Een alcohol- en drugbeleid voor het secundair onderwijs VERENIGING VOOR ALCOHOL- EN ANDERE DRUGPROBLEMEN (VAD) WWW.VAD.BE
Een beleid opzetten Middelengebruik heeft een directe invloed op het
sociaal, emotioneel, cognitief en fysiek functioneren van de leerling op school Het kan de kansen op een succesvolle schoolloopbaan hypothekeren Middelengebruik houdt risico’s in voor de gezondheid, het welzijn en de veiligheid van de leerling én de schoolomgeving
Beleidsmatige aanpak Drugpreventie vereist een beleidsmatige aanpak Gekaderd binnen het pedagogisch project van de
school Werking op verschillende niveaus Drugbeleid op school (DOS) is opgebouwd rond:
Regelgeving Begeleiding Educatie Structurele maatregelen
Anticiperen Een drugbeleid laat toe te anticiperen op mogelijke
problemen met drugs of druggebruik VOET – Vakoverschrijdende eindtermen VAD concretiseerde welke combinaties van eindtermen kunnen worden nagestreefd Verfijning of verbreding van het ontwerp op maat van het eigen schoolproject
Regelgeving Zie ‘Juridische handvatten’ De school bepaalt de regels m.b.t. bezit, gebruik,
onder invloed zijn, delen en dealen op school Welke situaties en plaatsen vallen binnen de schoolcontext (aan de schoolpoort, activiteiten extra muros,…) Regelgeving alleen is onvoldoende Ook procedures uitwerken met een taakverdeling rond wie en hoe er gereageerd wordt bij (vermoeden van) regelovertreding
Regelgeving De school bepaalt idealiter ook de communicatie met
de diverse partners: CLB, ouders, justitie,… Houvast: ‘Juridische handvatten voor het gebruik en misbruik van alcohol en andere drugs op school
Begeleiding Welke stappen moeten worden ondernomen wanneer de
school bezorgd is over een leerling die minder goed functioneert Wie neemt welke taak en rol op zich bij het opvolgen en het signaleren van verminderd functioneren, het begeleiden en eventueel doorverwijzen van leerlingen met drugproblemen Belangrijke partner: CLB VAD ontwikkelde de SEM-J (individueel Screeningsinstrument Ervaringen met Middelengebruik – Jongeren) Daarnaast: een vorming ‘Motiverende gespreksvoering’
SEM-J in cijfers AnD – tijdschrift van de VAD, maart 2014 In 2009 ontwikkeld, om te gebruiken tijdens
individuele begeleidingen in de bijzondere jeugdzorg, CLB of in andere settings. Een ernstschatting van het middelengebruik van een jongere en van de nood aan verdere alcohol- of drugspecifieke begeleiding Evaluatie na vier jaar: 1.776 respondenten vulden het in, waarvan 761 volledig en betrouwbaar.
SEM-J in cijfers Respondenten: 64,5% jongens, 76,6% van 16 tot 18
jaar 41% uit de Bijzondere Jeugdzorg, 18,7% uit CLB en 2,8% JAC, daarnaast verslavingsinstellingen, voorzieningen in de schoolomgeving,… Twee schalen: probleemernst en gebruiksgeschiedenis. Een rode vlag op minstens één van beide, betekent een rode vlag als eindresultaat op problematisch gebruik 83,4% van de respondenten scoort een rode vlag (87,5% van de jongens; 75,8% van de meisjes)
SEM-J in cijfers Goed screeningsinstrument om problemen met
middelengebruik in kaart te brengen Wordt nu vooral gebruikt bij de oudere leeftijdsgroepen De SEM-J wordt blijkbaar meestal afgenomen wanneer men al quasi zeker is van problematisch gebruik Online versie: www.vad.be/sectoren/onderwijs/secundaironderwijs/sem-j.aspx
Educatie Kwaliteitscriteria Corrigeren van verkeerde beeldvorming: jongeren overschatten systematisch het middelengebruik bij leeftijdsgenoten (‘Social Norms Approach’) Werken aan persoonlijke en sociale vaardigheden: jongeren komen vaak in situaties waar het niet zozeer gaat om een stellingname voor of tegen drugs maar om een veel gecompliceerdere keuze (zich manifesteren in een bepaalde situatie, respect krijgen van vrienden,…). Omgaan met druk van leeftijdsgenoten, eigen beslissingen nemen, assertiviteit zijn belangrijke vaardigheden De leefwereld van de jongere centraal stellen (aansluiten bij kennis en het ervaringsniveau en interactief werken)
