Tekst: Bob Schoorel
Een leerwerkplaats voor lerarenopleiders Windesheim in Zwolle gaat aan de slag met de leerwerkplaats Handelingsgericht Werken (HGW). De leerwerkplaats HGW is een concept waarbij professionals van bachelor- en masteropleidingen gezamenlijk werken aan het vorm geven van de didactische en pedagogische rol. 4 Docenten en 1 student verkennen gezamenlijk het concept HGW en de plaats in het kader van Passend Onderwijs. Zij zijn werkzaam op de lerarenopleiding Voortgezet, Primair onderwijs en de Masteropleiding SEN. Meer samenwerken Op 22 juni 2006 kwam er een subsidieregeling van de minister van OCW ten behoeve van regionale samenwerkingsverbanden en landelijke expertisecentra lerarenopleidingen, gericht op kennisontwikkeling, kennisoverdracht en het toepassen van kennis. Het doel was een bundeling en ontwikkeling van inhoudelijke en vakdidactische expertise aan lerarenopleidingen en scholen. 8 Thema’s op het gebied van ‘zorg’ werden in 9 deelprojecten uitgewerkt. De opdracht van deelproject 9 was te komen tot de inrichting van een leerwerkplaats voor opleiders. De opbrengst daarvan is vastgelegd in het boekje ‘de leerwerkplaats handelingsgericht werken om competent te blijven’(Akveld, Donkers, Dollevoet & Schoorel, 2009). Sinds 2011 wordt het project vervolgd en werken de projectleden van het deelproject ‘leerwerkplaats HGW’ aan het versterken van Handelingsgericht Werken bij leer- en gedragsproblemen voor opleiders van PABO en lerarenopleiding. Dit wordt als volgt aangepakt: Opleiders worden geworven via Flyers en rechtstreekse benadering. Opleiders van de lerarenopleiding Voortgezet-, Primair Onderwijs en masterSEN participeren in de Leerwerkplaats HGW. Uitwisseling van kennis en vaardigheden op het gebied van HGW vindt plaats in intervisie bijeenkomsten. Grote verschillen In de lerarenopleiding Voortgezet Onderwijs ligt de nadruk op vakkennis en op stage. HGW is in de minor Zorg opgenomen. De keuze voor deze minor is aan de student. Over het algemeen kiezen studenten hiervoor die met LWOO leerlingen willen werken, aldus Herma Ronda, pedagoog van de vakgroep onderwijskunde/pedagogiek van lerarenopleiding Voortgezet Onderwijs. “Het gaat in de opleiding bij HGW om handelingsplanning (dossiers lezen + observatie -> IHP maken), op dit moment is minder dan 5% van de opleidingstijd gereserveerd. De mate waarin gewerkt wordt op basis van HGW principes is afhankelijk van de school waar de student stage loopt en vindt vooral plaats buiten het zicht van de opleiding. Een andere beperkende factor voor studenten is dat veel VO scholen niet gewend zijn dat studenten in de dossiers kijken en hebben daar moeite in sommige gevallen moeite mee.”
HGW is een systematische manier van werken waarbij de hulpvragen komen vanuit ouder, leerling en\of leerkracht,
1
en zich richt op onderwijsbehoeften (kindkenmerken) voor het gewenste onderwijsaanbod. Op de PABO is het curriculum nog niet voor alle vakken volledig opgebouwd rondom het HGW. Soms staat de eigen vaardigheid van studenten centraal bij vakinhouden (zoals breuken en procenten) en wordt niet de parallel getrokken met HGW-uitgangspunten. Met ingang van het studiejaar 2012-2013 zal dit wel het geval zijn. “Studenten onderschrijven de uitgangspunten van HGW en werken dan ook vanuit onderwijsbehoeften. Wel missen studenten nog de jarenlange ervaring om alle onderwijsbehoeften van leerlingen te herkennen en daarbij concrete aanpakken te noemen. Hier werken we volop aan”, zegt Marjon Bruggink, onderwijskundige van de PABO. In de opleiding worden de fundamenten voor het leraarschap gelegd; studenten leren tijdens hun opleiding om de verschillende facetten van het leraarschap te overzien. De transfer van theorie naar praktijk en het onderwijs afstemmen op de onderwijsbehoeften van leerlingen is een grote uitdaging voor Pabo-studenten. Bij de MasterSEN wordt van de studenten van meet af aan verwacht dat zij kunnen differentiëren. Startpunt van de opleiding zijn de onderwijsbehoeften en hoe die te managen, geeft Ingrid Paalman, opleider en senior consultant HGW van de masterSEN kernachtig weer. “Bij de opleiding speelt de transfer van denken naar handelen een belangrijke rol. Om die transfer te kunnen maken, hebben de studenten een vaste werkplek nodig waar zij studieopdrachten kunnen uitvoeren om ervaring en vaardigheden te kunnen opdoen.”
