Duurzaamheidbenchmark 2013 van Tilburg

Duurzaamheidbenchmark 2013 van Tilburg met specifieke Nederlandse referentiesteden

Opdrachtgever: Gemeente Tilburg Ambtelijk coördinator Robert Kint Afdeling Ruimte Auteurs: Prof. dr. ir. Bastiaan Zoeteman Ruben Smeets, MSc Joost Slabbekoorn Tilburg, 12 november 2013

Documentnummer: 13.083 Warandelaan 2 5037 AB Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg T 013 - 466 87 12 F 013 - 466 34 99 [email protected] www.telos.nl

Inhoudsopgave

Samenvatting

5

1

Achtergrond van de opdrachtverlening

9

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Benchmarken van de duurzaamheid van Tilburg met die in andere referentiesteden Aanpak Onderzoeksmethode De gekozen voorraden en indicatoren De geselecteerde benchmarksteden Stappenplan

11 11 12 15 17 17

3

Tilburg in vergelijking met de Brabantse grote steden

19

4

Tilburg in vergelijking met de grootste steden van Nederland

21

5

De duurzaamheidscores van Tilburg en oude industriesteden

25

6

Duurzaamheiduitdagingen die Tilburg met andere gemeenten heeft

29

7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8

Specifieke duurzaamheiduitdagingen van Tilburg Sociale samenhang Onderwijs Kunst en cultuur Bodem en Grondwater Hinder en calamiteiten Grondstoffen Oppervlaktewater Infrastructuur en bereikbaarheid

33 33 34 34 35 35 36 36 37

8 8.1

Samenvatting en benchmarking van de laag scorende indicatoren Sterk van doelstelling afwijkende indicatoren van door Tilburg zelf aan te pakken voorraden Aantal vrijwilligers binnen de oude industriesteden Aantal voortijdige schoolverlaters binnen de oude industriesteden

39

8.2 8.3

39 39 40

8.4 8.5 8.6 8.7

9

Aantal musea binnen de oude industriesteden Overlast geluid binnen de oude industriesteden Ontsluiting hoofdwegen binnen de oude industriesteden Matig van doelstelling afwijkende indicatoren van door Tilburg zelf aan te pakken voorraden

41 41 42

Conclusies

45

43

Bijlage 1: Factsheets Duurzaamheidbenchmark Tilburg 2013

47

Sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Participatie Kunst en cultuur Gezondheid Veiligheid Woonomgeving Onderwijs

47 47 50 55 58 65 71 77

Ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Natuur en landschap Energie en klimaat Grondstoffen

84 84 86 93 96 98 103 108

Economisch kapitaal Arbeid Ruimtelijke vestigingswaarden Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis Overzicht gehanteerde bronnen

112 112 117 122 128 130 134

Bijlage 2: Scores van Tilburg op de indicatoren

135

Bijlage 3: Taartdiagrammen van alle duurzaamheidscores van Tilburg 2013 en ca. 4-5 jaar daarvoor 137 Bijlage 4: Vergelijking per indicator van Tilburg met de waarden bij de drie referentiegroepen (oude industriesteden, grote steden-G11 en de B5)

149

Bjilage 5: Namen leden stuurgroep en projectteam

153

4

Duurzaamheidbenchmark 2013 van Tilburg

Samenvatting

Tilburg scoort op door Telos gedefinieerde duurzaamheiddoelstellingen met een waarde van 45%.Dezelfde doelstellingen zijn ook gebruikt om referentie steden voor Tilburg te beoordelen. In Brabant scoren ’s-Hertogenbosch (50%), Breda (49%) en Eindhoven (47%) beter, Helmond scoort lager (44%). De best scorende grote Nederlandse steden, Nijmegen en Almere, scoren met 51% beter dan Tilburg. ’sGravenhage (44%) en Rotterdam (42%) scoren lager. Het verschil in totaal score tussen 11 in deze studie betrokken grote Nederlandse steden varieert van 42-51%.

