater gepeild in 9 peilbuizen. De peilbuizen zijn verloren gegaan. De exacte locatie ervan is niet gekend, maar op aangeven van de terreinbeheerder (Roland Driesmans) die destijds de opmetingen uitvoerde is een inschatting gemaakt van de voormalige locatie van de peilbuizen (Kaart 2.1.e). Onderstaande tabel geeft de resultaten van de metingen. Het gaat om de diepte onder maaiveld (en dus niet onder top peilbuis). Er zijn geen verdere gegevens beschikbaar over de diepte van de peilbuizen of de betekenis van de waarden. Tabel 2.1.5.a: Resultaten van de peilmetingen in 2001 datum meting 16/02/2001 22/02/2001 01/03/2001 08/03/2001 15/03/2001 28/03/2001 05/04/2001 20/04/2001 02/05/2001

peilbuis 1 60 57 70 68 54 57 60 65 50

2 33 33 40 40 33 35 38 40 35

3 65 60 62 58 50 55 50 55 50

4 28 30 30 28 28 28 30 35 30

5 0 0 10 10 0 0 0 0 10

6 17 25 18 20 20 20 25 20 15

7 19 15 30 23 20 20 20 25 15

8 25 20 33 25 15 15 18 20 15

9 35 27 23 30 0 0 10 15 10

Opvallend is dat de grondwaterstand zeer ondiep is, vooral ter hoogte van de meest oostelijk (laagst gelegen) peilbuizen. Ter hoogte van peilbuis 5 zou het grondwater zelfs het hele voorjaar ongeveer gelijk met maaiveld staan. 2.1.5.2

GRONDWATERONDERZOEK AEOLUS Er werd beslist een aantal nieuwe peilbuizen te plaatsen om het grondwater op te volgen, omwille van volgende redenen:

Beperkingen/onzekerheden van de meetreeks van 2001: korte periode (slechts 3 maanden), geen gegevens over plaatsing en metingen; geen interpretatie; Verbazend ondiepe grondwaterstand: vermoed werd dat het peil van de stuwwatertafel werd gemeten en niet het freatische grondwater;

In het kader van deze opdracht is er budgettaire ruimte voor het plaatsen van 5 peilbuizen. Er werd gekozen voor een klein meetraai, noord-zuid gericht, in de laagste zone van het gazongedeelte, ongeveer ter hoogte van peilbuizen 7, 8 en 9 (Kaart 2.1.e). De top van de peilbuizen werd ongeveer gelijk met maaiveld afgezet en overdekt met een straatpot, om de kans op beschadiging (maaibeheer, vandalisme, Rock Herk) te beperken. Nabij de vijver werd een peilbuiskoppel geplaatst, in functie van detectie van een stuwwatertafel. Hiertoe wordt een eerste peilbuis (PP1a) geplaatst met een relatief diepe filter (1.5 – 2 m), waardoor het freatisch grondwater kan gemeten worden, en een tweede peilbuis (PP1b) met een ondiepe filter (0.2 – 0.6 m) waarmee het peil van een eventuele stuwwatertafel boven een minder doorlaatbare laag kan gemeten worden (Tabel 2.1.5.b). Tabel 2.1.5.b: Peilbuisgegevens Peilbuis

X-coord

Y-coord

PP1a PP1b PP2 PP3 PP4

206183 206185 206188 206135 206183

180882 180905 180928 180950 180882


Peilbuishoogte (mTAW) 31,67 31,68 31,995 32,05 32,07

Maaiveldhoogte (mTAW) 31,67 31,68 32,03 32,08 32,13

hoogte boven maaiveld (m) 0,00 0,00 -0,035 -0,03 -0,06

Diepte filter Max. diepte (m onder kleistop (m) maaiveld) 1,5 - 2,5 0,8 0,2 - 0,6 0,2 1,8 - 2,8 0,7 1,6 - 2,6 0,7 2,0 - 3,0 0,7

Afstand tot vijver (m) 15 15 35 60 95

EINDRAPPORT

12

18/04/2008

De laatste peilbuis (PP4) werd geplaatst net ten oosten van de nog resterende treurbeuken, in functie van remediëring voor deze bomen. Bij de plaatsing van de peilbuizen, op 23 oktober 2006, werd de diepte van de grondwatertafel ingeschat. Ter hoogte van de 4 relatief diepe peilbuizen bevond de grondwatertafel zich op dat ogenblik op ongeveer 150 cm onder maaiveld. Ter hoogte van peilbuiskoppel 1 werd niet alleen een freatische grondwatertafel vastgesteld op 150 cm maar was er ook een opvallend natte zone tussen 50 en 60 cm, net boven een kleiige laag. Dit is vermoedelijk de zone met het stuwwater. De stuwwatertafel is een regenwaterlens die gescheiden is van de diepere freatische watertafel door een minder doorlatende laag. Uit de bodembeschrijvingen (bijlage 1: plaatsing peilbuizen; Figuur 2.1.5.c) blijkt dat op meerdere plaatsen een relatief compacte zandleemlaag boven meer zandige materialen ligt. De stuwwater- of hangwatertafel ontstaat vermoedelijk op de (Holocene?) compactere leemlaag terwijl het freatisch grondwater zich in de (Pleistocene?) meer zandige materialen bevindt, op de Formatie van Boom. Op de bodemkaart is aangegeven dat de Harlaz wordt gekenmerkt door stuwwatergronden (drainageklasse h). Voor het Olmenhof levert de bodemkaart hierover helaas geen informatie (‘vergraven terrein’), maar op basis van het ruimtelijk patroon van de stuwwatergronden is het waarschijnlijk dat deze ook in het Olmenhof voorkomen. Gronden met stuwwater zijn doorgaans zeer nat in de winter en (zeer) droog in de zomer omwille van de sterk schommelende grondwatertafel. Na intense regenbuien kan echter ook in de zomer een zeer natte toestand ontstaan (met plasvorming) door een tijdelijke stuwwatertafel. Dit is het geval in het Olmenhof waar meermaals per zomer plasvorming op het centrale grasveld optreedt. De eerste peilmeting werd uitgevoerd op 7 november 2006, nadat een periode van 2 weken werd gerespecteerd om het grondwater in de peilbuis tot een evenwichtniveau te laten komen. Van november 2006 tot juli 2007 werden 14 meetcampagnes uitgevoerd (Tabel 2.1.5.c). Tabel 2.1.5.c: Resultaten van de peilmetingen: diepte onder maaiveld (in cm) Plaatsing Peilbuis peilbuizen 1 23/okt 7/11/06 PP1a 150 129 PP1b 55 Droog* PP2 150 161,5 PP3 150 169 PP4 150 144

Peilbuis PP1a PP1b PP2 PP3 PP4

Peilmeting 2 3 4 5 6 7 20/11/06 27/11/2006 5/12/2006 4/01/2007 30/01/2007 21/02/2007 36 53 31 18,5 30 29 3 15 6 8 15 15 51,5 63,5 43,5 26 37,5 34,5 60 69 30 26 32 31 -4** 11 -4** 11 1 -2

Peilmeting 8 9 10 11 12 13 14 21/03/2007 4/04/2007 20/04/2007 3/05/2007 14/05/2007 4/06/2007 10/07/2007 11 38 80 91 101 111 98 14 47 50 Droog* Droog* Droog* 32 31,5 71,5 94,5 111,5 128,5 132,5 127,5 31 61 72 108 121 131 126 26 7 47 76 89 30 6

* peilbuis stond droog Î minstens 54 cm

De evolutie van de grondwaterstand in de tijd wordt weergegeven in Figuur 2.1.5.a.


EINDRAPPORT

13

PP1a

PP1b

PP2

18/04/2008

PP3

PP4

-20

diepte onder maaiveld (m)

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1/11/2006 2/12/2006 2/01/2007 2/02/2007 5/03/2007 5/04/2007 6/05/2007 6/06/2007 7/07/2007

Figuur 2.1.5.a: Evolutie van de grondwaterstand in het Olmenhof (locatie peilbuizen: zie Kaart 2.1.e) Peilbuizen PP1a, PP2 en PP3 kennen een gelijkaardig verloop en zijn representatief voor het freatisch grondwater in dit deel van het Olmenhof. Doordat de nazomer en de vroege herfst zeer droog waren is het freatisch grondwaterpeil tot de eerste helft van november zeer laag gebleven. De peilen van eind oktober (plaatsing peilbuizen) en 7 november geven de typische lage peilen die normaal op het einde van de zomer optreden. Bij de boringen werd vastgesteld dat de oxidoreductiehorizont zich op 2 tot 2.5 m bevindt. Dit geeft aan dat het grondwater soms toch lager staat dan 2 m zodat er oxidatie optreedt. Deze bodemkenmerken geven de situatie weer van de bodemcondities in de voorbije decennia. Hieruit kunnen we alleszins besluiten dat er geen sterke opwaartse grondwatervoeding (kwel) is, hetgeen logisch is gezien de aanwezigheid van de Boomse klei. In november was er een opvallend sterke stijging van het grondwater: ongeveer 1 m op slechts 2 weken tijd. Ook hier vormt de aanwezigheid van de Boomse klei de verklaring. Doordat deze zeer weinig doorlatend is, kan het grondwater niet verder doorsijpelen. Een grote hoeveelheid neerslag kan dan op korte tijd resulteren in een sterke stijging van het grondwater. In de winterperiode (november-eind maart) houdt het freatisch grondwater een relatief constant peil, op ca. 30-40 cm onder maaiveld. In het voorjaar treedt er steeds een daling van het grondwaterpeil op door de afgenomen neerslaghoeveelheid en de toename van de evapotranspiratie. In 2007 werd deze daling versterkt doordat de maand april uitzonderlijk droog was (35 opeenvolgende dagen zonder neerslag). Deze abnormaal sterke daling verklaart ook de lichte stijging van het grondwaterpeil in de maanden nadien. Voor deze 3 peilbuizen die representatief zijn voor het freatisch grondwater werd ook het grondwaterpeil ruimtelijk weergegeven in relatie tot het waterpeil van de vijver (Figuur 2.1.5.b). Het waterpeil van de vijver werd altimetrisch ingemeten bij de plaatsing van de peilbuizen (23 oktober 2006). Het peil van de vijver wordt als constant beschouwd (zie hoger). Doordat geen volledig jaar werd gemeten, kan er niet gewerkt worden met de klassieke parameters: gemiddelde, maximale en minimale grondwaterstand. Ter vervanging voor het ruimtelijk beeld werden 3 momentopnamen gekozen die representatief zijn voor respectievelijk najaar, winter en lente. De voornaamste conclusie die we kunnen trekken uit Figuur 2.1.5.b is dat het grondwaterpeil in het Olmenhof los staat van het waterpeil van de vijver. Immers, indien er water van de vijver naar de omgeving zou stromen en op die manier de waargenomen natte toestand zou veroorzaken, dan zou het grondwaterpeil beduidend hoger moeten staan nabij de vijver (peilbuis PP1a) en dit is niet het geval. De vijver moet dus gezien worden als een afgescheiden hydrologisch systeem dat nauwelijks of geen invloed heeft op het grondwaterpeil van het Olmenhof.


EINDRAPPORT

14

18/04/2008

33

Absolute hoogte (m TAW)

maaiveld

najaar (7nov06)

w inter (30jan07)

lente (3mei07) PP3

PP2

PP1a 32

31

30 0

10

20

30

40

50

60

70

Afstand tot vijver (m)

Figuur 2.1.5.b: Ruimtelijk patroon van het grondwater en vijverpeil, op 3 tijdstippen Het waterpeil in peilbuis PP1b staat doorgaans duidelijk hoger dan het peil in de andere peilbuizen, ook dat van PP1a. Dit toont aan dat er een stuwwatertafel is. Dit is het duidelijkst waarneembaar na een regenperiode, zoals in november 2006 en juni-juli 2007 (Figuur 2.1.5.a). Voor de regenperiode staat het grondwater laag (>1m) en is er geen stuwwatertafel (peilbuis PP1b droog). Tijdens de regenperiode voedt de neerslag enerzijds het grondwater (stijging GWT) maar ontstaat er ook opnieuw een stuwwatertafel (peilbuis PP1b). Voor de interpretatie van peilbuis PP4 is enige toelichting noodzakelijk. Deze peilbuis werd geplaats net ten westen van de treurbeuken, een zone die zeer nat blijkt te zijn. Doordat de top van de peilbuis zich 6 cm onder maaiveld bevond (om beschadiging te vermijden: afwerking met straatpot), liep deze peilbuis vol met water in natte periodes. Er stond meermaals een plas op deze locatie. Hierdoor werd niet het freatische grondwater gemeten maar wel het stuwwaterpeil. In januari 2007 werd een stuk peilbuis bovenop de bestaande peilbuis geplaatst om het vollopen te vermijden en het fratische grondwater te kunnen meten. Dit bijzetstuk was bij de daaropvolgende meting echter opnieuw verdwenen (weggemaaid?) zodat deze buis opnieuw volliep in neerslagperiodes. De peilen van 7 november 2006, 3 en 14 mei 2007 zijn vermoedelijk de enige die het freatisch grondwaterpeil weergeven. De overige peilen geven het stuwwaterpeil weer, dat meermaals boven maaiveld staat. Conclusies De temporeel natte bodemcondities, die zowel in de zomer als de winter voorkomen, zijn te wijten aan stuwwater. Doordat er een relatief ondoorlatende laag aanwezig is op geringe diepte, blijft het regenwater oppervlakkig staan na grote neerslagevenementen. De freatische grondwatertafel is enkele decimeters (winter) tot meer dan een meter (zomer) dieper gelegen. Figuur 2.1.5.c geeft een schematische weergave. In tegenstelling tot wat vroeger werd aangenomen, is er dus geen relatie tussen de natte bodemcondities en het waterpeil van de vijver. Deze vaststelling is belangrijk in functie van remediëring van de natte standplaatscondities voor de bijzondere bomen in het park.


EINDRAPPORT

15

18/04/2008

Figuur 2.1.5.c: Schematische weergave van de stuwwaterstand en freatische grondwaterstand 2.1.5.3

GRONDWATERONTTREKKING Tussen het stadhuis en de grote vijver is een grondwaterput gelegen. Deze wordt gebruikt om het peil van de grote vijver constant te houden. Zoniet daalt het peil van deze vijver in de zomer door verdamping. De opgepompte debieten zijn niet gekend. De verantwoordelijken van de visclub ‘De misttrekkers’ beheren de pomp, maar er staat geen teller op. In de milieuvergunning (www.dov.vlaanderen.be) is wel het maximaal volume vastgelegd: 80 m³ per dag en 6000 m³ per jaar. De vergunning is verleend voor de periode van april 1993 tot april 2013.


EINDRAPPORT

16

18/04/2008

2.2 CULTUURHISTORIE Onderstaande bespreking is gebaseerd op verschillende tekstuele bronnen (zie bronvermelding) en volgende historische kaarten:

Ferrariskaart (ca. 1775): Kaart 2.2.a: Primitief kadaster (1828): Kaart 2.2.b Bonniverskaart (ca. 1840): Kaart 2.2.c Vandermaelen (ca. 1850): niet opgenomen Dépôt de la guerre (1878): Kaart 2.2.d Institut Carthografique Militaire (1908) : Kaart 2.2.e Institut Geografique Militaire (1933; uitgave 1951) : niet opgenomen Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut (1957-1958): Kaart 2.2.f Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut (1971): Kaart 2.2.g Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut (1990): Kaart 1.a Topografische kaart Nationaal Geografisch Instituut (2002): Kaart 1.b Recente middenschalige orthofoto’s (2003): Kaart 1.e

Er wordt reeds melding gemaakt van de Graaf (gracht aan de westzijde van het domein) ca. 1612 : “De eigenaar van het park, Willebrord Hermans, geboren 1590, verkocht een streep grond langs de Pikkeleerstraat. Er werd op die streep een diepe gracht gegraven en de grond werd gebruikt om de straat aan te vullen. Als vergoeding verkreeg Hermans het recht om boomen te planten op den buitenkant van de gracht” (boek van de gemeentelijke rechtbank 1612; met dank aan de Werkgroep Olmenhof Harlaz voor deze informatie). De Ferrariskaart (ca. 1775) is de oudste grootschalige beschikbare kaart die informatie geeft over het toenmalige bodemgebruik in het projectgebied. Een groot deel van het Olmenhof was destijds ingenomen door 2 aaneensluitende boomgaarden. Ook ten noorden en ten zuiden van het gebied waren er toen boomgaarden aanwezig. De Pikkeleerstraat, Pierpontstraat en Houwijkerstraat waren reeds aanwezig. Ter hoogte van het huidige stadhuis was al een huis ingetekend. Dit was vermoedelijk eigendom van Jacob Hermans (Hiemeleers, 1954). Ter hoogte van de huidige Graaf zijn 2 smalle langwerpige vijvers aangegeven. Ook ter hoogte van de huidige grote vijver was er al een kleine vijver, aansluitend bij het huis. In het zuidelijk deel van de Harlaz, is een moerassige weide aangegeven, omrand door bomen/bos. Een weiland is er ook nog in het noordwesten van de Harlaz. De rest van het projectgebied was op het einde van de 18de eeuw ingenomen door akkers. Omstreeks 1813 werd een herenhuis gebouwd door Jan Godgaaf Hermans (1772-1856). In 1813 erfde hij de grond en het huis (of de aanzet ervan) van zijn overleden broer Jacob. Omstreeks 1840 was het herenhuis vermoedelijk voltooid, aangezien Jan Hermans in dat jaar schreef dat zijn huis bedekt was met schaliën en dat een fontein werd aangelegd (Hiemeleers, 1954). Jan Godgaaf Hermans was ook de grondlegger van het park en de eerste boomkwekerij in Herk-de-Stad. Hij was een zeer bekwaam boomkweker (ook landbouwer en gemeenteontvanger) en plantte op zijn goed vele merkwaardige bomen. De vandaag nog overgebleven Moeraseik ten noorden van het stadhuis (nr. 124-1 in boominventaris; zie verder) werd geplant in 1812. Dit is vermoedelijk de oudste boom van het park. Op het primitief kadaster door Vandevelde (1828) staat een omhaagde boomgaard ingetekend (perceel 76), ten noorden uitlopend op een omwald landschappelijk gedeelte, genoteerd als lustbos/lusttuin/lustgrond (De Maegd e.a., 2003). In de eerste helft van de 19de eeuw werd deze boomgaard vermoedelijk omgevormd tot ‘lusthof’, waarbij de grondslag van het huidige landschapspark werd gelegd. Jan Hermans noemde het geheel (herenhuis - boomgaard - lusthof) de ‘Eendracht’. Ten oosten van het huidige gemeentehuis stonden op het primitief kadaster 2 rechthoekige vijvers ingetekend. De Graaf bestond toen reeds en liep toen zelfs nog wat verder door naar het zuiden. Ten noorden van de meest oostelijke vijver


EINDRAPPORT

17

18/04/2008

(perceel 70) bevond zich een zeer kleine boomkwekerij (perceel 74). Dergelijke kleinschalige kwekerijen komen meermaals in parken voor t.b.v. de voorziening in het plantmateriaal voor het eigen park (Hubert Bats, med.). De meeste percelen waren begrensd door lineaire landschapselementen, waarschijnlijk hagen. In 1832 belooft Jan Hermans het vruchtgebruik van de kwekerij tussen de Pikkeleerstraat, Kleine Hoolstraat en StTruidersteenweg (net ten noorden van het Olmenhof) aan zijn nicht Eugenie, ter gelegenheid van haar huwelijk met August Van Hove. Dit gebied wordt vanaf dan het Bruidstuk genoemd en zal een belangrijk deel van de boomkwekerij uitmaken. Uitgezonderd de boomgaard geven de Bonniverskaart en de Vandermaelenkaart een gelijkaardig beeld: het volledige projectgebied bestand uit akkers en weilanden. Er was hoogstwaarschijnlijk wel een soort park (‘lustbos’-‘lusthof’) aanwezig in het Olmenhof, maar dit werd niet weergegeven op de Bonnivers- en Vandermaelenkaart. Opvallend is de toename van het areaal weiland in de eerste helft van de 19de eeuw. Noch op de Bonniverskaart, noch op de Vandermaelenkaart is er nog bos ingetekend voor de Harlaz. De Sint-Truidersteenweg werd in 1843 aangelegd dwars door het projectgebied (Hiemeleers, 1954). Deze is nog niet ingetekend op de Bonniverskaart (ca. 1840), maar wel op de Vandermaelenkaart (ca. 1850). Bij zijn dood in 1856 schonk Jan Hermans zijn eigendom aan zijn achternicht Adèle van den Hove, die later huwde met de Heer Francois de Pierpont. Zo kwam de ganse erfenis in het bezit van de familie de Pierpont, die vanaf 1872 op het domein woont en de boomkwekerij komt leiden. Het vruchtgebruik van een aantal gronden schonk Hermans o.a. aan zijn hovernier Felix Gevers (Hiemeleers, 1954). Deze man heeft waarschijnlijk de kwekerij beheerd na de dood van Hermans. Nadien, vermoedelijk in de jaren 1860, werd hij in die functie opgevolgd door Carolus Antonius Tips. Nakomelingen van Gevers en Tips startten in de tweede helft van de 19de eeuw elk een eigen kwekerij op en hebben tot op vandaag nog boomkwekerijen in Herk-de-Stad. Op de kaart van 1878 is het huidige Sprookjesbos als een wateroppervlak ingetekend. Dit moet geïnterpreteerd worden als ‘lustbos’ met waterpartijen, zoals in de huidige toestand. Het huidige patroon van de Graaf en de aftakking treffen we immers ook al aan op het primitief kadaster (1828) en op de kaart van 1908. De rest van het noordelijke deel van het Olmenhof is op de kaart van 1878 ingetekend als grasland met bomen. In 1908 waren er drie dreven die vanuit het kasteel naar de Sint-Truidersteenweg vertrokken. Op beide kaarten is een langwerpige oost-west gerichte vijver getekend ten oosten van het kasteel. De oppervlakte ervan was beduidend kleiner dan de huidige vijver. Er zijn 3 afzonderlijke gebouwen ingetekend op de kaart van 1978. Een uitbreiding van de gebouwen wordt gekadastreerd in 1908 (De Maegd, 2003) In 1878 was het zuidelijke deel van het Olmenhof nog volledig grasland. In 1908 werd het deel ten zuiden van de grote vijver als boomgaard ingetekend. Her noordelijk deel van de Harlaz staat op de kaart van 1908 voor het eerst als boomkwekerij ingetekend. De huidige taxusfreef en lorkendreef zijn al als lijnen te herkennen. Ook in het zuidelijk deel van de Harlaz waren er in 1908 boomkwekerij-percelen, evenals in het bruidstuk (ten noorden van de Kleine Hoolstraat, buiten het projectgebied). Het centraal oostelijk deel van de Harlaz (bosbestanden 12-14) is op beide kaarten (1878 en 1908) als bos weergegeven. Op de kaart van 1933 zien we volgende nieuwe elementen:


De Graaf staat voor het eerst ingetekend tussen kasteel en sprookjesbos Kronkelig patroon van paden in noordelijk Olmenhof dat tot recent stand hield: het kerkwegje is vandaag verdwenen Uitbreiding bos in Harlaz

EINDRAPPORT

18

18/04/2008

In de Wereldoorlogen werd het gebied gebruikt door de Duitsers. De tankgaten in het oosten van de Harlaz zijn hier getuige van (WOII). Aan het heuveltje werden tijdens WOI 2 Duitse soldaten gefusilleerd (Johan Vangeel, mondelinge mededeling). Voor de interpretatie van de topografische kaart van 1957-1958 en die van 1971 is het belangrijk een onderscheid te maken tussen volgende legende-elementen:

Lichtgroen gearceerd vlak met dambordpatroon van punten: ‘Boomkwekerij of rijshout’: in 1957-1958 op 4 plaatsen: zuiden van Olmenhof, zuiden van Harlaz (bosbestand 17), centraal-westelijk deel van Harlaz bosbestanden 4 en 5); noordoostelijk deel Harlaz (bosbestanden 7 en 11); in 1971 alleen nog in bosbestand 7 (Harlaz); Lichtgroen gearceerd vlak met dambordpatroon van kleine cirkels: ‘boomgaard’: zowel in 1957-1958 als in 1971 1 blok in de Harlaz (huidige voetbalveld); Groen vlak met punten en grotere cirkels: ‘Hoogstammig loofhout en kreupelhout’: groeiende oppervlakte; Een sterretje (1957-1958) of hoedje (1971) wijst op naaldhout: verspreid in noordelijk deel van Harlaz;

Globaal treedt er tussen 1957-1958 en 1971 een verbossing van de Harlaz op, waarbij het landschap meer gesloten werd. In 1964 overleed Mej. Angèle de Pierpont en werd het domein gehuurd door de parochie Herk-de-Stad. Toen kreeg het de naam Olmenhof. Oude landgebruiksvormen zoals de bindwilguitbating en boomkwekerij verdwenen. Deze percelen verbosten door afwezigheid van beheer. Ook was er een duidelijke uitbreiding van de vijver tussen 1957-1958 en 1971. In 1957-1958 staat de boskant langs de Pikkeleerstraat voor het eerst op kaart. Ook de ‘Mammoetdreef’ staat voor het eerst als lijn op kaart. In de jaren 1950-1960 werden er plannen geopperd om de Harlaz te verkavelen. Ook was er ooit sprake van oprichting van bedrijfsgebouwen van Philips. In 1971 werd het ganse domein aangekocht door de stad. Hierdoor werd het gevrijwaard van verkaveling of inrichting als bedrijventerrein. Het kasteel en het koetshuis werden gerenoveerd in 1977. Het kasteel werd nadien in gebruik genomen als stadhuis. In de jaren ’70-’80 werd de vijver nogmaals vergroot en werd de laatste boomgaard in de Harlaz omgezet tot voetbalterrein. Naamgeving van het gebied Het beschermde landschap is genoemd naar de familie ‘De Pierpont’, die eigenaar waren van het gebied van in de tweede helft van de 19de eeuw (vermoedelijk 1860, ten laatste in 1872) tot in 1964. Ze waren dus gedurende ongeveer een eeuw eigenaar en beheerder van het gebied en waren de laatste privé-eigenaars van het domein. De familie ‘Hermans’ waren de oprichters en inrichters van het gebied. Zij waren eveneens de grondleggers van de boomkwekerij-traditie. Jan Godgaaf Hermans noemde het geheel van zijn herenhuis en lusthof ‘De Eendracht’ of ‘Concordia’. Op het Primitief kadaster van R. Vandevelde (1828) wordt de site ‘De Bleuk’ genoemd. Het ‘Olmenhof’ is genoemd naar de dubbele kring treurbeuken, waarvan gedacht werd dat het Olmen waren (mond. mededeling Patrick Gevers). De Harlaz vinden we in oudere geschriften terug als ‘Het Herlas’


EINDRAPPORT

19

18/04/2008

2.3 LANDSCHAP 2 .3 .1

TRADITIONELE LANDSCHAPPEN De indeling van de traditionele landschappen van Vlaanderen in 1985 was een eerste poging om de regionale verscheidenheid van de historisch gegroeide cultuurlandschappen op kaart te zetten in een situatie vóór de ‘grote veranderingen’. De indeling steunt zowel op fysische en natuurlijke kenmerken zoals reliëf en bodemgesteldheid, als op cultuurlandschappelijke kenmerken zoals bewoningsvormen, landgebruik, percelering en landschapstype. Het traditionele landschap geeft een goede weergave van de eeuwenlange intense interactie mens-natuur-reliëf-bodemhydrografie. De traditionele landschappen werden later opgenomen in de Landschapsatlas (zie volgende paragraaf). Het projectgebied is gelegen in ‘Vochtig Haspengouw’ (code 610000). Dit traditioneel landschap wordt als volgt omschreven: Visueel-landschappelijke kenmerken, begrenzing en versnippering van de Open Ruimte Structuurdragende matrix

golvend heuvelland versneden door asymmetrische valleien en soms brede vlakte; boomgaarden

Zichtbare open ruimten

plaatselijk gerichte vergezichten begrensd door topografie of (boomgaard)vegetatie; open ruimte van kleine tot matige omvang begrensd door vegetatie (boomgaarden) of bebouwing.

Impact bebouwing

kleine dorpen op hoogtesites evenals geïsoleerde grote hoeven zijn structuurbepalend in de Open Ruimte; lintbebouwing is storend en plaatselijk ruimtebegrenzend.

Betekenis kleine landschapselementen

puntvormige elementen (soms met monumentwaarde) als blikvangers; lineair groen als versterking van topografie (valleien en taluds).

Wenselijkheden mbt de Vlaamse Landschappen Structurele hoofdkenmerken

golvend landschap met parallele versnijding door asymmetrische valleien; begrensd door de vallei van de Demer in het noorden en de Gete in het westen; zandleemgronden overwegen

Identiteitsbepalende elementen

asymmetrische valleien; afwisselend open en gesloten zichten; lineaire bewoning op interfluvia en kleine hoopdorpen; boomgaarden domineren

Erfgoedwaarde


dorpen en grote (kasteel)hoeven met eigen bouwstijl;

EINDRAPPORT

20

18/04/2008

talrijke archeologische sites

Autonome ontwikkeling en problemen

forenzenwoonzone stadsgewest; Hasselt

Wenselijkheden voor toekomstige ontwikkeling

2 .3 .2

vrijwaren en beheer archeologisch en cultuurhistorisch patrimonium; beperken lintbebouwing en controle op aangepaste architectuur; vrijwaren van het aparte landschap van de valleien als structurerend element; groenconnectiviteit verbeteren.

