Revalidatie Magazine
j a a r g a n g 16 n u m m e r 1 m a a r t 2 0 1 0
Diagnoses op de
grens > Revalideren door gedachteoefeningen > ‘Servicepunt heeft waarde bewezen’ > Oude rotten maken balans op > Vrijheid door de klikprothese > Steun voor gehandicapte sporters > Een aanpak voor bekkenproblemen
inhoud 1-10 Wilt u reageren op RM? Hebt u een idee voor een artikel? De redactie hoort het graag:
[email protected]! 4 > De balans Drie mensen die jaren meelopen in de revalidatie maken de balans op: wat zijn goede en minder goede ontwikkelingen?
8>
6 > Berichten
Gedachteoefeningen kunnen het herstel na een peesbeschadiging versnellen, concludeert Martin
7 > Steun voor de gehandicapte sporter Lucas van der Woude pleitte in zijn inaugurele rede voor regionale expertisecentra voor gehandicapte sporters. Heliomare sport heeft al een sportspreekuur. 10 > Een aanpak voor bekkenproblemen Heliomare revalidatie zette een speciaal team op voor mensen met bekkenklachten. 11 > ‘Het voelde als thuiskomen’ Daan en Romy Meijerink. 15 > Het centrum Centrum voor Revalidatie – UMCG.
Revalideren door gedachteoefeningen Stenekes in zijn promotieonderzoek. ‘Motor imagery’ dringt ook door op andere terreinen.
• Alice Broeksma
Revalidatie verkent grenzen De revalidatiezorg heeft zijn traditionele
<12
werkterrein verbreed. Er zijn programma’s ontwikkeld voor mensen met bijvoorbeeld diabetes, kanker en hart- en longziekten. Maar het verschilt sterk welke programma’s
16 > Vrijheid door de klikprothese Theo Verstappen kreeg als eerste in Nederland dit nieuwe type beenprothese, bij het UMC St Radboud.
in een regio beschikbaar zijn.
• John Ekkelboom
‘ Servicepunt heeft waarde bewezen’
17 > C olumn Gezonde gedachten. 20 > H et standpunt E-health: waarom wél vakantiefoto’s en geen labuitslagen? 21 > H et werk Steven Berdenis van Berlekom, directeur Zorg en Innovatie.
Het Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie groeide de laatste jaren uit tot een begrip binnen de wereld van de kinderrevalidatie.
18>
Het is een ontwikkeling die de kwaliteit van de zorg ten goede komt.
• Adri Bolt
COLOFON Revalidatie Magazine is een uitgave van Revalidatie Nederland. Het tijdschrift verschijnt viermaal per jaar. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Johanna Kinderfonds. Uitgever Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, Karin Linden (www.bsl.nl) Redactie Frans van den Broek MHA (hoofdredacteur, Raad van Bestuur Rijnlands Revalidatie Centrum) • John Ekkelboom (journalistiek adviseur) • Drs. Annelies van Lonkhuyzen (eindredacteur) • Sjoerd Vegter MHA (hoofdredacteur, Raad van Bestuur De Trappenberg) Redactieraad Dr. Renata Klop (programmacoördinator ZonMw) • Judith Boot (kwaliteitsfunctionaris Sophia Revalidatie) • Drs. Karin van Londen (senior communicatieadviseur Revalidatie Nederland) • Drs. Hans Slootman (revalidatiearts Stichting Heliomare) • Drs. Ria Zondervan (communicatieadviseur Revalidatiecentrum Amsterdam) Redactieadres Bohn Stafleu van Loghum • Odette Winter • Postbus 246, 3990 GA Houten • Telefoon (030) 638 37 66 • Fax (030) 638 39 91 •
[email protected] Vormgeving AC+M, Maarssen Foto omslag Inge Hondebrink Foto’s worden bij de artikelen gekozen, maar worden niet altijd op de betreffende locatie gemaakt. Abonnementen Bohn Stafleu van Loghum, Afdeling Klantenservice, Postbus 246, 3990 GA Houten, (030) 638 37 36, e-mail via www.bsl.nl/service • Abonnementsprijs Jaarabonnement particulieren ? 34,50, studenten ? 17,25, instellingen ? 69,50 • Voor buitenlandse abonnees geldt een toeslag • Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd • Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Uitgeverij, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer 32107635 op 1 januari 2008. De voorwaarden staan op www.bsl.nl of worden op verzoek toegezonden. Adreswijzigingen Bij wijziging van de tenaamstelling en/of het adres verzoeken wij u de adresdrager met de gewijzigde gegevens op te sturen naar de Afdeling Klantenservice (adres zie Abonnementen). Advertenties • Bureau Van Vliet • Postbus 20 • 2040 AA Zandvoort • Telefoon (023) 571 47 45 • Fax (023) 571 76 80 •
[email protected] • Het overnemen envermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Het verlenen van toestemming tot publicatie in deze uitgave houdt in dat de standaard publicatievoorwaarden van Bohn Stafleu van Loghum, gedeponeerd ter griffie van de rechtbank te Utrecht onder nummer 281/2003 van toepassing zijn, tenzij schriftelijk anders is overeengekomen. De standaard publicatievoorwaarden zijn in te zien op www.bsl.nl/auteurs of kunnen bij de uitgever worden opgevraagd. • ISSN 1382-6174
Ze lopen vele jaren mee in de revalidatie en leggen rond deze tijd hun functie neer; op verzoek van RM maken drie oude rotten in het vak de balans op. Welke goede en minder goede ontwikkelingen signaleren zij?
De balans Henk Eilander
voor kinderen en jongeren inmiddels erkend en
ik hoop van harte dat die vrees niet bewaarheid
Luister naar de mensen op de werkvloer
opgenomen in de basisverzekering; een geweldig
wordt. Veel zal wat dat betreft afhangen van het
resultaat. Toen we in 1987 met de behandeling
vermogen van de managers om ook – of vooral –
Dr. Henk Eilander is klinisch neuropsycholoog en
begonnen, omdat we ons geen raad wisten met
te luisteren naar de mensen op de werkvloer.’
onderzoeker. Hij werkte bijna 29 jaar in de kinder-
deze kinderen, hadden we geen idee dat dit twintig
revalidatie, bij revalidatiecentrum Leijpark. In
jaar later de uitkomst zou zijn.’
december ging hij vervroegd met pensioen. Hij blijft
4
aan het werk als onderzoeker bij een GGZ-instelling
‘De laatste jaren ben ik wel meer gefrustreerd
en psycholoog in een particuliere praktijk.
geraakt doordat vanuit landelijke ontwikkelingen
Lily Heijnen Geef revalidanten echt zelf de regie
waarin marktwerking steeds sterker doorklinkt,
Ze begon in 1983 als revalidatiearts. Later werd
‘De belangrijkste ontwikkeling die ik heb mee-
sprake was van verzakelijking. Het klimaat raakte
ze ook bestuurder; vanaf 1994 was ze directeur
gemaakt, is de verbetering van het professionele
gedomineerd door productiecijfers. Daardoor
patiëntenzorg van De Trappenberg. In die functie
niveau. Toen ik begon in de kinderrevalidatie viel
zien we helaas een teruggang van kwaliteit. Zo is
stopt ze, maar ze blijft actief als revalidatiearts en
me op dat er voornamelijk vanuit betrokkenheid
het bijna niet meer mogelijk een volledig neuro-
adviseur bij projecten.
en inzet werd gewerkt. Dat veranderde geleidelijk,
psychologisch onderzoek uit te voeren, maar moet
waarbij met name tussen 1990 en 1998 een enor-
meestal worden volstaan met een korte screening.
‘Toen ik begon in de revalidatie was het gebruike-
me kwaliteitsontwikkeling plaatsvond. Ik vond
Met als risico dat belangrijke informatie wordt
lijk dat we als behandelaars voor de revalidanten
het prettig om in dat klimaat fanatiek mee te
gemist. Er ontstond ook steeds meer afstand tus-
bepaalden wat er moest gebeuren. Het was: komt
werken aan het verbeteren van de revalidatiezorg.
sen management en behandeling. Bureaucratie,
u binnen, wij gaan dat voor u regelen. Ik vind de
Ongepland heb ik een belangrijke rol gespeeld
top-down besturing en de noodzaak het vooral de
ontwikkeling naar eigen regie van groot belang,
in de ontwikkeling van een behandelprogramma
zorgverzekeraars naar de zin te maken in plaats
mensen moeten zelf kunnen aangeven wat voor
voor jonge mensen in een bewusteloze toestand:
van de patiënten, zorgt in veel revalidatie-instel-
hen het zwaarste weegt. De een wil zichzelf wassen
de Vroege Intensieve Neurorevalidatie (VIN). Op
lingen voor een gespannen sfeer. Ik vrees dat dit
en kleden, ook al is hij daarna uitgeput; de ander
grond van onderzoek dat ik heb gedaan is VIN
de komende jaren alleen maar slechter gaat, maar
laat zich liever helpen als daardoor tijd en energie
RM 1 2010
Henk Eilander
overblijft voor sociale activiteiten. Behandelaars luisteren tegenwoordig een stuk beter naar revalidanten, hoewel het een valkuil blijft. Want behan-
Lily Heijnen
Guus Lankhorst Versterk interactie tussen behandelaars en onderzoekers
Guus Lankhorst
ZonMw-stimuleringsprogramma en de inspanning van velen uitstekend voor elkaar gekomen. Ik ben er trots op daar een bijdrage aan geleverd te hebben.’
delaars hebben, zeker in de beginfase van de revalidatie, veel meer kennis over mogelijkheden en
Guus Lankhorst was revalidatiearts sinds 1977.
onmogelijkheden. Dan is het lastig om niet voor
Sinds 1990 was hij hoogleraar revalidatiegenees-
‘Soms maak ik me zorgen dat de revalidatie-
de revalidant en familie te denken. Maar als we
kunde aan de Vrije Universiteit en hoofd van
sector in publieksuitingen te veel nadruk legt
erin slagen ze echt de regie te geven, versterkt dat
de afdeling revalidatiegeneeskunde van het VU
op de ‘zachte’ revalidatie – chronische pijn en
ook het gevoel van autonomie en zelfrespect.’
medisch centrum. In januari nam hij afscheid.
