viJFde LEERJAAR
5
Ei-weetjes Doelen • • •
interesse opwekken voor wat zich rondom de kinderen, in de natuur afspeelt; opmerkelijke wetenswaardigheden vernemen aangaande een dagelijks verschijnsel: kip en ei; milieubewust en -vriendelijk omgaan met al wat leeft in de natuur.
De paasei-gewoonte stamt uit 320 voor Christus. Toen al verfde men eieren. Als kiem van nieuw leven brengt het ei levenskracht. Om de kracht over te brengen op het te bewerken land, legde men hierop eieren. Het zoeken naar paaseieren vindt hier zijn oorsprong Een ei heeft een gemiddeld gewicht van 61 g. Eieren bestaan in verschillende gewichtsklassen: S(mall): tot 53 g M(edium): 53 g – 63 g L(arge): 63 g – 73 g XL (extra large): meer dan 73 g Scharreleieren zijn eieren van kippen die los lopen in een stal en/of buiten. In de stal hebben de kippen legnesten waaruit de eieren naar een transportband rollen. Deze voert dan de eieren uit de stal om ze te sorteren. Een hen doet er ongeveer 25 uur over om een ei te maken. Het begint met de dooier die door de eileider naar buiten zakt. Onderweg wordt hij netjes ingepakt: in eiwit, twee vliezen eromheen en de schaal als bescherming. Een ei bestaat voor + 60 % uit eiwit, voor + 30 % uit dooier en voor + 10 % uit schaal. Grote eieren hebben procentueel meer eiwit en minder dooier. Het zwaarste kippenei voor zo ver bekend woog 215 g! Het ei van een struisvogel kan tot 2 kg wegen. Het kleinste ei is dat van de kolibrie en weegt slechts 0,5 g. Kippen kijken niet ver. Wat verder dan 50 m bij hen vandaan gebeurt, kunnen ze niet zien. Een kip heeft geen oorschelp. Wat op meer dan 50 m afstand gebeurt, hoort ze niet! kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 1
Ei-weetjes Een hen op een legkippenbedrijf legt in totaal ongeveer 310 eieren. Voor een zo groot mogelijke productie, worden speciale kippenrassen benut die veel eieren leggen. Kippen met vrije uitloop wonen in een scharrelstal, maar kunnen door uitloopopeningen de hele dag naar binnen en buiten. Kooi-eieren komen van leghennen die in kleinere kooien leven met minder bewegingsruimte. Deze kooien moeten volgens de wetgeving uitgerust worden met zitstokken, scharrelmateriaal en legnesten. De eieren rollen automatisch naar een verzamelband. Tegen eind 2011 moet de hele omschakeling van de gewone kooien naar de “verrijkte kooien” achter de rug zijn. Hoe verser hoe beter? Geldt niet voor eieren. Pas drie dagen na de leg ontwikkelen zij hun volledige smaak. Elk ei krijgt een stempel met een eicode. Aan de hand van die eicode weet men van welk bedrijf en van welk land het ei afkomstig is. Een kip heeft geen tanden. Toch kan ze heel goed harde dingetjes zoals maïskorrels eten. Wat ze oppikt komt eerst in een zak (de krop) terecht. Het wordt daar met speeksel geweekt. Daarna zijn er twee magen die meehelpen om het voer fijn te krijgen: de kliermaag en de spiermaag. Aan biologische eieren worden veel meer eisen gesteld. Zo moeten de kippen onder meer biologisch voeder krijgen en veel ruimte hebben. Ieder ei is een “kant-en-klaar” huisje voor het kuiken. Onder de broedende hen of in de broedmachine eet het kuiken van het eigeel en het eiwit. De vliezen en de schaal van het ei houden ziektes buiten. In het eiwit zit een bacteriedodende stof. In de kalkhoudende schaal zitten wel tienduizend luchtgaatjes. Door die gaatjes komt zuurstof in het ei en verdampt water uit het ei. Aan het oorlelletje van de kip kun je zien welke kleur haar ei zal hebben. Een witte oorlel betekent witte eieren, een rode oorlel bruine eieren. De kleur van het ei heeft niets te maken met de smaak van het ei. Het ei van een uil is niet ovaal, maar rond.
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 2
Kip, kipper, kippest! Doelen 1.
•
of IJ ?