LANDSCHAPSATLAS De Landschapsatlas geeft een overzicht van historisch waardevolle elementen in het landschap. Deze atlas is waardevol als inventaris en bestaat uit een cartografisch gedeelte en een beschrijving van de elementen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen puntrelicten, lijnrelicten, ankerplaatsen en relictzones. Relictzones zijn gebieden met een grote dichtheid aan punt- of lijnrelicten, zichten en ankerplaatsen en zones waarin de verbondenheid tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de landschappelijke waardering. Het noordelijke deel van het projectgebied maakt deel uit van de Relictzone Donk (R70059). In de landschapsatlas zijn volgende gegevens opgenomen voor deze relictzone Herkenbaarheid: groot Samenhang: middelmatig Gaafheid: groot Wetenschappelijke waarde: Geomorfologische waarde: Donk, licht verheven in de Demervallei. Oude loop van de Melsterbeek of Gete (Gete reeds rechtgetrokken op Ferrariskaart) Landwijkbroek; - biologisch waardevolle zone ten zuiden van het Schulensmeer (Vroente). Historische waarde: Acheologisch zeer interessant gebied: Steentijdvondsten en Karolingische vondsten te Donk; Middeleeuwse motte; - Meerdere steentijdvondsten; Quasi het volledige stratenpatroon van de relictzone gaat terug op de Ferrariskaart. Cultuurhistorisch waardevolle sites : - Kasteel van Halbeek (XIXde eeuw) met parken en archeologica; Donk, gehucht met Classicistische O.L.V.-kerk. - Herk-De-Stad : wegenconfiguraite zeer herkenbaar op Ferrariskaart, markt met meerdere beschermde monumenten, Kasteel Olmenhof met park, plaggenbodems ten noorden van de kern Verstoring: Een oude ruilverkaveling verschraalde het landbouwgebied ten zuiden van Donk. Ten oosten van het projectgebied (< 1 km) ligt relictzone ‘Benedenloop van de Herk en bos van Steenvoort’ (R70060):

Herkenbaarheid: 3 Samenhang: 3 Gaafheid: 3

Wetenschappelijke waarde: Waardevolle bossen met rijke voorjaarsflora. Historische waarde: Meerdere Steentijdsites. Landschapsecologisch en cultuurhistorisch rijk gebied met historische percelering en relicten van een uitgestrekt bos. Een tiental oude bosjes (Herkenrodebos, Zusterkloosterbos, Sterrebos, Bunders) zijn restanten van een uitgestrekt Ferrarisbos (Bois De Steeewoordt en Bois de l' Abb. De Herkenrode) dat in de loop der tijden versnipperde. Deze relictbosjes hebben een rijke voorjaarsflora. Tussen deze bossen zijn uitgestrekte blokken met historisch stabiele perceelsstructuur gelegen, vooral tussen Steevoort en Kermt. Grote concentratie


EINDRAPPORT

21

18/04/2008

verspreid bouwkundig erfgoed, vooral historische hoeven. Haast alle thans voorkomende hoeven zijn terug te vinden op de Ferrariskaart. Zowel Kermt als Steevoort zijn nog rijk aan vakwerkbouw. Stevoort is als kerndorp cultuurhistorisch rijk met : - St. Martinuskerk met ijzerzandsteentoren en pastorie uit de XVIII eeuw; - Kasteel van Steevoort, in rococo-stijl verbouwd in 1769, voormalige versterkte moerasburcht (minstens 14 e eeuw); - restant van het Sterrebos, voormalig jachtterein van de Steevoortse Heren (vanf 1961 grotendeels verkaveld); - 18e en 19e eeuwse boerderijen : Scholteshof, Hoeve Vuileplas, Hoeve Hompelepomp, Busselkenswinning, ... ; - watermolens op de Herk : Dorpsmolen (olieslagmolen) en Elsartmolen (19e eeuws molenhuis); - Cannaertshof, Loons leen uit 1332, herbouwd in Maaslandse Renaissance. Esthetische waarde: Omwille van de oude loofbosjes, bomenrijen en hoeven visueel bijzonder aantrekkelijk gebied. Beleidswenselijkheden: Behoud van de landschappelijke identiteit van dit gebied. Afremmen intensieve landbouw. Tegengaan versnippering door infrastructuur. Bescherming van bouwkundig erfgoed (in het bijzonder vakwerkbouw). Ankerplaatsen zijn complexen van gevarieerde erfgoedelementen die een geheel vormen. Dit geheel kan ideaal typische kenmerken vertonen omwille van de gaafheid of representativiteit, of kan ruimtelijk een plaats innemen die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving. Algemeen zijn dit de meest waardevolle plaatsen in het landschap. Binnen een straal van 3 km rond het projectgebied is geen ankerplaats gelegen. De punten lijnrelicten werden voor de traditionele landschappen in kaart gebracht op basis van een vergelijking tussen oude kaartdocumenten en recentere orthofoto’s. De Herk is het meest nabijgelegen lijnrelict, ongeveer 700 m ten oosten van het projectgebied. Het Olmenhof is opgenomen als puntrelict (P70325). Er is geen verdere informatie over dit puntrelict in de Landschapsatlas opgenomen.

2 .3 .3

LANDSCHAPSCOMPOSIETKAART Onderstaande figuur toont de Landschapscomposietkaart voor het studiegebied en de omgeving . Deze kaart van de provincie Limburg werd opgemaakt om een beeld te geven van visueel waarneembare elementen met een cultuurhistorische waarde. De Landschapscomposietkaart geeft meer informatie dan de Landschapsatlas door een gedetailleerder schaalniveau en een visuele verklaring van afgebakende componenten. Alle relicten (met een oppervlakte van minstens tien hectare) beantwoorden aan een kwaliteitsniveau , gebaseerd op drie groepen criteria: herkenbaarheid op terrein, identiteit; samenhang met omgeving, zowel esthetisch als functioneel; gaafheid, afwezigheid van verstoring, representativiteit, zeldzaamheid, informatiegehalte. Hun historische stabiliteit maakt dat de vlakrelicten getuigen van het traditionele landschap. Op ecologisch vlak betekent historische stabiliteit een grotere kans op aanwezigheid van biologisch waardevolle ecosystemen. Binnen het projectgebied is geen vlakvormig element opgenomen in de landschapscomposiet Limburg. Het Olmenhof is opgenomen als puntelement. In de omgeving van het projectgebied komen voor: historisch constante percelering (rode arcering), archeologica (steentijd-sites) en bouwkundig erfgoed (vakwerkhoeven) ten zuidoosten, in en nabij de vallei van de Bleukveldbeek. Het centrum van Herk-de-Stad is ook opgenomen als bouwkundig erfgoed.


EINDRAPPORT

22

2 .3 .4

18/04/2008

BESPREKING LANDSCHAPSELEMENTEN OLMENHOF/HARLAZ Het Olmenhof is een historisch park in Engelse landschapsstijl. Het herenhuis/kasteel ligt aan de westelijke grens ervan. Van hieruit vertrekken een aantal paden en zichtassen. De zichtas naar de Lorkendreef in de Harlaz is bewaard, al beperken de Moeraseik aan de poort van het Olmenhof en de taxussen aan de poort van de Harlaz het zicht. De zichtas naar het noorden, richting voormalig monument aan de zuidgrens van het Sprookjesbos, is verdwenen door de Amerikaanse eiken ten noorden van het stadhuis (grens kleine parking) en door de recent aangeplante bomen in het grasveld. Ook het zicht naar de vijvers is met de tijd meer gesloten geworden. In de vier windrichtingen is het relatief open parklandschap van het Olmenhof begrensd door een scherm van houtige gewassen, waardoor het geheel als een begrensde eenheid wordt ervaren. Vanop meerdere plaatsen zijn er knappe zichten naar het kasteeltje toe, over de vijvers of over het grasveld. De Harlaz is - op het voetbalveld na - een bebost gebied en dus een gesloten landschap. Enkele rechtlijnige structuren, zoals de lorkendreef, beukendreef en taxusdreef, zijn de enige locaties waar een ietwat verder zicht kan bekomen worden. De lorkendreef werd recent heraangelegd (verbreed, verhard) en wordt ervaren als een relatief open ruimte binnen het bos. De beukendreef en taxusdreef daarentegen zijn veel smaller. De ‘mammoetdreef’ wordt niet als dreef ervaren. De overige bospaden zijn smal, onverhard en in vele gevallen kronkelig, waardoor ze ervaren wordt als deel van het bos. Een netwerk aan grachtjes creëert microreliëf. De landschappelijke bespreking is verder uitgewerkt per beheereenheid in Hoofdstuk 3.

2.4 ECOLOGIE 2 .4 .1

GLOBALE BESPREKING Het Olmenhof, ten westen van de Sint-Truidersteenweg, heeft een grotendeels open karakter en bestaat hoofdzakelijk uit een grote vijver omgeven door gazon. De vijver is ingericht voor de visserij waardoor de ecologische waarde eerder gering is. Aan de westelijke grens groeien er waterlelies in de vijver (nabij stadhuis). De relatief steile oeverkanten laten de ontwikkeling van moeras- of rietvegetaties niet toe. Door bodemomwoeling van karperachtigen en inwerpen van voedermateriaal is het water troebel en geëutrofieerd. Hierdoor is het minder interessant voor typische waterplanten van matig voedselrijke stilstaande wateren. Lokaal vinden we wel enkele moerasplanten als Gele lis en Watermunt. Verder zijn er nog enkele recreatieve infrastructuren zoals het dierenpark, het speeltuintje en de cafetaria. Deze hebben een beperkte ecologische waarde. In het dierenpark staan wel enkele zware beuken die een schaalvergrotingseffect kunnen hebben voor de Harlaz. Ten oosten van de St-Truidersteenweg bevindt zich een bosrijke zone, de Harlaz. De Harlaz is ecologisch gezien op te delen in 2 delen, namelijk de mammoetzone in het noordoosten met vooral exotisch naaldhout zijnde het arboretum - en de overige bossen met meer natuurlijke boomsoorten. Herk-de-Stad ligt op de grens van de Kempen en Haspengouw en dit weerspiegelt zich dan ook in de typische bostypes voor de zandleemstreek: overgangen tussen het Wintereiken-Beukenbos (van relatief voedselarme bodems) en het arm Eiken-Haagbeukenbos (van rijkere bodems). Er werd geen detailinventarisatie uitgevoerd binnen het kader van deze opdracht, maar in de kruidlaag van de Harlaz zijn kenmerken van beide bostypes aanwezig: bramenrijke stroken met hier en daar wat Brede stekelvaren, Hulst en Adelaarsvaren worden aanzien als een rompgemeenschap (dit is een zwak ontwikkelde vorm) van Wintereiken-Beukenbos. Toch zijn soorten van rijkere bostypes ook aanwezig: Bosanemoon, Gewone salomonszegel, Muskuskruid en Boszegge zijn typische soorten van het arm Eiken-Haagbeukenbos. Naast de variatie in bodemrijkdom speelt ook de vochtgradiënt in bossen een grote rol. Door verdroging is de Harlaz echter overal relatief droog en minder verscheiden dan vroeger het geval was. Een grote troef van het bos is dat de boomlaag voornamelijk bestaat uit grote exemplaren van inheems loofhout: er zijn prachtige Zomereiken aanwezig en een mooie dreef van beuk. Daarenboven is de vertikale gelaagdheid op veel


EINDRAPPORT

23

18/04/2008

plaatsen goed ontwikkeld met inheemse soorten in de struiklaag. Langs de Houwijkerstraat is een mooie bosrand aanwezig met soorten als meidoorn en sleedoorn, hetgeen interessant is voor de avifauna. Conclusie: het parkdeel rond de vijver is ecologisch weinig waardevol. De Harlaz is ecologisch waardevol en kan fungeren als stapsteen tussen de verschillende valleibosjes en eikenbossen die in de ruime omgeving van Herk-de-Stad, vooral in de vallei van de Herk, voorkomen.

2 .4 .2

BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART De recentste versie van de Biologische WaarderingsKaart (BWK 2.1) - opgesteld door het Instituut voor Natuurbehoud (thans Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO) - is beschikbaar. Deze is weergegeven op Kaart 2.4.a. De oppervlakteverdeling voor het projectgebied vindt u in tabel 2.4.a. Ruim een derde van de oppervlakte van het projectgebied wordt als biologisch waardevol beoordeeld. Het gaat vooral om het bosgedeelte van de Harlaz: waardevol met zeer waardevolle elementen. Het Sprookjesbos, Beverbos, bos Olmenhof en de boskant Pikkeleerstraat worden omschreven als aanplant van gemengd loofhout, met wateroppervlakken, struweel en eiken. Ook deze zones zijn biologisch waardevol. Tabel 2.4.a: Biologische waardering en ecotooptypering van het projectgebied Waarde eenheid 1 m hx m ua mw kbqmw kpa mw kpk mw n w kbq w kmw n w n wz kbq wz kpk

eenheid 2 uv kbqrkpk ua que

gml que khcr qa-

eenheid 3

eenheid 4

eenheid 5

sz

quer

aehp

ae-

kpa

Opp. (ha) 1,34 0,01 0,51 2,19 4,40 0,66 0,13 0,01 0,94 0,00 0,00 4,55

Opp.aandeel (%) 9,1 0,1 3,5 14,8 29,9 4,5 0,9 0,1 6,4 0,0 0,0 30,9

* m: biologisch minder waardevol; mw: biologisch minder waardevol met waardevolle elementen; w: biologisch waardevol; wz: biologisch waardevol met zeer waardevolle elementen

2 .4 .3

FAUNA Vogels Een typische broedvogel voor het gebied Olmenhof / Harlaz is de Boomklever (Sitta europaea). De meest bijzondere broedvogel is de Europese kanarie (Serinus serinus). In de atlasperiode 2000-2002 werd de Vlaamse populatie op minimum 150 paren en maximum 250 paren geschat (Stevens in Vermeersch et al., 2004). Er komen sterke populatieschommelingen voor in de populatie van deze soort. Dat is typisch voor soorten die aan de rand van hun verspreidingsgebied (areaal) voorkomen. De Europese kanarie is een zuidelijke soort die bij ons de noordwestrand van haar areaal kent. De relatief grote populatie in de regio Diest-Halen ontstond pas sinds de jaren 90. De mooie Kerkuil (Tyto alba) broedt mogelijk in het kasteeltje van het Olmenhof, want wordt er geregeld waargenomen.


EINDRAPPORT

24

18/04/2008

De Nachtegaal (Luscinia megarhynchos) is voormalige broedvogel in het Olmenhof. Waar momenteel het dierenpark is, waren vroeger vochtige struwelen en dat is het ideale biotoop voor deze prachtige zanger, die overigens op veel plaatsen in Vlaanderen sterk is afgenomen. Zoogdieren: Vleermuizen Oude bomen met veel holtes zijn duidelijk van groot belang voor vleermuizen. Vooral oude beuken, Zomereiken en Amerikaanse eiken in dreven zijn van groot belang als koloniebomen. We denken aan Rosse vleermuis (Nyctalus noctula) en Gewone grootoorvleermuis (Plecotus auritus) en mogelijk zelfs Franjestaart (Myotis nattereri). Open water is sterk in trek bij vleermuizen, als jachtgebied, en ontbreekt niet in ons studiegebied. Mogelijk is Watervleermuis (Myotis daubentonii) aanwezig. De Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) is algemeen in Vlaanderen en talrijk rondom bebouwing. Ze is zonder twijfel aanwezig in het gebied. Belangrijk is dat alle genoemde vleermuissoorten Europees beschermd zijn (Habitatrichtlijn, Bijlage IV). Een gericht onderzoek naar de vleermuisfauna in het Olmenhof / De Harlas is dan ook gewenst en noodzakelijk om gefundeerde uitspraken mogelijk te maken. We beschikken enkel over waarnemingen van Gewone dwergvleermuis en Grootoorvleermuis, waargenomen op ca. 800 m van het studiegebied (med. E. Schotsmans). Zoogdieren: overige soorten De Eikelmuis (Eliomys quercinus), ook wel ‘fruitrat’ genoemd, is bekend van het gebied Harlaz-Olmenhof (Verbeylen & Verbelen, 2006). De Eikelmuis bevindt zich bij ons aan de noordgrens van haar areaal, dat beperkt is tot Europa. Ze komt wijd verspreid voor in het zuidelijk deel van Vlaanderen, maar verder noordelijk is haar verspreiding sterk versnipperd. Het is een cultuurvolger, die in stallen en zelfs in bewoonde huizen voorkomt. In Vlaanderen vindt men Eikelmuizen vooral in open loofbossen. Belangrijke elementen zijn ongelijkjarigheid en aanwezigheid van struiken. Hagen zijn belangrijk in open terrein, vermits de dieren zelden op de grond komen. Ze maken hun nesten meestal in holle bomen of nestkasten (Verkem et al., 2003). Amfibieën We vroegen alle waarnemingen van amfibieën op van de UTM-hokken van 1x1km waar het Olmenhof en de Harlaz inliggen (med. Dirk Bauwens, INBO). Dit zijn FS5245 en FS5244. In beide UTM-hokken zijn 6 soorten waargenomen! Het gaat om Gewone pad, Bruine en Groene kikker, Alpenwatersalamander, Kleine watersalamander en Kamsalamander. De eerste 5 soorten zijn algemeen in Vlaanderen, de laatste soort echter is zeldzaam en Europees bedreigd. Het is één der weinige soorten die in Vlaanderen voorkomt en opgenomen is in de Europese Habitatrichtlijn (bijlage II). Voor deze soorten dienen de lidstaten gebieden aan te duiden om de soort specifiek te beschermen. De gegevens van deze soorten kunnen afkomstig zijn van het studiegebied of directe omgeving. We beschikken niet over gedetailleerde informatie. Voor Kamsalamander weten we dat de soort vrij recent nog op meerdere plaatsen in de Herkvallei is waargenomen (med. E. Schotsmans). De soort verkiest grote, diepe poelen met helder water en veel waterplanten als leefgebied.


EINDRAPPORT

25

18/04/2008

Bossen spelen vooral een belangrijke rol als overzomeringsgebied en/of overwinteringsgebied voor amfibieën. De waterpartijen die in of bij het bos liggen, zijn mogelijk geschikt als voortplantingsgebied voor amfibieën. Gezien de talrijke aanwezigheid van vis in de grote vijver van het Olmenhof en gezien de steile oevers, zullen daar nauwelijks amfibieën aanwezig zijn. De kleine vijver is mogelijk meer geschikt. Een ecologische inrichting van delen van de oevers van beide vijvers is wenselijk. Sprinkhanen Uit de directe omgeving van het studiegebied zijn waarnemingen van 5 soorten bekend, die allen zeer algemeen zijn in Vlaanderen: Boomsprinkhaan, Bramensprinkhaan, Grote groene sabelsprinkhaan, Bruine sprinkhaan en Krasser. In de omgeving komen zeer bijzondere soorten voor, meer bepaald in het Schulensbroek: Moerassprinkhaan en Kustsprinkhaan in de natte graslanden en Snortikker op de droge dijken van het Schulensmeer. Deze soorten zijn echter niet in het studiegebied te verwachten.

2.5 BOS Kaart 2.5.a geeft aan welke delen van het projectgebied in de bosinventaris (2001) als bos worden beschouwd. Op het voetbalveld na is de Harlaz volledig bos. In het Olmenhof vallen de bosgedeelten binnen de beheereenheden Sprookjesbos, Beverbos, bos Olmenhof en dierenpark. De Harlaz is opgedeeld in bosbestanden (kaart 2.5.a). Deze indeling is grotendeels dezelfde als die uit het beheerplan van Lisec (1990). Binnen de Harlaz is er een grote verscheidenheid aan soorten, bedrijfsvormen, mengingsvormen en leeftijden. Een algemeen kernmerk is dat Zomereik in vele bestanden dominant is, met tal van oude mooie exemplaren. Naast Zomereik komen ook Moeraseik en Amerikaanse eik voor. Ook wilg en Gewone esdoorn zijn op vele plaatsen aanwezig. In het noordoosten is er een bestand (9) met Grauwe abeel als dominante boomsoort. De soortenrijke onderen nevenetage van bestanden 8 en 9 weerspiegelen de nattere toestand in het noordoosten van de Harlaz. Bestand 14 en het noorden van 16 waren in vroegere tijden waarschijnlijk ook natter, maar door middel van een dicht grachtennetwerk werd deze zone droger gemaakt. Het huidige beheer is niet gericht op maximalisatie van de houtopbrengst. De ecologische en sociale functie primeren. Een bespreking per bosbestand volgt in hoofdstuk 3.


EINDRAPPORT

26

18/04/2008

2.6 BIJZONDERE BOMEN Een grote troef van het domein is de rijke variatie aan boomsoorten, hoofdzakelijk uit de noordelijke gematigde gordel (Paul Vangeel, s.d.). In verschillende documenten wordt zelfs gesproken van de rijkste dendrologische verzameling van Limburg. De aanwezighied van deze bijzondere bomen was één van de belangrijkste, zo niet de belangrijkste reden om het gebied te beschermen als landschap. Deze bomen verdienen dan ook bijzondere aandacht in dit Landschapsbeheerplan.

2 .6 .1

INVENTARIS 1972 In 1973 werd in Natura-Limburg de bomenrijkdom van Harlaz en Olmenhof beschreven (Creten, 1973). De determinatie gebeurde door Paul Vangeel, in 1972. In figuren 2.6.a en 2.6.b wordt de locatie van deze bomen gegeven. In tabel 2.6.a volgt de corresponderende soortenlijst


EINDRAPPORT

27

18/04/2008

Figuur 2.6.a: Locatie van de bijzondere bomen, volgens de inventaris van 1973 (Creten, 1973); Deel 1: Naaktzadigen

Figuur 2.6.b: Locatie van de bijzondere bomen, volgens de inventaris van 1972 (Creten, 1973); Deel 2: Bedektzadigen Tabel 2.6.a: Soortenlijst uit de inventaris van 1972 (Creten, 1973) Nr. Familie 1 Ginkgoaceae 2 Pinaceae 3 4 5 6 7 8 9


Wet. Naam Ginkgo biloba L Abies cephalonica Loud Abies pinsapo Boiss Pseudotsuga menzesii Franco Picea abies Karst Picea abies "Virgata" Picea mariana B.S.P. Picea orientalis Link Larix leptolepis Gord

Ned. Naam Griekse den Spaanse den Douglas Gewone spar Slangenspar Zwarte spar Kaukasische spar Japanse lork

aantal 1 2 1 1 een tiental 1 1 2 dreef + 4

EINDRAPPORT

28

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139

Cupressaceae

Cephalotaxaceae Taxodiaceae

Taxaceae

Gramineae

Salicaceae

Juglandaceae

Betulaceae

Fagaceae

Ulmaceae Polygonaceae Magnoliaceae


Pinus monticola Dougl Pinus nigra Austriaca Badoux Pinus strobus L Chamaecyparis lawsoniana Parl Chamaecyparis nootkatensis Sudw. Chamaecyparis pisifera Endl. Chamaecyparis pisifera "Filifera" Chamaecyparis pisifera "Plumosa" Juniperus abina L. Juniperus Sabina "Tamariscifolia" Juniperus virginiana L. Thujopsis dolobrata S.&Z. Thyja occidentalis L. Thyja orientalis L. Thuja plicata D.Don Cephalotaxus harringtonia drupacea Koidz Sequoiadendron ginganteum Buchholz Taxodium ascendens Brongn Taxodium distichum A.Rich Cunninghamia lanceolata "Glauca" Taxus baccata "adpressa" Taxus baccata "Doastoniana" Taxus baccata "Fastigiata" Taxus baccata L. Taxus baccata "Repandens" Pseudosasa japonica Salix alba L. Salix alba "Tristis" Salix capra L. Salix cinerea L. Populus alba L. Populus canadensis "Robusta" Populus canescens Smith Populus nigra "Italica" Populus tremula L. Carrya ovata Koch Juglans cordiformis ailantifolia Juglans nigra L. Alnus glutinosa Geartn Alnus incana Moench Alnus pubescens Tausch Betula pubescens Ehrh Betula verucosa Ehrh Carpinus betulus L. Corylus avellana L. Quercus cerris L. Quercus cerris "Laciniata" Quercus coccinea Muenchh Quercus palustris Muenchh Quercus robur L. Quercus robur "Fastigiata" Quercus rubra L. Castanea sativa Mill. Castanea sativa "Asplenifolia" Castanea dentata Borkh Fagus grandifolia Ehrh Fagus sylvatica "Atronpunicea" fagus "Bornyensis" Fagus laciniata Fagus sylvatica L. Ulmus carpinifolia Gleditsch Ulmus glabra Huds. Polygonum cuspidatum S.&Z. Magnolia denudata Desr.

18/04/2008

Gebergte pijnboom Oostenrijkse pijnboom Weymouthpijnboom Californische dwergcypres Japanse dwergcypres Japanse draadvorm dwergcypres Pluimcypres Zevenboom Tamarix jeneverbes Virginische zevenboom Hiba-cypres Westerse Thuja Oostenrijkse pijnboom Reuzethuja Knoptaxus Mammoetboom Moerascypres Moerascypres Hook.

1 7 3 1 1 1 2 dreef + 1 1 1 1 3 veel 1 veel 4 1 2 4 2 1 1 1

Gewone taxus 1 bamboe Schietwilg Treurwilg Waterwilg Grauwe wilg Witte abeel Canadapopulier Grauwe abeel Italiaanse populier Ratelpopulier Bitternoot Zwarte walnoot Zwarte els Grijze els Zachte berk Ruwe berk Gewone haagbeuk Gewone hazelaar Moseik Scharlaken eik Moeraseik Zomereik Populiereik Amerikaanse eik Gewone kastanje

Amerikaanse beuk Bruine beuk Treurbeuk Varenbeuk Gewone beuk Gladde olm Bergolm Japanse duizendknoop Oosterse magnolia

EINDRAPPORT

29

140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201

Platanaceae

Rosaceae

Leguminosaceae

Aquifoliaceae

Celastraceae

Aceraceae

Hippocastanceae Rhamnaceae Vitaceae Tiliaceae Nyssaceae Araliaceae Cornaceae Oleaceae

Bignoniaceae

Caprifoliaceae


Magnolia tripetala L. Magnolia virginiana L. Liriodendron tulipifera L. Liquidambar styraciflua L. Platanus orientalis Cuneata Loud. Rubus spectabilis Pursh Prunus avium Prunus ceracifera "Woodii" Prunus serotina Ehrh. Prunus spinosa L. Crataegus crus-galli L. Crataegus monogyna Jacq. Crataegus monogyna "Rosea" Crataegus oxyacantha Sorbus aucuparia L. Sorbus intermedia Pers. Pyrus communis L. Cydonia oblonga Mill. Gleditsia triacanthos "Inermis" Gleditsia triacanthos L; Wisteria sinensis S. Robinia pseudoacacia L. Robinia pseudoacacia "Unifolia" Robinia viscosa "Belle-Rosea" Ilex altaclarensis Dall. Ilex aquifolium "Albomarginata" Ilex aquifolium "Crispa" Ilex aquifolium "Ferox" Ilex aquifolium L. Euonymus europea Euonymus fortunei "Silver gem". Acer campestre "Pulverulentum" Acer negundoL. Acer platanoides L; Acer platanoides Schwedleri Acer pseudoplatanus L. Acer saccharinum L. Acer saccharinum "laciniatum" Aesculus carnea Hayne Aesculus hippocastanum L Aesculus hippocastanum "Pyramidalis" Rhamnus frangula L. Vitis riparia Mx. Parthenocissus quincuefolia Planch Parthenocissus tricuspidata "Green Spring" Tilia platyphylla Scop. Nyssa sylvatica Marsh Hedera helix L. Cornus sanguinea L. Fraxinus americana L. Fraxinus excelsior "diversifolia" Fraxinus excelsior L Fraxinus ornus L. Jasminum nudiflorum Ldl. Catalpa bignonioides "Aurea" Sambucus nigra "Laciniata" Sambucus nigra L. Sambucus racemosa L. Viburnum lantana L. Viburnum opulus L. Lonicera caprifolium L. Smilax rotundifolia L.

18/04/2008

Westerse magnolia Virginische magnolia Tulpenboom Amberboom Oosterse plataan Wilde kers Kerspruim Amerikaanse vogelkers Sleedoorn Hanespoordoorn Eenstijlige meidoorn Tweestijlige meidoorn Gewone lijsterbes Wilde peer Kwee Amerikaanse christusdoorn Blauwe regen Gewone acacia Kleverige acacia Grootbladige hulst

Egelhulst Gewone hulst Gewone kardinaalsmuts Spaanse aak Veder-esdoorn Noorse esdoorn Gewone esdoorn Zilver-esdoorn Rode paardekastanje Gewone paardekastanje Gewone vuilboom Wilde wingerd zelfklimmende wild wingerd Grootbaldige linde Tupeloboom Gewone klimop Rode kornoelje Amerikaanse es Eenbladige es Gewone es Pluimes Winterjasmijn Trompetboom Peterselievlier Gewone vlier Bergvlier Wollige sneeuwbal Gelderse roos Gewone kamperfoelie Struikwinde

EINDRAPPORT

30

18/04/2008

Het is een zeer uitgebreide inventaris waarin alle bijzondere naaktzadigen en bedektzadigen zijn opgenomen. Het gaat in totaal om 34 soorten naaktzadigen en 101 soorten bedektzadigen. In maart 1973 schonk apotheker Van den Bussche uit Winksele nog 17 bijzondere soorten aan de gemeente Herk-deStad. Deze zijn niet opgenomen in de inventaris.

2 .6 .2

BEHEERPLAN BOMENBESTAND 1990 (LISEC) In het beheerplan bomenbestand, opgemaakt in 1990 door Lisec, wordt een vergelijking gemaakt tussen de toestand in 1972 met die in (december) 1989. Hierbij stelt men vast dat ongeveer 1/3de van de boomsoorten is verdwenen (van ca. 60 naar ca. 40). De afname wijdt men vooral aan het afsterven van recent aangeplante bomen. Ook zijn er nog een aantal soorten die geen toekomst hebben, doordat ze onderdrukt zijn. Volgende conclusie wordt gegeven voor de bomenverzameling: ‘Het Olmenhof is rijk aan autochtone, maar vooral exotische boomsoorten. Het zijn vooral deze exoten met hun zware afmetingen welke samen met de Taxussen het karakter van het park bepalen. Deze diversiteit wordt bedreigd door een slecht standplaatsbeheer en doordat bepaalde boomsoorten, vooral Quercus rubra andere soorten overwoekeren’.

2 .6 .3

INVENTARISATIE LANDSCHAPSBEHEERPLAN 2006 (AEOLUS) In eerste instantie werd onderzocht welke bomen uit de vroegere inventarissen nog aanwezig zijn en welke verdwenen zijn. De aangetroffen bomen werden gelocaliseerd en in GIS gedigitaliseerd (Kaart 2.6.a). Er werd voortgewerkt met de nummering van de boomsoorten uit de inventaris van 1972. Hieraan werd voor iedere individuele boom een nummer van het exemplaar toegevoegd). Het was binnen de voorziene bugettaire ruimte niet mogelijk alle planten te inventariseren. Daarom werd gefocust op de bomen en in het bijzonder de bomen met een landschappelijke waarde. Vervolgens werden bijna alle bomen, met de hulp van ervaren boomexpert Frank Buysse, onderzocht en beschreven (Tabel 2.6.a). De huidige toestand werd omschreven en er werd een score voor de algemene conditie van de boom gegeven. Indien de vitaliteit sterk afweek van de algemene conditie werd ook een score voor de vitaliteit gegeven. Uit dit onderzoek blijkt dat er een aantal prachtige exemplaren aanwezig zijn in goede conditie. Maar anderzijds is er ook een aanzienlijk aantal waardevolle exemplaren die in een slechte tot zeer slechte conditie verkeren en waarvan het einde in zicht is. Dit geldt in het bijzonder voor de solitaire bomen in het grasveld van het Olmenhof. Op de oorzaken van de slechte conditie en mogelijke remediëring wordt verder ingegaan in hoofdstuk 5. Belangrijke aandachtspunten zijn alleszins de bodemverdichting, waterhuishouding, plantwijze, aanrijschade, snoei en voldoende ruimte om uit te groeien. Dit laatste geldt vooral voor het Sprookjesbos en de Harlaz waar de bijzondere soorten in een veel te hoge dichtheid worden aangeplant, vaak in de ondergroei, waardoor geen duurzame overleving mogelijk is.


