EGDEN
April 1981
jaargang 3 2 maandeliJks tijdschrift over atoomenergie voor noord nedertand losse nummers f 1,50 abonnement lncl porto f 10,50
Oe brandstofstaven van dodewaard Het EGO en dodewaard
Het Atoomfestival
NAM-boring Buinen
BMD
Boeren tegen Kernenergie Lingen
N~~.=-1--a-~
f e.~;_!.~î~
..
(
«
I
•
.
•
GediQilcllu 111rd '0U
: -----
OIIIGti:\L_.,_.,~-·
...,.c; • -r....-r---~
KOLOFON
REDAKTIONEEL
Beste mensen, Dit is het eerste nummer van de derde jaargang van Atoomalarm. Een nieuwe jaargang met een nieuw omslag. Er valt de laatste tijd zeer veel te melden op het gebied van de (atoom) energie. Om dicht bij huis te blijven: in Groningen heeft het E.G.D. nog steeds niet de konsekwentie willen trekken uit zijn enige jaren geleden gedane afwijzing van de proefboring voor de opslag van radioaktief afval. Het E.G.D. moet van zijn Algemeen Bestuur in de GKN (Dodewaard) voorstellen te gaan diskussiëren over sluiting zonder zelf die diskussie met een eigen mening in te gaan. ove~e redaktie~den: foëö Klnqma, Bëdum. Het Algemeen Bestuur wil Marijke Schilperoord, Groningen voorts dat men in de GKN gaat Jan Schutten, Beilen. vragen of er misschien nieuwe gegevens bekend zijn over de Theo van der Veen, Groningen. opslag van radioaktief afval! Erik Verbraeken, Groningen. Nou, die zijn er vast wel: çp~e: 950 exemplaren; dat er ook zoutkoepels liggen onder de Nóordzee die je als ~: Provinciaal Welzijnsje ze op slechte kriteria ---- buro Groningent beoordeelt ook wel geschikt medNerkers: zullen zijn voor het storten Wouter Dijk, Marcel Roelofs, van radioaktief afval. Zoiets .Roelf Schreuder, Oene Zwittink kan de aandacht mooi een tijdje van de Gronings-Drentse koepels afbouden. Over het E.G.D. en de GKN valt veel te lezen in dit nummer. Daarop sluit aan het artikel over Dodewaard en zijn splijtstofstaven. "De" 106 staven uit Windscale lijken voorlopig nog niet terug te komen. pag 2 Blijven die Engelsen voorlopih redaktioneel met dat stralende goedje pag 3 zitten. Toch niet alles, zo'n De brandstofstaven van Dodeopwerkingsfabriek. waard. Op zaterdag 28 maart boden een pag 5 aantal basisgroepen de direkAKZO zoutmijn teur van de Dodewaard-centrale pag 7 106 nepstaven aan. EGO en Dodewaard Hij reageerde gevat door te pag 12 stellen dat de transporteurs Atoomfestival Grandioos. o.a. geen invoervergunning pag 16 Aan de vooravond van de BMD hadden. De zending werd geweigerd. Even later echter werden pag 20 bij een opgezette blokkade de Lass es nicht geLINGEN aktievoerders op hardhandige pag .22 Boeren tegen kernenergie wijze door de M.E. verwijderd. De BMD (Brede Maatschappelijke pag 24 Diskussie) die nog altijd niet Nederland als stortbeld begonnen is, lijkt nu toch wel zeer binnenkort van start te gaan. In deze Atoomalarm een artikel over de opzet van de BMD en de bezwaren die er aan kleven. Waar ze nog nooit hebben gehoord van een BMD is in de BRD. In Brokderf werd op 28 februari door ongeveer honderdduizend mensen gedemonstreerd zoedaktieadres: Jan Brinks, W.A.Scholtenstr. nr. 11-, 9711 XA Groningen, tel. OSO - 123 977. verepzoeiding en abonnementenadmin.: Jos Grootveld, Korte Akkers 29 9644 X'l' Veendam, tel. OS987 - 20201. VO!'IJ!flMÎf en iZ~ustraties: Jan-wl em van Vliet, Westerse Drift S7, 97S2 LC Haren, tel. OSO - 34 82 79. dclcumentatie: Herre v1n Dokkumburg, Padangstr. 6S-, 971S CM Groningen, tel. 050 - 71 90 ss.
INHOUD
2
tegen de verdere bouw van de kerncentrale Brokdorf, die grotendeels bedoeld is voor de stroomvoorziening van Hamburg. Nederlandse (en andere uit de Bondsrepubliek afkomstige) demonstranten konden hierbij niet aanwezig zijn, omdat ze aan Duitse grens werden teruggestuurd. (Dit omdat het een verboden demonstratie zou betreffen). Eên van de uitgangspunten van de Europese Gemeenschap luidt echter: het nastreven van een vrij verkeer van goederen en personen! Op 2 maart jl. zijn in Lingen meer dan 4000 bezwaren tegen de nieuw te bouwen 1300 MW kerncentrale ingeleverd. 2100 bezwaarschriften kwamen uit Nederland. Wij verwijzen naar het betreffende artikel. Intussen hebben de opdrachtgevers nu een aanvraag ingediend om voor de desbetreffende kerncentrale koelwater te mogen onttrekken aan en (dat gedeelte wat niet verdampt) en weer te mogen lozen op de Eems. In deze aanvraag staat niets vermeld over het bij Geeste geplande koelwatermeer. De Eems bevat nl. lang niet genoeg water om deze ene grote kerncentrale te koelen. Laat staan dat het genoeg water heeft als de tweede kerncentrale er naast staat. Bij het tussen Meppen en Lingen gelegen Geeste is daarom een koelwatermeer gepland waarvoor de plannen nu in een vergevorderd stadium zijn. Het definitieve ontwerp toont een koelwatermeer met een wateroppervlakte van 180 ha., een maximale diepte van 34 meter en dijken van 1S meter hoogte. In de artiklen in de plaatselijke pers wordt de rekreatieve waarde van het koelwatermeer sterk benadrukt, evenals de natuurlandschappelijke waarde van het gebied dat direkt langs het meer wordt aangelegd. (erg prettig trouwens: zwemmen in radio-aktief besmet water) Voor de zomervakantie nog willen de elektriciteitsbedrijven de verqunningsaanvraag voor het meer indienen. Op 18 april wordt in Lingen een ludiek-demonstratieve paaswandeltocht gehouden. Vanuit Lingen wordt langs de oude kerncentrale en het bouwterrein van de nieuwe centrale gewandeld. Hopenlijk zullen we ook veel Nederlanders daar zien.
DE BRANDSTOFSTAVEN VAN
DODEWAARD t ussen de GICN en BNFL een opwerkingskontrakt afgesloten. Volgens dit kontrakt wordt het radioaktieve afval dat na opwerking overblijft teruggestuurd naar het land van herkomst. Dus Nederland krijgt het afval van de opwerking van de brandstof van Dodewaard terug. Dit afval kan alleen maar teruggestuurd worden als de Nederlandse regering bereid is daar een invoervergunning voor af te geven. En daarom eist de Engelse regering dat de Nederlandse regering nu al verklaart ter zijner tijd die invoervergunning af te willen geven. Dit moet vastgelegd worden in een notawisseling. Deze nota-wisseling heeft plaats gevonden. De Nederlandse regering heeft dit voorgelegd aan de Tweede Kamer ter goedkeuring. De Kamer is nu sinds mei 1979 bezig met die kontrakten en heeft in maart 1981 die kontrakten niet goedgekeurd, o.a. omdat de Kamer openbaarheid van de inhoud van de kontrakten eist, en dat niet mag van BNFL. Vanwege de vertraging in de goedkeuring heeft HET KONTRAKT BNFL geweigerd om nog langer De direktie van Dodewaard brandstof uit Dodewaard te (GICN) heeft in 1971 een konwillen ontvangen. Daardoor trakt afgesloten voor de opwer- raakt het opslagbassin bij king van brandstof in de faDodewaard steeds voller. En briek te Mol in België. Deze ook daardoor komt Dodewaard fabriek werd in 1974 gesloten in de problemen met de veren dus moest de GICN uit gaan gunningen. zien naar een nieuwe onderDe vereniging Stop Dodewaard neming. Dit werd BNFL te probeert via de rechter DodeWindscale. Deze opwerkingswaard dicht te krijgen. Zowel firma was niet meteen bereid vorig jaar als dit jaar is er een kontrakt af te sluiten, een kort geding gevoerd. In te meer daar de afdeling van de dit artikel zal ik het een en fabriek waar het type brandander vertellen over deze zastof van de kerncentrales als ken. Dodewaard opgewerkt z.ou moeten worden, in 1973 getroffen was d~or een ongeluk en sindsVRAGEN dien stil ligt. Toen het duidelijk werd dat Wel slaagde de GKN er in om de afvoer van staven naar een voorlopig opslagkontrakt Windscala niet meer doorgezet af te sluiten in afwachting zou kunnen worden, probeerde van een definitief opwerkingskontrakt. Ond~r dit voorlopide vereniging Stop Dodewaard qe opslagkontrakt zijn inte weten te komen, hoeveel tussen 106 brandstofelementen staven in het opslagbassin van Dodewaard lagen. In feopgestuurd naar Windscale. Daar is de brandstof opgeslabruari 1980 we.r;den een groot aantal vragen gesteld aan de gen in bassins. In 1978 werd Rond de Dodewaard-kerncentrale spelen een aantal zaxen. Ten eerste Is er äe ~wesE1e van net opwer~Ings~ontraxt äat · äoor äe äirextie van Doäewaarä 1s afgesloten met äe opwerxings f1rma BNFt te Winäscaie In Enge Ianä. Ten tweeäe Is ·er oox äit jaar aiieriei geäoe In verEanä met äe wisseling van äe Eranästof. Beiäe zalten nouäen verEanä met eixaar. Bet Is nameIIjx zo, äat äe Eranostof van rloäewaarä, uranium In äe vorm van Eranästofstaven of EranäsEofeiementen, ongeveer ll Jaar In net reaxtorvat woreen geEracnt. Dan 1s äe Eranostof uitgewerxt en moeten er verse staven In äe reaxtor woräen qeEfacnt~ De uitgewerxte staven moeten minstens een jaar af :Koeien In net opslagSassin van äe Kerncentrale. Daarna zijn er In Eeginsei twee mogebjKI'ieäen. Men ltan äe staven gëäurenäe een Jaar of viJf'tig 6ovengronäs afltoeien alvorens men ze ergens opsi!a'E. Maär äe anäere mogeIIj~Heiä Is wa'E äe äire~'Eië Van D~~ewaärä wii: ~pwerKeft.
3
GKN. Eerst verklaarde de GKN dat dergelijke vragen normaal niet beantwoord worden. In een brief van 5 maart 1980 verklaart de GKN dan, dat het niet nodig is dergelijke vragen te beantwoorden aan willekeurige groeperingen. Daarop eiste de burgemeester van Beuningen een antwoord op de vragen, maar ook dat werd geweigerd door de GKN. Blijkbaar beschouwt de GICN ook een burgemeester als een willekeurige groepering. Daarop nam Stop Dodewaard kontakt op met de Tweede Kamer, en die nam alle vragen over in een brief aan de minister van Ekonomische Zaken. Mede naar aanleiding van de antwoorden van de minister spande Stop Dodewaard een kort geding aan, dat op 24 maart werd aangevraagd. Volgens Stop Dodewaard werd de vergunning voor de opslag van de uitgewerkte staven in het bassin overtreden. Volgens de vergunning mochten er 88 elementen opgeslagen worden, terwijl er in maart 1980 94 aanwezig waren, dus 6 teveel. Daar komt dan nog bij, dat in het bassin geen ruimte is om alle staven van de rea~tor ke.r;n daar op te slaan. vooral over dit laatste punt ging het kort geding. Het is namelijk zo dat bij alle kerncentrales uit veiligheidsoverwegingen in het opslagbassin eventueel alle staven opgeslagen moeten kunnen worden. Stop Dodewaard ging dus met veel vertrouwen het kort geding in. Maar wat bleek nu? Door de GICN werd gemeld dat het helemaal geen veiligheidseis was dat in het opslagbassin ruimte zou moeten zijn voor alle staven~ De rechter nam dit over. ook werd door de regering de vergunning voor Dodewaard aangepast, terwijl het kort geding nog liep. Dit is een zeer ingewikkelde kwestie, waar ik niet veel over zal zeggen, omdat het de lezers anders zal duizelen. Het komt er echter op neer, dat het volgens de GKN en ook volgens de regering mogelijk
is om verschillende uitleg te geven aan wat er in de vergunning staat over de hoeveelheid staven die in het opslagbassin mogen staan. En de GKN vroeg op 25 maart 1980 een vergunning aan, waarin werd uitgegaan van die uitleg, waarbij het grootste aantal staven in het bassin kunnen. Drie dagen later, op 28 maar~, werd de vergunning verleend door de regering. Voorwaar een staaltje van snelle bediening! Dodewaard had het dus gered.
De GKN heeft echter geen niéuwe vergunning aangevraagd. De kans bestaat dus nog steeds dat er problemen rijzen over de uitleg van vergunningen. Ook bestaat de mogenlijkheid, dat de regering net als vorig jaar weer snel een nieuwe vergunning af zal geven, om te voorkomen dat Dodewaard dicht mo~t. Kortom, er zijn genoeg redenen om de direktie van Dodewaard aan te klagen.