vermoeidheid – en te weinig op de ‘harde’ revali-
‘Het huidige systeem voor rapportage en team-
‘De revalidatiegeneeskunde is sterk verbeterd
beroerte, amputatie. Maar gelukkig is het accent
communicatie faciliteert de eigen regie. Schreven
sinds mijn aantreden als revalidatiearts. De
de laatste tijd weer naar de laatste groep ver-
vroeger alle teamleden apart een verslag, met
revalidatie-diagnostische mogelijkheden zijn
schoven. Ik ben geen profeet, dus ik weet niet
soms veel overlap, nu wordt aan de hand van de
door de klinische bewegingsanalyse in het bewe-
wat de revalidatiesector te wachten staat, maar ik
hulpvragen van revalidanten zelf (ook de kinde-
gingslab sterk toegenomen en parallel daarmee
hóóp dat de interactie tussen revalidatieartsen en
ren) gezamenlijk het kernprobleem en de daaruit
de behandelmogelijkheden, bijvoorbeeld op het
andere klinische specialisten en onderzoekers nog
voortvloeiende teamdoelstelling vastgesteld. Het
gebied van de behandeling van spasticiteit. Ook
inniger wordt. Dat zal zowel de klinische kennis
zoals vroeger jarenlang doorbehandelen zonder
in de prothesiologie is grote vooruitgang geboekt
en vaardigheden als de onderzoeksvaardigheden
‘SMART’ omschreven doel is er niet meer bij, en dat
– denk aan computergestuurde kniescharnieren –
van revalidatieartsen en andere professionals
is zeer positief. Ook erg goed vind ik dat het gebruik
net als in onze kennis van functionele prognose.
ten goede komen. Een goed model vind ik het
van gevalideerde meetinstrumenten steeds meer
In de periode van mijn aanstelling aan de VU
Amsterdamse model, waarbij een nieuw revali-
gemeengoed wordt. Dit is belangrijk, ook om in de
was een belangrijk streven om het revalidatiege-
datiecentrum zal verrijzen op het terrein van het
toekomst de meerwaarde van de medisch specialis-
neeskundig onderzoek landelijk én lokaal goed
VUmc. Daar zie ik toekomst in.’
tische revalidatie duidelijk te kunnen etaleren.’
tot ontwikkeling te brengen. Dat is dankzij het
datie – aangeboren afwijkingen, MS, dwarslaesie,
RM 1 2010
5
ber i ch t en
Balansonderzoek beenprothesen
Eerste HKZ-certificaten Op 15 januari kregen de revalidatiecentra van de Libra Zorggroep – Blixembosch uit Eindhoven en
De Sint Maartenskliniek in Nijmegen heeft drie
Leijpark uit Tilburg – het HKZ-certificaat. Dit zijn
wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar
de eerste certificaten die zijn toegekend in de
balans bij mensen met een onder- of bovenbeen-
revalidatiebranche.
amputatie: een obstakel-ontwijkonderzoek,
Het HKZ-certificaat is het officiële kwaliteits-
zitbalansonderzoek en stabalansonderzoek.
certificaat voor zorgorganisaties; begin 2009 werd
Uit het onderzoek blijkt dat vertrouwen in je
het certificatieschema voor de medisch-specialis-
balanscontrole een grote rol speelt bij balans-
tische revalidatie vastgesteld. Een organisatie met
handhaving. Een prothesetraining met aandacht
het HKZ-certificaat heeft intern de zaken goed op
voor het verminderen van angst zou daarom tot
orde, is klantgericht – de norm schrijft voor dat
een betere stabiliteitscontrole moeten leiden.
regelmatig de klanttevredenheid wordt getoetst – en
Daarnaast lijkt het erop dat amputatiepatiënten
werkt voortdurend aan verbetering van de zorg- en
getraind kunnen worden in het maken van snelle
dienstverlening. Een certificaat is drie jaar geldig;
ontwijkbewegingen, waardoor het valrisico ver-
daarna wordt de toetsing herhaald. Jaarlijks zijn er kleinere toetsingen. Naar verwachting zullen dit jaar meer revalidatiecentra een HKZ-certificaat behalen.
Vincent Buitendijk, raad van bestuur van de Libra
minderd zou kunnen worden. Ten slotte blijkt
Zorggroep, ontvangt het HKZ-certificaat uit handen van
dat zitten met een prothese een betere balans
de voorzitter van Revalidatie Nederland, Paula Swenker.
oplevert dan zitten zonder prothese. Dit kan van belang zijn voor mensen die nu op basis van hun mogelijke toekomstig functioneren geen prothese
Innovatieve projectvoorstellen
krijgen voorgeschreven. Een prothese zou hen kunnen helpen om steviger te zitten. Meer informatie staat op www.maartenskliniek.nl, knop-
Het Innovatieprogramma Revalidatie (2009-2011) heeft drie doelen: het bevorderen van de toepassing
pen ‘Kenniscentrum RD&E’, ‘Wetenschappelijk
van effectief gebleken innovaties; het ontwikkelen van nieuwe innovaties op basis van beschikbare kennis;
onderzoek’, ‘Revalidatie’, ‘Voorschrijven been-
het verbeteren van de toegankelijkheid van beschikbare kennis. Projectvoorstellen die zich richten op
prothesen’. Daar vindt u ook een link naar het
het eerste doel kunnen doorlopend worden ingediend bij Revalidatie Nederland. Projectvoorstellen die
wetenschappelijke artikel.
zijn gericht op het tweede doel kunnen tot 3 september 2010 worden ingediend bij ZonMw. Revalidatie Nederland werkt aan een plan van aanpak voor het derde doel, het opzetten van een kennissysteem. Meer informatie bij Revalidatie Nederland: (030) 273 93 26.
Fusies
Goede resultaten Revalidatie in Beweging De eerste tranche van het ZonMw-programma
Op 31 december 2009 werden twee fusies een feit. Revalidatiecentrum De Waarden in Dordrecht
Revalidatie in Beweging, waaraan vier revali-
werd onderdeel van Rijndam revalidatiecentrum in Rotterdam. Door de overname van De Waarden
datiecentra deelnamen, is succesvol afgerond.
is Rijndam nu ook verantwoordelijk voor de revalidatie in het Albert Schweitzer Ziekenhuis en mytyl-
Uit metingen blijkt dat de wachttijd voor reva-
school De Vlij in Dordrecht en het Beatrixziekenhuis in Gorinchem.
lidanten aanzienlijk is verminderd. De gemid-
In Amsterdam bundelden het Revalidatiecentrum Amsterdam (RCA) en het Jan van Breemen Instituut
delde behandelduur is omlaag gegaan en de
(JBI) formeel hun krachten. Medio 2010 wordt een nieuwe gezamenlijke naam bekend; tot die tijd blijven
opnameduur is korter geworden. Het doel van
de huidige namen in gebruik. Beide hoofdlocaties en alle netwerklocaties blijven voorlopig gehandhaafd.
Revalidatie in Beweging is het realiseren van aanzienlijke verbeteringen op het gebied van
6
Dvd cerebrale parese
patiëntenlogistiek en procesinrichting in de reva-
Vorige maand presenteerde de BOSK, vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders, de dvd
waar veertien revalidatiecentra aan meedoen.
Alles over cerebrale parese. De dvd heeft een informatief gedeelte over cerebrale parese (CP), met onder
Revalidatie in Beweging is een gezamenlijk initi-
meer informatie over behandelingen en over de ontwikkeling en opvoeding van kinderen met CP.
atief van het ministerie van VWS en Revalidatie
Daarnaast is er een gedeelte met korte documentaires, waarin kinderen met CP en hun ouders en een
Nederland. Het programma wordt onder verant-
jongvolwassene met CP aan het woord komen. Ten slotte worden links gegeven naar sites die informeren
woordelijkheid van ZonMw uitgevoerd door CC
over onderwerpen als zorg, revalidatie, speelgoed, onderwijs en vakantie. De dvd is gratis, u betaalt
Zorgadviseurs en Prismant. Meer informatie over
alleen verzend- en administratiekosten. Bestellingen kunnen naar
[email protected]. Vermeld bij de bestelling
de resultaten van de eerste tranche is te vinden
het gewenste aantal exemplaren en het afleveradres.
op www.revalidatieinbeweging.nl.
RM 1 2010
lidatiesector. Inmiddels loopt de tweede tranche,
Foto: Heliomare
Ronald Vink, wereldtopper in het rolstoeltennis, doet een inspanningstest bij Heliomare.
Steun voor de gehandicapte sporter Eind 2009 hield Lucas van der Woude zijn inaugurele rede als hoogleraar bewegen, revalidatie en functieherstel aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij pleitte onder meer voor regionale expertisecentra voor gehandicapte sporters. Heliomare sport heeft al een sportspreekuur. • Door Adri Bolt ‘Revalidanten worden ex-revalidanten. Dan moeten ze ook thuis kunnen
prima binnen het centrum gedaan kunnen worden.’ Ook denkt Van der Woude
blijven sporten’, vindt Lucas van der Woude. ‘Voor mensen met beperkingen
aan onderzoek, gericht op het verstrekken van het optimaal bij de sporter pas-
is het relatief lastig om te blijven bewegen. Wanneer deze mensen vragen
sende hulpmiddel. ‘Er is wel kennis over rolstoelmobiliteit in het dagelijks leven,
hebben, bijvoorbeeld over blessurepreventie, de inrichting van hun sportpro-
maar nauwelijks over het gebruik van rolstoelen bij het sporten.’ Overigens is
gramma, de gebruikte hulpmiddelen of verzorging, kunnen ze alleen terecht
het centrum nog lang niet gerealiseerd. ‘We staan aan het begin, we zoeken
bij het revalidatiecentrum. Daarom pleit ik voor laagdrempelige regionale
momenteel partners voor de financiering.’
expertisecentra, waar sporters deskundig advies kunnen krijgen.’ Het zou goed zijn als deze sporters bij de reguliere sportinstellingen terecht zouden
Consult bij twee artsen
kunnen. Maar dat lukt vaak niet. ‘Soms zijn sportfaciliteiten fysiek niet toegan-
In elk geval kunnen niet-revaliderende gehandicapte sporters terecht in Wijk
kelijk voor gehandicapten. Vaker nog ontbreken de hulpmiddelen en facili-
aan Zee. Vanaf januari 2010 functioneert daar het gezamenlijke sportmedisch
teiten. Maar het belangrijkste is het gebrek aan kennis over sporten met een
spreekuur van Heliomare sport en het Sport Medisch Adviescentrum
handicap bij organisaties voor valide sporters.’
