E17. provincie West-Vlaanderen vanaf de Franse grens tot de Oost-Vlaamse grens

Bermbeheersplan voor de autosnelweg A14/E17 provincie West-Vlaanderen vanaf de Franse grens tot de Oost-Vlaamse grens

Projectgroep Natuurtechniek

2


Inhoudsopgave Inhoudsopgave ................................................................................................................................... 3 HOOFDSTUK I: INLEIDING ................................................................................................................. 5 1 DOEL VAN EEN ECOLOGISCH BERMBEHEERSPLAN ................................................................................. 6 2 HET BELANG VAN ECOLOGISCH BERMBEHEER....................................................................................... 6 3 HET BELANG VAN LANDSCHAPPELIJKE INPASSING ................................................................................ 7 4 NOOD AAN SENSIBILISATIE EN INFORMATIE .......................................................................................... 8 5 WERKWIJZE OM BERMBEHEERSPLANNEN OP TE STELLEN ...................................................................... 8 5.1 Landschapsstudie ......................................................................................................................... 9 5.1.1 Analyse van de fysische structuur ......................................................................................................... 9 5.1.2 Landschapsanalyse................................................................................................................................ 9 5.1.3 Landschapsplan..................................................................................................................................... 9

5.2 Ecologische studie...................................................................................................................... 10 5.2.1 Landschapsecologische analyse .......................................................................................................... 10 5.2.2 De ecologische analyse ....................................................................................................................... 10 5.2.3 Het ecologische plan ........................................................................................................................... 10

5.3 Verkeersstudie............................................................................................................................ 11 5.4 Drie plannen ............................................................................................................................... 11 5.4.1 Van drie plannen naar één................................................................................................................... 11 5.4.2 Het bermbeheersplan........................................................................................................................... 11

HOOFDSTUK II: LANDSCHAPSSTUDIE.......................................................................................... 13 1 2

SITUERING VAN HET STUDIEGEBIED ............................................................................................. 14 FYSISCHE STRUCTUUR VAN HET STUDIEGEBIED ........................................................................... 15 2.1 Geomorfologie en reliëf ............................................................................................................. 15 2.2 Hydrologie.................................................................................................................................. 17 2.3 Bodem en bodemgebruik............................................................................................................ 18 2.4 De snelweg ................................................................................................................................. 18 3 LANDSCHAPSANALYSE ....................................................................................................................... 19 3.1 Beschrijving landschappelijke eenheden.................................................................................... 20 3.1.1 Landschappelijke eenheid 1: Lemig Leie – Schelde interfluvium....................................................... 20 3.1.2 Landschappelijke eenheid 2: Stedelijk gebied Kortrijk....................................................................... 23 3.1.3 Landschappelijke eenheid 3: Zandig Leie – Schelde interfluvium...................................................... 25

3.2 Landschappelijke kwaliteiten en knelpunten.............................................................................. 28 3.2.1 Kwaliteiten .......................................................................................................................................... 28 3.2.2 Knelpunten.......................................................................................................................................... 28

4 HET LANDSCHAPSPLAN ....................................................................................................................... 29 4.1 Algemene doestellingen voor het landschap .............................................................................. 29 4.2 Gewenste landschappelijke structuur per eenheid ...................................................................... 30 4.2.1 Landschappelijke eenheid 1: Lemig Leie – Schelde interfluvium....................................................... 30 4.2.2 Landschappelijke eenheid 2: Stedelijk gebied Kortrijk....................................................................... 30 4.2.3 Landschappelijke eenheid 3: Zandig Leie – Schelde interfluvium...................................................... 30

HOOFDSTUK III: ECOLOGISCHE STUDIE .................................................................................... 31 1 LANDSCHAPSECOLOGISCHE ANALYSE ................................................................................................. 32 1.1 De West-Vlaamse natuur: erg versnipperd maar zeer verscheiden ............................................ 32 1.2 De E17 binnen het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN)............................................................ 32 1.3 Vogel- en habitatrichtlijnen binnen het projectgebied................................................................ 33 1.4 Wegbermen als element van de landschapsecologische structuur.............................................. 34 1.4.1 Leie – Schelde interfluviumdistrict ..................................................................................................... 35 1.4.2 Pleistoceen riviervalleiendistrict ......................................................................................................... 37 1.4.3 De wegberm in relatie tot de omgeving............................................................................................... 38

2 ECOLOGISCHE ANALYSE ..................................................................................................................... 39 2.1 Verschillende vegetatietypes en hun ecologische waarde .......................................................... 39 2.2 Grazige bermen .......................................................................................................................... 41 2.2.1 Inventarisatie en typebepaling van de grazige bermen ........................................................................ 41 2.2.2 Botanische ontwikkelingsfase van de grazige berm ............................................................................ 47 2.2.3 Ecologisch plan voor de grazige vegetatie .......................................................................................... 49

2.3 Houtige vegetatie........................................................................................................................ 53 2.3.1 Verschillende types van houtige beplanting........................................................................................ 53

3

Projectgroep Natuurtechniek 2.3.2 Ecologisch plan voor de houtige vegetatie ..........................................................................................54

2.4 Bermgrachten ............................................................................................................................. 58 2.4.1 A1gemeen............................................................................................................................................58 2.4.2 Ecologisch plan voor bermgrachten ....................................................................................................58

2.5 Bespreking van de botanische inventarisaties per wegvak ......................................................... 59 3 HET ECOLOGISCHE PLAN ..................................................................................................................... 62 3.1 Samenvattende doelstellingen .................................................................................................... 62 HOOFDSTUK IV: VERKEERSSTUDIE.............................................................................................. 63 1 DE VERKEERSANALYSE ...................................................................................................................... 64 1.1 Bermen die gevaarlijk en / of moeilijk te maaien zijn ................................................................ 64 1.2 Bermen die om veiligheidsredenen meermaals gemaaid moeten worden .................................. 64 1.3 Houtige beplanting die een gevaar kan betekenen voor de weggebruiker .................................. 64 2 HET VERKEERSPLAN ........................................................................................................................... 66 2.1 Veiligheidsmaaibeurt.................................................................................................................. 66 2.2 Terugzetten of rooien van bomen die te dicht bij de vangrail staan. .......................................... 66 2.3 Risico van vallende takken en bomen ........................................................................................ 66 2.4 Onderhoud van afwateringsgreppels .......................................................................................... 66 HOOFDSTUK V: HET BERMBEHEERSPLAN ................................................................................. 67 1 ALGEMEEN .......................................................................................................................................... 68 2 GRASLANDBEHEER.............................................................................................................................. 69 2.1 Algemeen maaischema ............................................................................................................... 69 2.2 Maaibeheer voor de complexen.................................................................................................. 70 2.3 Algemene richtlijnen bij het beheer van grazige bermen ........................................................... 71 3 BEHEER VAN BERMGRACHTEN EN BERMSLOTEN ................................................................................. 72 4 BEHEER VAN HOUTIGE VEGETATIE ...................................................................................................... 73 4.1 Houtige vegetatie op de bermen ................................................................................................. 73 4.2 Algemene richtlijnen bij het beheer van de houtige aanplanten ................................................. 74 LITERATUURLIJST .............................................................................................................................. 75 BIJLAGEN ............................................................................................................................................... 78 Bijlage 1: Bermbesluit..................................................................................................................................79 Bijlage 2: Soortenlijst grazige vegetatie .......................................................................................................80 Bijlage 3: Vegetatietypes..............................................................................................................................84 Bijlage 4: Inventarisatie houtige vegetatie....................................................................................................86 Bijlage 5: Soortenlijst houtige vegetatie .......................................................................................................87 Bijlage 6: Kaarten.........................................................................................................................................88

4


HOOFDSTUK I: INLEIDING

5


1 DOEL VAN EEN ECOLOGISCH BERMBEHEERSPLAN Het doel bestaat erin de ecologische, de landschappelijke en de belevingswaarde van wegbermen te verhogen waarbij de verkeersveiligheid gegarandeerd blijft en waarbij de berm een meerwaarde biedt aan het ecologische netwerk van het gebied waardoor de weg loopt. Met een bermbeheersplan bepalen we een langetermijnvisie. Door het opmaken van deze plannen krijgen we een beter zicht op hoe het werk en de budgetten gespreid kunnen worden in de tijd.

2 HET BELANG VAN ECOLOGISCH BERMBEHEER Ondanks het vitaal belang van natuur en de toegenomen aandacht ervoor, slagen we er niet in de afname van natuurkwaliteit in ons leefmilieu een halt toe te roepen. Een groot aantal planten - en diersoorten worden zeldzamer of zijn bedreigd. Natuurgebieden en -reservaten komen meer en meer onder druk te staan door sterke negatieve storingsinvloeden van buitenaf. Een inzicht binnen het natuurbehoud is dat er ook aan natuurontwikkeling moet gedaan worden buiten natuurreservaten. Wegbermen lenen zich hiervoor zeer goed. De relatief ongestoorde, onbemeste, grazige percelen bieden heel wat potenties voor kruiden en dieren die in intensief bemest en bewerkt landbouwgebied of in bebouwde zones, geen leefruimte meer vinden. De wegbermen vormen vaak een laatste wijkplaats voor die planten diersoorten. Wegbermen kunnen voorbeeldplaatsen zijn van hoe er buiten natuurreservaten aan natuurontwikkeling kan worden gedaan. Wegbermen lenen zich ook uitstekend voor een educatieve, informatieve taak. Vele mensen zien hun groene omgeving immers hoofdzakelijk vanuit de wagen. Deze nieuwe inzichten brachten een heel andere kijk op bermbeheer met zich mee. Waar men vroeger zijn uiterste best deed om de bermen er mooi groen en netjes te laten uitzien, met parkallures zelfs, streeft men nu naar bloemrijke bermen met veel structuur in de vegetatie. Alles mag er wat "natuurlijker" en ruiger uitzien. Het Bermbesluit (1984) legt regels op die de bermen dit ander uiterlijk geven: de maaifrequentie werd omlaaggehaald tot maximaal 2 maal maaien per jaar met opkuis van het maaisel, de maaitijdstippen werden vastgelegd en het gebruik van biociden is strikt verboden. Een bermbeheersplan gaat verder dan het bermbesluit en kan afwijken op de regels om een nog hogere natuurwaarde te bereiken afgestemd op de lokale situatie. Bermen vertegenwoordigen een grote oppervlakte groene ruimte in Vlaanderen. De totale oppervlakte wegbermen langs het Vlaamse wegennet bedraagt tussen de 20.000 à 25.000 ha. Hiervan beheert de Vlaamse Gemeenschap ca. 9.000 ha. (autosnelwegen en gewestwegen) (De Wilde, 2000). Als je bedenkt dat begin 2001 de totale oppervlakte natuurreservaten in Vlaanderen 15.960 ha bedraagt waarvan de Vlaamse overheid ca. 8.591 ha beheert, verdient de aanzienlijke oppervlakte aan wegbermgroen wel enige aandacht. 6


3 HET BELANG VAN LANDSCHAPPELIJKE INPASSING Door een landschappelijke inpassing van de weg gaat de weg meer deel uitmaken van het landschap. Een aangepast beheer en herinrichtingen kunnen een bestaande weg beter doen aansluiten bij zijn omgeving. De weg zal niet meer zo sterk als een storend, onafhankelijk element worden ervaren. Veel mensen ervaren het hun omgevende landschap nog hoofdzakelijk vanuit de wagen. Gezien de toenemende mobiliteit, ligt het voor de hand dat er meer aandacht uitgaat naar het landschappelijk kader waardoor men rijdt. Ook voor de mensen die langs de snelweg wonen kunnen we iets doen. Een goed hakhoutbeheer bijvoorbeeld zorgt voor een dicht groenscherm en een gelaagde opbouw in de beplanting wat een betere visuele afscherming geeft. Voor het weglichaam vormen bermen een structurele ondersteuning. Voor de weggebruiker kunnen ze een visuele ondersteuning zijn! Door een bepaalde inrichting van de berm met doorkijken naar het landschap kunnen herkenningspunten (zichtbaar) gemaakt worden en zo de oriëntatie vergemakkelijken. Daarnaast maakt een mooie omgeving het weggebruik aangenamer en het heeft ongetwijfeld een rustgevende invloed op de weggebruiker. Als men over een snelweg door Vlaanderen rijdt, vormt het omringende landschap het visitekaartje van de streek. Het moet herkenbaar zijn, kenschetsend voor de omgeving. Het geeft een eerste indruk en die is vaak sterk bepalend voor het oordeel over een gebied. De schaal en oriëntatie van weg en landschap moeten overeen komen: m.a.w. het formaat en de dimensie van de ruimten dienen aangepast te worden aan het type weg. Hou er rekening mee dat een snelweg aangelegd is om met een snelheid van 120 km/h over te rijden. De waarneming is anders dan wanneer je stilstaat of trager voortbeweegt. Bij hoge snelheid vraagt de inrichting om grote structuren en een kleinere mate van detaillering dan wanneer men aan een snelheid van 50 km/h rijdt (vb gemeenteweg, bebouwde kom) waar wel meer aandacht naar detail uit moet gaan. Werken met grote structuren is nodig om een goede leesbaarheid te behouden. Er mag niet tevéél beeldinformatie aangereikt worden. Anders loopt men het risico de weggebruiker te verstrooien en dan schiet men het doel voorbij. Het landschap is een geheel dat waargenomen wordt en dynamisch verandert. Alle elementen in het landschap horen bij elkaar. Als ze op zichzelf van weinig betekenis zijn, dan wordt hun waarde in de eerste plaats bepaald door de plaats die ze innemen in de gehele context. Nog een belangrijk aspect bij inrichting en beheer van wegen is dat de functionaliteit en vormgeving van een weg, het gebruik van deze weg in de omgeving zichtbaar maken. Bermen variërend in vorm, kleur en structuur doorbreken de monotonie van de weg en houden de weggebruiker alert. Dit in tegenstelling tot de monotone bermen, gemaaid als een voetbalveld, die tot snelheid aanzetten. Het doorbreekt de mentaliteit van “Blik op oneindig en rijden maar”. Het zou ideaal zijn als landschappelijke inpassing al bij de beginfase van de planning van een nieuwe (snel)weg mee in rekening wordt gebracht. Vaak primeren andere belangen en wordt hier weinig bij stilgestaan. We kunnen de landschappelijke structuren tonen en versterken, uitzichten op open ruimte vrijwaren, het contrast tussen open en gesloten delen versterken en herkenningspunten accentueren. Historisch aspect: De zichtbaarheid van elementen, patronen en structuren verwijzen naar de geschiedenis van de omgeving. 7


4 NOOD AAN SENSIBILISATIE EN INFORMATIE Vroeger was de regel: " vaak maaien en het maaisel laten liggen, waardoor "onkruiden" minder en grassen beter gaan groeien", nu zegt men: "weinig maaien, het maaisel afvoeren zodat de grassen minder zullen groeien en de kruiden juist alle kansen krijgen". Een ommezwaai van 180° dus. Dat vraagt heel wat aanpassing en een grote mentaliteitswijziging van de wegbermbeheerders. De Projectgroep Natuurtechniek van de administratie Wegen en Verkeer staat dan ook steeds klaar om meer uitleg en advies te geven. Veel automobilisten zullen vinden dat bij uitvoering van het nieuwe beheersplan, de bermen er minder netjes uitzien aangezien er minder vaak gemaaid zal worden. Zonder goede informatie zullen veel voorbijgangers en omwonenden dit al snel opvatten als verwaarlozing en de vernieuwing afwijzen. Het is daarom essentieel ook hen het doel en de achtergronden van de omschakeling duidelijk toe te lichten. Zoniet zullen de beheerders niet kunnen rekenen op begrip en appreciatie van weggebruikers en buurtbewoners en zullen de nieuwe beheersprincipes moeilijk, tegen de publieke opinie in, kunnen standhouden. In dit kader werd een informatiebrochure uitgegeven die beknopt de principes van ecologisch bermbeheer uitlegt aan de hand van het eerste toonvoorbeeld, het beheersplan van de om Brussel.

5 WERKWIJZE OM BERMBEHEERSPLANNEN OP TE STELLEN Een berm kan verschillende functies vervullen. Het belang van een of meer van de functies bepaalt mee hoe het bermbeheer wordt aangepakt: Constructieve functie: een berm voorkomt of beperkt bijvoorbeeld erosie zodat het weglichaam intact blijft Verkeerskundige functie: een berm biedt bijvoorbeeld ruimte voor verkeerstekens of voor voertuigen die van de weg zijn geraakt. Ecologische functie: een berm is bijvoorbeeld een leefgebied of migratieweg voor planten en dieren Visueel-landschappelijke inpassing van de weg: een grazige berm bijvoorbeeld accentueert een open landschap of een bomenrij accentueert de weg als lijnvormig element. Landschapsecologische inpassing: een berm kan bijvoorbeeld landschapsecologische relaties versterken of herstellen. Een goed bermbeheersplan opstellen begint met verschillende analyses van de weg en van het gebied waardoor de snelweg loopt, op basis waarvan een landschapsplan, een (landschaps)ecologisch plan en een verkeersplan opgemaakt worden. Elk van deze plannen geeft een reeks mogelijke maatregelen als oplossing van knelpunten. Een bermbeheersplan is een synthese van deze maatregelen.

8


5.1 Landschapsstudie 5.1.1 Analyse van de fysische structuur Het fysische systeem is het geheel van eigenschappen, processen en onderlinge relaties va klimaat, geologische ondergrond, reliëf, bodem, oppervlakte- en grondwater en lucht. Het fysisch systeem kan ook met het synoniem "milieu" benoemd worden. Het fysisch systeem ligt niet alleen aan de basis van de bestaande ruimtelijke structuren. En van de vier basisprincipes van het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen bestaat er in dat het "fysisch systeem ruimtelijk structurerend" moet zijn. "Ruimtelijk structurerend betekent dat de huidige, intrinsieke kenmerken van het bestaand fysisch systeem, het richtinggevend kader zijn voor de ruimtelijke ontwikkelingen van de structuurbepalende functies natuur, bos, landbouw, wonen en werken (en mobiliteit)" Willen we in een bermbeheersplan rekening houden met en/of inspelen op het fysisch systeem dan moeten we dit eerst kennen.

5.1.2 Landschapsanalyse Door een analyse te maken van het landschap krijgen we een beeld van het werkgebied. In de landschapsanalyse wordt het landschap bekeken vanaf de snelweg, maar we bestuderen ook de impact van de snelweg gezien vanuit de omgeving. Deze analyse vormt de basis voor het landschapsplan en bestaat uit twee delen: inventaris en knelpunten- en kwaliteitensituering. Aan de hand van het landschapsplan kan een eventuele herinrichting en/of beheer beter ingepast worden in de ruimere omgeving. Enkele landschappelijk morfologische kenmerken zoals de grootte (de schaal) van de open/gesloten ruimten en de vormcomplexiteit van het landschap zijn van groot visueel en functioneel belang. Zo bepaalt bijvoorbeeld het reliëf vaak het verloop van de weg. Opgaand groen vormt soms een visuele buffer, maar niet-landschappelijke elementen zoals verstedelijking, kunnen voor visuele verstoring zorgen. Dit soort informatie legt sterk de nadruk op het actuele landschap. Het kan mee geïntegreerd worden bij het bepalen van de wenselijkheden voor de inrichting. Ook mogelijke ontsnipperingsmaatregelen kunnen in de landschapsanalyse meegenomen worden om op langere termijn gerealiseerd te worden en een landschappelijke inpassing te krijgen.

5.1.3 Landschapsplan Uit de landschapsanalyse volgt het landschapsplan. Hierin formuleren we een duidelijk beeld van de landschappelijke kwaliteit van het te beheren gebied. Het vormt de conclusie van de landschapsanalyse en duidt aan wat we effectief kunnen doen met deze gegevens en wat de ideale situatie zou zijn zonder rekening te houden met andere factoren. Op basis van het landschapsplan kunnen de identiteit van het omliggende landschap en de karakteristieke kenmerken van de landschapstypes versterkt worden.

9


5.2 Ecologische studie 5.2.1 Landschapsecologische analyse Bij de landschapsecologische analyse onderzoeken we de betekenis van de bermen in relatie met de natuur in de omgeving. Ligt de berm in een ecologisch waardevolle zone of vormt het een eiland te midden van intensief bewerkte landbouwgrond of stedelijk gebied? Waar kan de wegberm een extra functie krijgen als verbindingszone (corridor), of juist als buffer om negatieve invloeden van de weg voor het achterland te beperken of waar vervult de berm de functie van stapsteen voor fauna tussen leefgebieden? In de landschapsecologische analyse kunnen ook aspecten van ontsnippering behandeld worden.

