Een nieuwe onderwijswerkplaats voor de lerarenopleiding in Vorselaar

Onderwijswerkplaats

Een nieuwe onderwijswerkplaats voor de lerarenopleiding in Vorselaar

In Vorselaar nam het departement Lerarenopleiding in 2005 een onderwijswerkplaats in gebruik. Daar ging een lange voorgeschiedenis aan vooraf.

Toestand vooraf

Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 3

Sinds 1995 maakt het departement Lerarenopleiding in Vorselaar deel uit van de Katholieke Hogeschool Kempen (KHK). Deze hogeschool bestaat uit tien departementen, verspreid over vier vestigingsplaatsen: Geel (5), Turnhout (3), Lier (1) en Vorselaar (1). De lerarenopleiding Vorselaar biedt drie opleidingen aan tot professionele bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs, lager onderwijs en secundair onderwijs. De studie duurt drie jaar maar wie al een onderwijs- of ander bachelor- of masterdiploma heeft, krijgt de mogelijkheid om via een verkort traject van één of twee jaar een bijkomend diploma te behalen. In september 2005 nam dit departement een nieuwgebouwde onderwijswerkplaats (OWP) in gebruik. Al vele jaren was er dringend behoefte aan een geschiktere en grotere ruimte voor de mediatheek. Die was sinds 1985 ondergebracht in een gebouw dat geleidelijk verouderd en te krap geworden was. Bovendien lag ze vrij ver verwijderd van het gebouw waar de lessen en de andere onderwijsactiviteiten plaatsvonden. Ze voldeed niet meer aan de noden van de geëvolueerde onderwijsvisie, waarbij studenten meer zelfstandig werk verrichten en daarbij gebruik moeten kunnen maken van alle moderne informatiemiddelen en faciliteiten. Ook was het aantal studenten op enkele jaren tijd gegroeid van ongeveer 500 naar meer dan 700. Mee daardoor was er niet alleen nood aan een grotere mediatheek maar ook aan een grotere en beter uitgeruste studentencafetaria. Die werd meteen in het nieuwbouwproject opgenomen.

Concept en visie Aan de ontwikkeling van het concept ging een jarenlange voorbereiding vooraf. We bezochten heel wat lerarenopleidingen in Vlaanderen en Nederland waar recentelijk een nieuwe mediatheek of onderwijswerkplaats was ingericht parallel met de evoluerende onderwijsvisie in het Hoger

BRUNO PEETERS is departementsbibliothecaris KHK-Lerarenopleiding Vorselaar [email protected]

Onderwijs en in het bijzonder in de lerarenopleidingen. Een werkgroep ‘onderwijswerkplaats’, samengesteld uit een docent van elke opleiding, de departementsleiding en ikzelf, werkte twee jaar aan de uitwerking van het concept, een inventarisatie van de concrete behoeften, de binneninrichting van de OWP... Een bouwcomité bestaande uit de departementsleiding, de architecten, het diensthoofd Infrastructuur van de KHK en andere technici, ontwierp het gebouw met de gegevens die de werkgroep OWP aanbracht. Dit alles resulteerde in een vrij omvangrijk bouwproject waarin alle verschillende functies een duidelijke plaats kregen. De gelijkvloerse verdieping kreeg een bestemming als ontmoetingsruimte. Dit vertaalde zich in een agora en een polyvalente cafetaria (220 zitplaatsen) met selfservice keuken, sanitair, lockers, een lift en een open trap. De eerste en de tweede verdieping – respectievelijk OWP1 en OWP2 genoemd – werden volledig ontworpen met het oog op het flexibele en transparante studielandschap dat we er wilden creëren, met ruimte voor minimum 180 zitplaatsen. De onderkeldering van het hele gebouw werd optimaal benut als archiefruimte, bergruimte, technische ruimte en expressieruimte. Van bij de aanvang werd gekozen voor een rechtstreekse aansluiting met het bestaande gebouw. Dat moest de toegankelijkheid verhogen en tegelijk de ‘drempel verlagen’.