Haarlem voor valide sporters. Het spreekuur, iedere maandagavond in het revalidatiecentrum, is toegankelijk met een verwijzing van de huisarts. Net
Laag intensief trainen
als het beoogde Groningse expertisecentrum richt het spreekuur zich op
Samen met Rienk Dekker, chef de clinique van het Groningse Centrum voor
zowel de breedte- als de topsporter. De sporter spreekt op één avond met een
Revalidatie, werkt Van der Woude aan de oprichting van het Noordelijk
sportarts en een revalidatiearts, vertelt unitmanager sport Ans Konijn. ‘Stel
Expertisecentrum Sport & Handicap. Daarbij zijn de ambities hoog. Van der
dat je aan rolstoelbasketbal doet en je krijgt een schouderblessure. Een sport-
Woude: ‘Het expertisecentrum moet de bestaande kennis verzamelen, toegan-
arts kijkt dan naar je schouder. Een revalidatiearts bekijkt bijvoorbeeld hoe je
kelijk maken en toepassen. Ook moet er binnen het centrum nieuw onderzoek
in je rolstoel zit, en hoe je die gebruikt. Dus die twee disciplines vullen elkaar
van de grond komen.’ Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan onderzoek naar het
prima aan.’ Dat medisch onderzoek kan gevolgd worden door een uitgebreider
voorkomen van overbelasting. ‘Ik ben programmaleider van het dwarslaesie-
sportmedisch onderzoek met een inspanningstest. ‘Daarvoor beschikken we
programma van ZonMw. We gaan onder andere onderzoek doen naar het
over apparatuur die geschikt is voor de gehandicapte sporter.’ De zo verzamelde
effect van laag intensief trainen, om het risico van overbelasting te beperken.
data worden ook gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. ‘Ik hoop dat we
Dat risico is vrij groot bij sporten met een hulpmiddel. Zulk onderzoek zou
veel mensen kunnen helpen om aan het sporten te blijven.’ RM 1 2010
7
Patiënten met een spalk om een gekwetst lichaamsdeel herstellen sneller wanneer zij gedachteoefeningen doen, concludeert Martin Stenekes in zijn promotieonderzoek. De arts toonde het positieve effect aan van zulke oefeningen na peesletsel. ‘Motor imagery’ dringt ook door op andere terreinen. • Door Alice Broeksma
Revalideren door gedach ‘Peesletsel aan de hand is één van de letsels die je als plastisch chirurg op de
‘In principe kan iedereen zulke gedachteoefeningen doen, omdat iedereen
spoedeisende hulp het meest ziet’, zegt plastisch chirurg in opleiding Martin
het vermogen heeft zich een handeling gedetailleerd voor te stellen.’ Hij wijst
Stenekes. ‘Er zijn ongelukken in fabrieken, mensen snijden zich. Als ze dan
op de bestaande toepassing bij topsport, waar het van tevoren doorlopen van
horen dat het na operatief herstel zes weken spalk wordt schrikken ze. Maar
de te leveren prestatie duidelijk zijn waarde heeft bewezen. Dat het werkt is
dat moet omdat de pees in die eerste tijd door beweging kan scheuren en dan
ook aangetoond bij studeren, autorijden en, voor chirurgen, voor een operatie.
ben je veel verder van huis. Het probleem is dat door de spalk de spier van
Het was Theo Mulder die Martin Stenekes aanraadde om te onderzoeken of
de pees een tijd niet wordt gebruikt. Daardoor vervalt de efficiënte aanstu-
motor imagery ook nut heeft bij plastische chirurgie. ‘Voor mij lag dat rede-
ring van de spier en verslechtert de handfunctie. Na de spalkperiode moet
lijk voor de hand. We weten dat als je een bepaalde beweging maakt, in de
de handbeweging weer opnieuw worden aangeleerd. Ik wilde kijken of de
hersenen te zien is dat bepaalde gebieden worden geactiveerd. Het blijkt dat
revalidatie kan worden versneld. En dat kan, met gedachteoefeningen.’ De
je door te denken aan bewegingen dezelfde gebieden activeert. Het contro-
arts ontdekte dat de aansturing van de handen vanuit de hersenen op peil
leverval dat optreedt ten gevolge van immobiliteit zou dus kunnen worden
kan worden gehouden als de patiënt zich voorstelt dat hij zijn gespalkte hand
tegengegaan door motor imagery.’
beweegt, zonder die beweging uit te voeren. Als de spalk wordt verwijderd hoeft de patiënt minder te oefenen en herstelt de handfunctie beduidend sneller. Stenekes deed zijn onderzoek bij het Universitair Medisch Centrum
‘Het is een ontwikkeling die niet gemist mag worden’
Groningen. De uitkomst durft hij baanbrekend te noemen. Hij verwacht dat deze behandelvorm in de toekomst standaard zal worden aangeboden aan alle
Simpel en goedkoop
patiënten met een spalk, om verval in de aansturing van beweging te voorko-
Als je vraagt of motor imagery breed inzetbaar zal worden bij revalidatie
men: ‘Als je zoiets hebt ontdekt, is het zonde om het te laten liggen.’
geldt wel een kanttekening, volgens Mulder. Hij wijst erop dat het zich goed kunnen inbeelden van een beweging opgaat voor gezonde mensen. ‘Anders
8
Motor imagery
wordt het bij een patiënt met hersenschade na bijvoorbeeld een beroerte.
De gedachteoefeningen, motor imagery, zijn op zich niet nieuw, zegt
Uit onderzoek van de Groningse promovendus Sjoerd de Vries is gebleken
neuropsycholoog Theo Mulder, eerste promotor van het onderzoek van
dat dan maar de helft van de mensen zich een beweging kan voorstellen.
Stenekes. Mulder, bijzonder hoogleraar bewegingswetenschappen aan de
Wie met motor imagery wil werken, zou dus eerst met een entreetest moeten
Rijksuniversiteit Groningen en directeur onderzoek en instituten van de
checken of de patiënt nog over het voorstellingsvermogen beschikt.’
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), legt uit:
Is dat het geval, dan kunnen de gedachteoefeningen simpel en goedkoop
RM 1 2010
hteoefeningen
Illustratie: Roel Seidell
worden uitgevoerd. De techniek wordt in beperkte mate al toegepast bij
eeuw om te zoeken naar nieuwe revalidatiemethoden na hersenletsel. Daar
de behandeling van volwassenen na een beroerte, met name bij grijp- en
valt het gebruik van hersenactiviteit gekoppeld aan motor imagery ook onder.
pakoefeningen. ‘De oefeningen leveren daar een lichte verbetering op.’ Een
Traumatisch hersenletsel zal er altijd zijn; beroertes, amputaties, dwarslaesies
patiënt oefent door bijvoorbeeld tien keer per dag die beweging twintig keer
ook. Het is van enorm belang te kijken of met geavanceerde methodes patiën-
in gedachte uit te voeren.
ten langer zelfstandig kunnen zijn, of te zien of het verloop van ziektes zoals Parkinson valt te vertragen, of mensen functies kunnen herwinnen. Dat zijn
Aansturen van robots
enkele kernvragen waar het in de neurowetenschappen om draait.’
De hoogleraar ziet heel duidelijk verband tussen gedachteoefeningen en bepaalde vaardigheden. Hij wijst op het in Amerika omvangrijke defensie
Oefeningen opleuken
onderzoek naar het via gedachten aansturen van militaire robots. Voor de
Een specialist die binnen zijn eigen vakgebied ook bezig is met motor
revalidatie is dezelfde techniek ook enorm interessant, zegt hij, omdat de
imagery is Bert Steenbergen, cognitief psycholoog en hoogleraar perceptie-
elektrische activiteit van de hersenen kan worden gebruikt als input voor
en actieproblemen aan de Radboud Universiteit. Steenbergen ontwikkelt
machines. Met andere woorden: een rolstoel kan er door aan het rijden worden
onder meer trainingsmogelijkheden voor mensen met een visuele beperking
gebracht. Of er kan een prothese door worden bewogen. Mulder adviseert
en voor kinderen met motorische problemen. Hij hoopt oefeningen voor
de revalidatiewereld nadrukkelijk deze ontwikkelingen goed in de gaten te
kinderen met bijvoorbeeld gedachtetraining ‘op te leuken’. ‘Kinderen krijgen
houden. ‘De revalidatiegeneeskunst heeft al veel belangrijke ontwikkelingen
nu vaak bewegingsoefeningen die ze veel moeten herhalen. Vooral voor
gemist. Zoals toen er vijfentwintig jaar geleden nieuwe gedachten kwamen
jonge kinderen is dat vervelend en het kan pijnlijk zijn. Wat zou er veel mee
over de plasticiteit van het zenuwstelsel heeft het lang geduurd voordat de
worden gewonnen als die training met handige trucs anders kan worden
consequenties hiervan in de revalidatiegeneeskunde werden erkend. Toen tien
opgezet.’
jaar terug de eerste looprobot werd ontwikkeld kwam er veel kritiek, maar bij
Op korte termijn wil Steenbergen onderzoeken of motor imagery toepasbaar
de ontwikkeling was nagenoeg geen enkele revalidatiearts betrokken.’ En dat,
is bij gezonde én zieke kinderen. De cognitief psycholoog wil vooral ook
terwijl er volgens hem ‘prachtige coalities’ mogelijk zijn tussen revalidatiegroepen
meer mogelijkheden voor kinderen met cerebrale parese. ‘Dat is een relatief
en groepen voor fundamenteel neurowetenschappelijk onderzoek.