EINDRAPPORT

31

18/04/2008

Tabel 2.6.a: Bespreking van de huidige conditie van enkele bijzondere bomen in Olmenhof/Harlaz (inventarisatie september 2006) Boomnummer 1-1 1-2 2-1 2-2 2A-1 6-1 12-1

Wetenschappelijke soortnaam Ginkgo Biloba Ginkgo Biloba Abies cephalonica Abies cephalonica Abies Grandis Picea Abies 'Virgata' Pinus Strobus

13-1

Chamaecyparis lawsoniana Parrl Chamaeciparis pissifera Plumosa Thujopsis dolobrata S&Z Hiba Thuja plicata D. Don Sequoiadendron ginganteum Buchho Metasequoia glyptostroboïdes Sequioa sempervirens Taxodium ascendens

17-1 21-1 24-1 26 26A-1 26A-2 27-1 28-1 28-2 28-3 29-1

Taxodium distichum Taxodium distichum Taxodium distichum Cunninghamia lanceolata Glauca 29-2 Cunninghamia lanceolata Glauca 30X-1 Taxus species 30X-2 Taxus species 102-1tot6 Salix alba LANDSCHAPSBEHEERPLAN DE PIERPONT

Nederlandstalige soortnaam

Griekse den Griekse den Reuzen zilverspar Slangenspar Weymouthpijnboom Californische dwergcypres Pluimcypres

Toestand september 2006 Top is uitgebroken. recent geplante boom; dood (te diep geplant) in taxusdreef; grote boom in mammoetdreef in taxusdreef; grote boom staat scheef; onevenwichtige ontwikkeling enkele zware gesteltakken zijn uitgewaaid, maar geen rot tengevolge hiervan vitaliteit beperkt door lichtconcurrentie; geen gevaar voor omgeving; veel plankwortels door kernrot in taxusdreef

Conditie Vitaliteit * 0,3 0,0

0,8 0,6

onvoldoende ruimte voor duurzame groei Reuzethuja Mammoetboom Watercipres of Chinese sequoia Kustmammoetboom Moerascypres Moerascypres Moerascypres Moerascypres

niet gezond staat draad rond: is noodzakelijk; onderste deel van kruin niet optimaal gezond staat eigenlijk te kort bij moeraseik, maar niet meer te verplaatsen

0,4

bladeren in een radiaal afstaande vorm aan de kortloten, maar staan niet in twee rijen; deel van kruin uitgewaaid; desondanks relatief goede conditie groot en mooi exemplaar, met vruchten;

0,7

0,7

1,0

in mammoetdreef; kop uitgewaaid top lijkt uitgebroken grootste exemplaar van België

Schietwilg

oud exemplaar aan toegangspoort Harlaz; vormt boog over toegang oud exemplaar aan toegangspoort Harlaz; vormt boog over toegang smalle opgaande vorm EINDRAPPORT

32

108-1 111-A1 113-1 113A-1 113A-2

Populus Canescens Smith Carrya spec. (?) Juglans nigra L. Pterocarya fraxinifolia Pterocarya fraxinifolia

Zwarte walnoot Vleugelnoot Vleugelnoot

119-1

Carpinus betulus L.

Gewone haagbeuk

121-1

Quercus Cerris L. 'Laciniata' Quercus Cerris L. 'Laciniata' Quercus coccinea Muenchh Quercus palustris Muenchh

Moseik

Quercus palustris Muenchh Quercus palustris Muenchh (?) Quercus robur

121-2 123-1 124-1

124-2 124-3 125-1 125A-1

Grauwe Abeel

zeer groot exemplaar; heel wat dood hout jong exemplaar; recent bijgeplant (najaar 2003);

0,5

mooie vorm; geplant in jaren '80. Opvallend groot exemplaar; assymmetrisch ontwikkeld, in functie van lichtbeschikbaarheid; zeer veel worteluitlopers opkrullen van blaren als indicatie voor droogte; veel dode takken; ook de klimop onder de boom is vermoedelijk afgestorven door de droogte; bodemverdichting is vermoedelijk de oorzaak van de droogte; de gele verkleuring kan wijzen op een magnesiumtekort;

1,0 1,0

Uitzonderlijke groot en gezond exemplaar; Smalbladige vorm, vermoedelijk Laciniata; staat op 1 m van de Graaf; Zakt uit naar de oever; staat beschut, dus geen gevaar voor omwaaien; smalle vorm door lichtconcurrentie. jong exemplaar; recent bijgeplant;

0,8

0,2

Moeraseik

stam is rondom aangetast door Chanoderma-zwam; werd in jaren '1990 geknot in functie van veiligheid; boomspiegel momenteel onbegroeid (klimop afgestorven); wortels worden beschadigd bij maaibeheer; vitaliteit zeer goed (uitbundige groei; veel eikels), maar conditie veel minder goed (holle stam) onderste takken afgestorven; verhinderd zichtas kasteel - lorkendreef

Moeraseik

jong exemplaar; recent bijgeplant;

Zomereik Zomereik

op oever van de Graaf westrand van de kleine parking; boom in slechte conditie (mogelijks doordat aan straatzijde boomspiegel werd aangehoogd); variant die zeer weinig voorkomt (grootste exemplaar staat in Bierbeek)

Moseik Scharlaken eik Moeraseik

Quercus robur L. 'Albomarmorata'

126-1

Quercus robur 'Fastigiata'

126-2

Quercus robur 'Fastigiata' Koster Quercus velutina Castanea sativa

127B-1 128-1


18/04/2008

zeer zware stamwonden door snoeiactiviteit in 1985; sterk uitgesproken Fastigiaat-vorm jong exemplaar; goede conditie Blikeik Tamme kastanje

dode takken (gevaarlijk); aangetast door Harslakzwam (rondom rond); geplant in 2003

0,4

0,7

0,9

0,8

0,3

0,3?

0,8

1,0 ??

0,7

EINDRAPPORT

33

18/04/2008

129-1

Castanea sativa 'Asplenifolia'

Tamme kastanje

diep ingesneden blad; stam sterk hellend; loopt terug naar gewone Tamme kastanje (al 1 tak met gewone bladeren)

0,2

129-2

Castanea sativa 'Asplenifolia' Fagus grandifolia Ehrh Fagus sylvatica pendula

Tamme kastanje

goede conditie

0,9

131-1 133-1 133-2 133-3 133-4 133-5 134-1 135A-1

Amerikaanse beuk Treurbeuk

Fagus sylvatica laciniata Fagus oriëntalis

Varenbeuk

137-1 143-1

Ulmus glabra ? Liquidambar styraciflua L.

Ruwe iep Amberboom

143-2 143-3 144B-1 153-1

Liquidambar styraciflua L. Liquidambar styraciflua L. Platanus hybryda Crataegus persimilis 'splendens' Robinia Pseudoacacia L. Robinia Pseudoacacia L. Robinia Pseudoacacia L. Acer negundo

Amberboom Amberboom Gewone plataan Pruimbladige meidoorn Gewone acacia Gewone acacia Gewone acacia Vederesdoorn

Acer platanoïdes 'Schwedleri' Acer platanoïdes 'Faassen's Black' Acer platanoïdes 'Faassen's Black' Acer pseudoplatanus Acer pseudoplatanus

161-1 161-2 161-3 172-1 174 174A-1 174A-2 175-1 175-2


0,7

In 1976 stierven vorige treurbeuken (dubbele kring) van de droogte; nadien meerdere pogingen om opnieuw kring van treurbeuken aan te planten; Deze bomen gaven aanleiding tot naam 'Olmenhof'; Bomen doen het niet goed door combinatie van bodemverdichting, aanrijschade en zonnebrand. Beuken zijn bijzonder gevoelig voor bodemverstoring. geplant in 1998; bodemverdichting is hier minder uitsgesproken maar toch aandachtspunt; sterfte in de top; veel groei onderaan

0,7 0,7 0,6

ooit grote tak uitgescheurd aan de westelijke zijde; topsterfte, te wijten aan bodemverdichting; schade door betreding en maaien aan de oppervlakkige wortels Uitzonderlijk groot exemplaar; enkele dode twijgen en takken goede toestand Exemplaar dat vanuit Bokrijk werd overgebracht jong exemplaar; recent bijgeplant (najaar 2003);

0,7

0,8 0,1

Noorse esdoorn

Vertoont sporen van blikseminslag; aangetast met zwavelzwam (schadelijk) staat ongelukkig tussen oude taxus en toegangspoort: onvoldoende ruimte Groot exemplaar in goede conditie zwaar toegetakelde boom (o.a. door zonnebrand; basis is rot); geen toekomstperspectief; Muizenoortje op stam in uitstekende conditie

Noorse esdoorn

variant die in Herk-de-Stad werd ontwikkeld; aanrijschade

0,7

Noorse esdoorn

variant die in Herk-de-Stad werd ontwikkeld; aanrijschade

0,7

Gewone esdoorn Gewone esdoorn

oude hakhoutstoof langs pad aan noordelijke ingang zieke boom: zonnebrand; veel wonden

0,3

0,9

EINDRAPPORT

34

18/04/2008

177-1

Acer saccharinum Laciniatum

Witte esdoorn

177-2

Witte esdoorn Witte esdoorn

jong exemplaar; recent bijgeplant;

Witte esdoorn

aanrijschade;

0,6

Witte paardekastanje (met opgaan Grootbladige linde Grootbladige linde Koningslinde

verschroeide bladeren (bruin) door kastanjemimeermot

0,8

185-1 185-2 185A-1

Acer saccharinum 'Laciniatum' Acer saccharinum 'Laciniatum' Acer saccharinum 'Laciniatum Wierri' Aesculus hippocastanum 'Pyramidal' Tilia platyphylla Scop. Tilia platyphylla Scop. Tilia europaea cv

zeer groot exemplaar; gevaar dat grote takken uitbreken onder hun eigen gewicht; betreding van boomspiegel (bodemverdichting) leidt tot topsterfte (verminderde vitaliteit); jong exemplaar; recent bijgeplant; ziet er gezond uit

186-1 189-1

Nyssa sylvatica Marsch. Fraxinus americana L.

Tupeloboom Amerikaanse es

191-1 191-2 192-1

Fraxinus exelsior Fraxinus exelsior Fraxinus ornus

Gewone es Gewone es Pluimes

194-1

Catalpa bignonioides "Aurea" Gymnocladus dioicus Gymnocladus dioicus

Trompetboom

177-3 177-4 180-1

202-1 202-2

0,7 1,0

0,4 is gezond, maar veel te klein voor zijn leeftijd (scheuten van slechts enkele cm per jaar) ==> oorzaak vermoedelijk ook hier bodemverdichting; mogelijks ook waterhuishouding

0,7

in 1986 tak afgezaagd; stam is (deels) hol; Boom werd te diep geplant (najaar 2003); plantgat vormt laagte waar regenwater naar toe loopt (trechtereffect); bodemverdichting

0,4 0,4

aanrijschade; bloedingsziekte Mooi exemplaar, dat goed beschut staat; lichtinval wordt beperkt door grotere Amberboom; longitudinale barsten op de stam (komt veel voor bij deze soort) staat vlak langs veranda van gemeentehuis

Doodsbeenderenboom Struik, met zeer veel worteluitlopers Doodsbeenderenboom Boom werd te diep geplant (najaar 2003); zware aanrijschade; plantgat vormt laagte waar regenwater naar toe loopt (trechtereffect); boom op sterven na dood

0,7

0,3 0,8 1,0

0,0

* De vitaliteit werd alleen beoordeeld indien de vitaliteit sterk afwijkt van de algemene conditie


EINDRAPPORT

35

18/04/2008

Het oudste exemplaar van het domein is waarschijnlijk de Moeraseik (Quercus palustris Muenchh; nr. 124-1; foto 2.6.a), die in 1813, bij de eerste aanleg van het park door Jan Gofgaaf Hermans zou geplant zijn (Hiemeleers, 1954). Halfweg de 20ste eeuw stonden er nog een aantal andere oude bomen die bij het prille begin van het park zouden geplant zijn (Hiemeleers, 1954), maar deze zijn inmiddels verdwenen. Ook in het bruidstuk, net ten noorden van het Olmenhof (zie §2.2) werden vele bijzondere bomen geplant, maar deze zijn allen verdwenen. Dit gebied werd ingenomen door een villawijk en geleidelijk verdwenen de bijzondere bomen, de laatste op het einde van de jaren ’90 (Johan Vangeel, mond. meded.). Een ander pronkstuk van het park is de Moerascypres langs de vijver. Deze komt zeer mooi tot zijn recht in het park door de ruimte die de boom heeft. De opvolging werd verzekerd door iets verder op de landtong een jong exemplaar te planten. Waarom werden in deze omgeving boomkwekerijen opgericht en onstond er een waardevolle dendrologische verzameling? Verklarende factoren zijn vermoedelijk de zandleembodem en de stuwwatertafel. Door de stuwwatertafel is er gedurende een langere periode van het jaar water beschikbaar. Een ander belangrijke element is dat vele van de exoten geënt zijn op streekeigen onderstammen (Georges Niesen, mond. meded.), waardoor een grote diversiteit aan soorten goed kan gedijen in het gebied.


EINDRAPPORT

36

18/04/2008

Foto 2.6 a: De geknotte Moeraseik (Quercus palustris Muenchh), die vemoedelijk werd geplant in 1813 (boomnr. 124-1)

Foto 2.6.b: Prachtexemplaar van de Moerascypres (Taxodium distichum) op een landtong in de vijver (boomnr. 28-1)

Foto 2.6 c: Amberboom (Liquidambar), met herfstverkleuring; begin van topsterfte (boomnr. 143-1)

Foto 2.6.d: De treurbeuken (Fagus sylvatica pendula) op het grasveld (nr. 133)


EINDRAPPORT

37

18/04/2008

2.7 RECREATIE Het kasteeldomein Olmenhof-Harlaz is een van de toeristische trekpleisters van de gemeente Herk-de-Stad. Het is in het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan aangeduid als een toeristisch knooppunt van intergemeentelijk belang. In de eerste plaats is het een gebied waar de bevolking van de gemeente Herk-de-Stad zich kan ontspannen. Maar de uitstraling van het gebied overstijgt het gemeentelijke belang. Ook vanuit andere gemeenten komen mensen het park bezoeken. Tal van mensen wandelen in het park, vanuit uiteenlopende interesses en beweegredenen: genieten van het mooie engelse landschapspark, een dagelijkse wandeling met de hond, interesse in de dendrologische verzameling, verliefde koppels die verdwalen in het Sprookjesbos, joggers, vissers… Algemene cijfers over het aantal bezoekers zijn niet beschikbaar. Het park is immers vrij toegankelijk (uitgezonderd bij storm). De VVV van de gemeente Herk-de-Stad is gevestigd in het park, in een veranda aan het gemeentehuis. Dit geeft ook een indicatie van het recreatieve gewicht van dit domein in de gemeente Herk-de-Stad. Minigolf Doordat het gebruik van de mini-golf betalend is, heeft de toeristische dienst enkele cijfers van het aantal gebruikers. In 2002 maakten ca. 1300 mensen betalend gebruik van de mini-golf. De mini-golf is geopend van 1 mei t.e.m. 30 september. Bij afwezigheid van de verantwoordelijke kan men zich wenden tot de mensen van de vissersclub, die dan instaan voor de tickets. Het contrast tussen het grote aantal bezoekers op zondag t.o.v. de beperkte belangstelling in de week is opvallend. Sport Het park wordt door verschillende scholen gebruikt tijdens de lessen lichamelijke opvoeding. Er wordt gelopen, gevoetbald, … De Harlaz trekt tal van joggers aan.

Vissen Vissersclub ‘De Misttrekkers’ is actief op de vijvers van het Olmenhof. De club huurt de vijvers en beheert de vijver en oeverzones. Er is een clubhuis, aan de zuidwestelijke oever van de vijver. De club telt ca. 150 leden (www.de-misttrekkers.tk). Dierenpark In het dierenpark kan je herten, dwerggeiten, ganzen, pauwen en kippen zien. Het dierenpark is afgeschermd door een grote groene afsluiting. Men kan de dieren van aan de rand van het dierenpark zien, maar men kan er niet doorlopen.

Taverne In het koetshuis van het kasteel is ‘Taverne Olmenhof’ gevestigd. Er is een mooi buitenterras. Het is geopend van woensdag tot en met zondag.


EINDRAPPORT

38

18/04/2008

Jaarlijkse evenementen In het domein worden jaarlijks volgende evenementen georganiseerd:

Rock Herk: In 2006 ging het gratis festival Rock Herk reeds voor de 24ste keer door in het Olmenhof. Er waren in 2006 ca. 15.000 bezoekers (www.rockherk.be). Het grote podium wordt voor het stadhuis geplaatst. Het voetbalveld in de Harlaz fungeert als kampeerweide. Het festival vindt plaats in de zomer, eind juni of begin juli; Dag van het park: Een jaarlijkse lenteactiviteit is de dag van het park. In 2006 was het reeds de 15de editie. Centrale plaats vormt het prieel. Er is dan o.a. een rommelmarkt, viswedstrijd, optredens, …; Shetlandponydag: In 2006 ging voor de 3de maal de Shetlandponydag door in het Olmenhof. Er zijn dan keuringen, demonstraties en ritten in een koets te beleven; Werelddag; Scholenloop.

Fietsroute De fietsroute ‘Olmenhof-Harlaz-route’ (18 km) werd uitgewerkt naar aanleiding van de actie ‘Fietsen tegen Kanker’ op 30 mei 2004. De actie vond plaats naar aanleiding van de ‘Dag van het Park’ en is een samenwerking van ‘Kom op tegen Kanker’ en de afdeling Bos en Groen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (huidige Agentschap voor Natuur en Bos). Wandelpaden De 2 grootste paden in het Olmenhof, van het Stadhuis naar de Sint-Truidersteenweg zijn aangelegd in rode kiezel. Deze worden ook gebruikt door voertuigen in functie van het onderhoud, bij evenementen en bij een trouw. Recent werden bleke dolomietpaden aangelegd in het Olmenhof (westelijke en noordelijke rand van het grasveld) en in de Harlaz (lorkendreef). De beukendreef is semi-verhard met puinsteen. De overige paden zijn onverhard. Parkeren Er is een kleine parking vlak langs het stadhuis (ten noorden). Deze wordt gebruikt door bezoekers van het stadhuis en ook wel door het personeel. De grote parking, in de zuidwestelijke uithoek van het domein, biedt extra capaciteit die vooral in de weekends en bij evenementen van pas komt. Deze wordt ook gebruikt door de voetbalclub en als oefenterrein van de autorijschool.

2.8 ARCHEOLOGIE Archeologische informatie werd opgevraagd bij de Entiteit Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap. Ingrid Vanderhoydonck gaf volgend advies: “Er zijn geen archeologische gekende gegevens van het gebied en volgens de bodemkaart bestaat een deel van het terrein uit sterk vergraven gronden, hier is dus de kans op intacte archeologische sites dus nogal klein. Het andere deel van het gebied bestaat uit redelijk natte bodems (Lhc). De archeologische potentie van dergelijke gebieden is moeilijk in te schatten. Aangezien de voorziene maatregelen in het Landschapsbeheersplan niet van die aard zouden zijn dat er grote verstoringen van archeologische sites verwacht worden lijkt het mij dan ook niet nodig om archeologie specifiek in het beheersplan op te nemen.”


EINDRAPPORT

39

18/04/2008

3 BEHEEREENHEDEN In functie van de verdere bespreking van de huidige toestand en van de maatregelen wordt het projectgebied ingedeeld in beheereenheden (Tabel 3.a en Kaart 3.a). Er worden relatief homogene zones afgebakend die een eenheid vormen naar beheer toe. Er wordt een korte beschrijving gegeven van de verschillende beheereenheden, waarna vooral op de knelpunten en de potenties wordt ingegaan. Tabel 3.a: Beheereenheden Naam Grasveld Bos Olmenhof Beverbos Sprookjesbos Boskant Pikkeleerstraat Bomengroep in grasveld Kleine parking Gemeentehuis Vijvers Speeltuin Mini-golf Dierenpark Grote Parking Steenweg Harlaz Bosbestand 1 Harlaz Bosbestand 2 Harlaz Bosbestand 3 Harlaz Bosbestand 4 Harlaz Bosbestand 5 Voetbalveld Harlaz Bosbestand 7 Harlaz Bosbestand 8 Harlaz Bosbestand 9 Harlaz Bosbestand 10 Harlaz Bosbestand 11 Harlaz Bosbestand 12 Harlaz Bosbestand 13 Harlaz Bosbestand 14 Harlaz Bosbestand 15 Harlaz Bosbestand 16 Harlaz Bosbestand 17


Code O1 O2 O3 O4 O5 O6 O7 O8 O9 O10 O11 O12 O13 S H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8 H9 H10 H11 H12 H13 H14 H15 H16 H17

Oppervlakte (are) 132 28 17 31 30 10 14 19 140 31 25 116 59 63 21 41 26 22 69 90 51 21 24 29 42 54 39 40 27 36 125

EINDRAPPORT

40

18/04/2008

3.1 OLMENHOF 3 .1 .1

GRASVELD (O1) Het grasveld wordt gekarakteriseerd door een aantal opvallende solitaire bomen, zoals de Liquidambar met mooie herfstverkleuring, de Accacia met Savanne-vorm, de treurbeuken, de Moeraseik, … Maar helaas verkeert bijna geen enkele van de solitaire bomen in een goede toestand. Dit geldt zowel voor de oudere als voor de relatief recent geplante bomen. De slechte conditie is te wijten aan volgende oorzaken:

Bodemverdichting: de bomen zijn niet afgeschermd en de boomspiegel wordt dan ook betreden. Rock Herk heeft een aandeel in de bodemverdichting. Niet alleen de 15000 bezoekers maar ook de installaties en voertuigen verdichten de bodem. Er wordt op verschillende plaatsen met rijplaten gewerkt, maar dit kan niet beletten dat er een aanzienlijke verdichting optreedt (foto 3.1.1.e). De oude Moeraseik wordt goed afgeschermd (foto3.1.1.b), maar dit is minder (foto 3.1.1.d) of helemaal niet het geval zoals bij de Treurbeuken, de Liquidambar, Acacia, … Maar ook de dag van het park, de sportdag, de turnlessen van de scholen en de overige bezoekers hebben door de jaren heen de bodem gecompacteerd. Binnen de boomspiegel van sommige bomen ligt een pad of een weg. De bodemverdichting is eenvoudig vast te stellen op terrein, door een metalen staaf in de grond te steken (weerstand). Lisec voerde ook metingen uit. De bodemverdichting leidt tot zeer ondiepe wortels, hetgeen bij vele van deze bomen kan vastgesteld worden. Ook de molspijpen vlak onder maaiveld vormen een indicatie van de verdichting. Verstoorde waterhuishouding: Door de bodemverdichting kan er weinig water de grond indringen en is er enerzijds een bijzonder natte toplaag (hangwater) en anderzijds droogte op grotere diepte in de bodem. Ook het verdwijnen van de gracht langs de Sint-Truidersteenweg en de aanleg van een nieuw wandelpad ten noorden van de Treubeuken kunnen de afwatering bemoeilijken. Aanrijschade: Meerdere bomen vertonen sporen van aanrijschade, vermoedelijk veroorzaakt door de maaimachine (fot 3.1.1.a). Vooral de jongere bomen lijden sterk onder deze beschadiging van de stam. Zonnebrand: Enkele bomen, waaronder de treurbeuken vertonen duidelijke sporen van zonnebrand. Zwammen: Enkele bomen waaronder de Accacia en Moeraseik zijn aangetast door zwammen (Zwavelzwam, Harslakzwam). Zoutschade: Plassen tegen de bomen (Roch Herk) heeft een negatief effect op de bomen. We hebben geen aanwijzingen over de omvang van dit probleem. In

Het grootste probleem is bodemverdichting. Tussen beheereenheid O5 en O6 werden recent 4 bomen op een rij geplant, van zuid naar noord: • • • •

Crataegus crus-galii: Hanedoorn Caria spec. (noot) Castanea spec. Moeraseik

De 4 bomen werden op een rechte lijn geplant, evenwijdig met het wandelpad. Ook ten noorden van het prieel werden 2 jonge bomen geplant: • •

Acer saccharinum Quercus coccinea


EINDRAPPORT

41

Foto 3.1.1.a: Aanrijschade onderaan de stam van de Treurbeuk

Foto 3.1.1.b: Ruime afscherming van Moeraseik (124-1) bij Rock Herk

18/04/2008

Foto 3.1.1.c: Inplanting van bomen en organisatie evenementen (Rock Herk) vereisen afstemming

Foto 3.1.1.d: Beperkte afscherming – bodemverdichting op korte afstand van de bomen (Rock Herk)

Foto 3.1.1.e: Graszone na Rock Herk (16 juli 2007)

Foto 3.1.1.f: Overzicht over centraal grasveld

Fota 3.1.1.g: Prieel aan noordzijde grasveld


EINDRAPPORT

42

3 .1 .2

18/04/2008

BOS OLMENHOF (O2) Dit bosbestand wordt aan oostelijke zijde begrensd door de Sint-Truidersteenweg en aan de noordzijde door de De Pierpontstraat. Aan de zuiden westgrens ligt een gracht die afwatert naar de Graaf, langs een wandelpad. Dit bos wordt momenteel gedomineerd door Amerikaanse eik (grootste bomen + verjonging). Er staan een aantal middelgrote Zomereiken die kunnen doorgroeien tot hooghoutbomen. Er zijn enkele bijzonder grote Amerikaanse eiken die kaprijp zijn en een aanzienlijke houtopbrengst kunnen leveren. Er werd Zwavelzwam waargenomen op 1 van de Amerikaanse eiken. Ook een andere invasieve exoot, Amerikaanse vogelkers, is goed vertegenwoordigd. Aan de noordwestelijke grens, nabij de noordelijke toegangspoort, is er een opvallende hakhoutstoof van Gewone Esdoorn.

3 .1 .3

BEVERBOS (O3) Het Beverbos kan getypeerd worden als een parkbos. In dit parkbos werden educatieve borden geplaatst, o.a met gedichten en teksten van kinderen (foto 3.1.3.b). Aan de overgang met het grasveld staat de Beverburcht (schuilhut; foto 3.1.3.a) en een ronde zitbank uit natuursteen (foto 3.1.3.c). Opmerkelijke boom is de Blikeik (127B-1), aan de zuidrand van het Beverbos. Dit is de het enige exemplaar van deze variëteit in het park.

Foto 3.1.3.a: Beverburcht

Foto 3.1.3.b: Educatieve borden

Foto 3.1.3.c: Zitbank

Ten zuiden van de Blikeik is er een plantsoen met o.a. de invaisieve exoot Amerikaanse vogelkers.

3 .1 .4

SPROOKJESBOS (O4) Het Sprookjesbos bestaat momenteel uit een bijzonder dense vegetatie, met vooral een dichte struiklaag. Er is een groot aantal soorten geconcentreerd op een relatief kleine oppervlakte. Door de hoge dichtheid en diversiteit komen niet alle soorten en exemplaren tot hun recht. Meerdere bomen en struiken hebben een relatief slechte conditie en hebben geen duurzame overlevingskansen.


EINDRAPPORT

43

18/04/2008

Het Sprookjesbos is volledig omgeven door wateroppervlakken: De Graaf en enkele vertakkingen. Door de dense vegetatie en het grillig patroon van waterpartijen heeft het sprookjesbos een romantisch karakter, een ‘bos’ waarin je kan verdwalen.

3 .1 .5

BOSKANT PIKKELEERSTRAAT (O5) Ook deze zone is relatief sterk dichtgegroeid. De dichtheid van bomen en struiken is groot. Het Hermanspad is in onbruik geraakt en dreigt overgroeid te worden. Nabij de graaf staan een aantal uitzonderlijke bomen zoals een zeer grote Moseik en Quercus robur fastigiata.

3 .1 .6

BOMENGROEP IN GRASVELD (O6) In deze bomenpartij staan een 5-tal bijzondere bomen, die in goede tot uitstekende conditie verkeren: een zeer grote Weymouthpijnboom, een Liquidambar, een zeer mooie Pluimes, een Vleugelnoot en een Doodsbeenderenboom. In het noordoostelijke gedeelte lijkt het erop dat er een grote boom heeft gestaan, die nu verdwenen is. Op basis van het opschot kan vermoed worden dat het om een Acer platanoïdes ging. In deze eenheid staan enkele bijzondere heestersoorten zoals Egelhulst (Ilex aquifolium Ferox).

Foto 3.1.6.a: Bomengroep vanuit oosten (17/10/2006)

3 .1 .7

Foto 3.1.6.b: Bomengroep zuid-oosten (16/062006)

KLEINE PARKING (O7) Er is een beperkte parking voor wagens en een fietsenstalling. Ten westen van de kleine parking is er een groenpartij met o.a. een Quercus robur ‘Albomarginata’ (slechte toestand). Aan de oostzijde is er een plantsoen met klimop en Amerikaanse eik, op een aangelegd heuveltje.

3 .1 .8

GEMEENTEHUIS (O8) Het laat-classisistisch kasteeltje “de Pierpont” dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. De charme van dit, ondertussen stadhuis geworden gebouw ligt in de intimiteit van het open binnenplein met koetshuis – ondertussen taverne – en het hoofdgebouw met de mansardedaken en de torens. Het koetshuis en kasteel zijn eigendom van de gemeente en werden gerestaureerd in 1977. De meer zuidelijk gelegen boerderij aan de Pikkeleerstraat werd gesloopt, op de bakstenen straatmuur van de moestuin na (De Maegd, 2003). Ten westen van het hoofdgebouw werd een nieuw bouwvolume opgetrokken, waarin een deel van de gemeentediensten zijn ondergebracht.


EINDRAPPORT

44

Foto 3.1.8.a: Brasserie in voormalig koetshuis

3 .1 .9

18/04/2008

Foto 3.1.8.b: Stadhuis

VIJVERS (O9) De grote vijver vormt een wateroppervlak met een oppervlakte van ca. 64 are (Kaart 2.1.e). De vijver heeft steile oevers en is verstevigd met houten palen. De vijver wordt verhuurd aan de visclub. In de oevers werden visstoepen aangelegd in grasdoorgroeitegels, voor de vissers. De oevervegetatie wordt kort gehouden (idem als beheer omliggend gazon). Aan de westelijke grens groeien er Witte waterlelies en Gele plomp in de vijver. De relatief steile oeverkanten en het beheer laten de ontwikkeling van moeras- of rietvegetaties niet/nauwelijks toe. Lokaal vinden we wel enkele moerasplanten als Gele lis en Watermunt. Ten zuidwesten van de grote vijver is er nog een klein vijvertje (1,3 are). Deze heeft een meer natuurlijke oeverbegroeiing, met Zwarte els, Riet, Grote egelskop en Watermunt. Aan de grote vijver staat een groot monument dat hulde brengt aan de humanist en geleerde Govaert Wendelen (1580 1667). Langs de vijver staan tal van bijzondere bomen (Kaart 2.6.a en Tabel 2.6.a). De meeste van deze bomen verkeren in een goede tot zeer goede conditie. De Zomereiken op het groot eiland zijn niet in goede conditie. Het lijkt alsof er bodemmateriaal (ruimingsslib van vijver) op het eiland is aangebracht, rond de stammen van de eiken. Mogelijks is dit de hoofdoorzaak van hun slechte conditie.