25

onderwijswerkplaats

‘Globe’(zwart) met verbindingsagora (rood) naar ‘Dageraad’ (wit). Foto: KHK.

Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 3

Het concept voor deze onderwijswerkplaats werd ontwikkeld vanuit de volgende visie: “De onderwijswerkplaats is een open, aantrekkelijk, krachtig centrum voor onderwijs. Ze staat open voor studenten, afgestudeerden, leraars kleuter-, lager, secundair en hoger onderwijs en alle belangstellenden. Ze biedt hen de gelegenheid om zich op verschillende manieren in onderwijs te verdiepen: zij kunnen studeren, zich informeren, over onderwijs communiceren, onderwijssituaties ontwerpen. Dit alles kan zowel begeleid als zelfstandig. Materiaal, accommodatie en infrastructuur zijn gebruiksvriendelijk en maken het mogelijk om zowel individueel, als in duo of in team te werken. De openingstijden zijn zo gekozen dat ook actieve beroepsuitoefenaars er terechtkunnen. De werkplaats is geïntegreerd in een omgeving die het mogelijk maakt om ontspanning en inspanning harmonisch te combineren: gebruikers vinden er alles om een hele dag ongestoord te werken. Het personeel zorgt voor een vlotte service, volgt i.s.m. het opleidingsteam de recente onderwijsontwikkelingen op de voet en houdt de leermiddelen up-to-date”.

26

Realisatie van het concept De openheid en aantrekkelijkheid werden gerealiseerd door veel natuurlijk licht, een overzichtelijke indeling van de ruimte (zie plattegrond) en passend meubilair in tinten van lichtgrijs tot zwart, hier en daar doorbroken met opvallende kleuren. De vide brengt een gevoel van ruimte en overzichtelijkheid. De dubbele verbinding tussen het nieuwe gebouw en het lesgebouw – via een trap vanuit de agora (met daar vlakbij de cafetaria) en een loopbrug – verzekert een vlotte circulatie.

In tegenstelling tot de vroegere mediatheek heeft de onderwijswerkplaats niet langer een bijna uitsluitend informerende functie via gedrukte en digitale bronnen. Studenten moeten er ook alle faciliteiten vinden om onderwijs- en opleidingsactiviteiten te verrichten, al dan niet individueel of in groep, zelfstandig, samenwerkend of onder begeleiding. Naast de klassieke bibliotheekmaterialen en ‘zoekcomputers’ met catalogi kunnen studenten op het netwerk cursussen en opdrachten van docenten raadplegen en eventueel downloaden en printen. Zij kunnen ‘samenwerkend leren’ met twee aan een computer of in grotere groepjes. Een klasgroep kan instructie krijgen rond lesmaterialen in een instructielokaal, een docent kan groepjes studenten begeleiden in geluidsdichte lokaaltjes. In een audiovisuele werkruimte kunnen studenten cd’s beluisteren, cd-roms, dvd’s en video’s bekijken, monteren… Aan bijna elke tafel zijn stopcontacten en netwerkaansluitingen aanwezig voor laptops, die aan de balie geleend kunnen worden. Er staan in totaal vijf kopieertoestellen, waarvan één kleurenkopieertoestel. Foto- en filmcamera’s kunnen voor een korte periode aan de balie geleend worden. Studenten kunnen in OWP2 individueel studeren aan speciaal daarvoor ontworpen bureaus met tussenwanden, eveneens voorzien van netwerkaansluiting. Een belangrijk functioneel aspect van de OWP is de mogelijkheid om op een aangename manier te communiceren en samen te werken zonder anderen te storen. Geluidsabsorberende plafond- en vloerbekleding dragen hier zeker toe bij, evenals de inrichting (zie plattegrond). Ook de grote vensters met een mooi uitzicht op het domein met de kloosterkapel, de kerktoren en de tuin, nodigen uit om de nagenoeg geluiddichte lokalen op niveau 2 te gebruiken. Deze ruimten bleken trouwens van bij de ingebruikname van het gebouw de favoriete vergaderplekken voor de docenten. Een ander belangrijk pluspunt is inderdaad de toegenomen betrokkenheid van de docenten. De vlotte toegankelijkheid door de dubbele verbinding met de ‘Dageraad’ en de docentenstudio die zich op hetzelfde niveau als de toegang tot OWP1 bevindt, werken beslist drempelverlagend. Docenten passeren onderweg langs de brievenbussen waarin studenten hun documenten deponeren en langs het lokaal waar ze drukwerk kunnen aanvragen of ophalen. Verschillende docenten hebben bijvoorbeeld al spontaan materialen uit de vaklokalen naar de OWP overgebracht, ze maken werkafspraken met studenten in de OWP, ze respecteren beter de uittleenafspraken… Ook de ICT-dienst waarmee de OWP steeds meer moet samenwerken, bevindt zich in dezelfde gang. De doorgedreven geïntegreerde opstelling van de bibliotheekmaterialen moet samen met een overzichtelijke opstelling van de verschillende collecties de gebruiksvriendelijkheid optimaliseren. De didactische materialen van de opleidingen voor leraar kleuteronderwijs en leraar lager onderwijs worden verdeeld over vijf groeilijnen of ontwikkelingsdomeinen (basisonderwijs): 1. Taal: taalontwikkeling van peuters en kleuters via