grote groep, door vroeggeboorte en zuurstofgebrek of bijvoorbeeld virale
Theo Mulder benadrukt dat meer onderzoek en onderzoek bij grotere groepen
infecties in het eerste jaar. Een heel jong kind kan nog geen instructies aan,
nodig is om de klinische mogelijkheden van motor imagery in beeld te bren-
maar wie weet wat er te verbeteren valt voor kinderen vanaf vier jaar. Met
gen. Maar: ‘Het wordt een van de grootste uitdagingen van de eenentwintigste
vroegtijdige interventie kan veel worden gewonnen.’ RM 1 2010
9
Foto: Frank ’t Hart, Heliomare
Gina Kemper (rechts) in gesprek met Priscilla Tenney
Een aanpak voor bekkenproblemen Mensen die revalideren hebben vaak ook bekkenbodemklachten. Het was voor Heliomare revalidatie in Wijk aan Zee reden om een speciaal team op te zetten; voor zover bekend in Nederland een unieke aanvulling op de revalidatie. • Door Kitty Rotteveel Tijdens haar opleiding tot bekkenfysiotherapeut maakte fysiotherapeut Gina
demspieren en ontspanningsoefeningen kan de revalidant de controle op
Kemper een vragenlijst en vroeg collega’s bij Heliomare deze af te nemen bij
plassen en ontlasting terugkrijgen. En dat is erg belangrijk. ‘De revalidant
revalidanten. Zo werd zichtbaar met welke bekkenbodemproblemen zij zoal
wordt minder afhankelijk van onder andere laxerende middelen en hervindt
kampten. Het ging onder meer om urine-incontinentie of juist niet kunnen
zijn eigen waarde.’
plassen, moeizame ontlasting of ongewild ontlasting verliezen, buikpijn en seksuele problemen. Kemper: ‘Met de gegevens zijn we naar de artsen gegaan,
Veel vraag
om duidelijk te maken dat dit speelt bij veel van onze revalidanten.’ Het leidde
Heliomare beschouwt het nieuwe team als een verrijking. ‘We hadden niet
tot de oprichting van het BekkenRevalidatieTeam, waarin een revalidatiearts,
verwacht dat er zoveel vraag zou zijn naar onze dienstverlening. Revalidanten
twee bekkenfysiotherapeuten, een seksuoloog en continentieverpleegkundige
zijn meestal opgelucht als er over hun intieme problemen gepraat kan worden,
zitten. Problemen met betrekking tot seksualiteit en intimiteit worden besproken
de impact van deze klachten is erg groot. Lopen, zitten, praten: al die dingen
met de seksuoloog, de bekkenfysiotherapeut begeleidt onder meer bekken-
worden in de revalidatie geoefend, maar het verbeteren van de bekkenbodem-
bodemspier- en blaastraining en besteedt daarbij aandacht aan spanning en
functie en het laten ervaren wat de relatie hiervan is met hun klachten is óók
ontspanning, de continentieverpleegkundige begeleidt zaken als het afbouwen
belangrijk. Het maakt de revalidatie completer.’
van een katheter en het gebruik van laxeermedicatie. Het in Rotterdam gevestigde Spine and Joint Centre behandelt chronische
10
Bekkenbodem
klachten van de wervelkolom, waaronder bekkenklachten. Dr. Jan-Paul
Het BekkenRevalidatieTeam verwachtte vooraf vooral veel te kunnen bete-
van Wingerden, fysiotherapeut en directeur van het revalidatiecentrum:
kenen voor mensen met chronische pijn, bijvoorbeeld door chronische lage
‘Wij behandelen veel patiënten met bekkenpijn, maar bij ons zijn klachten
rugklachten. Zij krijgen vaak problemen doordat ze door de voortdurende
aan het houdings- en bewegingsapparaat de primaire reden voor behan-
pijn de bekkenbodemspieren te veel aanspannen, of doordat ze die spieren te
deling. In deze patiëntengroep zien we veel mensen die ook bekken-
veel aanspannen om stabiliteit te verkrijgen. Ook mensen voor wie bekken-
bodemklachten hebben. De bekkenbodem heeft een complexe functie:
problemen de primaire reden zijn om te revalideren, worden door het team
niet alleen urogenitaal, maar ook als onderdeel van het houdings- en
gezien. Maar het team blijkt nog voor andere groepen revalidanten van waar-
bewegingsapparaat. Bij klachten in dit gebied is het daarom vaak lastig
de. ‘Mensen met een incomplete dwarslaesie of CVA hebben problemen
te bepalen hoe de bekkenbodemklachten en de bekkenklachten zich
met plassen of ontlasting, ze hebben vaak een blaaskatheter.’ Samen met de
tot elkaar verhouden. Dit vraagt veel kennis op twee zeer verschillende
verpleging gaat de bekkenfysiotherapeut al in een heel vroeg stadium met de
gebieden. Daarom zou meer samenwerking tussen revalidatiecentra en
revalidant aan het werk. Met behulp van elektrostimulatie en myofeedback,
bekkentherapeuten goed zijn, om behandelingen beter te kunnen afstem-
waarbij spierspanning voor mensen zichtbaar en hoorbaar wordt gemaakt
men en gezamenlijk op de hoogte te blijven van de laatste wetenschap-
kan worden uitgezocht wat iemand nog zelf kan beïnvloeden en wat de
pelijke inzichten. Want er lopen nu nog veel te veel mensen rond met
trainingsmogelijkheden zijn. Met voorlichting, training van de bekkenbo-
klachten die niet goed behandeld worden.’
RM 1 2010
2005
2006
2007
2008 Foto: Inge Hondebrink
19 april 2005 > Geboren Daan tot juli, Romy tot september 2005 > Ziekenhuis Romy sinds 2007, Daan sinds 2008 > Revalidatiecentrum
‘Het voelde als thuiskomen’ Een kind met een handicap brengt voor de ouders zorgen met zich mee. Kitty en Theo Meijerink weten daar alles van; zij hebben er twee. Na hun dochter Esmee en zoon Ralf kwam de tweeling Daan en Romy (4 jaar). Daan heeft cerebrale parese en Romy heeft een mitochondriale stofwisselingsziekte. Theo vertelt. • Door Anne Merkies ‘Na dertig weken zwangerschap werd de tweeling geboren. Romy ging
Sinds dit schooljaar zit de tweeling op de kleuterschool, Romy op de mytylschool
direct aan de beademing, het hing erom of ze het zou redden. Daan begon
en Daan in het revalidatiecentrum; voor hem zijn we nog bezig met een school-
ook met beademing, maar sterkte snel aan en mocht rond de uitgerekende
keuze. Hoewel we het idee hebben dat alles behoorlijk op de rit staat, blijft het een
datum naar huis. Romy volgde twee maanden later, met zuurstof. Pas toen
hele zorg. De kinderen zijn veel ziek en om ze niet te veel van school te houden,
durfden we de geboortekaartjes te versturen. Romy heeft vijftien maanden
krijgen ze sinds kort antibiotica als onderhoud. Ze zijn ook snel moe; loopt een
extra zuurstof nodig gehad. Haar voeding krijgt ze nog steeds deels via een
ander kind op deze leeftijd al een flink stuk, de tweeling houdt een winkelstraat
sonde. Met Daan leek er, behalve dat hij vaak ziek was, niets aan de hand.
net vol. Daarom zijn er rolstoeltjes aangevraagd. Het revalidatiecentrum heeft ons overtuigd. In een rolstoel zijn ze actiever dan in een buggy – waar ze ook te groot
In januari kon Romy naar een medisch kinderdagverblijf. Het viel ons
voor worden – en hebben ze meer bewegingsvrijheid. Eerst was het slikken, het
op dat ze niet vooruit ging, zowel geestelijk als motorisch. Via een folder
wordt ineens zo zichtbaar. We willen vooral niet dat ze zielig gevonden worden.
kwamen we terecht bij de integrale vroeghulp. Daar zagen ze direct dat Romy meer hulp nodig had en werden we doorverwezen naar het revali-
Bij Romy is vorig jaar officieel vastgesteld dat ze een mitochondriale stofwis-
datiecentrum. Dat voelde als thuiskomen. Eindelijk werden we gehoord
selingsziekte heeft. Het is afwachten hoe ze zich zal ontwikkelen. We hopen
en begrepen. In het ziekenhuis hadden we soms het gevoel dat het aan ons
natuurlijk op een zo groot mogelijke zelfredzaamheid. Bij Daan maken we ons
lag. We moesten bijvoorbeeld meer pushen met eten, terwijl we zagen dat
daar geen zorgen over, hij komt er wel. Hij zal wel moeten leren omgaan met
het gewoon niet ging. In het revalidatiecentrum keek een multidisciplinair
zijn motorische beperking. Ik hoop dat hij straks kan sporten. Zelf wil hij gaan
team wat Romy nodig had. Ondertussen maakten we ons zorgen over de
basketballen, net als zijn grote broer. Het gaat goed met de tweeling, ze gaan
motorische ontwikkeling van Daan, die al bijna twee jaar was en nog niet
vooruit, en ze zijn gelukkig, dat is het belangrijkste. Lang dachten we dat het
liep. Na onderzoeken kregen we Daans diagnose: cerebrale parese, een
goed zou komen met hun gezondheid, maar nu realiseren we ons dat dit voor
bewegingsstoornis die ontstaat door een hersenbeschadiging rond
altijd is. Gelukkig kunnen we er samen goed mee omgaan. We waren al hecht
de geboorte.
en dat is alleen maar meer geworden.’ RM 1 2010
11
Foto: Inge Hondebrink
‘Langzaam gaat er een knop bij me om’ Madeleine Mittendorff (62) uit Amersfoort: ‘Al zo’n tien jaar weet ik dat ik COPD heb. Toen ik het destijds te horen kreeg, nam ik dat voor kennisgeving aan. Ik had al jaren chronische bronchitis, waardoor ik tweemaal per jaar flink ziek was. Maar een jaar geleden kreeg ik een longontsteking en enkele maanden later er nog een bovenop. Mijn lichaam zei stop. Ik had te veel op mijn reserves geleefd. In het ziekenhuis ben ik behandeld. Eenmaal thuis wilde ik weer aansterken en vroeg ik me af hoe ik verder met deze ziekte moest omgaan. Ik kon niets meer. Het lukte me zelfs niet op mijn kleinkinderen op te passen. Ze waren nu voor mij te zwaar om te tillen. Een aangetrouwde nicht die arts is, adviseerde me om in Heideheuvel in Hilversum te gaan revalideren. Mijn longarts ging hiermee akkoord. Ik zit nu intern en het programma duurt twaalf weken. Ruim de helft van die tijd zit erop. Ik ben enorm gemotiveerd en zeer enthousiast. Een diëtist heeft me geholpen om weer goed te eten. Longpatiënten hebben vaak de energie niet om te eten en raken daardoor ondervoed. Ook heb ik voorlichting gehad over de ziekte en uitgebreid gesproken met een psycholoog. Ik zit een beetje in een rouwproces. Ik moet afscheid nemen van dingen die ik vroeger kon en nu niet meer. Langzaamaan gaat er een knop bij me om. Ook accepteer ik nu dat ik met een rollator moet lopen. Verder hebben fysiotherapie en fitness mij vreselijk geholpen. Halverwege het programma bleek mijn longfunctie verbeterd en waren mijn benen en armen sterker geworden. Ik ben heel blij met de vooruitgang die ik nu al heb geboekt.’