Deze studie is opgezet om de duurzaamheidscore van Tilburg te benchmarken met die van de vier andere Brabantse grote steden en met de 10 andere grootste Nederlandse steden. Omdat Tilburg een verleden heeft als oude industriestad en de stad daar nog steeds de sporen van draagt, is Tilburg ook vergeleken met steden die een soortgelijk verleden hebben. In deze studie zijn betrokken 16 andere oude industriesteden, waarvan in 1930 meer dan 30% van de beroepsbevolking in de industrie/mijnbouw werkzaam was. Tilburg scoort te midden van de Brabantse 5 steden op de 4e plaats, te midden van de 11 grootste Nederlandse steden op de 8e/9e plaats en binnen de groep 17 oude industriesteden op de 8e plaats.

De duurzaamheid score is opgebouwd uit drie kapitalen: het economische, ecologische en sociaal-cultureel kapitaal. In onderstaande figuur zijn de scores van de 17 oude industriesteden vermeld en tevens de onderlinge verhoudingen van de drie kapitalen binnen de totaalscores. Binnen deze drie kapitalen scoort Tilburg het best op het economisch kapitaal. Tilburg weet zich uit zijn industriële verleden los te maken en is op weg om zich een nieuw profiel aan te meten.

Elk van de drie kapitalen is opgebouwd uit 5-7 thematische voorraden. Tilburg doet het binnen de groep van de 17 oude industriesteden relatief goed bij de voorraden energie en klimaat (2e plaats na Rotterdam), arbeid (2e plaats na

5

Eindhoven), ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en de voorraad kennis (beide 3e plaats) en woonomgeving (4e plaats).

Temidden van de 11 onderzochte grote steden behoort Tilburg tot de top vier bij de voorraden lucht, energie en klimaat, participatie, veiligheid, woonomgeving en ruimtelijke vestigingsvoorwaarden. Tilburg onderscheidt zich binnen de benchmarksteden positief als klimaatinnoverende stad, stad voor nieuwe bedrijfsvestigingen en stad met een prettige woonomgeving. Tilburg heeft te maken met een aantal grootstedelijke uitdagingen. Hiertoe behoren onder meer problemen die zijn verbonden met de voorraden sociale samenhang, economische structuur en onderwijs. Tilburg heeft een aantal duurzaamheidvoorraden waarop het relatief laag scoort en zelf in beginsel maatregelen kan treffen om tot verbetering te komen. De voorraden waarvoor dit geldt zijn:  Kunst en cultuur  Bodem en grondwater  Hinder en calamiteiten  Grond (afval) stoffen  Onderwijs  Oppervlaktewater (kwaliteit)  Infrastructuur en bereikbaarheid

6


Een nadere analyse van deze voorraden leert dat er specifieke problemen zijn die door de indicatoren worden aangeduid en die zouden moeten worden aangepakt. De meest in het oog springende (rood kleurend) indicatoren zijn:  Vrijwilligers  Musea  Overlast geluid  Voortijdige schoolverlaters  Ontsluiting hoofdwegen Bij de ontsluiting van hoofdwegen vertoont Tilburg in de groep oude industriesteden de laagste score. Daarbij moet worden bedacht dat de laatste ontwikkelingen, zoals de aanleg van de tangent, nog niet in de meest recente CBS gegevens zijn verwerkt.

Daarnaast zijn er een aantal andere indicatoren die duiden op het nog ver verwijderd zijn van de duurzaamheiddoelen (oranje gekleurde indicatoren): arme huishoudens, sociale cohesie, podiumkunsten, rijksmonumenten, bodemsanering, mestafzet op het land, overlast door stank-stof-vuil. Ook vallen hieronder de grondstoffen indicatoren (huishoudelijk en GFT-afval, papier en karton, glas), jeugdwerkloosheid, vertraagd naar diploma, eindexamencijfer, opleidingsniveau van de bevolking en tenslotte de ecologische toestand van het oppervlaktewater. Bij een aantal indicatoren, die relatief moeilijk op gemeenteniveau zijn te beïnvloeden laten andere steden dan Tilburg betere uitkomsten zien, bijvoorbeeld bij eenzaamheid, levensverwachting en de werkgelegenheidsfunctie (beschikbare banen ten opzichte van de omvang van de beroepsbevolking). Dergelijke problemen

7

zouden een prioritaire aanpak en ondersteuning vanuit de rijks- en provinciale overheden moeten krijgen. Door te werken aan met bovengenoemde indicatoren verbonden problemen kan Tilburg de transitie vervolmaken van oude industriestad naar een innovatieve duurzaamheidstad waar bedrijven en burgers zich graag vestigen.

