“Een brug naar de toekomst” PCOB manifest heeft oog voor solidariteit tussen generaties Inleiding De huidige financiële en economische crisis maakt pijnlijk duidelijk dat de houdbaarheid van de overheidsfinanciën betrekkelijk is. Door onder andere vergrijzing en ontgroening en daaraan verbonden oplopende kosten voor de AOW en voor de gezondheidszorg en AWBZ, dreigen de overheidsuitgaven structureel toe te nemen, terwijl de inkomsten structureel onder druk staan. Het verhogen van de AOW-leeftijd wordt gezien als één van de maatregelen die de (financiële) pijn moet verzachten. Het kabinet stelt zich op dit punt concreet voor om de AOW-leeftijd naar 67 jaar te brengen, rekening houdend met de zogenaamde zware beroepen. De PCOB is van mening dat een gezonde samenleving niet alleen een zaak is van een groeiende economie, laat staan van gezonde overheidsfinanciën. De AOW-leeftijd verhogen, alleen om het huishoudboekje van de overheid op orde te brengen, is onvoldoende. In dit manifest benaderen wij het verhogen van de AOW-leeftijd als een maatschappelijk vraagstuk en proberen wij een positieve bijdrage te leveren aan een blijvend gezonde samenleving, met oog voor solidariteit tussen generaties. Dit manifest is in lijn met eerder beleid van de PCOB in 2006. De PCOB heeft zich toen uitgesproken voor verdere fiscalisering van de AOW. In de beleidsvoornemens van het huidige kabinet wordt naast de fiscalisering van de AOW (20% AOW betaald uit algemene middelen in 2008) in 2011 een houdbaarheidsbijdrage ingevoerd. De houdbaarheidsbijdrage is een beperking van de indexatie tweede schijf die ook tot verdere fiscalisering van de AOW leidt. Meer ouderen vallen in het tarief van de Tweede schijf. Een brug naar de toekomst Een beweegbare brug kent pijlers als dragende basiselementen en een beweegbaar deel om de verschillende gebruikers ten dienste te zijn. Deze metafoor past bij de opzet van dit manifest. De randvoorwaarden van de PCOB in de discussie over de verhoging van de AOW-leeftijd vormen de basis. De voorstellen bieden houvast én geven beweging aan. Ze leiden tot het overbruggen van verschillende meningen en standpunten. Zo wil de PCOB een brug slaan naar de toekomst en inhoud geven aan solidariteit tussen generaties. Randvoorwaarden Met deze randvoorwaarden beschrijven wij het kader waaraan alle maatregelen die bij het bestrijden van de financiële en economische crisis genomen worden, moeten voldoen. Ze zijn de toetssteen voor alle beleidsvoorstellen rond de verhoging van de AOW-leeftijd.
De PCOB De PCOB is een organisatie die opkomt voor de belangen van 50-plussers. Daarbij laten we ons inspireren door het christelijk sociaal gedachtegoed. Van daaruit zijn ‘Omzien naar elkaar’, ‘Rechtvaardige verhoudingen’ en ‘Rentmeesterschap’ belangrijke kernwaarden voor de PCOB. Wij ontlopen onze maatschappelijke verantwoordelijkheid niet en spelen graag onze rol, ook in dit maatschappelijk debat. Solidariteit De PCOB is een warm voorstander van solidariteit tussen ziek, gezond, arm en rijk en tussen generaties en pleit daarbij voor evenwicht in verhoudingen. Daarbij vragen we aandacht voor de huidige generatie 50-plussers, die hard heeft gewerkt voor de welvaart van nu. Wij willen hen recht doen. Echter, dit kan niet betekenen dat we de rekening doorschuiven naar komende generaties. Daarom staat voor de PCOB de discussie over verhoging van de AOW-leeftijd ook los van de huidige crisismaatregelen. Betrouwbare overheid De PCOB vindt dat de overheid betrouwbaar moet zijn. Dat betekent dat de overheid een heldere, toekomstbestendige lijn volgt. Zwalkend overheidsbeleid maakt het voor burgers onmogelijk te anticiperen op veranderende situaties. Daar komt nog bij dat burgers, juist als het gaat om hun oudedagsvoorziening, tijd nodig hebben zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Economische groei en arbeidsparticipatie De PCOB realiseert zich dat een duurzame economische groei noodzakelijk is voor een gezonde maatschappij. In samenhang met deze economische groei pleiten wij voor maatregelen die de arbeidsparticipatie verhogen. Los van de huidige crisis ontstaat over een aantal jaren een groot probleem, namelijk dat er veel handen tekort zullen komen. Zo geven berekeningen aan dat rond 2025 bijna 25% van de Nederlandse beroepsbevolking in de zorgsector werkzaam moet zijn om aan de stijgende zorgvraag te voldoen. Momenteel zijn circa 1,2 miljoen mensen actief in de zorg. (bron: www.zip.nl) Eerlijk delen De PCOB wil dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. De PCOB heeft, wat eerder ingenomen standpunten betreft, een lange historie op dit gebied. In 2006 heeft de PCOB zich positief uitgesproken over verdere fiscalisering van de AOW en in de aanloop naar de nieuwe zorgverzekeringswet heeft de PCOB zich hard gemaakt voor een inkomensafhankelijke premie. Verantwoordelijkheid De PCOB is een belangenbehartigende organisatie voor 50-plussers, maar heeft geen rol als CAO partij. De PCOB doet daarom nadrukkelijk de oproep aan CAO partijen om meer specifiek de belangen te behartigen van de langer doorwerkende mens.