5.2.2 De ecologische analyse In de ecologische analyse kijken we naar de intrinsieke (potentiële) waarde van de bermen zelf. Welke vegetatie komt er voor en welke structuur bezit ze, is deze waardevol, hoe kunnen we de waarde verhogen? De planteninventarisatie geeft aan wat de botanische waarde van de berm is. Op basis van deze gegevens schatten we in of de botanische waarde en de structuurrijkdom van de berm door (een ander) beheer nog kan verhogen (ervan uitgaande dat een bloemrijke, gevarieerde vegetatie ook de fauna ten goede komt).

5.2.3 Het ecologische plan Hier voegen we de landschapsecologische en ecologische analyses samen tot één plan. Het plan geeft aan welke de gewenste structuur van de bermen is binnen de natuurontwikkelingsvisie. We bepalen welke maatregelen goed zouden zijn om de berm in te schakelen in het ruimer kader van de landschapsecologische structuur. Eventueel zijn hiervoor enkele kleine of grotere herinrichtingen nodig. We geven aan wat de maximale ecologische waarde van de bermen zelf kan worden en met welk beheer we dat kunnen verkrijgen, zonder rekening te houden met andere factoren.

10


5.3 Verkeersstudie De functie van een autosnelweg is in de eerste plaats zorgen voor een goede doorstroming van het verkeer. De wegbeheerder ziet erop toe dat de staat van de weg en zijn omgeving in orde is. Dit verbetert de doorstroming, maar ook de veiligheid. In dat opzicht zijn de bermen het best niet te smal, wordt er wegmeubilair geplaatst. In het verkeersplan komen drie aspecten aan bod in verband met verkeersveiligheid en praktische uitvoering van de beheerswerken: ¬ bermen die gevaarlijk en / of moeilijk te maaien zijn: ¬ zones zonder vluchtstrook; ¬ tussenbermen aan de linkerkant die tegen de rijrichting in gemaaid worden; ¬ kleine tussenbermen, verkeerseilandjes, middenberm ¬ stroken onder de vangrail. ¬ bermen die om veiligheidsredenen meermaals gemaaid moeten worden: ¬ overzichtspunten aan open afritten en binnenbochten; ¬ voor en rond wegmeubilair (meer bepaald verkeersborden). ¬ houtige aanplanten die een gevaar kunnen betekenen voor de weggebruiker door: ¬ takken die over de vangrails hangen, en die de zichtbaarheid van verkeersborden belemmeren en de vluchtstrook versmallen; ¬ het risico van vallende takken en van bomen die te dicht bij de weg staan.

5.4 Drie plannen 5.4.1 Van drie plannen naar één Uit de analyse van de drie afzonderlijke plannen (landschapsplan, ecologisch plan en verkeersplan) zijn telkens een aantal maatregelen voortgevloeid. Hier bekijken we hoe de maatregelen uit elk plan op elkaar kunnen worden afgestemd of waar er een keuze moet worden gemaakt tussen twee verschillende maatregelen. Hieruit volgt het bermbeheersplan.

5.4.2 Het bermbeheersplan In het bermbeheersplan zetten we de verschillende beheersvormen op een rijtje en specifiëren per zone welk beheer gevoerd moet worden. Er worden ook uitspraken gedaan over machinegebruik.

11


12


HOOFDSTUK II: LANDSCHAPSSTUDIE

13


1 SITUERING VAN HET STUDIEGEBIED De E17/A14 verbindt Lille (Frankrijk) met Antwerpen. Kortrijk, Waregem, Gent, Lokeren, St.-Niklaas, Beveren en Antwerpen zijn de belangrijkste steden die door deze snelweg verbonden worden. De belangrijkste verkeerspunten situeren zich in Kortrijk waar er aansluiting is met de A17 (Kortrijk - Brugge), in Gent waar er aansluiting is met de A10 - E40 (Oostende, De Panne - Brussel) en met de R4 (ring rond Gent) en in Antwerpen waar de E17 aansluit op de Antwerpse Ring. De A14 doorkruist drie provincies, namelijk West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Antwerpen. Dit bermbeheersplan behandelt de snelweg op het grondgebied van West-Vlaanderen, van kilometer 0 tot kilometer 26,5. Op dit deel van de snelweg bevinden zich de volgende open afritcomplexen: - Afrit 1 - Rekkem - Complex Aalbeke (A14XA17) - Afrit 2 - Kortrijk-Zuid (Ei van Kortrijk) - Afrit 3 - Kortrijk-Oost - Afrit 4 - Deerlijk - Afrit 5 - Waregem

Kaart 1: Situering van het studiegebied

14


2 FYSISCHE STRUCTUUR VAN HET STUDIEGEBIED In het projectgebied kunnen twee fysische systemen onderscheiden worden, met name het systeem van de Westelijke Interfluvia en het systeem van de Pleistocene Riviervalleien. Voor het studiegebied onderscheiden we in de Westelijke Interfluvia twee deelsystemen, het Lemig Leie - Schelde Interfluvium en het Zandig Leie - Schelde Interfluvium.

Kaart 2: Fysische systemen

2.1 Geomorfologie en reliëf Riviervallei Tijdens de afwisseling van ijstijden en tussenijstijden werd in verschillende fasen een enorme vallei, de zogenaamde ‘Vlaamse Vallei’ uitgeschuurd. De lagere temperaturen tijdens de ijstijden zorgden voor een sterke zeespiegeldaling, die op haar beurt een sterke insnijding van de rivieren veroorzaakte. In de tussenijstijden werd deze vallei telkens weer opgevuld met fluviatiele sedimenten. Na de ijstijden werden de alluviale vlakten verder opgevuld als gevolg van de stijgende zeespiegel en later door de toenemende erosie na de prehistorische en historische ontbossingen. Momenteel is de geul van de Vlaamse Vallei niet meer zichtbaar in het landschap; ze is volledig toegesedimenteerd. Men vindt er dus een Quartaire laag van voornamelijk zand en leem en daarboven een Holocene laag van zand, leem, klei en veen.

15

Projectgroep Natuurtechniek De brede Leievlakte, soms tot 20 km breed, is zeer vlak en op de laagste plaatsen bedraagt de hoogte 7m. Deze Holocene alluviale vlakte van de Leie vertoont een sterk meanderend karakter en men vindt er een microreliëf van komgronden en oeverwallen. Westelijke Interfluvia

¬ Zandig Leie – Schelde interfluvium Een vlak interfluvium met langs de valleiranden een uitgesproken microreliëf bepalen dit fysische systeem. Het microreliëf wordt gevormd door een aantal landduinen, oeverwallen en lage meersen. De ondergrond bestaat uit een dek van zand en lemig zand en van kleiig en zandig rivieraluvia op Tertiaire kleien. In de brede (200-1000m) vallei van de Leie is er een zeer zacht glooiend landschap met een hoogte tot 20m.

¬ Lemig Leie – Schelde interfluvium Dit systeem kent een sterk golvend landschap waarbij de hoogte tussen de 20 en 80 meter ligt. De ondergrond van dit systeem wordt gevormd door een discontinu Quartair dek van zandige leem en zandleem op Tertiaire zanden en kleien. In het zuiden van het gebied is door de aanwezigheid van limonietzandsteenbanken een aantal ‘getuigenheuvels’ ontstaan na een reeks van erosieprocessen. Deze heuvels vormen een lijn, de kamlijn, die van oost naar west verloopt. In dit gebied komt er veel bodemerosie voor.

Kaart 3: Reliëf en hydrologie

16


2.2 Hydrologie Riviervallei Er is een sterk vertakt hydrologisch net van meanderende beken die noordwaarts tussen de heuvelruggen lopen en uitmonden in de sterk meanderende Leie. Enkele belangrijke beken zijn Gaverbeek, Pluimbeek, Kasselrijbeek, Maalbeek. Het kanaal Bossuit – Kortrijk vormt een verbinding tussen Leie en Schelde. In de vallei van de Leie komen oeverwallen rond de komgronden voor zodat een vlugge ontwatering niet mogelijk is. Er is permanent grondwater op geringe diepte dat onderhevig is aan seizoensschommelingen van ±1,5m. Deze gronden zijn slecht tot zeer slecht gedraineerd en vormen zo gronden met potentiële wateroverlast. Er komen ook kwelgebieden voor.

Westelijke Interfluvia

¬ Zandig Leie – Schelde interfluvium Dit district behoort eveneens tot het Leiebekken met de Kasselrijbeek, Zaubeek, Maalbeek-Gaverbeek, ... De bronnen van deze beken liggen meestal op een hoogte van 60m. Er bevindt zich een permanente grondwatertafel op een geringe diepte, onderhevig aan regelmatige seizoenschommelingen. Soms komt er tijdelijk stuwwater voor.

¬ Lemig Leie – Schelde interfluvium In het studiegebied behoren volgende beken tot het Leiebekken: Keibeek, Grote Wallebeek, Markebeek, Palingbeek, … Het kanaal Kortrijk – Bossuit loopt door dit district. De beken lopen noordwaarts en monden uit in de Leie. Er is een permanente grondwatertafel met seizoenschommelingen. Soms komt in de zwak golvende gebieden hoger dan 12-15m een tijdelijke stuwwatertafel voor op ondoorlatende kleilagen in het natte seizoen.

17


2.3 Bodem en bodemgebruik Riviervallei In de vallei komen matig tot zeer sterk gleyige zandleem-, leem-, veen- en vooral kleien zware kleigronden voor op een zandige ondergrond. De leemgrond neemt uiteindelijk de grootste oppervlakte in de vallei in. De oeverwallen en donken bestaan uit lichte zandleemgrond. Men vindt er akkerlanden en weilanden, soms ook geïsoleerde bosjes. Westelijke Interfluvia

¬ Zandig Leie – Schelde interfluvium Zandgronden komen voor op de kouters, rond oude hoeven en af en toe in beekvalleien. Lemige zandgronden vindt men eerder als geïsoleerde platen in het Vlaams zandgebied en vooral in de beekvalleien.

¬ Lemig Leie – Schelde interfluvium De lokale dekzandruggen zijn bedekt met licht-zandleem. Zandleemgronden, en af en toe ook kleigronden, vindt je eerder op de toppen en de steile hellingen van de heuvels. Op enkele hellingen en op de vlakkere stukken komen er leemgronden voor. Al deze soorten gronden zijn ook terug te vinden in de valleien. In beide districten komen de akkers op de vlakkere delen en op de hellingen van de heuvels voor. In de beekvalleien en de vallei van de Leie zijn de meeste weilanden. Op de toppen van de heuvels vindt men bebouwing, bossen of natuurlijke begroeiing.

2.4 De snelweg De E17 ligt in het deel tussen de Franse grens en de afrit Kortrijk-Oost meestal in uitgraving. Na de afrit ligt de snelweg tot aan Oost-Vlaanderen voor het overgrote deel in ophoging. Meestal gaat het om vrij diepe uitgravingen, bv. ter hoogte van Kortrijk, of vrij hoge ophogingen, bv. ter hoogte van het Kanaal Kortrijk - Bossuit. De snelweg volgt dus helemaal niet het aanwezige reliëf. De snelweg kruist naast het kanaal ook nog heel wat beken. Verspreid over het volledige traject van de Franse grens tot aan Oost-Vlaanderen zijn dit: Palingbeek, Bourbonbeek, Rekkembeek, Lange Meersbeek, Markebeek, Grote Wallebeek, Pluimbeek, Keibeek, Gaverbeek, Wijmelbeek, Kasselrijbeek, Mannebeek, Maalbeek, Nieuwevaartbeek, Hollebeek, Soetebeek en Zaubeek. Sommige van deze beken fungeren soms gedeeltelijk als afwateringsgracht voor de snelweg. De snelweg loopt langs twee stedelijke gebieden, Kortrijk en Waregem.

18


3 LANDSCHAPSANALYSE De landschapsanalyse beschrijft de landschappelijke structuur van het gebied waardoor de snelweg snijdt en maakt een ruimtelijk-visuele analyse. Op basis van deze ruimtelijk-visuele analyse en samenvallend met de traditionele landschappen werd het hele traject opgedeeld in drie landschappelijke eenheden: - Lemig Leie – Schelde interfluvium - Kortrijk - Zandig Leie – Schelde interfluvium

Kaart 4: Landschappelijke eenheden

19


3.1 Beschrijving landschappelijke eenheden Definities: Relictzones zijn gebieden met een grote dichtheid aan punt- of lijnrelicten, zichten en complexen van ideaal – typische erfgoedelementen. De samenhang tussen de waardevolle landschapselementen is belangrijk voor de waardering van het landschap. Een relict is een overblijfsel uit vroegere tijd dat nog getuigt van de toestand die toenmaals was. Ankerplaatsen zijn de meest waardevolle landschappelijke plaatsen die bestaan uit complexen van gevarieerde erfgoedelementen die een geheel of ensemble vormen. Ze zijn uitzonderlijk inzake gaafheid of representativiteit of nemen ruimtelijk een plaats in die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving. Lijnrelicten worden gevormd door lijnvormige elementen zoals dijken, wegen, waterlopen of complexen ervan met hun aangrenzende omgeving. Ze bezitten een belangrijke cultuurhistorische of landschapsecologische waarde. Puntrelicten worden gevormd door monumenten en kleine cultuurhistorische landschapselementen of complexen ervan met hun aangrenzende omgeving. Enkel die relictzones, en hun bijbehorende ankerplaatsen, puntrelicten en lijnrelicten die doorkruist worden door de E17 of ertegenaan liggen worden besproken.

3.1.1 Landschappelijke eenheid 1: Lemig Leie – Schelde interfluvium (kmp 0 – 8,3 Kortrijk-Zuid) Algemene kenmerken Het lemig interfluvium heeft een golvende topografie met valleien en heuvels. Men heeft talrijke panoramische vergezichten en zichten op valleien, begrensd door de topografie en de vegetatie. Het is een open landschap met duidelijk herkenbare kernnederzettingen en lintbebouwing. De open ruimte is ingenomen door veldverkavelingen waar het akkerland domineert. Er zijn talrijke kleine landschapselementen met een grote beeldwaarde terug te vinden: bosjes, molens, torens, dorpen, … In de valleien in het open field kan men duidelijk het lineaire groen waarnemen dat de structuur van het landschap versterkt. Er is een duidelijk contrast met het gesloten landschap van het Zandig Leie – Schelde interfluvium.

20

Projectgroep Natuurtechniek Landschapsatlas Traditionele Landschappen: Deze landschapseenheid valt volledig samen met het traditionele landschap ‘Westelijk deel van het lemig Leie – Schelde interfluvium. Relictzone: ‘Heuvelstreek Zwevegem-Kooigem-Ingooigem’ De relictzone omvat getuigenheuvels, waardevolle bosgebieden en waardevolle vegetaties gebonden aan lijnvormige verkeersinfrastructuur. De heuvelrij vormt de waterscheidingslijn tussen Leie en Schelde. Het is een sterk golvend open landbouwlandschap met verspreide bebouwing, weinig perceelsrandbegroeiing en beboste topzones. Akkerland is hier prominent aanwezig. Ankerplaats: niet aanwezig Puntrelicten: Hof Goed te Heule – dit was vroeger een vrij grote heerlijkheid. Goed te Couckx

Het landschap gezien vanuit de wagen Door de golvende topografie ligt de autosnelweg afwisselend in ophoging, uitgraving of op gelijke hoogte met de omgeving. Dit vertaalt zich in een zeer variërend beeld naar de weggebruiker. Men krijgt doorkijken naar het landschap of men wordt ingesloten door zeer hoge grazige taluds, soms is er een dicht groenscherm aanwezig zodat de omliggende bebouwing afgeschermd is van de snelweg. Achtereenvolgend krijgt men dus: - De verlaten grenspost die blijkbaar dienst doet als parking voor vrachtwagens en een slordige, ongestructureerde en desolate indruk nalaat. - Taluds in ophoging met een dicht scherm van houtige vegetatie aan linkerzijde, dus geen contact met het landschap. Rechterzijde is open en er is een zicht op de omgeving. - Complex van Rekkem: is voor het overgrote deel beplant. - Vlakke, grazige bermen met prachtig zicht op landschap aan rechterzijde. Aan de linkerzijde bevindt zich het LAR-Transportcentrum.

21

Projectgroep Natuurtechniek -

-

-

Hoge, grote taluds in uitgraving met een grazige vegetatie. Twee bruggen, kort na elkaar, overspannen deze uitgraving. Op de top van de rechtertalud kan men al van ver ‘De Sjouwer’ opmerken. Dit is een vrij opvallend gedenkteken voor de noeste arbeid van onze Vlaamse grens- en seizoensarbeiders. Naast dit monument bevindt zich een boom van plastiek waarin een GSM-mast verstopt zit. In de winter valt deze nepboom sterk op naast alle andere kale houtige vegetatie. Complex Aalbeke E17xA17 is deels beplant. Uitgraving met hoge grastaluds met een behoorlijk bloemaspect. Stukje vlakke taluds met aan de linkerzijde een geluidsscherm. Langs beide zijden is er een populierenrij aanwezig die doorloopt tot op de servicezone. Vlakke bermen met zicht op omgeving.

De snelweg vanuit het landschap De snelweg is niet altijd zichtbaar vanuit de omgeving door de diepe uitgravingen die frequent voorkomen. De snelweg is ter hoogte van bebouwing afgeschermd met houtige vegetatie. De complexen zijn beplant en vormen groene buffers in het verder open landschap.

Kaart 5: Landschappelijke eenheden 1 & 2

22


3.1.2 Landschappelijke eenheid 2: Stedelijk gebied Kortrijk (kmp 8,3 Ei van Kortrijk-kmp13 Kanaal Kortrijk-Bossuit) Algemene kenmerken De Kortrijkse agglomeratie bestaat uit het oude, historische stadscentrum aan de Leie en 3 uitbreidingszones. Het eigenlijke stadsgedeelte ligt aan de linkerzijde van de snelweg. Aan de rechterzijde vindt men woonwijken, de EXPO-hallen, de gebouwen van de universiteit KULAK en de hogeschool KATHO. Kortrijk is een oude textielstad en is ontstaan in de middeleeuwen als handelsen verkeersknooppunt aan de Leie en de weg naar Doornik. In de 13e & 14e eeuw kende de stad een bloei door de wolbewerking. Door een grote groei moest de stad steeds uitbreiden wat resulteerde in het steeds uitbreiden van de omwalling: 13e E eerste omwalling, 14e E een eerste en in de 15e E een tweede uitbreiding. In 1302 werd de befaamde Guldensporenslag hier te Kortrijk op de Groeningekouter uitgevochten. In de 17e eeuw kende de stad een ongekende bloei van de vlasindustrie dankzij de Leie waar men het vlas in rootte. De huidige economische groei van de stad kan men verklaren door de gunstige verkeerssituatie: de Leie en het kanaal Kortrijk-Bossuit, het spoorwegknooppunt, de autowegen E17, E403/A17, A19, R8, het vliegveld van Wevelgem en de aanwezigheid van het internationaal transportcentrum LAR. Er zijn twee grote bedrijventerreinen, één tussen Harelbeke, het kanaal en de E17 en het andere, het grootste, bevindt zich te Heule-Kuurne. Men kan eigenlijk spreken dat er een as gevormd wordt tussen Kortrijk en Rijsel en zo naar de Kanaaltunnel toe. Landschapsatlas Traditionele landschappen: Deze eenheid valt voor het overgrote deel samen met het stedelijke gebied Kortrijk. Een klein deel van het traditionele landschap ‘Westelijk deel van het lemig Leie-Schelde interfluvium’ komt aan de randen van de eenheid voor. Relictzones: er zijn geen relictzones in de buurt van de E17. Ankerplaatsen: er zijn geen ankerplaatsen in de buurt van de E17. Lijnrelicten: Kanaal Kortrijk – Bossuit Dit kanaal verbindt de Leie met de bovenloop van de Schelde en werd gegraven van 1857 tot 1860. Langs dit kanaal liggen een aantal industrieterreinen. De oevers van het kanaal zorgen ook voor een geschikt recreatieterrein, voor o.a. vissers, fietsers en wandelaars.

23

Projectgroep Natuurtechniek Het is een vrij recht kanaal met een aantal sluizen. De oevers zijn soms beplant met bomen die dan een lineaire blikvanger vormen en op de taluds vindt men talrijke schrale graslanden.