die schriftelijke geheimhouding willen toezeggen inzage in het kontrakt te geven op het kantoor van de GIN en in aan• wezigheid.van de GKN-direktie. De Kamerleden mogen dan echter geen vragen over het kontrakt stellen. Een fraaie zaak: BNFL vertrouwt de Tweede Kamer niet en Kamerleden die het kontrakt wel in willen zien, mogen er niets mee doen, Dat is het monddood maken van de Tweede Kamer, Onbegrijpelijk dat het Elektriciteitsbedrijf van Gron±ngen en Drenthe HOOGHARTIG als aandeelhouder van de GKN. geen bezwaar maakt teg.en deze Het kort geding diende op 17 maart j.l. Oe advokaat van de gang van zaken, Ket is een GKN benadrukte dat er toch al goede bijdrage aan het funktiote weinig ruimte was. om alle 10 neren v~n de maatschappelijke elementen op te kunnen slaan, rechtsorde, als de opwerkingskontrakten niet goedgekeurd maar dat wisten we dus al. Ook liet de advokaat weten, dat worden en Dodewaard eindelijk de 106 elementen uit Windscala eens dicht gaat. pas op z'n vroegst na 1990 terug zouden kunnen komen. Te- Herman Damveld rugzending is niet mogelijk wan neer de vereiste invoervergunning niet verleend wordt. Dat zou overmacht betekenen. In dat geval zou het Dodewaard wel veel geld gaan kosten, zou er een flinke schadevergoeding betaald moeten worden. De advokaat van de GKN ontkende niet, dat BFNL de terugzending van de staven kan eisen, als de Tweede Kamer Zoals bekend mag worden veronblijft weigeren om de opwerdersteld (.zie bijgaand artikel kingskontrakten goed te keuren, maar dat levert hooguit van Herman Damveld) diende op 17 maart j.l. voor de Rechteen finacieel risico op. bank te Arnhem de zaak "DodeMinister van Aardenne schreef waard''. Aangezien er een spoedop 19 maart 1981 een brief eisend belang was, n.l. dè aan de Kamerkommissie voor splijtstofwisseling van 20 de kernenergie. Als bijlage maart, werd, .i.p.v. een gewone werd een brief van BFNL aan procedure, de zaak in een kort de GKN meeqestuurd. geding voorgelegd (voor de juIn deze laatste brief staat, risten onder ons: art. 289 e.v. dat BNFL dreigt de 106 eleRv.). menten onmiddellijk terug te De eisende partij, de verenisturen, als de Tweede Kamer ging "Stop Dodewaard", stelde het opwerkingakontrakt niet ter rechtzitting dat de N.V. goed wil keuren. Deze brief GKN een onrechtmatige daad van BNFL is dus in tegenspraak pleegde door geen (voldoende) met wat de advokaat van de ruimte in het koelwaterbassin GKN zei: BNFL dreigt de brandte laten voor de brandstofstof onmiddellijk terug te staven, die nu in Windscala sturen, de G~ zegt dat de staven in ieder geval niet voor liggen, en daardoor de wettelijk toegestane capaciteit 1990 teruggezonden zullen zou overschrijden, als zij 20 worden. Wie staat er nou te maart met de stavenwisseling liegen? De brief van BNFL is zeer hoog- zou beginnen: 126 reeds opgeslagen staven, 33 staven die hartig. Bij het lezen van die brief krijg ik echt het gevoel, erbij komen, en de 106 die in Windscala liggen, overschrijdat BNFL vindt, dat de Tweede den het wettelijk toegelaten Kamer maar vervangen moet aantal van 248 staven. worden door een militaire dik"Stop Dodewaard" eiste een tatuur. BNFL wil het opwerverbod voor de splijtstofwiskingakontrakt met Dodewaard seling, of een schriftelijke niet aan alle Kamerleden lagarantie van BNFL dat niet ten lezen, omdat het reglezou worden overgegaan tot tement van orde van de Kamer rugzending van de brandstofvolgens BNFL onvoldoende staven. garanties biedt, dat dit kontrakt dan vertrouwelijk blijft. De N.V. GKN stelde ter verweer iat, ten eerste, er nu al geen BNFL is wel bereid Kamerleden
Begin 1981 had de Tweede Kamer de opwerkingskontrakten niet goedgekeurd. Er waren dus geen staven vervoerd naar Engeland. Stop Dodewaard beraamde nieuwe wettelijke akties. Omdat de opwerkingskontrakten niet goedgekeurd zijn, is het onzeker wat er zal gebeuren met de 106 elementen die al in Windscala liggen. Volgens Minister van Aardenne worden die elementen terug gestuurd, als het opwerkingskontrakt niet goedgekeurd wordt door de Tweede Kamer. Maar als ze teruggestuurd worden, waar moeten ze dan naar toe? Volgens de vereniging Stop Dodewaard en ook volgens de regering, gaan. ze dan terug naar Dodewaard. Hoe is de situatie in het opslagbassin te Dodewaard? Volgens de vergunning van maart 1980-is er in het opslagbassin nog ruimte voor 103 elementen. Dat is dus drie plaatsen te weinig. Bij de brandstofwisseling van maart 1981 worden 35 staven uit het reaktorvat gehaald, en in het opslagbassin geplaatst. Als dus de zending uit Windscale terug komt, is er een tekort van 38 plaatsen. En omdat overblijvende staven nergens naar toe kunnen, vindt de vereniging Stop Dodewaard, dat de brandstofwisseling niet door mag gaan. Dus weer een kort geding. Dit kort geding is daarom ook belangrijk, om te voorkomen dat de GKN weer illegaal gaat handelen. De GKN had nl. tijdens de brandstofwisseling van 1980 nieuwe rekken voor de opslag van staven in het bassin geplaatst. Dit ging zelfs de minister van tconomische Zaken te ver en hij gelastte de GKN om die rekken weer te verwijderen. Ze mogen pas geplaatst worden als er een vergunning voor is aangevraagd en afgegeven. Ook stelt minister van Aardenne in een brief van 12 me.i 1980 aan de Kom• missie voor de Kernenergie,
4
plaats is voor de 106 staven, aangezien er nog 19 staven zijn waaraan onderzoek verricht wordt, en ten tweede, dat terugzending niet mogelijk is zolang de Nederlandse regering geen invoervergunning afgeeft. Dat de GKN dan aangesproken zal worden tot schadevergoeding is juist, maar dat is irrelevant in deze zaak, aangezien sluiting op veiligheidsoverwegingen geëist wordt, niet om financiële redenen. Het vonnis van de president van de Rechtbank, Mr. J. Schaafsma, op 26 maart j.l., wees de eis van "Stop Dodewaard" af op grond van de overweging dat het allerminst vaststaat, dat deze "onomkeerbare en onrechtmatige situatie nu al voordoet of zich spoedig zal voordoen", aangezien voor terugzending een invoerverqunning nodig is. Alsof de Nederlandse schatkist nog vol zit! Erik Verbraeken.
jos grootveld
AKZO. ZOUTMIJN de winning van zout. Mocht later de regering belangstelling tonen, voor de door AKZO geschapen situatie, w.te ga~andeert ons dan, dat AKZO deze toenadering afwijst.
ONDER DRUK POSITIEF
AKZO-voorlichter Stoute, die de plannen belichtte, wees daarbij op positieve zaken als vergroting van de werkgelegenheid en de energiebesparende wijze van delving door gebruik te maken van mijnbouw in plaats van uitloging(1). Enige voor• zichtigbeid bij deze plannen lijkt mij echter wel geboden. Naast gegevens over zoutkoepels in zijn algemeenheid ontstaan Wat vorig j.aar niémand gedacht er direct ruimtes in de zouthad, is nu toch een feit: het formaties, welke misschien in gaat goed met Atoomalarm. Met een later stadium kunnen dienen name komt dit doordat meer als opslagplaatsen voor het ramensen dan ooit tevoren zich dio-aktief afval. met het (kern)energievraagstuk Bet besluit van de 2e kamer om bezighouden, zo ook met Atoom- proefboringen tot na de B.M.D. alarm. uit te stellen is in deze situToch kunnen we nog wel medeatie niet van toepassing. Er werkers en juist ook medewerk- zijn hier al enige jaren gelesters gebruiken. Mensen met den boringen verricht, omdat typevaardigheid en/of mensen de AKZO hier al langer plannen die weten waar wij IBM-schrijf-. heeft voor zoutwinning. machines kunnen gebruiken, worden verzocht kontakt op te nemen met de redaktie. Het is dus ook mogelijk om Resultaten. van deze boringen alleen als typist(e) bij zijn ook bekend bij de RGD Atoomalarm betrokken te zijn. (RijksGeologische Dienst). Hier komen alle gegevens binben, die bij iedere boring, KOPY door wie dan ook uitgevoerd, OOk hebben wij behoefte aan bekend zijn geworden. artikeltjes uit de verschilOnderzoeken naar de mogelijke lende gemeentes, bijv. over opslagplaatsen van radio-akraadsbeslissingen t.a.v. tief afval kunnen van deze geDodewaard of energiebesparing, gevens gebruik maken. Ofschoon een huis met zonnecollectoren, de locatie Zuidwending/Ommelanderwijk niet op het lijstje over windmolens, biogas e.d. Dergelijke en andere artikelen van vijf zoutkoepels. die de kunnen opgestuurd worden aan voorkeur verdienen voorkomt, de redaktie. Mocht de redaktie kan door deze mijnbouw de sieen artikel willen wijzigen tuatie hier dusdanig veranderen, dat hij plotseling wel of besluiten het niet op te nemen, dan zal zij daarover aantrekkelijk wordt vöor de opslag(2}. kontakt opnemen met de AKZO laat weten geen verlengschrijver. Raakties op artikelen zullen in de regel stuk van de regering te zijn. Inderdaad heeft AKZO hier automatisch geplaatst worden. eigen belangen te dienen .nl. JGB.
ALARM
RGD
5
Straks krijgen de tegenstanders van zo'n toenadering het verwijt naar hun hoofd, dat zij de werkgelegenheid binnen het AKZO-concern op het spel zetten. Dat dit argument indruk maakt, heeft de affaire rond de duikboten van Taiwan bewezen. Wederom werden daarbij mensvriendelijke aspecten ten onrechte opzijgezet om plaats te maken voor "blijvende" werkgelegenheid. De achterstand in het onderzoeksprogramma ~it de belang~ hebbenden dwars, ondertussen groeit de berg afval en de opslag bovengronds gaat steeds moeilijker, door de aangespannen procedures van tegenstanders bij het aanvragen van opslaqverqunningen. Plaveit AKZO, ondanks de B.M.D., onder het mom van
!
O tr--f-....------.....JiiiUIIIIIL--
l
~
tH·I~+-~~~~~~~~~--~~
~~~. .p=~6=~--i
r~l~+-~------------~
~-,F=~~77~~~~~~
f10Ö
-
I
I,..
I
I ·
• ·
r--------- -----· ---,----:---.1 : •. I
:
•
zoutwinning, de weg voor de opslag van radioaktief afval?
erik verbraeken
Jos Grootveld
CRUELWORLD
1) uitloging: bij dit proces wordt water in de zoutformaties gebracht, waardoor het z.out oplost. Het nu ontstane pekelwater wordt opgepompt, waarna met behulp van verdamping het zout vrijkomt.
Waarom blijf ik er zo nuchter onder? vroeg ik mezelf af, terwijl om me heen het gehuil, het hyste~ische gekrijs 2) In Asse (West-Duitsland) is al een mijn gebruikt voor en het woedende gevloek van opslag van radioaktief afval, de menigte weerklonk. Als een nadat er eerst zout was gewonrots in de branding stond ik daar, onverschillig voor de nen. gebeurtenissen, die zich razendsnel afspeelden. Het gebeurde allemaal rond de klok van 3 uur. Er hing iets MEDEDELINGEN================ in de lucht, ik voelde het, een onhoorbaar laag gebrom dat je zenuwen in aktie brengt, Tot onze spijt is er met de het zo bekende gevoel van een bezorging van de vorige numin de lucht hangende dreiging. mers nog al wat misgegaan. Je werd er onrustig door, Mocht u de vorige aflevering maar ja, dat gebeurde wel meer. (jaargang 2, nr. 6) of die Toen opeens vlak voor klokslag daarvoor, niet ontvangen heb3 een geweldige explosie in ben, geeft da~ dan even door de verte weerklonk, viel dan aan onze abonnementenadminiook, als ware het nooit gestrateur/verspreider (zie koweest, die spanning in êên lofon). U krijgt het dan alsklap van me af. Opeens stond nog. je daar blootgesteld aan de Op hetzelfde adres zijn evenwerkelijkheid. Naar buiten eens oude nummers nog te belopende wist ik het al1 ik stellen (sommigen in beperkte zag, voelde de statische mate). deeltjes uit de lucht vallen en zich aan mijn huid vastAtoomalarm brengt vanaf de hechten. In plaats van in tweede jaargang zes nummers paniek te vervallen, stond per jaar uit1 "jaargang 2, ik daar, bewust van een nu nr. 6/7" moet dan ook gewoon snel naderbij komende dood, nr. 6 zijn. onverschillig in de lucht te Verder zijn we het êên en ander vergeten. De datering moet zijn: februari 1981. Schrijvers van artikelen: p. 5 Vlagtwedde - Jan-Willem van Vliet1 p. 6 Eemshaven - Herre van Dokkumburg1 p. 7 - Dodewaard - Erik Verbraeken1 p. 8 filmcyclus - Jan-Willem van Vliet.
FliMclun4Jr Courant. 2 maart 1981.
De vreedzaam begonnen betoging tegen de bouw van de kerncentra le bij Brokderf eindigde in een veldslag. Deze veldslag ontstond nadat de politie plotseling beval de demonstratie te beeindigen. Toen dit einde niet kwam zijn duizenden politiemannen begonnen met het wegjagen van demonstranten. Bij de 80.000 demonstranten waren vrijwel geen Nederlanders. Zij mochten de duitse douane niet passeren(?::).
6
staren. Het was waarschijnlijk de vanzelfsprekendheid, ik wist het, het moest toch een keer gebeuren.. En hier was het dan, de rauwe realiteit die als een koude douche over me kwam. Om me heen zag ik de dood al zijn slachtoffers bij elkaar graaien1 in ontbinding verkerende lichamen, neervallende mensen, niet meer herkenbaar door de talloze verminkingen die de radio-aktieve straling en de fall-out op hun lichaam aanbrachten. Een waas trok langzaam voor mijn ogen. De laatste sèkonden van mijn leven. Talloze kleurschakeringen achtervolgden elkaar voor mijn netvlies. Ik voelde me alsof ik midden in een LSD-trip zat. Maar het was geen droom, de grauwe werkelijkheid beheerste de situatie. In mijn onderbewustzijn voelde ik dat ik neerviel. Ook ik zou over enkele momenten tot prooi worden van het monster van Dodewaard. De laatste flarden van "The Wall" speelden door mijn hoofd: "Goodbye crue! world, I'm leaving you today ... "
E.G.D. EN DODEWAARD DE AAP.GROEPEN jos grootveld De aankondiging van de hoorzitting was zo goed als zeker een direct gevolg van de diverse akties, wleke het afgelopen jaar gevoerd zijn door tegenstanders van de deelname van het E. G.D . aan de N.V. G.K . N. Deze tegenstanders vinden, dat ze er recht op hebben, dat er naar hun argumenten geluisterd wordt . Dit om het noodzakelijke tegenwicht te bieden aan de propagandistische manier van optreden door de atoomlobby. Volgens de laatste is er geen ge vaar te duchten van atoomenergie, althans niet meer, dan van de huidige wijze van energieopwekking. Op z'n minst gezegd is hier geen sprake van objectieve informatieverstrekking. Een nuttige zaak, die hoorzitting, zou een eerste reactie kunnen zijn. Helaas, er zaten
Machteloos voel je je, maar strijdbaar ook.
in dit geval een aantal adders onder het gras . Ten eerste: De afgevaardigden van de verschillende gemeenten in Groningen en Drenthe en van de provincies zelf, die als leden van het Algemeen Beatuur aanwezig waren, haddan de taak (en niet de plicht) om het door hun gemeenteraad of door de Provinciale Staten ingenomen standpunt te verwoorden. Ten tweede : Daar de hoorzitting direct voorafgaand was aan de zitting van het Algemeen Bestuur, kon er dus geen sprake van zijn, dat er nog enige belnvloeding van de besluitvorming kon plaatsvinden. Bovenstaande gegevens waren voor zowel de Milieufederatie Groningen als de gezamenlijke AAP-groepen aanleiding om hun afwezigheid tijdens de hoorzitting te verklaren. De enig juiste reactie op deze vorm van inspraak . Voor ons is dit gebeuren aanleiding om de actie "giroblauw• te vetscherpen en om bij de komende gelegenheden de gevaren van kernenergie en de problemen rondom de opslag van afval aan de kaak te stellen. Niet meedoen aan de hoorzitting, was een weloverwogen keus. Toch wilden we tot het laatst toe, blijk geven van onze ongerustheid. Dat we onze mond gesnoerd voelden, is de, voor het overgrote deel, heren van het Algemeen Bestuur ook nu weer duidelijk gemaakt, tot op de trap van de Martinihal toe .
KERNUJN . ._ __ VoLkskrant, 26 P~~CUWt 1981.
7
Het Britse ministerie van Buitenlandse zaken heeft vanuit West-Duitsland via Nederlandse havens onderdelen voor een snelle kweekreactor doorgevoerd naar het eiland Diego Garcia. Deze Britse kolonie ligt centraal in de Indische oceaan en herbergt een militaire basis.
E.G.D. EN DODEWAARD HOORZITTING herre MISLUKT van dokkumburg
lil
"A~te openstaande deuPen MaPtiniha~camp~ ~OPden
44n vakkundig ingetrapt".
van het 44n VOO~
111
Buiten verzamelen zich de aktievoerders van de Gezamenlijk Alarmgroepen Atoomplannen. Oe bestuurders komen langzaam binnendruppelen. Kopen losse nummers van Atoomalarm. Meer dan 20 in minder dan een half uur tijd. De publieke tribune raakt redelijk bezet. Veel leden van Provinciale Staten en gemeenteraden. Ook een vijftal heren van de milieupolitie. Er wordt wat gepraat en koffie gedronken. Het blijkt dat de voorstanders van sluiting vroeg zijn gekomen. Al snel wordt overlegd over moties die een ieder op zak heeft. Een motie van het Gemeentebestuur van Gasselte wordt massaal mede-on-. dertekend, zodat de voorstanders van sluiting reeds voor b~t begin van de hoorzitting een gemeenschappelijk standpunt hebben. Daar zullen ze gedurende de drie uren durende vergadering ook op blijven staan. Ruim een kwartier na het aangekondigde tijdstip meldt (technisch) voorzitter van de hoorzitting, Bos, dat zich twee sprekers hebben aangemeld. Tal van bestuurders, die, naar later blijkt, tegen sluiting stemmen, zijn nog niet aanwezig. Oe hoorzitting heeft dan ook nauwelijks zin. Oe kaarten zijn reeds geschud. Benk Mol van de PPR zet nog eens op een rijtje waarom Dodewaard dicht moet. Na hem komt R. van Bergen, werknemer van de E.G.O., hier als Gronings burger sprekend. Hij stelt o.a. een aantal technische kwesties aan de orde, waaruit blijkt dat Dodewaard qevaarlijk is en dicht moet. Na een minuut of twintig vraagt Bos nog eens of iemand op de hoorzitting het woord wil voeren. In de advartentte in de dagbladen stond dat sprekers zich v66r de hoorzitting moesten aanmelden. Niemand. Meer dan drie kwartier duurt het nog voor de (echte) vergadering begint. Bos besluit om dan maar te gaan jongleren met woorden. Alle openstaande deuren van het Martinihalcomplex (en dat zijn er heel wat) worden 66n voor 66n vakkundig ingetrapt: "Hst i.s p t..ai.ezti.g dat beide hel'en gesp'l'Oken hebben". "Hun argumenten auttsn aekezo ook een funktie kunnen hebben in de vel'gatisl'ing van het A'tgem6en Btls'l:uul'~ "· "Dat de :reden van de hoozoaitting ezo in tag dat op a. decembe%'1)el'gadel'ing een aanta~ gzooepel'ingen hun stem 111il.den Zaten horen". Etc~ etc.~ ena.
