Een kritische kijk op de bezuinigingen en de Wmo

Versterking CliëntenPositie

Een kritische kijk op de bezuinigingen en de Wmo Handreiking voor lokale belangenbehartigers

December 2010


Een kritische kijk op de bezuinigingen en de Wmo

Inhoud 1. 2. 3. 4. 5.

Inleiding Bezuinigingen, Wmo en lokale belangenbehartiger Hoe wel bezuinigen en waarom? Hoe niet bezuinigen en waarom niet? Samenvatting en tips voor belangenbehartigers

blz. blz. blz. blz. blz.

3 4 6 10 13

Een kritische kijk op bezuinigingen en de Wmo – handreiking – december 2010

2


1. Inleiding

In 2011 bezuinigt de overheid voor 200 miljoen euro op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Gemeenten krijgen daarnaast ook met andere kortingen te maken. De aangekondigde bezuinigingen staan nu als prioriteit op de beleidsagenda van gemeenten. U als burger en belangenbehartiger kunt kritisch meekijken met de plannen van de gemeente om de bezuinigingen het hoofd te kunnen bieden. Vooral als het gaat om de uitvoering van de Wmo. De gemeente heeft met de Wmo immers de plicht om er voor te zorgen dat iedereen mee kan doen in de maatschappij. Teveel bezuinigen op voorzieningen bijvoorbeeld, moet dan ook voorkomen worden. Deze handreiking geeft informatie over de ideeën van gemeenten om met de bezuinigingen om te gaan. Maar vooral ook tips voor u als belangenbehartiger hoe u er voor kunt zorgen dat gemeenten in hun plannen rekening houden met burgers met een beperking. Wat kan een gemeente wel doen en wat niet? Welke bezuinigingen leveren iets op en bij welke bezuiniging is dit nog maar de vraag? Wat zijn alternatieven?


3


2. Bezuinigingen, Wmo en lokale belangenbehartiger

Wat kunnen gemeenten verwachten aan bezuinigingen?

Wmo

In 2011 krijgen gemeenten 200 miljoen euro minder van de overheid voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Ongeveer 150 miljoen euro van deze bezuiniging moet komen uit aanscherping van het persoonsgebonden budget (PGB) voor huishoudelijke hulp. Daarnaast denkt het Kabinet aan het vervangen van huishoudelijke hulp door collectieve voorzieningen zoals de boodschappenservice, burenhulp of klusjesdiensten.

Specifieke uitkeringen

Gemeenten krijgen ook met andere bezuinigingen te maken. Zo komt er een algemene korting op het gemeentefonds (1,2 miljard). Er komen doelmatigheid- en efficiencykortingen. En er komen kortingen op specifieke uitkeringen zoals de Wet Werk en Bijstand (Wwb), de Wet arbeidsongeschiktheid jonggehandicapten (Wajong) en Wet sociale werkvoorziening (Wsw).

AWBZ

Gemeenten hebben nog steeds te maken met de gevolgen van de in 2009 ingevoerde pakketmaatregelen AWBZ. Mensen met een (licht) verstandelijke beperking of een psychische beperking zijn hierdoor hun begeleiding en dagbesteding kwijt geraakt. De gevolgen van deze maatregelen kunnen erg fors zijn. Mensen met een (licht) verstandelijke of psychische beperking kunnen naar het Wmo loket, maar in de praktijk blijkt dat zij de weg naar het loket niet maken. Door het wegvallen van bijvoorbeeld dagbesteding, dreigen deze mensen in een sociaal isolement terecht te komen. De gemeente zal deze mensen actief moeten gaan opzoeken. Vervolgens moet de gemeente, samen met de burgers, hier specifiek beleid op maken. Dit kost allemaal tijd en geld.

Nieuwe taken

Tot slot krijgen gemeenten er nieuwe taken bij. Naar eigen zeggen, krijgen zij hier geen extra geld voor. Wat betekent dat voor mensen met een beperking? De aangekondigde bezuinigingen betekenen nogal wat voor de gemeente. Het is dan ook een belangrijk punt op de beleidsagenda. Het totale budget van de gemeente bestaat voor een groot deel uit het geld dat de gemeente voor de Wmo krijgt. Het is dan ook logisch dat er vrij snel naar deze ‘kostenpost’ wordt gekeken.