12
RM 1 2010
De revalidatiezorg heeft de laatste jaren zijn traditionele werkterrein verbreed. Er zijn programma’s ontwikkeld voor mensen met bijvoorbeeld diabetes, kanker, obesitas en hart- en longziekten. Hoewel lang niet alle revalidatiecentra dergelijke zorg aanbieden, blijken deze programma’s een welkome aanvulling in de behandeling van de zwaardere categorie patiënten. • Door John Ekkelboom
Revalidatie verkent grenzen E
ind november heeft een delegatie van de Nederlandse Vereniging van
op aandrongen om eens buiten ons eigen werkgebied te gaan kijken, juist
Revalidatieartsen (VRA) twee dagen achtereen gebrainstormd over de
omdat we ook op andere terreinen die meerwaarde kunnen bieden.’
strategie van de vereniging. Voor deze bijeenkomst waren ook de ‘sta-
keholders’ uitgenodigd, onder wie zorgverzekeraars, orthopeden, verpleeghuis-
Holistische visie
artsen en patiëntenverenigingen. Een van de aandachtspunten was het thema:
Een van de pioniers die al tien jaar geleden deze meerwaarde inzag, is het
de grenzen van het vak revalidatie. Die worden de laatste jaren immers
Centrum voor Revalidatie-UMCG in het Groningse Haren. Dit revalidatie-
steeds meer verlegd, zegt de nieuwe VRA-voorzitter Juan Martina, die tevens
centrum ontwikkelde destijds een programma voor mensen met diabetes.
algemeen directeur en revalidatiearts is bij Groot Klimmendaal in Arnhem.
Professor Bruce Wolffenbuttel, hoofdbehandelaar van deze diabetesrevalidatie
Hij legt uit dat de revalidatie zich traditioneel altijd heeft geconcentreerd op
en hoofd endocrinologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen,
het houdings- en bewegingsapparaat. ‘Het gaat hierbij om multidisciplinaire
vertelt dat sommige diabetespatiënten volledig vastlopen in het zelfmanage-
zorg die zich richt op herstel van autonomie en participatie. Dat is het grote
ment van hun ziekte en dat de reguliere zorg hen onvoldoende soelaas biedt.
verschil met bijvoorbeeld de neuroloog, chirurg of internist, die zich primair
Het programma van de Harense instelling heeft als doel deze patiënten via
bezighouden met herstel van functies in het lichaam.’
een integrale begeleiding weer op het spoor te krijgen, waarbij psychosociale aspecten, maatschappelijk werk en fysiotherapie/beweging op de voorgrond
Aanvullend
staan. Wolffenbuttel: ‘Hoewel we dit programma aanbieden in het revalidatie-
Dat de revalidatie haar horizon verruimt met het aanbieden van nieuwe
centrum, zijn in de directe patiëntenzorg de revalidatieartsen niet rechtstreeks
behandelprogramma’s voor patiënten met bijvoorbeeld diabetes, kanker,
betrokken. Diabeteszorg lijkt toch een vak apart. Toch is deze locatie een
obesitas, lichte vormen van hersenletsel, reuma en hart- en longziekten,
bewuste keuze geweest. Zo kunnen we optimaal gebruik maken van de facili-
beschouwt Martina als een goede en logische ontwikkeling. Want hierbij
teiten van het centrum, zoals de fitnessapparatuur, de sporthal en het zwem-
gaat het niet om het vervangen van de gangbare geneeskunde voor deze aan-
bad. Ook sluit ons programma volledig aan op de brede holistische visie van
doeningen, maar om een aanvulling daarop. En die aanvulling past volgens
revalidatieartsen en hun manier van omgaan met chronische aandoeningen.
hem precies in de traditie van de revalidatiezorg, namelijk het werken aan
Bij hen staat zelfmanagement centraal. Ook wij leggen daar de nadruk op.’
autonomie en participatie van de patiënt. Dat niet iedereen binnen de revalidatiesector deze ontwikkeling omarmt, merkte de VRA-voorzitter tijdens de
Weinig respons
strategiedagen. ‘Er zijn mensen binnen de vereniging die zeggen dat we ons
Wolffenbuttel schat dat de afgelopen tien jaar ongeveer 2000 diabetespatiënten
moeten beperken tot het houdings- en bewegingsapparaat. Daar ligt volgens
in het Centrum voor Revalidatie-UMCG zijn behandeld. De meesten van
hen onze kerncompetentie. Zij zien liever verdieping dan uitbreiding van
hen waren in dagbehandeling. Slechts een kleine minderheid moest worden
het vak. Aan de andere kant zijn er collega’s die naast die verdieping juist de
opgenomen omdat de thuissituatie niet toereikend was of omdat er compli-
grenzen van het vak willen verkennen en willen kijken welke onderdelen van
caties optraden, zoals een voetinfectie. Het basisprogramma duurt vijf tot
de revalidatiegeneeskunde ook van toepassing zouden kunnen zijn op andere
zes weken en bestaat uit groepsbijeenkomsten en individuele begeleiding. De
vakgebieden. Interessant was overigens dat vooral de stakeholders er sterk
vraag van de patiënt is de leidraad voor de behandeling. Dat de aanpak > RM 1 2010
13
‘Sommigen zien liever verdieping dan uitbreiding van het vak’ Foto: Inge Hondebrink
roken, meer bewegen en gezonder eten. Verder krijgen de patiënten psychosociale begeleiding omdat veel van hen angstig zijn en sommigen ook depressief worden. Weerts vindt echter dat dit laatste onderdeel met name in de ziekenhuizen te weinig aandacht krijgt. Dat zal wellicht veranderen, is haar overtuiging. Op dit moment wordt namelijk de richtlijn voor hartrevalidatie geactualiseerd. Daarbij is ook De Hart & Vaatgroep nauw betrokken. Weerts: ‘Tevoren hebben we patiënten in focusgroepen laten discussiëren over hun ervaringen met hartrevalidatie. Daaruit blijkt dat de psychosociale begeleiding op veel plaatsen beter kan. Ook kwam de wens naar boven dat het belangrijk is jonge patiënten een ander programma aan te bieden, aangepast aan hun doelen en verwachtingen in het leven. Verder pleiten wij ervoor dat specialisten zich meer aan de richtlijn houden. Doordat dit lang niet altijd gebeurt, blijven nog te veel patiënten verstoken van hartrevalidatie. Opvallend is bovendien dat vrouwen sterk zijn ondervertegenwoordigd. De koppeling vrouwen en hart- en vaatziekten wordt nog onvoldoende gelegd.’ Online revalidatie > effectief is, toonde psycholoog Joost Keers in 2004 aan met zijn promotie-
Een andere groep patiënten die volgens Weerts extra aandacht verdient, zijn
onderzoek. Daaruit bleek dat patiënten na diabetesrevalidatie beter waren
de mensen met hartfalen. Door een eerdere hartziekte is bij hen de pomp-
ingesteld en bovendien een betere kwaliteit van leven maar vooral meer
functie zodanig verminderd, dat hun energie zeer beperkt is. De gangbare
controle over hun ziekte hadden. De Groningse hoogleraar had gehoopt dat
hartrevalidatie is voor hen ongeschikt omdat ze nauwelijks in staat zijn naar
meerdere centra het programma zouden oppakken, nu de effectiviteit ervan
een ziekenhuis of revalidatiecentrum te reizen. Daarom heeft De Hart &
wetenschappelijk is bewezen. ‘Voor zover ik weet, zijn wij nog steeds de enigen.
Vaatgroep bij het Zorginnovatie Platform subsidie aangevraagd voor een
We zijn actief bezig geweest om centra verspreid over het land te informeren.
revalidatieprogramma dat deze patiënten thuis online kunnen volgen. Bij
Ze hebben zelfs ons programma gekregen, inclusief de protocollen. Dat heeft
deze video-workout krijgen ze individuele begeleiding van gespecialiseerde
helaas weinig opgeleverd. Maar het is ook niet eenvoudig om zoiets op te
fysiotherapeuten. Weerts is benieuwd of deze aanpak, die onder andere via
starten. Je moet in ieder geval nauw samenwerken met een in diabetes geïn-
het Revalidatiecentrum Amsterdam een landelijke uitrol zal krijgen, goed
teresseerde endocrinoloog die vanuit een lokaal ziekenhuis het programma
werkt bij mensen met hartfalen.
ondersteunt en begeleidt. Ook moet je een vaste stroom patiënten hebben.’
Hart-, long- en een deel van diabetesrevalidatie worden vergoed door de
Wolffenbuttel blijft hopen dat meer collega-instellingen het voorbeeld van
zorgverzekeraars. Bij bijvoorbeeld revalidatieprogramma’s voor ex-kan-
het Centrum voor Revalidatie-UMCG gaan volgen. Een landelijke spreiding
kerpatiënten – zoals Herstel & Balans – of voor mensen met obesitas is dit
zou volgens hem de diabeteszorg ten goede komen. Nu blijven veel patiënten
lang niet altijd het geval. VRA-voorzitter Martina vindt dat triest voor de
verstoken van deze mogelijkheid.
patiënten die elders in het medische circuit zijn vastgelopen. Toch heeft hij er begrip voor dat zorgverzekeraars eerst afwachten totdat een programma
14
Psychosociale begeleiding
voldoende wetenschappelijk is onderbouwd. ‘Dat is eigenlijk ook terecht.