Natuurlijk weet Bos ook wel dat een hoorzitting vlak voor zo'n vergadering een farce is. Kan hoogstens bij het publiek suggereren dat het allemaal zeer demokratisch toegaat bij het E.G.O. Met de industriële grootverbruikers heeft het E.G.o. echter heel andere kontakten. Naarmate Bos langer aan het woord is, gaan de aanwezige bestuurders op hun stoelen schuiven. Wethouder van Sloten van Appingedam verwoordt uiteindelijk (na een kwartier) de opvatting van velen, wanneer hij stelt dat hij niet naar de hoorzitting is gekomen om een woordenvloed van de voorzitter te moeten aanhoren. Bos probeert z'n gezicht te redden door nog een aantal minuten door te praten. En dan is er weer koffie. oe hoorzitting is een flop geworden.
8
Met de industriële grootverbr.uikers heeft het E.G.O. heel andere kontakten dan die welke op de hoorzitting aan onder meer aktiegroepen werd geboden. Zo is er een permanente commissie E.G.o.Kamers van Koophandel (van Groningen, Veendam en Meppel) die regelmatig over allerlei kwesties vergadert. Onlangs werd er verder een opiniërende diskussiebijeenkomst gehouden met een tweetal ondernemersverenigingen in het E.G.D.-gebied, de S.B.E. (Stichting Samenwerkende Bedrijven Eemsmond) en de I.K.O.G. (Industriële Kring Oost-Groningen) Onderwerpen waren tarieven, bestuurlijke deelname (van ondernemers in het Dagelijks en Algemeen Bestuur van de E.G.O.) en brandstofinzet (o.a. wel of niet kernenergie). In het volgende nunrnezo~ .l!il:t:c'Lusief voor Atooma'Larm~ een Ve1'sZag van de essenties van deze bijeenkomst/HvD.
Herre van Ookkumburg
E.GD, .. EN DODEWAARD DE VERGADERING herr·e van dokkumburg
Als eerste spreker komt Burgmeester Reinders van Gasselte naar voren. Hij maakt melding van de besluitvorming op bestuurlijk nivo toen begin 1976 plannen bekend werden voor de opslag van radio-a.ktief afval. Tot en met een standpunt van het Algemeen Bestuur ~an de E.G.D. toe, dat zich tegen lozing van radioaktief afval uitsprak. burgemeester Op 1 december 1980 vinden CDA, PvdA, CPN en Gemeentebelangen zich in een gemeenReinders schappelijke motie en besluit de Ga.s sel te.r raad met de grootst die de diskussie over Dodemogelijke meerderheid de konwaard en Borssele hadden om sekwentles te trekken uit haar de diskussie over sluiting eerdere afwijzing van dumping van de beide kerncentrales met van radio-aktief afval en financieel gegoochel spreekt zich uit voor beeindiaan het oog te onttrekken , Het ging van de GKN (Dodewaard). aantal pagina's cijfers van de Aan het eind van z'n betoog verschenen nota's is niet meer dient Reinders een motie in te tellen; de diskussie in het Algemeen Bestuur wordt over die mede-ondertekend is door veertien anderen: voor mij de werkelijke gevaren gevoerd. leesbaar waren Muntendam, Gieten, Sleen, Finsterwolde , ONDER DRUK Beerta, Oude Pekela, Diever, Veendam en twee Statenleden Reeds tijdens de rij sprekers van Drente en Groningen, Westra ' blijkt het Dagelijks Bestuur resp. Van Helden. onder druk te staan. Voor er een verder standpunt van het komt, wordt er geschorst STAPJE DB voor intern DB-beraad. H~t Het Dagelijks Bestuur van het aangekondigde kwartier worden E.G . D. heeft als standpunt er drie . Bij de heropening blijkt dat aan het begin van de vergadering: het DB een verdergaand stand" • • .• om als E.G . D. i n de eerst- punt in de toekomst niet te volgende vergadering van aanwillen uitsluiten, nl. sluideelhouders van de N.V. GKN ting van Dodewaard; echter een discussie oÏ qanq te brengen nu niet. Eerst moeten de opover de vraag o sluiting van werK!ngskontrakten openbaar de centrale Dodewaard weQselijk zijn, dan zouden er nieuwe is". a.rgumenten kunnen zi j n. Het Reinders zegt d.a t de motie een DB probeert de ondertekena.a rs stapje verder gaat. Een essenti- van de Gasselter motie af te eel stapje: zwakken tot" ..• als blijkt dat het afvalprobleem niet op • ••• en besluit de vertegente los·s en is dan tot sluiwoordiger van het E.G.D. ting over te gaan". ( ••• ) op te dragen een voorFeitelijk betekent dit dat er stel in te dienen om te komen geen standpunt voor sluiting tot een zo spoedi~ mogelijke wordt ingenomen en er verder sluitin1 van de centrale Dodewaard . gepraat wordt. Bos presenteert dit als "gez.amenlijke Na hem volgen nog tweeëntwinbestuurlijke afbouwstrategie". tig sprekers, meest voorstanders van sluiting. Velen komen Na een korte schorsing voor met zeer zinnige zaken. Opvalt beraad van de ondertekenaars dat er over de financiën in van de Gasseltermotie wordt het geheel niet gesproken wordt . de ontkrachting onderkent Dit is opmerkelijk. Feitelijk en wordt het DB voor de keus is daa.rmee de opzet gestrand gesteld om kleur te bekennen.
9
De motie wordt echter wel enigszins tot"··· te laten pleiten voor beëindiging van het GKN-projekt tot er wel een aanvaardbare oplossing is gevonden voor het afval•. Vier van de zes DBleden hebben samen 200 van de in totaal 600 stemmen en bepalen met hun keuze of de E.G.D . een standpunt voor sluiting gaat innemen e.n dAArmee de diskussie ingaat of dat een standpunt achterwege blijft. In de Groninger Staten hebben Roel Vos en Bê Bos (beiden DB-leden) v66r sluiting gestemd. Bij de stemming blijkt dat het gehele DB tegen de motie stemt: bestuurlijke saamhorigheid blijkt te gaan boven een konsekwent optreden v66r sluiting van Dodewaard. Daarmee ~as de motie verworpen .
OPENBAARHEID Tot slot komt nog een motie in stemming met een vergelijkbare tekst als die welke door het CDA in de Groninger Staten was ingediend. Deze gaat niet verder dan het standpunt van het DB: in de GKN praten over Dodewaard. Als enig positief punt in deze motie wordt nog uitgesproken dat het gepraat in openbare vergaderingen. moet plaatsvinder De CDA-woordvoerde.r in de Groninger Staten, Fennema, beargumenteerde dit. punt door te wijzen op. het feit dat de organisaties van electriciteitsproducenten (in Arnhem, nl. N. V. SEP, N.V. KEMA en N.V. GKN) een onneembare vesting zijn voor bestuurders en pers. Hij geeft d.a armee aan dat de hele
_,. p.11
E.G.D. EN DODEWAARD BESTUURLUKE STRUKTUUR • herre van
--~-:-
dokkumburg
•1H~ a
Aandeelhouders van de N.V. Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland (N.V. GKN) Electriciteitsbedrijf voor Groningen en Drente 29 aandelen provincie Friesland 15 " provincie Noord•Holland 63 gemeente Amsterdam 59 N.V. Electriciteitsbedrijf Zuid-Holland 139 " N.V. Pxov. Noord-Brabantse Electriciteitsmaats~happij 70 " N.V. Prov. Limburgse Electriciteitsmaatschappij 36 H.V. Prov. en Gem. Utrechts Stroomleveringabsdrijf 36 " N.V. Prov. Gelderse Electriciteitsmaatschappij 63 N.V. Electriciteitsmaatschappij IJsselcentrale 50 N.V. Prov. Zeeuwscha Energiemaatschappij 1.0 " Totaal 576 aandelen Wie nu gedacht had dat de N.V. nische MAterialen). onderdirekteuren GKN de kerncentrale bij Dode Oe N.V. SEP, de N.V. GKN en Prof . Ir . G.A.L. van Hoek waard runt, heett het mis ; alde N.V. KEMA, samen met de Qr. Ir. M. E.A. Sermans thans de GKN doet dit niet VEEN en de VDEN, worden wel Ir. M. H. Huizinga alleen. Op 20 paril 1965 is er de Arnhemse instellingen geIr. J . Suiver een Algemene Samenwerkingsover- noemd. Naast de plaats hebeenkomst gesloten om de kerneen ben deze instellingen iets Vervolgens is de sekretaris trale bij Dodewaard te stichten anders gemeen, nl. de pervan de VEEN Ir. J.H. Bakker en te exploiteren sonele binding. Hierbij zijn betrokken: de en adjunct-sekretaris Ir. R. aandeelhouders van de N ~ V. van Erpers Royaards, en beGKN, de N. V. GKN zelf (~) rust het sekretariaat van de PETTEN en de N.V. SEP (Samenwerkende VDEN bij de direktie van de ElectriciteitsProducenten). oe personele binding tussen KEMA, dus weer bij beide geOm de verwarring kompleet te deze instellingen gaat zeer noemde heren. maken: de N.V. SEP bestaat ver, blijkens onderstaand De VEEN is de Vereniging weer uit de electrièiteits• overzicht. Exploitanten van Electricibedrijven die ook aandeelhouteitsbedrijven in Neqerland. direktie der in de GKN zijn. Bij de Dit omvat dus bedrijven als ke.r ncentrale in Dodewaard de EGO (die electriciteit werken 95 personeelsleden Ir . J.H. Bakker (voorzitter) produceren en distribueren), van de N.V. GKN en ruim 35 Ir , R. Van Espers Royaards maar ook bedrijven als het van de N.V. KEMA (de N.V. G.E.B., die uitsluitend electot Keuring van Electrotech-
..
..
..
....
10
triciteit distribueert, maar niet opwekt. Het verschil met de N.V. SEP is, dat deze N.V. uitsluitend producenten omvat, en dus bijv. niet het G.E.B. van de stad Groningen. De VDEN is de Vereniging Direkteuren van Electriciteitsbedrijven in Nederland. Hierin zitten zowel de direkteur van bijv. het E.G.O. als van het G.E.B.
(vlak voor de blokkade bij Dodewaard). In de toelichting bij de presentatie van dat boek stelden de samenstellers dat "mogelijkheid 5" 'de meest waarschijnlijke en realistische' is voor het jaar 2000. Dat betekent volgens de samenstellers dat de drie kerncentrales die de regering wil~ met een gezamelijk vermogen van 3500 megawatt, te weinig is. In het jaar 2000 zou er 5000 megawatt aan kerncentrales moeten staan. (Emmer Courant zaterdag 18 Voor ons is van groot belang oktober 1980) om te weten hoe de heren Bakker en Van Erpers Royaards te- In een interview in de Volksgenover kernenergie staan. Zij krant van zaterdag 29 novemlaten geen gelegenheid voorblj ber 1980 kiest Ir.J. Bakker gaan om te betogen "kernenergie (die met de vele petten) eveneens voor "mogelijkheid 5": moet, kernenergie doet je goed". Zij behoren tot de zoge- 30 a 40% van de electriciteit in het jaar 2000 uit kernenernaamde kernenergielobby of atoomlobby. gie. -----------------------------Een deel van de artikelen in EGO het voorlichtingsblad van de electriciteits-, gas- en water- Terug naar onze eigen E.G.O. bedrijven, het kwartaalblad Uit het overzicht van aan"Energie en water" dat huis deelhouders van de GKN blijkt áan huis verspreid wordt, is reeds dat de zogenaamde afkomstig van de Arnhemse inrechtspersoonlijkheid (justellingen. Op de middenpagina's van het jongste nummer ridische vorm) van de elec(voorjaar 1981) wordt melding triciteitsbedrijven in Nedergemaakt van een "studie" van de land onderling verschilt: 1 gemeente en 2 provincies electriciteitsbedrijven over zijn eigenares van produktie"energie in het jaar 2000". bedrijven, verder 7 N.V.'s. De studie is bij de KEMA geHet E.G.o. heeft nog een plubiceerd en ademt de geest andere rechtspersoonlijkheid: van Bakker en Van Erpens Royaards. Deze atoomgeest wordt de Gemeenschappelijke rege~ ling. Dit is een rechtsvo.rm tegenwoordig anders verpakt dan vroeger. Zo is in het ver- tussen lagere overheden. In het geval van de E.G.O. een leden een openlijk pleidoor voor de kweekreactor in Kalkar Gemeenschappelijke regeling tussen de provincies Groningen, gehouden en is "voorlichting" gegeven over opslag van radio- Drente en 68 gemeenten in Groningen en Drente. aktief afval in zoutkoepels. De gemeente Groningen (stad) Nu heet het dat "mogelijkheid neemt niet deel aan deze ge4 geen gebruik maakt van urameenschappelijke regeling. nium" (als brandstof voor de Er zitten dus ook geen verteelectriciteitsvoorziening van Nederland), ervan uitgaande dat genwoordigers van in het E.G.O. bestuur. oe gemeente Groningen kernenergie ~ o l i t i e k niet acceptabei Is7 Geën-wöord heeft een eigen electriciteitsbedrijf, het Gemeentelijk Eover de gevaren kernenergie, lectriciteitsbedrijf (G.E.B.), deze bestaan voor de heren van de "Arnhemse instellingen" dat zelf geen stroom produceert. Het G.E.B. koopt niet. Je praat over kernenergie stroom in van het E.G.O., in als brandstof als over aard1979 8.1% van de totale levegas: "Mogelijkheid 5 gaat ring in het E.G.O. gebied. ervan uit dat Bij de giroblauwaktie komt dit verschil al naar voren: Je praat over kernenergie als het E.G.D. int de rekeningen brandstof voor de elektrici• in de provincies Groningen en teitsproducenten als over Drente, in de stad Groningen aardgas: "Mogelijkheid 5 gaat doet het G.A.B. (Gemeentelijk ervan uit dat met name de Administratie Bedrijf, van electriciteitsproduktie voor het gas- en electriciteitseen. zeer groot deel gebaseerd bedrijf) dit. is op kernenergie" etc. Afijn wanneer het om besluiten gaat u kunt het zelf lezen. in het Algemeen Bestuur zijn De bij de KEMA verzorgde uitde stemverhoudingen van belang. gave is de populaire vorm Niet alle gemeenten hebben hetvan een studie van de VDEN zelfde aantal stemmen. Van de (de dirakteuren etc.) die totaal 600 stemmen hebben de in het najaar verscheen gemeenten samen 200 stemmenr
Beerta bijv. 1 stem en Stadskanaal 9 stemmen, afhankelijk van het ingebrachte vermogen bij de oprichting. De provincies Groningen en Drente hebben samen 400 stemmen, verdeeld over 8 stetenleden, 2 uit Orente en 6 uit Groningen. Elk lid heeft 50 stemmen. Herre van
PROPAGANDA
11
politikus
slachtoffer
vervolg van pag 9 besluitvorming rond kernenergie en Dodewaard zeer ondemokratisch verloopt, een standpunt dat de anti-kernenergiebeweging reeds langer huldigt. Nadat de Gasselter motie was verworpen hebben verschillende gemeenten voor deze motie gestemd, m.n. om het punt van de openbaarheid. Deze motie is dan ook aangenomen. Herre van Dokkumburg
jan -willem van vliet "In Groningen beginnen ae alvast met de Brede Maatschappelijke DisCUliBie en 111aehten ae niet op de initiatiS1Jen van jonkhee'l' de B.raut.1~ de man van twee ton. De uit dive't'se gzooepe'l'i.ngen bestaands Jatitische Atocmgl'Oep lokte ,_t aabaMt~ toneel~ fiûn~ aang en .Ta1111 Lee 2500 ~sen naaf' het G'l'and Th«rtzoe in G'l'oningen rJaa'l' de leus "Atoom.neztgie? Nee Bedankt" de sfee'l' ~an het Ato(Jfflfestival bepaalde. Een "àistmt~sie" in een 'l'ichting dus. lllaa'l' datz.'l' hoeven~ "'et het ~OO'l'beeld van Ha'l"l'isbuztg in het achte'Z'htx:Jfd~ wat mij bet'l'eft niet aoveel beti~Wa'l'en tegenin geb~ht te~".