4


Burgers met een beperking ondervinden direct de gevolgen van bezuinigingen op de Wmo. Het is daarom belangrijk voor u als burger en belangenbehartiger om kritisch mee te kijken met de bezuinigingsplannen van de gemeente. Zeker als het gaat om de uitvoering van de Wmo. Bezuinigingen versus wettelijke taak Met de Wmo hebben gemeenten de wettelijke taak om de compensatieplicht uit te voeren. Mensen kunnen belemmeringen tegenkomen in hun leefomgeving, waardoor zij niet gewoon mee kunnen doen in de maatschappij. Met de compensatieplicht zijn gemeenten verplicht om die belemmeringen voor mensen zoveel mogelijk op te heffen (te compenseren). Het resultaat moet zijn dat elke burger mee kan doen. Om dit te bereiken moet de gemeente samen met de burger een onderzoek doen naar de persoonlijke leefomstandigheden van de burger. De gemeenteambtenaar en de burger voeren daarvoor samen een uitgebreid gesprek, op het gemeenthuis of bij de burger thuis. Waar liggen de belemmeringen? Wat zijn alle mogelijke oplossingen? Wat heeft iemand nodig om maximaal mee te kunnen doen? Als meerdere oplossingen hetzelfde (beste!) resultaat hebben, kan de gemeente hieruit de goedkoopste kiezen. o

Voor meer informatie verwijzen wij u graag naar de handreiking ‘Compensatieplicht en Kanteling’ op de website van VCP.

Een gemeente die wil bezuinigen, zal eerst kijken naar de eigen financiën. Waar kan bezuinigd worden? De gemeente kan hierdoor haar eigen taken uit het oog verliezen. Ze kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen veel te bezuinigen op individuele voorzieningen. Dat zal in veel gevallen betekenen dat de gemeente in individuele situaties niet aan haar compensatieplicht voldoet. Wat kunnen lokale belangenbehartigers doen? Het is aan de lokale belangenbehartigers en de leden van de Wmo adviesraad, om kritisch te zijn over de plannen van de gemeente. Wat kan een gemeente wel doen en wat niet? Welke bezuinigingen leveren iets op en bij welke bezuinigen is dit nog maar de vraag?


5


3. Hoe wel bezuinigen en waarom?

De Wmo biedt gemeenten voldoende mogelijkheden om tot lagere kosten te komen. Denk bijvoorbeeld aan goede indicatiestelling en regelmatige evaluatie, een meer efficiënte organisatie of zoeken naar samenwerkingpartners. Mogelijkheden zijn ook: de Wmo alleen beschikbaar houden voor mensen die het nodig hebben en goede algemene voorzieningen uitbreiden en versterken. Een meer uitgebreid overzicht vindt u hier onder. De uitleg bij de verschillende onderdelen kunt u gebruiken in uw contact met de gemeente. Goede indicatiestelling De gemeente moet onderzoeken wat de burger nodig heeft om maximaal mee te kunnen doen in de samenleving (de compensatieplicht). Om de resultaten voor burgers zo optimaal mogelijk te maken, is een goede indicatie nodig. De situatie moet goed in beeld gebracht worden. Vervolgens moet de gemeente samen met de burger alle mogelijke oplossingen benoemen en van daaruit de meest compenserende voorziening kiezen.

Waarom een goede bezuiniging?

Als de indicatie op deze manier verloopt, zal de burger minder snel bezwaar maken tegen de gekozen voorziening. Ook voorkom je zo dat burgers noodgedwongen nieuwe aanvragen moeten doen als de verstrekte voorziening niet het gewenste resultaat heeft. Bij een goede eerste indicatiestelling, zijn de vervolgindicaties minder intensief. De gemeente hoeft dan alleen maar samen met de burger te kijken op welke gebieden er veranderingen in de hulpvraag zijn ontstaan. Als er geen veranderingen zijn, kan een herindicatie versneld worden afgerond. Het is goed om regelmatig met de burger te bespreken hoe het gaat (evalueren), zodat meteen bekeken kan worden of een voorziening voldoet. Stel dat iemand een scootmobiel heeft gekregen maar deze in de praktijk niet gebruikt. De gemeente kan dan kijken of een andere voorziening beter aansluit bij de hulpvraag. De scootmobiel kan vervolgens een andere bestemming krijgen. Wmo voorzieningen alleen voor de Wmo doelgroep Specifieke Wmo voorzieningen moeten alleen beschikbaar zijn voor mensen die onder de Wmo doelgroep vallen. Gemeenten kunnen beter niet kiezen voor het openstellen van Wmo voorzieningen voor (groepen). Er zijn gemeenten waarbij mensen van 65 jaar of ouder gratis met het collectief vervoer mogen reizen. In deze maatregel staat niet de beperking, maar de leeftijd centraal.