Het landschap gezien vanuit de wagen Op dit deel van de snelweg heeft men weinig zichten naar het landschap door de diepe uitgraving en het gebruik van heel dichte en grote groenschermen. Dit is wat men ziet vanuit de wagen: - Afrit 2 Kortrijk-Zuid (‘Ei van Kortrijk’): Dit is een vrij groot complex dat ook aansluit op de R8. Er is een afwisseling tussen grazige en houtige vegetatie. De snelweg ligt lager dan het complex, dus echt contact met de omgeving is er niet. Het complex heeft wel de functie van ‘Poort’ tot de stad Kortrijk en de nabijgelegen Expo-hallen. - Heel grote uitgraving met hoge taluds waarop een dichte en zware houtige vegetatie is aangebracht. Het landschap is hier dus totaal niet zichtbaar. Aan kmp 9,5 aan de linkerzijde van de weg ligt er een pompstation. - Afrit 3 Kortrijk Oost: de weg ligt hier in ophoging maar door de aanwezigheid van houtige vegetatie en een geluidswal, aan de rechterzijde van de weg, krijgt men ook hier het landschap niet te zien. - Tussen afrit 3 en het kanaal ligt de weg sterk in ophoging en zijn er steile taluds met een grazige, ruige vegetatie. - Van op de snelwegbrug over het kanaal heeft men een goed zicht op de Beneluxbrug over het kanaal, die een echte blikvanger is. De snelweg vanuit de omgeving De snelweg is bijna niet te zien vanuit de stedelijke omgeving. Enkel waar een groen scherm te zien is, kan men vermoeden dat daar een weg ligt. Waar de snelweg in ophoging ligt en er geen beplanting is, is de weg nadrukkelijk aanwezig in het landschap door de vele verlichtingspalen en het lint van vrachtwagens en auto’s.

24


3.1.3 Landschappelijke eenheid 3: Zandig Leie – Schelde interfluvium (Kmp 13 – 26,5)

Kaart 6: Landschappelijke eenheid 3

Algemene kenmerken Deze eenheid omvat een overwegend vlak interfluvium met langs de valleiranden een microreliëf van rivierduinen. Er is een sterk verstedelijkt weefsel van bebouwing en infrastructuur dat samen met de groene infrastructuur ruimtebegrenzend is. Er is dus een sterke compartimentering waardoor men geen weidse vergezichten krijgt. Er zijn nog relicten van het coulissenlandschap met knotbomen terug te vinden. Verder zijn er nog geïsoleerde kleine landschapselementen zoals kastelen, parken, hoeves, … Er is een sterke aanwezigheid van industrie, vooral langs belangrijke weginfrastructuren. Tussen kmp 23 en 24 raakt het stedelijk gebied van Waregem aan de E17. Landschapsatlas Traditionele landschappen: Deze eenheid ligt volledig in het traditionele landschap ‘Zandig Leie – Schelde interfluvium. Relictzones: - ‘Gavers’ - ‘Oud-Moregembossen – Spitaalsbossen’ Ankerplaats: - ‘Oud-Moregembossen – Spitaalsbossen’ 25

Projectgroep Natuurtechniek ‘Gavers’ De Gavers is het grootste groendomein in de regio Kortrijk. Het centraal gelegen Gavermeer is kunstmatig ontstaan als zandwinningsput bij de aanleg van de E17. Het is een vijver met grillige landtongen, omgeven door bos en open ruimtes van landbouwgebied. Er wordt hier aan stille watergebonden recreatie gedaan. De Gavers zijn een waardevol biotoop met botanisch waardevolle graslanden rietlandvegetaties. Het is een belangrijk gebied voor water- en moerasvogels. ‘Oud-Moregembossen – Spitaalsbossen’ De ankerplaats valt volledig binnen de relictzone. Het is een gesloten boslandschap dat hier en daar onderbroken wordt door een weide, akker of verspreide bewoning. Het bos heeft een dambordvormig padenpatroon. Het is een naald- en/of loofhoutbos met middelhout, hooghout en struweel. In het bos en de omgeving vindt men ook dreven, bomenrijen, houtkanten, hagen, knotbomenrijen, prerceelsrandbegroeiing. Het bos is gelegen op een helling die tot 60m gaat. Op de top staat er een oude stokerij. Het bos was vroeger een ideale schuilplaats voor bosgeuzengroepen en zigeuners. Lijnrelicten: niet aanwezig Puntrelicten: - Goed te Nieuwenhove - Goed ten Bossche = Blauwpoort hoeve - Kasteel van Erlegem; het bijhorende park is door de aanleg van de E17 kleiner geworden. Het landschap gezien vanuit de wagen De snelweg ligt bijna constant in mindere of meerdere mate in ophoging waardoor men regelmatig een goed zicht krijgt op het landschap en waarbij er vrij weinig houtige beplanting dat zicht belemmert. Het landschapsbeeld wordt grotendeels gevormd door een gecompartimenteerd landbouwlandschap met vrij veel verspreid staande hoeves. Tussen Deerlijk en Waregem wordt de snelweg van de omgeving afgesloten door het grote aantal bedrijven die de snelweg als een soort uitstalraam gebruiken.

26

Projectgroep Natuurtechniek Dit is wat men ziet vanuit de wagen: - Tussen het Kanaal en afrit 4 Deerlijk: de snelweg ligt hier in ophoging met grote, steile taluds. Rechts is er een weids zicht op het landschap, links kan men de Gavers waarnemen en een stukje van het bedrijventerrein van Deerlijk. - Afrit Deerlijk: grazige en houtige vegetatie wisselen elkaar af; geen directe relatie met omgeving - Deerlijk – Waregem: afwisseling van landschap en bedrijventerrein. Eerst links industrie en rechts zicht op landschap, dan rechts industrie en links zicht op landschap. - Afrit 5 Waregem: dit is de enige uitgraving in deze landschappelijke eenheid. Het is visueel een mooi complex met deels hoge beplanting, deels grazige vegetatie en een aantal alleenstaande bomen. - Waregem – Oost-Vlaanderen: links komt de bebouwing, enkele buitenwijken van Waregem, tot tegen de snelweg. Er is een groenscherm aanwezig. Rechts liggen in de omgeving de Spitaalsbossen, een golfterrein en het kasteel van (H)erlegem. De snelweg vanuit de omgeving De snelweg ligt bijna voortdurend in ophoging waardoor hij vanuit het landschap, wanneer er geen bedrijventerreinen aanwezig zijn, goed te zien is. De grote hoeveelheid verlichtingspalen laat de snelweg nog duidelijker uitkomen in het landschap.

De zeer hoge en steile taluds vormen ook een grotere visuele barrière dan de lagere of vlakke taluds. De open afritcomplexen vormen visuele groene stippen of onderbrekingen op het traject van de snelweg.

27


3.2 Landschappelijke kwaliteiten en knelpunten 3.2.1 Kwaliteiten

Door het golvende reliëf ontstaat er een boeiende afwisseling tussen uitgraving, vlakke delen en ophoging wat resulteert in een variatie aan open en gesloten ruimtes. Wanneer de snelweg in ophoging ligt, ontstaat er een groter visueel contact met het landschap. Verscheidenheid: de ruimtelijke beelddiversiteit wordt voor een groot deel bepaald door het cultuurlandschap. De harmonieuze afwisseling van open, transparante en gesloten ruimtes door bebossing of perceelsrandafbakening, in combinatie met het bekenverloop en microreliëf van de vallei, zorgen voor een boeiende, verschillende ruimteverdeling. Daarenboven vormen verkeerswisselaars, een servicezone en andere merkwaardige elementen in het landschap goede referentiepunten. Hoge ruimtelijk-visuele beeldwaarde: de E17 doorkruist in West-Vlaanderen een kenmerkend landschap. Het is vooral door de landbouw, de verspreid staande hoeves, de valleigronden en de heuvels dat de landschappen met specifieke zichten, de talrijke waterlopen en kleine landschapselementen bepaald en behouden blijven. Er is een sterke afwisseling tussen landbouw en bedrijventerreinen die op zich sterk afgelijnd zijn. Het typisch industriële karakter van de regio manifesteert zich duidelijk langs de snelweg. Ter hoogte van de steden en bebouwing zijn groenschermen aanwezig zodat het visueel en auditief storend effect verminderd wordt.

3.2.2 Knelpunten

Industrialisering en verstedelijking gaan gestadig door. Het open landbouwlandschap dreigt te verdwijnen langs de snelweg. Allerlei handels-, bedrijven- en woonzones veroorzaken versnippering van natuur en van het omliggend landschap. De ruimtelijk – visuele beleving van op de snelweg wordt op deze manier negatief beïnvloed en ook vanuit de omgeving wordt de snelweg, met de eraan gekoppelde infrastructuur, nog meer als storend ervaren. Uniformisering van het landschapsbeeld: het landschap wordt hervormd ten gevolge van schaalvergroting. Veelal gebeurt dit door ruilverkavelingen of bestemmingsveranderingen waarbij de typische kleine landschapselementen verdwijnen. Percelen worden groter en rechtlijnig ingedeeld, streekeigen perceelsrandbegroeiingen verdwijnen en de eigenheid van het landschap gaat verloren. De snelweg ligt vrij vaak hoger dan het landschap en vormt dus een visuele barrière vanuit de omgeving en wordt dus meer als storend ervaren door de omwonenden. Er is totaal geen visueel contact met de stad Kortrijk van op de snelweg. Eigenlijk merkt men amper dat men door een vrij belangrijke stad rijdt.

28


4 HET LANDSCHAPSPLAN

4.1 Algemene doestellingen voor het landschap

Een duidelijke afbakening van de landschappelijke eenheden. De verscheidenheid van de verschillende ruimtelijke eenheden versterken (door bvb. karakteristieken uit het landschap door te trekken tot op de berm). De ruimtelijke structuur van het landschap wordt benadrukt door de open ruimtes duidelijker af te bakenen en de gesloten zones te versterken. Landschappelijke structuren zoals rivieren, beken en reliëf versterken. Randvoorwaarde: dit heeft alleen zin en effect als er een samenwerking tot stand komt tussen beheerders van de aangelanden en de wegbeheerders. Duidelijke afbakening van industriezones (gewestplannen), ook visueel voor de voorbijganger. De ruimtelijke impact van de snelweg op het landschap en de negatieve invloed van de snelweg op het milieu beperken en waar nodig verbeteren. Bij inrichtingswerken en aanpassingswerken aan de snelweg en binnen de verkeerscomplexen, is het behoud van de aanwezige landschappelijke kwaliteiten belangrijk. Waar mogelijk dienen de bestaande kwaliteiten zo veel mogelijk behouden te blijven en versterkt te worden. Landschapsstorende gebouwen en woongebieden die zich vlakbij de snelweg bevinden, kunnen visueel gebufferd worden met schermgroen.

29


4.2 Gewenste landschappelijke structuur per eenheid 4.2.1 Landschappelijke eenheid 1: Lemig Leie – Schelde interfluvium

Het karakter en de afwisseling tussen open en gesloten ruimtes binnen deze eenheid maximaal behouden en versterken. De beperkte zichten naar het landschap open houden en versterken. Geen beplanting aanbrengen of spontaan laten ontwikkelen tenzij naast een woonzone. Grote, grazige taluds van de uitgravingen bewaren en open houden zodat er nadruk gelegd wordt op de uitgraving. Het zicht op het monument voor de grensarbeiders, ‘De Sjouwer’, behouden en versterken. Behoud van de houtige vegetatie op de complexen om de herkenbaarheid en de opeenvolging ervan te versterken.

4.2.2 Landschappelijke eenheid 2: Stedelijk gebied Kortrijk

Groen scherm tussen stad en snelweg behouden, maar af en toe zou een doorkijk door de houtige vegetatie het contact met de stad mogelijk maken. Duidelijkheid en overzichtelijkheid van de opeenvolgende complexen versterken. Het Poort-effect van het complex Kortrijk-Zuid behouden en versterken. Het gesloten karakter van deze eenheid bewaren. Behoud van de houtige vegetatie op de complexen om de herkenbaarheid en de opeenvolging ervan te versterken.

4.2.3 Landschappelijke eenheid 3: Zandig Leie – Schelde interfluvium

Behouden en versterken van de afwisseling tussen industrieterreinen en open landbouwruimte. Behoud van uitstalraamfunctie van de snelweg voor de bedrijventerreinen. Behoud van de houtige vegetatie op de complexen om de herkenbaarheid en de opeenvolging ervan te versterken. Openheid naar landbouwlandschap behouden en dus geen beplanting aanbrengen. Waar de woonzones tot tegen de snelweg komen, een groenscherm aanbrengen.

30


HOOFDSTUK III: ECOLOGISCHE STUDIE

31


1 LANDSCHAPSECOLOGISCHE ANALYSE

1.1 De West-Vlaamse natuur: erg versnipperd maar zeer verscheiden Door tal van menselijke activiteiten zijn vele waardevolle natuurgebieden en bosgebieden in de provincie reeds sterk versnipperd. Mede door ingrepen zoals woningbouw, infrastructuur, industrie en ruilverkaveling degraderen natuurgebieden of raken ze geïsoleerd. Aan de kust zijn de relaties tussen strand, duinen en achterland grotendeels verbroken. Opmerkelijk is ook de verminderde natuurwaarde van waterlopen door ingrepen zoals kanalisatie en inkokering. Door allerlei vormen van verstoring en verontreiniging (bv. verzuring en vermesting) worden talrijke waardevolle ecotopen, gekoppeld aan waardevolle planten- en diersoorten, bedreigd. De bestaande natuurlijke structuur heeft in West-Vlaanderen een grote verscheidenheid aan natuurwaarden. Talrijke elementen zoals rivieren beekvalleien, boscomplexen, stranden, mariene estuaria, duinen, polderweiden en reliëfcomponenten kenmerken deze diversiteit. Ook elementen van menselijke oorsprong zoals kanalen, vaarten, dijken en verlaten spoorwegbeddingen herbergen belangrijke kwaliteitswaarden en dragen op hun beurt bij tot de verscheidenheid in West-Vlaanderen.

1.2 De E17 binnen het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) Het Vlaams Ecologische Netwerk vormt de ruggengraat van de natuurlijke structuur en bestaat uit gebieden met een hoge natuurkwaliteit. In VEN-gebieden komen natuurbehoud en –ontwikkeling op de eerste plaats. Hiertoe worden beschermingsmaatregelen uitgewerkt waarbij rekening gehouden wordt met de mensen die er wonen, werken en recreëren. Voor de burger en de overheid gelden hier dus bijkomende rechten en plichten. Deze zijn veelal vandaag al van kracht. Twee VEN-gebieden, beide Grote Eenheden Natuur (GEN), liggen naast of in de buurt van de E17: - ‘Vallei van de Kasselrijbeek’: ¬ valleigebied met relicten van halfnatuurlijke graslanden, ruigte en bos. ¬ er is een unieke relictpopulatie van zomerklokje. ¬ de kern van het gebied kent hoge grondwaterstanden en overstroomt ’s winters. ¬ de bodem is zeer gevariëerd: er is een vrij volledige overgang van zand tot zware klei en van droog tot zeer nat op een geleidelijk hellend terrein. ¬ bijzondere soorten: zomerklokje, brede wolfsmelk.

32


‘Spitaalsbossen’: ¬ het is een complex van dennenaanplantingen, zure, arme eikenbossen, schrale graslanden en heiderelicten, met een hoge potentiële natuurwaarde. ¬ bijzondere plantensoorten: een heidevegetatie met tormentil, struikhei, brem, pilzegge en valse salie; kwel-bronvegetatie met paarbladig goudveil en ook veenmos. ¬ broedvogels: zwarte specht en houtsnip.

Kaart 7: Vengebieden

1.3 Vogel- en habitatrichtlijnen binnen het projectgebied In vogelrichtlijngebieden gelden extra regels voor de bescherming van vogels en/of hun leefgebied. Habitatrichtlijnen zijn een aanvulling op de vogelrichtlijngebieden en de geldende regels beogen in deze zones een bescherming van flora en fauna (niet vogels) met inbegrip van hun habitat. De beiden vallen meestal ook binnen VEN-gebieden. In de directe nabijheid van de E17 komen geen vogel- of habitatrichtlijngebieden voor.

33


1.4 Wegbermen als element van de landschapsecologische structuur In dit deel analyseren we de betekenis van de bermen in relatie met de natuur in de omgeving. Ligt de berm in een ecologisch waardevolle zone of vormt hij een eilandje te midden van intensief bewerkt landbouwland of stedelijk gebied? Kan de wegberm een extra functie krijgen als verbindingszone (corridor), als buffer om negatieve invloeden van de weg voor het achterland te beperken of als stapsteen voor fauna tussen leefgebieden? Voor de landschapsecologische analyse wordt een indeling gemaakt op basis van de ecodistricten. De E17 doorkruist in West-Vlaanderen 2 ecodistricten: - kmp 0 – 12 & 22,5 – 23,5: Leie – Schelde interfluviumdistrict - kmp 12 – 22,5 & 23,5 – 26,5: Pleistoceen riviervalleidistrict

Kaart 8: Natuurgebieden

34


1.4.1 Leie – Schelde interfluviumdistrict Algemeen In het district komen heel wat kleinere bosgebieden voor met daartussen waardevolle kleine landschapselementen zoals hagen, bomenrijen, poelen, beken en grachten. De natuurlijke structuur in het interfluvium is sterk gekoppeld aan de reliëfstructuur en wordt bepaald door de bestaande bossen, de valleigebieden en de natuurgebieden die ontstaan zijn uit ontginning. De bossen bevinden zich op de steile hellingsvlakken waar er plaatselijke bronniveaus voorkomen. In smalle beekvalleitjes zijn natte, alluviale bosjes en graslanden te vinden. Rond bronnen vindt men brongebiedgemeenschappen. In het interfluvium ligt een deel van de stedelijke omgeving van Kortrijk wat een sterke invloed heeft op de natuurlijke omgeving.

Natuurgebieden Volgende gebieden in de nabijheid van de A14/E17 bevatten hoge natuurwaarden: - Potijzer Op 1,7 ha grond in Aalbeke werd een nieuw biotoop voor een populatie kamsalamanders ingericht. Op een laag gelegen hooiland werden poelen gegraven voor de salamanders en word er een extensief maaibeheer uitgevoerd. Er werden houtwallen en hagen aangeplant die dienst doen als corridor tussen de voortplantingsplaats en de foerageerplaats van de amfibieën. - Preshoekbos Dit bos, in wording, vormt een onderdeel van het Groen Lint Zuid en bevindt zich rond het Klaverblad E17-A17. Het omvat ongeveer 400ha waarvan ruim 100ha in landbouwgebruik blijft. In het bos is er recreatiemogelijkheid voor fietsers, wandelaars, ruiters, kinderen, … . Er is ook plaats voor een speelbos, geboortebos en natuurontwikkeling. - Kennedybos Bij de aanleg van de E17 is de overtollige klei van de uitgraving op deze restgrond gestort. In 1971 was er een eerste aanplant van het bos. In 1978 is er, wegens een te grote uitval door sterfte, een nieuwe aanplant gebeurd. Ook hier was er een grote sterfte. Op de vrijgekomen plaatsen waren er kansen voor spontane ontwikkeling van berk, meidoorn en wilg. Er is dus in dit 14ha grote gebied een grote verscheidenheid en een grote natuurwaarde aanwezig: een plas met rietkraag, karakteristieke flora op kalkrijke klei, … . - Groen Lint Zuid Het ‘Groen Lint Zuid’ wordt de ecologische en recreatieve groenstructuur aan de zuidrand van Kortrijk en kadert in het concept van het stadsbos. De groene as verbindt het Kennedybos met het Preshoekbos en loopt langs de heringerichte stortplaats in de Bosstraat, langs de kleine relictbosjes van St.-Anna en langs de kleistapeling in de Keizerstraat en volgt zo grotendeels de E17. Het lint wordt geen aaneengesloten dicht beboste zone, maar een afwisseling van grotere en kleinere bossen, hooilanden, waterpartijen, … en zal twee belangrijke functies hebben, namelijk een ecologische en een sociaal-recreatieve functie. Langs de E17 is een bufferende berm aangelegd en wordt een dicht bos aangeplant als bufferzone.