Didactisch materiaal Enkele voorbeelden Leefsleutels van De Sleutel Maat in de shit (Christophe Kino) – cannabis …
Structurele maatregelen Voorbeelden Opstarten en ondersteunen van een leerlingenraad Zorgen voor een aangename infrastructuur Positieve contacten tussen leerkracht en leerling bevorderen …
VAD-leerlingenbevraging ‘Audit’ van de situatie van de school m.b.t. de
alcohol- en andere drugthematiek (frequentie en hoeveelheid van gebruik, motieven, houding van vrienden, beschikbaarheid van illegale drugs,…) Opgesteld volgens de pijlers van een drugbeleid (regelgeving, begeleiding, educatie, structurele maatregelen) Informatie over elk van deze onderdelen, zodat het beleid kan worden uitgewerkt of bijgestuurd Rapport ‘op maat’ en uitnodiging voor een vorming
Norm voor aanvaardbaar alcoholgebruik VAD, 2009 Jongeren onder de 16 jaar: geen alcohol
Jongeren onder de 18 jaar: geen sterke drank 16- tot 17-jarigen: niet meer dan 1-2 (meisjes) of 2
(jongens) standaardglazen per keer en niet meer dan 2 dagen/week en geen wekelijkse gewoonte
Leerkrachten Hebben geen beroepsgeheim. Ze zijn niet wettelijk
verplicht gevoelige informatie geheim te houden Ook de vertrouwensleerkrachten en de schooldirectie niet! Ze kennen wel een ambtsgeheim of discretieplicht, gebaseerd op hun arbeidscontract/statuut: ze moeten discreet en zorgvuldig omgaan met de informatie die ze als leerkracht krijgen en mogen geen geheimen prijsgeven buiten de school. Maar ze hebben geen zwijgrecht
Leerkrachten Geen zwijgrecht. Zij moeten relevante feiten melden
aan hun hiërarchische oversten – de directie Bovendien moeten leerkrachten als ze ondervraagd worden door de politie, spreken Hulpverleners kunnen zich op dat moment op hun beroepsgeheim beroepen, en dit zelfs ten opzichte van een rechter
De CLB-medewerker Als CLB-medewerker is men werkzaam in één van de
sectoren van de Integrale Jeugdhulp en dus kent men wel een beroepsgeheim
Wat zeggen richtlijnen? Maak alcohol- en andere drugeducatie een integraal
onderdeel van het curriculum
Diegenen die educatie geven, moeten het vertrouwen en respect van de betrokken jongeren hebben. Deze preventiewerkers moeten adequate training hebben ontvangen en in staat zijn om accurate informatie te geven gebruikmakend van passende technieken
Wat zeggen de richtlijnen? Stem alcohol- en andere drugeducatie af op de
leeftijd van de jongeren en houd rekening met een verschil in leerbehoeften (gebaseerd op b.v. individuele, sociale en omgevingsfactoren). Het programma moet, wat alcoholgebruik betreft, tot doel hebben jongeren aan te moedigen niet te drinken, de leeftijd waarop jongeren beginnen met drinken te verhogen en schade te beperken onder degenen die drinken
Wat zeggen de richtlijnen? Educatieve programma’s moeten: Kennis verhogen over de potentiële schade van middelengebruik – op lichamelijk, mentaal en sociaal vlak (inclusief de juridische gevolgen) De gelegenheid bieden om de houdingen en perceptie t.o.v. het gebruik van alcohol en andere drugs te exploreren Helpen bij het ontwikkelen van besluitvorming, assertiviteit, coping en verbale/non-verbale vaardigheden Bijdragen tot de ontwikkeling van zelfrespect Jongeren bewust maken van de impact van de media, advertenties, rolmodellen en de standpunten van ouders, peers en de samenleving op hun middelengebruik
Wat zeggen richtlijnen? Hoewel bepaalde individuen kwetsbaarder zijn dan
anderen, is het niet aangewezen om de preventie alleen te richten op die personen. Jongeren van alle achtergronden en in alle schooltypen kunnen schadelijke hoeveelheden alcohol drinken
Wat zeggen de richtlijnen? Introduceer een ‘whole school approach’ (integrale of