Als de Wmo voorziening ook beschikbaar is voor mensen zonder beperkingen, wordt de betreffende voorziening duurder. Hiermee wordt de druk op het Wmo budget hoger. Het kan er voor zorgen dat er op andere voorzieningen – die wel specifiek voor mensen met een beperking zijn – wordt bezuinigd.


6


Preventie Gemeenten kunnen projecten starten die ervoor zorgen dat mensen langer gezond blijven. Denk aan projecten als valtechnieken voor ouderen, bewegingsprojecten voor mensen met een verstandelijke beperking, maatjesprojecten om mensen uit een sociaal isolement te halen of cursussen voor gezonde voeding.


Met dit soort projecten kan de gemeente voorkomen (preventie) dat mensen later gebruik moeten maken van de Wmo. Preventie is ook bij zorgverzekeraars een ‘hot’ item. Veel van deze projecten kunnen dan ook mogelijk samen met een zorgverzekeraar worden gestart. Efficiënte organisatie Een veel gehoorde bezuinigingsmogelijkheid is het efficiënt maken van de organisatie en het opnieuw vaststellen van procedures. Een efficiënte organisatie is een organisatie waarbij processen snel en soepel verlopen. In de Wmo zou het kunnen gaan om de aanvraagprocedure, het controlebeleid en de klachten- en bezwaarprocedures. Ook zou de gemeente zich kunnen afvragen of aanbesteding wel altijd nodig en wenselijk is.


Als een organisatie efficiënt werkt, bespaart dat een hoop tijd, dubbel werk en dus geld. Op welke onderdelen in de Wmo kunnen gemeenten meer efficiënt werken? 

In veel gemeenten wordt nog gewerkt volgens de oude Wvg systematiek. Als de gemeente de eigen organisatie efficiënter wil laten werken, moeten zij het beleid meer in overeenstemming brengen met de Wmo.

o

Op de website van VCP is hierover meer informatie – waaronder enkele handreikingen - te verkrijgen.



Een efficiënte organisatie, is een organisatie met zo min mogelijk bureaucratie en waar mensen met elkaar samenwerken en afstemmen. Dus niet allerlei afdelingen die los van elkaar werken, maar één loket waar burgers met hun hele verhaal terecht kunnen. Niet tien verschillende formulieren waarin overal hetzelfde wordt gevraagd, maar één uitgebreid gesprek waar de gehele persoonlijke situatie van iemand wordt besproken. Als er al informatie over de betreffende persoon bekend is bij de gemeente, kan die meteen worden meegenomen in het gesprek. Zo kunnen procedures sneller verlopen. Stel iemand kiest voor een PGB. Je kunt het dan zo regelen dat burgers elke uitgegeven euro moeten verantwoorden. Dit is niet efficiënt. Dit maakt het ambtenarenapparaat groot en log. Ook kan het de relatie tussen burger en gemeente verstoren, omdat de grondhouding van de gemeente wantrouwend lijkt.




7


Gemeenten kunnen kiezen voor een model waarin de burger zelf kiest hoe hij zijn ondersteuning regelt. Gemeenten kunnen met steekproeven controles uitvoeren. Ditzelfde geldt ook voor het pakket aan eisen. Geef geen beschrijving van elk schroefje en moertje, maar beperk je tot de hoofdzaak: de voorziening moet compenserend en veilig in gebruik zijn. 

Een gemeente kan ook meer efficiënt werken door samen te werken met andere gemeenten. Niet alleen als het om de uitvoering gaat, maar ook als het om kennisoverdracht gaat. Door samen te werken, kun je kosten besparen. Het is wel belangrijk dat de besluitvorming en de verantwoording van de gemeente naar de burgers in de eigen gemeente blijft. Dus niet één Wmobeleidsplan voor zeven gemeenten. Maar elke gemeente een eigen beleidsplan, Wmo verordening en evaluatieonderzoek. De eigen gemeenteraad moet deze via u als belangenbehartiger, de Wmo adviesraden en gehandicaptenplatforms, zelf vaststellen.