Vul in elk de juiste ei / ij in aardb - bew s – bl – verm den – k – str ken – wereldw d – ben den – pal s – begr pen – k zer – aanw zen – m sje sp tig – reisl der – wereldr ziger – l sterbes – genaar – kl - b de
•
• •
de inhoud van woorden met ‘ei’ en ‘ij’-klank (ook als homoniem), kennen en juist kunnen schrijven; aan de hand van een verklaring het juiste spreekwoord noteren, al of niet met behulp van het woordenboek of de pc; over denk- en oplossingsstrategieën interactief communiceren (opdracht 4); creatief schrijven over kippen en dit rond filosofische uitspraken of ludieke stellingen.
Noteer nu de woorden in de juiste kolom. WOORDEN MET EI
WOORDEN MET IJ
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 3
Kip, kipper, kippest! 2. EI of IJ... Ik eis een blokje ijs in mijn frisdrank. Je hoort geen verschil in de uitspraak bij de onderstreepte woorden. Ze worden wel anders geschreven en... ze hebben een verschillende betekenis. Nog een voorbeeld? bei: om een aardbei te plukken, heb je geen ladder nodig; bij: de honingbij is een nuttig insect OF ik loop even bij mijn vriend; Ken je nog zo’n woorden? Noteer ze hieronder en schrijf er telkens een passende zin bij (met het woord erin). We helpen nog even. reist:
pijl:
:
:
3. Het ei van wie? Verbind elk ‘ei’ met de juiste verklaring. Vertel straks aan je vrienden hoe je te werk ging!
ei (voeding) • ei (dier) • ei van Kortrijk • ei van Columbus • russisch ei • verrassingsei • ei (Kagoshima) •
• dierlijk product waaruit nakomelingen ontstaan • dierlijk product dat dient als voedingsmiddel voor de mens • simpele maar geniale oplossing • verkeerswisselaar • gerecht • een gemeente in Japan • snoep- en speelgoed kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 4
Kip, kipper, kippest! 4. Spreekwoorden Wistik heeft maar half opgelet in de klas! Van elk spreekwoord weet hij iets, maar geen enkel is volledig juist... help jij even? Je mag hulpmiddelen gebruiken. Noteer het juiste spreekwoord op de lijn, de betekenis eronder is correct. 1. Met de stok op de kippen slaan.
> vroeg gaan slapen 2. Hij was er als de kuikens bij.
> Hij was er erg snel bij. 3. Praten als een ei zonder dooier.
> nietszeggend praten 4.Hij is boos in het kippenhok als de haan er niet is.
> Hij heeft helemaal niets te vertellen. 5. Het kuiken wil wijzer zijn dan de haan.
> het kind denkt het beter te weten dan zijn ouders
5. En nu... Pennen over hennen... Kies uit onderstaande zinnen één of meerdere uitspraken en schrijf er jouw idee over... laat je fantasie haar gang gaan! Houd je ‘t ernstig als een advocaat of maak je er een komisch verhaal van? Ik ben benieuwd! (schrijf op de achterkant) a. b. c. d. e.
Wie was er het eerst, de kip of het ei? Waarom kan een kip niet zwemmen? Waarom maken kippen geen nest in een boom? Waarom vliegen kippen niet hoog in de lucht? Zou een kip gelukkig kunnen zijn in een vogelkastje? kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 5
Beter een half ei dan... 1. Enkele ei-weetjes op een r’ij’tje : De gemiddelde Belg kocht in de periode juli 2006 tot juni 2007 bijna twee eitjes meer dan het jaar ervoor. Dit brengt het totaal op 96 eieren per Belg en per jaar. De gemiddelde prijs van een ei bedroeg 14 eurocent. Daarnaast consumeren we ook heel wat eieren die verwerkt zitten in maaltijden & voedingswaren.
Doelen • • • •
relevante gegevens uit een tekst halen om een wiskundig probleem op te lossen; ruimtelijke oriëntatie ontwikkelen via werken met het tangram; wiskundige gegevens overbrengen in een tabel; gegevens in procent, kunnen omzetten in getallen.
Vul onderstaande tekst in: Elke Belg eet gemiddeld per jaar Dat is gemiddeld
eieren.
eieren per week (tot op 0,1 nauwkeurig)
Hoeveel eieren mag je gemiddeld eten per week volgens de actieve voedingsdriehoek? Wat kun je daaruit besluiten? Hoeveel euro geeft een Belg gemiddeld uit aan eieren?