8


1 Achtergrond van de opdrachtverlening

De gemeenteraad van Tilburg heeft, naar aanleiding van het uitkomen van de door Telos geformuleerde Duurzaamheidbalans Tilburg 2010, aan het college van B&W opdracht gegeven in 2013 een nieuwe duurzaamheidbalans voor de gemeente Tilburg op te laten stellen. De gemeente heeft daarbij de volgende drie mogelijke vormen overwogen: 1. een update van de eerdere duurzaamheidbalans Tilburg 2010; 2. een benchmark van de duurzaamheid in Tilburg anno 2013 ten opzichte van andere gemeenten; 3. een combinatie van beide vormen. Naar aanleiding hiervan heeft de gemeente Tilburg Telos op 8 februari 2013 verzocht deze drie varianten globaal uit te werken waarna de gemeente heeft gekozen voor de derde variant. Op 12 maart 2013 heeft Telos voor deze combinatievariant een offerte uitgebracht.1 De gemeente heeft haar offerte verzoek als volgt gespecificeerd: 1. ‘Het opstellen van een duurzaamheidbalans door herhaling van de duurzaamheidbalans van Tilburg 2010. In de periode 2010-2011 heeft Telos voor Tilburg een duurzaamheidbalans opgesteld. Bij een herhaling hiervan zouden alle indicatoren hetzelfde kunnen blijven. In dit geval behoeft alleen de nieuwste informatie verwerkt te worden. Er zijn indicatoren, die de gemeente Tilburg sindsdien zelf niet meer meet. Bij de offerte zal moeten worden aangegeven hoe met dit gegeven wordt omgegaan.’ 2. ‘Het opstellen van een duurzaamheidbeoordeling van Tilburg in vergelijking tot andere gemeenten. We vinden uw rapport "Vergelijkende duurzaamheidbeoordeling van de 25 grootste steden van Nederland" veelbelovend…. We verwachten een voorstel hoe deze presentatie meer tot de verbeelding gaat spreken.’ Conform de offerte heeft Telos het project in drie delen aangepakt waarbij de eerste twee parallel aan elkaar zijn uitgevoerd:  een update van de duurzaamheidbalans 2010;

_______________________________________________________________________________________________ 1

Telos, Offerte Actualisering Duurzaamheidbalans Tilburg 2013 inclusief een Duurzaamheidbenchmark - simpele variant, kenmerk Telos/13.089.

9

 een benchmarking van de duurzaamheid in Tilburg in vergelijking met minstens 16

andere gemeenten; en  een beoordeling van de combinatie van de resultaten van beide projecten. De eerste twee studies zullen eerst afzonderlijk worden gerapporteerd. Daarna volgt de beoordeling van de gecombineerde uitkomsten. In dit rapport staat de tweede studie, het benchmarken van Tilburg met referentiesteden, centraal.

10


2 Benchmarken van de duurzaamheid van Tilburg met die in andere referentiesteden

2.1

Aanpak In het kort komt het beoordelen van de duurzaamheid van een stad volgens de Telosmethode neer op het volgende. Telos gebruikt het zogeheten driekapitalenmodel, waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen het economische, ecologische en sociaal-cultureel kapitaal. Dit zijn de drie pijlers waarop de essentie van duurzame ontwikkeling steeds is gebaseerd. Duurzame ontwikkeling wordt opgevat als een ontwikkelingsproces gericht op het bevorderen van een evenwichtige groei (het in balans zijn) van de veerkracht en kwaliteit van de natuur (het ecologisch kapitaal), van het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen (het sociaal-cultureel kapitaal) en van de houdbaarheid van de economische productie en consumptie (het economisch kapitaal). Om te kunnen spreken van duurzame ontwikkeling moet worden voldaan aan drie eisen:  Er moet sprake zijn van het gelijktijdig verbeteren van het economische, ecolo-