schoolomvattende aanpak) m.b.t. alcohol- en andere drugeducatie. Een dergelijke benadering betrekt zowel personeel als ouders en leerlingen bij dit thema en omvat alle aspecten gaande van beleidsontwikkeling tot de professionele ontwikkeling van (en steun voor) het personeel
Wat zeggen de richtlijnen? Een voorbeeld van een kader voor een beleidsmatige,
integrale aanpak van de tabak-, alcohol- en drugthematiek voor zowel het lager als secundair onderwijs in Vlaanderen, is te vinden op de website van de VlOR over gezondheidsbeleid op school: http://www.gezondopschool.be/gezondheidsthemas
Wat zeggen de richtlijnen? Indien aangewezen, geef ouders advies waar ze
terecht kunnen voor meer informatie en hulp m.b.t. het ontwikkelen van ouderlijke vaardigheden. Deze vaardigheden omvatten probleemoplossende- en communicatievaardigheden, het stellen van grenzen aan kinderen en het leren van kinderen om aan eventuele groepsdruk van peers te weerstaan
Wat zeggen de richtlijnen? Geef jongeren van wie men vermoedt dat ze
schadelijke hoeveelheden alcohol drinken of andere drugs gebruiken, kort individueel advies over de schadelijke effecten van dit misbruik, over hoe ze de risico’s kunnen verminderen en waar ze hulp kunnen krijgen. Bied een follow-upgesprek aan of verwijs naar externe diensten waarmee de scholen samenwerken
Wat zeggen de richtlijnen? Indien aangewezen, verwijs deze jongeren direct
naar externe diensten (zonder eerst kort advies te geven)
Voor deze jongeren is ook online hulp beschikbaar, b.v. www.druglijn.be
Wat zeggen de richtlijnen? Neem de regelgeving m.b.t. de bescherming van de
rechten van de jongere, toestemming en vertrouwelijkheid in acht. Indien mogelijk, betrek ouders in de consultatie of de verwijzing naar externe diensten
Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige in de Jeugdhulp Enkele uittreksels: Een minderjarige vanaf 12 jaar wordt geacht
handelingsbekwaam te zijn In elke situatie wordt naar de beste oplossing gezocht in het belang van de minderjarige Minderjarigen hebben recht op kennis van alle gegevens die hem of haar betreffen. Hulpverleners moeten de informatie spontaan geven en niet wachten tot de minderjarige er zelf om vraagt
Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige in de Jeugdhulp Participatie staat voor de actieve betrokkenheid van
de minderjarigen bij zaken die hen aanbelangen. Hoe meer de minderjarige wordt betrokken, hoe beter Elke minderjarige die hulp krijgt, heeft recht op een zorgvuldig bijgehouden en veilig bewaard dossier. Het dossier wordt samengesteld door de hulpverlener(s) en is voor hen een werkinstrument. Het nodigt de hulpverlener uit om de minderjarige cliënt ook hierin te laten participeren
Dit is niet van toepassing op het schooldossier, waarin de evaluaties op school (rapporten), de signalen van mogelijke problemen op school en de schoolloopbaan gedocumenteerd staan.
Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige in de Jeugdhulp Een minderjarige die hulp zoekt, mag zich altijd
laten bijstaan door iemand die hij vertrouwt. Een bijstandspersoon kan enkel een werknemer van de school of iemand met beroepsgeheim zijn Elke minderjarige heeft recht op een eigen meningsuiting, een eigen seksuele geaardheid en een ruimte om zich terug te trekken (privacy). De ouders en de preventiewerkers moeten altijd respect opbrengen voor het privéleven van de minderjarige
Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige in de Jeugdhulp Niemand mag wreed behandeld of vernederd
worden. Elke vorm van geweld is verboden. De vrijheid van de minderjarige beperken mag slechts uitzonderlijk en op bepaalde voorwaarden
Meer informatie op www.rechtspositie.be
Wat zeggen de richtlijnen? Bouw samenwerkingsverbanden uit met relevante,
externe actoren ten behoeve van de alcohol- en andere drugeducatie op school