2. Vul de tabel aan : Bevat dit gerecht eieren ? Straks bespreken met je klasgenoten! bevatten deze bereidingen eieren? roomijs quiche lorraine pannenkoeken omelet met spek mayonaise vlaamse stoverij yochurt met frambozen geitenkaas met honing
JA
Op zoek naar een lekker ei-gerecht ? Bezoek de website www.ei.be kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 6
NEE
Beter een half ei dan... 3. Goed gelezen? Vul de tabel aan met gegevens uit de ‘ei-weetjes’ van hierboven. Je mag de zakrekenmachine gebruiken als hulpmiddel en de getallen afronden naar de dichtst bijliggende eenheid (E). deel in % totaal gewicht
100
eiwit
60
small
medium
large
extra large
50
dooier schaal
4. Het ‘Tangram’ is nu een ei! Wat heb je nodig? voor elk kind een kopie van de tekening met delen van een tangram-ei (zie volgende bladzijde) een schaar; een paperclip. Werkwijze: Knip de stukken van de puzzel uit. Leg alle stukjes op een zodanige manier bij elkaar dat ze een ei vormen. Let op: er mogen geen stukjes uitsteken! Gelukt? Probeer dan maar eens een kip te leggen met de stukken van je tangram. Je kunt nog heel wat andere figuren leggen met de stukjes van je tangram. Surf maar eens naar: http://www.speelzolder.com/knutselen/puzzels/eitangram/printtangram.htm
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 7
Beter een half ei dan...
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 8
De wereld van de kip en het ei Doelen
1. Het ‘ei’ doorgelicht “Een ei, wat is daar nu aan te zien? Dat kennen we toch allemaal!”, hoor ik sommigen al mompelen. Maar misschien loont het toch wel de moeite om het eens van naderbij te bekijken. Dat kun je op twee manieren. Ofwel kun je het letterlijk doorlichten. Dat doe je door in een donkere kamer een zaklamp onder de stompe kant van het ei te houden. Daar zit namelijk de luchtkamer van het ei. Hoe groter de luchtkamer, hoe ouder het ei is. Lukt het doorlichten niet zo goed, dan kun je nog altijd het ei breken en de inhoud voorzichtig in een bord te laten glijden.
• •
•
•
•
initiële kennis verwerven over de anatomie van de kip en het ei; gegevens uit een tekst op een gestructureerde manier weergeven, bv. in een tabel; eieren kunnen onderverdelen in vier groepen, deze kunnen benoemen en de eigenschappen ervan noteren; de plaats van het ei in de voedingsdriehoek vinden en de voedingswaarde kunnen duiden; de actieve voedingsdriehoek begrijpen in het licht van gezondheidseducatie.
De dooier en het eiwit... dat kent iedereen wel. De dooier is meestal een ronde bol die zich in het midden van het ei bevindt. De kleur gaat van geel tot oranje, afhankelijk van het voedsel dat de kip krijgt. Rond de dooier zit een vliesje dat de dooier van het eiwit scheidt: het dooiervlies. Het eiwit is het grootste deel van het ei en het bestaat hoofdzakelijk uit water. Het bevat weinig voedende bestanddelen. Maar laat ons de dooier nog eens aandachtig bekijken. Merk je de kiemschijf op? Hier begint het nieuwe leven na de bevruchting. Wat je zeker eens moet doen is de schaal van het ei aandachtig bekijken terwijl je er onderaan een zaklamp tegenaan houdt. Op die manier zie je dat de schaal uit kalk en poriën bestaat. Die poriën laten vocht, lucht en bacteriën door. Een ei mag je nooit wassen, want dan gaan de poriën dicht en verstikt het ei bij gebrek aan lucht. Voor de volgende delen moet je wel heel aandachtig kijken. Net onder de schaal zit een wit, dun vlies. Het beschermt het wit van het ei tegen bacteriën en microben. Heb je ook de hagelsnoeren gevonden? Ze houden de eierdooier in evenwicht. Na verloop van tijd verslappen ze en kan de dooier zich verplaatsen. En toch nog iets bijgeleerd?