onderwijswerkplaats

Plattegrond van OWP1.

Overzicht van de ‘regio’s’ 1.

2.

3. 4.

Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 3

5.

6. 7.

8. 9. 10. 11. 12. 13.

Knooppunt met toegang via trappen of lift vanuit de agora en een loopbrug vanuit de eerste verdieping van de ‘Dageraad’ (het gebouw met de leslokalen e.d.) met 40 lockers. Instructielokaal (‘Violeta’): hier kunnen docenten met een klasgroep werken met en rond materialen uit de OWP, bijvoorbeeld met prentenboeken in een kleuterklas. Uitgerust met een ‘smart-board’. Groeilijn taal: praatplaten, prentenboeken, voorleesboeken, versjesbundels, kinderlectuur, taalmethoden basisonderwijs, didactiek… Groeilijn cognitieve vaardigheden: wiskundige initiatie, rekenmethoden… Groelijn wereldoriëntatie (plaats, tijd en natuur, verkeer, gezondheid, technologie): methoden, informatieve boeken op leerlingenniveau… Groeilijn muzische vorming: dramatische expressie, bewegingsopvoeding, muzikale expressie, beeldende vorming… Groeilijn sociaal-affectieve vorming: mundiale opvoeding, vredesopvoeding, relationele en seksuele opvoeding, filosoferen met kinderen… Project Algemene Vakken (BSO) Fysica Chemie Biologie Technologie Informatica

Plattegrond van OWP2.

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

31. 32. 33. 34. 35. 36.

Economie Aardrijkskunde Geschiedenis Nederlands Frans Engels Wiskunde Recente eindwerken (gesloten kast) Leerplannen Reproductieregio Balie: info, uitlening, winkel 3 zoekcomputers: catalogi, inventarissen Kantoor bibliothecaris Werkruimte en berging digitale toestellen Berging onderhoud Toiletten 5 afsluitbare werk- en vergaderlokaaltjes voor max. 8 personen ('Redwood', 'Geel', 'Greenwich', 'Orange' en 'Blue Mountain’). Eén lokaal is uitgerust met audiovisuele apparatuur. 22 vaste pc’s met telkens twee zitplaatsen Monografieën met raadpleegtafels Kranten Niet vakgebonden tijdschriften Naslagwerken Individuele werk- en studieplekken

27

onderwijswerkplaats

2. 3.