Goede algemene voorzieningen De gemeente kan algemene voorzieningen binnen de eigen gemeente uitbreiden, versterken en geschikt maken voor mensen met een beperking. Aan de hand van een onderzoek kan binnen de gemeente een goed netwerk van algemene voorzieningen worden opgezet. De gemeente zal hierin de regie moeten nemen. Samen met zorgaanbieders, welzijnorganisaties, mantelzorgorganisaties, vrijwilligersorganisaties, cliëntenorganisaties én mensen met een beperking moet zij tot een goed en toekomstbestendig netwerk van algemene voorzieningen komen. Een expertgroep dus, met een mix van ervaringsdeskundigheid en professionaliteit. Deze expertgroep kan ook de effecten van de genomen maatregelen volgen, evalueren en waar nodig bijstellen.


Als er goede algemene voorzieningen zijn, doen steeds minder burgers een beroep op een Wmo voorziening. Hiermee komt ook de inclusieve samenleving een stap dichterbij. Een voorbeeld. Mensen met een beperking kunnen ‘gewoon’ meedoen in de maatschappij. Soms hebben zij daarbij voorzieningen nodig. Gewoon waar het kan en speciaal waar het nodig is. Op het moment dat iemand met een beperking ‘gewoon’ met het (goed beschikbare en toegankelijke) openbaar vervoer vanuit zijn woning naar de dagbesteding kan reizen, is er geen speciale ‘deur-tot-deur’ vervoersvoorziening nodig. Als daarentegen het openbaar vervoer niet bereikbaar is, dan zal de gemeente wel een individuele voorziening moeten gaan treffen. Dit kost de gemeente geld. In dit voorbeeld wordt een beperking pas een belemmering als de halte niet bereikbaar is. Andersom gesteld: als een halte voor iedereen goed bereikbaar is, kunnen meer mensen van deze algemene voorziening gebruik maken. Zowel nu als in de vergrijsde samenleving van morgen.


8


Met de ideeën en ervaringen van een expertgroep sluit je aan bij de wensen en behoeften van burgers. Een bijkomend voordeel is dat een expertgroep nieuw beleid kan volgen en, als dat nodig is, snel en tijdig kan bijsturen. Ingrijpende en daarmee kostbare hersteloperaties kunnen zo worden voorkomen.


9


4. Hoe niet bezuinigen en waarom niet?

Wat opvalt is dat gemeenten vooral op voorzieningen willen bezuinigen: een lager PGB, minder en goedkopere individuele voorzieningen, hogere drempels om voor de Wmo in aanmerking te komen. U vindt hier een kort overzicht van bezuinigingsvoorstellen die niet verstandig zijn. Het waarom daarvan kunt u gebruiken in uw contact met de gemeente. Bezuinigingen individuele voorzieningen Er zijn verschillende gemeenten die bezuinigen op de individuele voorzieningen. Zo verstrekken ze geen elektrische fietsen meer. Of snijden ze in vormen van huishoudelijke hulp.

Waarom geen goede bezuiniging?

Het is de vraag in hoeverre de gemeente de gewenste bezuinigingen kan bereiken door te snijden in de individuele voorzieningen. Bezuinigingen op de individuele voorzieningen kunnen strijdig zijn met de compensatieplicht. Bijvoorbeeld. De gemeente kan in haar verordening opnemen dat het PGB wordt verlaagd. Maar als het PGB niet voldoende is om een (gespecialiseerde) hulp te kunnen betalen, dan zal de gemeente toch een hoger budget moeten verstrekken. Het gaat nu eenmaal om het resultaat. NB: Over deze situatie zijn al rechterlijke uitspraken. Dit geldt ook voor een individuele voorziening als een scootmobiel. Als iemand 24 uur per dag een scootmobiel nodig heeft om zich te kunnen verplaatsen, dan zal de gemeente een scootmobiel moeten verstrekken. De gemeente kan niet volstaan met het verwijzen naar een scootmobiel-pool die ver van huis is en alleen tijdens de winkeltijden open is. Bezuinigingen algemene voorzieningen Algemene voorzieningen zijn voorzieningen die voor alle mensen toegankelijk zijn. Denk aan sportaccommodaties en buurthuizen. In verschillende gemeenten wordt hierop bezuinigd.