gische en het sociaal-cultureel kapitaal. Verbetering van het ene kapitaal mag niet ten koste gaan van één of beide andere kapitalen.  De ontwikkeling moet houdbaar zijn over generaties heen: er mag geen afwenteling in de tijd plaatsvinden.  De ontwikkeling moet ook houdbaar zijn op mondiaal niveau of, anders geformuleerd: er mag geen afwenteling in de ruimte plaatsvinden. Onze ontwikkeling mag niet ten koste gaan van die in andere gebieden en andere landen. Met deze integrale benadering wordt nadrukkelijk voor een breed perspectief op duurzame ontwikkeling gekozen. Het begrip heeft zowel een strategische dimensie (de langere termijn), als een normatieve dimensie (verantwoordelijkheid voor andere schaalniveaus en toekomstige generaties). Het werken aan duurzame ontwikkeling

11

vraagt een commitment van alle betrokkenen om op zoek te gaan naar integrale oplossingen. 2.2

Onderzoeksmethode Om duurzame ontwikkeling te kunnen meten heeft Telos de duurzaamheidbalans methode ontwikkeld. In een duurzaamheidbalans worden de drie kapitalen ontleed in voorraden, eisen, indicatoren en hun normen (figuur 2.1). Figuur 2.1 De relevante begrippen uit de duurzaamheidbalans

Begrip

Omschrijving

Kapitaal

De drie essentiële delen, subsystemen van het totale maatschappelijk systeem: ecologie, sociaal-cultureel en economie.

Voorraad

De essentiële elementen die samen de kwaliteit en kwantiteit van een kapitaal bepalen.

Eisen

De lange termijn doelen die geformuleerd worden voor de ontwikkeling van een voorraad in het onderzochte gebied.

Indicatoren

Graadmeters waarmee de eisen kunnen worden geoperationaliseerd.

Normen

Normatief vastgestelde maatstaven met behulp waarvan de score van indicatoren wordt beoordeeld.

In het onderstaande schema wordt de samenhang van deze begrippen kort toegelicht. Figuur 2.2 De samenhang tussen kapitalen, voorraden en indicatoren

De indicatoren kunnen betrekking hebben op objectieve grootheden, zoals het % groen in een wijk, of op jaarlijkse wijzigingen in een bestand, zoals het aantal opgeleide leerlingen, of op de perceptie door de bevolking van een aspect, zoals de tevredenheid over de zorg. Ook kunnen indicatoren worden gekozen voor de

12


identiteit of de dominante houding ten aanzien van duurzaamheid in de stad. Dit laatste type indicatoren is niet bij deze benchmark gebruikt. Voor de andere indicatoren geldt dat de voorkeur uitgaat naar het gebruik van gegevens over de omvang van bestanden en mutaties daarin en dat alleen bij uitzondering is volstaan met gegevens over de perceptie door de bevolking. Voor iedere indicator wordt een meetschaal opgesteld. Deze meetschaal bestaat uit normatief vastgestelde maatstaven die een nul- en een streefwaarde kennen met daartussen gelegen grenswaarden. In de balans en bij de benchmark wordt deze klassenindeling op de volgende manier zichtbaar gemaakt. Figuur 2.3 Klassenindeling

Voor het bepalen van de grenswaarden wordt gebruikgemaakt van beleidsdocumenten van rijk, en provincies, vergelijkingen in de tijd, vergelijkingen tussen steden en de resultaten van maatschappelijke discussies. De weging van de indicatoren valt af te lezen uit de grootte van de hoekpunt die ze innemen in het taartdiagrammen dat voor elke voorraad wordt gemaakt. De straal van de taartpunt geeft aan hoe dicht de actuele situatie de als doel geformuleerde situatie nadert. Hoe groter de straal, hoe beter de score op duurzaamheid. Dit maakt dat de uitkomsten overzichtelijk kunnen worden gepresenteerd en in één oogopslag de goed en minder goed scorende aspecten worden getoond. Een bezwaar van deze systematiek is dat erg slecht scorende indicatoren verschijnen als een heel klein rood hoekpuntje. Waar dit noodzakelijk is zal daarom voor dergelijke aspecten apart aandacht worden gevraagd.