Pleeg overleg met families (ouders of verzorgers, kinderen en jongeren) over initiatieven om alcohol- en ander drugmisbruik te reduceren en om participatie in deze initiatieven te stimuleren Controleer en evalueer de werking ervan en maak afspraken rond het toepassen van ‘good practice’ bij de implementatie van educatieve programma’s
Brochure over ouderparticipatie, uitgegeven door de VlOR: http://www.gezondopschool.be/de-ouderwerking#node-62
Opzetten van een beleid http://www.vigez.be/gezondeschool/thema_s http://www.interventionmapping.com/
Indicatorenmeting VIGeZ Indicatorenmeting 2012 van het gezondheidsbeleid
in Vlaamse scholen ‘Komt alcohol aan bod in de leerjaren?’ (312 middelbare scholen)
%
Ja, in elk leerjaar
Ja, in verschillende leerjaren
Ja, in één leerjaar
Nee
Weet niet
14
64
8
4
9
Indicatorenmeting VIGeZ ‘Komt alcohol aan bod in de leerjaren?’ (618 lagere
scholen)
%
Ja
Nee
Weet niet
58
30
12
Indicatorenmeting VIGeZ ‘In welk leerja(a)r(en) komt alcohol aan bod?’ (359
lagere scholen)
%
1ste
2de
3de
4de
5de
6de
Weet niet
2
2
3
7
45
98
1
Indicatorenmeting VIGeZ ‘Komt illegale drugs aan bod in de leerjaren?’ (312
middelbare scholen)
%
Ja, in elk leerjaar
Ja, in verschillende leerjaren
Ja, in één leerjaar
Nee
Weet niet
13
66
10
4
7
Materialen en acties Middelbare scholen werken het meest met het
Draaiboek Drugbeleid op School (VAD) (28%), de educatieve pakketten Maat in de shit (VAD) (17%) en Unplugged 2de graad (De Sleutel) (14%) en de brochure Juridische handvatten voor het gebruik en misbruikt van alcohol en andere drugs op school (VAD) (13%)
Indicatorenmeting VIGeZ ‘Komt drugs aan bod in de leerjaren?’ (618 lagere
scholen)
%
Ja
Nee
Weet niet
67
23
10
Indicatorenmeting VIGeZ ‘In welk leerja(a)r(en) komt drugs aan bod?’ (417
lagere scholen)
%
1ste
2de
3de
4de
5de
6de
Weet niet
1
1
1
4
37
98
1
Materialen en acties Lagere scholen werken het meest met het MEGA-
project (18%). Het educatief pakket ‘LOL zonder alcohol’ (VAD) en de verschillende pakketten van Contactsleutels (De Sleutel), worden gebruikt in 3 à 5% van de basisscholen.
Schoolreglement Beschikt de school over een reglement/afspraken
m.b.t. bezit, gebruik, dealen en delen van alcohol en/of illegale drugs? (311 middelbare scholen) Illegale drugs
Alcohol
Ja, er is een schriftelijk reglement opgenomen in het schoolreglement
96%
95%
Ja, er is een schriftelijk reglement dat niet is opgenomen in het schoolreglement
2%
1%
Ja, maar enkel mondelinge of impliciete afspraken
0%
1%
Nee
1%
2%
Weet niet
1%
1%
Schoolreglement Beschikt de school over een reglement/afspraken
m.b.t. bezit, gebruik, dealen en delen van alcohol en/of illegale drugs? (617 lagere scholen) Alcohol Ja, er is een schriftelijk reglement opgenomen in het schoolreglement
18%
Ja, er is een schriftelijk reglement dat niet is opgenomen in het schoolreglement
7%
Ja, maar enkel mondelinge of impliciete afspraken
10%
Nee
61%
Weet niet
5%
Confrontatie met problemen ‘Is uw school het laatste jaar geconfronteerd met
problemen i.v.m. alcohol en/of illegale drugs? (310 middelbare scholen) Eénmalig
Meerdere keren
Vaak
Nee
Weet niet
Vermoeden van bezit, gebruik, delen of dealen
31%
39%
3%
21%
6%
Onder invloed op school
29%
27%
0%
34%
10%
Bezit op school
22%
20%
1%
40%
18%
Gebruik op school
16%
13%
1%
52%
18%
Delen op school
15%
9%
1%
52%
22%
Dealen op school
15%
6%
1%
55%
22%
Overlast in de schoolbuurt
11%
19%
1%
53%
16%
Confrontatie met problemen ‘Is uw school het laatste jaar geconfronteerd met
problemen i.v.m. alcohol en/of illegale drugs? (615 lagere scholen) Eénmalig
Meerdere keren
Vaak
Nee
Weet niet
Bezit op school
0%
0%
0%
98%
1%
Gebruik op school
0%
0%
0%
98%
2%
Delen op school
0%
0%
0%
98%
1%
Dealen op school
0%
0%
0%
99%
1%
Overlast in de schoolbuurt
3%
9%
0%
84%
4%
Andere
1%
1%
1%
88%
10%