35


-

-

Park ’t Hoge De aanleg van dit kasteelpark gebeurde in 1835 en dit volgens het principe van de Engelse landschapstuin. Er is in een periode van 40 jaar geen onderhoud gebeurd in het park waardoor het een bosachtig karakter gekregen heeft: oude bomen zijn blijven staan, er is een rijke strooisellaag ontstaan, er is een typische bosflora aanwezig met bosanemoon, salomonszegel en bosviooltje. Een gericht beleid en aangepast beheer heeft geleid tot een ecologisch waardevol gebied. Park ’t Hoge vormt een ideale verbindingsschakel tussen het Kennedybos en de Kleiputten. Kleiputten Dit natuurgebied bestaat uit twee delen, een natuurreservaat van 2ha en een parkgebied van 4ha. In de jaren ’60 werden de hier aanwezige kleigroeven verlaten en ontstond er in de oudste groeve een natuurgebied. De tweede kleiput werd gedempt en daar kwam een parkgebied met een natuureducatief centrum. Het natuurgebied heeft een grillig reliëf en bodemstructuur en herbergt verschillende biotopen: vochtig struweel, hooilandjes, rietvelden met ondiepe plassen en een kalkvijver. Het parkgebied heeft een beperkte recreatieve functie met zitbanken, uitkijkpost en educatieve borden en hut. Er heerst een goede verhouding tussen de open ruimtes van hooiland en waterpartijen en de gesloten ruimtes van struweel. In het grootste deel van het reservaat komt een pioniersvegetatie van braam, wilg, berk, ratelpopulier en schietwilg voor. Opmerkelijke soorten zijn: addertong, rietorchis, keverorchis, wasplaten met o.a. rozerode wasplaat, salamanders, libellen. Spitaalsbossen Deze bossen bevinden zich ter hoogte van Waregem en worden omgeven door het riviervalleiendistrict. Het is een complex van dennenaanplantingen, zure, arme eikenbossen, schrale graslanden en heiderelicten, met een hoge potentiële natuurwaarde. De bijzondere plantensoorten zijn: een heidevegetatie met tormentil, struikhei, brem, pilzegge en valse salie; kwel-bronvegetatie met paarbladig goudveil en ook veenmos

36


1.4.2 Pleistoceen riviervalleiendistrict Algemeen Dit district ligt als een verstedelijkte band langs de Leie tussen Wervik en Waregem. Vanaf de 19e eeuw en dan vooral na de tweede wereldoorlog was er hier een sterke economische/industriële ontwikkeling. Een gevolg hiervan is dat men op een vrij smalle strook, tussen Kortrijk en Gent drie parallelle verbindingen heeft, namelijk een spoorlijn, de steenweg N43 en de autosnelweg E17, die op hun beurt de lineaire ontwikkeling versterken. Kortrijk en Waregem zijn twee belangrijke stedelijke gebieden in dit district waarbij Kortrijk een dominant regionaal verzorgingscentrum is. De openheid en de natuurlijke kwaliteiten van de Leievallei zijn door de verstedelijking en de industrialisering systematisch teloor gegaan. De oorspronkelijke valleigraslanden zijn bijna allemaal verdwenen. De belangrijkste natuurwaarden bevinden zich in het provinciaal domein ‘De Gavers’ en in de Leiemeersen. De resterende natuurwaarden zijn terug te vinden in de geïsoleerde kleine bosjes en langs alle waterlopen en open waters, zoals de Heulebeek, Gaverbeek en Kanaal Kortrijk – Bossuit. Natuurgebieden Volgende gebieden in de nabijheid van de A14/E17 bevatten hoge natuurwaarden: - De Gavers De Gavers is een provinciaal domein van 179ha en is het grootste groendomein van de stad Kortrijk. Het centraal gelegen Gavermeer (53ha) kwam kunstmatig tot stand als zandwinningsput bij de aanleg van de E17 eind de jaren ’60 en wordt gebruikt voor stille watergebonden recreatie. Het domein is een landschap van vroegere Gavermeersen, oude populierenbossen, jonge bosmassieven, open ruimtes en ligweiden. Enkele delen van het gebied worden beheerd als natuurreservaat. Er zijn bloemrijke hooilanden en een bijenstal. De Gavers bevatten een rijke fauna en flora: 260 vogelsoorten, 24 libellensoorten, 7 soorten vleermuizen, … . Er zijn unieke moeras- en graslandplanten aanwezig: rietorchis, grote keverorchis, harige ratelaar, addertong, poelruit, bitterling, parnassia, … . - Kanaalbos Dit kleine stukje natuurgebied ligt tegen het kanaal Kortrijk – Bossuit en wordt beheerd door natuurpunt Harelbeke – Deerlijk. Het bos bevat vele soorten loofhout en een rijke bosvegetatie met o.a. orchideeën. Via kleine landschapselementen is het Kanaalbos verbonden met de Gavers. - De Bonte Os In dit gebiedje vindt men verschillende biotopen op een geringe oppervlakte. Er is hier veel kans op natuurontwikkeling met de laaggelegen weilanden, het rietland en de verschillende vochtige bospercelen met de verschillende bostypes. - Wijmelbroek In het natuureducatief park (3,5ha) in het verstedelijkte gebied ligt het accent op streekeigen, kleine landschapselementen: sloten, hooilanden, hoogstamboomgaard met grasland, knotwilgen. Er is ook een rietveld en een vijver met wallen. Door het gebied loopt de Wijmelbeek en in het gebied komt vrij vaak een vegetatie van

37


-

vochtige sloten voor: egelsboterbloemen, beekpunge, zompvergeet-me-nietje, moerasmuur, … . Kasteel Herlegem Het kasteel ligt op het grondgebied Kruishoutem (Oost-Vlaanderen) en behoort toe aan de familie van Pottelsberghe de la Potterie – de Lanier. Het is een zeer oud domein waar eertijds meerder boerderijen en een watermolen rond het kasteel te vinden waren. Het kasteel bevindt zich in de vallei van de Zaubeek op ±18m hoogte. De ringgracht en de vijver zijn bewaard gebleven.

1.4.3 De wegberm in relatie tot de omgeving Momenteel is de ecologische relatie van de wegberm van de E17 met de omgeving vrij gering. De snelweg ligt zowel in ophoging als in uitgraving en is een vrij brede structuur die dwars door het landschap snijdt met als gevolg dat hij een barrière vormt voor flora en fauna. Toch kan de snelweg fungeren als een corridor. Ecologisch waardevolle gebieden langs de weg kunnen verbonden worden via de, soms brede, snelwegbermen of via de waterlopen en het grachtenstelsel die er langs liggen. Het overgrote deel van de bermen van de E17 zijn niet beplant en zijn een ideale ecologische corridor voor planten van grazige vegetaties. Tussen het complex Aalbeke en het Ei van Kortrijk wordt de snelwegberm geïntegreerd in het Groen Lint Zuid. De landschapsecologische waarde van bermen kan sterk verhoogd worden wanneer men kleine landschapselementen, die ook voorkomen in de omgeving, aanbrengt op de snelweg. Zo creëert men een groter migratiegebied voor zowel fauna als flora. De open afritcomplexen van een snelweg kunnen zo ingericht worden dat er stapstenen ontstaan naar het landschap toe. De complexen op de E17 zijn ofwel reeds beplant ofwel geïntegreerd in het project ‘Groen Lint Zuid’ en vormen zo ideale ecologische stapstenen in het landschap. De snelwegbermen vormen de corridors tussen deze stapstenen en zijn ook een ecologische route door de stedelijke omgeving van Kortrijk en Waregem. Er moet ook over de mogelijkheid nagedacht worden om op plaatsen, waar de snelweg waterlopen kruist, deze punten op een natuurtechnische manier te benaderen: een gewone duiker ombouwen tot een ecoduiker, aanbrengen van houtige beplanting of spontane ontwikkeling rond de onderdoorgang van waterlopen, … .

38


2 ECOLOGISCHE ANALYSE In dit onderdeel kijken we naar de intrinsieke (potentiële) waarde van de bermen zelf. Wat betreft de ecologische analyse wordt een andere indeling gevolgd dan deze van de landschaps- en landschapsecologische analyse. De indeling zal gemaakt worden op basis van het onderscheid tussen grazige bermen, houtige vegetatie en bermsloten. Eerst zal nagegaan worden welke vegetatietypes of ecologische waarden aanwezig zijn. En op basis hiervan proberen we in te schatten of de natuurwaarde van de berm door een aangepast beheer kan verhogen.

2.1 Verschillende vegetatietypes en hun ecologische waarde Grasland Veel plantensoorten van schralere graslandsoorten worden zeldzamer doordat het areaal van de extensief beheerde hooilanden afneemt. In intensief gemaaid of begraasd en bemest hooiland vinden deze soorten geen plaats meer. De concurrentie tussen grassen en ruderale plantensoorten die profiteren van de aangerijkte bodem, is een ongelijke strijd. Wegbermen lenen zich uitstekend als habitat voor deze soorten, op voorwaarde dat er een goed hooilandbeheer gevoerd wordt, afgestemd op de te behouden soorten. De bedoeling is om zoveel mogelijk soorten, of een aantal zeer zeldzame soorten met een aangepast beheer, optimale ontwikkelingskansen te geven om de biodiversiteit van plantensoorten te garanderen. Voor een grasland is het belangrijk dat de bodem voldoende open blijft. Een dikke strooisellaag voorkomt kieming van nieuwe planten. Daarom moet het maaisel afgevoerd worden. Bij begrazing gebeurt dit vanzelfsprekend. Kruidenrijke graslanden hebben een grote waarde voor fauna. Ruigte Naast graslandsoorten is er een groep planten, bijvoorbeeld fluitekruid, look-zonderlook, boerenwormkruid, heelblaadjes, braam, brandnetel, ridderzuring, die meermaals maaien slecht of niet verdragen, of die geen jaarlijkse maaibeurt nodig hebben. Deze planten zijn ook sterk genoeg om ondanks een dikke strooisellaag toch te ontkiemen. Vaak zijn deze soorten van grote waarde als voedselbron voor dieren of geven ze beschutting tegen "vijanden" of winterkoude. Houtige vegetatie De waarde van het bosgoed langs snelwegen ligt meestal in de randzone, de overgang tussen bosgoed en aangrenzend ander vegetatietype, aangezien de stroken bosgoed doorgaans te smal zijn om een echte boskern te ontwikkelen. Om de waarde van het bosgoed te verhogen is het dan ook aangewezen om zich te concentreren op de randzone. Door bomen en struiken aan de rand regelmatig terug te zetten kan een structuurrijke zoom ontstaan. Het bosgoed biedt beschutting aan dieren en bloem- en besdragende bomen en struiken zijn een belangrijke voedingsbron.

39

Projectgroep Natuurtechniek Ideaal: drie stadia naast elkaar Verschillende stadia onderhouden op een berm, of de verschillende vegetatietypes (grasland, ruigte bosgoed) heeft dus tot gevolg dat een groter aantal dieren en planten er hun plaats kunnen vinden door de grote diversiteit in vegetatiestructuur. Er wordt gestreefd naar verschillende beelden, maar de soortensamenstelling staat van tevoren niet geheel vast. een gewenst beeld kan een bloemrijk grasland, een ruigte, een bosje of een andere vorm van groen zijn. Bij iedere vorm hoort een ander beheer. Het beheer speelt daarom een sleutelrol in de ontwikkeling van het ecologisch groen. Ideaal zijn verschillende types van beheer naast elkaar uit te voeren over het dwarsprofiel van de berm. Zo een gedifferentieerd beheer kan er als volgt uitzien:

bomen

zoom

ruigte

grasland

kort gemaaid gras

Dichtbij de autoweg voert men een intensiever beheer dan verder van de autoweg verwijderd, voor de verkeersveiligheid (overzichtelijkheid) en de visuele overgang van de weg naar het landschap.

40


2.2 Grazige bermen 2.2.1 Inventarisatie en typebepaling van de grazige bermen Methode De bermen langs de E17 werden ingedeeld in een aantal segmenten en ieder segment werd benoemd met een specifieke code (bv E17-L14), dit staat voor het bermperceel langs de linkerzijde (L) van de snelweg ter hoogte van kilometerpunt 14. De florainventaris gebeurde door middel van steekproeven. Op de fiche werden er naast een opsomming van alle gevonden plantensoorten, ook een aantal abiotische factoren aangeduid (bv. Helling, expositie, aanpalend bodemgebruik e.d.). De inventarisaties gebeurden in 2001. Nadien werd aan de hand van deze gegevens het vegetatietype van de bermen bepaald. Voor de typering van de bermen baseerden wij ons op de bevindingen van Dr. Arnout Zwaenepoel, zoals beschreven in het boek “werk aan de berm” (1998. Dr. Zwaenepoel onderscheidt op basis van de aanwezige plantensoorten 37 “wegbermvegetatietypes” in Vlaanderen. Voor ieder type geeft hij beheersaanbevelingen. De analyse van de inventarisaties gebeurde door middel van het computerprogramma “Bermplan”, ontwikkeld door de Limburgse Intercommunale voor Milieubeheer (LIM).

Resultaten In totaal werden er in de bermen van de A14 199 plantensoorten gevonden. De tabel in bijlage geeft een overzicht van deze planten. Volgende bermtypes (Dr. A. Zwaenepoel) werden aangetroffen: type 3, 4, 6, 7, 8, 10, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25 en 27 (zie bijlage 3 en bijlage 6 kaart 1) Wat volgt is een korte bespreking van deze vegetatietypes en het beheersvoorstel voor elk type: Type 3: Liesgras – Rietgras-type Dit type werd tweemaal waargenomen. Bij type 3 vormen ruigtekruiden en ruderalen de kern en zijn de vegetaties overwegend banaal en soortenarm, enkele zijn matig soortenrijk. Het beheer wordt best gericht op het creëren van schralere omstandigheden en op het tegengaan van de dominantie van de ruigtekruiden. Dit type duidt in veel gevallen op een slechte waterkwaliteit van de sloot. Verschralend beheer op plaatsen 41

Projectgroep Natuurtechniek waar de waterhuishouding niet aangepakt wordt, is zinloos. Het 2 maal maaien per jaar van de vegetatie met opkuis, het niet te frequent kuisen van de sloot (schoningsomlopen van twee tot vijf jaar zijn aanbevolen) en het afvoeren van het vervuilde slootbagger zorgen voor een verhoging van de soortenrijkdom. Plaggen zorgt voor een directe gunstige reactie. Type 4: Oeverzegge - Watermunt-type Riet en oeverzegge zijn typerend voor deze vegetatie. Syntaxonomisch is dit een overgangssituatie tussen 4 groepen, namelijk de klasse der vochtige graslanden, de bijvoet-orde, het zilverschoonverbond en de rietklasse. Dit type kent een hoge bloei van mei tot juli maar heeft een lage soortenrijkdom. Het aanbevolen beheer is één maal maaien per jaar, in oktober, met afvoer van het maaisel en het schonen van de sloot gebeurt het best om de 2 tot 5 jaar. Een lagere waterstand gecombineerd met twee maal maaien per jaar zou een overgang naar een hooilandvegetatie mogelijk maken. Type 6: Zevenblad - Ridderzuring-type De kernsoorten van deze gemeenschap zijn zeer resistente, algemene soorten als gewone glanshaver, kruipende boterbloem, gewone kropaar, gestreepte witbol, zevenblad, ridderzuring, grote brandnetel of witte dovenetel. Geen enkel type is zo weinig aan een bepaalde bodemtextuur gebonden als dit hier. Tweemaal maaien per jaar, met verwijdering van het maaisel, is aangewezen om te verschralen en een grotere diversiteit te bekomen. De bermbesluitdata (15 juni en 15 september) zijn hiervoor geschikte data, met het nadeel dat de bloemenrijkdom tijdelijk (2 tot 5 jaar) moet inboeten. Een herziening van de maaifrequentie en het maaitijdstip, aangepast aan de nieuw gevestigde soorten, is dan ook noodzakelijk na de initiële verschralingperiode Ook éénmalig plaggen leidt tot uitstekende resultaten voor dit type. Dit type komt slechts éénmaal voor. Type 7: Dolle kervel - IJle dravik-type Dit type, slechts éénmaal op de E17, is een zeer bloemenrijk type met een aanzienlijke voorjaarsbloei en hoofdbloeimaanden in juni en juli. Het bevat soorten als dolle kervel, boerenwormkruid, bijvoet en ijle dravik en komt voor op een bodem met de hoogste voedselrijkdom van alle types. Het is aan te raden enkel eind september te maaien om van een maximale bloei en zaadvorming te kunnen profiteren. De meeste schermbloemigen verdragen twee maal per jaar maaien slecht. Bij te felle verruiging kan enkele jaren maaien volgens het bermbesluit (15 juni en15 september) goede diensten bewijzen. Gedurende die periode boet het type wel ernstig aan bloei in, maar de interessante soorten zijn op vijf jaar niet verdreven, terwijl grote brandnetel, ijle dravik, kleefkruid en dauwbraam wel degelijk afnemen. Type 8: Kruipertje – Stinkende gouwe-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn kruipertje, groot kaasjeskruid, kompassla en tuinbingelkruid. Verder treffen we ook aan: ijle dravik, akkerkool, grote brandnetel, ruw beemdgras en heermoes.

42

Projectgroep Natuurtechniek Dit type komt vooral voor op zandbodems met sterk antropogene invloed. Vaak gaat het om vrij droge bodems. Het type vraagt geen specifiek maaibeheer om het type te behouden. Bij eenmalig maaien met afvoer van maaisel, zal het type geleidelijk evolueren naar een ruderaal type, maar het groot kaasjeskruid kan gaan domineren (=bloeirijk). Bij tweemaal maaien met afvoer van maaisel, zal het geleidelijk evolueren naar type 23 (Klein streepzaad – duizendblad –type). Dit bermtype is op zich een banaal type en handelt vaak over bermen die onder sterke antropogene invloed staan. De gemiddelde soortenrijkdom is laag (23). Typisch wordt dit type bloeirijk genoemd, maar bloeiende ridderzuring en bijvoet worden niet direct als typische bloeiende planten ervaren door de meeste mensen. Dit type werd éénmaal aangetroffen aan de linkerzijde op kmp 10. Type 10: Geel nagelkruid – Schaduwgrastype Een groot aantal bossoorten van meestal leemhoudende bodems karakteriseren dit type. Geel nagelkruid, robertskruid en bosandoorn zijn de opvallendste. De voorjaarsbloei kan uitbundig zijn, maar is kort. De meer typisch bossoorten dragen meestal slechts beperkt bij tot het bloeiaspect. In de zomermaanden bloeien de niet-bossoorten bv. fluitekruid, gewone berenklauw, ridderzuring en wilgenroosje. Maaien is niet erg zinvol, indien men toch wenst te maaien dan is eind september of later het meest aangewezen. Het behoud van de aangrenzende vegetatie is een vereiste. Type 14: Scherpe boterbloem – Rode klaver-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn gewone berenklauw, gewone paardebloem, grote vossenstaart, rode klaver, scherpe boterbloem en madeliefje. Vaak in combinatie met slipbladige ooievaarsbek, rood zwenkgras, gestreepte witbol en gewone glanshaver. Vooral zandlemige bodems dragen de voorkeur weg voor dit type. Dit bloeirijke bermtype wordt best tweemaal per jaar gemaaid. Keuze van het maaitijdstip kan variëren voor het beoogde bloeibeheer. Wij suggereren een eerste maaibeurt in juli gevolgd door een tweede maaibeurt eind september. Hiermee wordt de uitgesproken sterk junibloei het best gespaard. Indien dit niet mogelijk is kan men ook reeds eind juni maaien, maar dan is de bloei op zijn top en haalt men een mooi visueel aspect weg. Vermoedelijk is dit een stabiel type dat op lange termijn in stand kan worden gehouden zonder dat er een duidelijke evolutie naar een ander type gebeurt. Bij nalaten van beheer kan het wel vrij snel verruigen naar minder boeiende types (bijvoorbeeld type 6). Bermen van type 14 worden over het algemeen gekenmerkt door algemene soorten met wel een opvallende voorjaarsbloei. Dit type werd 17 maal teruggevonden.