AFSLUITING
ATOOMFESTIVAL GRANDIOOS! aal werd verkocht en een fotowand waarop de divers akties in beeld waren gebracht. Vooral het gezellige karakter van het Grand maakte ook deze aktiviteiten tot een succes. In de zaal waar zo'n 1000 mensen zaten kwam als ee~ste Jos Pelgr5m aan bod. Deze sprak over het rapport "Een stralende toekomst in de landbouw• dat hij samen met andere boeren uit de Noord-oost-Polder heeft uitgebracht. Verder spraken: Herman Dam.veld over de financiële gevolgen van de ramp bij Harrisburg, Jan Brinks over Atoomalarm en de bezwaarschriften tegen de nieuwe kerncentrale Lingen, Trijn van Lotturn over de giroblauwaktie, Jan Folkerts over een dubieus artikel in de Leeuwarder Courant en Berend Mensing over de AtoomAlarmGroep.
Zo luidde het begin van de recensie van Peter Blom in het Nieuwsblad van het Noorden van 23 februari. Het Atoomfestival diende als JANE LEE afsluiting van de filmcyclus welke in de maand voorafgaande Hoogtepunt van het festival aan het festival in diverse was ongetwijfeld de toespraak buurtcentra had"gedraaid. van Jane Lee, de 57-jariqe Uniek was het festival doorboerin uit de omgevinq van dat voor het eerst in het Harrisburg waar op 28 maart Noorden zo'n groot aantal 1979 een ernstig ongeluk gekoren, cabaretgroepen, sprebeurde in de kerncentrale van kers en toneelgroepen rond Three Miles Island. het thema kernenergie waren Omdat de gevolgen van dit onsamengebracht. De grote belangstelling van de geluk en van de radio-aktieve besmetting die optrad door kant van de media had tot gede Amerikaanse autoriteiten volg dat veel mensen naar het systematisch in de doofpot Grand Theatre kwamen. Die growerden gestopt, besloot Jane te belangstelling ging vooral Lee in haar eigen omgeving naar Jane Lee uit, de zo lang(ze woont op 5 km van de cenzamerhand beroemde boerin uit trale) zelf op onderzoek uit Harrisburg, aan wie zelfs een te gaan. televisiespecial was gewijd in Wat de meeste boeren in de het Vara-actualiteitenprogrambuurt van de centrale al wisma "Achter het Nieuws". De publieke belangstelling voor ten werd door de speurtocht van Jane Lee bevestigd: de het festival was zelfs zo straling die op 28 maart 1979 groot dat om vier uur, een uur en dé volgende dagen vrijkwam na het begin, de deuren alweer had voor de landbouw.en veegesloten moesten worden omdat teelt rampzalige gevolgen. het stampvol zat. Een eindeloze waslijst van koeien met miskramen, sterfte PROGRAMMA van jonge dieren, mutaties Het hele gebeuren was geconcen- zoals dieren zonder ogen en treerd in de qrote zaal van het oren en allerlei andere afwijkinqen. Grand, Theatre. Maar ook in de hal en in de Jane Lee liet bij alle door foyer was het een en ander te haar geinterviewde boeren Qeleven, zo waren er in de hal een verklaring opstellen en een aantal stands waar materiondertekenen en verzamelde
12
zo een indrukwekkende hoeveelheid materiaal over de gevolgen van het ongeluk. Oe Amerikaanse boerin ver• bleef een week in Nederland op uitnodiging van de groep boeren uit de Noord-OOstPolder en sprak behalve in Groningen ook nog in Emmeloord, Westerbork, Wageningen en Eindhoven.
TONEEL Twee toneelgezelschappen brachten ieder op hun manier het probleem kernenergie naar voren. oe Nieuwe Komedie kwam met een sterk programma: "Kernenergie doodgewoon• en maakte veel indruk. Er werd in zeven sketches op geestiqe wijze de houding van het publiek tegenover het atoomprobleem in beeld gebracht. Naast dit geestiqe werd ook serieuze informatie gegeven. Lachen om de ellende, dat kan de problemen toch het bestè duidelijk maken. Proloog was veel ernstiger. In "Wij zijn niet af te koelen• werd op gevoelige wijze kenbaar gemaakt wat er te verliezen is.
MUZIEK Het hele programma werd aanqe.kondigd en aan elkaar gepraat door Cees w. Het speciale Atoomfestivallied, dat van zijn hand is, en geschreven is naar aanleiding van de film "Meer kerncentrales"~ was een groot succes. Veel succes had ook Ohlenspiegel; deze folkgroep uit Hamburg bracht protestliederen uit Duitsland's heden en naaste verleden. Barry Moore en Manus Lunny uit Ierland brachten "no nuke folk" op hun eigen melodieuze manier. Verder traden nog op de cabaretgroepen Horst en Keizer en Martin Ton en Bonnerson en de koren Ontstemd en het 4mei Projekt. Als afsluiting van het festival werd een speciale carnavalskraker ten gehore gebracht waarvan het publiek een half
uur later noq zat na te dei::ne;:;n~.- - - - - - - - - · · · · · -
NAM.BORING BIJ BUINEN
GESLAAGD
Dat het festival 9eslaaqd is leidt 9een twijfel hoewel je natuurlijk nooit iedereen kunt vermaken. Opme·rkin9en van "niet anarchistisch 9enoe9" tot "er is 9een ruimte 9eboden aan voorstanders", waren dan ook te horen. Bieraan zal een organisatie van wat voor evenement dan ook nooit kunnen ontkomen.
In plaats van rijkspolitie bevond zich nu een gesloten Jan Willem van Vliet UiT KOERS bestelwagen van de firma Sper- - - - - - - - - - - - - - - ry Sun International Inc. Niet uitqenodigd, maar wel aan- uit Emmen bij de vergaderwezig was een auto van de rijks- plaats. politie. Tijdens de bijeenkOIIlSt Deze wa9en vergezelde ons naar werd o.a. gesproken over de de boorlocatie. Op vraqen, NAM-borinqen bij Buinen. waarom de beide inzittenden Bij deze boringen is er op een ons qevolqd waren, werd qeen haJ;"de onderlaag qestoken, waar- antwoord 9e9even. door de boor uit z'n koers raak- Na on9eveer een kwartier zijn KERNLIJN te. Vol9ens.de NAM be-Plst het de. AAP-qroepsleden weer verfeit, dat de boor richting zout- trokken, zonder dat er iets Volkslaant~ Z2 lllt%tD"'t 2982. koepel qaat op een toevalligis voor9evallen. De aanwez19Tijdens de Nationale woonbeurs heid. Afqesproken werd om de heid van beide auto's was was in de Boutrusthallen in uitnodiqin9, die we qekregen aanleiding om ook daar naar Den Baag de eerste atoolllSchuil- hadden van de NAM, te aanvaarte informe~en. kelder te zien van Nederlands den, zodat zij aan de hand van NAM-voorlichter de heer P. fab:rikaat. de kaarten konden laten zien Max was van oordeel, dat de wat. er gebeurd was en hoe men AAP-qroepsleden tevèel naar weer in de juiste kders dacht televisie kijken. J~er, KERNLIJN te komen. dat de heer Max geen zinvolDaar niet alle aanweziqen op ler reactie wist te bedenken. Ni.""".bZad van hst Nool'd8n~ 24 mamot de hoo9te waren van de plaats OVer de werkzaamheden van de Ni9eria heeft zijn olieprodukt van de boorlocatie, werd verfirma Sperry Sun bestaat nogmet lOt verlaagd in verband der afqesproken om na afloop al wat onduidelijkheid. Vo.lmet het huidige overschot op van de bijeenkomst een kijkje 9ens dhr. )Mx zijn werknemers de wereldmarkt. bij de boorlocatie te nemen. van bovenstaande firma betrokken bij de electronische be9eleidin9 van de borinq. De heer Bandriks van Sperry Sun wenst echter 9een nadere omschrijvin9 van de werkzaamheden van zijn bedrijf te geven. Een permanent informatiecen. trum, waar dagelijks de stand van zaken rond bo:t:in9en en der9elijke te zien valt, zou veel onduidelijkheid kunnen voorkomen. ·AAP-groepen zijn niet bij voorbaat tegen alle mo9elijke bQri119en, maar wel voor een ..~::: ~- !f-::-::·-- .·::__~ volledi9e openbaarheid van -=:--9ebeurtenissen. Jos G:~:ootveld
-
Zo~;--
KOEPELS
------·
~[~~----
~~
KERNUJN . . . N• .tt.C., 26 mamot 1981.
A.. ~.t> ). _ _";
'- G~t )
""tër
~EN NIE: PERS~~KII€; 13
~-
f
/ '
"in de ontwikkelin9slandén kan noq on9eveer evenveel olie worden 9evonden als er tot nu toe in de wereld is ontdekt~. Dit voorspelde dhr. BarbOnty, petroleumconsulent tijdens een con9res onder auspiciën van de V.N. Bet conqres behandelde de mo9elijkheden van olieexploitatie in ontwikkelings• landen.
14
Foto serie Atoomfestival
15
AAN DE VOORAVOND VAN
DE BMD
paul van dellen Nu het er dan toch op begint te T.ijksn dat de 'SMD gaat beginnen~ T.l1i1.den T.l1ij het de T.ezers niet onthouden om nog een visié te geven op de aaksn.; die gaan pT.aatsvinden en aT. p T.aatsgevonden heb-
ben. Daarnaast 1.110rdt aangegeven hoe de diskussie in de praktijk moet gaan funktioneren. Door a Ues ~Jat er inmidde 1.s over geschreven is~ b Ujkt J~et steeds interessanter, hoe· verschiT.T.end aovee 1. mensen tegen de BMD aankijksn. Dat dit feit de diskussie niet zaT. vergemakketijken is aT. e9n r.7instpunt. Het onderwerp (kern)energievoorziening is er be~jk genoeg voor. Onderstaand artike t is de persoon 'Lijk• visie van Pau.t van O.Uen.
Aan de vooravond van de brerle maatschappelijke diskussie. Eindelijk mogen we diskussiëren. Nederland staat aan de vooravond van het grootste inspraakcircus aller tijden: de Brede HaAtschappelijke Diskussie. Bet draaiboek ligt gereed, de nationale diskussieleider geniet al van zijn salaris, maatschappelijke groeperingen zwermen als bijen rond de subsidiepot en het VNO tast diep in de buidel om de •emotionele arguemten te logenstraffen' van 'introverte idealisten, extr verte l;'adikalen en gefrustreerde rellenmakers'. Dat kan gezellig worden de komende twee jaar. Bij een goed glas wijn een diskussie op niveau voeren met de voorlichter van het ECN, in een interessant debat de argumenten wegen van de jonge manager uit de VNO-vereniging 'Verantwoord Energiebeleid'. Wie weet gaat Nederland nog het wereldrecord diskussiëren verbeteren. Voordat de anti-kernenergiebeweging zich gretig stort in dit inspraakcircus, zal men zich echter moeten bezinnen waaraan men begint. Is er al n.iet 1ang -genoeg breed maatschappelijk -gediskussieerd? Wat levert de BMO meer op dan twee jaar uits·tel en een nog hogere berg afval uit Dodewaard en Borssele? Kunnen
16
de poorten van het inspraakcircus maar niet beter gesloten blijven? Onderstaande analyse van de BMD wettigt maar êên conclusie: deze diskussie is overbodig en gevaarlijk. ·Ons land kan dit "gedurfde experiment" beter beter bespaard blijven.
over deze vragen gebroken. Uiteindelijk kwam de regering zelf in 1979 met de Opzetnota over de "Maatschappelijke Diskussie over de toepassing van kernenergie voor electriciteitsopwekking". wat staat er kort samengevat, in deze Opzetnota? Het doel van de diskussie is, aldu~ nota, informatieveroe opzet van de diskussie strekking en meningsvorming. Dus gêên besluitvorming, beEen brede maatschappelijke dis- nadrukt de minister. Dat zou kussie voeren is makkelijker het wezen van de parlementaire gezegd dan gedaan. waarover demokratie aantasten. De moet die diskussie precies Tweede Kamer beslist, daar gaan? Hoe peil je betrouwbaal;' helpt geen mm aan. De BMD de opinies van de Nederlandse is dus een geheel vrijblijvenbevolking? Welke rol speelt de inspraakprocedure, een soort een BMD in de besluitvorming? uit zijn voegen gegroeide opiNadat de kamer in 1978 besloten niepeiling, waarvan de polihad om de BMD te houden, tie! tijdens hun besluitvorhebben heel wat hoofden zich ming gebruik kunnen maken -
of niet.