Als er minder algemene voorzieningen zijn, kunnen steeds minder mensen meedoen in de samenleving. Sport en spel is hiervan een goed voorbeeld. Mensen met een verstandelijke of psychische beperking hebben behoefte aan een sportaccommodatie waar zij gebruik van kunnen maken. Door op deze algemene voorziening te bezuinigen, zal juist deze groep niet meer aan sport en spel kunnen meedoen. Mensen kunnen zo vereenzamen en het gaat ten koste van hun gezondheid. De gemeente is met deze maatregel ook duurder uit. De gemeente is namelijk verplicht om mensen te compenseren als zij niet meer mee kunnen doen in de samenleving. Als er geen algemene voorziening aanwezig is, zal de gemeente een (duurdere) individuele voorziening moeten treffen.


10


Verhogen drempel Wmo Gemeenten willen maatregelen nemen om mensen buiten de Wmo te houden. Zo kunnen zij bijvoorbeeld besluiten een bepaalde woningaanpassing (bad) niet te verstrekken, als iemand ouder is dan 65 jaar.


De gemeente heeft met haar compensatieplicht de verplichting om mensen te compenseren als zij niet kunnen meedoen in de samenleving. Drempel of geen drempel, de gemeente zal aan haar verplichting moeten voldoen. Uitsluiten van een categorie mensen zoals 65 plussers, is echt in strijd met de wet. NB: De rechter heeft hierin al verschillende uitspraken gedaan. Eigen bijdrage Een gemeente mag voor individuele voorzieningen (behalve voor de rolstoel) een eigen bijdrage vragen. Denk hierbij aan een eigen bijdrage voor de regiotaxi of huishoudelijke hulp. Veel gemeenten willen deze eigen bijdrage nu ook voor echt alle voorzieningen invoeren. Of zij willen de al bestaande eigen bijdrage verhogen.


Gemeenten gaan er vaak vanuit dat zij vooraf kunnen inschatten hoeveel geld zij met een eigen bijdrage kunnen binnenhalen. Dit is echter nog maar de vraag. Ten eerste is de eigen bijdrage inkomensafhankelijk. Slechts op een bepaald percentage van het inkomen mag een eigen bijdrage worden geheven. Als dat percentage is behaald, dan stopt de eigen bijdrage. Hierbij telt ook de eigen bijdrage mee, die mensen voor de AWBZ betalen. Mensen met een beperking hebben doorgaans een lager inkomen dan mensen zonder beperkingen. De maximale eigen bijdrage is dan snel bereikt. Daar komt nog eens bij dat de controle en inning van een eigen bijdrage geld kost. De opbrengst van een bezuiniging met eigen bijdragen, is vooraf dus lastig in te schatten. Inkomensgrens Steeds meer gemeenten willen een inkomensgrens voor de Wmo invoeren. Als iemand een inkomen heeft boven een bepaalde grens, zou hij niet voor een Wmo voorziening in aanmerking kunnen komen. Het instellen van een inkomensgrens is uiterst omstreden. VCP is van mening dat een inkomensgrens in strijd is met de bedoeling van de Wmo.


De Wet voorzienig gehandicapten (Wvg) was de voorganger van de Wmo. Met de Wvg kregen burgers met een beperking te maken met verschillende eigen bijdragen en inkomensgrenzen. Maar ook met eigen bijdragen in de AWBZ. Door een opeenstapeling van deze verschillende kosten (cumulatie), kwamen mensen regelmatig onder het bestaansminimum terecht. Met de invoering van de Wmo, kwam er een einde aan deze opeenstapeling van kosten. Nu betalen burgers een maximum aan eigen bijdragen. Dat maximum is gekoppeld aan een bepaald percentage van hun inkomen. De eigen bijdragen voor AWBZ en Wmo worden berekend door het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Het CAK stuurt hiervoor één rekening.


11


Als gemeenten een inkomensgrens toepassen, moeten mensen soms zelf betalen voor voorzieningen. Als je dit optelt bij de eigen bijdragen die betaald moeten worden, dan bestaat de kans dat burgers onder het bestaansminimum komen. En dit is nu juist wat we met de Wmo niet meer willen. o

Meer informatie over het standpunt van VCP, vindt u op de website van VCP.