43

Projectgroep Natuurtechniek Type 16: Moerasrolklaver - Egelboterbloem-type: De soorten met hun optimum in dit type zijn enerzijds hooilandplanten van natte, schrale bodems, zoals moerasrolklaver, egelboterbloem, moerasandoorn en grasmuur, anderzijds storingsplanten zoals ruige zegge, pitrus en de landvorm van veenwortel. Eén maal maaien per jaar in september steeds met afvoer van het maaisel is voor de meeste soorten het best. Door minstens 2x maaien per jaar kan men mogelijk het type doen evolueren naar type 32. Een late maaibeurt verdient de voorkeur (juli -september). Type 17: Gewone pastinaak – Akkerwinde-type De kenmerkende soorten voor dit type zijn akkerdistel, gewone kropaar, gewone glanshaver, kweekgras, gewone pastinaak en een aantal akkerplanten, waarvan dubbelkelk en luzerne regelmatig werden teruggevonden. Door een verschralend beheer (tweemaal per jaar maaien met afvoer van het maaisel) kunnen deze bermen ecologisch waardevoller en soortenrijker worden. De meeste soorten uit dit type zijn vroege zomer- of echte zomerbloeiers. Maaien volgens de huidige voorgestelde data (vanaf 15 juni en na 15 september) is OK. Bij vroeger maaien (omstreeks 15 mei) bevordert men het bloeiaspect. Een tweede late maaibeurt gebeurt best eind september, dit met het oog op een goede zaadverspreiding van de zomersoorten. Onder deze vroege maaidata zal gewone pastinaak en peen toenemen. Dit is wel nadelig voor soorten als veldzuring en fluitekruid. Ook kweekgras en gewone kropaar verminderen sterk. Dit is een bermtype dat ook gunstig reageert op ploegen/ omwoelen (eens om de vijf jaren). Bermen van het type 17 zijn vaak het toevluchtsoord van enkele minder algemene soorten zoals dubbelkelk, luzerne en vlas. Het is over het algemeen een type dat arm aan soorten is (24). Type 18: Witte klaver – Engels raaigras-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn witte klaver, peen en timoteegras. Vaak in combinatie met kweekgras, rood zwenkgras, veldbeemdgras of gewone glanshaver. Dit type komt het meest voor op kleibodems, maar vaak ook op kleibodems gemengd met steenslag en zand. Dit type komt in aanmerking om slechts eenmaal gemaaid te worden. Optimaal gebeurt dit de tweede helft van mei. Dit maaibeheer bevorder peen, gewone pastinaak, veldlathyrus, timoteegras en smalle weegbree. Het benadeelt gewone kropaar, gewone hoornbloem en veldzuring. Het aanbevolen beheer kan dit type laten evolueren naar het rijkere type 19 (Veldlathyrus – gulden sleutelbloem type). Dit type berm komt vaker in de polders voor, en pure engels raaigras-bermen zijn zeer banaal met een gemiddelde soortenrijkdom van 29.7. Vaak ook is het een tussenfasetype na inzaaiing. Dit type berm werd zesmaal aangetroffen.

44

Projectgroep Natuurtechniek Type 19: Veldlathyrus – Gulden sleutelbloem-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn knoopkruid, peen, gestreepte witbol, veldzuring en vogelwikke, naast gewone glanshaver, kweekgras en rood zwenkgras. Het is een type voor kleiachtige bodem met zandmenging. Wanneer het kleigehalte in de bodem geringer is, duikt vaak ook gewone berenklauw op in plaats van gewone pastinaak. Zoals type 17 bestaat het voornamelijk uit voorzomer en zomerbloeiers. Best wordt het tweemaal per jaar gemaaid met afvoer van het maaisel. Een eerste maal half mei en een tweede maal eind september. Kiest men voor één maaibeurt dan zullen steeds enkele soorten op termijn verdwijnen. Voor de E17 adviseren we dan een maaibeurt medio september. In dat geval kunnen soorten als smalle weegbree en scherpe boterbloem wel in aantal afnemen, terwijl margriet en peen zullen toenemen. Soorten als kamgras, timoteegras en herfstleeuwetand zijn typisch. Type 20: Gevlekte rupsklaver – Klein hoefblad-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn veldbeemdgras en grote kaardenbol. Verder vinden we in dit type vaak ook krulzuring, gewone glanshaver, gestreepte witbol, kweekgras en ruw beemdgras als dominant in terug. Het type is weinig bodemspecifiek, wel komt het vaak voor op bodems met steenslagbijmenging. Dit type wordt omwille van de hoge productiviteit best tweemaal gemaaid. Dit beperkt echter de bloeirijkdom van het type op termijn. Om die reden maait men best reeds voor 15 mei een eerste maal en een tweede maal laat in september. Dit bermtype is minder algemeen maar het is wel vrij bloeirijk. Type 21: Fijne kervel - Gewone glanshaver-type Dit is een sterk verarmde en verruigde vegetatie. De soortenrijkdom en de zeldzaamheidswaarde van de vegetatie zijn best gediend met een maaibeheer van twee keer per jaar maaien, met afvoer van het maaisel. De veranderingen in de vegetatie worden gekenmerkt door een afname van gewone glanshaver, grote brandnetel, … ten voordele van kleinere soorten. Naar welk type de vegetatie zal evolueren, is afhankelijk van de maaidata.

Type 23: Klein streepzaad – Duizendblad-type De kenmerkende soorten uit dit type zijn klein streepzaad en duizendblad. Verder treffen we er vaak ook rood zwenkgras en ringelwikke in aan. Dit type kan potentieel op elk type bodem voorkomen waar tegelijk een grove en fijne structuur in aanwezig zijn (denk hierbij bijvoorbeeld aan zandleembodems). Als maaibeheer wordt gesuggereerd een eerste maaibeurt omstreeks 15 mei en een tweede maaibeurt eind september, natuurlijk met afvoer van het maaisel. Dit type schijnt gunstig te reageren op ploegen.

45

Projectgroep Natuurtechniek Type 25: Vlasbekje – Sint-Janskruid-type Sint-Janskruid, vlasbekje en rapunzelklokje zijn de meest typische soorten. Dit type komt vooral voor in alle overgangen tussen puur zand en leem. Zandleembodems zijn het frequentst. Ook komen er sintelbodemindicatoren voor bv. boslathyrus. Om het type optimaal te houden opteert men beter voor één keer maaien, met afvoer van het maaisel. Dit best eind september. Type 27: Grote klaproos – Gewone raket-type Dit is een pioniervegetatie met veel storingsoorten. Alle, vooral sterk antropogeen beïnvloede bodemtypes zijn potentieel geschikt. Het type heeft een hoge soortenrijkdom en bloeit in mei en juni en in oktober en november. De eenvoudigste manier om het type te doen verdwijnen ten voordele van een stabielere vegetatie is maaien met afvoer van het maaisel. Om het type te behouden moet de berm omgewoeld of omgeploegd worden.

46


2.2.2 Botanische ontwikkelingsfase van de grazige berm De bermen langsheen een snelweg zijn gemiddeld breder dan de bermen die geïnventariseerd en gebruikt werden voor de bepaling van de verschillende bermtypes in het boek "Werk aan de berm" (Zwaenepoel, 1998). Omwille hiervan werd er ook een andere methode bekeken die gebruikt kan worden om graslanden, hetgeen grazige bermen in principe zijn, in te delen en te beheren. Methode Deze indeling gebeurt op basis van de botanische ontwikkelingsfase waarin het grasland zich bevindt. In de "Veldgids Ontwikkeling van botanisch waardevol grasland" staat een methode beschreven om de botanische of natuurwaarde van graslanden te verhogen door ontwikkelingsbeheer. Het hoofddoel van botanisch ontwikkelingsbeheer is het tot stand brengen van een gevarieerd bloemenrijk grasland. In het proces van ontwikkeling van botanisch waardevolle graslanden, kunnen een aantal fasen en graslandtypen onderscheiden worden. Fase

Graslandtype

Productie Soorten Kwalificatie (ton ds/ha/jr)

(per m²)

25 Invloed mest

Tussenfase 0 1 2

Raaigrasweide Grassen-mix Dominantstadium

> 10 8 - 10 6-8

5 - 10 10 - 15 10 - 15

Zeer soortenarm Soortenarm Soortenarm

15 - 25 20 - 40

Matig soortenrijk Soortenrijk

> 40

(zeer) soortenrijk

Invloed bodem/ water

Botanische doelen 3 4 5

Gras-kruidenmix 5 - 7 Bloemrijk 3-6 grasland Schraalland >5

Tabel 1: botanisch ontwikkelingsfasen van graslanden. Bron: "Veldgids: ontwikkeling van botanisch waardevol grasland in West-Vlaanderen" Provincie WestVlaanderen, 2000

Resultaten De bermen langs de E17 bevinden zich in het graslandtype 2 ( dominant stadium) & graslandtype 3 (gras-kruidenmix). Bij het graslandtype 2 domineert vooral glanshaver, bij graslandtype 3 domineren kruiden plaatselijk in een grassen - mix. Het graslandtype 4 is een bloemrijk grasland waarbij kruiden over de hele berm domineren.

47


Om een vooruitgang te realiseren van graslandtype 2 en 3 naar graslandtype 4 moet een verandering optreden in de concurrentieverhouding tussen de verschillende plantensoorten. Productieverlaging is het middel om deze verschuiving te verkrijgen. Zoals reeds hoger vermeld kan deze productieverlaging bekomen worden door niet te bemesten en door het gras te maaien en daarna af te voeren. Het niet bemesten van de bermen en het onttrekken van voedingsstoffen aan de grond door het maaien met afvoer, met het oog op productieverlaging, is wettelijk bepaald door het Bermbesluit. De soortensamenstelling, en daarmee ook indirect de productie, kan echter ook in positieve zin wijzigen door op het juiste moment te maaien. Het maaitijdstip beïnvloedt de gras-kruidenverhouding en de onderlinge grassenconcurrentie op een directe manier. Van belang is ook dat het grasland voldoende kort de winter in gaat om vervilting te voorkomen. Vervilting houdt in dat er zich in de grasmat een viltachtige laag vormt door mos, afgestorven planten en maairesten. Dit is nadelig voor de zaadkieming en ontwikkeling van jonge planten. Graslandtype 2 kan vrij vlot omgezet worden in een bloemrijker grasland (type 3 & 4) wanneer het maaien gebeurt vòòr 15 juni. Verder verschralen volgens het principe van het bermbesluit is op bermen van graslandtype 3 zinvol. Maaien in juni en september of maaien in juli en september zal de verschuiving verder doorzetten. Om de soortendiversiteit van graslandtype 4 (bloemrijk grasland) te behouden is eenmaal maaien per jaar vaak voldoende. Maaien in augustus of september maakt dat de vegetatie kort de winter ingaat. Dit verhoogt de kiemkansen van verschillende kruiden.

48


2.2.3 Ecologisch plan voor de grazige vegetatie Voor het beheer van de grazige bermen wordt er gekozen voor een specifiek op de bermvegetatie afgesteld maaibeheer in combinatie met een beheer ter bevordering van fauna elementen. Verschralend maaibeheer Maaien met afvoer heeft als doel bepaalde graslandtypes in stand te houden of om te verschralen, met de bedoeling de vegetatie te laten evolueren naar een ecologisch waardevoller type. Een "verschralend" beheer heeft een dubbele betekenis. Enerzijds willen we op deze manier de hoeveelheid nutriënten in de bodem verminderen. De hoeveelheid nutriënten in de bodem kan toenemen door bemesting (hetgeen niet rechtstreeks gebeurt in de bermen, maar wel door afspoeling en overwaaien vanuit de omliggende akkers) en door depositie uit de lucht. Voornamelijk de eerste maaibeurt is verantwoordelijk voor de afname van het nutriëntengehalte. In welke mate het mogelijk is om het nutriëntengehalte te doen dalen via maaibeheer, is sterk afhankelijk van verschillende factoren, zoals het bodemtype. In kleibodems bijvoorbeeld die van nature relatief voedselrijk zijn door continue verwering van kleimineralen, is een verlaging van het nutriëntengehalte er moeilijk. Wel kan door maaien met afvoer verdere aanrijking tegen gegaan worden. Eventuele schommelingen in de grondwaterstand kunnen echter het verschralende effect teniet doen. "Verschraling" heeft echter ook nog een andere betekenis: "biomassadaling", "verdwijning van dominanten", "lager worden van de vegetatie" worden ook als verschraling aangeduid. Door het maaien met afvoer, creëer je kleine openingen in de vegetatie waardoor je de kiemruimte en -kansen voor bepaalde planten vergroot. Het vestigingssucces van zaden wordt in grote mate bepaald door de hoogte van het gewas (licht) en de zodedichtheid (ruimte). Deze maatregel leidt dus tot de vestiging van nieuwe plantensoorten, vooral kruidachtigen, ten nadele van de dominante soorten, vooral grassen. Kruidachtigen, en vooral rozetvormende kruiden, leveren een kleinere hoeveelheid maaisel in vergelijking met productieve grassen. Door een verschralend maaibeheer zal dus de soortenrijkdom, de botanische waarde en de bloemenrijkdom groter worden en zal de totale biomassaproductie van de bermen sterk dalen, onafhankelijk van het bodemtype. Een gevolg van de daling van de biomassaproductie van de bermvegetatie, is dat op termijn minder gemaaid zal moeten worden en dat de maaiselhoeveelheid zal dalen. Voorwaarde is uiteraard dat er geen andere storingen gebeuren (vb. toevoer van nutriënten) waardoor de biomassa weer kan toenemen. Eenmaal versus tweemaal maaien per jaar Bij éénmaal maaien per jaar staat er voor planten een lange ontwikkelingstijd ter beschikking. Er blijft plaats voor zowel vroeg als late bloeiers als voor langzame groeiers Vele insecten blijken in dergelijke extensieve situaties een overeenkomstige ontwikkelingscyclus te hebben. Ook bij twee maal per jaar maaien blijkt een aantal insectensoorten nog voldoende overlevingskansen te bieden. Echter soorten van het 'lange' gras verdwijnen. Voor de soortenrijkdom van planten en de bloemenrijkdom is eenmaal per jaar maaien in Vlaanderen vaak onvoldoende. Op brede bermen is het ideaal om op hetzelfde perceel zowel eenmaal als tweemaal per jaar te maaien.

49

Projectgroep Natuurtechniek Plaggen, afschrapen Met het oog op de ontwikkeling van heidevegetatie is plaggen een optie (dit komt overeen met afschrapen). Bij deze beheersmaatregel worden nieuwe, open standplaatsen gecreëerd: de successie wordt naar jongere stadia teruggeschroefd. Er wordt niet enkel een pioniersmilieu geschapen, maar zaden, die in de grond achterbleven krijgen nu plots kiemingsmogelijkheden. Veel heideplanten (Struikhei, Dophei, Liggend walstro) kunnen langlevende zaadvoorraden in de bodem hebben. Plaggen heeft ook als voordeel dat de voedingsstoffen in de bovenste bodemlagen worden weggehaald. Plaggen gebeurt best om de 10 tot 15 jaar. Ruigtebeheer Door het niet jaarlijks maaien van een grazige berm, ontstaat er een hogere en structuurrijkere vegetatie, ruigte genoemd. Om de 2 à 5 jaar maaien, met afvoer van het maaisel, voorkomt te sterke verruiging en verbossing. Een verhoging van de structuurvariatie bevordert het aandeel insecten in een vegetatie. Onrechtstreeks beïnvloedt dit de botanische samenstelling. Zo'n 80 % van Noordwest- Europese plantensoorten worden door insecten bestoven. In de meest ontwikkelde vegetaties bestaat vaak een erg nauwe relatie tussen bestuiver en plantensoort. Door maaien kan de synchronisatie verstoord worden: niet alleen insecten kunnen door een gebrek aan voedsel verdwijnen maar ook planten die van de bestuiving door de bijen afhankelijk zijn, kunnen verdwijnen. Een hoge vegetatie speelt eveneens een belangrijke rol als overwintering voor adulte insecten. Bij spinnen, een groep van vleesetende organismen zijn heel wat soorten gebonden aan een hoge vegetatie. Webbouwende spinnen gebruiken de hoge stengels om hun web aan vast te hechten. Veel niet-webbouwers zitten goed gecamoufleerd te wachten op bloembezoekers. Ook voor de vasthechting van eicocons zijn hoger uitstekende plantenstengels van belang. Gefaseerd en gezoneerd maaibeheer is ideaal. Een andere reden om enkele niet-gemaaide stroken te behouden is dat gerijpte zaden zich in de vroeger gemaaide stroken verspreiden waardoor er geen gebrek aan kruiden zal optreden. Een ruigte langs houtige bosplanten verzacht de overgang van kort grasland naar bos. De optimale breedte voor een zoomvegetatie bedraagt tussen de 2,5 en 5m. Afweging tussen verschralend maaibeheer en ruigtebeheer Op sommige steile taluds en nauwelijks te bereiken plaatsen is het moeilijk om te maaien. Vooral het verwijderen van het maaisel blijkt op deze plaatsen niet altijd realiseerbaar. Een maaicyclus van 3 jaar, ruigtebeheer, wordt hier aangeraden. De ruigten worden best in het najaar (oktober/november) gemaaid omdat de meeste ruigtekruiden slecht bestand zijn tegen maaien tijdens de groei. Ook hier is het verwijderen van de maaispecie erg belangrijk. Dit maakt de ingreep relatief duur. Door de spreiding over drie jaar is het maaien van deze plaatsen haalbaar.

50

Projectgroep Natuurtechniek Machines Klepelmaaier Het maaien met de klepelmaaier heeft een aantal nadelen voor de vegetatie. Vooral wanneer de klepels niet tijdig vervangen worden, kunnen de planten ernstig beschadigd worden tijdens het maaien. Hierdoor komt de hergroei aanzienlijk trager op gang. Ook kan de bodem gemakkelijk beschadigd worden bij een verkeerd afstellen van de maaihoogte. Een ander nadeel is dat het maaisel moeilijk op te ruimen is bij nat weer of wanneer het maaisel enige tijd na het maaien blijft liggen. Dit probleem kan verholpen worden door het klepelen en het opzuigen van het maaisel in één werkgang te combineren (hetgeen ook gunstiger is voor de verkeersveiligheid). Bovendien is de te sterke verhakseling niet zo optimaal voor het composteren van het maaisel: er is te weinig structuur om een aërobe vertering te bevorderen. Maaien met de klepelmaaier heeft als voordeel dat indien het maaien van op de weg kan gebeuren, de berm of het talud niet beschadigd wordt door de tractor.

Cirkelmaaier In tegenstelling tot de klepelmaaier vermijdt de cirkelmaaier sterke beschadiging van de planten en is het maaisel makkelijker te verzamelen en beter composteerbaar door de grovere structuur van het maaisel. Omwille van deze redenen, raden wij aan om zo veel mogelijk gebruik te maken van cirkelmaaiers. Om een optimale opruiming van het maaisel te verzekeren, kan het maaisel best onmiddellijk na het maaien op zwad gelegd worden, dit wil zeggen dat de twee bewerkingen best in dezelfde werkgang gecombineerd worden. Er dienen voldoende voorzorgen genomen te worden om de veiligheid van de weggebruiker tijdens de maaiwerken te garanderen. Bij een cirkelmaaier is de kans dat er zwerfvuil of stenen tijdens het maaien weggeslingerd worden groter dan bij een klepelmaaier. Daarom dienen cirkelmaaiers uitgerust te zijn met een voldoende veilige afschermkap. Maaihoogte Een maaihoogte van 5 tot 10 cm wordt aanbevolen. Het verzamelen van het maaisel wordt moeilijk indien men te hoog maait. Te laag maaien vergroot de kans op vernieling van planten of wortels en verhoogt de kans op bodembeschadiging wat op zijn beurt de vestiging van Akkerdistel en Grote brandnetel bevordert.