groep. Maar, waarschuwt hij in minister na. een jaar zoeken moet de diskussie een Memorie van Antwoord, "ik no~ qeen stuurgroepvoorzitter gaan? De minister formuleert kan mij niet voorstellen dat had gevonden. Totdat beqin dit jaar oud-minister De de volgende fraaie probleemhet een ~innig doel zou dieBrauwbereid werd gevonden stelling: "Wat zijn de algemene nen om te trachten de Nedervooruitzichten en mogelijkhelandse bevolking in groten om de klus aan te nemen. den voor de Nederlandse energie getale naar massale vergadeBet wachten is alleen noq op de verdere samenstelling huishouding tegen de achterringen te dirigeren." Wat van de stuurgroep. Dan kunnen grond van de internationale dan wel? D~ minister adviontwikkelingen en wat zou de seert een tweezijdige benade pOorten van het grootste plaats van de vergrote toepas- dering, een centrale en een inspraakcircus aller tijden sing van kernenergie daarin individuele. In de centrale geopend worden. Of kunnen kunnen zijn? benadering passen bijv. radio- ze beter qesloten blijven? Bet gaat dus om "vergrote toeen t.v.-uitzendingen over passing• - de bestaande kernehet energieprobleem en een Een slechte opzet nergievoorzieningen staan periodiek te verschijnen lanOok en vooral buitenparleniet ter diskussie. En, zo voegt: delijke diskussiekrant. In dé minister daaraan toe: "Daar- de individuele benaderinq mentair is het wantrouwen bij qelden de qlobale doelstel- past het verlenen van facilijeqens de BMD toeqenomen na het verschijnen van de Opzetlinqen van het soc;:iaal-econoteiten aan organisaties en nota. Een deel van die kritiek misch beleid als een geqeven instellinqen waarin de burqer is verwerkt in de Uitqevoerde uitgangspunt•. Ekologische participeert, zoals buurthuiKamermoties. Wat bleef staan warhoofden, die het groeidenzen en kerken. De stuurqroep ken ter diskussie stellen, stelt geld, informatiematezijn onder meer de volqende moeten dus hun mond houden, riaal en sprekers ter beschik- vier kritiekpunten: want ekonömische qroei is nu kinq. 1) de grote en onkQntroleereenmaal "doelstelling van het Via een regionaal opqezet bare macht van de stuuryroep. beleid". Tijdens de BMD zal secretariaat verzamelt de Deze maq de informatie oboverigens de 'status quo' stuurgroep verslaqen van de jectiveren', de uiteindelijke worden gehandhaafd, d.w.z. de diskussies. Uiteindelijk moet diskussiepunten opstellen en lopende kernenergie-aktividit leiden tot een verzamede opzet van de diskussiefase teiten zullen noch worden ling feiten en arqumenten, nader uitwerken -zonder op uitqebreid, noch worden teruqdie in de vorm van een eindê'n enkel moment door de gedraaid. vers.laq aan de Tweede Kamer Tweede Kamer gekontroleerd Via de Opzetnota haalt de rewordt aanqeboden. In 1983 te worden. Hoe bepaalt zij gerinq ook de proe'fborinqen neemt deze dan een besluit wat objektieve informatie is? uit de la. Het afvalprobleem . over het te voeren energieDoor wie laat de Brauw zich is ook onderwerp van de BMD; beleid. daarbij adviseren? Hoe wordt wat is er dus logischer Tot zover de Opzetnota van bepaald, waarover de diskussie dan van tevoren proefborinqen de reqerinq Van Agt. zal qaan? Op dit punt loeren te gaan doen, om de resultaallerlei mogelijkheden tot In de Tweede Kamer werd in ten ervan mee te nemen in manipulatie. het voorjaar van 1980 gede BMD? 2) de afbakening van het enerdiskussieerd over de Opzetoe hamvraaq, hoe we de maatCJ·ieprobleem blijft buiten disnota. Het regende tijdens schappij breea-Iaten diskuskussie. die vergadering moties, waarsiiren over energie, laat In de gekozen opzet bepaalt van er enkele werden aangede minister graag over aan de stuurgroep waarover de nomen: de stuurgroep moest een stuurqroep, bestaande diskussie zal qaan. De keuze tot vijf personen worden uitge- van de diskussiepunten is uit "drie integere personen". breid en pers' evenwichtig Dat hoeven geen energiedesnatuurlijk niet willekeurig, van samenstellinq worden1 kundigen te zijn van de mimaar zal afhangen van wat ook de globale doelstellingen nister. Zij worden bijgestaan men onder het energieprobleem van beleid moesten onderwerp door een aantal deskundigen verstaat. Juist die probleevan diskussie worden;. en die ze zelf mogen uitzoeken. definiiring zou een essentide proefboringen moesten worBet startschot voor de BMD eel onderdeel van de diskusden uitgesteld tot na de BMA. is het verschijnen van de sie zelf moeten zijn. Moet Niet aanqenomen werd o.a. derde energienota, waarin de het debat gaan over de brandeen motie, waarin erop werd regering haar eigen standpunt stofinzet van centrales {dus aangedrongen, om ook de bebekend maakt. De BMD bestaat over ongeveer 20% van onze staande kerncentrales (Borsse,.. brandstofbehoefte)? Moet uit twee fases, een informale en Dodewaard) in de BMD de gehele energieproblematiefase en een diskussiefase. te betrekken. Tijdens de informatiefase tiek ter diskussie staan, Onder druk van de Dodewaardverz~elt dè stuurqroe~ reakja z~lfs 'de inrichting blokkade zegde premier van ties op het reqeringsstandvan on~e samenlev.ing' (De Agt in het najaar plot$elinq punt uit de derde energieBrauw)? Gaat he~· om demo·toe, om Borssele en Dodewaard nota. Voorts wordt geinvenkratisering van het energiewêl in de diskussie te betrek tariseerd, wat er zoal bebeleid, inzicht in de strukken. Parlementaire demokratie: tuur van belangengroepen en kend is aan feiten en in• een verworpen kamermotie wel machtscentra? Dergelij.ke zichten over (kern-)energie uitvoeren. vragen hadden onderdeel van en waarover de geleerden het Ondertussen staat, parlemenniet met elkaar eens zijn. de diskussie zelf moeten zijn. tair gezien, niets meer de Raakties en feitenmateriaal 3) Grote twijfels bestaan worden qebundeld in een interim- start van de BMD in de weg. ook over de te.chnische haalDe derde Energienota, het rapport. Daarna zal de stuurbaarheid van de BMD. officiële startschot voor groep een lijst met diskussieHoe organiseer je zoiet$ als de BMD, is in augustus 1980 punten opstellen. een nationaal. energ!edebat? OVer de diskussiefase is de mi- al verschenen. Even leek het Wat kan men meer verwachten, nister noq vaag. Dat laat hij erop dat de plannen in het dan dat voor- en tegenstanders elkaar nog eens met de bekende over aan de te vormen stuur$lop zouden raken, toen de Waa~over
17
ar9umenten om de oren slaan? En 9eeft dat dan weer wat het Nederlandse volk wil? 4) Onduidelijk blijft ook, hoe de uitslag van de BMD wordt gekoppeld aan de besluitvorming. Het eindprodukt van de BMD . zal volgens de Opzetnota een inventarisatie van feiten, argumenten en meningen zijn. Wat de Tweede Kamer met deze inventarisatie gaat doen wordt nergens aangege~en. Dat benadrukt het vrijblijvende karakter van de BHD. Het doet ook denken aan de ervaringen met inspraakprocedures. bij plano• logische kernbeslissingen, een procedure die veel van de BMO wegheeft. OOk daar verdwijnen de resultaten van de inspraakprocedure achter het Kamerscherm van de Haagsche Kringen, zonder dat de invloed van de procedure op de besluitvorming duidelijk wordt.
kunnen spelen bij de parlementaire besluitvorming. Nee, de realiteit is dat het parlement er belang bij had om de besluitvorming uit te stellen. Binnen enkele grote politieke partijen was interne verdeeldheid gekonstateerd over kernenergie. Bovendien werden voorstanders van kernenergi.e gekonfronteerd met een zo groot maatschappelijk verzet, dat hun voornemens in feite onuitvoerbaar waren. Daarmee was het parlement lamgeslagen: partijen waren verdeeld en politici machteloos. In dat politieke klimaat kwam de BMO uitstekend van pas. oaarom is ook nooit haast gemaakt met de voorbereidingen van de BMO. Tegelijk is hiermee het moment gegeven waarop de BMD overbodig wordt: zodra politieke partijen op êên lijn zitten en de parlementaire meerderheid hetzelfde wil als het grootste Maar belangrijker dan de deel van haar kiezers: nee twijfels over de te volgen tegen kernenergie. Dat moment procedure is de vraag of is nu gekomen: de grote pode BMO überhaupt wel zin litieke partijen hebben de heeft. Oe pleitbezorgers van gelederen weer gesioten en de BMO wijzen op de positieve zijn in meerderheid (CDA, effekten die men van de BMD PvdA, 0'66) tegen uitbreimag ~erwachten: het haalt de ding van het aantal kerncenbesluitvorming uit een imtrales , getuige de verkiepasse, het maakt de mensen bewust van het energieprobleem, zingsprogramma's. het bevordert een doordachte Wie bijv. op de PvdA gaat stemmeningsvorming. Bovenal wordt men in mei, stemt op het standgewezen op de BMO als novum punt dat de kerncentrales moete in de demokratische besluitworden gesloten, "zo snel als vorming. Is het niet prachtig technische mogelijk is". Nu dat de bevolking zo direkt de politieke partijen eindewordt betrokken bij de parlelijk hun nek hebben uitgestomentaire besluitvorming? Maar ken, is de BMO overbodig g$juist daar wringt de schoen. worden. Bij de komende verkiezingen vindt al de opiniepeiDe ware aard van de BMO. ling plaats die de BMO pretendeert te zijn. Dan kan iederIs het toeval dat het parleeen op een politiek program ment juist over (kern-)enerkiezen waarin ook een standgie de bevolking een diskuspunt over (kern-)energie sie wil laten voeren? waarom staat opgenomen •.Het zou wel over energie en bijv. niet dan toch absurd zijn als daarna over werkgelegenheid, abortus, nog een BMO wordt gehouden? de invoering van de chip of Een BMO bovendien waar de de afschaffing van het kernpolitieke partijen zelf wapen? buiten schot blijven. Terwijl Niet om gegevens en argumende politici tussen de coulisten te verzamelen: die zijn na sen toekijken, mogen de maat• 10 jaar maatschappelijke disschappelijke groeperingen kussie genoegzaam bekend. Niet elkaar bestoken, waarna de om de meningsvorming over deze politieke partijen vervolgens kwestie te stimuleren: dan ken overgaan tot besluitvorming. ik meer kwesties waarover hoog- Dat kan nog een rare situatie nodig breed maatschappelijk worden, als blijkt, dat een gediskussieerd moet wordenJ politieke partij op grond dan zou de diskussie ook niet van de BMO haar partijprotot 2 jaar beperkt hoeven te gramma gaat omgooien, omdat worden. Niet om de bevolking 'het volk' een andere mening bij de besluitvorming te beheeft. Waarvoor stemmen we trekken: dan zou de BMO bedan nog op een politieke partij? sluitvormende kracht moeten hebben; dan zou van tevoren Er rest nog slechts êên eonclusie: de verkiezingen in zijn afgesproken hoe de resultaten van de BMO een rol . .1 moeten leiden tot snelle
18
politieke besluitvorming op grond van de verkiezingsresultaten. Verder uitstel is niet nodig. De BMD is niet alleen overbodig, maar ook gevaarlijk en wel om 3 redenen: 1) de BMO betekent een fatsoenering van maatschappelijke akties. Sr mag alleen nog 'redelijk' gediskussieerd worden en wel binnen de spelregels die de overheid cq. stuurgroep opstelt. Er moet immers worden voorkomen, zegt Minister van Aardenne in zijn Opzetnota, "dat ongegronde emoties een uitgebalanceerde meningsvorming in de weg staan." Het valt niet moeilijk te raden, welke groepen de minister hier op het oog had. Het zullen dezelfde 'introverte idealisten, extraverte radikalen en gefrustreerde rellenmakers' zijn, waar het VNO 12 miljoen gulden voor over heeft -niet om "deze mensen van inzicht te doen veranderen maar wel de kijkers of toehoorders te beinvloeden." Nee, nu geen rellen, demonstraties en blokkades meer, maar beschaafde forumavonden. Wie dan nog aktie wil voeren wordt geplaatst in de hoek van de onredelijke radikalen en rellenmakers: met hen valt niet te praten. 2) de BMO is bovendien een oneiqejllijk middel om de positie van de anti-kernenergiebewe~ing te verzwakken -oneigen• lijk, omdat het Immers om een inspraakprocedure gaat. In werkelijkheid zal een diskussie gevoerd worden, die begint met een valse start in het nadeel van de tegenstanders van kernenergie. Die kunnen geen twaalf miljoen uittrekken voor de BMO, zoals de werkgevers. Die hebben geen jarenlange professionele ervaring met de voorlichting, zoals de voorlichters van de electriciteitsproducenten (SEP), de Shell en de ECN, die regelmatig brochures van de persen laten rollen en fraaie foldertjes in onze bus laten glijden. Wordt de BMD het laatste redmiddel van de voorstanders van kernenergie, om de publieke opinie toch te winnen voor de2e "hoeksteen van onze samenleving" Het antwoord op die vraag is gegeven door premier Van Agt, uiteraard op êên van zijn buitenlandse. retzen: •1k ben zelf al van de noodzaak van meer kernenergie overtuigd.
Maar in Nederland is eerst een brede maatschappelijke diskussie nodig, om dit het volk in te prenten. '' (Trouw, 14-6-1980) 3) de recente debatten ever de opwerkingskontrakten laten zien dat de BMD nog een derde gevaar in zich heeft: het verschaft een alibi om verstrekkende besluiten te nemen. De redenering is als volgt: We hebben afgesproken dat tijdens de BMD de status quo gehandhaafd zal blijven •dié is dat Borssele en Dodewaard afval produceren- daarvoor moeten dit jaar nieuwe opwerkingskontrakten getekend worden -in die kontrakten staat dat buitenlandse opwerkingsfabrieken het opge• werkte afval na 1985 naar ons land zullen terugsturen (hoewel we absoluut niet weten wat we met dat afval aan moeten)sluiten we die nieuwe kontrakten niet, dan moeten Borssele en Dodewaard dicht en dat mag niet, want tijdens de BMD moeten we de status quo handhaven- dus sluiten we de opwerkingskontrakten, dus mag Nederland verder bouwen aan een afvalberg waar het geen oplossing voor heeft. De BMD is dus een schijnmoratorium. Feitelijk gaat de produk.tie van kernafval ook tijdens de BMD door en krijgen we dat over enkele jaren op ons brood. Het parlement heeft zicb in een situatie gemanoevreer.d, waarin dit soort kronkelige besluitvorming mogelijk wordt. Het kind en het badwater. De BMD is overbodig en gevaarlijk. Het trekt een grauwsluier over de parlementaire besluitvorming. Daarmee is niet gezegd dat op zich een maatschappelijke diskussie overbodig isJ tenslotte wordt die diskussie al tien jaar gevoerd. We hoeven het kind niet met het badwater weg te gooien. Laat de overheid financiële steun geven aan allerlei groeperingen van diverse pluimage om voorlichting en diskussie over kontroversiële kwesties té stimuleren. Prima. Maar laat de overheid niet gaan voorschrijven waarover wel en niet gepraat mag worden, hoelang we erover mogen praten en met wie. En laten de politieke partijen tegelijk niet verzaken om datgene te doen waarvoor ze gekozen zijn: politieke programma's vertalen in beleid. Anders lijkt een brede maatschappelijke diskussie over het funktioneren van onze par-
lementaire demokratie noçdzakelijk. Paul van Dellen Literatuur: - Opzetnota., Den Haag, augustus 1979. - Memorie van Antwoord inzake het Voorlopig Verslag n.a.v. de brief van de Minister van Economische Zaken van 17 juli 1978, Den Haag, aug. 1979. - Advies van de Voorlopige Algemene Energie Raad inzake een brede maatschappelijke diskussie over (kern-)energie, Den Haag, 1978. - Initiatiefgroep Energiediskussie, Meedenken-Meedoen, AmSterdam, 1978. - Casper Schuuring (ed.), Het jaar van Harrisburg, Amsterdam, 1980. - Themanummer 'Energie en Demokratisering', in: Arbeid en Milieu, 1980-1, Amsterdam. - VNO-buro, Bijdrage van de Verbonden aan de maatschap-lijke diskussie over (kern-) energie, nota DB 80-151, 14 november 1980. 'Naac~ re~t~e:
Zonder de iîihölï van i t artikel tekort te doen, lijkt het ons wel zaak om nog even te vermelden, dat de CDA/PvdA/0'66 de gelederen "ogenschijnlijk• redelijk gesloten hebben t.a.v. hun standpuntbepaling over kernenergie in Nederland. Afqezien, dat de tekst van de ontwerpprogramma's in de praktijk nog waar qemaakt moeten worden, zijn er nu al enige geluiden te beluisteren, die de standpunten op zijn minst van een. aantal vraagtekens voorzi•n. Voor sluiting van Dodewaar en Borsse1e heeft niet alleen de Pv~. zich uitgesproken, maar ook de P.S.P, C.P.N, P.P.R., EvP, 0'66. Inmiddels hebben vier kandidaatkamerleden (met name Kombrink, Epema-Brugsma, Koster en Duinker van de PvdA) een voorbehoud gemaakt. Bij 0'66 heeft het congres zich uitgesproken voor sluiting, terwijl het hoofdbestuur tegen was. Dhr. van Agt (van het CDA) heeft nu nl. medegedeeld geen zgn. "dictaten" te accepteren van de PvdA. Belangrijke vraag is nu: "Hoe gedragen de partijen zich als het om een kabinetsformatie gaat1 Houden ze dan ook vast aan hun verkiezingsprogramma's? Met betrekking tot de bouw van nieuwe centrales kan vermeld worden dat alle
19
Ook nu weer dhr. van Agt die er anders over denkt, bij wil er bet liefts drie bij bouwen.fredaktie.
Eën van de manieren om te laten zien dat u teJ'en kernenergie bent en om an eren daarover na te laten denken, is het dragen van buttons, het plakken van stickers en het oehangert van affiches. Achtergrondinformatie over kernenergie en andere energiebronnen kunt u krijgen bij de plaatselijke antikèrnenergieqroepen. Zij hebben ook buttons, stickers, affiches, tassen, T-shirts en ander materi~al met antikernenergieopschriften. Kontaktpersonen van deze groepen staan op pag. 2. Het landelijke adres voor ant~kernenergiemateriaal is: A.lttie Strohalm, OUde Gracht 42, Utrecht, telefoon: 030-314314. Zij geeft ook een uitgavelijst uit met alle publikaties op het gebied van milieu en kernenergie. Deze uitgavelijst bevat ook een beschrijving van het materiaal. Deze lij.st is te bestellen door f 1,- over te maken op giro.nr. 355925 van Aktie Strohalm te Otrecht, o.v.v. 'uitgavelijst 1980'.