12


5. Samenvatting en tips voor belangenbehartigers Veel gemeenten denken op dit moment na over bezuinigingen. Hierbij kijken zij vooral naar maatregelen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De gemeente en u als belangenbehartiger hebben er belang bij dat de bezuinigingen op een zorgvuldige manier gebeuren. Daarom is uw kritische kijk als belangenbehartiger hard nodig. Juist omdat u weet wat het is om belemmerd te worden in de zelfredzaamheid. Samen met u kan de gemeente op zorgvuldige wijze bezuinigingen doorvoeren. Met de informatie en tips in deze handreiking, kunt u het gesprek aangaan met gemeenteraadsleden en beleidsmedewerkers Wmo. Op deze manier werken belangenbehartigers, burgers en gemeenten gelijkwaardig samen aan passende oplossingen voor specifieke situaties. Algemene tips voor belangenbehartigers Bekijk de bezuinigingsvoorstellen van de gemeente met open vizier. Dat biedt kansen. Het is wenselijk dat u geen mening vooraf geeft, maar de plannen toetst aan het wettelijk kader van de Wmo en dan met name de compensatieplicht. U kunt hierbij de voorbeelden in deze handreiking gebruiken. U kunt als belangenbehartiger actief meedenken met de gemeente over bezuinigingen. Als u ziet dat bezuinigen op de agenda staat, kunt u uw kansen grijpen. U kunt dan de stand van zaken bekijken en met een voorstel of plan komen voor een discussie met de gemeente. Dit kan ook tijdens een inspraakmoment in de gemeente. U kunt als belangenbehartiger zelf nadenken over inhoudelijke mogelijkheden van de invulling van de bezuinigingen. Welke voorzieningen vallen eigenlijk buiten de compensatieplicht van de gemeente? Bijvoorbeeld gratis regiotaxi voor een bepaalde doelgroep (55+ of 65+). Ook hier liggen kansen om in gesprek te gaan met gemeenten. U kunt met gemeenten in gesprek gaan over inclusief beleid. Over het versterken en uitbreiden van algemene voorzieningen die toegankelijk zijn voor alle burgers. Door goede algemene voorzieningen wordt de druk op de Wmo verlaagd. U kunt als belangenbehartiger de gemeente informeren over de wensen en behoeften van burgers en hierin concrete (kostenbesparende) voorstellen doen. En u kunt aangeven waar de belemmeringen liggen voor burgers. U kunt contact zoeken met andere belangenbehartigers en met elkaar in gesprek gaan bij advisering over bezuinigingsvoorstellen. U kunt naar andere gemeenten en platforms kijken en daar goede voorbeelden vandaan halen. U kunt ook contact opnemen met de Wmo adviesraad en kijken in hoeverre u samen kunt optrekken. De Wmo adviesraad heeft immers de wettelijke mogelijkheden om de gemeente (ongevraagd) advies te geven. U kunt kijken of u hiervan gebruik kunt maken. Als belangenbehartiger kunt u meedenken en meelezen met informatiemateriaal dat gemaakt wordt om burgers te informeren over de bezuinigingsvoorstellen. U kunt advies geven over de manier om burgers te bereiken met deze informatie.


13


U kunt als belangenbehartiger de gemeente vragen de regie te nemen in het opzetten van een expertgroep. In de expertgroep kunnen gemeente, zorgaanbieders, welzijnsorganisaties, mantelzorgorganisaties, vrijwilligersorganisaties en cliëntenorganisaties komen tot een passend aanbod van goede algemene voorzieningen. U kunt als belangenbehartiger de gemeente wijzen op haar verplichting om kwetsbare groepen, zoals mensen met een verstandelijke of psychische beperking, bij het beleid te betrekken. Cliëntenorganisaties kunnen – in samenwerking met de expertgroep - hierin een belangrijke rol vervullen.


14


Dit is een uitgave van VCP, zichtbare invloed van mensen met een beperking op lokaal beleid. VCP Postbus 1038 3500 BA Utrecht T 030 282 31 62 [email protected] www.programmavcp.nl Versterking CliëntenPositie (VCP) is een initiatief van de CG-Raad en Platform VG. © 2010 VCP, Utrecht. Niets uit deze uitgave mag openbaar worden gemaakt of hergebruikt zonder voorafgaande toestemming van Programma VCP.


15

Een kritische kijk op de bezuinigingen en de Wmo

Recommend Documents