In de leerwerkplaats zal steeds het analyseren van de onderwijssituatie en de kindkenmerken centraal staan, het reflecteren op de problematische opvoedings-/onderwijssituatie en het ontwerpen van een onderwijszorgarrangement voor de leerling. Andere aangrijpingspunten Bij de drie opleidingen hebben de opleiders te maken met een ander spanningsveld waarbinnen hun professionalisering plaatsvindt, die van de context van de student. Herma Ronda vertelt dat voor LVO studenten geldt, dat ze nog geen natuurlijk gezag hebben opgebouwd, dat zij worstelen met klassenmanagement. “Eerst moet er orde zijn”, zegt Herma,” pas daarna kunnen zij gaan differentiëren.” Voor de LVO studenten die stage lopen is de situatie in veel gevallen zo dat wanneer zij individueel uitleg geven, een groot deel van de klas gaat kletsen of klieren. PABO studenten zijn nog niet in staat om flexibel in te spelen op signalen van leerlingen en groepen. Daarvoor zijn ze nog te intensief bezig met de organisatie- en instructietaak en voeren ze uit wat ze in de colleges aangereikt krijgen. De opleiding heeft gekozen voor een bepaalde opbouw, aldus Marjon Bruggink. Bij de masterSEN wordt ervan uitgegaan dat een student weet hoe hij/zij onderwijs organiseert. “Gedurende de opleiding leren de studenten te denken en handelen vanuit verschillende theoretische 2
invalshoeken ten behoeve van leerlingen met beperkingen en ondersteuningsbehoeften”, legt Ingrid Paalman uit.
Het leren van en in de praktijk heeft voor opleiders een belangrijke functie door de ontwikkelingen van Passend Onderwijs is het noodzakelijk voor hen om aan te sluiten bij de problematiek van alledag. Zoveel deskundigheid Opleiders komen niet dagelijks in de praktijk, daarom bestaat er behoefte aan casusbesprekingen, ook samen met niet-directe collega’s. Ervaringen worden meegenomen in het maken van modules en bij het geven van lessen. Erna van Koeven, taaldocent van de PABO: “Ik denk, dat er verschillende invalshoeken zijn van waaruit mensen geïnteresseerd zijn. Ik ben vooral geïnteresseerd vanuit mijn eigen vak. HGW zal m.i. dan ook verschillende invalshoeken moeten kennen.” Karin van der Steege, masterSEN voltijdstudent en studentdeelnemer aan de leerwerkplaats vertelt dat zij het om meerdere redenen zinvol vindt dat er een leerwerkplaats HGW is voor opleiders. ”Er wordt een breed advies ontwikkeld. Deskundigheid wordt ingezet en de leerkracht krijgt advies voor zijn onderwijspraktijk vanuit verschillende invalshoeken. Ik vind dat zeer interessant om mee te maken”, vat zij samen.
Leerwerkplaats voor lerarenopleiders van LVO, PABO en masterSEN. LEOZ II: project 2d, Leerwerkplaats (LWP) handelingsgericht werken (HGW) Thema: Handelingsgericht Werken (HGW) als voorbereiding op passend onderwijs. -
LEOZ staat voor Landelijke Expertisecentrum Onderwijs en Zorg en is een samenwerkingsverband van medewerkers van OSO Fontys, Seminarium voor orthopedagiek en OSO Windesheim. Een LWP (diagnostiek en begeleiding) is een verzameling van activiteiten waar PABO, LVO- en masterSEN opleidingsdocenten zich kunnen professionaliseren in HGW (diagnostiek en begeleiding) door met concrete casussen (op verzoek van studenten) uit de praktijk te werken.