LASS ES NICHT GELINGEN LAAT 'LINGEN' NIET LUKKEN VERGUNNINGEN In '79 werd er een bouwvergunning aangevraagd voor de eerste nieuwe kerncentrale bij Lingen. Oe aanvraag nad weliswaar betrekking op êên kerncentrale, maar bevatte wel alvast het grondgebied voor twee centrales. In februari '80 werd deze vergunning verleend. Dit zonder ook maar te kijken naar de 18.700 bezwaarschriften die van Duitse - en Nederlandse - zijde werden ingediend. Maar ditmaal was het de Duitse atoomindustrie zelf die bouw van deze centrale verKRINGLOOP de traagde: men kwam in september Vlakbij onze oostgrens dreigt '80 met een aantal wijzigingen de komplete kernenergiekringop het oorspronkelijke bouwloop (behalve de uramiununijplan, waardoor er opnieuw vernen) gerealiseerd te worden. gunning nodig was voor dit geZoals u op het kaartje ziet, wijzigde pl.an.• Die wijzigingen staat er bij Lingen al een waren niet ingegeven door souitgewerkte kerncentra.le. Deze ciale bewoqenheid: ook de heeft zo'n 10 jaar gedraaid. Duitse atoomindustrie weet wel met erg veel storingen. Hoe dat, hoe technisch perfekt je deze radioaktieve hoop beton een kerncentrale ook bouwt, afgebroken moet worden, weet hij toch gevaarlijk blijft. niemand. Toch zijn er in de Integendeel: de reden ligt in omgeving van Lingen vier nieu- het zo vlug mogelijk willen we kerncentrales gepland van bouwen van zoveel mogelijk ieder 1300 MW (dat is ca. drie kerncentrales. Daartoe heeft keer zo groot als de centrale men in '79 en '80 een stanbij Borssele). Bovendien is er daardtype kerncentrale ontwikeen hogedrukreaktor van 300 MW keld van 1300 MW, genaamd gepland die de stroom moet 'Baulinie '80'. De geplande gaan leveren voor een experikerncentrale bij Lingen vermentele kolenvergasser; bij schilde enigszins van dit Gronau wil men een uraniumver- standaardtype, vandaar dat rijkingsfabriek; bij Lingen men een aantal wijzigingen bevindt zich al een splijtstof aanbracht, ·zodat ook deze censtavenfabriek van Exxon-nukle- trale van het standaardtype is. ar (een Esso-dochter). De reDe truk van dit alles voelt u gering van de desbetreffende waarschijnlijk al wel aankodeelstaat (Nedersaksen) heeft men: w-rdt er êên keer (nu bij zich kortgeleden uitgesproken Lingen) ·voor dit standaardtype voor een opwerkingsfabriek in een bouwvergunning verleend, hetzelfde gebied en als de op-. dan zal men daarop steeds weer slag van atoomafval in de terugvallen bij volgende verzoutkoepel bij Gorleben om de gunningsaanvragen voor hetêên of andere reden niet door- zelfde type centrale. Het gegaat, kan men volgens eigen volg zal zijn dat de vergunzeggen altijd nog terecht bij ningsprocedures voor de volWippingen, waar zich ook een gende centrales van hetzelfde zoutkoepel bevindt. Voor de type aanzienlijk eenvoudig.er bereikbaarheid van dit alles worden en - wat nog belangrijis de geplande nieuwe autobaan ker is - geen megelijkheden van het Ruhrgebied naar de aan tot bezwaren vanuit de bevolte leggen Dollardhaven door king meer zullen bieden. Weldit gebied best makkelijk. iswaar moeten er na de bouw van een kerncentrale nog hinderwet- en inbedrijfsnamevergunningen worden ver J,eend.,
20
maar deze vergunningaanvragen worden niet openbaar ter inzag gelegd, zodat daartegen niet door iedereen bezwaar kan worden gemaakt. Deze aanvragen worden weliswaar beoordeeld door de Duitse overheid, maar de beoordeling vindt plaats op grond van het advies van allerlei kommissies die bestaan uit leden van de Duitse atoomlobby, zoals de 'Reaktorsicher heitskommission'. De, ook in ons land bekende, zeer-veelhanden-op-êên-buik-polltiek.
STRUISVOGEL Dit dit alles hebben de noordelijke atoomalarmgroepen twee konklusles getrokken: in de eerste plaats dat er vlak over onze oostgrens (Lingen ligt hemelsbreed zo'n 40 km van Em• men) zoveel staat te gebeuren dat het zou getuigen van struisvogelpolitiek om daar niets aan te doen en ons alleen te richten op het afval dat zo nodig in onze zoutkoepels moet en op de kerninstal·· latles in eigen land. In de tweede plaats hebben we gekon• kludeerd dat de verlening van de bouwvergunning voor de eer• ste nieuwe kerncentrale bij Lingen voor ons onaanvaardbaar is, omdat: - deze centrale ook de veiligheld in Nederland zal bedreigen; - deze centrale onderdeel is van veel verdergaande atomiseringsplannen van de noordDuitse laagvlakte (noord-oost• Nederland en noord-west-Duits• land); - er geprobeerd zal worden om deze vergunning te doen gelden voor de hele Baulinie '80; - er nog steeds geen veilige opslagmethode voor het afval is en waarschijnlijk ook nooit gevonden zal worden vanwege de enorme gevaren die radioaktieve straling met zich meebrengt; - de bouw van kerncentrales in Duit·sland de bouw van kerncentrales bij ons (bijv. i.n de Noord-Oost-Polder) waarschijn• lijker maakt, omdat de Nederlandse atoomlobby dan nog meer dan nu al het geval is, komt met het onzinnige argument dat we .aan zouden moeten sluiten . bij internationale ontwikke-
De 2100 uit Nederland afkomstige bezwaarschriften worden door Jan Brinks namens de Noordelijke Atoomalarmgroepen en de Anti-Kernenergiegroep Z.O. Drente aan de heer Müller op het stadhuis in Lingen overhandigd.
lingen om niet 'achterop' te komen.
GRENS Het is niet zo makkelijk om als Nederlanders wat te doen tegen de ontwikkelingen in Duitsland. Er is een ambtelijke kommissie die overlegt over nukleaire installaties aan beide zijden van de grens (de Nederlands-Duitse kommissie inzake kernenergieinstallaties in het grensgebied, NDKK), maar deze funktioneert slecht en heeft feitelijk geen enkele invloed bij de Duitse overheid . Het blijft bij wat overleggen dat over het algemeen alleen 'elkaar in Kennis stellen' van de plannen inhoudt. Het blijkt dat voor de ambtenaren en juristen de g~ens zeer duidelijk aanwezig is, ondanks alle idealen van 'vervaging van de grenzen' . Ook als Nederlands burger denk je vaak niets met Duitsland te maken te hebben, zuiver en alleen o.m dat de grens ertussen zit •••
MOGELIJKHEDEN Toch zijn er wel degelijk mogelijkheden. Eén daarvan is het vanuit Nederland indienen van bezwaarschriften tegen de verlening van vergunningen vlak over de grens. Hoewel de Duitse overheid zich nog nooit heeft uitgesproken of Nederlandse bezwaarschriften wel ontvankelijk zijn in Duitsland (d . w.z. of ze als bezwaarschrift worden geaccepteerd), staat het in ieder geval vast dat Nederlandse bezwaren een enorme politieke druk vormen in Duitsland, juist omdat men daar altijd zo het niet van belang zijn van de grens benadrukt. Tot en met twee maart kon er bezwaar gemaakt worden tegen de eventuele verqun.ninqverlening voor de bouw van de kerncentrale bij Lingen volgens het gewijzigde bouwplan. Jammer genoeg kregen we pas half februari de tekst door van het bezwaarschrift dat de Duitse antikernenergiebeweging had geschreven. Na dit bezwaarschrift vertaald te hebben, hebben we er in eerste instantie 2700 van gedrukt en deze toegestuurd aan alle gemeentes in Groningen en Orente, de drie noordelijke provincies, de landelijke politieke partijen, de landelijke energie- en milieuorganisaties e.n natuurlijk aan alle antikernenergiegroepen in de drie noordelijke provincies. Vanwege de korte tijd die we nog hadden, hebben we besloten om de aktie vooral regionaal te voeren en niet
landelijk. Voor het eerst is ook de provincie Friesland bij de aktiviteiten van de atoomalarmgroepen in Groningen en Drente betrokken en dat zal vast niet de laatste keer zijn. Ook in Friesland sch.ieten de antikernenergiegroepen als paddestoelen uit de grond.
mum van tijd door: er moesten noa 1200 stuks bijgedrukt worden. Van deze kleine 4000 bezwaarschriften kwamen er zo'n 2100 op tijd terug en nog 300 kwamen te laat (in de week van 2 maart). De provincie Drente, de milieuraad orante en de gemeenten Anloo en Oude Pekela maakten bezwaar, ondanks het feit dat ze zo kort tevoren ENTHOUSJASME een verzoek daartoe hadden geOe reakties waren enor-m: heel k.regen. Verschillende andere veel mensen kopieerden hun egemeentebesturen lieten ons xemplaar van het bezwaarweten achter de aktie te staan schrift en gingen daar de boer maar op zo korte termijn geen mee op, de groepen konden de bezwaarschrift meer te kunnen vraag naar bezwaarschriften schrijven en goed te kunnen nauwelijks bijhouden, landelij- laten keuren door de gemeenteke organisaties wilden de akraad. Het enthousiasme waarmee tie graag aktief ondersteunen de aktie gevoerd werd en de een waren dan ook zeer teleurnorme resultaten bewijzen eens gesteld toen ze hoorden dat temeer dat de noordelijke andaar geen tijd voor was, de tikernenergiegroepen een enorme kranten en Radio Noord bekracht kunnen ontwikkelen die steedden ruim aandacht aan de door niemand onderschat moet kernenergieplannen in Duitsworden. land. De oorspron~elijke 2700 bezwaarschriften en toelich·tingen daarbij waren er in een
21
AANGEJ30DENOp twee maart hebben we onze bezwaarschriften en de 2500 4ie in Duitsland waren verza• meld, ingeleverd bij de gemeente Lingen. Oe foto's geven daarvan een beeld. Het gemeentebestuur van Lingen heeft ze doorgestuurd naar de regering van de deelstaat Nedersaksen in Hannover. In totaal zijn daar ru~ 6000 bezwaarschriften binnengekomen. Deze 6000 komen dus bij de 18.700 die tègen de eerste vergunningaanvraag zijn ingediend en ook nu geldig blijven. Zo'n 25000 bezwaren tegen een kerncentrale: dat is iets dat de Duitse overheid en de Duitse pers die behoorlijk anti antikernenergiebeweging is - niet k!n negeren.
BEARGUMENTEREN Wat er met de bezwaarschriften zal gebeuren, is onbekend. Het is ook niet zo belangrijk: ze zijn ingediend, d!!r gaat het om. waarschijnlijk in het tweede kwartaal van dit jaar of in de zomervakantie gaan ze behandèld worden. Tot die tijd.
kan iedereen die een bezwaarschrift heeft ingediend dat nader beargumenteren. Doe dat vooral: stuur een uitgebreide opsomming en argumentatie van uw bezwaren (kan in het Nederlands) naar: Niedersäksischen Sozialminister, Sophienstrasse 3000 Hannover 1, BRD. Verder zullen wij natuurlijk reageren op wat er met de bezwaarschriften gebeurt, maar veel is er wat dat betreft niet mogelijk, omda.t Nederlanders in Duitsland niet in beroep kunnen gaan. Verder hebben we natuurlijk regelmatig kontakt met onze Duitse vrienden en zullen we samen met hen akties organiseren in Duitsland en Nederland om duidelijk te maken wat er bij de grens allemaal staat te gebeuren en om te proberen dat tegen te houden.
Duitsland, maar zeker is dat niet. Is er misschien onder onze lezers een jurist(e) die ons daarover zekerheid kan verschaffen door dat te gaan onderzoeken? Wij zouden dat erg waarderen. Niet, omdat dat volgens ons de enige manier is om wat te doen tegen de levens gevaarlijke Duitse plannen, maar wel omdat het een manier is die we zo volledig mo9elijk moeten uitbuiten. Radioaktiviteit kent geen grenzen: wij ook niet. Oene Zwittink
ONDUIDELIJK Zowel voor de Duitse antikernenergiebeweging als voor ons, is het erg onduidelijk hoe de Duitse vergunningenprocedures e.d. in elkaar zitten en hoe wij die kunnen belnvloeden. Het vermoeden bestaat dat wij formeel-juridisch niets meer kunnen doen tegen de plannen in
AKTIE TEGEN KALKAR In Kalkar, 30 km. over de grens ten wordt hebben de anti-atoom- dat een verbod van het tenten bij Nijmegen, wordt nog steeds groepen een stuk grond van 1000 kamp wel eens niet geëffectugebouwd aan de snelle kweekreac- vierkante meter gepacht van Boereerd zou kunnen worden. Pachters tor. Tegen de bouw van deze Maas voor een symbolische prijs zouden in ieder geval tot hun speciale atoomcentrale wordt Boer Maas strijdt al jarengrond toegelaten moeten worden! al jaren lang gevochten. oaarlang tegen de komst en de bouw En wie weet wie precies pachter mee is bereikt dat de bouwtijd yan de snelle kweker. Om is. veel langer duurt dan gepland het voor de overheid juridisch Voorafgaand aan het tentenkamp en er moesten extra veiligheids•moeilijk te maken wordt deze zal donderdagsavonds een systemen worden ingebouwd waar- grond per vierkante meter door- feest voor het dorp Hönnepel door de bouwkosten enorm zijn verpacht aan atoomenergietegen- in het vriendschapshuis georgagestegen. In de Tweede. Kamer standers. Voor 10 gulden per niseerd worden. Nadat op ligt een motie waarin ervoor jaar kunnen zij 1 vierkante vrijdag 1 mei de tenten worden gepleit wordt geen extra geld meter pachten en daarmee lid opgezet is 's avonds de officiin dit project te steken. worden van de "interesse geële opening. Zaterdags wordt er Dit kan Kalkar in moeilijkhe.: meenschap van kleinpachters". in kleine groepjes en zondags den brengen. Via uitgebreide Deze gemeenschap zet zich in gezamenlijk gepraat over wat reclamecampagnes wordt de snel- tegen de bouw en in bedrijfsvoor akties tegen de kweekreacle kweekreactor echter geproname van atoomcentrales en in tor gevoerd zullen moeten gaan pageerd. Op de bouwplaats staat het byzonder tegen de snelle worden. Verder is er ruimte voor een informatie-centrum dat 2 kweekreactor in Kalkar. Het o.a. informat.ieui twisseling tusmiljoen OM heeft gekost. In pachtverdrag geeft geen recht sen de verschillende groepen, een.oude melkstal tegenover de op individueel gebruik van workshops en feest. Het geheel centrale heeft enkele maanden de gepachte grond. Wat er op wordt georganiseerd door Bürgereen alternatief informat.iede grond gebeurt wordt be,.. initiativen aan de Niederrhein centrum gedraaid, het zgn. sproken en beslist op de veren de stroomgroep Stop Kalkar vriendschapshuis. Dit is gadering van kleinpachters uit Nijmegen. echter door de Duitse overheid die één keer per jaar in het e.en informatiebrochure is te gesloten. In de loop van 1980 vriendschapshuis plaats vindt. bestellen bij Hans Glaudemans, hebben anti-atoomenergiegroeVan 1 tot 3 mei wordt er St. Antoniusplaats 14 in Nijmepen besloten het vriendschap&- bij het vriendschapshuis een gen. De ene vierkante meter huis weer in gebruik te nemen tentenkamp gehouden (natuurlijk grond kan men pachten door f 10, als alternatief informatiecen- ook voor niet-pachters) • over te maken op giro 4233953 trum. Om te voorkomen dat het Een plaatselijke krant uit van Stop Kalkar-groep, adres vriendschapshuis weer geslode omgeving van Kalkar vreesde eveneens St. Antoniusplaats 14,
22
BOEREN TEGEN KERNENERGIE
janwillem van vliet
N.O.P. Gelnteresseerd en enigszins ongerust geraakt door de aanwijzing van de Noord-Oost-Polder als een van de mogelijke vest!gingsplaatsen van de kerncentr~les die de regering wil, begon nen zij informatie in te winnen over kernenergie. . Ruim een jaar nadat tiJdens een verjaardagsfeestje besloten werd de nota te gaan schrijven werd de nota in Emmeloord tijdens een persconferentie gepresenteerd. Op deze persconferentie was ook Jane Lee aanwezig. Haar werden een aantal vragen gesteld naar haar ervaringen als boerin met kernenergie
AFVALDUMPING waarom is Jane Lee al in 1975 begonnen met haar onderzoek? •ttort da.a rvoor was er een zaak geweest met afvaldump vlakbij mijn boerderij. Je moet weten dat ze bij ons op zo'n dump werkelijk alles storten: huishoudelijk, maar ook chemisch afval en zelfs radioaktief Materiaal, dat kan allemaal. rk was bezorgd voor eventuele verontreiniging van ons grondwater en verdiepte me in de verqunningsaanvragen. Daar bleek niets van te kloppen. Wetenschappelijke rapporten waaruit bleek dat die plaats om allerlei redenen ongeschikt was, waren zorgvuldig wegge-
laten . De voorzitter van de streekraad, die erover moest beslissen en op manipulatieve manier werd geprest tot een snelle goedkeuring, bleek voor ruim een miljoen dollar in de schuld te staan bij de bank die het project zou finaneieren. Verder bleek hij familie te zijn van degene die beheerder zou woraen van de afvaldump. Naarmate ik me er verder in verdiepte bleek de zaak meer te stink~. corruptie, misleiding en manipulatie. Toen werit ik achterdochtig. Als ze bij zo • n eenvoudige afvalplaats al zulke methoden hanteren, zou die kwestie~t die kerncentrale dan wel zuivere koftie zijn, dacht ik".