Foto 3.1.9.a: Grote vijver, met jonge en volgroeide Moerascypres (28-1 en 28-2); monument Wendelen


Fota 3.1.9.a: Vleugelnoot (nr. 113A-1) met mooie vorm en in uitstekende conditie

EINDRAPPORT

45

18/04/2008

3.1.10 SPEELTUIN (O10) De speeltuin werd aangelegd in 1982. Van maandag tot vrijdag is de speeltuin tussen 13u30 en 17u30 voorbehouden voor de speelpleinwerking. De speeltuin bestaat uit een aantal afzonderlijke delen: een zandzone met allerlei speeltuigen, een pick-nickzone met banken uit gerecycleerd materiaal, gesloten graszone met een appelboom en een speeltuig.

3.1.11 MINI-GOLF (O11) Het mini-golf terrein is ongeveer 25 are groot en begrensd door een haag van haagbeuk met een hoogte van ca. 140 cm. Doordat het gebruik van de mini-golf betalend is, heeft de toeristische dienst enkele cijfers van het aantal gebruikers. In 2002 maakten ca. 1300 mensen betalend gebruik van de mini-golf. De mini-golf is geopend van 1 mei t.e.m. 30 september. Bij afwezigheid van de verantwoordelijke kan men zich wenden tot de mensen van de vissersclub, die dan instaan voor de tickets. In de vakantieperiode wordt de minigolf open gehouden door een jobstudent. Het contrast tussen het grote aantal bezoekers op zondag t.o.v. de beperkte belangstelling in de week is opvallend. In de minigolf staan volgende bomen:

Acer Saccharinum (Zilver-esdoorn); Betula pubescens (Zachte berk); Populus canadensis serotina (Canadapopulier); Quercus robur (zomereik); Quercus palustris (Moeraseik); Populus canescens (Grauwe abeel)

3.1.12 DIERENPARK (O12) Het Dierenpark is in zijn geheel ongeveer 1,2 ha groot. In het zuidelijke gedeelte staan er bomen, vooral Zomereik en enkele berken en linde. Sommige bomen zijn aangetast door wraat door de herten. Er is geen struiklaag. De kruidlaag bestaat uit een korte grasmat. Het noordelijke deel is een kortgegraasd open grasland. Het geheel is afgesloten door een groene afsluitdraad van ca. 2 hoog, waarboven drie rijen prikkeldraad is gespannen. Binnen het dierenpark zijn er enkele afspanningen om het geheel in compartimenten op te delen. Deze afspanningen zijn echter niet meer volledig functioneel (de dieren kunnen er onderdoor). Verschillende diersoorten bevolken het Dierenpark: herten, dwerggeiten, ganzen, eenden, pauwen, kippen. Centraal staat een stalling voor de dieren

Foto 3.1.12.a: Open gedeelte van het dierenpark, achter hoge groene afsluiting


Fota 3.1.12.b: Het ‘bos’ in het zuidelijk deel van het dierenpark is eerder een weide met bomen

EINDRAPPORT

46

18/04/2008

3.1.13 GROTE PARKING (O13) In het uiterste zuidwesten van het gebied is een parking gelegen. Deze wordt gebruikt als parking van bezoekers van het park en de sportclub ten zuiden. Ook het personeel van het gemeentehuis wordt gevraagd hier te parkeren, maar in de praktijk gebuert dit veelal op de kleine parking. Een deel van het terrein wordt gebruikt als oefenterrein voor autorijlessen. Bij grote evenementen kan deze ruimte wel gebruikt worden als parking. Lineaire groenelementen delen het parkeerterrein op in verschillende compartimenten. Tussen de verharde parkeerzone en de Pikkeleerstraat is er van oost naar west: 2 rijen volgroeide zomereiken, een gracht en een haag onder een extra rij zomereiken. Aan de in/uitrit van de staat een Grootbladige linde en een taxus.

3.2 HARLAZ 3 .2 .1

MAMMOETZONE We noemen deze beheereenheid liever mammoetzone dan mammoetdreef, aangezien er geen dreefaspect is. De mammoetzone bestaat uit een smalle zone met een concentratie aan bijzondere naaldhoutsoorten en –variëteiten. In een zone van enkele meters langs het licht kronkelende wandelpad staat een groot aantal exotische struiken en bomen, waaronder (Kaart 2.6.a en Tabel 2.6.a):

Sequoiadendron giganteum Buchho: Mammoetboom (26-1); Cunninghamia lanceolata Glauca (29-1 en 29-2: grootste exemplaar van België); Picea Abies’Virgata’: Slangenspar (6-1); Taxodium distichum: Moerascypres (28-3); Abies Cephalonica: Griekse den (2-2); Thuyopsisdolobrata S&Z Hiba (21-1); Sequoia sempervirens; Metasequioa; Cryptomeria japonica; Diverse taxus-soorten; Diverse soorten hulst (o.a. Egelhulst)

Door de hoge dichtheid aan struiken en bomen en de beschaduwing door bospercelen 7 en 11 kunnen de aanwezige exemplaren niet volwaardig uitgroeien. De mammoetboem is één van de oudste bomen. Hij wordt geschat op meer dan 100 jaar (werkgroep Olmenhof / harlaz, mond. meded.). Ten tijde van Ferraris (Kaart 2.2.a; 1775) was dit gebied akkerland. Ook op het primitief kadaster (1828), de Bonniverskaart (1840) en de Dépot de la guerre-kaart (1878) wordt bouwland aangegeven. Op het primitief kadaster staat voor het eerst een percelering ingetekend, waarin enkele elementen van de huidige percelering in de Harlaz kunnen teruggevonden worden. In het noordoosten van de Harlaz werd een langwerprig perceel (nr. 63) ingetekend, echter ten westen van de huidige mammoetzone, eerder ter hoogte van bosbestand 7. Op de kaart van 1908 (Kaart 2.2.e) staat bijna het volledige noordelijke deel van de Harlaz (ten noorden van de huidige Lorkendreef) ingetekend als boomkwekerij. Mogelijks dateren de oudste naaldbomen, waaronder de mammoetboom uit deze periode.


EINDRAPPORT

47

18/04/2008

De kaart van 1957-1958 (Kaart 2.2.f) geeft voor de mammoetzone en bosbestanden 7 en 11 een combinatie van boomkwekerij en naaldhout. De mammoetzone staat voor het eerst als lijnelement aangegeven.

3 .2 .2

DREVEN Momenteel kunnen we alleen in het geval van de Lorkendreef en de Beuken dreef van echte dreven spreken. De taxusdreef heeft momenteel geen dreefaspect. Lorkendreef De Lorkendreef werd recent heraangelegd. Lorken zijn uitgesproken lichtboomsoorten; het was dan ook noodzakelijk het bos over aanzienlijke afstand terug te zetten; nadat lorken ijn gegroeid kan bos terug groeien tot aan dreef, zodat dit gedeelte opnieuw een meer gesloten karakter krijgt. Lorken hebben een minder sterk verzurende invloed op de bodem als andere naaldbomen (Î minder negatief voor bos). Beukendreef De beukendreef is opvallend smal. Je kan er nauwelijks met een auto door. Dit geeft een bijzonder karakter aan de dreef. De beukendreef loopt van aan het heuveltje tot aan de grens van bosbestand 16, dus nog een stuk zuidelijker dan de lorkendreef. Op basis van mondelinge overlevering zou de beukendreef geplant zijn in het begin van de 20e eeuw (werkgroep Olmenhof / harlaz, mond. meded.). Op de kaart van 1908 is de dreef nog niet gekarteerd. Volgens de invetaris van 1973 gaat het om de Rode Beuk (Fagus sylvatica Atropunicea). Boomverzorger Frank Buysse vermoed wordt dat het gaat om ‘een tussenvorm tussen gewone groene beuk en rode beuk; het is alleszins geen uitgesproken rode beuk’. ‘Taxusdreef ‘ De taxusdreef vertoont momenteel geen dreefaspect. Wel zijn er verscillende soorten taxus aan te treffen eveals enkele andere bijzondere boomsoorten:

3 .2 .3

Abies cephalonica: Griekse den (2-1); Abies grandis: Reuzen zilverspar (2A-1); Chamaeciparis pissifera Plumosa: Pluimcypres (17-1) ; Fagus sylvatica Laciniata: Varenbeuk (134-1); Fagus grandifolia Ehrh : Amerikaanse beuk (131-1)

HEUVELTJE De oorsprong en oorspronkelijke functie van het heuveltje zijn niet gekend. Het heuveltje is begroeid met rode beuk of roodachtige beuk (geen haagbeuk!) als hakhout. Er staat ook 1 Zomereik op.

3 .2 .4

HARLAZ BOSBESTAND 1 Goed ontwikkeld hooghoutbestand van vooral Zomereik, met een goed ontwikkelde struiketage. De struiklaag is overwegend inheems, met soorten als Eenstijlige meidoorn, Gewone Es, Hazelaar. Er is een bijmenging van Gewone esdoorn en Noorse esdoorn. Er is een bramenrijke ondergroei.


EINDRAPPORT

48

3 .2 .5

18/04/2008

HARLAZ BOSBESTAND 2 Goed ontwikkeld middelhoutbestand van Zomereik. Vergelijkbaar bestand als H1 maar duidelijker middelhout-aspect. Ook Gewone haagbeuk en relatief oude Gewone esdoorn in nevenetage. Bramen zijn sterk vertegenwoordigd in de ondergroei.

3 .2 .6

HARLAZ BOSBESTAND 3 Goed ontwikkeld hooghoutbestand van zomereik en Gewone Esdoorn. Dense struiklaag met Amerikaanse eik, Gewone Esdoorn, Ruwe berk en Hazelaar. De struiklaag is bramenrijk.

3 .2 .7

HARLAZ BOSBESTAND 4 Bestand met als voornaamste hooghout-soorten: Moeraseik, Witte abeel, Gewone esdoorn, Amerikaanse eik en Schietwilg. In de struiklaag is er een relatief groter diversiteit in soorten, met onder andere Haagbeuk, Gewone es, Zwarte els, Olm, Schietwilg, Kornoeje. Sommige delen hebben een ijle boomlaag. In de kruidlaag treffen we naast bramen ook Robertskruid aan.

3 .2 .8

HARLAZ BOSBESTAND 5 Middelhoutbestand van Zomereik en Grauwe els. Ook Gewone Haagbeuk en Ruwe berk komen relatief veel voor. De struiklaag is soortenrijk, met o.a. Linde, Gewone esdoorn, Hazelaar, Esdoorn, Vlier, Sleedoorn, Eenstijlige meidoorn en Gewone es. Ook hier veel bramen in de kruidlaag.

3 .2 .9

HARLAZ BOSBESTAND 7 Middelhoutbestand van gemengd loofhout. Dense mix van o.a. wilg, Gewone Es, Tamme kastanje, Zwarte els, Ruwe berk, Hazelaar en veel Gewone esdoorn. Vooral aan de oostelijke grens komen er diverse soorten naaldhout voor. In de verschillende etages zijn er indicatoren van een vochtige bodem met relatief veel Wilg maar ook Gewone es, Zwarte els, pitrus, Kale jonker, Wolfspoot). Een mogelijke verklaring voor het relatief abundant voorkomen van wilgen in bosbestand 7 is de vermoede voormalige wissenambacht.

3.2.10 HARLAZ BOSBESTAND 8 Relatief vochtig bostype met vooral Gewone es en wilgen in de boomlaag. Rijke onderetage met Vlier, Gewone es, Linde, Meidoorn, Gewone esdoorn.

3.2.11 HARLAZ BOSBESTAND 9 Opmerkelijke bestand met doominatie van Grauwe abeel in de boomlaag. Relatief vochtig bostype met Gewone es, Aalbes, Gewone esdoorn in de kruidlaag. In de kruidlaag merken we o.a. Heksenkruid, Geel nagelkruid, Hondsdraf, kleefkruid, klimop.

3.2.12 HARLAZ BOSBESTAND 10 IJl hooghoutbestand van Zomereik en in mindere mate Moeraseik. Ook Amerikaanse eik en tamme kastanje komen voor. De aanwezige Salomonszegel is een typische soort van het Eiken-haagbeukenbos. Aan de oostrand is een wal gelegen, die vermoedelijk is opgebouwd uit het ruimingsslib van de aanpalende gracht. In dit gebied liggen er enkele tankgaten: de tanks werden ingegraven om beter beschut te zijn.

3.2.13 HARLAZ BOSBESTAND 11 Hooghout bestand met enkele zware Zomereiken en veel Gewone esdoorn. In de struiklaag veel Amerikaanse eik en Gewone esdoorn. In westelijk deel talrijke exotische naaldhoutsoorten, waaronder een aantal, zeldzame soorten.


EINDRAPPORT

49

18/04/2008

3.2.14 HARLAZ BOSBESTAND 12 Ijl hooghoutbestand met veel Zomereik. In mindere mate ook Moeraseik en Amerikaanse eik. De struiklaag bevat veel Gewone Esdoorn, Lijsterbes, Hazelaar, Valse Acacia. Vermeldenswaardig is het voorkomen van Tweestijlige meidoorn. In de kruidlaag is braam dominant. Aan de Lorkendreef (noordelijke grens van het bestand) werd recent een verjongingsgroep aangeplant, met Gewone es, Hazelaar, Beuk, Zomereik. Bij deze werken werd het opschot van Amerikaanse eik verwijderd.

3.2.15 HARLAZ BOSBESTAND 13 Middelhout bestand van Zomereik en Amerikaanse eik. Spontaan opschot van Lijsterbes, Gewone esdoorn en Hazelaar in de windval. Wijfjesvaren en braam in de ondergroei. Ook Kamperfoelie, soort van rijkere bostypen, komt voor.

3.2.16 HARLAZ BOSBESTAND 14 Geod ontwikkeld hooghout bestand van vooral Zomereik en in mindere mate Moeraseik en Gewone esdoorn. In de struiklaag treffen we voornamelijk Hazelaar, Gewone haagbeuk en Vlier aan. Geel nagelkruid en Klimop duiden op een rijk eiken-haagbeukenbos. Aan de westelijke en zuidelijke grens is er een talud gelegen, met een hoogteverschil van ongeveer een meter. Ondanks de wat lagere ligging ten opzichte van de omliggende bestanden, is dit bestand niet opvallend vochtig. Er is dan ook een relatief dicht netwerk van grachten.

3.2.17 HARLAZ BOSBESTAND 15 Zomereikenbestand met opvallend weinig ondergroei. De bodem is op de meeste plaatsen uitsluitend bedekt met een strooisellaag. Op enkele plaatsen is er een tapijt van klimop. De beperkte ondergroei is te wijten aan de hoge sluitingsgraad: De nevenetage van vooral Gewone haagbeuk vult de gaten tussen de Zomereiken. Ook Linde, Lork en Grauwe als komen voor. Het perceel is iets hoger gelegen dan de aangrenzende bestanden.

3.2.18 HARLAZ BOSBESTAND 16 Bestand met zowel Zomereik, Amerikaanse eik als Moeraseik. Sterke verjonging van de Amerikaanse eik. De ondergroei is gedomineerd door bramen, vooral op de lichtrijke plaatsen. Ook wijfjesvaren komt voor. In de struiklaag staat o.a. Tamme kastanje, Zwarte els, Lijsterbes.

3.2.19 HARLAZ BOSBESTAND 17 Hooghout bestand van Zomereik en Amerikaanse eik. Daarnaast ook Boskers, Gewone Haagbeuk, Gewone es en Ruwe berk. Er kunnen nog elementen van een vroeger hakhoutbeheer herkend worden. Goed ontwikkelde struiklaag met Hazelaar, Vlier, Eenstijlige meidoorn. De kruidlaag wordt gedomineerd door braam, toch zijn er ook enkele typische soorten van het eiken-haagbeukenbos zoals bosandoorn en Klimop.

3.2.20 VOETBALTERREIN Het voetbalterrein werd recent gedraineerd. Het sportterrein is begrensd door een oude haag van Haagbeuk.


EINDRAPPORT

50

18/04/2008

4 VISIE EN BEHEERDOELSTELLINGEN In dit hoofdstuk wordt een visie ontwikkeld voor het geheel van het beschermde landschap, op basis van de eigenheid en de waarden van het gebied en de functies die aan het gebied worden toegewezen. De hoofddoelstellingen staan hierbij steeds voorop. Centraal uitgangspunt voor het beheer van een beschermd landschap is het bewaren, herstellen en versterken van de erfgoedwaarden. Bij de uitwerking van de visie en de beheermaatregelen in dit landschapsbeheerplan werd ook rekening gehouden met de principes van Harmonisch Park- en Groenbeheer. HPG gaat uit van een evenwichtige samenhang tussen mensgerichte, natuurgerichte en milieugerichte beleids- en beheermaatregelen. Dit leidt tot een duurzaam, divers en dynamisch geheel.

4.1 HOOFD-

EN NEVENDOELSTELLINGEN

Aangezien het landschap beschermd werd omwille van zijn (natuur)wetenschappelijke, (cultuur)historische en esthetische waarde, bestaat de hoofddoelstelling erin deze waarden te bewaren, herstellen en versterken. Aansluitend wordt als nevendoelstelling ook behoud, herstel en versterking van de sociaal-culturele waarden vooropgesteld. Hoofddoelstellingen:

bewaren, herstellen & versterken (NATUUR)WETENSCHAPPELIJKE WAARDEN: de bijzondere dendrologische verzameling staat hierin centraal; bewaren, herstellen & versterken (CULTUUR)HISTORISCHE WAARDE: De historiek van de boomkwekrijen maakt dit parkgebied bijzonder en verdient in het bijzonder aandacht bewaren, herstellen & versterken ESTHETISCHE WAARDE:

Nevendoelstellingen


bewaren, herstellen & versterken SOCIAAL-CULTURELE WAARDE: representatieve functie voor de locale gemeenschap; recreatieve functie; natuureducatieve functie.

EINDRAPPORT

51

18/04/2008

4.2 VISIE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN PER THEMA 4 .2 .1

WATERHUISHOUDING De abiotiek vormt de basis van structuur en processen in het gebied. De waterhuishouding is hierbinnen de component die - in vergelijking met geologie, bodem, reliëf - het sterkst stuurbaar is. We focussen op 2 doelstellingen, namelijk een instellen van een duurzame globale watercyclus voor het park en omgeving en het creëren van een gunstige waterhuishouding in functie van de bomenverzameling.

4.2.1.1

DUURZAME GLOBALE WATERCYCLUS Momenteel wordt er grondwater (drinkwaterkwaliteit!) opgepompt om het waterpeil van de (vis)vijver constant te houden. Dit grondwater komt na een tijdelijk verblijf in de vijver en de Graaf in de riolering terecht. Het overhevelen van grondwater naar riolering draagt enerzijds bij tot verdroging en bemoeilijkt anderzijds de goede werking van de waterzuiveringsinfrastructuur (overstortactiviteit, inefficiëntie door verdunning). Gezien de verdrogingsproblematiek in Vlaanderen worden negatieve effecten op de kwantiteit van het grondwater binnen het Integraal Waterbeleid (o.a. via Watertoets) erg belangrijk bevonden. Enkel indien de activiteit die de kwantitatieve toestand van het grondwater aantast door moet gaan om dwingende redenen van groot maatschappelijk belang, kan dit vergund of goedgekeurd worden. De hervergunning van de grondwateronttrekking in 2013 is dan ook niet zeker. Om een meer duurzame watercyclus binnen het projectgebied te realiseren moeten volgende operationele doelstellingen gerealiseerd worden:

4.2.1.2

voeding van de grote vijver met hemelwater als alternatief voor de oppomping van grondwater afvoeren van het oppervlaktewater naar de Herk in plaats van naar de riolering afvalwater naar de riolering in plaats van naar De Graaf

GUNSTIGE WATERHUISHOUDING IN FUNCTIE VAN DE BOMENVERZAMELING

Een gunstige waterhuishouding is een belangrijke voorwaarde voor de conditie en vitaliteit van de bomenverzameling. Gezien de grote waarde van de dendrologische verzameling verdient dit veel aandacht. De stuwwaterlaag, ten gevolge van de van nature minder doorlaatbare laag is waarschijnlijk een zegen voor de aanwezige bomen. Hierdoor is er relatief lang water beschikbaar voor de wortels voor het volledig wegzakt naar het freatische grondwater. De extra bodemverdichting en de beperkte afwatering op sommige locaties zorgen voor extra natte condities, waardoor de zuurstofvoorziening via de wortels in het gedrang komt. De zeer oppervlakkige beworteling is een gevolg van de bodemverdichting en de ermee gepaard gaande natte omstandigheden. Het verbeteren van de waterhuishouding voor de bijzondere bomen is bijgevolg niet gericht op het tegengaan van het stuwwater op zich, maar wel op het

4 .2 .2

tegengaan van de bodemverdichting en lokaal verbeteren van de afwatering

BIJZONDERE BOMEN Het behoud, herstel en versterken van de dendrologische verzameling is een hoofddoelstelling van het beheer(plan). In een afweging met andere functies krijgt de dendrologie voorrang. Een doordachte selectie van een aantal soorten en exemplaren en een goede verzorging van deze bomen staat voorop. Streefdoel is dus niet om een zo groot mogelijke verzameling van soorten/variëteiten te bekomen. De verzameling bestaat zowel uit inheemse soorten als exoten. Invasieve exoten zijn uiteraard te mijden.


EINDRAPPORT

52

18/04/2008

Een goede verzorging van de geselecteerde bomen en het vrijlaten van voldoende ontwikkelingsruimte kunnen niet genoeg benadrukt worden. Kwaliteit primeert op kwantiteit. Boomverzorging moet in de brede zin geïnterpreteerd worden, met naast snoeiwerken en dergelijke ook het creëren van goede standplaatscondities en bescherming tegen externe factoren. De mogelijkheden voor behoud en ontwikkeling van het bomenbestand in het centrale grasveld van het Olmenhof hangt in belangrijke mate af van de sociale functies die aan dit gebied worden toegekend, in het bijzonder de evenementen. Mogelijkheden voor uitbreiding van de dendrologsche verzameling liggen in het dierenpark en nabij de mammoetzone in de Harlaz.

4 .2 .3

BOSBEHEER Belangrijk is het onderscheid tussen enerzijds gebieden waar bos wordt nagestreef en anderzijds gebieden waar het streefbeeld bestaat uit een parkbos. Beheereenheden waar parkbos wordt nagestreefd:

Sprookjesbos (O4) Boskant Pikkeleerstraat (O5) Mammoetzone en omgeving (Harlaz) ev. Dierenpark (O12)

Beheereenheden waar bos wordt nagestreefd:

Bos Olmenhof Deel Dierenpark Volledige Harlaz, uitgezonderd voetbalterrein, dreven en mammoetzone (en omgeving)

Het bosbeheer dient te beantwoorden aan de principes Duurzaam Bosbeheer. Volgende functies worden nagestreefd:

4 .2 .4

Ecologische functie: behoud en ontwikkeling van ecologische waarden. Harlaz is een van de grotere boscomplexen uit de omgeving; Bosdoeltype is overwegend het arm Eiken-Haagbeukenbos (rijkere bodems) met elementen van Wintereiken-Beukenbos (relatief voedselarme bodems) en ElzenVogelkersbos (nattere bodems: noordoosten); Recreatieve functie: in de Harlaz is plaats voor zachte recreatie, zoals wandelen en joggen; Cultuur-historische functie: behoud en inpassing van cultuur-historische relicten zoals tankgaten, heuveltje, vergraven zone (steenbakkerij?), greppels gerelateerd aan boomkwekerij (?), perceelsstructuur, patroon van paden, …; Economische functie: ondergeschikt aan hogergenoemde functies niettemin van belang.

BESTRIJDING INVASIEVE EXOTEN Invasieve exoten zijn uitheemse soorten die ver buiten de oorspronkelijke plaats van introductie doordringen in (half-) natuurlijke milieus, al dan niet met ecologische en/of economische schade tot gevolg (Verloove, 2002). Deze soorten worden zo veel als mogelijk bestreden. Daarnaast zijn er ook andere soorten die geen invasief gedrag vertonen maar die omwille van andere kenmerken (vb. giftig) een aangepast beheer vereisen.


EINDRAPPORT

53

4 .2 .5

18/04/2008

RECREATIEVE / EDUCATIEVE INFRASTRUCTUUR & TOEGANKELIJKHEID Het projectgebied zou meer als een eenheid moeten ervaren worden bij de bezoekers. Het Olmenhof en de Harlaz vormen een eenheid qua eigendom en beheer en zijn als eenheid afgebakend als beschermd landschap. Het is dan ook aangewezen dit gebied als eenheid in te richten en te beheren op het vlak van informatie, paden, bewegwijzering, vuilbakken, … De grote dendrologische waarde is momenteel slechts beperkt educatief ontsloten. De kennis en beleving kan vergroot worden dor de verzameling meer onder de aandacht te brengen. Informatie en sensibilisatie zijn belangrijk om de waardevolle bomen en struiken te beschermen. Een park is er voor iedereen; ook voor mensen met een handicap, ook voor ouderen die moeilijker te been zijn en ook voor bezoekers met een kinderwagen. Om dit te garanderen moet bij de inrichting en het beheer van een park speciale aandacht besteed worden aan specifieke eisen waardoor deze mensen het park of de groene ruimte kunnen betreden en bezoeken.

4 .2 .6

OVERLEGPLATFORM M.B.T. BEHEER. In dit landschapsbeheerplan worden beheermaatregelen voor een periode van 27 jaar vooropgesteld. In deze looptijd zal het evenwel noodzakelijk zijn het beheer te evalueren, de vooropgestelde beheermaatregelen in vraag te stellen en eventueel bij te sturen. Zo kan het wenselijk of zelfs noodzakelijk zijn het beheer bij te sturen, bijvoorbeeld doordat het vooropgestelde beheer niet leidt tot de gewenste resultaten, doordat de functies van het gebied wijzigen of door externe factoren (vb. stormschade aan bomen). Hiertoe kan de oprichting van een beheerwerkgroep of – in officiëlere variant – beheercommissie zinvol zijn. Het ‘Besluit van de Vlaamse Regering van 4 april 2003 betreffende de oprichting, de samenstelling en de werking van de beheercommissies voor beschermde landschappen’ voorziet deze mogelijkheid. In deze beheercommissie kunnen dan o.a. volgende actoren betrokken worden: gemeentebestuur Herk-de-Stad (diverse diensten), RO-Vlaanderen - Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, werkgroep Olmenhof-Harlaz, boomverzorger, vissersclub ‘De misttrekkers’, scholen, … Inzake het beheer en beheerplan voorziet artikel 16 §1-4 van het decreet op de bescherming van landschappen van 16 april 1996, gewijzigd bij decreet van 8 december 2000, van 21 december 2001 en van 19 juli 2002, dat in elk beschermd landschap het beheer geregeld wordt via een beheercommissie. De Vlaamse Regering bepaalt de nadere regels (besluit van de Vlaamse Regering van 5 mei 1988 betreffende de samenstelling en de werking van de beheercommissies voor beschermde landschappen – zie bijlage 3) inzake oprichting, samenstelling en werking van deze beheercommissies. Met de oprichting van een beheerwerkgroep of beheercommissie wordt een continu overlegplatform gecreëerd. Een officiële beheercommissie is waarschijnlijk logger dan een meer officieuze werkgroep. In elk geval moet het overlegplatform gefundeerde beslissingen kunnen nemen binnen het kader van het goedgekeurde landschapsbeheerplan.


EINDRAPPORT

54

4.3 VISIE EN OPERATIONELE 4 .3 .1

OLMENHOF

4.3.1.1

GRASVELD (O1)

18/04/2008

DOELSTELLINGEN PER BEHEEREENHEID

Streefbeeld voor dit deelgebied is een grotendeels open grasveld met enkele bijzondere solitaire bomen. Dit sluit sterk aan bij de huidige toestand. In de huidige situatie is er een conflict tussen de dendrologische verzameling van deze beheereenheid en de sociale functies van het gebied. De alledaagse activiteiten en de evenementen schaden de bomen, zowel rechtstreeks (vb. aanrijschade) als onrechtstreeks (vb. bodemverdichting). Indien deze sociale functies (incl. Rock Herk) in het park dienen behouden te blijven, zullen er alleszins beperkingen zijn voor de ontwikkeling van het streefbeeld. Het lijkt dan echter niet onmogelijk een aanzienlijke dendrologische waarde te behouden/ontwikkelen, mits er strict (!) voldaan wordt aan een aantal randvoorwaarden:

doordachte selectie van een beperkt aantal gepaste bomen en locaties: o.a. habitus, standplaatscondities; vakkundig planten en verzorgen van de bomen (erkend boomverzorger); bodemverdichting tegengaan door de kroonprojectie volledig afschermen van betreding: permanent via mulchlaag, lage afspanning; bij evenementen betreding onmogelijk maken via hekkens (+toezicht +informatieborden), ploffen, …; verbetering van de waterhuishouding in functie van standplaatscondities van de bomen; aanrijschade, zoutschade, zonnebrand vermijden.

Enkele zichtassen vanuit het kasteel moeten bewaard / hersteld worden:

4.3.1.2

in noordelijk richting naar het prieel toe (oorspronkelijke zichtas naar beeld aan de rand van het sprookjesbos); in oostelijke richting naar de lorkendreef in de Harlas toe; breder zicht over het grasveld (noordoostelijke richting).

BOS OLMENHOF (O2) Streefbeeld is een (overwegend) inheems bos, met Zomereik als dominante boomsoort. Doordat vooral de opperetage momenteel goed ontwikkeld is wordt het geheel erg doorzichtig. Het meer gesloten maken en een beter evenwicht tussen de verschillende etages is na te streven. Als buffer t.o.v. van de aangrenzende wegen (visueel en akoestisch) is een groenscherm wenselijk. De hakhoutstoof van Gewone esdoorn aan de noordelijke ingang dient in hakhoutbeheer behouden te blijven.

4.3.1.3

BEVERBOS (O3) De huidige inrichting is geschikt. De infoborden met gedichten en teksten van kinderen/jongeren zijn een leuk initiatief. De teksten worden geregeld vervangen door nieuwe teksten. Teksten met een relatie tot het park, bomen of natuur & landschap in ruime zin hebben een extra meerwaarde.