51

Projectgroep Natuurtechniek Verwerking van het maaisel De beste oplossing in de problematiek van het bermmaaisel is preventie. Dit trachten we te bekomen door een verschralend beheer te voeren waardoor de hoeveelheid bermmaaisel na verloop van tijd zal dalen. Het bermmaaisel dat er is, dient op een milieuverantwoorde wijze verwerkt te worden. Volgens de principes van de Vlaamse afvalstoffenwetgeving (ladder van Lansink) geniet recyclage de voorkeur boven verbranden of storten. Composteren is de meest voor de hand liggende wijze van recyclage van organisch afval. Al het maaisel dat afkomstig is van de bermen dient dan ook gecomposteerd te worden door een geschikt verwerkingsbedrijf. Geklepelde en direct opgezogen maaispecie moet onmiddellijk verwerkt worden. Het is structuurloos, sterk verdicht en bevat veel grond hetgeen de compostering sterk bemoeilijkt. De maaispecie begint zeer snel te gisten waardoor tijdelijke opslag of inkuilen eigenlijk niet mogelijk is. Een ander nadeel van geklepeld gras, is dat het zwerfvuil eveneens stuk geslagen is en daardoor moeilijk te verwijderen. Maaisel afkomstig van het maaien met een cirkelmaaier kan na voordrogen wel ingekuild worden en op een later tijdstip verwerkt worden. Zowel bij het maaien met klepelmaaier als bij het maaien met een cirkelmaaier, is het van groot belang dat voor de maaiwerken starten, het zwerfvuil dat zich in de bermen bevindt zeer goed opgeruimd wordt. De noodzaak van het nauwgezet en snel na het maaien afvoeren van het maaisel, kan niet genoeg benadrukt worden. Nadelen van het laten liggen van het maaisel zijn: - De voedingsstoffen in het maaisel spoelen meer uit naarmate het maaisel langer blijft liggen (en zorgen zo voor een aanrijking van de bodem). - De kiemingskansen voor kruiden verminderen sterk als het maaisel lange tijd blijft liggen (gebrek aan ruimte en licht). Hierdoor neemt de dominantie van een beperkt aantal weinig interessante, productieve soorten toe en neemt de bloei over het algemeen af. Dit zal dan tot gevolg hebben dat de biomassa stijgt. - Hoe langer het maaisel blijft liggen, hoe moeilijker de verwijdering zal zijn.

52


2.3 Houtige vegetatie 2.3.1 Verschillende types van houtige beplanting Inventarisatie : bijlage 4, 5 en 6 kaart 2. Bomenrijen en alleenstaande bomen De bomenrijen bestaan uit opgaande bomen, op één rij geplant met enkele meters afstand tussen de bomen, dikwijls te dicht bij elkaar. De bomenrijen bevinden zich aan de buitenzijde van de berm of op de perceelsranden van de aanpalende gronden, soms langs sloten. Naargelang de boomsoort, de dichtheid, de ouderdom, het onderhoud en het seizoen kan de transparantie van deze schermen sterk wisselen. De boomsoorten die voorkomen langs de E17 zijn o.a. populieren, kastanjes, wilgen. Meestal bevindt zich onder de bomenrijen een onderlaag van heesters. In sommige complexen vindt men alleenstaande bomen. Beplantingsmassieven: groenschermen en bosjes Langsheen het traject van de E17 komen verschillende houtige beplantingen voor, vooral ter hoogte van het stedelijke gebied Kortrijk en in de complexen. De meeste van deze beplantingsmassieven dienen als groenscherm tussen de snelweg en de bebouwde omgeving. De stroken houtige vegetatie zijn doorgaans te smal om een echte boskern te ontwikkelen en de ecologische betekenis is op dit ogenblik vrij gering. Dit komt omdat op de meeste plaatsen deze aanplantingen vrij monotoon zijn, met zo goed als geen verticale gelaagdheid. Bovendien zitten meestal alle planten in hetzelfde ontwikkelingsstadium (homogene beplantingsstructuur). Uit ecologisch standpunt is het beter te streven naar een heterogene beplantingsstructuur, waarin ook variatie in ouderdom is. In sommige complexen zijn grotere houtige beplantingen aanwezig, zogenaamde bosjes/bossen. Deze bossen bestaan vooral uit een jonge bosvegetatie of zijn zelfs vrij recent aangeplant, bijvoorbeeld door een 53

Projectgroep Natuurtechniek boomplantactie. Soms is er een randvegetatie aanwezig wat een ecologische meerwaarde geeft. Huidig beheer: - maatregelen die genomen worden om de veiligheid van de weggebruiker te garanderen (o.a. het verticaal snoeien van de takken die over de vangrail hangen = gabaritsnoei). - Vellen van bomen die een gevaar vormen voor de weggebruiker. - Beginfase van een gefaseerd hakhoutbeheer.

2.3.2 Ecologisch plan voor de houtige vegetatie Bomenrijen en alleenstaande bomen Men laat de bomen gewoon uitgroeien en enkel bij gevaar voor de weggebruiker en bij het vrijmaken van het gabarit kan men snoeien. Hoe langer men wacht met de eerste snoeibeurt hoe dikker de takken zullen zijn. Intensief (vorm)snoeien in de levende kroon moet worden vermeden. Het is aangewezen om te snoeien om de 5 à 6 jaar. Afgestorven of zieke bomen die de veiligheid van de weggebruiker in gevaar brengen, worden gerooid. Bomen in rijen worden het best, wanneer ze kaprijp zijn, gezamenlijk gerooid. Na het rooien van bomen(rijen) kan men ofwel opnieuw bomen(rijen) aanplanten, waarbij er dan rekening wordt gehouden met een voldoende grote plantafstand, ofwel kan men de ondergroei laten uitgroeien tot een massief of bomen(rij). Voor de aanplant gebruikt men streekeigen boomsoorten, zoals es, zomereik, … Langs de snelweg kan door het maaien van de grazige bermen schade optreden bij verschillende bomen aan de stambasis en/of aan de wortelaanlopen. Deze zich regelmatig herhalende schade legt een zware hypotheek op de mogelijke levensverwachting van de bomen en bovendien hoeven sterk beschadigde bomen vroegtijdig te worden geveld in verband met de verkeersveiligheid. Volgende maatregelen kunnen de maaischade helpen beperken: - Aangepaste werkwijze: voormaaien van de boomspiegel - Aangepaste maaiapparatuur: manueel bediende maaitoestellen laten nauwkeuriger werk toe. Beplantingsmassieven Snoeien van houtige beplanting Het snoeien van houtachtige gewassen kan nodig zijn om een bepaalde vorm te verkrijgen of te behouden. Een dergelijke vormsnoei bestaat vooral in het wegsnoeien van dode en gebroken takken en in het wegnemen van de concurrenten van de harttak. De frequentie van de vormsnoei is afhankelijk van de soort. Vormsnoei wordt eens per 3 tot 5 jaar uitgevoerd. De frequentie neemt af in de tijd en de vormsnoei gaat dan over in een onderhoudssnoei.

54

Projectgroep Natuurtechniek De onderhoudssnoei bestaat in het wegnemen van dode, ingerotte en/of gebroken takken tot tegen de stam, om het gabarit van de weg vrij te houden. Bij het snoeien moet men aandacht besteden aan de natuurlijke vorm van de boom en aan het evenwicht van de kruin. Ecologisch gezien is snoeien overbodig. Snoeien is echter nodig om de verkeersveiligheid te kunnen garanderen. Overhangende en dode takken moeten worden verwijderd. Dunnen van houtige beplanting Er wordt hier gestreefd naar een goede groei of instandhouding van de vegetatie met een minimum aan ingrepen. Het beheer is gericht op het vergroten van de diversiteit in de opbouw van de houtachtige vegetaties en op het in stand houden van een bepaald ecosysteem. Natuurlijke verjonging en structuurvariatie kun je bereiken door meer licht in de beplanting te brengen. Door hier en daar wat bomen of struiken weg te halen, krijg je plekken waar meer licht op de bodem valt. Hierdoor ontstaan mogelijkheden voor spontane opslag van bomen en vestiging van meer lichtgebonden planten. Het dunnen van houtige beplanting is het omzagen van bomen of struiken ten gunste van andere exemplaren of soorten. Bepaalde bomen in een aanplanting worden aangeduid en vervolgens afgezaagd tot tegen het maaiveld. Welke bomen men verwijdert, hangt af van het gewenst resultaat. Men kan echter ook streven naar het verkrijgen van regelmatige afstanden tussen de verschillende bomen in de aanplanting. Bij een dunning kan men ook de niet inheemse soorten wegnemen om een houtachtige vegetatie te bekomen die beter aangepast is aan de plaatselijke milieuomstandigheden. Indien men dichte groepsgewijze aanplantingen niet dunt, krijgt men hoog opgeschoten bomen met vrij dunne stammen. Als men op een bepaald ogenblik dan toch dunt, vallen de overgebleven bomen vaak om. Daarom moeten de goed en snel groeiende houtachtige gewassen gedund worden. Welke boomsoorten willen we behouden, welke worden gekapt? ¬ Inheemse soorten krijgen de voorkeur boven exoten. ¬ Onderscheid maken tussen wijkers en blijvers (lang levende soorten). ¬ Kleine boomsoorten genieten op veel plaatsen de voorkeur boven grote boomsoorten (door waar weinig ruimte is; middenbermen). ¬ Selectief rooien van exoten zoals Amerikaans vogelkers, valse acacia en eventueel andere soorten. ¬ Bomen verwijderen die (op termijn) een probleem vormen voor de verkeersveiligheid. ¬ Gezonde bomen blijven versus bomen met ziekteverschijnselen. ¬ Bomen met (vogel)nesten blijven als ze geen probleem opleveren. Het versnipperen en tussen de aanplanting blazen van het materiaal dat vrijkomt bij het dunnen en snoeien, is natuurtechnisch gezien sterk af te raden. Op die manier komen de voedingsstoffen versneld vrij en kunnen verstoringsoorten tot ontwikkeling komen. Men kan het hout beter afvoeren of op plaatsen dieper in de beplanting als dood hout laten leggen (zie verder).

55

Projectgroep Natuurtechniek Hakhoutbeheer Onder hakhoutbeheer of op stoof zetten verstaan we het op regelmatig herhaalde tijden afzagen van de houtige beplanting (tussen ca. 20 à 30 cm boven het maaiveld). De werkwijze is erop gericht dat de afgezette stobben weer uitlopen tot een nieuw hakbaar product en een dichte struikvegetatie vormen. De omlooptijd van de hakhoutcyclus bedraagt 9 jaar. Het hakhoutbeheer is erop gericht meer structuur aan te brengen in de randen van een beplanting en zo een geleidelijke overgang tussen grasland en bos/massief te vormen wat de fauna ten goede komt (ontwikkelen van een soort mantel- en zoomvegetatie). Een dergelijk zoom is vooral zeer interessant voor veel insectensoorten. Doordat boomsoorten verschillend reageren op een hakhoutbeheer zal de structuurvariatie toenemen. Het eindbeeld zal een gekartelde bosrand opleveren. Gefaseerd hakhoutbeheer in een cyclus van 9 jaar is een goede termijn die voorkomt dat snelle groeiers (berk, wilg, …) te ver uitgroeien. Spontane vegetatieontwikkeling De huidige kruidige vegetatie op moeilijk te maaien bermen kan men spontaan laten ontwikkelen tot een houtige vegetatie. Door kieming van inwaaiende en in de bodem aanwezige zaden ontstaat een natuurlijke en aan de plaatselijke omstandigheden aangepaste vegetatie. Het laten ontwikkelen van de vegetatie sluit een beheer van die vegetatie achteraf niet uit. Als men een bepaald successiestadium wil behouden, is beheer soms nodig. Als men de vegetatie spontaan wil laten ontwikkelen, moet men niet beplanten of inzaaien. De aard van de uitgangssituatie is bepalend voor het vegetatietype dat zich spontaan zal ontwikkelen. Het eindresultaat is dus sterk afhankelijk van een aantal factoren, o.a. de bodemsoort en de plaatselijke milieuomstandigheden. Het is dus mogelijk dat de zich ontwikkelende vegetatie niet de gewenste of verwachte vegetatie is. Op die manier kunnen uitgebreide oppervlakten aan ecologisch interessante vegetaties ontstaan. Selectief kapbeheer of exotenbeheer Dit is een vorm van selectief rooien. Een soort waarvoor we dit willen toepassen is de Amerikaanse vogelkers, ook wel ‘bospest’ genoemd. Deze soort woekert en verdringt andere boomsoorten in de concurrentiestrijd voor een plaats om te groeien. Het gaat hier dan in de eerste plaats om de bermen langs waardevolle bosreservaten, natuurreservaten, …

56

Projectgroep Natuurtechniek Dood hout Vooral op oudere leeftijd en in meerrijige beplantingen komt dood hout voor in de kroon, nl. als afsterven van de onderste takkransen door lichtgebrek en als afsterven van takken in de kroon. De eerste vorm levert geen problemen op bij een goed snoeibeleid. Het afsterven van takken in de kroon daarentegen levert direct gevaar op in verband met de verkeersveiligheid. Het verwijderen van deze dode takken is een dure aangelegenheid en men kan hierbij overwegen enkel de bomen langs de weg te behandelen. Bij het herhaaldelijk terugzetten van de bomen die als hakhout beheerd worden, wordt het vrijgekomen houtafval best verwijderd. Het versnipperen en tussen de beplanting verdelen van het houtafval wordt ten zeerste afgeraden. De plotselinge toevoer van veel organisch materiaal zorgt voor ongewenste dynamiek en verstikt de bodem, waarbij explosies van soorten als Grote brandnetel en Gewone vlier kunnen optreden. Anders is het voor de bomen en takken in het beplantingsmassief die spontaan afsterven of die omwille van veiligheidsoverwegingen gekapt dienen te worden. In het algemeen verdient het vanuit ecologisch standpunt de voorkeur het vrijkomend takhout gewoon te laten liggen of het, indien nodig, vanuit de randen het centrum van het beplantingsmassief in te slepen. Eventueel kunnen er in het beplantingsmassief enkele stapels gemaakt worden van op elkaar gestapelde takken. Schimmels en insecten zorgen voor de geleidelijke afbraak van het hout en leveren een ecologisch meerwaarde aan de aanplanting. Eventueel kan zwaarder hout worden afgevoerd. Holle en dode bomen moeten zoveel mogelijk blijven staan, want zij dienen o.a. als broedgelegenheid voor vogels en vleermuizen. Het kappen ervan moet zo lang mogelijk worden uitgesteld. Alleen indien de bomen direct gevaar opleveren voor de weggebruiker kan tot kappen worden overgegaan.

57


2.4 Bermgrachten 2.4.1 Algemeen Langsheen heel het traject van de A14 zijn er langs weerzijden van de snelweg bermgrachten aangelegd die zorgen voor de afwatering van de snelweg. Meestal zijn deze grachten niet watervoerend. De primaire functie van deze grachten is de afvoer van het water dat van het wegoppervlak uit het weglichaam moet worden afgevoerd. De bedoeling is dat er geen plassen op het wegdek blijven staan, met alle onveiligheden van dien. Een bijkomende belangrijke functie is de retentie van het afgevoerde water, waar momenteel weinig aandacht aan geschonken wordt. De grachten variëren in breedte, diepte en begroeiing, maar over het algemeen kan gesteld worden dat zij een zekere ecologische potentie bezitten. Grachten en hun oevers vormen voor veel planten- en diersoorten het geëigend leefgebied: planten vinden er de ideale omstandigheden voor groei en bloei en dieren vinden er hun favoriete voedsel of de geschikte plaats om zich voort te planten. De soortensamenstelling van de planten in de sloot is afhankelijk van een aantal abiotische factoren: bodemsoort, de waterdiepte, de kwaliteit van water en bodem. Het voorkomen van diersoorten is vaak gebonden aan de soortensamenstelling en de structuur van de vegetatie. Planten bieden voedsel, dekking, schuilplaatsen en plaatsen voor voortplanting, dat geldt zowel in het water als op de oever. Deze structuurvariatie is aanwezig als de rijkdom aan plantensoorten groot is. Vandaar dat het beheer dat gunstig is voor waterplanten ook gunstig is voor waterdieren.

2.4.2 Ecologisch plan voor bermgrachten Het is niet de bedoeling om de waterhuishoudkundige hoofdfunctie van de bermsloten te wijzigen, maar door een aangepast beheer kan de ecologisch waarde van de waterlopen verhoogd worden. Een sloot/gracht heeft de neiging om dicht te groeien. Afgestorven planten zakken naar de bodem en vergaan daar. Zo ontstaat een laag bagger die steeds dikker wordt en de sloot ondieper maakt. Om dit proces van verlanding tegen te gaan, moet men de sloot van tijd tot tijd schonen. Hiervoor moet het slib uit de sloot worden geschept. Schoning van de sloot is noodzakelijk voor de ontwaterende of afwaterende functie van de sloten. Indien dus na verloop van tijd de waterafvoerende capaciteit van de sloot in het gedrang zou komen door een te dikke baggerlaag, kan het slib verwijderd worden. Dit dient in normale omstandigheden niet meer dan eens om de 10 tot 20 jaar te gebeuren. Het is uiteraard zeer belangrijk dat het slib wordt afgevoerd en niet op de oever wordt gedeponeerd, omdat dit sterke aanrijking van de bodem en sterke verruiging tot gevolg zal hebben. Een preventieve maatregel tegen verlanding is het maaien en afvoeren van de vegetatie in grachten zodat de planten niet in het water en slib terechtkomen en daar afsterven. Een jaarlijkse maaibeurt met afvoer in september is aan te raden.

58


2.5 Bespreking van de botanische inventarisaties per wegvak Wegvak tussen Franse grens en afrit 1 Oude douanezone met grote asfaltvlakte. Aan beide zijden dichte houtige vegetatie tot kmp1. Beneden op de linkertalud staat een populierenrij. Voorkomende types: 14. Afrit 1 – Rekkem Op sommige delen van het complex staat een dichte houtige vegetatie, ernaast zijn er grote stukken grazige vegetatie. In het complex staat een GSM-mast. Types: 14, 17.

Wegvak tussen afrit 1 en complex Aalbeke Hoge grazige bermen met een glanshaverdominantie. Er is geen houtige vegetatie aanwezig. Een zeldzame soort hier aanwezig is: zwart knoopkruid. Voorkomende types: 18, 20, 23.

Complex Aalbeke (E17xA17) Grote grazige vlakken met houtige vegetatie voornamelijk op de taluds. Types: 18, 19. Wegvak tussen complex Aalbeke en afrit 2 Ter hoogte van kmp6 zijn er hoge taluds met een gras-kruidenmix. Margriet komt hier veelvuldig voor. Andere speciale soorten zijn: zwarte mosterd, zwart knoopkruid, ruige scheefkelk, zwaluwtong, zeegroene rus. Populierenrijen lopen van de parking uit tot op de berm. Aan de linkerzijde staat er een geluidsmuur. Aan de rechterzijde is er in het talud een banket, wat moeilijkheden geeft bij het maaien van het talud. Types: 14, 16, 20, 25.

59

Projectgroep Natuurtechniek Afrit 2 – Kortrijk-Zuid Het overgrote deel van dit complex bevat een zware houtige vegetatie. Andere delen zijn ofwel bebouwd of bestaan uit een grazige vegetatie. De taluds in het complex zijn vrij steil. Er is een sterke link met het nabijgelegen Kennedybos. Types: 14. Wegvak tussen afrit 2 en afrit 3 De weg ligt in uitgraving. De taluds zijn zwaar beplant. De houtige vegetatie vormt een groenscherm voor de omliggende bebouwing. Op de eerste meters van het groenscherm werd reeds een hakhoutbeheer toegepast. Enkele voorkomende soorten zijn: zwart knoopkruid, zeegroene rus, grote waterweegbree, kruipertje, papegaaiekruid, kruipbrem, veldbeemdgras, fioringras, glad vingergras. Types: 8, 14. Afrit 3 – Kortrijk Oost In het complex komen grote stukken grazige vegetatie voor, met af en toe alleenstaande bomen erin (Populus eruamericana Robusta, Acer saccharinum, …). Op de kleinere delen vindt men eerder houtige vegetatie.

Voorkomende soorten: veldbeemdgras, fioringras, glad vingergras, papegaaiekruid, zwart knoopkruid, kruipbrem, … Types: 14. Wegvak tussen afrit 3 en afrit 4 De weg ligt hier in ophoging en de taluds zijn vrij hoog en tamelijk steil. Onder aan de taluds komen ruigtes voor, met af en toe de aanwezigheid van brem. Voorkomende soorten: papegaaikruid, zwaluwtong, zwarte nachtschade, glad vingergras, uitstaande melde, akkermelkdistel, zwart knoopkruid, luzerne, gevleugeld hertshooi, … Tussen kmp12 en 13 is er een houtige vegetatie aanwezig op het talud. Deze doet dienst als groenscherm en bevindt zich nog in de stakenfase. Voorkomende types: 10, 18, 21, 27.

60

Projectgroep Natuurtechniek Afrit 4 – Deerlijk Dit complex is bijna volledig ingenomen door houtige vegetatie, slechts kleine stukjes bevatten een grazige vegetatie. De grote lussen bevatten een opkomend bos, aangeplant in het kader van een boomplantactie. De bossen kregen volgende namen mee: in de rechterlus het Hellegaverbos, in de linkerlus het Biebos. Types: 3, 14. Wegvak tussen afrit 4 en afrit 5

Het gaat hier om iets smallere bermen met vooral grazige vegetatie. Soms wordt door de bedrijven die grenzen aan de snelweg, een gazonbeheer op de bermen van de weg uitgevoerd. Types: 3, 4, 6, 7, 14, 19, 20. Afrit 5 – Waregem Het complex bevat grote grazige stukken met aan de zijkanten houtige vegetatie. Er komen enkele alleenstaande bomen voor: o.a. Tilia cordata, Acer pseudoplatanus. Types: 14, 27.