T.M.I. De kerncentrale op Three Miles Island was in 1974 zonder enig protest van de bevolking opgestart. Ik bad me er niet mee bemoeid. Ik wist er niets van en het interesseerde me niet. Vanaf 1975 ben ik echter een archief gaan bijhouden en vooral na het ongeluk in l979 heb ik een hoop tijd gestQken i,n allerlei onderzoeken. Verontwaardigd, gekwetst in baa.r rechtvaardigheidsgevoel, produceert ze vervolgens in een lange monoloog het hele verhaal over de regelrechte
23
leugens, geschonden beloften, bewuste manipulatie en negering van alarmerende feiten door ambtenaren en politiek verantwoordelijke mensen op allerlei plaatsen en nivo's. "Men weet dat er rare dingen gebeuren en men weet dat die te maken hebben met de centrale, net zo goed als men weet dat kanker van soldaten die bij atoombomproeven waren, te maken heeft met die bommen. Maar men hoopt dat het overwaait, d.at het publiek het zich niet a! te zeer bewust wordt. Dat men er geen financiële ellende mee krijgt".
WAARSCHUWING "Ik ben hier om jullie te waa.rschuwen . Wij zijn al slachtoffers, laten er alsjeblieft niet nog meer komen. Weet je wat er gebeurde toen er veel te hoge boeveelheden radioaktief strontium werd gevonden in de melk van koeien rond de centrale? Men staakte voortaan de controle op het voorkomen van strontium in melk. Zit er nu radioaktiviteit in onze melk? We weten het niet. Vlees, groenten, de wijn uit onze wijngaarden, het wordt niet getest op radioaktiviteit. Het "bijna ongeluk" heeft ook heel andere problemen veroorzaakt, psychologische
en sociale bijvoorbeeld.
"Opvallend veel vrouwen zijn aktief geworden tegen kernenergie. Zij voeren momenteel aktie tegen de plannen om de niet beschadigde tweelingcentrale op Three Miles Island weer op te starten. Niet zelden brengt dat een verwijdering met zich mee van hun echtgenoten die vinden dat het al met al met die bedreigingen van die kerncentrale nog wel mee valt. Zij vinden het overdreven lastig dat hun vrouw veel van huis is en maar doorzeurt over die "nuke" (kerncentrale, red.) Onderlinge verwijdering en zelfs echtscheidingen zijn niet zelden het gevolg. Jane Lee: "ik heb besloten door te gaan met mijn gevecht tegen die centrale, tot het einde toe. Ik heb er wel eens over gedacht het bl~ltje erbij neer te gooien, maar dan ging altijd weer de telefoon, iemand die iets wilde weten, en dan besloot ik toch maar weer om er mee door te gaan. Harrisburg blijft dicht, maar ook de andere kerncentrales moeten gesloeen worden". En de boeren uit de Noord-OOstP~lder? Ook zij gaan door. Voorkomen is beter dan genezen, daarom komen ze volgend jaar met een nieuwe nota over alternatieve energiebronnen, ove~ hoe het zonder kerncentrales wel moet. Wie meer wil weten van de groep "Boeren tegen kernenergie• kan kontakt opnemen via postbus 1099 te Emmeloord. De nota "Een stralende toekomst voor de landbouw" is te bestellen via postgiro 4315186 (f 2,50 plus f 2,-porto). Verder is deze nota natuurlijk te krijgen op de bekende verkooppunten in de stad Groningen zoals de Groenwinkel. Janwillam van Vliet ~evens:o.a.
ontleend aan: ara's Achter het Nieuws, Hervormd Nederland.
KERNLIJN Volkskrant .. 21 rrraan
NEDERLAND J\1 5 STORTBELT oeeLn
ECHTSCHEIDING
1981.
Ongeveer 3500 artsen weigeren een enquete in te vullen verstuurd door de Geneeskundige Hoofdinspectie, waarin gegevens verzameld worden voor het opatellen van een rampenplan. De medici verwachten dat ze machteloos zijn bij een atoomongeluk.
erik verbraeken
De zoutkoepels die er in Nederland zijn liggen voornamelijk in het Noorden van ons land, dezelfde situatie kent men in Duitsland. waarom alleen in het Noorden. Toeval? Of een speciaal ontwikkelingsproces? Deel 2: Ontstaan en Wording. De zoutkoepels ontstonden niet zomaar omdat zich êên of andere gebeurtenis voltrok, waardoor er opeens een zoutkoepel was. Integendeel, er was een ontwikkelingsstadium van 250 miljoen jaar voor nodig, waarin zich een proces afspeelt dat geleid he.eft tot het ontstaan van zoutkoepels, een proces dat nog steeds niet ten einde is; of de zoutkoepels zijn nog in hun groeistadium, wat zo is m.b.t. de Nederlandse en Duitse, e.v.a., 6f wat ook nog gebeurt, er ontstaan geheel nieuwe koepels. Dat laatste is hier niet van belang; het gaat nl. om de koepels waar de regering plannen mee heeft, en niet om koepels die er nog niet eens zijn. Daarom zullen we ons hier beperken tot de Nederlandse koepels, en de andere landen, behoudens enkele opmerkingen, buiten beschouwing laten.
ONTSTAAN De tijd van zo'n 250 miljoen jaar geleden, die bekend staat als de Perm-periode, leidde een overstroming van N.O. Nederland een ontwikkeling in die het gevolg had dat er daarna een aantal zoutkoepels zijn ontstaan, die de regering maar al te graag wil gebruiken voor de wegwerking van het ontstane kernafval. De oorzaak daarvan was vnl. het warme klimaat dat toendertijd hier heerste; de Zechsteinzee, die Nederland binnendrong tot Midden-OOst Nederland, kon nl. door het warme klimaat, betrekkelijk snel verdampen, en wel zo snel, dat de hoeveelheid verdampend water de hoeveelheid aangevoerd water overtrof. Dat gebeurt natuurlijk niet . zomaar, en er moet dan ook
24
een verklaring voor bestaan. Zover ik weet, zijn er twee theoriën die uitleg proberen te vinden voor dit verschijnsel. De eerste, en m.i. de meest waarschijnlijke, theorie luidt, dat een "drempel" er voor zorgde, dat er een afscheiding kwam tussen de zee die Nederland bedekte, en, om het zo maar te zeggen, de "eigenlijke" zee. M.a.w, er ontstond een binnenzee in Nederland. Het hier heersende klimaat en de drempel zorgden er aldus voor dat de binnenzee langzamerhand verdampte, en als herinnering een uitgebreide zoutlaag achterliet. De tweede theorie zegt, dat er geen drempel bestond, maar dat er een doorlopende aanvoer was van oceaanwater. Dat op den duur dan toch het water sneller verdampte dan dat het aangevoerd werd, weet men aan een konstant dalende bodem van het bassin. De zoutkoncentratie in de diepte werd nu dus alsmaar groter, totdat er zouten werden neergeslagen. De volgorde in de afzettingen was als volgt: l klei en zand, 2 karbonaten, 3 gips en 4 zouten. Behalve NaCL 66k Mg- en K~ zoutlagen. Dat deze aanwezig z.ijn in de zoutkoepels is dus zeker. Kriterium h van het ICK-rapport {"Er mogen in het steenzout ter plaatse van de aan te leggen stortholte geen kalium/magnesiumzoutlagen ( •••• ) aanwezig zijn") biedt aan de regering de nodige waarschuwingen met haar plannen omtrent ingebruik name van de koepels. Het vinden van die lagen, is, zoals vorige keer al vermeld, niet zo eenvoudig. In ieder geval zijn boringen nodig, en ook die kunnen geen volledige zekerheid bieden, omdat men er net zo gemakkelijk naast kan boren, wat de regering dan uitsluitsel vermag te geven omtrent de geschiktheid van de zoutkoepel, hoewel de in de nabijheid liggende onopgemerkte kalium/magnesium-lagen, nadat het afval is gedumpt, een danig gevaar kunnen opleveren, aangezien zij, door de
warmte die het KSA verspreidt, het opgenomen grondwater zullen afscheiden dat het afval kan aantasten. Maar om terug te komen op het eigenlijke onderwerp, de zoutlagen, die Noord-Nederland bedekken, worden in de loop der tijd ook zelf weer bedekt. Denk bijv. aan de IJstijd, die een grote hoeveelheid aan sedL~enten achterliet. De bedekking op de zoutlagen vormde de aanzet tot het ontstaan van de zoutkoepels.
dan het andere zal gaan drijven (denk bijv. aan een kurk die op het water drijft): het zout "drijft" dus op de grond. Voorbeelden hiervan zijn te zien in Irak, of, om het wat dichter bij huis te zoeken, in Duitsland (Segelberg)~ Men spreekt dan ook niet meer van een zoutkoepel, maar van een zçmtberg. Dat het zout in Nederland niet boven de grond komt, komt niet doordat het zout hier nu geen evenwichtssituatie nastreeft (overal wordt naar evenwicht gestreeft), maar ligt aan WORDING het feit dat het zout de oppervlakte eenvoudig niet kan Om het ontstaan van de koepels te kunnen verklaren, is het be- bereiken. Oe oorzaak daarVöör langrijk te weten hoe zout rea- vormt het grondwater. Het zout geert onder bepaalde omstandig- is, in dit grondw~ter, opgelost voor het de oppervlakte kan beheden. reiken. Dat niet overal zoutDaarbij moet bedacht worden, koepels ontstaan waar wel zoutdat het steenzout een eigenlagen te vinden zijn, ligt aan schap heeft die uitermate twee voorwaarden die aanwezig geschikt is voor 8 koepelvormoeten zijn, wil koepelvorming ming", maar die eigenschap plaatsvinden. Ten eerste is is daarentegen uitermate ondat de zoutlagen enkele hondergeschikt voor de opslag van den meters dik moeten zijn (in radio-aktief afval. Steenzout is nl. plastisch, d.w.z. . Midden-Orante 800 m.), ten tweede moet de bedekking meer heeft de neiging tot vloeien. Men zou het kunnen vergelijken dan 1000 m. bedragen in grootte. met stroop: er is sprake van êên substantie, die echter STIJGSNELHEID tamelijk los aan elkaar hangt. Dat stijging van het zout plaat Een bepaalde druk heeft tot vindt, staat dus vast, maar hoe gevolg dat het zout wil gaan snel stijgt dat zout nu? Oe vloeien. Des te hoger die meningen zijn verdeeld, niet druk is, des te meer vloeialleen in theorie, maar ook de baar wordt het zout. Druk, praktijk biedt problemen. Csenwelnu, onstaat niet alleen gö, van de NV Waterleidingmaatdoordat een kracht ergens op rust, maar ook door temperaschappij "Orante". berekent'l.e ee tuurstijgingen. Het KSA zal gemiddelde stijgsnelheid van 0,015 mm/jaar, werkgroep 0 van dus zeker de druk doen verhogen die in de zoutkoepels het ICK hanteert een gemiddelde stijgsnelheid Yan 0,25 mm/ heerst: het steenzout zal jaar, Trusheim in zijn "Mechadaardoor de neiging krijgen nism of Salt Migration in nog meer te gaan vloeien. Northern Germany 8 bepaalde de Bedenkt men daarbij dat het steenzout ook nog een lager stijgsnelheid op 0,3 mm/jaar soortelijk gewicht heeft dan terwijl de praktijk zelfs de gesteenten die die zoutsnelheden groter dan 2,5 mm/ lagen bedekken, waardoor het jaar oplevert. zout zal gaan stijgen, om in Heel erg interessant mag de stijgsnelheid die werkgroep een evenwichtssituatie te komen, waar de natuur nog al0 als uitgangspunt neemtt tijd naarstreeft, dan blij~t genoemd worden. Daarmee erhoe zo'n zoutkoepel ontstaat. kent deze werkgroep dus dat Het gewicht dat op die zoutde koepels nog steeds stijlagen rust zorgt ervoor dat gende bewegingen vertonen, het zout wil gaan stijgen, waardoor het ICK-rapport aan om een stabiele situatie te innerlijke tegenstrijdigheid creëren, terwijl het plasleidt. Dit blijkt uit critetische van het zout maakt rium f ("In verband met dlt het zout ook stijgt. zoutkruip dient de zoutkoepel Want wat niet in beweging te teetonische rustig te zijn, krijgen is, zal ook niet in d.w.z. hij moet sedert beweging raken. het Jong Tertiair (ca. 20 Dat het zout die evenwichtssi- miljoen jaar geleden) geen tuatie zoekt, leidt tot de · opstijgende beweging meer merkwaardige gevallen, dat hebben.getoond"), waaruit die evenwichtssituatie pas dus moet volgen, dat, nu er ontstaat als het zout boven wel degelijk een stijgende de grond geraakt. beweging aanwezig is, en, Dit komt omdat het goed met zo nu niet meer, wat door een laqer soortelijk gewicht sommigen t.a.v. Schoonloc
25
bewee~d wordt, dan toch nog wel sinds het Jong Tertiair, het niet verantwoord moet worden geacht afval op te slaan. Een ander punt, dat van belang is, is, dat hier alle genoemden hun berekeningen op de praktijk baseerden, nl. op grond van historische en huidige gegevens bepaalde men de gemiddelde stijgsnelheid. Geen rekening werd gehouden met toekomstige oorzaken die er voor zouden kunnen zorgen dat veranderinga daarin optreden. Een uitzonderlijk voorbeeld mag het ontstaan van een nieuwe IJStijd genoemd worden, dat echter toch wel van belang is op grond van uitspraken van sommige wetenschappers die n.a.v. de huidige klimatologische toestanden gegevens zien, die een nieuwe IJstijd zouden kunnen inluiden. En, zoals gezegd, een IJstijd zal er zeker voor zorgen dat de zoutkoepels verder zullen stijgen, omdat het evenwicht, door die extra belasting, verstoord wordt, zodat naar een nieuw evenwicht wordt qezocht. Een. tweede punt, veel meer van belang, is de invloed die het KSA zal uitoefenen op het zout als het zal ·worden opgeslagen. Oe regering draait. er maar een beetje omheen met nogal vage termen als "waarschijnlijk", "mogelijk", 8 verondersteld is", daarmee uiting gevende aan de gedachte dat zij wel denkt dat er geen gevaren aan verbonden zijn, mits de nodige veiligheidsvoorzieningen getroffen wordèn, maar dat ook zij er allerminst zeker van is dat de zoutkoepels een gegarandeerd bescherming bieden tegen het KSA. Het is geheel onbekend wat nou precies de uit~erking is die het KSA op de zoutkoepel heeft. Het ICK, en daarmede de regering, mag dan anderen wel verwijten de feiten foutief te interpreteren of verkeerde konkLU$~es te trekken, zelf maakt zij zich-eveneens aan deze verwijten schuldig.