2
Levensfase De PCOB vindt dat levensfasegericht loopbaanbeleid noodzakelijk is, waarbij zowel aandacht is voor zware beroepen als het arbeidsverleden (aantal gewerkte jaren). In de toekomst moeten ook mensen in zware beroepen langer kunnen doorwerken. Het mag niet zo zijn dat bepaalde beroepen dermate belastend zijn dat de werknemers in deze beroepen voor hun 65e zijn versleten. Voorstellen Koppeling AOW-leeftijd aan vergroten arbeidsparticipatie 55-plussers Van de mannen en vrouwen in de leeftijd tussen 55 en 65 jaar had in 2008 47% een betaalde baan (bron: CBS: Sociaaleconomische trends, 2e kwartaal 2009). Dat betekent dat minder dan de helft van de mensen in deze leeftijdsgroep werkt. De PCOB vindt het van groot belang de arbeidsparticipatie binnen deze leeftijdsgroep te vergroten. Alleen het verhogen van de AOW-leeftijd om de overheidsfinanciën op orde te brengen biedt mensen een perspectiefloze toekomst. De PCOB gaat voor een integrale, toekomstbestendige oplossing en wil geen maatregelen die slechts tot doel hebben de overheidsfinanciën op orde te brengen. Bij onvoldoende resultaat blijft, wat de PCOB betreft, het recht op AOW geënt op de leeftijd van 65 jaar. We maken geen onderscheid tussen de AOW gerechtigde leeftijd en het moment dat de pensioenuitkering ingaat. Met andere woorden: die gaan hand in hand. De PCOB wil de stijging van de AOW koppelen aan de stijging van de arbeidsparticipatie van oudere werknemers. De PCOB gaat uit van onderstaande staffel: - als de participatiegraad in de leeftijdsgroep 55 - 59 jaar jaarlijks stijgt met als resultaat een nader te bepalen participatie graad in 2015 en in 2020 wil de PCOB de AOW-leeftijd verhogen met één maand per jaar, tot een maximum van 67 jaar. - als de participatiegraad in de leeftijdsgroep 60 - 65 jaar jaarlijks stijgt met als resultaat een nader te bepalen participatie graad in 2015 en in 2020 wil de PCOB de AOW-leeftijd verhogen met één maand per jaar, tot een maximum van 67 jaar. Flexibilisering AOW-leeftijd De discussie over het verhogen van de AOW-gerechtigde leeftijd is gericht op de langere termijn. Het kabinetsvoorstel voor flexibilisering van de AOW wordt door de PCOB gezien als een maatregel voor de korte(re) termijn. In het voorstel is 65 jaar niet meer per definitie automatisch het eindpunt van het arbeidzame leven en kan men de AOW maximaal vijf jaar uitstellen. Ook krijgt men de keuze om na 65 jaar de AOW geheel of gedeeltelijk te ontvangen. De PCOB vindt individuele keuze gebaseerd op fysieke en financiële mogelijkheden en transparantie bij deze wet van groot belang. De verhoging van de AOW-uitkering per uitgesteld jaar moet een aantrekkelijk financieel perspectief bieden om langer door te werken. De in het wetsvoorstel voorgestelde verhoging die uitgaat van de resterende
3
levensverwachting zoals die door het CBS wordt vastgesteld, deelt de PCOB niet. De PCOB vindt dat de leeftijd van 65 jaar uitgangspunt moet blijven als moment waarop men recht heeft op AOW. Het ingaan van de AOW is geen belemmering om door te werken na het 65e jaar. Indien gekozen wordt voor de mogelijkheid om de uitbetaling van de AOW uit te stellen vindt de PCOB dat in ieder geval de gewone arbeidsrechtelijke en sociale zekerheidsbepalingen moeten blijven gelden bij uitstel van de AOW-uitbetaling. De