In tegenstelling tot de diabetesrevalidatie heeft de hartrevalidatie een goede
Anders ontstaat er een wildgroei van allerlei zinnige en onzinnige behande-
landelijke dekking. Op zo’n tachtig locaties in ziekenhuizen en sommige
lingen. Dat moeten we uiteraard voorkomen. Maar als er voldoende evidence
revalidatiecentra kunnen patiënten hiervoor terecht. Margo Weerts, direc-
is, dan moet een programma ook in alle regio’s toegankelijk zijn. Prettig is dat
teur van De Hart & Vaatgroep, juicht dit ruime aanbod toe. Revalidatie past
minister Ab Klink van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de ketenzorg pro-
volgens haar helemaal in de missie van haar organisatie, die nastreeft dat
pageert, zodat de patiënt zonder veel obstakels van de ene zorgverlener naar
hartpatiënten meer grip krijgen op hun leven. Belangrijk onderdeel van het
de andere kan worden doorverwezen. In die keten kunnen wij, en dus ook de
hartrevalidatieprogramma is dat mensen hun leefstijl aanpassen: stoppen met
nieuwe loten van de revalidatie, een belangrijke rol spelen.’
RM 1 2010
he t cen t rum
Een revalidatiecentrum in het centrum van de aandacht
Revalidatie en onderzoek onder één regie Door John Ekkelboom Klinische revalidanten per jaar: revalidatie 426, chronisch zieken 272 Poliklinische revalidanten per jaar: revalidatie 1638, chronisch zieken 872 Medewerkers Groningen en Haren: 663 Revalidatieartsen: 19 Vrijwilligers: 80 Bedden: 180
Foto’s: John Ekkelboom
Klinische Revalidatiebehandeluren (RBU’s) per jaar: revalidatie 39.106, chronisch zieken 10.986 Poliklinische Revalidatiebehandeluren (RBU’s) per jaar: revalidatie 39.770, chronisch zieken 19.995
H
et kantoor van Ytje Jensma, manager zorg van het Centrum voor
met academische ziekenhuizen, maar wij zijn bestuurlijk een geheel geworden.
Revalidatie - UMCG, is met smaak ingericht. De kleurrijke schilde-
Patiëntenzorg, onderwijs en opleiding en onderzoek vallen onder één regie.
rijen, een olijfgroene wand met daartegen een antieke kast en de stoelen
Doordat we een gezamenlijke instelling zijn, zijn de lijnen ook korter tussen de
in verschillende kleuren rondom een tafel geven het interieur een moderne
locatie in Haren en de polikliniek in het UMCG. Eenheid in beleid is daarbij een
en warme uitstraling. ‘We hebben hier op de locatie Beatrixoord in Haren
groot voordeel. Verder zijn de hoogleraren dichtbij, wat resulteert in centrum-
twee werknemers die structureel een deel van de week zijn vrijgesteld voor de
brede onderzoekslijnen. Ieder jaar levert dat veel publicaties en proefschriften op.’
inrichting van ons centrum. Sfeer vinden we erg belangrijk. Voor alle afdelingen hebben beide collega’s, samen met interieurarchitecten, een lijn bedacht die past
In totaal heeft het Centrum voor Revalidatie - UMCG drie hoogleraren.
binnen onze huisstijl. Zowel revalidanten als medewerkers doe je veel plezier
Het streven is om voor de meeste onderzoekslijnen een hoogleraar te benoemen.
met een mooie omgeving.’
Als belangrijkste speerpunten noemt Jensma amputatie en prothesiologie, pijnrevalidatie, arm- en handrevalidatie, kinderrevalidatie en revalidatie van chronisch
Beatrixoord begon vorige eeuw als sanatorium voor mensen met tuberculose. Het
zieken. Ze benadrukt dat de onderzoeksresultaten doorgevoerd moeten worden
centrum was gevestigd in de achtertuin van Douwe Egberts in Joure. Vervolgens
in de praktijk. Daarom onderzoekt het centrum op dit moment of de eigen pro-
verhuisde het naar de bossen van Appelscha, waarna het zich in 1963 in nieuw-
fessionals met de nieuwe – door wetenschappelijk onderzoek verkregen – inzich-
bouw in Haren vestigde als algemeen revalidatiecentrum. Dit gebouw had tot
ten daadwerkelijk aan de slag gaan en op welke wijze ze dat doen.
2004 vrijwel geen renovatie ondergaan en wordt daarom nu in fasen grondig opgeknapt. De nieuwe afdeling voor mensen met een dwarslaesie en MS, die in
Het brede zorgaanbod maakt het centrum in Groningen – waar de polikliniek is
februari 2010 feestelijk is geopend, is daar een mooi voorbeeld van. Er is veel
gevestigd – en Haren eveneens bijzonder. Nergens in Nederland wordt zo’n uitge-
aandacht besteed aan kleur, licht en de verbinding tussen binnen en buiten.
breid pakket geleverd, weet Jensma. Evenals andere centra biedt het naast de klas-
Revalidanten hebben uitzicht op de Hortus Haren, de grootste botanische tuin
sieke revalidatiegeneeskunde ook revalidatie aan mensen met chronische ziekten.
van Nederland. ‘Een healing environment’, zegt Jensma.
Echter, deze laatste groep bestaat zowel uit long-, hart-, diabetes- als oncologiepatiënten. Jensma: ‘Het revalidatieprogramma helpt patiënten een gezonde leefstijl
Begin 2001 fuseerde Beatrixoord met het Academisch Ziekenhuis Groningen,
te ontwikkelen volgens het principe van BRAVO: meer Bewegen, niet Roken,
inmiddels omgedoopt tot Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).
matig Alcoholgebruik, gezonde Voeding en tijdig Ontspannen. Daarom richten
Zo’n fusie is volgens Jensma, die samen met Bert Eissens het management vormt,
we ons niet alleen op de stoornis, maar tevens op zelfmanagement. Zo kun je
uniek in Nederland. ‘Natuurlijk werken ook andere revalidatiecentra samen
door revalidatie zorgen dat mensen uit een ongezond leefpatroon komen.’ RM 1 2010
15
Foto: Inge Hondebrink
Revalidatiearts Henk van de Meent controleert de prothese van Theo Verstappen
‘Ik loop twee keer per dag drie kilometer met onze hond, wielren weer en ben volop aan het werk. Bewegingsvrijheid die ik al een tijd niet meer had.’ Theo Verstappen kreeg vorig jaar als eerste in een Nederlands ziekenhuis een klikprothese. De afdelingen Revalidatie en Heelkunde van het UMC St Radboud introduceerden deze vernieuwende techniek voor mensen met een beenamputatie in ons land – en met succes. • Door Mariska Boshoven
Vrijheid door de klikprothese In 2005 kreeg Theo Verstappen (48) een zwaar motorongeluk. Hij werd in
dat geen acceptabel vooruitzicht, want ik sta volop in het leven en vind dat je
kritieke toestand overgebracht naar het ziekenhuis, maar herstelde voorspoedig.
altijd het optimale moet nastreven.’
Alleen zijn linkerbeen was zo ernstig beschadigd dat het, ondanks diverse
16
operaties, na ruim een jaar toch geamputeerd moest worden. Verstappen:
Normale loopbeweging
‘Ik kreeg een standaard prothese, die met een plastic koker vacuüm over de
Bij de klikprothese wordt een directe verbinding gemaakt tussen het bot in
stomp wordt aangetrokken. In het begin ging alles goed, maar al snel kreeg
de stomp en de aan te klikken prothese. Traumachirurg Jan Paul Frölke en
ik steeds meer huidbeschadigingen en wondjes aan mijn stomp. Ik ben een
revalidatiearts Henk van de Meent, behandelend artsen van Verstappen,
actief baasje en hoe meer ik bewoog, des te meer last ik kreeg. Ik kon mijn
introduceerden de methode in Nederland. Van de Meent: ‘Een van de grootste
prothese nog maar maximaal twee tot drie dagen per week dragen. Ik vond
voordelen van de klikprothese is het comfort tijdens het lopen en zitten.
RM 1 2010
column
Omdat de prothese vast zit aan het lichaam, kan hij tijdens het lopen niet afvallen. Problemen door veranderingen in de omvang van de stomp, waardoor een prothese te los of te strak zit, zijn er niet meer. Ook gebruikt een patiënt de spieren in de stomp weer en maakt hierdoor een bijna normale loopbeweging vanuit de heup en het bekken. Hierdoor kost lopen veel minder energie. Een ander voordeel is dat de klikprothese snel en eenvoudig kan worden vastgemaakt. Verder is bijstelling van
A
de prothese in principe niet meer nodig.’
Gezonde gedachten
Operaties
Veranderen van gedachten is veranderen van gezond-
Ondanks de voordelen raden de artsen de klikprothese niet als eerste optie aan. Pas als
heid. Dit is een gedurfde, maar inmiddels uitgebreid door
iemand veel problemen heeft met een gewone prothese, komt de nieuwe techniek
wetenschappelijk onderzoek onderbouwde boodschap.
in beeld. Frölke: ‘Doordat je een verbinding maakt tussen een bot en de buitenwereld,
Vorm volgt bewustzijn. Sinds Einsteins E=MC2 weten we
is de kans op infecties groter. De klikprothese vraagt discipline en motivatie van
dat energie en materie een en hetzelfde zijn. Gedachte
een patiënt op het gebied van hygiëne. Ook moet iemand verder in goede gezond-
voor gedachte geven we vorm aan ons bestaan, onze
heid verkeren.’ Voor de klikprothese zijn twee operaties nodig: ‘Bij de eerste operatie
gezondheid en ons lichaam. En wat we aandacht geven
wordt een metalen pin aangebracht in de mergholte van het dijbeen. Na zes weken
zal zich ontwikkelen, in positieve of negatieve zin.
is de pin als het goed is stevig verankerd en dan volgt de tweede ingreep. Door een gaatje in de huid wordt een verbindingspen op de eerder aangebrachte pin geschroefd.