13

Figuur 2.4 Voorbeeld cirkeldiagram

De optelsom van de indicatoren binnen een voorraad bepaalt de score van de voorraad en de optelsom van de voorraden binnen een kapitaal bepaalt vervolgens de score van het kapitaal. Ook hierbij vindt een weging plaats. Niet iedere voorraad is even belangrijk. Het gehanteerde gewicht van de voorraden is terug te vinden bij de conclusies bij ieder kapitaal. Telos heeft deze gewichten bepaald. Figuur 2.5 Samenhang tussen kapitalen, voorraden en indicatoren

14


Een overzicht van alle gehanteerde bronnen en data en een verantwoording bij de gemaakte keuzes voor (wegingen) van voorraden, indicatoren en normeringen is terug te vinden in de in bijlage 1 opgenomen factsheets. 2.3

De gekozen voorraden en indicatoren Onderstaande tabel 2.1 geeft een overzicht van de gekozen voorraden per kapitaal bij de benchmarkstudie. Tabel 2.1. De voor de benchmarksteden gekozen voorraden binnen de drie kapitalen

Sociaal-cultureel

Ecologie

Economie

Sociale samenhang

Bodem en grondwater

Arbeid

Participatie

Lucht

Kennis

Kunst en cultuur

Oppervlaktewater

Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden

Gezondheid

Natuur en landschap

Economische structuur

Veiligheid

Grondstoffen

Infrastructuur en bereikbaarheid

Woonomgeving

Energie en klimaat

Onderwijs

Hinder en calamiteiten

De voorraden zijn hoofdzakelijk gelijk aan die welke bij de duurzaamheidbalans zijn gebruikt. Er zijn kleine verschillen aanwezig, waarbij de belangrijkste is dat bij het ecologisch kapitaal een aparte voorraad ’hinder en calamiteiten’ wordt onderscheiden. Deze is samengesteld uit hinder die bij de Balans samen is genomen met de voorraad lucht, terwijl de calamiteiten bij de Balans zijn ondergebracht bij de voorraad veiligheid onder het sociale kapitaal. Bij de benchmark studie wordt in beginsel dezelfde systematiek gebruikt als bij het opstellen van de duurzaamheidbalans. Er zijn echter twee verschillen: de normen, waaraan de indicatorwaarden van alle steden worden getoetst, worden zonder betrokkenheid van Tilburg maar door de onderzoekers van Telos gedefinieerd. Verder worden geen door Tilburg aan te leveren data gebruikt, maar worden alle data ontleend aan externe publiek toegankelijke bronnen, die al dan niet tegen betaling verkrijgbaar zijn. Deze aanpak betekent dat voor sommige voorraden minder gegevens beschikbaar zijn dan bij de duurzaamheidbalans studie voor Tilburg, waardoor sommige voorraden, zoals bij voorbeeld de voorraad infrastructuur en bereikbaarheid, op minder indicatoren zijn gebaseerd dan bij de duurzaamheidbalans studie van Tilburg. In totaal is de benchmarkstudie op 87 indicatoren gebaseerd, waarvan er 37 betrekking hebben op het sociaal-cultureel kapitaal, 28 op het ecologisch kapitaal en 22 op het economisch kapitaal. In tabel 2.2 is samengevat welke indicatoren zijn gemeten per voorraad.