4.3.1.4

SPROOKJESBOS (O4) Het Sprookjesbos bestaat momenteel uit een bijzonder dense? vegetatie, met vooral een dichte struiklaag. Er is een groot aantal soorten geconcentreerd op een relatief kleine oppervlakte. Door de hoge dichtheid en diversiteit komen niet alle soorten en exemplaren tot hun recht. Meerdere bomen en struiken hebben een relatief slechte conditie en hebben geen duurzame overlevingskansen.


EINDRAPPORT

55

18/04/2008

In dit Sprookjesbos zullen alleszins keuzes moeten gemaakt worden. Essentieel is de keuze tussen wilde bossfeer of strakkere parksfeer. In een bossfeer kan een hogere dichtheid en relatief spontane ontwikkeling. Indien men meer naar een parksfeer wil evolueren wordt gekozen voor een beperkt aantal bijzondere soorten, die worden vrijgezet en gesnoeid en op die manier tot hun recht komen. Zo komt men tot een iets strakkere en formelere stijl. De uitgangsituatie en de naam Sprookjesbos pleiten eerder voor de bossfeer. De charme van dit parkgedeelte is dat men er door de waterpartijen, de kronkelige wegjes en de dichte vegetatie kan verdwalen, ondanks de kleine oppervlakte. In elk geval, ook indien men kiest voor de bossfeer, zullen er een aantal bomen en struiken moeten verdwijnen. Er staan tal van exemplaren die geen duurzame toekomst hebben en die concurrentie vormen voor andere planten. 4.3.1.5

BOSKANT PIKKELEERSTRAAT (O5) Streefbeeld is een boskant met een gesloten karakter. Een lagere dichtheid van bomen en struiken is gewenst om de resterende exemplaren de kans te bieden volwaardig uit te groeien. Verbreding van deze zone, ten nadele van de aansluitende open ruiomte moet vermeden worden. Het kronkelende Hermanspad kan nieuw leven ingeblazen worden o.a. door uitwerking/promotie van een bomenleerpad.

4.3.1.6

BOMENGROEP IN GRASVELD (O6) Streefbeeld sluit aan bij de huidige toestand: een bomengroep met een 5-tal aspectbepalende bomen en in de ondergroei een verzameling van bijzondere heesters. Het geheel heeft een gesloten karakter.

4.3.1.7

KLEINE PARKING (O7) Belangrijkste wijziging in het streefbeeld is hetherstel van de zichtas vanuit het kasteel in noordelijke richting. In de groenzone ten westen van de kleine parking dienen nieuwe bomen voorzien te worden.

4.3.1.8

GEMEENTEHUIS (O8) De installaties van de airconditioning, aan de straatzijde van de Brasserie vormen een esthtisch knelpunt. Hiervoor moet een oplossing gezocht worden.

4.3.1.9

VIJVERS (O9) Behoud van de bijzondere bomen in een goede conditie is een belangrijke doelstellingen. Gezien de populariteit van het vissen, wordt deze functie alleszins behouden. Een meer natuurlijke overbegroeiing is wel na te streven. De voeding van de vijver met grondwater zou vervangen worden door een meer duurzame vorm, met name aanvoer van hemelwater.

4.3.1.10 SPEELTUIN (O10) Het streefbeeld sluit aan bij de huidige toestand. Afsluitingen worden bij voorkeur aangelegd in natuurlijke materialen. 4.3.1.11 MINI-GOLF (O11) Extra verwijzingen naar de mini-golf op infoborden, website, … kan de populariteit van deze attractie vergroten. Ook deze zone kan een zekere arboretum-functie krijgen, daar een aantal van de huidige bomen op termijn te vervangen door meer bijzondere soorten/variëteiten. 4.3.1.12 DIERENPARK (O12) Een meer multifunctionele inrichting van het dierenpark, dat een relatief grote oppervlakte van het park beslaat, is wenselijk. Een bundeling van meer functies wordt nagestreefd via volgende operationele doelstellingen:


EINDRAPPORT

56

18/04/2008

Uitbreiding van de dendrologische waarde. Vooral in de noordelijke zone is ruimte voor een duurzame uitbreiding van de dendrologische verzameling; Mogelijkheid tot interactie tussen dieren en kinderen versterken, via aangepaste inrichting en soortkeuze; Ecologische en schermfunctie van ‘bos’-gedeelte verhogen, via groepsgewijze en lineaire aanplant.

4.3.1.13 GROTE PARKING (O13) Het streefbeeld voor deze zone sluit sterk aan bij de huidige inrichting. Operationele doelstellingen

4 .3 .2

HARLAZ

4.3.2.1

MAMMOETZONE

Aanleg groenscherm aan zuidzijde Boomverzorging zomereiken Versterken haag aan westgrens Informatieverstrekking over toegankelijkeheid van het park

De beschikbare oppervlakte per exemplaar moet sterk toenemen. In het streefbeeld wordt deze zone verbreed om daarbinnen naar een lagere dichtheid van bijzondere soorten te komen, waardoor de individuele exemplaren beter tot hun recht komen. Er moet een zorgvuldige selectie gemaakt worden van een aantal exemplaren die men wil behouden. Voor de concrete inrichting zijn er verschillende mogelijkheden, waarvan er hieronder 2 via een structuurschets worden verduidelijkt.

Scenario 1: sterke verbreding van de mammoetzone, waarbij veel ruimte wordt gecreëerd voor een beperkt aantal bomen. Het geheel is vrij transparant en lijnvormig


EINDRAPPORT

57

18/04/2008

Scenario 2: Een meer gesloten, intieme sfeer, waarbij met een opeenvolging van min of meer afgesloten kamers wordt gewerkt. Iedere ‘kamer’ heeft een eigen thema waarin gelijkaardige/combineerbare exemplaren worden samengebracht Voor- en nadelen van beide scenario’s:

Voordelen

Scenario 1 Rechtlijnigheid herinnert aan structuur boomkwekerij Sluit aan bij huidige rechtlijnige structuur

Nadelen

Grotere minimumoppervlakte vereist

Scenario 2 Intieme parkbossfeer met verschillende sferen – verrassende ontdekkingstocht Waardevol contrast tussen relatief gesloten kronkelende structuur van Mammoetzone en rechtlijnige open dreefassen van Beulen-, Lorken en taxusdreef Sluit meer aan bij de huidige toestand Creëren van kamers met samenhorende exemplaren kan slechts geleidelijk, want vertrekken vanuit bestaande exemplaren, die nog niet in die logica gepositioneerd staan.

Het voorstel om een zone in het bos als parkzone met erfgoedwaarden te behouden en beheren werd besproken met Ghislain Mees (Regiobeheerder ANB, Houtvesterij Hasselt) op 23 januari 2008. Er werd overeengekomen dat een zone met een breedte van 30 m beheerd wordt als parkzone: 10 m ten oosten van de as van het pad en 20 m ten westen van de as van het pad. Met een lengte van ca. 100 m gaat het om een oppervlakte van 30 are. Formeel-administratief wordt dit beschouwd als een open plek in het bos. In de stuurgroep was er geen uitgesproken voorkeur voor 1 van beide hoger beschreven scenario’s. Scenario 2 geniet een lichte (zie bovenstaande tabel) voorkeur.


EINDRAPPORT

58

4.3.2.2

18/04/2008

DREVEN Streefbeeld is om naar een U-vormige structuur van dreven te evolueren vanuit de 2 hoofdingangen van de Harlaz, met de bestaande lorkendreef, het noordelijke deel van de beukendreef en de ‘taxusdreef’. Hiertoe moet de ‘taxusdreef’ omgevormd worden tot een lineaire structuur met een sterker dreefaspect. Deze dreven staan dan in contrast met de kleinere en meer kronkelige bospaden. Momenteel kan de ‘taxusdreef’ omschreven worden als karakterloze mengelmoes van diverse soorten en habitussen. Zo zijn er een aantal slecht gesnoeide Taxussen, naast een aantal naalhout-rariteiten maar eveneens enkele hooghoutbomen van beuk-variëteiten. Een meer uitgesproken (dreef)karakter wordt vooropgesteld. Er kan gekozen worden voor een dominantie van taxussen, waarbij een lijnelement ontstaat met toch enige eenvormigheid, hoewel een groot aantal soorten / variëteiten kunnen gecombineerd worden. Alternatief is te kiezen voor een beukendreef. Beuken zijn schaduwbomen zodat het bos niet te ver moet teruggezet worden. Er zijn al 2 bijzondere variëteiten aanwezig (Varenbeuk en Amerikaanse beuk). Men kan verschillende varieteiten combineren (arboretumaspect), maar wel varieteiten met zelfde habitus, zodat een dreef-effect gecreëerd wordt. De stuurgroep verkiest uitbouw van taxus-dreef met taxussen boven aanleg van beukendreef.

4.3.2.3

HEUVELTJE Het heuveltje is gelegen op een belangrijke locatie: kruispunt van dreven, einde van zichtassen. Behoud van het heuveltje, inclusief bomen, staat voorop.

4.3.2.4

HARLAZ BOSBESTAND 1 Streefbeeld is een inheems hooghoutbestand van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos.

4.3.2.5

HARLAZ BOSBESTAND 2 Streefbeeld is een inheems bos van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos.

4.3.2.6

HARLAZ BOSBESTAND 3 Streefbeeld is een inheems hooghoutbestand van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos.

4.3.2.7

HARLAZ BOSBESTAND 4 Streefbeeld is een inheems bos met grote diversiteit aan boomsoorten.

4.3.2.8

HARLAZ BOSBESTAND 5 Streefbeeld is een inheems bos van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos.

4.3.2.9

HARLAZ BOSBESTAND 7 De mammoetzone wordt ingericht als park/parkbos. Deze zone neemt een deel van bosbestand 7 in: 20 m vanaf de as van het pad. Hierbinnen worden alle beheermaatregelen afgestemd op de inrichting als parkbos (zie mammoetzone). In de rest van bosbestand wordt een vochtig inheems loofbos, type Alno-padion, nagestreefd.

4.3.2.10 HARLAZ BOSBESTAND 8 Streefbeeld is een goed ontwikkeld Elzen-Vogelkersbos met een dense ondergroei (scherm ten aanzien van de weg).


EINDRAPPORT

59

18/04/2008

4.3.2.11 HARLAZ BOSBESTAND 9 Streefbeeld is een goed ontwikkeld Elzen-Vogelkersbos met een dense ondergroei (scherm ten aanzien van de weg). Een vernatting door beperking van het drainerend effect van de grachten kan dit in de hand werken. Het grachtenstelsel dient wel alleszins behouden te blijven. 4.3.2.12 HARLAZ BOSBESTAND 10 Streefbeeld is een inheems middelhoutbos, met vooral aan de oostelijke grens een dichte struiklaag (schermfunctie). Historische elementen zoals de tankgaten padenpatroon en de aanpalende beukendreef dienen uiteraard behouden te blijven. 4.3.2.13 HARLAZ BOSBESTAND 11 De mammoetzone wordt ingericht als park/parkbos. Deze zone neemt een deel van bosbestand 11 in: 10 m vanaf de as van het pad. Hierbinnen worden alle beheermaatregelen afgestemd op de inrichting als parkbos (zie mammoetzone). In de rest van bosbestand wordt een inheems loofbos nagestreefd. De uitbreiding van coniferen in dit bestand moet worden ingeperkt. Exoten als Amerikaanse vogelkers dienen bestreden te worden. 4.3.2.14 HARLAZ BOSBESTAND 12 Streefbeeld is een inheems hooghoutbestand van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos. 4.3.2.15 HARLAZ BOSBESTAND 13 Streefbeeld is een inheems bos van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos. 4.3.2.16 HARLAZ BOSBESTAND 14 Streefbeeld is een inheems bos van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos. Behoud van cultuurhistorische elementen: dens grachtenstelsel en steilrandjes die kunnen wijzen op oude ontginningen voor de steenbakkerij-nijverheid. 4.3.2.17 HARLAZ BOSBESTAND 15 Streefbeeld is een inheems bos met hakhoutbeheer in ondergroei, met vooral Hazelaar en Haagbeuk. 4.3.2.18 HARLAZ BOSBESTAND 16 Streefbeeld is een inheems bos van vooral Zomereik, met goed ontwikkelde struiketage en soortenrijke kruidlaag met kensoorten van Eiken-Haagbeukenbos. Verwijderen van Robinia en Amerikaanse vogelkers. 4.3.2.19 HARLAZ BOSBESTAND 17 Streefbeeld is een inheems hooghoutbestand (Zomereik) met hakhoutbeheer in ondergroei. 4.3.2.20 VOETBALTERREIN Vanuit landschappelijke en ecologische oogpunt kan dit gebied best worden omgezet tot bosgebied of boomgaard. Van in het begin van de 20e eeuw tot de jaren 1970-1980 was er een boomgaard op deze plaats. In de structuurplanning werd een herbestemming van dit voetbalterrein overwogen maar niet weerhouden. De oude haag van Haagbeuk dient behouden te blijven.


EINDRAPPORT

60

18/04/2008

5 BEHEERRICHTLIJNEN In dit hoofdstuk worden de vise en doelstellingen geconcretiseerd in beheermaatregelen. Vooreerst worden de maatregelen algemeen besproken per thema (§5.1). Daarna volgt een bespreking per beheereenheid (§5.2). De concrete maatregelen worden in de tabellen van hoofdstuk 6 samengebracht in een uitvoeringsprogramma.

5.1 BEHEERMAATREGELEN PER THEMA 5 .1 .1

WIJZIGING WATERHUISHOUDING Om een meer duurzame watercyclus binnen het projectgebied te realiseren trachten we enerzijds een alternatief te vinden voor de oppomping van grondwater en anderzijds worden de mogelijkheden tot het afvoeren van het oppervlaktewater naar de Herk onderzocht. Oppompen grondwater: Mogelijke oplossingen:

Aanvaarden van een tijdelijk lagere waterstand in de vijver: een beperkte verlaging van het waterpeil moet niet meteen gecompenseerd worden door extra toevoer van water. Doordat er dan minder verversing/doorstroom van water is kan het zuurstofgehalte dalen. Dit kan gecompenseer worden door de zuurstofproductie van extra waterplanten en via de beluchte. Andere mogelijke nadelen hiervan zijn dat ook de Graaf dan beperkter wordt gevoed en dat de houten oeververdediging kan rotten doordat deze niet onder water zit; Opslaan van hemelwater als reservevoorraad voor bijvulling vijver: vb. als ondergrondse tank. Deze oplossing is technisch mogelijk maar relatief duur; Opsplitsen van vijver in 2 delen waarbij 1 deel als visvijver bewaard blijft en de andere vijver een meer ecologische invulling krijgt met reservevoorraad water (buffering van hemelwater): Extra hemelwater uit westelijke woonwijken, bestrating (zoals dit het geval was voor de aanleg van de riolering!) Î vooral naar De Graaf

Het is aan te raden op korte termijn een teller op de grondwaterpomp te plaatsen zodat het verbruik kan gemonitord worden. Op basis hiervan en op basis van een meer technische haalbaarheidsanalyse (technische dienst gemeente?) en in overleg met de gebruikers (visclub) dient deze problematiek verder uitgewerkt te worden. Afwatering naar de Herk Het water van de Graaf stroomt nu in de riolering ter hoogte van het kruispunt van de Kleine Holstraat en SintTruidensesteenweg. Er bestaat een mogelijkheid om dit water via een gracht langs de Pierpontstraat en de Doelstraat naar de Oude Herk te leiden. Deze Oude Herk mondt uit in de Herk. Deze afkoppeling zal bekeken worden bij de herriolering van de Pierpontstraat. Geen afvalwater meer naar De Graaf Momenteel gaat het water (regenwater en afvalwater) van een deel de Pikkeleerstraat naar de Graaf (Jan Celis, hoofd technische dienst, mond.med.). De voeding van de graaf zou enkel met zuiver water mogen gebeuren. Bij rioleringswerken wordt thans standaard gekozen voor een gescheiden stelsel. Wanneer de riolering van de Pikkeleerstraat zal overgaan naar een gescheiden stelsel is nog niet bepaald. Het is wel wenselijk dat er zoveel mogelijk hemelwater naar de Graaf komt om steeds een voldoende waterstand te hebben in deze gracht.


EINDRAPPORT

61

5 .1 .2

18/04/2008

BIJZONDERE BOMEN Ongeveer 80 bomen werden individueel bekeken. Na een analyse van de huidige toestand, waarbij o.a. conditie en eventueel vitaliteit werden beoordeeld (score van 0 tot 1; hoe hoger hoe beter) werden maatregelen voorgesteld per boom (Tabel 5.1.2..a). Deze analyse gebeurde samen met Frank Buysse (Boomverzorging de Es), een ervaren boomverzorger. Nadien werd teruggekoppeld met werkgroep Olmenhof Harlaz en de milieuambtenaar. Tabel 5.1.2.a is hoofdzakelijk gericht op maatregelen op korte termijn. Het is niet realistisch de boomverzorging voor de komende 27 jaar volledig vast te leggen. Het aangewezen om periodiek (om de 5 jaar) een visueel vitaliteitsonderzoek te laten uitvoeren door een boomexpert, waaruit eventueel nieuwe beheermaatregelen volgen. Het gaat hier om een snelle visuele inschatting, die voor de belangrijkste bomen (opgenomen in inventaris Tabel 2.6.a en nieuwe bomen) kunnen gebeuren op 1 dag. Hieronder een aantal algemene beheermaatregelen voor de bijzondere bomen. Beheer kroonprojectie bomen Essentieel in het toekomstig beheer is een goed beheer van de kroonprojectie van de bomen. De kroonprojectie is de rand van de kroon op de grond geprojecteerd. Deze kroonprojectie (en meestal nog een meter daarbuiten) geldt als de zone waarin zich gewoonlijk de meeste wortels bevinden. Als een boom een zuilvorm heeft (veel hoger dan breed is) is het wortelstelsel veel groter dan de kroonprojectie. Deze zone is essentieel voor aanvoer van vocht, zuurstof en voredingstoffen. Vele activiteiten binnen deze zone, zoals graven, plaatsen van installaties, berijden met (zware) voertuigen, … is schadelijk voor de boom. Volgende maatregelen kunnen de kroonprojectie beschermen:

Permanent afschermen, vb. visueel via lage afspanning, boordsteen, andere beplanting, … Volledig afsluiten bij evenementen (vb. Rock Herk): het betreden van de kroonprojectie fysisch onmogelijk maken door afsluitingen (voldoende hoog); Plaatsen van informatieborden waarin de dendrologische waarde en de kwetsbaarheid van de bomen wordt toegelicht Mulchen (zie kadertekst) Vaste planten (vb. bodembedekker): Voordeel t.o.v. mulchen is de esthetische meerwaarde. Nadeel is concurrentie met wortelstel bomen;

Mulchen is het het bedekken van de bodem, met organisch materiaal. Dit gebeurt best met een laag van 5 tot 10 cm dik (jaarlijks opnieuw aanbrengen). Meerdere auteurs zien dit als een zeer belangrijke maatregel in de boomverzorging (Van Amerongen, 2005), die als efficiënter wordt ervaren als bodeminjectietechnieken (vb. ploffen). Enkele van de voordelen van mulchen zijn: - luchtigere bodemstructuur (tegengaan bodemverdichting): goede bodemstructuur door organsich materiaal, bodemleven, … waardoor er een uitgebreider wortelstelsel ontstaat - betere waterhuishouding door betere bodemstructuur: betere vochtopname in de bodem en anderzijds stagnerend water vermijden - temperen van de temperatuur - beperkt de betreding door visuele barrière - voorkomt de groei van grassen die in concurrentie treden met het wortelstelsel van de boom - voorkomt aanrijschade Belangrijk aandachtspunt bij Mulchen is de mogelijke vorming van moerasgas, bij anaërobe vertering van organisch materiaal in natte bodems (stuwwater). Het tegengaan van al te natte condities is dus belangrijk.


EINDRAPPORT

62

18/04/2008

Tabel 5.2.1.a: Beheermaatregelen bijzondere bomen Olmenhof / Harlaz Boomnummer 1-1

Wetenschappelijke soortnaam

Nederlandstalige soortnaam

Ginkgo Biloba

op te geven; mag eventueel blijven staan (geeft nog mooie herfstverkleuring, maar zal nooit uitgroeien tot volwaardige boom) te vervangen (is reeds gebeurd in 2007 door Johan Vangeel: ok); vrijstellen

1-2 2-1 2-2 2A-1 6-1 12-1 13-1

Ginkgo Biloba Abies cephalonica Abies cephalonica Abies Grandis Picea Abies 'Virgata' Pinus Strobus Chamaecyparis lawsoniana Parrl

Griekse den Griekse den Reuzen zilverspar Slangenspar Weymouthpijnboom Californische dwergcypres

17-1

Chamaeciparis pissifera Plumosa

Pluimcypres

21-1 24-1 26 26A-1 26A-2 27-1 28-1 28-2 28-3 29-1 29-2 30X-1 30X-2 102-1tot6 108-1 111-A1

Thujopsis dolobrata S&Z Hiba Thuja plicata D. Don Reuzethuja Sequoiadendron ginganteum Buchho Mammoetboom Metasequoia glyptostroboïdes Watercipres of Chinese sequoia Sequioa sempervirens Kustmammoetboom Taxodium ascendens Moerascypres Taxodium distichum Taxodium distichum Taxodium distichum Cunninghamia lanceolata Glauca Cunninghamia lanceolata Glauca Taxus species Taxus species Salix alba

Moerascypres Moerascypres Moerascypres

Populus Canescens Smith Carrya spec. (?)

Grauwe Abeel


Maatregelen

Schietwilg

behouden; dood hout verwijderen te evalueren in geheel van naaldhoutzone grote dode takken uithalen (ifv vitaliteit) geen duurzame overlevingskansen; op termijn te verwijderen; te vervangen door schaduwsoort geen duurzame overlevingskansen; op termijn te verwijderen; te vervangen door schaduwsoort te evalueren in geheel van naaldhoutzone vrijstellen ifv zichtbaarheid

behouden; moet beschut blijven staan; vrijstellen (kap acacia)

te evalueren in geheel van naaldhoutzone vrijstellen: verwijderen van Accacia en jonge Lork (dreef) vrijstellen: verwijderen van Accacia en jonge Lork (dreef) wilde structuur behouden; boogvorm over toegangspoort stimuleren wilde structuur behouden; boogvorm over toegangspoort stimuleren buitenste takken snoeien om smalle vorm te bewaren en om geen concurrentie te vormen voor omliggende bomen zeker behouden; dringend kruinverzorging geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar andere zone EINDRAPPORT

63

113-1 113A-1 113A-2 119-1

18/04/2008

Juglans nigra L. Pterocarya fraxinifolia Pterocarya fraxinifolia Carpinus betulus L.

Zwarte walnoot Vleugelnoot Vleugelnoot Gewone haagbeuk

vrijstellen geen maatregelen vereist geen Deze boom trachten te behouden: zeer sterk snoeien (ifv veiligheid) + ploffen van de bodem (ev. in combinatie met vertikale zuilen); uitbreiden afgeschermde zone + mulchen. Bij sterfte zeker te vervangen door andere beeldbepalend exemplaar (belangrijke plaats in park)

121-1

Quercus Cerris L. 'Laciniata'

Moseik

121-2

Quercus Cerris L. 'Laciniata'

Moseik

123-1 124-1

Quercus coccinea Muenchh Quercus palustris Muenchh

Scharlaken eik Moeraseik

124-2

Quercus palustris Muenchh

Moeraseik

Quercus palustris Muenchh (?) Quercus robur Quercus robur L. 'Albomarmorata'

Moeraseik Zomereik Zomereik

Waterhuishouding mag niet drastisch wijzigen: peil van de Graaf mag niet te sterk dalen of stijgen dode tak uithalen; zal nooit zeer groot exemplaar worden, want sterk uitgezakt naar water (kromme stam) geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar zuidelijk deel grasveld wortels afschermen door afspanning te plaatsen; minimaal om de 8 jaar volledig knotten (om stambreuk te voorkomen); doorgedreven vitaliteitsonderzoek is aangewezen opkronen (onderste dood hout weghalen); geen boom meer planten op deze plaats als de moeraseik het begeeft (ifv zichtas) geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar Minigolf om de 10 jaar knotten ifv veiligheid Pikkeleerstraat best vellen en vervangen door nieuwe grote boom; indien men deze toch wil behouden: volledig knotten (gesteltakken tot op stam snoeien) doorgedreven onderzoek naar stamschade gewenst, zeker omdat dit een bijzonder exemplaar is; zolang de 2 grote bomen tussen deze boom en de Pikkeleerstraat behouden blijven, is er geen veiligheidsgevaar

124-3 125-1 125A-1 126-1

126-2 127B-1

Quercus robur 'Fastigiata'

Quercus robur 'Fastigiata' Koster Quercus velutina

Blikeik

Dringend dode takken verwijderen (veiligheidssnoei); volledig knotten van de boom; verder onderzoek van de conditie met echografie moet uitwijzen of de boom kan blijven staan;

128-1 129-1

Castanea sativa Castanea sativa 'Asplenifolia'

Tamme kastanje Tamme kastanje

geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar Minigolf Indien men deze uitzonderlijke soort wil bewaren, wordt de stam best gestut.De terugloop naar gewone tamme kastanje moet beperkt gehouden worden, zoniet zal de gewone vorm opnieuw gaan domineren. In functie van het educatief aspect wel steeds beide typen bladeren bewaren.

129-2 131-1

Castanea sativa 'Asplenifolia' Fagus grandifolia Ehrh

Tamme kastanje Amerikaanse beuk


EINDRAPPORT

64

133-1 133-2 133-3 133-4 133-5

Fagus sylvatica pendula

Treurbeuk

134-1 135A-1

Fagus sylvatica laciniata Fagus oriëntalis

Varenbeuk

137-1 143-1

Ulmus glabra ? Liquidambar styraciflua L.

Ruwe iep Amberboom

143-2

Liquidambar styraciflua L.

Amberboom

143-3 144B-1

Liquidambar styraciflua L. Platanus hybryda

Amberboom Gewone plataan

Crataegus persimilis 'splendens' Robinia Pseudoacacia L.

Pruimbladige meidoorn Gewone acacia

Robinia Pseudoacacia L. Robinia Pseudoacacia L. Acer negundo Acer platanoïdes 'Schwedleri' Acer platanoïdes 'Faassen's Black' Acer platanoïdes 'Faassen's Black' Acer pseudoplatanus

Gewone acacia Gewone acacia Vederesdoorn Noorse esdoorn Noorse esdoorn Noorse esdoorn Gewone esdoorn

Acer pseudoplatanus

Gewone esdoorn

153-1 161-1

161-2 161-3 172-1 174 174A-1 174A-2 175-1 175-2


18/04/2008

In eerste instantie waterhuishousing verbeteren en bodemverdichting tegengaan: Er moet een boomspiegel met een diameter van 5 m per boom voorzien worden, waarbinnen via ploffen (binnen buidige wortelstel) of losmaken van de bodem meer porien in de bodem komen. In de boomspiegel kan een mulch worden aangebracht zodat er geen concurrentie is met gras, er geen aanrijschade is bij het maaien en er geen bodemverdichting is (minder betreding). kan best verplant worden: verder van de weg; goed voorbereiding van plantgat; bodemvoorbereiding binnen kroonprojectie; bodemverdichting voorkomen ploffen van de bodem; afschermen (ifv bodemverdichting; maaischade) bijvoorbeeld door mulch aan te leggen in boomspiegel + lage afspanning; pad (ceremonieweg) enkele m in oostelijke richting verplaatsen; evenwicht in kroon via snoei herstellen; indien er geen maatregelen worden genomen is deze boom binnen 10-15 jaar dood onderste gesteltak verwijderen (ifv Fraxinus ornus); 2e onderste gesteltak (boven Fraxinus ornus) uitlichten; dode takken boven wandelpad weghalen; geen onderste takken uitlichten om te voorkomen dat takken te laag komen voor passanten geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar andere zone (Dierenpark) indien men deze behoudt, moeten beide stammen met elkaar verankerd worden (dan wordt het beeld van mooie savanne-habitus wel verstoord) ==> in huidige toestand bewaren; zal op termijn degraderen kappen dood hout uithalen; Hazelaar eronder weghalen Stammen afzetten op hoogte van ca. 1,5 m; behouden van stammen geen te verplaatsen (naar Dierenpark), zodat de andere (174A-2) meer ruimte krijgt te behouden; onderste krans (3 takken) geleidelijk snoeien: 1 tak per jaar ev. opnieuw in hakhoutbeheer nemen (strategische plaats aan noordelijke ingang), dan moet de omgeving ook wel teruggezet worden (om voldoende licht te hebben) geen toekomst; kappen of sculptuur.

EINDRAPPORT

65

18/04/2008

177-1

Acer saccharinum Laciniatum

Witte esdoorn

verbinding tussen pad en petanque-baan moet verdwijnen: mag niet meer betreden worden! ==> opnieuw beplanten + lage afspanning; eerst ploffen van de bodem om deze opnieuw luchtiger te maken; zware gesteltakken aan toppen uitlichten, in functie van veiligheid

177-2

Acer saccharinum 'Laciniatum'

Witte esdoorn

177-3 177-4

Acer saccharinum 'Laciniatum' Acer saccharinum 'Laciniatum Wierri'

Witte esdoorn Witte esdoorn

180-1

Aesculus hippocastanum 'Pyramidal' Tilia platyphylla Scop. Tilia platyphylla Scop. Tilia europaea cv Nyssa sylvatica Marsch.

Witte paardekastanje (met opgaan Grootbladige linde Grootbladige linde Koningslinde Tupeloboom

dringend onderste 2 zijtakken afzagen, zodat onderste gesteltakken hoger komen geen geschikte plaats ==> verplaatsen naar andere zone kan het halen, maar geen mooie vorm; zal vermoedelijk op latere leeftijd problemen krijgen ==> verwijderen behouden! Afschermen kroonprojectie

189-1

Fraxinus americana L.