PCOB vindt dat men alleen de AOW-leeftijd kan uitstellen wanneer er geen gebruik gemaakt wordt van de Wet Werk en Bijstand. De rol van sociale partners, ouderenorganisaties en overheid Om het verhogen van de arbeidsparticipatie in de groep 55-65 jarigen te realiseren, is het van belang dat sociale partners, de ouderenorganisaties en de overheid elk hun verantwoordelijkheid nemen. Elk heeft zijn eigen rol: - De overheid heeft een rol in het wegnemen van belemmerende maatregelen, die een hoge arbeidsparticipatie van 55-65-jarigen en doorwerken na 65 jaar tegenwerken. De overheid kan (fiscale) financiële prikkels inzetten voor (om)scholing met als doel het bieden van carrière perspectief voor alle 50-plussers. Daarnaast zou de overheid in de opgerichte mobiliteitscentra niet alleen oog moeten hebben voor de jongere werklozen, maar juist ook voor oudere werklozen. Dit alles gebaseerd op goed wetenschappelijk onderzoek. Ten slotte kan de overheid een speciale campagne (via Postbus 51) starten die vooroordelen en misverstanden ten opzichte van oudere werknemers aan de kaak stelt. - De sociale partners hebben een rol door aan de cao-onderhandelingstafel, meer dan nu al gebeurt, gerichte afspraken te maken voor oudere werknemers en werkzoekenden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het gerichter inzetten van vaak goedgevulde Opleidings- en ontwikkelingsfondsen voor dit doel, of het stimuleren van levensfasegericht loopbaanbeleid. Sociale partners hebben de verantwoordelijkheid om (op sectoraal of bovensectoraal niveau) afspraken te maken gericht op carrière kansen voor sectoren waar mentaal of fysiek zwaar werk wordt verricht. - De PCOB en andere ouderenorganisaties zijn medeverantwoordelijk voor het bewerkstelligen van een mentaliteitsverandering rondom het (door)werken van mensen van 55 jaar en ouder. Dat geldt voor de maatschappij als geheel, maar juist ook voor de ouderen zelf. Ouderen moeten gestimuleerd worden de verantwoordelijkheid voor hun eigen loopbaan ter hand te nemen. Samenhang met andere maatregelen Het verhogen van de AOW-leeftijd heeft verstrekkende gevolgen, ook in de samenhang met andere regelingen. De PCOB vindt dat overheid er zorg voor moet dragen dat een eventuele verhoging van de AOW-leeftijd samenhangend, overzichtelijk en begrijpelijk voor burgers wordt doorgevoerd. Dit betreft zowel het leeftijdscriterium bij samenhangende wetgeving als de inhoud en omvang.
4
Draagvlak Het doorvoeren van ingrijpende veranderingen vereist draagvlak. Daarvoor is kennis en informatieoverdracht nodig: in het algemeen, maar ook voor de concrete situatie van specifieke doelgroepen. De PCOB vindt dat er voldoende ruimte voor informatie en kennisoverdracht dient te zijn tussen het moment van besluitvorming en de daadwerkelijke invoering van veranderingen. Verhoging AOW-leeftijd niet onacceptabel Het standpunt dat de AOW-leeftijd onder geen enkele voorwaarde mag stijgen, is voor de PCOB niet onacceptabel. De AOW moet zijn belangrijkste waarde blijven houden: een oudedagsvoorziening voor alle ouderen, met een sterk solidariteitskarakter. Als daarvoor een verhoging van de AOW-leeftijd nodig is, dan zij dat zo, maar dan wel onder voorwaarden en garanties. De PCOB ontloopt zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid niet.
5