4. 5.

prentenboeken, praatplaten, versjes…, taalmethoden, taaldidactiek, Nederlands als tweede taal, Franse taal, schrijfmotoriek… Cognitieve vaardigheden: wiskundige initiatie, reken- en wiskundemethoden, rekendidactiek Wereldoriëntatie: integratie van aardrijkskunde, natuurkennis, geschiedenis, technologie, verkeersopvoeding, gezondheidsopvoeding Muzische vorming: dramatische expressie, beeldende vorming, muzikale opvoeding, bewegingsopvoeding Sociaal-affectieve vorming: materialen rond gevoelens, relationele en seksuele opvoeding, filosoferen met kinderen…

terialen van dat vak geplaatst. Een gevolg hiervan is wel dat de SISO-nummering nog enkel binnen elke regio enige betekenis heeft en dat de geleende materialen enkel door geoefend en aandachtig bibliotheekpersoneel vlot en snel teruggeplaatst kunnen worden. Verder zal in de catalogus bij een aantal (vooral wetenschappelijke) werken een bijkomende plaatsaanduiding aangebracht moeten worden: bijvoorbeeld owp1/aardrijkskunde; owp2/naslagwerken… Deze opstelling sluit wel het beste aan bij de les- en stageactiviteiten van de studenten en wordt door de studenten erg op prijs gesteld. Ze vinden blijkbaar vlot hun weg, zonder al te veel bewegwijzering.

De materialen van de opleiding leraar secundair onderwijs worden per onderwijsvak opgesteld: project algemene vakken (beroepsonderwijs), Nederlands, Frans, Engels, wiskunde, fysica, chemie, biologie, economie, technologie en informatica.

In OWP2 staan in de buurt van de individuele werkplekken de monografieën op vrij lage rekken van 1,50 meter, hier wel in de SISO-volgorde. De niet-vakgebonden wetenschappelijke tijdschriften staan eveneens in OWP2 alfabetisch op titel evenals de (sterk uitgedunde) collectie naslagwerken.

Elke groeilijn en elk vak vormen aldus een aparte regio. Daarin worden boekmaterialen, audiovisuele materialen en vaktijdschriften bij elkaar geplaatst. Hiervoor zijn aangepaste lades voor (dummy’s van) cd’s, cd-roms en dvd’s en tijdschriftplanken of -modules voorzien. Ook enkele informatieve en wetenschappelijke werken die uitsluitend voor een bepaald vak bedoeld zijn, worden bij de andere leerma-

Studenten gebruiken steeds meer en haast dagelijks het digitale netwerk van de hogeschool. Omdat de twee computerklassen (resp. 30 en 40 pc’s) – vlak bij de OWP trouwens – heel vaak gebruikt worden voor lessen, zijn in de OWP2 op het netwerk aangesloten pc’s geplaatst waar studenten de hele dag gebruik van kunnen maken. Aan elke pc zijn twee zitplaatsen voorzien: studenten werken graag samen, ook aan de computer. Later zal een draadloos netwerk opgezet worden en zullen laptops ter beschikking gesteld worden.

Maar er is meer…

Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 3

De OWP maakt dus deel uit van een nieuw gebouw dat een naam moest krijgen, net zoals alle andere gebouwen op het domein. Na een brainstorm onder het personeel werd de naam ‘Globe’ gekozen: als symbool voor de wereld die we toegankelijk willen maken, als symbool voor de diversiteit of de eenheid in verscheidenheid die aansluit bij onze onderwijsvisie, als symbool ook voor de wereldwijde communicatie die dankzij de moderne technologie vanuit deze plaats tot stand kan komen met de hele wijde wereld.