Amerikaanse es

191-1 191-2 192-1

Fraxinus exelsior Fraxinus exelsior Fraxinus ornus

Gewone es Gewone es Pluimes

194-1 202-1 202-2

Catalpa bignonioides "Aurea" Gymnocladus dioicus Gymnocladus dioicus

Trompetboom Doodsbeenderenboom Doodsbeenderenboom

185-1 185-2 185A-1 186-1


knotten bodemverdichting tegengaan moet beschut blijven staan, zodat deze niet onderhavig is aan sterke windstoten; bij storm park afsluiten; wortelopschot verwijderen, met wondverzorging Zal het waarschijnlijk niet halen; hoeft niet vervangen te worden: geen goede plaats voor een (grote) boom ==> verwijderen te vellen en te vervangen door nieuwe grote boom geen Snoeien van Amberboom in functie van meer licht voor de Pluimes; voor de rest geen maatregelen nodig takken aan dakgoot ca. 1,5 m terugsnoeien moet beschut blijven staan, want zeer gevoelig voor vorst te verwijderen

EINDRAPPORT

66

18/04/2008

Het volledig afschermen van de kroonprojectie is een heel belangrijke maatregel, die essentieel is om bodemverdichting - momenteel het grootste probleem – te voorkomen. Tegengaan bestaande bodemverdichting Preventie staat voorop, maar indien reeds bodemverdichting in kroonprojectie van bijzondere boom is opgetreden, kunnen volgende maatregelen genomen worden: a) b)

Ploffen: lucht onder grote druk injecteren Verticale zuilen (vullen met compost)

Deze maatregelen (vooral ploffen) zijn kostelijk en hierbij kunnen de wortels nog beschadigd worden. Deze maatregelen worden dan ook beperkt tot enkele bijzondere exemplaren. Deskundige boomverzorging Zowel de inhoudelijke uitwerking als de uitvoering van de boomverzorging dient te gebeuren door een erkend boomverzorger. In functie hiervan is het aangewezen om periodiek, bv. om de 5 jaar een onderzoek uit te voeren naar conditie en vitaliteit van de bomen. Op basis hiervan worden de jaarlijkse beheermaatregelen uitgewerkt. Hierbij kan het ondermeer gaan om vormsnoei, verjongingssnoei, voorkomen / remediëren van zonnebrand (treurbeuken), hakhoutbeheer, … Opleiding parkbeheerders Opleiding moet voorzien worden voor de beheerders van het park zodat aanrijschade (o.a. maaibeheer), zoutschade, bodemverdichting kan worden vermeden. Plantadvies nieuwe bomen

Planten in de lente of de vroege herfst Bomen 40 cm losmaken, zonder omkeren Boomspiegel met diameter van 4-5 m Zorgen dat er geen trechter-effect ontstaat (lagere plantput), waardoor al het regenwater naar de stam vloeit (te nat) Eventueel zand toevoegen in plantput om compactering te voorkomen: ev. bomenzand (rond zand van zelfde korrelgrootte); 3 of 4 boompalen ter ondersteuning van de boom; deze ook tijdig weghalen Zorgen dat de boom niet te diep wordt geplant (wortelhals gelijk met maaiveld of net erboven) Indien problemen met bodemverdichting en/of droogte worden verwacht, ev. buis in grond voorzien ter verluchting en eventueel water geven

Selectie nieuwe bomen Bij nieuwe aanplantingen van bomen kan geopteerd worden voor zowel exoten als voor autochtone boomsoorten. De keuze wordt bepaald door de standplaatskenmerken, de na te streven sfeer en de historische bomenverzameling. Voor dit laatste criterium worden de ‘plantenlijst Hermans’, de selectie van Paul Vangeel en het artikel van Hiemeleers (1954 gebruikt. De selectie wordt verder toegelicht per beheereenheid.

5 .1 .3

BOSBEHEER Dit landschapsbeheerplan moet vooral gericht zijn op het landschapsbeheer en omvat geen bosbeheerplan. Het is dus niet de bedoeling ook het bosbeheer volledig uit te werken. Er worden wel een aantal maatregelen voorgesteld, vooral in functie van de landschappelijke waarde (vb. beheer dendrologische verzameling).


EINDRAPPORT

67

18/04/2008

Hieronder enkele algemene beheerkrachtlijnen voor de Harlaz.

Voorkeur voor inheemse boomsoorten (vb. Zomereik t.o.v. Amerikaanse eik): het Eiken-haagbeukenbos, samengesteld zijn uit een menging van Zomereik, Gewone es, Boswilg, Winterlinde en Haagbeuk. De struiklaag bestaat er naast Gewone es, Boswilg, Winterlinde en Haagbeuk, ook uit Hazelaar, Vlier en Gewone esdoorn. Meidoorn en Gladde iep zouden ook kunnen voorkomen; Evenwichtige ontwikkeling gelaagdheid: boomlaag – struiklaag – kruidlaag; Versterken van bosranden; Bosverjonging via natuurlijke verjonging en verjongingsgroepen, o.a. na de kap van Amerikaanse eik; Behoud van oude bomen met veel holtes: voor holenbroedende vogels en voor vleermuizen; Behoud van liggend en staand dood hout: voor bijna alle bosbewonende dieren is dit van belang; behoud en inpassing van cultuur-historische relicten zoals tankgaten, heuveltje, vergraven zone (steenbakkerij?), greppels gerelateerd aan boomkwekerij (?), perceelsstructuur, patroon van paden, …

Verder in dit hoofdstuk worden per beheereenheid (komt in de Harlaz min of meer overeen met bosbestanden) beknopt beheerrichtlijnen weergegeven.

5 .1 .4

BESTRIJDING INVASIEVE EXOTEN / ONGEWENSTE SOORTEN In het studiegebied werden volgende invasieve exoten waargenomen: Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) Amerikaanse Vogelkers werd o.a waargenomen ten oosten van de mammoetdreef en in het sprookjesbos. De soort is oorspronkelijk inheems in het oosten van de Verenigde staten. Ze werd aan het eind van de 19e eeuw in de Kempen massaal aangeplant als vulhout in productiebossen en als grondverbeteraar en begon snel te verwilderen. De soort zaait sterk uit en wordt door besetende vogels massaal verspreid. Bovendien vermeerdert ze zich ook vegetatief door wortelopslag. De soort wordt algemeen ervaren als schadelijk: het blad is giftig en zelfs dodelijk voor vee, vermindering van de biodiversiteit wegens belemmering ondergroei, wijziging bodemsamenstelling door bladval… . Voor de bestrijding van Amerikaanse vogelkers werd een publicatie opgemaakt door Bos & Groen (Amerikaanse vogelkers vogelvrij, 2001). Onderstaande tabel geeft een overzicht van integrale aanpak. Tabel 5.1.a: Integrale bestrijdingsstrategieën van Amerikaanse vogelkers Levensfase

Bestrijdingsmethodes

Tijdstip van uitvoering

Werktuigen

ZAAILINGEN (< heuphoogte)

- rooien - bladbehandeling

- lente, zomer en herfst - augustus en september

- geen - (motor)rugsproeier

STRUIKEN EN KLEINE

- stobbebehandeling - bladbehandeling

- heel het jaar, behalve bij vorst en regen - afzagen in winter en besproeien in augustus en september, behalve bij regen en felle zon

- bosmaaier - rugsproeier of kwast - bosmaaier - (motor)rugsproeier

- ringen

- heel het jaar door

- stambehandeling

- heel het jaar, behalve bij vorst

- stobbebehandeling

- idem als voor struiken

- bladbehandeling

- idem als voor struiken

- schaafmes - nabehandeling: rits, bijl of kapmes - bijl - spuitfles - kettingzaag - rugsproeier of kwast - kettingzaag - (motor)rugsproeier

BOMEN

(> heuphoogte - omtrek < 20 cm) GROTE BOMEN (> heuphoogte - omtrek ≥ 20 cm)

(*) Stam- en bladbehandeling zijn gebaseerd op herbicidengebruik terwijl stobbebehandeling zowel geldt voor herbiciden- als mycoherbiciden-gebruik (**) Bij bestrijdingsmethodes waar ook grotere bomen worden afgezaagd dient rekening te worden gehouden met het broedseizoen ! Bomen of struiken waarin nesten aanwezig zijn worden ongemoeid gelaten. Beter nog is het werk in dergelijke bestanden gewoonweg uit te stellen naar een volgend seizoen of andere minder verstorende methodes zoals ringen en stambehandeling te kiezen.


EINDRAPPORT

68

18/04/2008

Om succesvol te zijn moet men oppervlaktedekkend werken en een goede monitoring achteraf instellen. De werkwijze zal eruit bestaan om via stobbebehandeling met Glyfosaat de vogelkers te verwijderen en dan gedurende 2 tot 3 jaar een nabehandeling uit te voeren via bladbehandeling (eveneens met Glyfosaat), daar waar nodig. Voor de grotere exemplaren wordt stambehandeling voorgesteld, al dan niet in combinatie met stobbebehandeling. Zaailingen worden via bladbehandeling bestreden. De aanpak van Amerikaanse vogelkers kan eveneens gebeuren via brandhoutvoorziening ten aanzien van de bevolking. Japanse duizendknoop (Fallopia Japonica) Japanse duizendknoop werd halfweg de 19de eeuw als sierplant en voedergewas ingevoerd uit Japan. De Vlaamse populaties hebben integraal betrekking op oorspronkelijk verwilderde planten; weggeworpen tuinafval of woekering vanuit tuinen. De soort komt in Vlaanderen in een veelheid aan milieus voor, bij voorkeur op uitgesproken vochtige en vaak zeer voedselrijke grond. Ze koloniseert hoofdzakelijk weg-, rivier- en spoorwegbermen, treedt echter ook op in moerasbossen, langs bosranden, … Door vegetatieve vermeerdering (rhizomen) kan ze op korte termijn grote oppervlakten innemen. Inheemse vegetaties worden bijna integraal weggeconcureerd (vooral door lichtgebrek). Het voorkomen van deze soort blijft beperkt binnen langsheen de waterlopen van de Abeekvallei. Een doorgedreven maaibeheer kan Japanse duizendknoop inperken. Hierbij moet men de plant twee keer per jaar uittrekken of maaien, een eerste keer rond half juni, iets voor de topgroei, en een tweede keer begin oktober wanneer de plant zich hernomen heeft. De methode moet ieder jaar herhaald worden. Het uittrekken/maaien kan ook frequenter gebeuren zodat ze sneller uitgeput geraken. Het blijkt echter een zeer hardnekkige soort te zijn. Vandaar dat er soms gegrepen wordt naar chemische middelen, zoals inspuiting met glyfosaat. Amerikaanse eik Amerikaanse eik groeit in bijna alle bosbestanden van de Harlaz. Vooral aan de oostelijke zijde is er sterke verjonging. Ondanks zijn esthetisch aantrekkelijk aspect in verschillende bosbestanden is het toch erg belangrijk de Amerikaanse eik terug te dringen in de bosbestanden. Hij zorgt immers voor een extreem overvloedige verjonging die de natuurlijke ontwikkeling van de bestanden verhindert. Het verwijderen van volwassen exemplaren zal erg gefaseerd verlopen zodat oude exemplaren nog voldoende tijd overblijven. Zij zijn immers belangrijk voor talrijke holenbroeders. Best wordt vooraf een monitoring uitgevoerd om belangrijke nesten te sparen. Eventueel kunnen bepaalde bomen geringd worden om een meer natuurlijk verval te bekomen. Erg belangrijk is het insnijden van de stobben om uitstoelen te voorkomen. De bestrijding van zaailingen en struiklaag gebeurt na de dunningen. Tot 3 jaar na de kap van volwassen exemplaren, moet het bestand ontdaan worden van zaailingen. Bamboe, variëteit Pseudosassa japonica De bamboe in het noorden van Boskant Pikkeleerstraat, nl. de Pseudosassa japonica, is een woekerende plant welke best binnen de perken kan gehouden worden. Andere bamboesoort zoals enkele variëteiten Sinarundinaria (Fargesia) in bosbestand 11 betekenen geen gevaar voor overwoekering van het gebied. Deze soorten groeien vrij compact en woekeren niet zoals andere bamboesoorten vaak wel doen. Giftige planten Naast deze invasieve exoten, zijn er ook een aantal giftige tot zeer giftige planten, zoals o.a. taxus, Karmozijnbes (langs Lorkendreef en Mammoetzone; zeer giftig), die in bepaalde zones beter vermeden worden. Sensibilisatie is aangewezen.


EINDRAPPORT

69

5 .1 .5

18/04/2008

RECREATIEVE/EDUCATIEVE INFRASTRUCTUUR & TOEGANKELIJKHEID Samenhang van geheel accentueren Volgende maatregelen moeten ertoe bijdragen dat het projectgebied als een eenheid worden ervaren:

Uniformiteit van infrastructuur: bewegwijzing, paden, vuilnisbakken, afsluitingen, informatieborden, … (Bomen)leerpad over het gehele gebied Informatieborden die de relaties tussen de deelgebieden toelichten

Informatie / sensibilisatie / educatie

Algemene informatieborden aan de hoofdtoegangen van het gebied: aan het stadhuis (Pikkeleerstraat) en aan de Sint-Truidersteenweg; met o.a. volgende informatie: historiek, eigenaar en beheerder, overzichtskaart, dendrologische verzameling, bescherming als landschap, landschapsbeheerplan, toegankelijkheid Uitwerken / vernieuwen / activeren van wandelingen, leerpaden. Bij evenementen de bezoekers (die vermoedelijk in eerste instantie komen voor het evenment en niet voor het park) betrekken bij de omgeving waarin het evenment plaatsvindt

Educatieve uitwerking van dendrologische verzameling Vooral de dendrologische verzameling verdient extra inspanningen. Een (bewuste) ervaring / beleving van de dendrologische waarden kan aangemoedigd worden door:

Vermelding van de dendrologische waarde in algemene informatiemedia over het gebied. Leerpaden: Paul Vangeel werkte een dergelijk leerpad uit, waarin de dendrologische verzameling centraal stond. Vernieuwen van bordjes op bijzondere soorten. Ooit waren er ca. 400 naambordjes van bomen in het gebied (Creten, 1973). Van deze witte bordjes blijft vandaag niet veel meer over. Omstreeks 1995 werden nieuwe bordjes geplaatst door Bos en Groen (thans ANB), maar ook deze zijn reeds in vele gevallen verdwenen of beschadigd.

Men bereikt een veel breder publiek indien men de info niet beperkt tot wetenschappelijke benaming en taxonomie. Hieraan kunnen elementen toegevoegd worden als typische eigenschappen, vruchten, medicinale werking, gebruik van hout (werktuigen, …), rol in geloof en oude culturen (spirituele betekenis), poëtische invalshoek in sprookjesbos, ‘ontdek je favoriete boom’ of ‘ontdek de boom die bij je past’ (boomhoroscoop) … Behoud sociale functies Globaal wordt ernaar gestreefd de diversiteit in sociale/recreatieve functies (zie §2.7) te behouden. Via zonering en randvoorwaarden kunnen aan deze activiteiten wel beperkingen opgelegd worden. Toegankelijkheid


Dolomietpaden (fijnkorrelig en platgewalst) in plaats van rode kiezelpaden: zijn beter bereidbaar voor rolstoelen, zijn minder vuil en zijn goed te volgen door slechtzienden (contrasterend wit t.o.v. groene omgeving) Informatie over toegankelijkheid: aangeven aan ingangen Openingsuren vermelden aan ingangen (gesloten bij stormweer) Toiletten moeten ook toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers

EINDRAPPORT

70

18/04/2008

5.2 BEHEERMAATREGELEN PER BEHEEREENHEID 5 .2 .1

GRASVELD (O1) Inrichting en beheer van deze beheereenheid wordt afgestemd op de realisatie van een open grasveld met een aantal bijzondere solitaire bomen, in combinatie met een aantal sociale functies. Eerst wordt aangegeven welke bomen behouden blijven, vervangen of verwijderd worden en waar er nieuwe bomen komen. Vervolgens wordt ingegaan op het beheer van de toekomstbomen (te behouden bomen + nieuwe) en hun standplaats. Selectie toekomstbomen Het creëren en behouden van bijzondere bomen in een goede toestand is - gezien de functies van het park en de bodemverdichting - niet evident. Daarom kan er beter gekozen worden voor een beperkt aantal bomen die goed verzorgd worden. Volgende bomen dienen alleszins behouden te blijven (Kaart 5.2.1.a): Boomnr. 26A-1 119-1 124-1 124-2 133-1tot5 143-1 143-3 174A-2 180-1 185A-1

Soortnaaam Watercipres of Chinese sequoia Gewone Haagbeuk Moeraseik Moeraseik Treurbeuken Amberboom Amberboom Noorse esdoorn 'Faassen's Black' Witte paardekastanje (Pyramidal) Koningslinde

Motivatie Goede conditie; te groot om te verplaatsen Beeldbepalende boom in het park Vermoedelijk oudste boom van het park (1812) Mooi exemplaar, aan toegangspoort Herstel treurbeukenkring (zeer karakteristiek voor park) Zeer groot exemplaar; prachtige herfstverkleuring Goede toestand; opvolger van 143-1 Bijzondere variëteit, ontwikkeld in Herk-de-Stad; goede conditie Bijzondere variant Goede locatie; goede conditie

Verwijderen / verplaatsen van bomen Een aantal bomen heeft weinig toekomstperspectief door een minder goede conditie/vitaliteit. Deze worden in de regel verwijderd, tenzij ze een bijzondere waarde hebben (Kaart 5.2.1.a). Daarnaast zijn er gezonde bomen die verplaatst dienen te worden omdat ze momenteel niet op een geschikte plaats staan, wegens ongeschikte standplaats of landschappelijk niet inpasbaar. Zo werden er recent 4 bomen op een rechte lijn geplant, evenwijdig met het wandelpad ten noorden van het gemeentehuis. Om tot een duidelijk lijn-aspect te komen is het aangewezen 4 dezelfde op sterk gelijkaardige soorten te nemen. De huidige soorten hebben een sterk verschillend habitus: van 3e ordeboom (Craetegus) tot hooghoutboom. Streefbeeld is een open grasveld met enkele opvallende solitaire bomen. Ook is het de bedoeling een historische noordzuid zichtas te behouden vanuit het kasteel richting sprookjesbos. Het uitgroeien van de 4 bomen is hiermee niet verenigbaar. De huidige open ruimte tussen ‘Boskant Pikkeleerstraat’ (beheereenheid O5; zie Kaart 3.a) en ‘Bomengroep in grasveld’ (O6) zou dan immers grotendeels verdwijnen. Ook ten noorden van het prieel werden 2 jonge bomen geplant (123-1 en 177-3). Deze bomen hebben op deze plaats onvoldoende ruimte om te ontwikkelen tot solitaire bomen. Ze zullen naarmate ze groter worden opgenomen worden in de aangrenzende bosomgeving en dus een verplaatsing van de bosrand verwezenlijken. Het lijkt ons meer wenselijk ook hier een open ruimte te bewaren en dus deze bomen te verplaatsen. Voor de Fagus oriëntalis (135A-1) is de motivatie tot verplaatsing tweeledig. Enerzijds is een verbetering van de bodemcondities wenselijk, om de groei van deze boom te verbeteren. Dit kan door de toekomstige kroonprojectie rond


EINDRAPPORT

71

18/04/2008

de nieuwe plantlocatie voor te bereiden: bodembewerking in functie van een structuurrijke en vruchtbare bodem. Het ophogen van deze zone lijkt aangewezen, in combinatie met het aanleggen van een drainagegracht langs de SintTruidersteenweg. Een goede afscherming nadien is cruciaal om de bodem voor nieuwe verdichting te behoeden (zie verder). Anderzijds wordt de veligheidsrisico’s naar de Sint-truidersteenweg door deze verplaatsing beperkt. Boomnr. 111-A1 123-1

Soortnaaam Caria spec. (?) Scharlaeken eik

124-3 128-1 135A-1

Moeraseik Tamme kastanje Fagus oriëntalis

153-1

Pruimbladige meidoorn Acer platanoïdes 'Faassen's Black' Acer saccharinum 'Laciniatum Wierri' Acer saccharinum 'Laciniatum Wierri' Amerikaanse es Doodsbeenderenboom

174A-1 177-3 177-4 189-1 202-2

Maatregel Verplaatsen naar Dierenpark Verplaatsen naar zuidelijk deel grasveld Verplaatsen naar mini-golf Verplaatsen naar mini-golf Beperkte verplaatsing: verder van de Sint-Truidersteenweg af

Motivatie In noord-zuid zichtas; dichtgroeien open zone dichtgroeien open zone; in noord-zuid zichtas In noord-zuid zichtas; dichtgroeien open zone In noord-zuid zichtas; dichtgroeien open zone Veiligheid weg + mogelijkheid goede bodemvoorbereiding toekomstige kroonprojectie

Verplaatsen naar Dierenpark Verplaatsen naar Dierenpark

Geen ruimte: te kort bij 174A-2 en onder 143-1

Verplaatsen naar Dierenpark

Matige conditie; geen mooie vorm; te kort bij pad Matige conditie; geen mooie vorm; te kort bij pad Slechte conditie + ongeschikte locatie Boom is op sterven na dood

Verwijderen Verwijderen verwijderen

Volgende 2 bomen zullen op termijn verdwijnen, maar moeten voorlopig niet actief verwijderd worden. Boomnr. 161-1

Soortnaaam Gewone acacia

191-2

Gewone es

Maatregel Geen maatregelen: laten staan zolang hij stand houdt Voorlopig laten staan; bij ev. sterfte niet vervangen; verwijderen indien hinder voor andere bomen

Motivatie Sporen van blikseminslag + zwavelzwam Te kort bij treurbeuken, wanneer deze volgroeid zijn; geen bijzondere dendrologische waarde

Nieuwe bomen Op enkele weloverwogen locaties worden nieuwe bomen voorzien (kaart 5.2.1.a). In het recente verleden werden de nieuwe bomen vooral in randzones, langs de paden, geplaatst, afgestemd op de evenementen die in het park doorgaan. In dit landschapsbeheerplan is het creëren van een landschappelijk waardevolle parkstructuur met een kwaliteitsvolle verzameling van bomen het uitgangspunt. De bomen worden dan ook op een weloverwogen locatie geplant. Het aantal bomen wordt wel beperkt, om de sociale functies (evenementen) mogelijk te maken (onder randvoorwaarden) en om een kwaliteitsvolle verzorging te kunnen bieden. De treurbeukenkring is zowel historisch als esthetisch zeer belangrijk. Het herstel van een volgroeide treurbeukenkring in goede conditie wordt nagestreefd (aanplant ca. 4 nieuwe exemplaren Fagus sylvatica pendula), maar kan alleen als aan volgende voorwaarden wordt voldaan


Verbeteren van de waterhuishouding: voorzien van drainage, onder het pad door naar de gracht tussen het Beverbos en Bos Olmenhof

EINDRAPPORT

72

18/04/2008

Remediëren van de ontstane bodemverdichting: diepe bodembewerking in de zone net buiten het bestaande wortelstel: gecompacteerde kleirijke laag doorbreken, eventueel boomzand inwerken; Voorkomen van nieuwe bodemverdichting: afschermen van zone binnen kring + zone van 5 m buiten kring; mulchen van (deel van) kroonprojectie (zie § 5.1.2): eventueel met schimmelhoudend compost; maar pas nadat waterhuidhouding is verbeterd: geen stagnerend water meer

Tussen de treurbeukenkring en de grote Amberboom (143-1) is ruimte voor een nieuwe grote solitaire boom. Indien de Amberboom het op termijn begeeft, nemen deze nieuwe boom en de Acer platanoïdes 'Faassen's Black' (174A-2) de vrijgekomen ruimte over. Hier wordt gekozen voor een Tulpenboom (Liriodendron tulipiferum). De Tulpenboom is een tamelijk snelgroeiende (10-15 m na 10 jaar) grote (tot 30 m) boom, met brede, tamelijk gesloten kroon, geelgroene tulpvormige bloemen (bloeit in mei-juni) en prachtig blad. Vooral geschikt als solitaire boom in een park. Op een plaats in de volle zon komt de boom het mooiste tot z'n recht. Vooral in het najaar verkleurt het blad naar felgeel-oranje. Deze soort heeft vroeger in het park gestaan (Creten, 1973) en staat ook in de lijst van ‘aanbevelingswaardige te planten parkbomen’ van Paul Vangeel en Jos Leemans (november 1996). Door het - op termijn - wegvallen van de Gewone acacia (161-1) in het centrale grasveld, ontstaat er centraal een grote open ruimte. Er wordt voorgesteld een nieuw exemplaar aan te planten, dat geleidelijk aan de centrale ruimte mee invult. Deze boom dient geplant te worden op grotere afstand van het pad. Door deze iets zuidelijker te voorzien, levert deze boom geen groot probleem voor Rock Herk. Er wordt gekozen voor een Scharlaken eik (Quercus coccinea), een soort die in het verleden prominent met meerdere exemplaren vertegenwoordigd was in dit parkgedeelte. In de herfst verkleurt het vrij grote blad naar prachtig scharlaken. Het is één van de mooiste, herfstverkleurende bomen. Het jonge exemplaar uit het noordelijk deel van het grasveld (123-1) kan hiervoor gebruikt worden. Een goede bodemvoorbereiding en beheer van de kroonprojectie moeten voorkomen dat deze boom te leiden heeft onder bodemverdichting. Er kan ook geopteerd worden voor 3 exemplaren in driehoek, op korte afstand van elkaar, zoadat de kroon op termijn als 1 geheel wordt ervaren. nr. 123-1

Soortnaaam Scharlaeken eik

Locatie Ten zuidwesten van 161-1

133-6 tot 9?

Fagus sylvatica pendula (treurbeuk)

Vervolledigen van bestaande treurbeukenkring

142-1

Liriodendron tulipiferum, (Tulpenboom)

Centraal tussen treurbeuken kring en Amberboom 143-1; op ca. 10 m van pad

Info Jong exemplaar uit het noordelijk deel van het grasveld (123-1) kan hiervoor gebruikt worden ca. 4 nieuwe exemplaren; pas te plaatsen nadat waterhuishouding en bodemverdichting zijn verbeterd 1 nieuw exemplaar, waterhuishouding en bodemverdichting zijn verbeterd

Plantadvies nieuwe bomen De stelling ‘goed begonnen, is half gewonnen’ gaat hier op. Een verzorgde planting is essentieel. Voor verdere informatie: zie § 5.1.2 Beheer kroonprojectie bomen Het afschermen van de kroonprojectie is een heel belangrijke maatregel, die essentieel is om de bodemverdichting momenteel het grootste probleem tegen te gaan. Enerzijds is er de afscherming bij regulier (dagelijks) gebruik van het park. Hiertoe is het vooral belangrijk de bomen nabij de paden, met name 143-1, 143-3,180-1, 174A-2, 119-1 extra af te schermen. Dit kan door visueel aan te geven welke zone niet betreden mag worden (kroonprojectie), bijvoorbeeld met lage houten paaltjes (hoogte van 15 cm volstaat). Door in de kroonprojectie een mulch aan te brengen wordt de betreding sterker ontraden en voorkomt men maaischade.


EINDRAPPORT

73

18/04/2008

Bovendien wordt hierdoor concurrentie van het wortelstelsel van de bomen met de grassen vermeden en brengt dit organisch materiaal in de bodem. Een mulch mag echter alleen aangebracht worden wanneer de bodem niet te nat is, zoniet kan er moerasgas gevormd worden. Om deze reden mag de mulch rond Amberboom 143-1 pas aangebracht worden nadat de waterhuishouding van deze zone verbeterd is (via drainage onder het pad). Ter bescherming van de kroonprojectie van bomen 119-1(Haagbeuk) en 180-1 (Witte paardekastanje Pyramidal) is een beperkte verschuiving van het pad wenselijk. Hierbij is het wel van groot belang dat bij deze werken het bestaande wortelstelsel niet aangetast wordt. Boomnr. 119-1

Soortnaaam Gewone Haagbeuk

124-1

Moeraseik

143-1

Amberboom

143-3

Amberboom

174A-2

Noorse esdoorn 'Faassen's Black'

180-1

Witte paardekastanje (Pyramidal)

Maatregel kroonprojectie Uitbreiden afgeschermde zone met 2 m; verschuiven pad naar oosten; mulch i.p.v. bodembedekker mulch i.p.v. bodembedekker; afscherming verlagen (van huiidige 100 cm tot 15 cm) Visuele aanduiding (paaltjes) van grens kroonprojectie op korte termijn; mulchen na verbetering waterhuishouding Afschermen + mulchen: straal 6 m (uitbreiden naarmate boom groeit) Afschermen + mulchen: straal 7 m (uitbreiden naarmate boom groeit) Afschermen + mulchen: straal 7 m (uitbreiden naarmate boom groeit)

Ook bij georganiseerde sportavtiviteiten dient extra aandacht besteed te worden aan de bomen. Lokale scholen gebruiken het park als loopparcours en als voetbalveld. Het voetballen wordt best verplaatst naar de aanpalende voetbalterreinen, via een overeenkomst met de locale club. Loopactiviteiten dienen strict beperkt te blijven tot de paden. Bij evenementen dienen extra maatregelen genomen te worden. Rock Herk is jaarlijks de grootste activiteit die doorgaat in het park. Belangrijkste maatregel is het fysisch afschermen van de volledige kroonprojectie met voldoende hoge hekkens (min. 2 m). In onderstaande tabel wordt per boom de minimale straal van de af te schermen zone opgegeven. In sommige gevallen is deze groter dan de huidige kroonprojectie, omdat rekening wordt gehouden met de toekomstige kroonprojectie (jongere bomen waarvoor een groei te verwachten is). Bij de jongste bomen kan in 2 fasen gewerkt worden, waarbij op korte termijn een beperkte kroonprojectie wordt afgeschermd (min. 5 m). Wanneer de kroonprojectie de 5 m nadert, dient de bodem buiten deze 5 m zone bewerkt te worden (verluchting), waarna de kroonprojectie wordt uitgebreid (vb. eerst tot 7.5 m, dan tot 10 m). Boomnr. 26A-1 119-1 123-1 124-1 124-2 133-1tot9

Soortnaaam Watercipres of Chinese sequoia Gewone Haagbeuk Scharlaeken eik (nieuwe locatie) Moeraseik Moeraseik Treurbeukenkring

135A-1 142-1 143-1 143-3 174A-2 180-1 185A-1

Fagus oriëntalis Tulpenboom Amberboom Amberboom Noorse esdoorn 'Faassen's Black' Witte paardekastanje (Pyramidal) Koningslinde


Straal van de af te schermen kroonprojectie 4 m (1 gezamelijke zone met 124-2) 5m 5 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) Straal van huidige permanente afscherming + 1 m 5 m (1 gezamelijke zone met 124-2): max. tot aan pad Volledige kring binnen treurbeuken (ook toekomstige deel van cirkel) + 5 m errond 5 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) 5 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) 10 m; max. tot aan de paden 6 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) 6 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) 7 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m) 5 m; later stapsgewijs uit te breiden (tot 10 m)

EINDRAPPORT

74

18/04/2008

Ook informeren en sensibiliseren zijn gewenst, opdat de bezoekers de waarde van de bomen en de zin van de maatregelen begrijpen. Dit kan vb. via ludieke infoborden, ev. met bijdrage van lokale scholen. Toezicht is noodzakelijk tijdens grote evenementen, opdat de maatregelen worden nageleefd. Ook de jaarlijkse veldloop, die ook over de grasvelden gaat, is een bedreiging voor de bijzondere bomen. Kan er hiervoor uitgekeken worden naar een andere locatie? Zoniet mogen de kroonprojecties zeker niet betreden worden (fysieke afscherming). Bij de dag van het park volstaat informeren en sensibiliseren vermoedelijk om de bezoekers op de paden te houden. Zoniet is ook dan fysieke afscherming wenselijk. Voor verdere informatie over bescherming van de kroonprojectie, zie § 5.1.2 Tegengaan bestaande bodemverdichting Preventie staat voorop, maar indien reeds bodemverdichting in de huidige kroonprojectie van bijzondere boom is opgetreden, zijn curatieve maatregelen zinvol (zie § 5.1.2). Gezien de kostprijs van deze maatregelen wordt het strict beperkt tot de bijzonderste bomen waar bodemverdichting een groot probleem is. Op basis van een meer gedetailleerd onderzoek (wortelstelsel) door een boomexpert/verzorger wordt de meest geschikte techniek gekozen (ploffen / vertikale zuilen / mulchen, …) Volgende bomen worden geselecteerd voor een behandeling: Boomnummer 119-1 143-1 143-3 180-1

Soortnaaam Gewone Haagbeuk Amberboom Amberboom Witte paardekastanje (Pyramidal)

Motivatie Voeding boom verstoord door verdichting Topsterfte door bodemverdichting Goede toestand; opvolger van 143-1 Sterke bodemverdichting door centrale locatie; bijzondere variant

Bij onvolgroeide bomen is het zeer belangrijk op korte termijn de bodemverdichting tegen te gaan in de zone buiten de huidige kroonprojectie, maar binnen de toekomstige kroonprojectie. Bij nieuw te planten bomen dient de bodem in een zone met straal 5 m rond de plantlocatie grondig voorbereid te worden (verluchten bodemvia frezen; eventueel mengen met bomenzand; eventueel verhogen van bodem in laagste delen). Bij bestaande bomen dient te verspreiding van het wortelstelsel ter plaatste te worden afgelijnd, waarna een zone van ca. 3 erbuiten wordt bewerkt. Na enkele jaren wordt dit herhaald voor een strook op grotere afstand van de boom. Boomnr. 123-1 133-1tot9 135A-1 142-1 143-3 174A-2 180-1 185A-1

Soortnaaam Scharlaeken eik (nieuwe locatie) Treurbeukenkring Fagus oriëntalis Tulpenboom Amberboom Noorse esdoorn 'Faassen's Black' Witte paardekastanje (Pyramidal) Koningslinde

Geschatte straal van de te behandelen zone 0-5 m (vóór het planten; later gradueel uit te breiden) 3-5 m (later gradueel uitbreiden) 3-5 m (later gradueel uitbreiden) 0-5 m (vóór het planten; later gradueel uit te breiden) 4-6 m; (later uitbreiden) 4-7 m; (later uitbreiden) 5-8 m; (later uitbreiden) 6 m; later uit te breiden tot 10 m

Deskundige boomverzorging & Opleiding parkbeheerders Zowel de inhoudelijke uitwerking als de uitvoering van de boomverzorging dient te gebeuren door een erkend boomverzorger. Opleiding moet voorzien worden voor de beheerders van het park zodat aanrijschade (o.a. maaibeheer), zoutschade, bodemverdichting kan worden vermeden.