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 9
De wereld van de kip en het ei 2. Een woordje uitleg bij de proefjes A. Een ei doorgelicht: Nodig: een zaklantaarn – toiletrolletje – plakband – een ei Werkwijze: Plak de toiletrol met plakband zo op de voorkant van een zaklantaarn dat er geen licht door de rand schijnt. Steek de zaklantaarn aan en houd een ei met de bolle kant tegen de toiletrol aan. Welke delen kun je onderscheiden? Hoe groter de luchtkamer, hoe ouder het ei. B. Een ei observeren: Nodig: een ei – een diep bord Werkwijze: Breek het ei, door het tegen het bord te tikken. Laat de inhoud voorzichtig op het bord glijden. Welke delen zie je? Hoe zien ze er uit? Weet je de functie er van? 3. De delen van het ei In de tekst vind je de verschillende delen van het ei terug. Noteer ze hieronder. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Schrijf nu het cijfer van elk deel op de juiste plaats op bovenstaande tekening.
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 10
De wereld van de kip en het ei 4. De ‘kip’ doorgelicht Noteer de juiste naam bij elk cijfer. Het antwoord kun je vinden in de weetjes bovenaan!
1. 2. 3. 4.
5. Het ene ei is het andere niet In de kippenweetjes vind je vier soorten kippeneieren terug. Noteer ze hieronder en noteer er telkens een paar eigenschappen bij. SOORT EI
EIGENSCHAPPEN
1.
2.
3.
4.
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 11
De wereld van de kip en het ei 6. Fabeltjes de wereld uit… Plaats een kruisje in de juiste kolom. De UITSPRAAK is… 1. Hoe donkerder de schaal van een ei, hoe sterker de smaak. 2. Hoe donkerder de veren van de kip, hoe donkerder de schaalkleur. 3. 90% van de eieren in de handel zijn bruin. 4. Een donkergele dooier is gezonder dan een lichtgele dooier. 5. De dooierkleur wordt bepaald door het voeder van de kip. 6. Bruine kippen leggen bruine eieren, witte kippen leggen witte eieren. 7. Eieren die niet meer vers zijn, gebruik je best niet meer rauw. 8. Bewaar een ei met de punt naar beneden. Zo blijft de dooier beter centraal.
7. Het ei in de voedingsdriehoek Op welke plaats in de actieve voedingsdriehoek vind je eieren terug?
Hoeveel mag je per dag van die producten eten?
Hoeveel weegt een gemiddeld ei?
Wat kun je daaruit besluiten met betrekking tot het ei in de voeding?
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 12
waar onwaar
De wereld van de kip en het ei 8. Over kapoenen en andere braadkippen We kunnen bij kippen het onderscheid maken tussen legkippen en braadkippen. Omdat een haan geen eieren legt, worden bij legkippen alleen de hennen groot gebracht. Want legkippen moeten nu eenmaal eieren leggen. Veel vlees produceren ze niet en ze hebben meer vet dan kippen die voor het vlees gekweekt worden. Je zult ze dan ook niet als braadkip in de winkel aantreffen. Eens ze niet meer zo productief zijn, worden ze gebruikt als soepkip. Je kunt er een heerlijke bouillon van trekken. Het gekookte vlees wordt verwerkt in waterzooi en vol-au-vent. Dan maar snel naar de braadkippen. Hier worden zowel de haantjes als de hennetjes groot gebracht. De haantjes brengen zelfs sneller vlees op dan de hennen. Afhankelijk van de leeftijd en het gewicht waarop de kippen geslacht worden, maakt men onderscheid tussen verschillende soorten. Sommige kippen worden al na 4 tot 6 weken geslacht. Ze wegen dan ten hoogste 500 g. Zo’n beestje noemt men een piepkuiken. Het vlees is zeer mals. Als men enkele weken langer wacht, dan loopt het gewicht op tot 800 g. Voldoende om met twee personen van te smullen. Ons piepkuiken wordt nu een haantje genoemd. Ook als het een vrouwtje is. In het Frans noemt men zo’n haantje ‘un coquelet’. Weegt de kip 1 à 1,5 kg, dan spreekt men van een braadkip. Nu is de kip het best geschikt voor het spit, de grill of voor een andere bereidingswijze. Het zal je dan waarschijnlijk niet verwonderen dat dit de meest gekochte kip is. Je kunt er met een viertal personen van eten. Wordt de kip nog zwaarder, dan spreekt men over een ‘mesthoen’. Al vind ik het franse ‘poularde’ heel wat mooier klinken. Zo’n poularde kan tot 2 kg wegen. Door haar grootte wordt ze meestal voor het braden in porties verdeeld. En dan is er nog... de kapoen! Neen, ik heb het hier niet over een deugniet. Een kapoen is een onvruchtbaar gemaakte haan. In België is het kweken van kapoenen wettelijk verboden. Maar in Frankrijk en Engeland worden ze nog wel gekweekt. Hun gewicht kan oplopen tot drie en een halve kilogram. Het vlees van een kapoen is zeer mals. In Frankrijk worden ze zelfs duurder verkocht dan kalkoenen. Je ziet het, keuze genoeg, naar ieders smaak. En wie versmaadt er nu een heerlijk kippenboutje of een lekkere kippensoep?