Wegvak tussen afrit 5 en Oost-Vlaamse grens Het zijn hier eerder smalle bermen, met een geringere ecologische waarde. Er komt ook houtige vegetatie voor.

61


3 HET ECOLOGISCHE PLAN

3.1 Samenvattende doelstellingen In het ecologisch plan bepalen we welke ecologische waarde we in de wegberm nastreven en met welk beheer we die ecologische waarde kunnen verkrijgen. De natuurwaarden in de omgeving spelen bij deze beslissing een belangrijke rol. Enkele doelstellingen ¬ Waar mogelijk de ecologische relatie tussen de wegberm en de omgeving herstellen en verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door de vegetatie op de bermen aan te passen aan de vegetatie uit de omgeving. ¬ De grazige bermen op een ecologische manier beheren door verschralend maaibeheer en ruigtebeheer. Dit verhoogt hun waarde als leefgebied voor flora en fauna. De functie van ecologische schrale graslandcorridor langs de snelwegberm versterken door bijvoorbeeld te plaggen. ¬ Het creëren van een grote structuurvariatie in de vegetatie op het dwarsprofiel van de bermen door op een verantwoorde wijze te snoeien en te dunnen, biedt meer levenskansen aan zoveel mogelijk dieren en planten. ¬ Het verwijderen van exoten verhoogt de groeikans van autochtone beplanting. ¬ Door een goed beheer van de bermsloten en door een verbetering van de watergebonden verbindingen onder de snelweg door, kan de natuurwaarde hiervan verhogen. De sloten kunnen op die manier belangrijke ecologische corridors vormen langsheen heel het traject van de snelweg.

62


HOOFDSTUK IV: VERKEERSSTUDIE

63


1 DE VERKEERSANALYSE

1.1 Bermen die gevaarlijk en / of moeilijk te maaien zijn Indien de werfzone reglementair afgebakend wordt en voorzien van signalisatie is er geen probleem naar verkeersveiligheid of naar veiligheid van de arbeiders. Er zijn geen uitzonderlijk gevaarlijke plaatsen. Overal langs de E17/A14 is een vluchtstrook aanwezig van waar men de zijbermen kan maaien. Enkel voor het beheer van de middenberm moet een wegvak afgezet worden.

1.2 Bermen die om veiligheidsredenen meermaals gemaaid moeten worden Vanaf 15 april gebeurt er volgens het huidig beheer over heel het traject van de E17 West-Vlaanderen een veiligheidsmaaibeurt. Dit houdt in dat er op plaatsen waar het voor de veiligheid van de weggebruiker onontbeerlijk is dat er een goed overzicht bestaat, gemaaid wordt. Deze plaatsen omvatten overzichtspunten aan open afritten, op kruispunten van afritten met de gewestweg en bij binnenbochten. Ook wordt er over heel het traject van de snelweg een strook met een breedte van één maaibalk (+/- 1.2 meter) langs de rand van de weg gemaaid om het wegmeubilair vrij te houden en om een uitwijkzone te bieden voor voertuigen met autopech.

1.3 Houtige beplanting die een gevaar kan betekenen voor de weggebruiker Het huidige beheer van de lineaire groenschermen bestaat uit het verticaal snoeien van de bomen langs de zijde van de vangrail. Dit gebeurt met de bedoeling om takken die over de vangrail groeien, te verwijderen omdat deze een mogelijk gevaar voor de weggebruiker kunnen opleveren, de zichtbaarheid van de verkeersborden belemmeren of de pechstrook erg versmallen. Dit snoeien gebeurt met een takkenschaar. Bomen of takken in de groenschermen die dreigen te vallen en daardoor een potentieel gevaar vormen voor de veiligheid van de weggebruiker, worden verwijderd.

64

Projectgroep Natuurtechniek Verkeersborden in de bermen dienen met het oog op de verkeersveiligheid altijd zichtbaar te zijn. Zie ook bijlage 4 bij dienstorder AWV 2004/1.

Middenberm

Zijberm

65


2 HET VERKEERSPLAN

2.1 Veiligheidsmaaibeurt Over het volledige traject van E17 in West-Vlaanderen wordt de eerste algemene maaibeurt vervroegd van 15 juni naar 15 mei. Omdat de tijdsspanne tussen de huidige veiligheidsmaaibeurt (15 april) en de voorgestelde eerste algemene maaibeurt (15 mei) zodanig kort zal worden, vervalt de veiligheidsmaaibeurt.

2.2 Terugzetten of rooien van bomen die te dicht bij de vangrail staan. Op plaatsen waar de beplanting tot tegen de vangrail komt, wordt voorgesteld om de eerste rijen (1 à 2 rijen) definitief te verwijderen. Het is de bedoeling dat deze bomen niet opnieuw zullen uitlopen. Om dit te bereiken kan het terugzetten best gebeuren in het voorjaar of de zomer, omdat de hergroeipercentages dan het kleinst zijn. Er bestaat dan nog wel de kans dat de bomen terug zullen uitlopen, maar die is kleiner dan wanneer de bomen zouden worden gekapt in het najaar of in de winter. Het is wel nodig dat deze bomen tot vlak tegen de grond worden gekapt. Nadien zal deze strook immers gemaaid moeten worden. Indien de bomen alsnog uitlopen, zullen de uitlopers tijden het maaien telkens verwijderd worden en zal de boom na verloop van tijd zijn hergroeicapaciteit verliezen. Beplanting binnen de 150m stroken voor grote verkeersborden wordt definitief verwijderd (enkel de eerste 3 rijen). Deze zones worden nadien opgenomen in het maaibeheer.

2.3 Risico van vallende takken en bomen Dit zal steeds ter plaatse gecontroleerd moeten worden.

2.4 Onderhoud van afwateringsgreppels De afwateringsgreppels die dwars op het talud het water van de snelweg naar de afwateringsgracht voeren, worden regelmatig gecontroleerd en vrijgehouden door hinderlijke bomen te kappen. Dit dient te gebeuren om een goede afwatering van de snelweg te garanderen.

66


HOOFDSTUK V: HET BERMBEHEERSPLAN

67


1 ALGEMEEN Uit de analyse van elk afzonderlijk plan (landschapsplan, ecologisch plan en verkeersplan) zijn telkens een aantal maatregelen gekomen om het betreffende onderdeel te optimaliseren. In het feitelijke beheersplan worden deze maatregelen samengebracht en op elkaar afgestemd. Dit leidt tot een graslandbeheer met een algemeen maaischema en ruigtebeheer, een beheer voor de bermsloten en een beheer voor de houtige vegetatie. Zo verkrijgen we dus een langetermijnvisie voor het beheer van de bermen van de E17/A14. Plan

Doelstellingen

Landschap

● De landschappelijke eenheden duidelijk afbakenen en zichtbaar maken van op de snelweg. ● De verscheidenheid van de verschillende ruimtelijke eenheden versterken. ● De ruimtelijke structuur van het landschap benadrukken door de open ruimtes af te bakenen en de gesloten zones te versterken. ● Landschappelijke structuren zoals rivieren, beken en reliëf versterken waar mogelijk. ● Duidelijke afbakening van woon- en industriezones.

Ecologisch

● Waar mogelijk de ecologische relatie tussen de wegberm en de omgeving herstellen en verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door de vegetatie op de bermen aan te passen aan de vegetatie uit de omgeving. ● De grazige bermen op een ecologische manier beheren door verschralend maaibeheer en ruigtebeheer. Dit verhoogt hun waarde als leefgebied voor flora en fauna. ● Het creëren van een grote structuurvariatie in de vegetatie op het dwarsprofiel van de bermen door op een verantwoorde wijze te snoeien en te dunnen, biedt meer levenskansen aan zoveel mogelijk dieren en planten. ● Het verwijderen van exoten verhoogt de groeikans van autochtone beplanting. ● Dichte houtkant omvormen tot structuurrijke zoom.

Verkeer

● Veiligheidsmaaibeurt over de volledige snelweg. ● Terugzetten van bomen die te dicht bij de vangrail staan.

Het bermbeheersplan heeft een geldigheidstermijn van 10 jaar. Na 10 jaar wordt de vegetatie herbekeken en wordt het geheel geëvalueerd. Het beheer kan dan, indien nodig, aangepast worden.

68


2 GRASLANDBEHEER

2.1 Algemeen maaischema Aan de hand van de beheersvoorstellen per wegbermtype en de botanische ontwikkelingsfase van de bermen en rekening houdend met de praktische maaimogelijkheden, is een algemeen maaischema opgesteld. Over het volledige traject van de snelweg in West-Vlaanderen wordt gemaaid volgens een zelfde regime. Op deze manier wordt een groot aaneensluitende stuk op een zelfde manier beheerd. Hierdoor wordt het uitvoeren van het bermbeheersplan in de praktijk haalbaar, hetgeen de correcte uitvoering ervan bevordert. De continuïteit van het gevoerde beheer kan beter gewaarborgd worden wat de botanische ontwikkeling van de grazige bermen ten goede zal komen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het maaischema voor de grazige bermen. Zie ook kaart 3 in bijlage 6. Veiligheidsmaaibeurt VMB ____

Tijdstippen Indeling Algemene Maaibeurten (AMB) AMB maaidatum plaats Langsbermen 1° AMB 15 mei 4 MBB 2° AMB 15 september volledige berm Hoge taluds in ____ 1° AMB 15 mei 4 MBB uitgraving 2° AMB 15 september 4 MBB 1° AMBbis 15 augustus boven 4 MBB Hoge taluds in ____ 1° AMB 15 mei 4 MBB ophoging 2° AMB 15 september 4 MBB Spontane ____ onder 4 MBB ontwikkeling (AMB= Algemene Maaibeurt, VMB= Veiligheidsmaaibeurt, MBB= Maaibalkbreedte) Langsbermen (kmp 0 - 26,5) De eerste algemene maaibeurt begint vanaf 15 mei en gebeurt over de eerste 4 maaibalkbreedtes. Het maaisel wordt direct verwijderd. Door het vroege tijdstip van deze algemene maaibeurt vervalt de veiligheidsmaaibeurt. De tweede algemene maaibeurt loopt vanaf 15 september en gebeurt over de volledige berm. Hoge taluds in uitgraving (kmp 3,1 - 4,0 & kmp 5,5 - 6,3 ) De eerste 4 maaibalkbreedtes onderaan het talud ondergaan het zelfde maaibeheer als de langsbermen, namelijk een eerste algemene maaibeurt vanaf 15 mei en een tweede algemene maaibeurt vanaf 15 september. Ook hier vervalt de veiligheidsmaaibeurt. De rest van het talud, boven de 4 maaibalkbreedtes, wordt een eerste en enige maal gemaaid vanaf 15 augustus. Het maaisel wordt binnen de 10 dagen verwijderd. 69

Projectgroep Natuurtechniek Hoge taluds in ophoging (Links kmp 12,15 - 15,4 & rechts kmp 13,2 – 15,4) De eerste 4 maaibalkbreedtes bovenaan het talud ondergaan het zelfde maaibeheer als de langsbermen, namelijk een eerste algemene maaibeurt vanaf 15 mei en een tweede algemene maaibeurt vanaf 15 september. Ook hier vervalt de veiligheidsmaaibeurt. Het maaisel wordt het best direct verwijderd. De rest van het talud, onder de 4 maaibalkbreedtes wordt niet gemaaid en laat men verder spontaan ontwikkelen.

2.2 Maaibeheer voor de complexen zie bijlage 6, kaarten 3A, 3B, 3C, 3D, 3E. Complexen Rekkem, Kortrijk-Oost, Waregem De eerste algemene maaibeurt begint vanaf 15 mei en gebeurt over de eerste 4 maaibalkbreedtes. Door het vroege tijdstip van deze algemene maaibeurt vervalt de veiligheidsmaaibeurt. De tweede algemene maaibeurt voor deze stroken kan vanaf 15 september. De zones die niet in de eerste algemene maaibeurt van 15 mei vallen, worden een eerste en enige maal gemaaid vanaf 15 augustus. Waar mogelijk wordt het complex met de cirkelmaaier gemaaid. Het maaisel wordt binnen de 10 dagen verwijderd. Complexen Aalbeke en Deerlijk Het maaibeheer in deze complexen verloopt samen met het maaibeheer van de langsbermen. Dus de eerste algemene maaibeurt begint vanaf 15 mei, de tweede maaibeurt kan vanaf 15 september. Beide algemene maaibeurten gebeuren vanaf de rand van de weg tot aan de rand van de beplanting of de gracht. Ook hier vervalt, door het vroege maaitijdstip, de veiligheidsmaaibeurt. Waar mogelijk wordt het complex met de cirkelmaaier gemaaid. Het maaisel wordt binnen de 10 dagen verwijderd. Complex Kortrijk-Zuid Om het effect van toegangspoort tot de stad Kortrijk te versterken en vooral om de zichtbaarheid op het complex te behouden, is het aan te raden om het complex meerdere malen per jaar te maaien. Een eerste algemene maaibeurt kan vanaf 15 mei, de tweede maaibeurt vanaf 15 juli en een derde algemene maaibeurt vanaf 15 september. Ook hier vervalt, door het vroege maaitijdstip, de veiligheidsmaaibeurt. Op sommige percelen in het complex wordt het middendeel een eerste en enige maal gemaaid vanaf 15 augustus. Waar mogelijk wordt het complex met de cirkelmaaier gemaaid. Het maaisel wordt binnen de 10 dagen verwijderd.

70


2.3 Algemene richtlijnen bij het beheer van grazige bermen •

Bij elke algemene maaibeurt dient het maaien van de bermen steeds te gebeuren vanaf de wegverharding tot aan de sloot of gracht indien niet anders gespecificeerd.

•

Grote oppervlaktes dienen gemaaid te worden met een cirkel- of schijvenmaaier. Smallere of technisch moeilijk te maaien bermen mogen met de klepelmaaier (of machine naar keuze) gemaaid worden.

•

Zoals het bermbesluit het voorschrijft, gebeurt maaien steeds met afvoer van het maaisel binnen 10 dagen.

•

Het maaisel dient bij elke maaibeurt grondig afgevoerd te worden volgens de maaiselnorm. Minimaal 70% van het maaisel moet verwijderd worden.

•

Zoals het Vlaamse afvalstoffenwetgeving het voorschrijft wordt maaisel naar een erkende composteerinstallatie gevoerd.

•

Een veiligheidsmaaibeurt gebeurt niet op plaatsen waar in mei gemaaid wordt, uitgezonderd op enkele hoogst noodzakelijke plaatsen, bv. aan de aansluiting met een gewestweg.

•

Een veiligheidsmaaibeurt bedraagt maximaal 1 maaibalkbreedte waarbij het maaisel dadelijk wordt opgezogen.

•

Zoals het bermbesluit het voorschrijft, worden geen herbiciden gebruikt bij het beheer van de bermen.

71


3 BEHEER VAN BERMGRACHTEN EN BERMSLOTEN De bermgrachten en –sloten met grazige vegetatie op de taluds, worden in de regel jaarlijks samen met de 2de algemene maaibeurt in september gemaaid. Zoals het bermbesluit het voorschrijft, gebeurt maaien steeds met afvoer van het maaisel binnen 10 dagen. Indien na verloop van tijd de waterafvoerende capaciteit van de sloot in het gedrang komt door een te dikke baggerlaag moet het slib verwijderd worden. Dit dient in normale omstandigheden niet meer dan eens om de 10 tot 20 jaar te gebeuren. Het slib moet afgevoerd worden en mag niet op de bermen worden gestort.

72


4 BEHEER VAN HOUTIGE VEGETATIE

4.1 Houtige vegetatie op de bermen Onderstaande tabel geeft een overzicht van het beheer van houtige vegetatie aanwezig op de bermen en in de complexen. Zie ook kaart 4 in bijlage 6.

Rechts Van kmp

Tot kmp

Complex Type

Beheer

0,0 0,6 1,45 4,5 6,55 8,2

1,0 1,95 5,5 6,8 8,7

9,0 10,8

10,3 11,25

11,5 16,8

17,35

17,35 17,8 18,7 22,65

17,7 18,15 18,9 22,9

22,95 24,2 24,4 24,65 25,3

23,8 24,35 24,6 24,85 25,45

Beplantingsmassief Beplantingsmassief Rekkem Beplantingsmassief Aalbeke Beplantingsmassief Bomenrij Kortrijk – Beplantingsmassief Zuid wilgenbos Beplantingsmassief Kortrijk – Beplantingsmassief Oost alleenstaande bomen Boom Deerlijk Beplantingsmassief bos Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Waregem Beplantingsmassief alleenstaande bomen Beplantingsmassief Alleenstaande bomen Nieuwe aanplant Beplantingsmassief Beplantingsmassief

Tot kmp

Complex Type

Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Vellen + Hakhoutbeheer Niets doen in bos Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer + onderhoudssnoei Onderhoudssnoei + Hakhoutbeheer Niets doen in bos Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Vellen Niets doen Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer

Links Van kmp 0 0,6 1,0 1,55 4,5 6,55 6,7 7,5 8,7

1,0 1,6 1,95 5,5 6,8 6,8 8,0 8,9

9,2 10,6

10,3 11,3

11,6 12,9 17,2

12,7 13,05 17,55

Rekkem Aalbeke

Kortrijk – Zuid Kortrijk – Oost

Deerlijk

Beheer

Beplantingsmassief Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief wilgenbos Beplantingsmassief Beplantingsmassief alleenstaande bomen Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief bos

73

Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Vellen Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Onderhoudssnoei Hakhoutbeheer Onderhoudssnoei + Hakhoutbeheer + niets doen in bos Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer + onderhoudssnoei Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer + niets doen in bos

Projectgroep Natuurtechniek 17,55 17,9

17,8 18,15

18,55 19,4 20,0 22,65

18,95 19,55 20,20 22,90

22,95 25,3

23,95 25,45

Waregem

Beplantingsmassief Beplantingsmassief bomenrij Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief alleenstaande bomen Beplantingsmassief Beplantingsmassief

Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer + onderhoudssnoei Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer + Hakhoutbeheer + onderhoudssnoei Hakhoutbeheer Hakhoutbeheer

Hakhoutbeheer = afzetten van de houtige beplanting op 20 à 30 cm boven het maaiveld. Vellen = omhakken van bomenrijen of alleenstaande bomen. Nietsdoen = geen onderhoud. De natuur zijn gang laten gaan. Onderhoudssnoei van bomenrijen en alleenstaande bomen = wegsnoeien van takken om het gabariet vrij te houden en de bomen op een verkeersveilige manier te laten uitgroeien.

4.2 Algemene richtlijnen bij het beheer van de houtige aanplanten • Bij gabaritsnoei mag niet verticaal in één vlak gesnoeid worden maar moet men de • • • • • • • •

overhangende takken tot op de stam verwijderen. Op plaatsen waar de beplanting tot tegen de weg komt, of over de vangrail hangt, worden 2 rijen houtige beplanting gerooid. Deze gerooide zones worden daarna opgenomen in het maaibeheer. Waar mogelijk wordt dood hout niet verwijderd. Het hout dat niet kan blijven liggen moet worden afgevoerd. Versnipperd hout mag niet in de beplanting worden gedeponeerd. Voor een definitie en uitvoeringswijzen van rooien, dunnen, hakhoutbeheer en ander: zie Standaardbestek 250 en uniformbestek groenonderhoud bij AWV. Aanplanten is af te raden. Indien om een belangrijke reden toch zou gekozen worden voor een aanplant moet dit met streekeigen materiaal gebeuren en indien voorradig bij voorkeur zelfs met autochtoon plantmateriaal. Bij spontane ontwikkeling wordt niet meer gemaaid (behalve een veiligheidsmaaibeurt). Op plaatsen waar gedund wordt, gaat de voorkeur uit naar het verwijderen van exoten. Alleenstaande bomen worden na verloop van tijd, wanneer ze kaprijp zijn of gevaarlijk zijn voor de weggebruiker, gerooid.