Ik leerde dit al jong. De fysiotherapeut uit mijn jeugd
Die verbindingspen steekt een stukje naar buiten en is de verbinding tussen het
leerde me om mijn gedachten te sturen naar de delen
bot en de prothese. Ongeveer vier weken na de tweede operatie wordt de prothese
van mijn lichaam die het niet meer deden. ‘Beweeg je
aangeklikt en kan iemand starten met lopen.’ De Nijmeegse artsen hebben bij de ope-
voeten in gedachten’, zei hij, ‘stuur ze je energie.’ Ook nu
ratie van Verstappen nauw samengewerkt met chirurg Horst Aschoff uit Lübeck in
doe ik het. Ik ben me van mijn voeten bewust, ik stuur ze
Duitsland. Hij heeft de techniek van de klikprothese de afgelopen jaren geoptimali-
aandacht. Dat vinden ze prettig, want ze gaan tintelen,
seerd en heeft tientallen patiënten succesvol geopereerd.
worden warmer, komen tot leven. Ik heb mijzelf op deze manier al vaak krachtig en energiek gedacht. Het gaat
Onbelemmerd
erom dat je je hersens instructies geeft op basis van een
Theo is inmiddels klaar met zijn revalidatie: ‘We hebben de afgelopen maanden
bondgenootschap met je lichaam, in plaats van vijandschap.
hard gewerkt aan de optimale afstelling van de prothese en het verbeteren van
Een lichaam waarvan onvoorwaardelijk gehouden wordt
het lopen. Ik heb lang verkeerd gelopen, omdat ik probeerde pijn zoveel mogelijk
en dat dus gevoed wordt met gezonde gedachten, zal zijn
te vermijden. Ik moest dus weer op een natuurlijke manier leren bewegen. Ik ben
best doen zo gezond mogelijk te zijn.
ontzettend blij met mijn prothese. Ik kan hem elke dag aan, dat is al een enorm verschil, en ik heb geen pijn meer. Het belangrijkste is dat ik mijn vrijheid terug
Als het bewustzijn verandert, kan het lichaam niet anders
heb en dat ik onbelemmerd kan gaan en staan waar ik wil. Eigenlijk kun je zeggen
dan volgen. Je schept een nieuw leven als je de oude
dat ik mijn normale leven terug heb door de klikprothese.’
denkkaders inruilt voor nieuwe gedachten, overtuigingen,
Sinds december 2009 heeft het UMC St Radboud een speciale klikprothesepoli.
gevoelens en houdingen. Als je de moeite neemt om
Het ziekenhuis voert voorlopig als enige de operaties uit in Nederland en doet
je positieve ontwikkeling voor te stellen, dan verandert
ook wetenschappelijk onderzoek. Van de Meent: ‘We doen onder meer onderzoek
alles in en om jou heen uiteindelijk mee. Het nemen van
naar de integratie van de prothese in het bot. Daarnaast start een onderzoek naar
zelfverantwoordelijkheid, opbouwen van zelfkennis – en
het verschil in energieconsumptie, kwaliteit van leven en kosteneffectiviteit. We
daardoor doelgericht leren denken – wekt een enorm
verwachten dat de klikprothese veel kosten bespaart. Een standaard prothese moet
krachtige energie op. Die kracht huist in ieder van ons;
vaak vervangen worden omdat iemands stompomvang verandert. Patiënten komen
het is de scheppingskracht die wij zijn. Wie beseft dat we
ook zeer regelmatig bij de arts en prothesemaker omdat aanpassingen aan de stomp-
deelnemers zijn in dit universum – in plaats van toe-
koker nodig zijn. Als een klikprothese eenmaal goed is afgestemd, is bijstelling naar
schouwers – kan zijn eigen (heel)meester worden.
verwachting niet meer nodig. We zijn ervan overtuigd dat de klikprothese grote voordelen kan opleveren en dat willen we uiteraard wetenschappelijk onderbouwen.’
Annemarie Postma
Meer informatie: www.klikprothese.nl. RM 1 2010
17
‘Servicepunt heeft waarde Landelijk Overlegorgaan Kinderrevalidatie in zicht
Het Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie groeide de laatste jaren uit tot een begrip binnen de wereld van de kinderrevalidatie. Het is een ontwikkeling die de kwaliteit van de revalidatie ten goede komt. • Door Adri Bolt
‘D
CD is een ernstige vorm van ADHD. Er is een landelijke, multidis-
Samenwerking
ciplinaire DCD-werkgroep; zij vroegen onlangs of ze onze drukbe-
Het servicepunt kan worden gezien als bureau van het Landelijk Innovatie-
zochte website, www.kinderrevalidatie.info, konden gebruiken om
platform Kinderrevalidatie (LINK), dat in 2006 startte. De doelen waren:
informatie over DCD te delen. Ook zetten we op verzoek van de professio-
landelijke bundeling van activiteiten, uitwisseling van kennis en het stimuleren
nals een congresagenda op die website. En op het besloten deel van de site
en ondersteunen van innovatie. ‘De afgelopen jaren hebben we vooral
kun je behandelprogramma’s van revalidatiecentra en ziekenhuizen bekijken.
gewerkt aan het realiseren van de eerste twee doelstellingen’, vertelt Greet
Heel belangrijk, dat die informatie gedeeld wordt.’ Aan het woord is Marjet
Meihuizen-de Regt, arts en voorzitter van LINK. ‘Daarvoor moest eerst een
Veenstra, secretaris en ‘spin in het web’ van het Landelijk Servicepunt
basis gelegd worden. Het opbouwen van samenwerking kost tijd, daaraan
Kinderrevalidatie. Veenstra: ‘Ik word ook regelmatig benaderd door profes-
hebben we zo’n twee jaar besteed. Er moet wederzijds vertrouwen ontstaan
sionals die vragen of we een onderwerp in onze digitale nieuwsbrief willen
en mensen moeten de weg gaan vinden, ook naar de website. Dat dat gelukt
opnemen. Of die een bepaald aspect van de behandeling willen verbeteren
is zie je bijvoorbeeld aan de gestage groei van het aantal abonnees op de
en zich afvragen of anderen daar al ervaring mee hebben opgedaan. Ik zet
nieuwsbrief. Langzaam maar zeker zijn de betrokkenen de voordelen van het
zo’n vraag dan uit, en geef vaak ook bredere bekendheid aan de antwoorden
servicepunt gaan zien.’ Inmiddels heeft het servicepunt vaste contacten met
daarop.’ Het zijn enkele voorbeelden van de praktische manier waarop het
de organisaties die in LINK samenwerken, maar ook binnen de revalidatie-
Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie kennis samenbrengt en verspreidt.
centra, de mytylscholen en de ziekenhuizen met een afdeling kinderrevalidatie. Veenstra: ‘Dus weten we veel van wat er binnen die organisaties speelt en weten die organisaties ons ook te vinden als er iets is.’
Het Johanna Kinderfonds (JKF) is een van de fondsen die de afgelopen vier jaar de ontwikkeling van LINK en het Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie financieel mogelijk maakten. Karin van der Aa is directeur van het JKF, dat dit jaar het 110-jarig jubileum viert. Zij zegt: ‘We vinden het belangrijk dat informatie over kinderrevalidatie op een goede manier centraal toegankelijk wordt gemaakt. LINK en het Landelijk Servicepunt hebben hun waarde bewezen. Ze zijn erin geslaagd een echt centraal punt te creëren, waar informatie over activiteiten, projecten en innovaties binnen de kinderrevalidatie voor iedereen toegankelijk is. Dat is mede zo belangrijk omdat de kinderrevalidatie per definitie multidisciplinair is. Het servicepunt stimuleert innovatie door die uitwisseling van kennis en ervaringen. Juist als fonds dat al zo lang bestaat weten we hoeveel winst dit oplevert en hoe belangrijk het is voor kinderen en ouders. Daarom blijven wij innoverende activiteiten steunen.’
18
RM 1 2010
Tijd vrijmaken Ontschotting, met name tussen school en revalidatiecentrum, heeft de warme aandacht van LINK en servicepunt. Meihuizen: ‘Kinderrevalidatie raakt direct aan onderwijs en opvoeding. Kinderen ontwikkelen zich, dus is steeds afstemming nodig over de zwaartepunten die verschuiven in de tijd.’ Veenstra: ‘Landelijk is er veel aandacht voor “passend onderwijs”. Dat is goed onderwijs, zo dicht mogelijk bij huis. Wij hielden daar twee invitational conferences over. Ook hebben we samen met oudervereniging BOSK een intentieverklaring opgesteld over de landelijke samenwerking op dit gebied. Ik hoor uit het veld dat mytylscholen en revalidatiecentra elkaar dankzij die intentieverklaring makkelijker vinden. Het maakt toch indruk dat wij dit op landelijk niveau belangrijk vinden. En het werkt goed wanneer zij vervolgens samen, met die intentieverklaring, naar het reguliere onderwijs stappen.’ ‘De kracht van het servicepunt is dat het tijd kan vrijmaken voor zaken die de instellingen overstijgen’, stelt Meihuizen. En dat zijn zaken die voor
Foto: Inge Hondebrink
bewezen’
de dagelijkse praktijk van groot direct belang kunnen zijn. Veenstra: ‘Een
steuning van de kinderrevalidatie. Ook wordt de al intensieve samenwerking
voorbeeld. Op dit moment worden de AWBZ-indicaties voor verpleging,
met de Dutch-ACD geformaliseerd. Deze organisatie, waarin revalidatieprofes-
verzorging en begeleiding veel strenger. Steeds vaker wordt dit soort zorg
sionals van verschillende disciplines samenwerken, is goed op de hoogte van
niet vergoed omdat het gebruikelijke zorg zou zijn voor een kind tot vier
de laatste kennis over kinderrevalidatie. Voorts gaat LOOK werken aan het
jaar. Natuurlijk heeft ieder jong kind de hele dag toezicht nodig, maar voor
verkleinen van de kloof tussen onderzoek en praktijk. Meihuizen: ‘Daartoe
een gehandicapt kind is dat vaak veel meer werk dan voor een gezond kind.
willen we een sectie onderzoek oprichten. Wanneer je efficiënter kennis uitwis-
Dankzij ons netwerk kon ik heel snel een inventarisatie maken van de knel-
selt, taken verdeelt en doorverwijst win je tijd – en geld – die uiteindelijk weer
punten. Zodra bleek dat het een groot probleem was, konden we het met de
ten goede komt aan het gehandicapte kind. Maar het gaat er vooral om dat de
betrokken partijen samen bedenken hoe we het landelijk kunnen aankaar-
samenwerkende partners niet bezig zijn met het eigen belang, maar met het
ten. We gaan nu na of er regio’s zijn waar wél goede afspraken zijn gemaakt
belang van die samenwerking voor het gehandicapte kind en zijn ouders.’
op dit punt, en daarover gaan we de staatssecretaris informeren. We hopen dat vervolgens de extra zorg die nodig is voor gehandicapte kinderen weer
In het Landelijk Innovatieplatform Kinderrevalidatie participeren oudervereni-
overal echt vergoed gaat worden.’
ging BOSK, speciaal-onderwijsvereniging LVC3, ondersteuningsorganisatie Mee Nederland, branchevereniging Revalidatie Nederland en de beroepsverenigingen van revalidatieartsen (VRA), psychologen (NIP) en pedagogen en onderwijskundigen
‘Het servicepunt kan tijd vrijmaken voor zaken die de instellingen overstijgen’
(NVO). LINK werd gefinancierd door het Johanna Kinderfonds, de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind, de Adriaanstichting en de Phelpsstichting. In het Landelijk Overlegorgaan Kinderrevalidatie participeren dezelfde partijen, plus de Dutch-ACD.