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 13
De wereld van de kip en het ei A. Braadkippen in alle maten en gewichten Braadkippen bestaan blijkbaar in verschillende maten, elk met hun eigen naam. Zoek in de tekst die namen op en schrijf er telkens de eigenschap(pen) bij.
NAAM
EIGENSCHAPPEN
B. Verbind wat bij elkaar hoort
legkip •
braadkip •
• haantjes zijn waardeloos • piepkuiken • winkels opfleuren • kapoen • soepkip • mesthoen • coquelet • eieren leggen
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 14
J’aime les poules! 1. Ceci n’est pas une pipe
Doelen
Dit schilderij van René Magritte is heel beroemd, hij maakte het in 1929.
•
• •
een eenvoudige zin of titel begrijpen en vertalen van het Frans naar het Nederlands; een eigen interpretatie geven aan de titel en deze uiten onder de vorm van een tekening; bereidingswijzen van eieren in het Frans passief vertalen naar het Nederlands.
Wat betekent de titel? Vertaling:
Maak je ook zo’n mooi kunstwerk? Je krijgt alvast de titel:
Ceci n’est pas une poule Vertaling:
Ceci n’est pas un oeuf Vertaling:
2. Kleur het tekstvak van de juiste vertaling in dezelfde kleur
FRANS
NEDERLANDS
un œuf du jour
rauw ei
un œuf frais
vers ei
un œuf à la coque
zacht (gekookt) ei
un œuf dur
hard ei
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 15
Creaties met kip en ei Doelen • • •
1. Mozaïekfiguren met eierschalen:
creatief omgaan met eierschalen om een mozaïekfiguur te creëren; informatie over vogeleieren digitaal opvragen; een memory-spel rond vogels en eieren kunnen maken.
Benodigdheden : lijm gebroken eierschalen (bij voorkeur verschillende kleuren) gekleurd papier Werkwijze : print een silhouet af van een ei, kuiken, kip, haan,… bekleef het silhouet met fijne stukjes eierschaal werk afwisselend met de verschillende kleuren van de eierschalen
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 16
Creaties met kip en ei 2. Voor elke vogel een ander ei In de linkerkolom van de tabel zie je de naam van een vogel. In de rechterkolom staat omschreven hoe het ei van die vogel eruit ziet. Kleur nu het ei op de juiste manier in. Om zo precies mogelijk te werken kun je best eerst een afbeelding van het ei proberen te vinden. Noteer ook onder elk ei de grootte in cm.
DE EEND
lichtgroene eieren
cm DE EKSTER
de eieren wisselen nogal van kleur maar zijn meestal blauwgroen of gelig van kleur, met bruine en grijze spikkels
cm DE KIEVIET
bruingroen met zwarte vlekjes
cm kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 17
Creaties met kip en ei DE MEREL
blauwgroen met roodbruine
cm DE KALKOEN
witbruin gespikkeld
cm DE EMOE
mat donkergroen naar blauwkleurig
cm DE ZWALUW
wit met bruine puntjes
cm kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 18
Creaties met kip en ei DE ZWAAN
groen tot licht bruingeel met fijne donkere spikkeltjes en getekend met haardunne lijntjes
cm DE FAZANT
bruingroen
cm HET PARELHOEN
lichtbruin
cm DE PATRIJS
beige tot lichtgroen
cm kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 19
Creaties met kip en ei DE GANS
wit
cm DE STRUISVOGEL
glanzend wit
cm DE MEERKOET
grijs met zwarte puntjes
cm DE KIP
wit of bruin
cm kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 20
Creaties met kip en ei 3. Zelf een memoryspel maken Eens alle eitjes hierboven juist ingekleurd, kun je kolom 1 en kolom 2 losknippen. Speel nu memory-spel: leg de kaartjes omgekeerd op de tafel en probeer de juiste vogel bij het passende ei te krijgen... wie haalt het meeste duo’s binnen? Kleurtips: www.kwartels.nl (zowel doorklikken naar ei-afbeeldingen als naar uitgeblazen eieren)
kip en ei – vijfde leerjaar – pagina 21