74


LITERATUURLIJST Geraadpleegde literatuur Ameryckx J.B. en Verheye, W. en Vermeire, R. 1995. Bodemkunde, Bodemvorming, Bodemeigenschappen, De bodems van België, Bodembehoud en –degradatie, Bodembeleid en bodempolitiek. Ameryckx, Verheye, Vermeire. Gent. Antrop M. 1989. Het landschap meervoudig bekeken. Stichting leefmilieu vzw. Antwerpen. Antrop M. & Van Damme S. 1995. Landschapszorg in Vlaanderen, onderzoek naar criteria en wenselijkheden voor een ruimtelijk beleid m.b.t. cultuurhistorische en esthetische waarden van de landschappen in Vlaanderen. Universiteit Gent, Vakgroep Geografie. Gent. Antrop M., Gullinck H., Van Looy K., De Blust G., Van Ghelue P., Melkebeke I. en Kuijken E. 1993. Deelfacet Open Ruimte voor het Structuurplan Vlaanderen, Eindrapport, bijlage ecodistricten. Bax Ingeborg & Schippers Wim. Ontwikkeling van botanisch waardevol grasland, veldgids. Dienst Landelijk Gebied (DLG) en het Informatie- en KennisCentrum Natuurbeheer (IKC N). Utrecht/Wageningen. Boer K, 1996. Ecologisch groenbeheer in de praktijk. IPC Groene Ruimte. Arnhem. Claus K. en Janssens L. 1994. Vademecum Natuurtechniek, Inrichting en beheer van Waterlopen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, administratie Milieu, Natuur en Landinrichting. Brussel. Claus K. en Janssens L. 1996. Vademecum Natuurtechniek, Inrichting en beheer van Wegen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, administratie Milieu, Natuur en Landinrichting. Brussel. De Langeh J-E et al. 1998. Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, NoordFrankrijk en de aangrenzende gebieden. Derde druk. Nationale Plantentuin van België. Meise. Depuydt F. (red.) 1995.Fascinerende landschappen van Vlaanderen en Wallonië, in kaart en beeld. Davidsfonds. Leuven. GIS-Vlaanderen. 2001. Digitale vectoriële bestanden van de Vlaamse landschapsatlas. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, departement Leefmilieu en Infrastructuur, AROHM, Monumenten en landschappen. Gysels H. 1993. De landschappen van Vlaanderen en Zuidelijk Nederland, Een landschapsecologische studie. Garant. Leuven/Apeldoorn. Hermy M., De Blust G. en Slootmaekers M. (red.), 2004. Natuurbeheer. Uitg. Davidsfonds i.s.m. Argus vzw, Natuurpunt vzw en het IN, Leuven. 75


Hermy M. & De Blust, G. (red.) 1997. Punten en lijnen in het landschap. Stichting Leefmilieu, Schuyt & Co, Van de Wiele, Natuurreservaten, WWF, Instituut voor Natuurbehoud. Brugge/Haarlem. Jager K en Oosterbaan A. 1994. Aanleg van gemengde loofhoutbeplantingen met inheemse soorten. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Wageningen. Schuyt & Co. Haarlem. Leo F.A. & Spijker J.H. & Smeele R. & Helsloot R.V. 1994. Groenwerk, Praktijkboek voor bos, natuur en stedelijk groen. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek en Misset. Wageningen/Doetinchem. Projectgroep Natuurtechniek, 2004, Bermbeheersplan voor de E17, provincie OostVlaanderen, Provincie Antwerpen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Wegenbeleid en Beheer. Brussel. Projectgroep Natuurtechniek, 2005, Bermbeheersplan voor de autosnelwegbermen van de E40/A10, provincie West-Vlaanderen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Wegenbeleid en Beheer. Brussel. Provincie West-Vlaanderen, 2004. Plantgoed Voor meer streekeigen groen. Provincie West-Vlaanderen. Brugge. Van Slycken Jos, Meiresonne Linda, De Boever Lieven & Ponseele Koen. 2002. Naar een toekomst voor populier in Vlaanderen?! Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, Laboratorium voor Houttechnologie RUG en Milieudienst Febelhout. Geraardsbergen. Van Slycken J. Kursus Bospraktijk, Deel 4b: Populierenteelt. bosbouwvereniging, Rijksstation voor populierenteelt. Gontrode.

Vlaamse

Weeda E.J., Westra R., Westra CH., Westra T. 1988. Nederlandse oecologische flora, wilde planten en hun relaties, deel 3. Hilversum. Zwaenepoel Arnout. 1998. Werk aan de berm! Handboek botanisch bermbeheer. Stichting leefmilieu vzw. Antwerpen.

76

Projectgroep Natuurtechniek Geraadpleegde websites www.mina.vlaanderen.be www.populierenland.com www.instnat.be www.natuurpunt.be www.gisvlaanderen.be www.vlm.be www.studiokontrast.com www.kortrijk.be www.waregem.be www.west-vlaanderen.be

77


BIJLAGEN

78


Bijlage 1: Bermbesluit Het besluit van de Vlaamse Executieve van 27 juni 1984 houdende maatregelen inake natuurbehoud op de bermen beheerd door publiekrechtelijke rechtspersonen (B.S. 2 oktober 1984)

De Vlaamse Executieve, Gelet op de wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud, inzonderheid de artikelen 37 en 38; Gelet op het advies van de Hoge Raad voor Natuurbehoud (Vlaamse Kamer); Gelet op het advies van de Raad van State; Op voordracht van de Gemeenschapsminister van Ruimtelijke Ordening, Landinrichting en Natuurbehoud; Na beraadslaging, Besluit: Artikel 1. Dit besluit is toepasselijk op de bermen gelegen langs wegen, waterlopen en spoorwegen, in zoverre publiekrechtelijke rechtspersonen krachtens enig recht van beheer bevoegd zijn om de handelingen te stellen die bij dit besluit geregeld worden. Onder bermen wordt voor de toepassing van dit besluit verstaan: bermen en taluds. Art.2. Het gebruik van biociden op bermen is verboden. Art.3. Begraasde bermen mogen niet vóór 15 juni gemaaid worden. Een eventuele tweede maaibeurt mag slechts uitgevoerd worden na 15 september. Het maaisel dient verwijderd te worden binnen de tien dagen na het maaien. Art.4. Door de Gemeenschapsminister bevoegd voor natuurbehoud mag worden afgeweken van de bepalingen van artikel 3. Art.5. Maaibeheer, hetzij in handwerk, hetzij met machines, dient uitgevoerd te worden zonder de ondergrondse plantendelen en de houtige gewassen te beschadigen. Art.6. Overtreding van dit besluit wordt afgestraft overeenkomstig de artikelen 44 en 47 van de wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud. Art.7. Dit besluit treedt in werking op 1 januari 1985. Art.8. De Gemeenschapsminister van Ruimtelijke Ordening, Landinrichting en Natuurbehoud is belast met de uitvoering van dit besluit. Brussel, 27 juni 1984.

79


Bijlage 2: Soortenlijst grazige vegetatie Plantensoorten geïnventariseerd langs de E17. PLANTENNAAM-NED Aalbes Akkerdistel Akkerereprijs Akkerkers Akkerklimopereprijs Akkerkool Akkermelkdistel Akkervergeet-mij-nietje Akkerwinde Avondkoekoeksbloem Basterdklaver Beemdlangbloem Behaarde boterbloem Beklierde duizendknoop Bezemkruiskruid Biezenknoppen Bijvoet Blaartrekkende Boerenwormkruid Bolletjesraket Bosrank Boswilg Braam Canadese fijnstraal Citroengele honingklaver Dicht havikskruid Dubbelkelk Echt bitterkruid Echte kamille Echte waterkers Engels raaigras Fioringras Fluitekruid Geel nagelkruid Geknikte vossestaart Gekroesde melkdistel Gele lis Gele morgenster Gestreepte witbol Gevleugeld hertshooi Gewone berenklauw Gewone brunel Gewone engelwortel Gewone glanshaver Gewone hoornbloem Gewone kropaar

PLANTENNAAM-LAT Ribes rubrum Cirsium arvense Veronica agrestis Rorippa sylvestris Veronica hederifolia Lapsana communis Sonchus arvensis Myosotis arvensis Convolvulus arvensis Melandrium album Trifolium hybridum ssp. Festuca pratensis Ranunculus sardous Polygonum lapathifolium Senecio inaequidens Juncus conglomeratus Artemisia vulgaris Ranunculus sceleratus Tanacetum vulgare Rapistrum rugosum Clematis vitalba Salix caprea Rubus fruticosus Conyza canadensis Melilotus officinalis Hieracium lachenalii Picris echioides Picris hieracioides Matricaria recutita Nasturtium officinale Lolium perenne Agrostis stolonifera Anthriscus sylvestris Geum urbanum Alopecurus geniculatus Sonchus asper Iris pseudacorus Tragopodon pratensis Holcus lanatus Hypericum quadrangulum Heracleum sphondylium Prunella vulgaris Angelica sylvestris Arrhenatherum elatius Cerastium fontanum Dactylis glomerata 80

Projectgroep Natuurtechniek Gewone melkdistel Gewone pastinaak Gewone raket Gewone reigersbek Gewone rolklaver Gewone smeerwortel Gewoon biggekruid Gewoon duizendblad Gewoon struisgras Glad vingergras Gladde iep Gladde witbol Grasmuur Groene naaldaar Groot kaasjeskruid Groot moerasscherm Grote brandnetel Grote kattenstaart Grote klaproos Grote klit Grote lisdodde Grote vossenstaart Grote waterweegbree Grote weegbree Haagwinde Hanepoot Harig knopkruid Harig wilgenroosje Hazelaar Heelblaadjes Heermoes Heggewikke Hennegras Hondsdraf Hopklaver IJle dravik Italiaans raaigras Italiaanse aronskelk Jacobskruiskruid Kamgras Kleefkruid Klein hoefblad Klein kruiskruid Klein streepzaad Kleine klaver Kleine ooievaarsbek Kleine veldkers Knolboterbloem Knoopkruid Kompassla Koninginnekruid

Sonchus oleraceus Pastinaca sativa Sisymbrium officinale Erodium cicutarium ssp. Lotus corniculatus Symphytum officinale Hypochoeris radicata Achillea millefolium Agrostis capillaris Digitaria ischaemum Ulmus minor Holcus mollis Stellaria graminea Setaria viridis Malva sylvestris Apium nodiflorum Urtica dioica Lythrum salicaria Papaver rhoeas Arctium lappa Typha latifolia Alopecurus pratensis Alisma plantago - aquatica Plantago major Calystegia sepium Echinochloa crusgalli Galinsoga ciliata Epilobium hirsutum Corylus avellana Pulicaria dysenterica Equisetum arvense Vicia sepium Calamagrostis canescens Glechoma hederacea Medicago lupulina Bromus sterilis Lolium multiflorum Arum italicum Senecio jacobaea Cynosurus cristatus Galium aparine Tussilago farfara Senecio vulgaris Crepis capillaris Trifolium dubium Geranium pusillum Cardamine hirsuta Ranunculus bulbosus Centaurea jacea Lactuca serriola Eupatorium cannabinum

81

Projectgroep Natuurtechniek Kruipbrem Kruipende boterbloem Kruipertje Krulzuring Kweekgras Lidrus Liesgras Liggende asperge Luzerne Madeliefje Mannagras Margriet Melganzevoet Moeraskers Moerasspirea Muskuskaasjeskruid Muurpeper Paardebloem Paarse dovenetel Papegaaiekruid Peen Perzikkruid Pitrus Reukeloze kamille Reukgras Reuzenbereklauw Ridderzuring Riet Rietgras Rietzwenkgras Ringelwikke Robertskruid Rode klaver Rood zwenkgras Ruige scheefkelk Ruige zegge Ruw beemdgras Schaduwgras Scherpe boterbloem Sint-Janskruid Slipbladige ooievaarsbek Smalle weegbree Speerdistel Steenhoornbloem Sterrekroos (geslacht) Stinkende gouwe Straatgras Timoteegras Tuinbingelkruid Uitstaande melde Varkensgras

Genista pilosa Ranunculus repens Hordeum murinum Rumex crispus Elymus repens Equisetum palustre Glyceria maxima Asparagus officinalis Medicago sativa Bellis perennis Glyceria fluitans Leucanthemum vulgare Chenopodium album Rorippa islandica Filipendula ulmaria Malva moschata Sedum acre Taraxacum vulgare Lamium purpureum Amaranthus retroflexus Daucus carota Polygonum persicaria Juncus effusus Matricaria maritima ssp. Anthoxanthum odoratum Heracleum Rumex obtusifolius Phragmites australis Phalaris arundinacea Festuca arundinacea Vicia hirsuta Geranium robertianum Trifolium pratense Festuca rubra Arabis hirsuta ssp. hirsuta Carex hirta Poa trivialis Poa nemoralis Ranunculus acris Hypericum perforatum Geranium dissectum Plantago lanceolata Cirsium vulgare Cerastium pumilum ssp. Callitriche s.l. Chelidonium majus Poa annua Phleum pratense Mercurialis annua Atriplex patula Polygonum aviculare

82

Projectgroep Natuurtechniek Veenwortel Veerdelig tandzaad Veldbeemdgras (irr) Veldbeemdgras (p) Veldlathyrus Veldzuring Vertakte leeuwentand Vierzadige wikke Vijfvingerkruid Viltige basterdwederik Vlasbekje Voederwikke Vogelmuur Vogelwikke Wilde reseda Witte abeel Witte dovenetel Witte honingklaver Witte klaver Witte krodde Wolfspoot Zachte dravik Zachte ooievaarsbek Zandhoornbloem Zeegroene rus Zevenblad Zilverschoon Zomereik Zomprus Zwaluwtong Zwart knoopkruid Zwarte mosterd Zwarte nachtschade

Polygonum amphibium Bidens tripartita Poa pratensis ssp. irrigata Poa pratensis ssp. Lathyrus pratensis Rumex acetosa Leontodon autumnalis Vicia tetrasperma Potentilla reptans Epilobium parviflorum Linaria vulgaris Vicia sativa Stellaria media Vicia cracca Reseda lutea Populus alba Lamium album Melilotus alba Trifolium repens Thlaspi arvense Lycopus europaeus Bromus hordeaceus Geranium molle Cerastium semidecandrum Juncus inflexus Aegopodium podagraria Potentilla anserina Quercus robur Juncus articulatus Polygonum convolvulus Centaurea nigra Brassica nigra Solanum nigrum

83


Bijlage 3: Vegetatietypes Bermcode

Vegetatietype Vegetatietype Naam

LINKS E17-L-1,1 E17-L-2 E17-L-3 E17-L-3,2 E17-L-4 E17-L-5 E17-L-6 E17-L-6,5 E17-L-7 E17-L-8 E17-L-9 E17-L-10 E17-L-11 E17-L-12 E17-L-14 E17-L-15 E17-L-16 E17-L-17 E17-L-17-Deerlijk E17-L-17-oprit E17-L-17-plein E17-L-18 E17-L-20 E17-L-21 E17-L-22 E17-L-23

14 14 20 19 23 18 14 14 20 25 14 8 14 10 27 27 27 3 14 19 14 7 6 3 4 27

Scherpe boterbloem - Rode klaver Scherpe boterbloem - Rode klaver Gevlekte rupsklaver - Klein hoefblad Veldlathyrus - Gulden sleutelbloem Klein streepzaad - Duizendblad Witte klaver - Engels raaigras Scherpe boterbloem - Rode klaver Scherpe boterbloem - Rode klaver Gevlekte rupsklaver - Klein hoefblad Vlasleeuwenbek - Sint-Janskruid Scherpe boterbloem - Rode klaver Kruipertje - Stinkende gouwe Scherpe boterbloem - Rode klaver Geel nagelkruid - Schaduwgras Grote klaproos - Gewone raket Grote klaproos - Gewone raket Grote klaproos - Gewone raket Liesgras - Rietgras Scherpe boterbloem - Rode klaver Veldlathyrus - Gulden sleutelbloem Scherpe boterbloem - Rode klaver Dolle kervel - IJle dravik Zevenblad - Ridderzuring Liesgras - Rietgras Oeverzegge - Watermunt Grote klaproos - Gewone raket

RECHTS E17-R-1,1 E17-R-2 E17-R-3 E17-R-4 E17-R-5 E17-R-6 E17-R-7 E17-R-8 E17-R-9 E17-R-10 E17-R-11 E17-R-12 E17-R-12,4 E17-R-13 E17-R-14 E17-R-15 E17-R-16 E17-R-17

14 17 18 18 19 16 14 20 14 14 14 18 16 18 21 21 21 14

Scherpe boterbloem - Rode klaver Gewone pastinaak - Akkerwinde Witte klaver - Engels raaigras Witte klaver - Engels raaigras Veldlathyrus - Gulden sleutelbloem Moerasrolklaver - Egelboterbloem Scherpe boterbloem - Rode klaver Gevlekte rupsklaver - Klein hoefblad Scherpe boterbloem - Rode klaver Scherpe boterbloem - Rode klaver Scherpe boterbloem - Rode klaver Witte klaver - Engels raaigras Moerasrolklaver - Egelboterbloem Witte klaver - Engels raaigras Fijne kervel - Gewone glanshaver Fijne kervel - Gewone glanshaver Fijne kervel - Gewone glanshaver Scherpe boterbloem - Rode klaver

84

Projectgroep Natuurtechniek E17-R-17b E17-R-17plein E17-R-18 E17-R-19 E17-R-20 E17-R-21 E17-R-22,6 E17-R-23

18 27 14 20 20 19 14 14

Witte klaver - Engels raaigras Grote klaproos - Gewone raket Scherpe boterbloem - Rode klaver Gevlekte rupsklaver - Klein hoefblad Gevlekte rupsklaver - Klein hoefblad Veldlathyrus - Gulden sleutelbloem Scherpe boterbloem - Rode klaver Scherpe boterbloem - Rode klaver

85


Bijlage 4: Inventarisatie houtige vegetatie

Rechts Van kmp 0,0 0,6 1,45 4,5 6,55 8,2 9,0 10,8 11,5 16,8 17,35 17,8 18,7 22,65 22,95 24,2 24,4 24,65 25,3

Tot kmp 1,0 1,95 5,5 6,8 8,7 10,3 11,25 17,35 17,7 18,15 18,9 22,9 23,8 24,35 24,6 24,85 25,45

Complex Type X X X X X

X

Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief + wilgenbos Beplantingsmassief Beplantingsmassief Boom Beplantingsmassief + bos Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Alleenstaande bomen Nieuwe aanplant Beplantingsmassief Beplantingsmassief

Links Van kmp

Tot kmp

0 0,6 1,0 1,55 4,5 6,55 6,7 7,5 8,7 9,2 10,6 11,6 12,9 17,2 17,55 17,9 18,55 19,4 20,0 22,65 22,95 25,3

1,0 1,6 1,95 5,5 6,8 6,8 8,0 8,9 10,3 11,3 12,7 13,05 17,55 17,8 18,15 18,95 19,55 20,20 22,90 23,95 25,45

Complex Type

X X

X X

X

X

Beplantingsmassief Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief Bomenrij Beplantingsmassief + wilgenbos Beplantingsmassief Beplantingsmassief + alleenstaande bomen Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief + bos Beplantingsmassief Beplantingsmassief + bomenrij Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief Beplantingsmassief + alleenstaande bomen Beplantingsmassief Beplantingsmassief

86


Bijlage 5: Soortenlijst houtige vegetatie Houtige soorten die voorkomen langs de E17: Acer campestre Acer pseudoplatanus Aesculus hippocastanum Alnus glutinosa Alnus incana Amelanchier canadensis Betula verrucosa Carpinus betulus Castanea sativa Coryllus avellana Crataegus monogyna Crataegus oxycantha Eleagnus angustifolia Fraxinus excelsior Ligustrum ovalifolium Platanus acerifolia Populus tremula Prunus serotina Prunus spinosa Quercus robur Rhamnus frangula Ribes sanguineum Rosa rugosa Salix aurita Salix irrorata Salix repens Sambucus nigra Sorbus aucuparia Symphoricarpus chenaultii Tilia cordata

87


Bijlage 6: Kaarten Kaart 1: Vegetatietypes Kaart 2: Houtige vegetatie Kaart 3: Algemeen maaischema Kaart 3 A: Detail complex Rekkem Kaart 3 B: Detail complex Kortrijk-Zuid Kaart 3 C: Detail complex Kortrijk-Oost Kaart 3 D: Detail complex Waregem Kaart 3 E: Hoge taluds in ophoging Kaart 4: Beheer houtige vegetatie

88

E17. provincie West-Vlaanderen vanaf de Franse grens tot de Oost-Vlaamse grens

Recommend Documents