15

Tabel 2.2 Overzicht van gemeten indicatoren per voorraad bij de benchmarkstudie

Voorraad

Gemeten indicatoren

Sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Participatie

Kunst en cultuur Gezondheid

Veiligheid Woonomgeving Onderwijs

Arme huishoudens, Sociale cohesie, Vrijwilligers Eenzaamheid, Opkomst % gemeenteraadsverkiezingen, Opkomst % bij landelijke verkiezingen, Langdurige werkloosheid, Langdurige bijstand Podiumkunsten, Rijksmonumenten, Musea, Onvoldoende bewegen, Riskant gedrag, Huisartsen, Kwaliteit ziekenhuizen, Afstand ziekenhuizen, Levensverwachting, Beoordeling van eigen gezondheid Geweldsdelicten, Vermogensdelicten, Vandalisme, Jeugdcriminaliteit, Verkeersonveiligheid, Onveiligheidsgevoel Woningtekort, Afstand supermarkt, Tevredenheid woonomgeving, Tevredenheid winkels, WOZ-waarde, Verhuissaldo Jeugdwerkloosheid, Aanbod basisscholen, Aanbod voorgezet onderwijs, Voortijdige schoolverlaters, Onvertraagd naar diploma, Eindexamencijfer, Opleidingsniveau van de bevolking

Ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Natuur en landschap

Energie en klimaat Grondstoffen

Bodemsanering, Opgebrachte mesthoeveelheid Emissie CO2, Emissie stikstofoxides, Emissie fijn stof, Emissie NMVOS, GCN stikstofoxides, GCN fijn stof, GCN NMVOS Overlast geluid, Kans op ramp, Overlast stank-stof-grof vuil Chemische toestand, Ecologische toestand Tevredenheid groen in de buurt, Aandeel bos en natuurlijk terrein, Afstand openbaar groen, Aandeel recreatief (binnen) water, Soorten rijkdom Warmte, Windenergie, Gasverbruik huishoudens, Elektriciteitsverbruik huishoudens, Energielabels woningen Huishoudelijk restafval, GFT-afval, Oud papier en karton, Verpakkingsglas

Economisch kapitaal Arbeid

Ruimtelijke Vestigingsvoorwaarden Economische structuur

Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis

16

Werkgelegenheidsfunctie, Benutting arbeidspotentieel, Werkloosheid, Ontgroening en vergrijzing, Arbeidsongeschiktheid Voorraad bedrijventerreinen, Verhouding netto/bruto bedrijventerreinen, Veroudering bedrijventerreinen, Voorraad kantoorruimte, Leegstand kantoorruimte Aandeel starters, Opheffingen, Besteedbaar inkomen, BRP per hoofd van de bevolking, Aandeel topsectoren, Investeringsniveau Ontsluiting treinstations, Ontsluiting hoofdwegen Aandeel hoog opgeleiden, Capaciteit WO/HBO, High en medium tech werkgelegenheid, Creatieve industrie


2.4

De geselecteerde benchmarksteden Voor het maken van de benchmark van Tilburg met andere voor Tilburg relevante steden wordt in objectieve termen de situatie in Tilburg met die in andere gemeenten vergeleken. Hierbij is het nodig meer onderzoek te doen dan alleen voor de stad Tilburg. Immers ook de steden waarmee Tilburg zich wil vergelijken, moeten daartoe in beeld gebracht worden. Daartoe zal Tilburg op verzoek van de gemeente Tilburg worden vergeleken met: 1. de vier andere grote Brabantse steden: Breda, Eindhoven, Helmond en ’s-Hertogenbosch; 2. de tien andere grootste steden van Nederland: Almere, Amsterdam, Breda, Den Haag, Eindhoven, Enschede, Groningen, Nijmegen, Rotterdam en Utrecht; 3. steden die behoren tot de groep die in 1930 meer dan 30% van de beroepsbevolking werkzaam had in de industrie. In totaal betreft het de volgende steden: Almelo, Eindhoven, Emmen, Enschede, Heerlen, Helmond, Hengelo, Kerkrade, Leiden, Oss, Ridderkerk, Rotterdam, Schiedam, Sittard-Geleen, Veenendaal, Vlissingen en Zaanstad. In totaal betreft het benchmarkonderzoek daarmee 23 steden naast Tilburg. De gemaakte keuzes en gehanteerde meetwaarden zijn verantwoord in de eerder genoemde factsheets per indicator zoals weergegeven in bijlage 1. Op basis van de uitkomsten van dit onderzoek zal de situatie in Tilburg worden geschilderd tegen deze drie achtergronden, waardoor een duurzaamheidportret van de stad ontstaat. Hieruit kan duidelijk worden voor welke unieke opgaven Tilburg staat in vergelijking met de andere steden en welke opgaven Tilburg met bepaalde andere steden deelt. Zo kan worden getoond hoe de steden vanuit duurzaamheid zijn te rangschikken voor bijvoorbeeld de voorraden bodem, onderwijs, etc.