CAPROCK Tot nu toe hebben we het alleen nog maar gehad over het steenzout. Maar de zoutko.epel kent, behalve het steenzout waaruit zij vnl• bestaat, meestal nog een ander bestanddeel, nl. de gipshoed, of, in vakjargon, de caprock. Meestal: niet iedere zoutkoe• pel heeft nl. een caprock. Anloo is daarvan een voorbeeld. Oe tamelijk hoge stijgsnelheid van deze koepel (wat erop
duidt dat het nog een, in geologische zin, jonge koepel is) laat voor gipsvorming geen plaats. Dat is dus alvast het eerste kenmerkt: de caprock ontstaat pas nadat de koepel al in een vergevorderd stadium is. Dit valt te verklaren doordat caprockvorming pas plaatsvindt als het zout in aanraking komt met het grondwate~ Dat is pas het geval als de koepel al in een ver ontwikkelingsstadium is. Er doen zich dan vijf processen voor die uiteindelijk tot caprock leiden: l) het binnendringen van de zoutkoepel in een zone met actieve watercirculatie. 2) graduele afknotting van de zoutkop door oplossing, er vormt zich dan een oplossingsvlak, de zgn. zoutspiegel, waarna accumulatie van de onoplosbare anhydriet plaatsvindt. 3) de caprock begint ziéh te dichten. Pit gaat gepaard met neerslag van anhydriet uit de pekeloplossing (zout en water), gevolgd door onderlinge verkitting van de anhydriet. 4) de anhydriet wordt hecht en duurzaam. Door de verdichting, veroorzaakt door de druk van het steenzout, kunnen breuken en scheuren ontstaan. 5) langs die scheuren en breuken dringen oplossingen binnen die uitein4elijk een overgangszone doen ontstaan. In die overgangszone verandert anhydriet in gips, en aldus hebben we een ondoordringbare gipshoed. Maar is hij wel echt ondoordringbaar? Nee. Enerzijds zal de omzetting van anhydriet tot gips aanleiding geven tot een verhoogde doorlaatbaarheid, anderzijds zal de stijgende zoutkoepel breuken kunnen veroorzaken in de caprock. Het verbrokkelende gips zal weer in het zout opgenomen worden. En, eventueel kan ook nog een zesde procesgang plaatsvinden. Dat is o.a. in Amerika gebeurd, Door chemiesche of bacteriewerking (dat is nog niet bekand) is het mogelijk dat gips weer omgezet wordt in zwavel, en wat dat voor gevaren kan opleveren, staat voor zich. En ook hier hebben we weer dat boringsprobl.eemJ men kan gemakkelijk naast zo'n zwavellaag boren en zo in de veronderstelling geraken dat men te doen heeft met een "zuivere" zoutkoepel. Nu ls het wel zo dat in het Zechsteinbekken (waartoe o.a. de Nederlandse zoutlagen behoren) zeer geringe hoeveelheden
zwavel voorkomen, dat neemt niet weg dat er geen zwavel alsnog kan ontstaan. Doordat men al niet zeker weet hoe het gips nou precies in zwavel omgezet wordt, betekent het ook, dat men niet weet of er in de toekomst zich alsnog zwavel zal gaan vormen. Wêêr die interpretatiefouten van de regering.
Aantasting door formatiewater zal hier buiten beschouwing gelaten worden, omdat schadelijke gevolgen voor het KSA niet hiervan zullen afhangen; ten eerste omdat formatiewater nagenoeg niet stroomt, zodat het .herstel sneller verloopt dan de aantasting, en, ten tweede, mocht zich dan het exceptionele geval voordoen, dat het formatiewater toch tot de opbergmijn, en dus tot het afval, doordringt dan zal het KSA niet door dit Een laatste aspekt dat kenmer- water naar de biosfeer gevoerd kend is voor de zoutkoepels is kunnen worden, omdat dit water de breukvorming die plaatsvindt, niet aan de hydrologische kringdit gebeurt door de zouttekto- loop deelneemt. niek (de stijgbewegingen van Anders is dit met aantasting het zoutl, door seismische door het grondwater. Voordat aktiviteiten of door temperaik daarmee begin, laten we tuursinvloeden. De zouttektoeerst maar weer eens een niek is de voornaamste oorzaak nieuwe tegenstrijdigheid in voor de breukvorming, tenminste de rapporten onder de loep netot heden. Wat de temperatuurs- men. Het volgende citaat komt invloeden die het KSA verooruit het rapport "Veiligheidszaakt, gaan uitrichten, is nog analyse voor ondergronds in onbekend, maar voor mij geloof een zoutkoepel opbergen van ik wel degelijk dat daarvan een radio-aktief vast afval (1975)" aanzienlijke werking op de sta- van J. Hamstra:" Wanneer echter biliteit van de zoutkoepel zal de breukvorming optreecit in uitgaan, in negatieve zin dan het gesteente dat als waterafwel te verstaan. Door een hoge scheidénde laag de zoutkoepel temperatuur zullen zich nl. scheidde van de hydrologische uitzetttngsspanningen voordoen, kringloop, ( •••• ),dan moet wat een natuurkundig feit is. verondersteld worden dat als Het zout zal zich dus willen gevolg daarvan een voortgaande uitzetten, een gedraging die aantasting van de zoutomhulling de inwendige stabiliteit vertot stand zou kunnen komen. breekt waardoor breuken en Reëel is een dergelijk veronderscheurvorming zal ontstaan. stelling overigens nauwelijks. Hetzelfde geschiedt bij zoutA.g.• v. de aanwezigheid in het tektoniek, alleen is daar niet steenzout van onoplosbare de temperatuur de aanstichter, verontreinigingen zoals anhymaar de aardlagen die op het driet ( •••• )". En bekijken we zout rusten. , dan weer even de criterialijst Wat dus betekent, dat, als van het ICK-rapport, m.n. de het KSA opgeslagen zal worden, punten g en h: er nu twee destabiliserende g.} Het steenzout moet zo zulfaktaren zijn, de seismische ver mogelijk van samenstelling invloeden even buiten beschou- zijn ( •••• ) wing gelaten, die dus ook hl Ter plaatse van de opslageen versterkte instabiliteit ruimten mogen geen ( •••• ) anvan de zoutkoepel zullen verhydr±et lagen aanwziq ziin. oorzaken, waardoor scheurAangezien anhydriet door de en breukvorming in nog hevigehele koepel heen krioelt, ger mate zal plaatsvinden. zal men ook daar, waar men Dat dat niet tot in het onde opslagruimte wil aanleggen, eindige door kan blijven gaan, wel anhydriet aantreffen. spreekt voor zichJ eens zal Alweer; de zoutkoepels voldoen dit evenwicht zo verstoord dus niet aan de kriteria. zijn, dat de koepel "instort", Aantasting door het grondwater waarmee ik bedoel dat het kan stopgezet worden door op grondwater het zout zodanig de breukvorming volgende zetheeft aangetast dat de zouttingen en kompaktie, of de verkruip niet meer voor herstelzadigde steenzoutpekel werkt ling van het evenwicht kan afschermend. Ook hier moet dan zorgen, aangezien de aantasweer de vraag worden gesteld: ting sneller verloopt dan de wat verloopt sneller? En ook aanvoer. bij deze berekening houdt men En dat is het probleem met weer geen rekening met de die breuken; ~ij vormen een destabiliserende faktor, die "doorlaatklep" voor het grond- het KSA vormt, waardoor men water als de top steenzout tot gevaarlijke konklusles in het gebied van de hydrokomt, zoals ook Hamstra, die logische kringloop ligt, of meent dat de zoutkoepels gevoor het formatiewater (dat schikt zijn voor langdurige is het water in de diepe isolatie van het afval. ondergrond, dat nagenoeg niet Mocht afsluiting geschieden
26
BREUKEN
voordat het zout daadwerkelijk is aangetast, dan kan diffusie een verdergaande aantasting nog mogelijk maken. Behalve aantasting aan de top is het natuurlijk ook mogelijk dat de koepel aan de flank aangetast wordt. Ook daarbij zal het proces zich herhalen. zoutkruip zal gaan optreden om de scheur te herstellen, terwijl anderzijds het grondwater tracht door te gaan met aantasting. En ook hier dus weer de vraag: wat verloopt sneller?
NIEUWS UIT DE GROEPEN dorpen bezocht zullen worden. In middels zijn ook hier al enkele kontaktpersonen gevonden. Verder zijn er plannen om later in het jaar een bijeenkomst te organi~eren, waarbij de deelname van het E.G.O. aan de kerncentrale bij Dodewaard centraal staat. Voor inlichtingen en het verlenen van aktieve steun, kunt u terecht bij Tineke Voetberg, Merelhof 40 in Norg tél. 05928-
Erik Verbraeken
Vlak voor sinterklaas 1980 heeft de AAP-Anloo onder de gemeenteraadsvergadering - H. van Veen, zout in Nedereen kleine aktie gehouden. Sinterklaas en zwarte Piet land in Noorderbreedte, nr. 1, januari 1978. overhandigden alle raadsleden een koker. Oe inhoud bestond • J.A.R. Hoefnagels, "Opslag uit de giroblauwaffiche. Oe van kernafval in zoutkoepels 3533. burgemeester (Verspuy) werd vereist meer kennis en techvermanend toegesproken omdat niek", NRC•Handelsblad, de gemeenteraad de opvatting ~juli 1980. - Drs. H.M. ~arsveldt, Aanvul- heeft dat de status quo op het gebied van atoomenergie lende gegevens bij rapport gehandhaafd moet worden. Anloo "Selectie Steenzoutformaties" is dan ook niet voor sluiting (1973) van Dodewaard~ wel bijv. tegen - Enkele Geologische gegevens de nieuwe atoomcentrale bij voor het opstellen van een Lingen. Na afloop van de raadsvoorlopig model ten dienste vergadering zijn in alle dorpen van de Risico-analyse van het (10 stuks) van de gemeente Anopbergen van radio-aktief loo een aantal giroblauwaffiches afval in een zoutkoepel in (totaal + 50) geplakt. Een stuk Noord-Oost Nederland, of zes kWamen op de stoep van RijksGeologische Dienst het gemeentehuis. Geen alledaag(1978). se gebeurtenis voor een gemeente - T, Csengö, Enkele wetensals Anloo! waarigheden over de zoutafHet door de gemeente ingediende zettingen i.v.m. eventuele bezwaarschrift tegen de te lozingen van afval in deze bouwen atoomcentrale in Lingen afzettingen. was êên van de ruim 300 die - J. Hamstra, Veiligheidsdoor de AAP-Anloo zijn veranalyse voor ondergronds spreid. Het zenurncentrum voor in een zoutkoepel opbergen van radio-aktief afval de verspreiding van de bezwaar(RCN, 1975). schriften door het hele Noorden lag in Gasteren bij Oene Zwittink. Organisatorische zit de AAP-AnKEBNLIJN loo ook niet stil. Er zijn twee werkgroepn opgericht. In de Nol'd-W•st Zeitung~ ZO f•bl"UUJ:l'i 1981. Walter Braun (COU) heeft in werkgroep alternatieve energieKiel gezegd dat de 1365 megabronnen wordt voornamelijk gewatt kerncentrale in Brokderf studeerd. Oe werkgroep voorlichin 1986/1987 stroom zal leveren. ting gaat een avondvullend proOorspronkelijk waren de ko.sten gramma in elkaar zetten, waarmee ze naar diverse verenigingen op 1,3 miljard duitse marken geraamd. Momenteel lijken het e in de gemeente zal gaan. /jgb. in ieder geval 3 miljard te worden. Geraadpleegde literatuur:
KERNLIJN Nol'd-W•st
Z.itung~
_j 14 feb'l"UUJl"i 1981.
Oe stad Hameln heeft geprobeerd het bouwen van de kerncentrale Grohnde via de rechter te stoppen. Het voornaamste argument van de stad was het gevaar voor de drinkwatervoorziening. Oe rechter vond dit echter niet steekhoudend.
vi een giroblauwgroep gevormd. Het streven is om in eerste instantie 1500 folders in Norg te verspreiden. In een later stadium is het de bedoeling dat ook de omliggende
27
WORD AGENDA KONTAKT PERSONEN ABONNEE Wie helpt mee de oplage te vergroten tot 1000 exemplaren en het abonnementenbea€and op 300 te brengen? Juist in deze tijd, waarbij van verschillende kanten wordt geprobeerd om atoomenergie met behulp van oneigenlijke argumenten aan te prijzen, is het voor ons allen van belang om gelnformeerd te blijven. Voor slechts f 10,SO ontvangt U 6 nummers van ATOOMALARM, boordevol informatei over atoomenergie en gebeurtenissen daaromtrent in Uw eigen omgeving. Mocht U het besluit nemen om abonnee te worden, stort dan bovenstaand bedrag op giro 4454100 t.n.v. Penn. Tijdschrift Atoomalarm te Veendam en U krijgt de zes volgende nummers in de bus. N.B. Wij zoudep het op ~Fijs st•llen als u op Uw overschrijvinqskaart vermeldt of· U wel of niet aan de aktie giroblauw meedoet.
maandag 13 apl"'it.:
äktlêbijeenkomst Volkskonqres, Cafê Brink, Oude Pekela, 20.00 onderwerp: verscherping van ~e akties. ~ 13 apzoil.:
Zui orn, Forumavond: demokratie en kernenergie. Energiegroep Westerkwartier. maandag 13 t/m ~ 20 april.: Tentenkamp bi)OOewaäid georganiseerd door de basisgroepen. saterdag 18 april.: Paaswandeling bij Lingen, vanaf de markt in het centrum' aanvang 11.00 uur. dinsdag 28 april.:
Lëëk,
Forumavond: demokratie en kernenergie. Energiegroep Westerkwartier. vrijdag 1 t/m a~ 3 mei: Tentërikamp b:fï(alkar. in mei: n.monstratie bij de opening van de uitbreiding UCN Almelo.
AAP-Stad GMni!:!fi.Bn: Jan Brlnkl, W.A.Scholtenstraat 11-, Groningen, tel. 050 - 123 977. AAP-AnLoo: Oene Zwittink, De Hoek 14, Gasteren, OS923 473.
-
AAP-Bo~e~/Gassette:
BerenMenslng, Harm Tiesingstraat 20, Borger, tel. OS998 - 58 66.
AAP-Piete~buzoen:
Gijs visser, Witherenweg Kloosterburen, tel. OS9S8 ... 780.
so,
AAP-Oost-G~oni!:!fi.en:
Steef van Duin, Grootstukken weg 8, Alteveer, tel. 05991 - 16 20. ~
=_!l.azrmg~oep _!to~t.annen
We~kg~oee. Kemene~~ie
Schoonool'd: Annie Stubbe, Oranjekanaal Zz. nr. 2, Wezuperbrug, tel. 05918 - 13 4S. Rotde~ OVe~Z.eggl'Oe"E!, Atoomenergie: Pim Novarraz, Amen 65, Rolde tel. OS920 - 79 3 76. We~~~o~ Keztnene"!:2_ie Stadskanaal. Jan en Marijke wijer, Essen hage 54, Stadskanaal, tel. OS990 - 13 9 ss. Anti-Ke~nerg~e~~~~.z.o. Dn~te.
Roelof Heida, Rietlandenstr. 35, Zuidbarge, tel. 05910 - 100 30. Anti-Kemene~~ie Komité Oostste1.Z1 IJ)er[. (AKKO) : M. Ripke, Prinsenstraat 11, Oosterwolde (Fr.) , tel. OS160 - 51 83. Ene~~i2f.~oee Westerkwartie~:
Joke e Haas, Poortkampen 14 Zuidhorn, t.el. 05940 - 42 35. Girob1-auwgroep Norg en omstreken: T1neke Voetperg, Merelhof 40 Norg, tel. 05928 - 3S 33.
Girob~roev Hoo~eveen:
BETER VANDAAG AKTIEF DANMORGEN RADIO-AK
28
Dien~Zwiers,
Hoogeveen, tel. OS280
-
Oranjestr. 2 S,
72 115.