EINDRAPPORT

75

18/04/2008

Ophoging gronden tussen ceremonieweg en Sint-Truidersteenweg De driehoekige zone tussen de ceremonieweg en de Sint-Truidersteenweg is momenteel de laagste zone. Deze heeft – mede door de bodemverdichting - te kampen met vochtige tot natte bodem. Door deze zone met enkele decimeters te verhogen met een luchtig permeabel bodemmateriaal (zandige zandleem / lemig zand) kunnen de bodemcondities voor de toekomstbomen sterk verbeterd worden. Deze werken dienen te gebeuren vóór de verplaatsing van de Scharlaken eik, Fagus oriëntalis en Koningslinde Gracht langs Sint-Truidensesteenweg In het beheerplan van 1989 (Meuleman e.a.) werd het vermoeden geuit dat het centrale grasveld vernat is bij de heraanleg van de Sint-Truidersteenweg. Bij deze herinrichting verdween een gracht tussen het Olmenhof en deze weg. Uit de evolutie van de jaarringdikte (boorspaantjes) stelde men vast dat de moeilijkheden voor de Quercus coccinea destijds langs de steenweg) eind jaren ’80 begon en dus kan samenhangen met de heraanleg. Het opnieuw aanleggen van een gracht/greppel werd als maatregel met de hoogste prioritait naar voren geschoven. Aangezien de inventarisatie van het landschapsbeheerplan heeft uitgewezen dat de natte toestand te wijten is aan stuwwater en niet aan het peil van de vijver, is een oppervlakkige ontwatering via greppels of ondiepe drainage zinvol. De heraanleg van een gracht aan de westzijde van het Olmenhof lijkt dus zinvol. Deze zou afwateren via de gracht aan de grens met ‘Bos Olmenhof’ (Kaart 3.a) naar de Graaf. Op termijn is het de bedoeling dat deze naar de Herk afwatert en niet langer naar de riolering (zie hoger). Drainage van treurbeukenzone onder nieuw pad De zone van de treurbeuken tot aan de grote Amberboom (143-1) v is bijzonder nat. Zowel in de zomer als winter is er plasvorming (stuwwater). Dit is te wijten aan de bodemverdichting maar vermoedelijk ook aan een minder goede afwatering in noordelijke richting door de aanleg van het nieuwe dolomietpad. Een afwatering onder het pad via ondiepe drainagebuizen, naar de gracht aan de grens met ‘Bos Olmenhof’ (Kaart 3.a), is wenselijk. Dolomietpaden Op termijn dienen alle hoofdpaden in dezelfde stijl aangelegd te worden. Momenteel zijn er zowel paden van rode kiezel als dolomietpaden met boord. De dolomietpaden met boord zijn te verkiezen. Deze ogen frisser, zijn duidelijk begrensd, geven minder kleur af (schoeisel), zijn beter voor slechtzienden (boord als grens + contrasterende kleur) en zijn makkelijker berijdbaar met een rolstoel. Bij de heraanleg van de paden is een beperkte verschuiving, weg van bomen 119-1 en 180-1 wenselijk, zonder daarbij het wortelstelsel van beide bomen te raken.

5 .2 .2

BOS OLMENHOF (O2) Aanleg groenscherm Belangrijk is de schermfunctie ten aanzien van de weg, zowel visueel als acoustisch. Aan de straatzijde wordt best een struiklaag aangeplant, met Hazelaar, Gewone esdoorn, Wilde lijsterbes, Meidoorn en Vlier Sleedoorn. Hiertoe is het wenselijk in de randzone enkele bestaande bomen (bij voorkeur Amerikaanse eik) te rooien. Bosbeheer Het bos, dat momenteel gedomineerd wordt door Amerikaanse eik (grootste bomen + verjonging), dient geleidelijk omgevormd te worden naar inheems loofbos (vooral Zomereik). Er staan een aantal middelgrote Zomereiken die kunnen doorgroeien tot hooghoutbomen. Er zijn enkele bijzonder grote Amerikaanse eiken die kaprijp zijn en een aanzienlijke houtopbrengst kunnen leveren. Er werd Zwavelzwam waargenomen op 1 van de Amerikaanse eiken. De Amerikaanse eiken kunnen best in 1 keer volledig verwijderd worden. Om geen volledig doorzicht te hebben naar de steenweg en de Pierpontstraat wacht men best tot het groenscherm aan de straatzijde goed is uitgegroeid. De dode olmen aan de zuidgrens worden best gekapt.


EINDRAPPORT

76

18/04/2008

De abundante Amerikaanse vogelkers dient bestreden te worden (zie §5.4). Beheer hakhoutstoof De hakhoutstoof van Gewone Esdoorn langs het pad, aan de noordelijke ingang, dient in hakhoutbeheer bewaard te blijven. Het is een soort die vaker in hakhout wordt beheerd. Momenteel zijn de stammen sterk uitgegroeid. Om het openscheuren te voorkomen moet de stoof periodiek afgezet worden. Het afzetten gebeurt direct na de bladval, vlak boven de snoeiwonden van de eventuele vorige afzetbeurt. Het is van belang dat de nieuwe snoeiwond een behoorlijke hellingshoek ten opzichte van het maaiveld heeft. Dit voorkomt het snel inrotten van de snoeiwond. De cyclische kap wordt op een omlooptijd van 8 jaar wordt gesteld. Een kortere omlooptijd is af te raden omdat je dan de plant gaat uitputten. Langer wachten levert scheurgevaar op, en bovendien zijn zwaardere takken moeilijker af te zetten. Opwaardering noordelijke toegangspoort De noordelijke ingang, een kleinere ingang uitsluitend voor voetgangers, kan een opfrissing gebruiken. Klimop, mos en patina dienen van de zuilen verwijderd te worden. De zuilen kunnen bijkomend beter tot hun recht komen door vrijstelling. Een klein informatiebord geeft aan dat dit een secundaire ingang is van Olmenhof/Harlaz.

5 .2 .3

BEVERBOS (O3) Behoud inrichting Het karakter en de infrastructuur (onverhard pad, beverteksten, beverhut, …) zijn geschikt en kunnen behouden blijven. De wisselende tektsten op de borden (teksten/gedichten van kinderen/jongeren) vormen een extra troef. Deze mag sterker uitgespeeld worden via verwijzingen aan de ingangen en in folders, website, … Boomverzorging Blikeik (127B-1) De dode takken werden in 2007 verwijderd (veiligheidssnoei). Volledig knotten (kandelaberen) van de boom is aangewezen, gezien de aantasting door Harslakzwam. Verder onderzoek van de conditie met echografie moet uitwijzen of de boom kan blijven staan. Indien deze boom kan behouden blijven, moet deze meer onder de aandacht gebracht worden door vrijstelling. Bestrijding Amerikaanse vogelkers Hoewel het hier niet om een bosperceel gaat (en exoten dus wel kunnen) is bestrijding van deze invasieve exoot wenselijk (zie § 5.4).

5 .2 .4

SPROOKJESBOS (O4) Volgende maatregelen worden voorgesteld voor het sprookjesbos (optie bossfeer): Verwijderen van een aantal bomen zonder toekomst Onder andere enkele Robinia’s, een stervende Gewone es, Tamme kastanje, Amerikaanse eik, Chamaecyparis lawsoniana Parrl (13-1), Thuja plicata D. Don (24-1), enkele opgroeiende zomereiken bevinden zich in een slechte toestand en/of hebben geen ruimte om duurzaam uit te groeien. Een aantal jonge bomen zijn nu nog makkelijk te verwijderen. Dit gebeurt dan ook best zo snel mogelijk. Resultaat is een beperkt aantal bomen die kunnen doorgroeien tot bestandsbepalende bomen. Doordat de boomlaag ijler wordt is er meer licht waardoor de soorten in de struiklaag meer kansen krijgen. Houtsculptuur Stam van enkele exemplaren (vb. exemplaar 13-1 en 24-1) omvormen tot houtsculptuur.


EINDRAPPORT

77

18/04/2008

Behoud van bijzondere bomen. Enkele bijzondere exemplaren zoals de Moerascypres (Taxodium ascendens; exemplaar 27-1), Tupeloboom (Nyssa sylvatica Marsch.; exemplaar 186-1) en de Castanea sativa Asplenifolia (129-1) verkeren niet in optimale conditie, maar worden omwille van hun uitzonderlijke waarde best behouden. Deze dienen wel beschut te blijven staan zodat er geen gevaar is voor de veiligheid. Verder advies voor de boomverzorging is per exemplaar opgenomen in Tabel 5.1.2.a. Behoud van relatief dense struiklaag, maar snoeien en dunnen. Het dichte karakter wordt best bewaard. Toch is de dichtheid te hoog, waardoor de planten elkaar onderling beconcurreren. De sterk oprukkende Lijsterbes bijvoorbeeld wordt best in toom gehouden. De Hazelaars kunnen periodiek worden afgezet. De talrijke taxussen kunnen behouden blijven in een relatief verwilderde vorm, maar moeten wel gesnoeid worden in functie van vitaliteit en passeerbaarheid van parkbezoekers. Plaatsen monument einde zichtas Op het einde van de noord-zuid zichtas vanuit het kasteel stond een monument/beeld. Het monument aan de zuidelijke grens van het sprookjesbos was zichtbaar vanuit het kasteel. Herstel van de zicthas wordt gecombineerd met het opniuew plaatsen van een monument. Dit kan het oorspronkleijke monument zijn (indien het nog bestaat en bescheikbaar is) maar kan ook een nieuw monument zijn dat past in het parkkader en bij voorkeur verwijst naar de historiek. Plaatsen van infobord over sprookjesbos Infobord aan de enige toegang tot her sprookjesbos, met info over historiek (lusthof van Jan Hermans, …), beheer, …

5 .2 .5

BOSKANT PIKKELEERSTRAAT (O5) Algemeen beheer Een dunning is noodzakelijk om de overblijvende exemplaren de kans te geven om uit te groeien. De aanwezige berken zijn bijna allemaal dood of ziek. Deze moeten op korte termijn gekapt worden. Ook de recent geplante bomen aan de oostelijke rand van dit perceel worden best weggehaald (ev. elders te berplanten). De huidige spontane verbreding van deze boskant moet tegengegaan worden om te vermijden dat de open ruimte dichtslibt. Hiertoe dienen de Hazelaars en andere struiken afgezet te worden. Wandelpad in ere herstellen Het kronkelende ‘Hermanspad’ dat door deze zone loopt raakte in onbruik, nadat het nieuwe dolomietpad werd aangelegd. Het Hermanspad zal niet meteen opnieuw druk bewandeld worden, maar is wel belangrijk in een bomenleerpad, om een aantal bijzondere exemplaren zoals de Moseik (121-1) en de zuilvormige Zomereik (126-1) te kunnen bereiken.

5 .2 .6

BOMENGROEP IN GRASVELD (O6) Aanplant extra bestandsbepalende boom In deze bomenpartij staan een 5-tal bijzondere bomen, die in goede tot uitstekende conditie verkeren. In het noordoostelijke gedeelte lijkt het erop dat er een grote boom heeft gestaan, die nu verdwenen is. Op basis van het opschot kan vermoed worden dat het om een Acer platanoïdes ging. Op deze plaats is er mogelijkheid om een nieuwe bijzondere boom te plaatsen, vb. een Castanea sativa 'Asplenifolia' (opvolging exemplaar 129-1 in Sprookjesbos). Hiertoe moet het opschot (o.a. berk) gekapt worden.


EINDRAPPORT

78

18/04/2008

Het verdwijnen van de acer platanoïdes heeft een gat nagelaten tussen de Amberboom (midden, met herfstverkleurong en de Weymouthpijnboom (rechts, donkergroen)

Boomverzorging Zie tabel 5.1.2.a voor boomverzorging op korte termijn. Nadien is het aangewezen om de 5 jaar een visueel vitaliteitsonderzoek te laten uitvoeren door een boomexpert, waaruit eventueel nieuwe beheermaatregelen volgen. Inrichting en beheer struiklaag In deze eenheid staan enkele bijzondere heestersoorten zoals Egelhulst (Ilex aquifolium Ferox). Bij een spontane evolutie zal de eenheid meer verwilderen en kunnen deze bijzondere heesters in de verdrukking komen. Deze moeten vrijgesteld en verzorgd worden. Opschot en zaailingen van berk, wilg, hazelaar, esdoorn, vlier, vogelkers, … dienen verwijderd te worden.

5 .2 .7

KLEINE PARKING (O7) Beheer westelijke groenzone In de partij ten westen van de kleine parking moet de Quercus robur ‘Albomarginata’ gekapt worden. Mogelijks heeft deze boom te leiden gehad onder de aanhogingen binnen de boomspiegel (aan straatzijde). Er is ruimte voor 2 of 3 grote markante bomen te laten uitgroeien. Dit is in principe een geschikte locatie voor de plant van Olmen. De ingang van het Olmenhof is een goede standplaats voor Olmen. Vele Olmen in onze streken sterven echter door de olmen- of iepenziekte. De klonen ‘Columella’ heeft een hoge mate van resistentie (www.iepenwacht.nl). Ook de kloon ‘New horizon, van de Amerikaanse Resista-groep heeft een goede resistentie (breed spreidende kroon). Alleszins indien men ergens een poging wil doen om Olmen te laten groeien, is dit een geschikte plaats. Als alternatief wordt een keuze voor eiken voorgesteld (variëteiten: zie voorstel eikencollectie dierenpark). In de ondergroei wordt best gestreefd naar een dichte schermfunctie. De aan te planten bomen dienen groot genoeg te zijn opdat ze geen concurrentie voor licht ondervinden van de struiklaag. Onder andere Hazelaars, Spaanse aak, Gelderse roos en Sleedoorn kunnen bijgeplant worden. In de onderetage kunnen ook enkele exemplaren Quercus robur ‘Concordia’ geplant worden. Dit is een struikvormige gele Zomereik, die volgens Hiemeleers (1954) door Jan Hermans werd gewonnen in dit gebied (hij noemde zijn landgoed Concordia). De struiklaag vormt een visueel scherm en voorkomt maaischade aan de stam van de eiken. Beheer oostelijke groenzone Aan de oostzijde van de parking is er momenteel een plantsoen met klimop en Amerikaanse eik, op een wal. De Amerikaanse eiken staan in de zichtas vanuit het kasteel naar het noorden en dienen gekapt te worden. Zoniet groeien ze uit tot een groot massief waardoor de vrije ruimte tussen de bomengroep ten noordoosten en de boskant langs de Pikkeleerstraat verdwijnt. Een lagere begroeiing, bijvoorbeeld met spiraea arguta (witte voorjaarsbloeier), bovenop de wal is te verkiezen. Deze kunnen gecombineerd worden met groenblijvende soorten zoals Ilex crenata of lage soort taxus. Hierdoor wordt de parking toch wat afgeschermd van het park, maar blijft de zichtas open. Deze begroeiing voorkomt ook dat de heuvel betreden wordt. Vernieuwing infobord Aan deze belangrijke toegangspoort van het park hoort een groot infobord, met o.a. overzichtskaart, toegankelijkheid, functies, statuut, historiek, …


EINDRAPPORT

79

5 .2 .8

18/04/2008

GEMEENTEHUIS (O8) De installaties van de airconditioning, aan de straatzijde (Pikkeleerstraat) van de Brasserie, vormen een esthetisch knelpunt. Hiervoor moet een oplossing gezocht worden (verplaatsen? Afschermen met groen? Uniforme houten bekisting in kleur van gevelsteen?). Het afvalwater van het gemeentehuis en de brasserie dient volledig aangesloten worden op de riolering. Het hemelwater wordt zo veel mogelijk naar de vijvers en de Graaf geleid.

5 .2 .9

VIJVERS (O9) Inrichting en beheer vijvers Een minimale maatregel is het lokaal laten uitgroeien van moerasplanten (Grote egelskop, Gele lis, Watermunt, …) aan de overgang water-oever, door sommige zones niet te maaien. Dit leidt zowel ecologisch als esthetisch tot een meerwaarde. De regels betreffende het voederen van de vissen moeten strict nageleefd worden, teneinde eutrofiëring van het water te voorkomen. Een toename van de waterplanten zoals de aanwezige Gele plomp en Witte waterlelie is aan te moedigen, als habitat voor insecten maar ook voor de vissen. De alternatieven voor de voeding van de Grote vijver met grondwater worden besproken in § 5.1. Dit gebeurt best vóór 2013, want dan vervalt de milieuvergunning voor grondwaterpomping. Boomverzorging In deze zone staan vele waardevolle exemplaren die in goede conditie verkeren. Om deze toestand te behouden moet er vooral voor gezorgd worden dat de kroonprojecties niet intensief betreden worden. Betreding van de zones buiten de paden moet ontraden worden. Zie Tabel 5.1.2.a voor advies maatregelen per individuele boom. Belangrijk is het tegengaan van de bodemverdichting rond de Acer saccharinum laciniatum (nr. 177-1). Via ploffen van de bodem kan de bodem opnieuw luchtiger gemaakt worden. Verdere betreding van de boomspiegel moet voorkomen worden door de verbinding tussen het wandelpad en de petanquebaan op te heffen: deze zone mag niet betreden worden. Dit kan door opnieuw een bodembedekker aan te brengen, een lage afspanning te plaatsen en medewerking te vragen aan de gebruikers. Eilanden De Zomereiken op het meest oostelijke eiland zijn niet in goede conditie. Het lijkt alsof er bodemmateriaal (ruimingsslib van vijver) op het eiland is aangebracht, rond de stammen van de eiken. Mogelijks is dit de hoofdoorzaak van hun slechte conditie. Op termijn Zomereiken kappen en vervangen door opvallende solitaire boom, die geen hoge eisen stelt aan bodem. Een Treures (Fraxinus excelsior ‘Pendula’) zou hier bijvoorbeeld kunnen. Ook het voorstel van Paul Vangeel om een Nissa sylvatica (Tupeloboom) te planten, is te ondersteunen. Dolomietpaden Op termijn dienen alle hoofdpaden in dezelfde stijl aangelegd te worden. Momenteel zijn er zowel paden van rode kiezel als dolomietpaden met een boord. De dolomietpaden met boordsteen van kastanjehout zijn te verkiezen. Deze ogen frisser, zijn duidelijk begrensd, geven minder kleur af (schoeisel) en zijn makkelijker bereidbaar met een rolstoel.

5.2.10 SPEELTUIN (O10) Inrichting:


EINDRAPPORT

80

18/04/2008

Vervangen van afsluitdraad nabij de vijver (achter heuveltje) door meer natuurlijke afsluiting: vb. takkenril of kastanjehout. Laatste appelboom bewaren als herinnering aan voormalige boomgaard (ev. verwijzen naar nieuwe boomgaard te Donk).

Beheermaatregelen:

Jaarlijks snoeien van taxushaag Bestrijding Amerikaanse vogelkers

5.2.11 MINI-GOLF (O11) De dichtheid van de bomen is te groot. Er kan best een dunning gebeuren, waarbij de Zachte berken en enkele Zomereiken worden gekapt. Ongeveer de helft van de bomen mag gekapt worden. De Moeraseik wordt best opgekroond. Door deze maatregelen zal er meer licht zijn (en toch nog enige schaduw) en minder bladval (minder onderhoud). Geleidelijk kan het bomenbestand verder gediversifieerd worden, door gepakte exemplaren te vervangen door meer bijzondere soorten/variëteiten. De huidige diversiteit met o.a. Acer saccharinum (Zilver-esdoorn) en Populus canescens (Grauwe abeel) vormen de vertrekbasis. Ter verjonging en diversifiëring worden ook 2 jonge bomen geplant die momenteel in het centrale grasveld op een ongewenste plaats staan: de Tamme kastanje (exemplaar 128-1) en Moeraseik (exemplaar 124-3) die momenteel in de zichtas ten noorden van het kasteel staan. Duidelijk aangeven op infoborden en bewegwijzeren, zodat deze attractie meer gebruikt wordt. De haag van Haagbeuk als afsluiting van de mini-golf dient 1 tot 2 keer per jaar geschoren te worden.

5.2.12 DIERENPARK (O12) Uitbreiding dendrologische waarde In het open noordelijke deel is ruimte om een aantal bijzondere soorten solitaire bomen te planten. Het probleem van de bodemverdichting is er veel beperkter, aangezien dit gedeelte van het park niet/weinig wordt betreden door bezoekers of machines (evenementen). Hier kunnen dan enkele extra soorten komen die nu elders in het park niet goed geplaatst staan. Het aantal bomen moet wel beperkt blijven zodat de geselecteerde exemplaren ruimte hebben om volledig tot hun recht te komen, ook nadat ze tot volwassen exemplaren zijn uitgegroeid. Voor de algemene richtlijnen aangaande planten en verzorging van bomen, wordt verwezen naar § 5.1.2. De bomen moeten goed beschermd worden tegen wraat van de dieren. Het is een optie om deze bomen in de nabije toekomst te planten en later dit deel als park-wandelzone in te richten (dus niet langer als dierenpark). Dit vergroot de belevingswaarde van de solitaire bomen. Voorwaarde is dan wel dat de kroonprojectie wordt gevrijwaard van betreding (geen wandelpaden) en dat de zone niet toegankelijk is bij grote evenementen (bescherming tegen bodemverdichting en rechtstreekse beschadiging). Het aantal dieren moet beperkt gehouden worden, eveneens om bodemcompactie te voorkomen. Een omvorming tot bloemrijke ligweide (extensief maaibeheer) is ook een optie. In het dierenpark staan momenteel vooral Zomereiken. We stellen vast dat variëteiten van eiken belangrijk waren in de historiek van het parkgebied. Houda (1887) en Hiemeleers (1954) vermelden verschillende oude en bijzondere eiken die op de eigendom van de Pierpont voorkwamen. Vandaar het idee om aan de noordrand van het ‘beboste’ gedeelte van het dierenpark een aantal bijzondere Quercus-variëteiten aan te planten:


Quercus coccinea Muenchh (Scharlaken eik): kwam tot enkele decennia geleden voor in het park (oostzijde centrale graszone); vb. aanplant van 3 exemplaren in driehoek; Quercus phellos L. (Wilgbladige eik) : er werd een exemplaar in het park (in ‘Het Hof’) geplant in 1803, dat in 1943 door een bliksem werd getroffen en gekapt (bron: Hiemeleers, 1954);

EINDRAPPORT

81

18/04/2008

Quercus bicolor Wild: in 1846 werd een exemplaar geplant in ‘het Bruidstuk’, stervend in de jaren 1950 (Hiemeleers, 1954) Quercus cerris Laciniata (Moseik): al 2 zeer grote en oude exemplaren aanwezig in het park; verjonging gewenst; Quercus Velutina (Blikeik): er staat een exemplaar aan de rand van het Beverbos (127B-1); het is wenselijk opvolging te voorzien; Quercus robur ‘Albomarginata’ (witgerand blad): momenteel 1 exemplaar aan de kleine parking (125A1), maar dit exemplaar verdwijnt; Quercus turneri (bladhoudende eik): exemplaar uit Beverbos (nabij grote Blikeik) verplanten naar dierenpark Quercus castaneifolia (Kastanjebladige eik): geen historische referenties gevonden voor dit parkgebied; maar het is prachtige parkboom die mooi past in een te ontwikkelen collectie eiken. Quercus frainetto (Hongaarse eik): stond vroeger in Harlaz.

Bij voorkeur worden enkele bestaande Zomereiken aan de noordrand van het beboste gedeelte van het Dierenpark gekapt om plaats te maken voor de eikenverzameling. Daardoor blijft er nog voldoende ruimte in het open gedeelte van het dierenpark over om een 5- tal solitaire bomen te planten. Dit creëert ook de mogelijkheid om in de contactzone van het dierenpark meer licht te creëren (gerichte inplanting van nieuwe eiken; zie verder) In het noordelijke open deel van het dierenpark wordt voorgesteld een aantal solitaire bomen verspreid en in groepsverband te planten. Hieronder enkele geschikte soorten/variëteiten waaruit gekozen kan worden.

Nyssa sylvatica Marsch. (Tupeloboom): In het sprookjesbos staat een groot exemplaar (186-1), maar deze is niet in goede conditie. Het is een van de grootste Tupelobomen van het land. Daarom wordt aan opvolging gedacht, in het dierenpark; Aesculus hippocastanum ‘laciniata’ (variant Paardekastanje): in historische soortenlijst; Liquidambar styraciflua L (Amberboom): beeldbepalende boom in het huidige park (143-1 en 143-2); er is 1 middelgroot exemplaar (143-3), extra exemplaar voor opvolging in ander deel van park (dierenpark) is wenselijk; Acer Negundo (Vederesdoorn): langs de vijver is enige exemplaar gesneuveld; dit kan in dierenpark vervangen worden; Acer saccharinum Laciniatum (Witte esdoorn): verplaatsen van exemplaar 177-3 uit centrale grasveld naar dierenpark; Juglans nigra (Zwarte noot, Amerikaanse noot): er stond vroeger een exemplaar in het dierenpark (Creten, 1973). Nu staat er nog een groot exemplaar in de Harlaz (oostgrens voetbalveld).; Juglans cordiformis Ailandifolia: stond vroeger aan de rand van het Beverbos (Vangeel, 1997); Crataegus persimilis 'splendens' (Pruimbladige meidoorn): er is een exemplaar aangeplant ten noorden van het Gemeentehuis (153-1). Het is wenselijk dit exemplaar te verhuizen naar het dierenpark; Sophora japonica (Japanse honingboom): grote parkboom, met mooi gegroefde zwarte schors en elegante blaadjes die geveerd gerangschikt staan (Vangeel, 1997); Fagus sylvatica ‘Atropurpurea Macrophylla (Bruine beuk): kwam vroeger in het park voor (Vangeel, 1997).

De grote groene omheining (2 m hoog) met prikkeldraad erboven, die momenteel het volledige dierenpark begrenst, wordt ervaren als een barrière en vermindert de esthetische- en belevingswaarde. Indien de ruimte voor de herten wordt beperkt tot het zuidelijke (bos)deel (zie verder), eventueel met vermindering van het aantal herten, kan de groene afsluiting in het noordelijke deel vervangen door een lagere (eveneens transparante) afsluiting. De begrazing zou kunnen gebeuren door ezels en/of dwerggeiten. Een alternatief is extensief maaibeheer. Inrichting contactzone dierenpark.


EINDRAPPORT

82

18/04/2008

Momenteel is het contact kinderen - dieren relatief beperkt in verhouding tot de oppervlakte die ingenomen wordt door het dierenpark. Dit kan verbeterd worden door een combinatie van maatregelen op een beperkte oppervlakte, de ‘contactzone’:

Beperktere oppervlakte: Net door de uitgestrektheid is het mogelijk dat de dieren zich aan de andere zijde van het dierenpark bevinden waardoor de bezoekers ze niet goed kunnen zien. De interactie kan vergroot worden door een aantal dieren – al dan niet beperkt tot bepaalde momenten (vb. weekends & schoolbezoeken) - op een kleinere oppervlakte te concentreren. Omheining: Ook door in de contactzone te kiezen voor een lagere transparante afspanning, vb. kastanjehouten paaltjes, kan het contact vergroot worden. In sommige andere dierenparken / kinderboerderijen (vb. Planckendael; Olmense Zoo) kunnen de kinderen ook in bepaalde zones tussen de dieren (veelal dwerggeiten) lopen. Enige vorm van toezicht is dan vereist. Soortkeuze: Ook via de soortkeuze kan de belevingswaarde van het dierenpark vergroot worden. Dieren die klassiek goed scoren bij kinderen zijn de aanwezige dwerggeiten en pauwen, maar ook konijnen, ezels en (hangbuik)zwijnen. Het pluimvee is momenteel eerder oververtegenwoordigd. Inrichting: Klim- en speeltuigen voor de dieren (geiten) zijn ook vaak volktrekkers. Hiervoor kunnen boomstammen en takken uit het Olmenhof/Harlaz gebruikt worden. Op die manier kan een extra functie van het bos in beeld worden gebracht, evenals de typische eigenschappen van de verschillende houtsoorten. Informatie: Een pad met infoborden over de dieren kan ook een meerwaarde betekenen. Mogelijkheid is om te werken met een soort van paspoort van iedere diersoort, met tekeningen, foto's, speciale weetjes over de dieren en kleine opdrachtjes. Een dergelijk educatief pakket kan uitgewerkt worden samen met de lokale scholen.