28

Doorheen de verscheidenheid van functies, materialen en lokalen wilden we de eenheid die aan de grondslag lag, op een originele en speelse manier duidelijk zichtbaar en herkenbaar maken. Daarvoor deden we een beroep op een ontwerpbureau. Dat vertaalde de visie in een totaalconcept waarbij het gebouw de betekenis kreeg van een ‘enclave van stedelijkheid in een landelijke omgeving’, symbool voor de horizonten die we willen opentrekken, de De OWP, met grote vensters en diverse kleuraccenten. Foto: KHK.

onderwijswerkplaats

wereld die breder is dan het dorp, waarin jongeren eigen leerwegen kunnen zoeken en vinden en zich kunnen ontplooien tot wereldburgers. Een metroplan vormde dan ook de inspiratiebron voor de kleuren en de accenten die doorheen het hele gebouw aangebracht werden: in de agora een ‘skyline’ met kleurrijk achtergrondlicht, een wandvullend bord waarop studenten berichten, ideeën, nonsens, poëzie… naar buiten kunnen brengen, gekleurde stroken op de vergaderlokalen, die elk de naam kregen van een stad in de wereld, een metroplan als grondplan voor de verdiepingen en lokalen, een infozuil met posters, het gebruik van frisse kleuren in de cafetaria (muren, meubilair, drankautomaten), de opbergkasten, de zithoeken met poefs verspreid in het gebouw… De reacties van de studenten hierop zijn alvast positief.

Bibliotheek- & archiefgids, 82 (2006) 3

Aandachtspunten bij een dergelijk ambitieus project Een intensieve prospectie van het werkveld is zeer belangrijk. Door andere mediatheken en onderwijswerkplaatsen te bezoeken hebben we geprobeerd zicht te krijgen op de problemen die kunnen optreden bij de bouw van een hogeschoolmediatheek. We hebben collega’s die in recent gebouwde of vernieuwde mediatheken werkten, gevraagd naar hun positieve en eventueel negatieve ervaringen bij het ontwikkelen van een concept, de samenwerking met de architecten, de keuze van meubilair en andere materialen, de betrokkenheid van de departementsleiding, de docenten, de bibliothecarissen zelf, de reacties van de studenten… Zo hebben we een inventaris kunnen maken van alle organisatorische, materiële en technische aspecten waarmee we rekening moesten houden. Hieruit bleek overduidelijk hoe belangrijk een goed georganiseerde en gestructureerde bevraging van alle betrokkenen is om tot een goed resultaat te komen. Het belang van de vermelde wisselwerking tussen de werkgroep OWP en het bouwcomité kan moeilijk onderschat worden. Het vraagt heel veel energie en vergadertijd in een strak tijdschema en vooral een goede communicatie, onder meer een gedetailleerde verslaggeving en de controle ervan, veel geduld ook omdat sommige beslissingen pas na vele voorstellen en scenario’s genomen (kunnen) worden. De samenwerking tussen alle geledingen van een hogeschool optimaal organiseren is eveneens een belangrijk aandachtspunt. Hogeschoolbestuur, departementsleiding, docenten, ICT-verantwoordelijken, mediatheekpersoneel, administratief personeel, onderhoudspersoneel: allemaal zijn

ze in mindere of meerdere mate betrokken bij het project. Er moet dus tijdig over concrete punten overlegd worden en er moet belangstelling en openheid zijn voor elkaars werk en de problemen waarmee iedereen te maken heeft. Het gaat bijvoorbeeld om de manier waarop docenten in de OWP willen werken, om de taakverdeling tussen receptie en OWP-balie, om de keuze van materialen in functie van het onderhoud, om de verdeling van personeel en taken over ICT-dienst, OWP en administratieve diensten… De opvolging van het project door de bouwheer voor en tijdens de werkzaamheden is misschien wel het belangrijkste aandachtspunt. Het is cruciaal dat de architecten duidelijk weten aan welke functionele criteria het gebouw moet voldoen en er moet een compromis gevonden worden tussen esthetische, bouwtechnische en functionele criteria.