Dutch-ACD
Op 18 maart 2010 organiseert LINK in het Spoorwegmuseum in Utrecht het
Begin april zet het nieuwe Landelijk Overlegorgaan Kinderrevalidatie (LOOK)
congres ‘Kinderrevalidatie op het goede spoor’. In dit congres worden de ontwik-
in grote lijnen het werk van LINK voort, met een paar extra aandachtspunten.
kelingen van de laatste tien jaar belicht. Over hetzelfde thema wordt ook een boek
Zo moet LOOK zorgen voor het structureel maken van de landelijke onder-
gepresenteerd. Meer informatie staat op www.kinderrevalidatie.info. RM 1 2010
19
HET STANDPUNT Hebt u ook een standpunt dat u kwijt wilt? Mail met
[email protected].
E-health: waarom wél vakantiefoto’s en geen labuitslagen?
I
n januari hebben wij als stuurgroep
doen en er in de zorg zo schoorvoetend gebruik
een eindsituatie, waarbij alles ineens beter is.
Zwangerschap en Geboorte aan minister
van maken. Vrijwel elke Nederlander boekt zijn
Het gaat om de psychische flexibiliteit om in
Klink ons eindadvies in het rapport Een goed
vakantie via internet, checkt elektronisch in voor
het belang van goede zorg veel meer moderne
begin aangeboden. Ik was voorzitter van de taak-
zijn vlucht, skypt met zijn dochter in Argentinië,
mogelijkheden te gebruiken. Een automatisch
groep Organisatie: wat moet in de organisatie
maakt afspraken met sms en bankiert via inter-
werkende bloeddrukmeter kopen bij de drogist
van de verloskundige zorg in Nederland veran-
net. Nergens gedoe over privacy: ik kan niet op
voor rond de 50 euro en dan elke twee weken
deren zodat de huidige moeder- en babysterfte
uw rekening komen en u niet op de mijne. Deze
de bloeddruk per sms aan de behandelaar
vermindert? Een van de belangrijkste aanbeve-
manier van denken moeten we vanaf morgen veel
doorsturen. Of invullen in een Excelsheet en
lingen is: beter informeren en betrekken van de
meer gebruiken in de zorg. Naast het EPD, dat
doormailen. Lotgenotencontact hebben via een
doelgroep, en vervolgens beter samenwerken
sluit vanzelf wel een keer aan.
msn-achtige site. Belangrijk is dat deze webmiddelen wel worden bewaakt. Net zoals iedereen op
en afstemmen tussen de professionals. Dat lijkt logisch, maar in de praktijk wordt voor het infor-
Eigenlijk wil ik als patiënt een webbased dossier,
Wikipedia alles kan inbrengen, maar er wel een
meren en communiceren nauwelijks gebruik
waar ik op kan inloggen en mijn eigen gegevens
redactie is die selecteert en bewaakt dat er geen
gemaakt van de moderne digitale mogelijkheden. E-health is een woord voor die mogelijkheden, maar wat betekent dat? Is het zoiets als het EPD? Gelukkig is de revalidatiesector al jaren geleden begonnen met de ontwikkeling en uitrol van het EPD. Dat is mooi. Sterker nog, het is essentieel
‘De discussie over privacy staat goede en veilige zorg in de weg’
om optimale zorg te leveren in een multidisciplinaire sector zoals revalidatie, omdat een patiënt door veel verschillende deskundigen wordt
kan zien. Zoals labgegevens, MRI-uitslagen,
onzin op komt. Zo’n regisserende en bewakende
behandeld. Mijn punt is, dat het EPD slechts een
röntgenfoto’s. En ik wil die gegevens kunnen
internetorganisatie heet een portal. Het zou
deel is van de mogelijkheden die onze moderne
mailen naar een vriend aan wie ik advies wil
zeer aan te raden zijn dat de revalidatiesector
communicatie biedt.
vragen. Want het wonderlijke bij medische
die portal-functie zou vervullen voor zijn eigen
gegevens is, in tegenstelling tot bankgegevens,
doelgroep. En tot die tijd gebruik gaat maken
Het is al jaren mogelijk om psychosociale consul-
dat ik vaak juist wél wil dat de ander mijn gege-
van sms, email, facebook, skype. Wees geen rem,
ten te doen via internet, bijvoorbeeld via www.
vens kent. Het ongemak en de fouten bij behan-
maar treed op als facilitator en stimulator van
gripopjedip.nl. Er zijn uitgebreide mogelijkheden
delingen treden juist op doordat een behande-
internettoepassingen.
van telemedicine en domotica via www.pals4.nl.
laar in de keten onvoldoende op de hoogte is
Als Parkinson-patiënt kun je via www.parkin-
van mijn gegevens.
Chiel Bos
gegeven voor jouw ziekte. Opgezet door professor
Kortom, mijn stelling is dat de discussie over
Voormalig directeur Zorgverzekeraars Nederland,
Bas Bloem vanuit het UMC St Radboud, waar je
privacy goede en veilige zorg in de weg staat.
nu onafhankelijk adviseur bij Chiel Bos Advies,
ook via een digitaal dossier kunt overleggen met
Die discussie bij een kleine groep artsen is nau-
kwartiermaker voor de opleiding eHealth aan de
professionals. Het is eigenlijk verbazingwekkend
welijks meer dan touwtrekken om de macht en
VU te Amsterdam en voor de overheid vice-voor-
dat we als burgers allerlei dingen via internet
angst om terrein te verliezen. Het EPD is niet
zitter van de Regieraad Kwaliteit van zorg
sonnet.nl zien waar de beste fysiotherapie wordt
20
RM 1 2010
he t werk
Steven Berdenis van Berlekom Door Kitty Rotteveel Werk > directeur Zorg en Innovatie bij revalidatiecentrum De Hoogstraat in Utrecht Leeftijd > 50 jaar Privé > getrouwd, drie kinderen hobby > ‘Mijn werk! En alles rond de leuke fase van drie pubers in huis’ Hekel aan > ‘Mopperen zonder zelf actie te ondernemen’
Wat houdt je functie in? ‘Sinds 1 oktober ben ik als directeur Zorg en Innovatie lid van de Raad van Bestuur van De Hoogstraat. Het is een nieuwe functie naast de algemeen directeur, Rob Beuse. Qua zorg heb ik te maken met ons regionale netwerk dat bestaat uit De Hoogstraat met 120 bedden, waaronder bedden voor kinderen, de polikliniek, een groot behandelteam in de mytylschool en de ziekenhuizen, waar revalidatieartsen gedetacheerd zijn en waar ook wordt behandeld. Dat netwerk is belangrijk, het vormt zorgketens waardoor bijvoorbeeld de overplaatsing van iemand met een soepel verloopt. Innovatie is belangrijk voor De Hoogstraat. We willen graag bijdragen aan zorgvernieuwing, vooral door gebruik te maken van wetenschappelijke bevindingen. Onderzoek
Foto: Inge Hondebrink
CVA van ziekenhuis naar revalidatiecentrum
doen is één, maar iets dóen met de uitkomsten is een tweede! Bij innovatie denkt men snel
seren, dat is mijn doel. Toevallig ga ik daarvoor
stroperigheid tot uitvoering worden gebracht, dat
aan iets technisch. Maar in de revalidatie doen
vanmiddag naar het Universitair Medisch Centrum
is voor iedereen vervelend. We moeten beter kie-
we ook aan procesinnovatie. Wij richten ons
Utrecht: we gaan bespreken hoe we de samenwer-
zen, zodat die goede ideeën sneller bij de revalidant
bijvoorbeeld sterk op de rol van het gezin in
king in het onderzoek kunnen versterken.
terecht komen. Tevreden ben ik als ik merk dat
het revalidatieproces van kinderen. We wéten
Ik ben ook de gesprekspartner van de cliëntenraad,
mensen geïnspireerd met hun werk bezig zijn, met
dat het gezin belangrijk is, maar hoe gebruiken
en het is heel waardevol om terug te horen hoe de
als mooi resultaat dat het de revalidant ook beter
professionals die wetenschap nou in hun werk?
zorg nu eigenlijk ervaren wordt. Want daar gaat
gaat. Een voorbeeld? Ik had net een bespreking
In mijn functie kan ik zorgen dat er methoden
het uiteindelijk om. Natuurlijk weet ik dat een
over het elektronisch patiëntendossier: hoe houden
worden ontwikkeld waarmee behandelaars het
zorgorganisatie een draaiend geheel is dat door een
we de revalidant centraal in de wijze waarop we
gezin meer in beeld krijgen. En als die methoden
bestuurder niet even in drie maanden bij te sturen
dat EPD gaan gebruiken? Ik vind het mooi als
er zijn, dat daar dan bijvoorbeeld trainingen over
is. Maar op termijn moet het resultaat van mijn
we met een groep enthousiaste mensen hierover
worden gegeven.’
werk zijn dat vernieuwingen sneller ingevoerd
nadenken, gezamenlijk de richting bepalen en vol
worden. Ik moet zorgen dat kwaliteit ‘landt’ op
energie aan de slag gaan. Ik ben ook heel tevreden
de werkvloer. Een prachtige uitdaging.’
als we onderzoekssubsidies binnenhalen. Het gaat
Wat vind je het belangrijkste in je werk? ‘Binnen het bestuur, dat van nature meer bedrijfs-
om geld waarmee je verder kunt in je onderzoek.
economisch kijkt, wil ik de inhoudelijke kant van
Wanneer ben je niet en wanneer juist wel
Maar zo’n subsidie staat ook voor maatschappelijke
de zorg inbrengen. Juist door middel van innovatie
tevreden?
steun en waardering. Er spreekt vertrouwen uit in
en onderzoek een optimale patiëntenzorg organi
‘Het stoort me als goede ideeën niet of met veel
ons werk, en dat maakt me trots.’ RM 1 2010
21