Voorstel voor inrichting dierenpark:

oranje, volle lijn: grens contactzone dierenpark (kastanjehouten afrastering) oranje stippenlijn: eventueel extra pad doorheen contactzone (aan 2 zijden begrensd door kastanjehouten afsluiting licht groene stippen: aanplant bijzondere solitaire bomen paarse zone: aanplant bijzondere eikencollectie donkergroene vlakken: groepsgewijze aanplant van struiken lichtgroene lijn aan oostgrens: versterken schermfunctie van houtkant langs steenweg donkergroene lijn aan zuidgrens: versterken schermfunctie aan grens met sportterrein roodbruine lijn: stalling op contactgrens van de verschillende delen van het dierenpark

Inrichting en beheer ‘bos’ De dichtheid aan bomen is momenteel te groot. De struiklaag daarentegen is onbestaande. Een dunning van de bomen is wenselijk. Het kappen van de berken en dunnen van de Zomereiken wordt voorgesteld. Op deze manier komt er meer licht door het bladerdek, waardoor de kruid- en struiklaag meer kansen krijgen. De herten verhinderen echter de spontane ontwikkeling van een onderetage. Volgende 2 opties worden voorgesteld •

Optie 1: geen herten meer: Bosbegrazing is in principe door het bosdecreet niet toegelaten. Indien er geen herten meer zijn zal een regeneratie optreden van de kruid- en struiklaag. Een (groepsgewijze) aanplant van


EINDRAPPORT

83

18/04/2008

struiken kan dit proces versnellen. De opwaardering van ‘weiland met bomen’ tot ‘bos’ kan eventueel gebruikt worden als compensatie van het gebied rond de mammoetzone ddat zou evolueren tot parkbos. •

Optie 2: beperken van aantal herten + groepsgewijze aanplant struiken. Het is wenselijk het aantal herten te beperken, zodat de druk op de vegetatie verkleint. Daarom worden er best groepsgewijze aanplanten uitgevoerd (o.a Hazelaar, Meidoorn), die worden afgeschermd met een afsluiting. Deze struiklaag verhoogt de ecologische waarde van het gebied (o.a. Nachetegaal, die hier in jaren ’70 voorkwam) en beperkt het doorzicht naar de zuidelijke sportzone.

Groenscherm aan zuiden oostgrens De schermfunctie van de bestaande haag en houtkant (5m breed) aan de oostgrens van het dierenpark wordt best versterkt, vooral als akoestisch scherm. Een densere struiklaag is na te streven, via extra aanplanten en gefaseerd hakhoutbeheer. Aanvullend op de groepsgewijze aanplant in het zuidelijk deel van het dierenpark kan de sportinfractructuur worden afgeschermd door de haag te verbreden. Een dunning van de bomen brengt meer licht, waardoor de haag beter uitgroeid aan noordelijke zijde en de transparantie afneemt.

5.2.13 GROTE PARKING (O13) Boomverzorging van Zomereiken aan westzijde van deze eenheid: • • •

Opkruinen van buitenste bomen tot 5 m hoogte Weghalen van druipers van de onderste gesteltakken, zodat deze minder doorhangen Inperken van groei van klimop op Zomereik

Versterken meidoornhaag westgrens De westelijke grens bestaat uit een rij zomereiken met een meidoornhaag eronder. Deze haag is op meerdere plaatsen onderbroken. Deze gaten dienen opgeplant te worden met meidoorn en jaarlijks mee als haag gesnoeid te worden. Visueel scherm aan zuidrand: Ofwel aanplanten van haag met Gewone haagbeuk ofwel planten en laten opgroeien van Wilde wingerd tegen de bestaande schutting. Inheemse loofhout met korte omlooptijd in houtkanten tussen parkeerstroken: Op deze plaats wordt best gekozen voor een relatief korte omlooptijd van de houtige gewassen. Het laten doorgroeien van hoogstammige bomen heeft weinig zin, aangezien de ruimte beperkt is. Ook vraagt de verzorging van hoogstammige bomen meer inspanningen, gezien de veiligheidsrisico’s. Op korte termijn moeten de druipers en het dood hout van de Zomereiken weggehaald worden. De bomen moeten bij afnemende vitaliteit vervangen worden door jonge planten. Aangewezen soorten zijn Hazelaar, Gewone Haagbeuk, Olm, Eénstijlige meidoorn (deze laatste niet nabij fietsenstalling, omwille van doorns). Kappen van Zomereik in parking: De alleenstaande Zomereik in de parking heeft geen toekomst, aangezien er geen boomspiegel is. De bodem is verhard met asfalt tot aan de stam. De boom leidt onder verdichting/verdroging en heeft geen ruimte om te groeien. Bovendien heeft de boom te leiden van aanrijschade. De vitaliteit van de boom is dan ook laag. Deze boom wordt best verwijderd, waardoor een extra parkeerplaats beschikbaar wordt en schade aan wagens door aanrijding wordt voorkomen. Verwijderen van opstelling autorijles (bij drukke evenementen)


EINDRAPPORT

84

18/04/2008

De noordelijke parkeerstroken van de parking worden ingenomen door opstellingen van de autorijopleiding. Hierdoor gaat een deel van de capaciteit van de parking verloren. Er wordt bij voorkeur zocht naar een andere locatie in Herk-deStad voor deze opstellingen. Indien men de opstellingen op deze plaats wenst te behouden, kan men ze best verplaatsen naar de zuidelijke rand van de parking, zodat de afstand tussen gemeentehuis en de beschikbare parkeerplaatsen verkleint. Bij evenementen in het Olmenhof, zoals de sportdag, Rock herk, Dag van het Park, … moeten de opstellingen in functie van autorijles tijdelijk verwijderd worden zodat de capaciteit van de parking vergroot. Plaatsen infobord Voor veel bezoekers, die hier parkeren, is dit de toegang tot het park. Het is wenselijk hier een infobord te plaatsen, waarop alleszins de zonering en de toegankelijkheid wordt aangegeven. Knotten wilg De scheefhangende wilg ten noorden van de inrit dient geknot te worden, om te vermijden dat de boom bezwijkt onder zijn eigen gewicht.

5.2.14 MAMMOETZONE HARLAZ Uit historische kaarten blijkt dat in dit gebied de kern van de boomkwekerij-activiteiten te situeren is. Op de kaart van 1908 is het hele noordelijke deel van de harlaz ingetekend als boomkwekerij. Nadien wordt deze oppervlakte kleiner in het noorden van de Harlaz: op kaart van 1957-1958 worden percelen 7 en 11 als ‘boomkwekerij of rijshout’ aangegeven; in 1971 alleen nog in bosbestand 7 (Harlaz). Momenteel zijn het nog slechts de mammoetzone en – in mindere mate - de dreven die herinneren aan het boomkwekerij-verleden. Om deze relicten duurzaam te kunnen behouden moet de zone uitgebreid worden. Een zone van 30 are wordt ingericht als parkbos met dendrologische waarde (zie visie): 10 m ten oosten van de as van het pad en 20 m ten westen van de as van het pad. In oostelijke richting gaat dit tot ongeveer aan de greppel/gracht. De ‘rij’ Zomereiken die aan deze gracht staan dienen gespaard te blijven. Binnen de zone staan geen hoogstammige bomen die moeten gekapt worden. In westelijke richting wordt een grotere zone vrijgesteld. Heirtoe moeten wel bomen gekapt worden, waaronder Zomereik, Gewone esdoorn, berk, wilg. Voor de inrichting geniet scenario 2 de lichte voorkeur. Scenario 2 mikt op een relatief gesloten, intieme sfeer, waarbij met een opeenvolging van min of meer afgesloten kamers wordt gewerkt. Iedere ‘kamer’ heeft een eigen thema waarin gelijkaardige/combineerbare exemplaren worden samengebracht. Zo kan er gewerkt worden met een taxonomische opsplitsing vb. sparren/dennen/coniferen/… en/of opsplitsing naar habitus: vb. slank/gedrongen/ijl/kleurrijk/sober. Globaal wordt er – aansluitend bij het huidige assortiment – gemikt op naaldhout. Zoals in de visie uiteengezet (§ 4.3.2), moet de beschikbare oppervlakte per exemplaar toenemen. In scenario 2 is het aantal te verwijderen soorten veel beperkter als in scenario 1, aangezien er een meer gesloten sfeer wordt nagestreefd; Er moeten een aantal exemplaren verwijderd/verplaatst worden, waarbij we een onderscheid maken tussen:

Exemplaren in slechte conditie: vb. Slangenspar (exemplaar 6.1): eventueel op korte termijn nog te behouden tot opvolging enige grootte heeft; Exemplaren die te weinig ruimte hebben: vooral jonge exemplaren die te kort bij elkaar geplant zijn; Natuurlijke verjonging: terugzetting bos

Er kan met verschillende etages gewerkt worden om tot een gesloten sfeer per kamer te komen. Struiken en heesters vullen de bomen aan. In de ondergroei kunnen varens bijdragen aan de sfeer, op voorwaarde dat ze niet invasief zijn. In functie van de toegankelijk wordt een centraal pad gemaaid (grassen). Om het streefbeeld te verwezenlijken zijn volgende maatregelen aangewezen:


EINDRAPPORT

85

18/04/2008

Verbreden van de mammoetzone tot ca. 30 m; verwijderen van opschot; Selectie van toekomstbomen; kappen van de exemplaren in slechte conditie; verplaatsen van de exemplaren met een tekort aan ruimte naar de vrijgekomen zone; er wordt een mix van bomen en heesters gerealiseerd: voornamelijk naaldhout (aansluitend op bestaande verzameling); taxussen worden indien mogelijk verplaatst naar taxusdreef; maaibeheer ondergroei: in functie van toegankelijkheid en zichtbaarheid; plaatsen van infobord en naambordjes.

5.2.15 DREVEN HARLAZ Lorkendreef De olmen in de Lorkendreef - 2 dode exemplaren en een relatief grote gezonde Olm waarvan de kop over de weg hangt - verstoren het dreef-effect. In functie van de landschappelijke ervaring van de dreef worden deze bomen best verwijderd. Bij de goed uitgegroeide Lorken moeten de boompalen verwijderd worden. Lork aan de ingang van de mammoetzone, tussen de 2 Cunninghamia’s, verplaatsen of verwijderen. De hoofdingang van de Harlaz aan de Lorkendreef kan een opfrissing gebruiken:

Snoeien van de taxussen Vervangen van het verbodsbord Plaatsen van een algemeen infobord over Harlaz en relatie met Olmenhof Herstellen en opfrissen van de zuilen

Beukendreef Behoud van het karakter van de beukendreef (geen verharding). Op open plaatsen in de dreef, waar door windval een boom is weggevallen, moet opnieuw een beuk geplant worden. Binnen de kroonprojectie van de beuken groeit er nauwelijks vegetatie. Daardoor wordt deze zone binnen bosbestand 11 gebruikt door joggers. Om dit te vermijden werd een draad geplaats. Deze is echter niet goed zichtbaar en deels vernield. Deze wordt best verwijderd door een takkenwal aan de Lorkendreef en de taxusdreef: een takkenwal is beter zichtbaar, beter integreerbaar in bosomgeving en bestaat uit natuurlijke materialen. Taxusdreef Een meer uitgesproken dreefkarakter wordt vooropgesteld. Ook hier wordt uitgegaan van de hisorische context: het herstel van een ‘taxus-dreef’. De naam en de huidige taxussen in de dreef vormen het uitgangspunt. Geleidelijk aan zullen – naarmate andere bomen aan vervanging toe zijn – taxussen worden aangeplant / verplaatst naar deze zone. Het verkrijgen van een taxus-dreef zal wel enige tijd in beslag nemen, omdat waardevolle exemplaren zoals de Varenbeuk (134-1), Amerikaanse beek (131-1) en Griekse den (2-1) en Reuzen zilverspar (2A-1) blijven staan zolang ze in goede conditie verkeren. Om enig dreef-effect te bekomen worden de taxussen best per koppel geplant: 1 exemplaar aan weerszijden van het pad. Een echt dreef-aspect zoals bij de beuken zal men echter niet kunnen bekomen, omdat de habitussen van de verschillende soorten en variëteiten taxus verschilt. Bestaande taxussen kunnen uit het park gerecupereerd worden, zoals uit de mammoetzone, sprookjesbos, …, indien ze niet te oud zijn om verplant te worden.


EINDRAPPORT

86

18/04/2008

De taxussen worden niet strak geschoren zoals in tuinomgeving, maar moeten wel periodiek (om de ca. 3 jaar) geschoren worden om het volume in toom te houden. Aan de ingang aan de Sint-Truidersteenweg zou een poort met taxus kunnen ingericht worden met een boog over de ingang. De boog kan gecombineerd worden met een wachter of bol aan weerszijde. Volgende taxussen kwamen alleszins in het verleden voor in het gebied (Creten, 1973):

Taxus baccata”adpressa” Taxus baccata”Dovastoniana” Taxus baccata”Fastigiatia” Taxus baccata L. (Gewone taxus) Taxus baccata”Repandens”

5.2.16 HEUVELTJE HARLAZ Behoud en versterken van de heuvel met houtige begroeiing

Beheer bosbestanden Dit landschapsbeheerplan moet vooral gericht zijn op het landschapsbeheer en omvat geen bosbeheerplan. Het is dus niet de bedoeling ook het bosbeheer volledig uit te werken. Er worden wel een aantal maatregelen voorgesteld, vooral in functie van de landschappelijke waarde (vb. beheer dendrologische verzameling).

5.2.17 HARLAZ BOSBESTAND 1 Zomereik zo lang mogelijk op stam houden. Eventuele snoei of kap in functie van veiligheid (wegen en ‘taxusdreef’).

5.2.18 HARLAZ BOSBESTAND 2 Zomereik zo lang mogelijk op stam houden. Eventuele snoei of kap in functie van veiligheid (wegen en ‘taxusdreef’).

5.2.19 HARLAZ BOSBESTAND 3 Zomereik zo lang mogelijk op stam houden. Dunnen van Gewone esdoorn ten voordele van Zomereik. Bestrijding van Amerikaanse eik in de struiklaag.

5.2.20 HARLAZ BOSBESTAND 4 Eventuele snoei of kap in functie van veiligheid (Steenweg).

5.2.21 HARLAZ BOSBESTAND 5 Zomereik laten domineren in boomlaag. Grauwe els eventueel in hakhoutbeheer nemen.

5.2.22 HARLAZ BOSBESTAND 7 Het oostelijk deel van dit bestand zal opgenomen worden in de mammoetzone.

5.2.23 HARLAZ BOSBESTAND 8 Spontane ontwikkeling tot alno-padion toelaten. Relatief dichte structuur fungeert als scherm ten aanzien van de weg ten noorden.


EINDRAPPORT

87

18/04/2008

5.2.24 HARLAZ BOSBESTAND 9 Talrijke indicatoren wijzen op de potentie van Alno-padion. Een vernatting door beperken van werking grachtenstelsel kan de realisatie van een Elzen-essenbos in de hand werken. De Grauwe abelen zijn in principe kaprijp. Er kan echter geopteerd worden deze te behouden, zolang deze geen veiligheidsrisico inhouden. Het grachtenstelsel dient behouden te blijven.

5.2.25 HARLAZ BOSBESTAND 10 Aanplant van ondergroei aan straatzijde

5.2.26 HARLAZ BOSBESTAND 11 Het westelijk deel van dit bestand zal opgenomen worden in de mammoetzone.

5.2.27 HARLAZ BOSBESTAND 12 Kappen van de Acacia. De 2 zieke olmen in de lorkendreef kappen.

5.2.28 HARLAZ BOSBESTAND 13 Verjonging van Amerikaanse eik verwijderen, vooral in de windval en nabij de Beukendreef.

5.2.29 HARLAZ BOSBESTAND 14 Verwijderen van Acacia en Fijnspar.

5.2.30 HARLAZ BOSBESTAND 15 Hazelaar in hakhoutbeheer. Alle Amerikaanse eiken kappen. Voorafgaand aan deze kap de haagbeuken afzetten (hakhout), zodat deze nadien terug kunnen uitschieten. Een beperkte dunning, van o.a. Berk, Esdoorn en Zomereik, is wenselijk.

5.2.31 HARLAZ BOSBESTAND 16 Verjonging van Amerikaanse eik inperken. Zomereik bevoordelen ten opzichte van vooral Amerikaanse eik. Ook Robinia en Amerikaanse vogelkers bestrijden.

5.2.32 HARLAZ BOSBESTAND 17 Amerikaanse eik selectief dunnen ten voordelen van Zomereik. Eventueel hakhoutbeheer herstellen.

5.2.33 VOETBALTERREIN Scheren van de haag van haagbeuk.


EINDRAPPORT

88

18/04/2008

6 UITVOERINGSPROGRAMMA De beheermaatregelen zoals beschreven in vorig hoofdstuk worden hieronder in overzichtelijke tabellen als uitvoeringsprogramma samengebracht. Per beheereenheid wordt een overzichtsmatrix opgesteld met maatregelen (y-as) en timing voor 27 jaar (x-as), waarin beheeractiviteiten gecodeerd worden ingebracht. De maatregelen worden in het uitvoeringsprogramma beknopt verwoord. Meer informatie over het waar? hoe? En waarom? … vindt u in hoofdstuk 5. Vele van de maatregelen zijn in het uitvoeringsprogramma in de jaren 2008 en 2009 opgenomen. Vele van deze maatregelen zijn eenmalig of periodiek te herhalen en kunnen best op korte termijn gebeuren. Dit betekent echter niet dat ze allemaal in 2008-2009 dienen uitgevoerd te worden, eerder ‘zo snel mogelijk’. De maatregelen met betrekking tot boomverzorging dienen voorrang te krijgen. De tabellen van het uitvoeringsprogramma zijn toegevoegd in bijlage.


EINDRAPPORT

89

18/04/2008

7 WATERTOETS De watertoets houdt in dat bij de beslissing over een vergunning, plan of programma, rekening gehouden wordt met de mogelijke nadelige gevolgen ervan voor het watersysteem en voor de functies die het watersysteem voor de mens vervult. Bij bv. een verkavelingsvergunning of bouwvergunning zal de beslissingnemende overheid beoordelen of er risico's op wateroverlast bestaan, of de grondwaterlagen eventueel schade kunnen ondervinden,enz … Als er inderdaad sprake is van een nadelig gevolg, zal die overheid een aantal voorwaarden opleggen om dit gevolg te voorkomen of te beperken, of het te herstellen of te compenseren. Als aan die voorwaarden niet kan worden voldaan en er bv. grote risico's op wateroverlast zijn, kan finaal beslist worden geen goedkeuring te verlenen aan de vergunningsaanvraag. De watertoets is in voege sinds 24 november 2003, dit is de datum waarop het decreet Integraal Waterbeleid (18 juli 2003) in werking Het decreet is er gekomen in opvolging van de Kaderrichtlijn Water . Het decreet heeft tot doel een goede toestand van gronden oppervlaktewater te bereiken, zowel op kwalitatief als kwantitatief vlak.. Artikel 8 van dat decreet legt de basisprincipes vast voor het toepassen van de watertoets. Op 20/07/2006 keurde de Vlaamse Regering het besluit over de watertoets definitief goed na advies van de Raad van State. Het besluit trad in werking op 1 november 2006. Het besluit geeft de lokale, provinciale en gewestelijke overheden die een vergunning dienen af te leveren, richtlijnen voor de toepassing van de watertoets. De Vlaamse Regering had al beslist dat ook voor plannen en programma's richtlijnen zullen uitgewerkt worden. De richtlijnen uit het uitvoeringsbesluit zijn nodig om de watertoets bij vergunningen efficiënt en uniform te kunnen toepassen. De richtlijnen zijn zo opgesteld dat de vergunningverleners via een aantal vragen (= beslissingsbomen) eenvoudig te weten komen of een vergunningsaanvraag de watertoets doorstaat, dan wel een advies van de betrokken waterbeheerder aanbevolen is. Deze beslissing is een belangrijke stap in de uitvoering van het decreet Integraal Waterbeleid. Meer informatie over de watertoets is samengebracht op www.watertoets.be. Een landschapsbeheerplan is een ‘plan’ volgens de definities van hogergenoemd besluit, zodat er een watertoets moet opgemaakt worden. Bij uitvoering van de richtlijnen en het uitvoeringsprogramma uit dit landschapsbeheerplan voor beschermd landschap ‘Oude boomkwekerij De Pierpont’ is er geen schade aan het watersysteem te verwachten. De grote meerderheid van de maatregelen zal geen invloed hebben op het watersysteem. Daarnaast zijn er enkele maatregelen voorgesteld die precies tot doel hebben de toestand van het watersysteem te verbeteren, zoals beperken/stopzetten van de opgepompte hoeveelheid grondwater en de scheiding van hemelwater en afvalwater.


EINDRAPPORT

90

18/04/2008

8 BRONNEN Bats H., s.d. Beschermingsvoorstel als landschap. Oude Boomkwekerij de Pierpont, Herk-de-Stad. Creten W., 1973. Bomenrijkdom in Harlaz en Olmenhof te Herk-de-Stad. In: Natura-Limburg. Driemaandelijks bulletin, nr. 72, april-mei-juni 1973 (de auteur was voorzitter van de Herkernatuurvrienden v.z.w.). (De inventarisatie werd uitgevoerd door Paul Vangeel) De Maegd C., Van den bossche H.-J., m.m.v. Deneef R., Van den Broek M., 2003. Historische tuinen en parken van Vlaanderen. Inventaris Limburg. Deel 1: Gingelom, Halen, Herk-de-Stad, Niewerkerken en Sint-Truiden. Ministerie van de Vlaamse gemeenschap. Afdeling Monumenten en Landschappen, Brussel. Cahier 8. Frederickx E. en Gouwy S. o.l.v. Gullentops F., Paulissen E. en Vandenberghe N., 1996. Toelichting van de Quartairgeologische kaart. Kaartblad 25. Hasselt. Katholieke Universiteit Leuven. In opdracht van het Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie. Hiemeleers J., 1954. Het ontstaan der boomkwekerijen te Herk-de-stad. Tijdspiegel 12/1954. (De auteur was landbouwingenieur aan de K.U.Leuven) Marechal R. en Tavernier R., 1974. Pedologie. Atlas van België. Commentaar bij de bladen 11A en 11B. Uittreksels van de Bodemkaart, Bodemassociaties. Nationaal Comité voor geografie. Commissie voor de nationale atlas, Gent Matthijs J., 1999. Kaartblad 25 Hasselt. Toelichtingen bij de geologische kaart van België – Vlaams Gewest. Belgische Geologische Dienst en Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie, Brussel. Meuleman B., Lambrichts K., 1990. Beheersplan bomenbestand Olmenhof Herk-de-Stad. Lisec, Genk. Van Amerongen V., 2005. Zoektocht naar het effect van bodeminjectiemachines. Deel 4. Kwartaalblad van de kring praktiserende boomverzorgers, nr. 23, lente 2005 Vangeel P., 1997. Voorstel verjonging bomenbestand stedelijk domein, gedeelte Olmenhof. Van Ranst E. & Sys C., 2000. Eenvoudige legende voor de digitale bodemkaart van Vlaanderen (schaal 1:20000). Universiteit Gent, Laboratorium voor Bodemkunde. Verkem S., De Maeseneer J., Vandendriessche B., Verbeylen G., Yskout, S., 2004. Zoogdieren van Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002. JNM & Natuurpunt Studie, Mechelen & Gent.

www.bomenbeterbeheren.be www.dendrologie.be www.de-misttrekkers.tk www.herk-de-stad.be www.inbo.be www.ngi.be www.agiv.be www.rockherk.be www.watertoets.be


EINDRAPPORT

91

18/04/2008

9 BIJLAGEN 9.1 BIJLAGE 1: PROFIELBESCHRIJVINGEN

VAN DE BORINGEN UITGEVOERD BIJ DE

OPBOUW VAN HET GRONDWATEMEETNET.

nr boring PP1a

PP1b

PP2

van (cm) 0 10

tot (cm) 10 40

40

50

50

60

60

95

95 100

100 110

110

120

120

145

150 145

150 160

160

195

195

200

200

210

210

220

220 0 10

255 10 40

40

60

60

80

0

20

20

45

45

80

80

100

100

120

120 140

140 150


omschrijving Donker bruine zandleem Zandige zandleem; verstoorde bodem; licht vochtig; beetje organisch materiaal; 1 keitje Zandleem met grind en organisch materiaal; met oxido-reductieverschijnselen; Natte laag; zandleem; met oxidoreductieverschijnselen; Vochtige zandige klei; met oxidoreductieverschijnselen; veel organisch materiaal (donkerbruin) Grijze klei (beperkte zandfractie); licht vochtig Bruine zandige leem; veel organisch materiaal; met oxido-reductieverschijnselen Zandig zandleem; met oxido-reductieverschijnselen; licht vochtig Lemig zand; met oxido-reductieverschijnselen; licht vochtig; Top natte zone Vochtig tot nat grofkorrelig zand, met zwarte met witte korrels nat grofkorrelig zand, met zwarte met witte korrels; met oxido-reductieverschijnselen; minder organisch materiaal Grindlaagje: zwarte + lichtbruine silexen (diameter tot 15 mm); Compactere laag; zand (iets lemiger); beetje oxidoreductieverschijnselen Compacter grijs zand; volledig grijs (permanent waterverzadigd) Grijs zand Donker bruine zandleem Zandige zandleem; verstoorde bodem; licht vochtig; ; beetje organisch materiaal; 1 keitje Zandleem met grind en organisch materiaal; met oxido-reductieverschijnselen; Vochtige zandige klei; met oxidoreductieverschijnselen; veel organisch materiaal (donkerbruin) Kurkdroog lemig zand (beige); met silex-keitjes; beetje organisch materiaal Donker grijsbruine zandleem; droog; met oxidoreductieverschijnselen; organisch materiaal Oranjebruine licht vochtige zandige klei; organisch materiaal Grijsbruine zandige klei; met oxidoreductieverschijnselen Licht vochtig lemig zand; met oxidoreductieverschijnselen vochtig lemig zand; met oxido-reductieverschijnselen Zeer vochtig zand; met zwarte met witte korrels

interpretatie Aangevoerde/verstoorde grond

Huidige grondwatertafel

Quartair residueel basisgrind ? Formatie van Eigenbilzen? Laagste grondwaterstand; Formatie van Eigenbilzen? Formatie van Eigenbilzen? Aangevoerde/verstoorde grond

Aangevoerde/verstoorde grond

EINDRAPPORT

92

nr boring

PP3

PP4

van (cm) 150 150

tot (cm) 150 210

210

220

Top natte zone Zeer vochtig zand met zwarte met witte korrels; met oxido-reductieverschijnselen Grindlaag (silex); nat

220 230

225 280

Nat zand; met oxido-reductieverschijnselen Grijs lemig zand ; met plantenwortel 3 mm diameter

280 0 10

290 10 40

40

75

75

110

110 130 150 150

130 150 150 210

210

220

Donker blauwgrijze kleilaag Droge bruine zandleem Verstoorde laag bruin zandige zandleem; droog tot licht vochtig Licht vochtige zandige klei; met oxidoreductieverschijnselen Licht vochtig lemig zand; met oxidoreductieverschijnselen zand met zwarte met witte korrels; idem, maar vochtiger Top natte zone; oranjebruin Nat zand (met zwarte met witte korrels); met oxidoreductieverschijnselen Donkeroranje grindlaag (silex)

220 230 0 10

230 260 10 30

Oranje zandige klei (of kleiig zand) Compacte donkergrijze klei Droog donker zand; veel organisch materiaal Zandleem; veel donker organisch materiaal; met oxido-reductieverschijnselen

30

60

60 80

80 110

110

150

150 150 160

150 160 170

170

190

190 200

200 220

220 250

250 300

Vochtige zandige klei (of sterk kleiig zand?); met oxido-reductieverschijnselen Geleidelijk zandiger naar onderen toe Matig vochtig lemig zand; met boomwortel; met oxido-reductieverschijnselen Vochtig relatief grofkorrelig zand, met zwarte en witte korrels; oranjebruin, met beetje grijs Top natte zone; oranjebruin Huidige grondwatertafel Nat zand (grijs en oranje) grindlaagje Quartair residueel basisgrind ? Kleiig zand (of zandige klei); beetje organisch Formatie van Eigenbilzen? materiaal; boomwortel Sterk kleiig zand; nog beetje roestkleur Formatie van Eigenbilzen? Zandige klei of kleiig zand; met oxidoFormatie van Eigenbilzen? reductieverschijnselen Zandige klei; donkergrijs met roest Formatie van Eigenbilzen? Compacte donkere grijsbruine klei Formatie van Boom


omschrijving

18/04/2008

interpretatie Huidige grondwatertafel

Quartair residueel basisgrind ? Formatie van Eigenbilzen? Laagste grondwaterstand; Formatie van Eigenbilzen? Formatie van Boom Aangevoerde/verstoorde grond

Huidige grondwatertafel

Quartair residueel basisgrind ? Formatie van Eigenbilzen? Formatie van Boom Aangevoerde/verstoorde grond; met compost van planten bomen (verdwenen treurbeuken)

EINDRAPPORT

93

18/04/2008

10 KAARTEN 1 Situering

Kaart 1.a: Situering in ruime omgeving Kaart 1.b: Situering op microschaal Kaart 1.c: Situering op kadaster Kaart 1.d: Gewestplan Kaart 1.e: Vogelrichtlijngebieden, Habitatrichtlijngebieden, VEN-gebieden Kaart 1.f: Situering op luchtfoto

2. Analyse van de landschapskarakteristieken 2.1 Fysisch systeem

Kaart 2.1a: Geologie Kaart 2.1b: Bodemkaart Kaart 2.1c Relief ruime omgeving Kaart 2.1d Relief projectgebied Kaart 2.1e: Hydrografie en peilbuislocaties

2.2 Cultuurhistorie

Kaart 2.2.a: Uitsnede uit de Ferrariskaart (ca. 1775) Kaart 2.2.b Primitief kadaster (1828): Kaart 2.2.c: Bonniverskaart (ca. 1840) Kaart 2.2.d: Dépôt de la guerre (1878) Kaart 2.2.e: Institut Carthografique Militaire (1908) Kaart 2.2.f: Topografische kaart NGI (1957-1958) Kaart 2.2.g: Topografische kaart NGI (1971)

2.3 Landschap 2.4 Ecologie

Kaart 2.4.a: Biologische waarderingskaart (BWK)

Kaart 2.5.a: Bos volgens boskartering en indeling in bestanden

2.5 Bos

2.6 Bijzondere bomen

Kaart 2.6.a: Locatie van geïnventariseerde bijzondere bomen

3. Beheereenheden

Kaart 3.a: Indeling in beheereenheden

5. Beheerrichtlijnen


Kaart 5.2.1.a: Toekomstbomen grasveld

EINDRAPPORT

EINDRAPPORT LANDSCHAPSBEHEERPLAN DE PIERPONT

Recommend Documents