De belangrijkste materiële verwezenlijkingen 1. Voldoende licht (grote ramen, vide met spiegels die een diffuus ‘blauw’ licht verspreiden) 2. Voldoende lucht: verluchtingssysteem met CO-sensoren en voorverwarmde lucht 3. Voldoende ruimte voor een vlotte circulatie, voldoende tafels en stoelen. 4. Geluiddempende materialen in plafond en vloer 5. Aparte vergader- en werklokalen voor studenten en docenten 6. Overal aansluitmogelijkheden voor stroom en netwerk 7. Sanitair in cafetaria en OWP1 8. Esthetisch aantrekkelijke aankleding van het interieur.

29

onderwijswerkplaats

Als de bouwheer dan kan beschikken over een technisch en bouwkundig onderlegd vertrouwenspersoon die het concept voortdurend in de gaten houdt bij elke beslissing – zoals dat bij ons het geval was – kan dat tot een mooi resultaat leiden. Maar zelfs dan lopen er nog dingen fout die pas achteraf worden vastgesteld. Architecten en aannemers hebben blijkbaar soms de grootste moeite om bepaalde criteria waaraan een gebouw en sommige materialen moeten voldoen juist in te schatten. Bij architecten weegt het esthetische nogal eens door en ingenieurs en aannemers stellen niet altijd de juiste vragen bij het opmaken en uitvoeren van plannen. De wisselwerking tussen de werkgroep OWP en het bouwcomité heeft geleid tot een fraai resultaat, waarbij weinig aan het toeval werd overgelaten en waarbij grootste zorg werd besteed aan alle mogelijke details.

SAMENVATTING Het departement Lerarenopleiding van de Katholieke Hogeschool Kempen heeft dit academiejaar in Vorselaar een nieuwe onderwijswerkplaats in gebruik genomen. Ze biedt studenten, naast de gedrukte en de digitale bronnen, alle faciliteiten om hun onderwijs- en opleidingsactiviteiten te verrichten, zowel individueel als in groep, zowel zelfstandig als onder begeleiding. Vooral de mogelijkheden om met elkaar te communiceren en samen te werken werden uitgebouwd. De meeste bibliotheekmaterialen zijn geïntegreerd opgesteld volgens de vijf ontwikkelingsdomeinen van het basisonderwijs en de vakken van het secundair onderwijs. Er werd gezorgd voor voldoende licht, lucht en ruimte. Een ontwerpbureau werd ingeschakeld om het gebouw aantrekkelijk te maken.

ABSTRACT The Teacher Training Department of the Katholieke Hogeschool Kempen has recently opened a new education/training area at Vorselaar. It offers students not only the printed and digital sources but also all resources to perform their education and training activities, both individually and in group, both independently and under supervision. Special attention was bestowed on working together and communicating. Most of the library materials have been organized in the five development fields of the primary education and the courses of the secondary education. Light, air and space were created in sufficient quantities. A design office made the building more attractive.

www.bibliotheekverhuizing.be Interne of externe verhuizing?

de Smartcart

verhuur verhuismateriaal

Roldo Rent is gespecialiseerd in de verhuur van professioneel verhuismateriaal aan bedrijven, bibliotheek-, archief- en documentatiecentra. Voor interne en externe verhuizingen heeft u de keuze uit een ruim assortiment materialen zoals bijvoorbeeld rolcontainers, smartcart, meubelhondjes, drempelplaten, archiefboxen en computerboxen. De verhuismaterialen zijn zowel gericht op het toegankelijk houden van de te verhuizen goederen als voor het veilig en eenvoudig verplaatsen. Via ons depot in Brussel en onze transportservice kunt u de materialen snel én op iedere locatie aangeleverd krijgen. Zo verloopt uw waardevolle verhuizing veilig, snel en professioneel.

DE Roldo

Roldo Rent BVBA · Vilvoordselaan 162-172 · 1000 Brussel E-mail: [email protected] · www.roldorent.be · Tel. 02/251.02.37 · Fax 02/251.13.91