Doel: het integreren van de aanpak HGW leer- en gedragsproblemen in de minor zorg. Hoe: in de Leerwerkplaats HGW, in samenwerking met PABO, LVO en voltijdstudenten masterSEN. Hierbij worden kennis en vaardigheden op het gebied van HGW met elkaar gedeeld middels uit de praktijk ingebrachte casuïstiek. Wie zijn wij: de LWP bestaat uit opleiders van de MasterSEN die willen bijdragen aan de professionalisering van docenten PABO en LVO, die de minor Zorg uitvoeren. LWP thema’s voor het studiejaar 2011/2012 zijn screening, de rol van de docent bij HGW en de begeleiding van de leerling in zijn context. De LWP maakt voor volgens studiejaar gebruik van de volgende vorm van professionalisering: -
intervisie met collega’s en maatjes werk (o.b.v. HGW).
3
Beschrijving van de opzet: Er worden 3 activiteiten georganiseerd, die een bijdrage leveren aan het vergroten van het vermogen om leer- en gedragsproblemen te diagnosticeren. Het aanbod bestaat uit leeractiviteiten in thema’s voor minor zorgdocenten, bijvoorbeeld: HGW en screening, de rol als docent in HGW en onderwijsbehoeften van leerlingen met gedrags- en/of leerproblemen. De leeractiviteiten worden verzorgd door trainers met specifieke deskundigheid op het gebied van HGW om zò flexibel en contextvol te kunnen trainen. De trainers zijn via de Corporate Academy opgeleid volgens het train-de-trainerprincipe. De interactie tussen opleiders van leraren PABO, LVO en masterSEN wordt bevorderd door concrete, uit de praktijk gehaalde casuïstiek gezamenlijk te bespreken. Het samenhangende thema is steeds HGW van leer- en gedragsproblemen in het onderwijs. De ingebrachte casussen komen uit het onderwijs en zijn complex te noemen. Vanuit verschillende invalshoeken (PABO, LVO en masterSEN) worden de problemen geanalyseerd en worden op HGW-wijze aanknopingspunten/handvatten gesynthetiseerd voor de voltijdstudent masterSEN. Opzet van de drie intervisiebijeenkomsten: Het ligt in de bedoeling dat alle drie de bijeenkomsten gevolgd worden, maar er kan ook voor 1 of 2 bijeenkomsten gekozen worden. Het zijn drie momenten uit de cyclus van HGW van Pameijer en Beukering. e
1 bijeenkomst: HGW in de bachelor en de masterfase -
Inleiding op het thema handelingsgericht werken in de 3 opleidingen. Vergelijking en inbedding in de bc en ma opleiding. Afsluiting en evaluatie van de bijeenkomst met afspraken voor het vervolg maken.
e
2 bijeenkomst: screenen taalproblemen. - Inleiding op het thema taalproblemen. - interactief aan de gang met klassenmanagement en pedagogisch klimaat voor leer- en gedragsproblemen. - aan de slag met (geanonimiseerde gegevens uit) het diagnostische rapport en het individuele handelingsplan uit de praktijk - Intervisie: voltijdstudent masterSEN brengt een casus in uit de praktijk waarbij er een vermoeden is van ernstige leerproblemen op het gebied van taal. - Afsluiting en evaluatie van de bijeenkomst met afspraken voor terugmelding door de masterSENstudent. e
3 bijeenkomst: screenen rekenproblemen. - Inleiding op het thema rekenproblemen. - interactief aan de gang met klassenmanagement en pedagogisch klimaat voor leer- en gedragsproblemen. - aan de slag met (geanonimiseerde gegevens uit) het diagnostische rapport en het individuele handelingsplan uit de praktijk - Intervisie: voltijdstudent masterSEN brengt een casus in uit de praktijk waarbij er een vermoeden is van ernstige leerproblemen op het gebied van rekenen. - Afsluiting en evaluatie van de bijeenkomst met afspraken voor terugmelding door de masterSEN student. Waarom zou je deelnemen? Er kan om verschillende redenen meegedaan worden:
4
a. b. c. d. e.
oefenen van praktijkhandelen (aan de hand van praktijkcasussen die worden ingebracht door masterSEN studenten die tevens aanwezig zullen zijn tijdens de bijeenkomsten); voor reflectie en feedback op praktijkhandelen (instrumenteel, persoonlijk) door HGW deskundigen; voor theoretische verdieping, gekoppeld aan de praktijksituaties. (zowel gericht op inhouden als op kennistheoretische vooronderstellingen) om persoonlijke verdieping en ontwikkeling (mentale modellen/ persoonlijke constructen etc.) voor simulatie en training etc.
f.
5