2.5

Stappenplan De werkzaamheden zijn conform het volgende stappenplan parallel aan die van de duurzaamheidbalans studie uitgevoerd: 1. Verzamelen uit algemeen toegankelijke bronnen van actuele meetwaarden voor alle indicatoren voor alle steden waarmee Tilburg zich wil vergelijken. 2. Concept duurzaamheidbenchmark Tilburg 2013 met daarin een analyse van: a) de duurzaamheidkenmerken van alle onderzochte steden; b) opvallende verschillen tussen Tilburg en de andere grote Brabantse gemeenten; c) opvallende verschillen tussen Tilburg en de andere 10 grootste gemeenten van Nederland; d) Tilburg in vergelijking met andere Nederlandse steden met een oud industrieel verleden. 3. Bespreking met de Stuurgroep van de voorlopige uitkomsten. 4. Afronding van de rapportage.

17

18


3 Tilburg in vergelijking met de Brabantse grote steden

In tabel 3.1 zijn de kernresultaten voor de Brabantse steden samengevat. Van de Brabantse steden vertoont ’s-Hertogenbosch de hoogste duurzaamheidscore (50%). Onder de vijf grote steden neemt Tilburg de 4e plaats in, boven Helmond. Tabel 3.1 Overall duurzaamheidscores van de vijf grootste Brabantse steden

Totaal score

Ecologisch kapitaal

's-Hertogenbosch 50 Helmond

Sociaal-cultureel kapitaal

Economisch kapitaal

52 's-Hertogenbosch 49 Eindhoven

51

Breda

49 's-Hertogenbosch 49 Breda

49 's-Hertogenbosch 51

Eindhoven

47 Breda

49 Tilburg

42 Tilburg

48

Tilburg

45 Eindhoven

48 Eindhoven

42 Breda

46

Helmond

44 Tilburg

45 Helmond

40 Helmond

41

Gemiddeld

47

49

45

48

Op het punt van de afzonderlijke kapitalen scoort Tilburg op de laagste plaats op het ecologisch kapitaal (45%) en, net als Helmond en Eindhoven, beneden het gemiddelde (42%) op het sociaal-cultureel kapitaal. Tilburg scoort gemiddeld (48%) bij de B5 op het economisch kapitaal. Uit deze gegevens komt naar voren dat er duurzaamheidverschillen zijn tussen de Brabantse steden maar dat deze verschillen op het niveau van de drie kapitalen in het algemeen niet heel erg groot zijn. De totaalscores van de kapitalen zoals getoond in tabel 3.1 variëren van 44 - 50% in het bereiken van het duurzaamheiddoel. Bij een meer gedetailleerde analyse van de scores op het niveau van de voorraden binnen de kapitalen komen grotere verschillen naar voren. In tabel 3.2 zijn per kapitaal de drie voorraden met de grootste verschillen tussen de Brabantse gemeenten weergegeven.

19

Tilburg toont bij twee voorraden de beste prestaties onder de Brabantse steden: energie en klimaat, en de ruimtelijke vestigingsvoorwaarden. Tilburg scoort het slechtst op de voorraad hinder en calamiteiten. Tabel 3.2 Scores van 9 voorraden met de grootste uitersten voor de onderzochte grote Brabantse steden

‘s-Hertogenbosch Breda

Eindhoven

Tilburg Helmond

Voorraad 66

29

56

33

33

57

62

49

39

59

Energie en klimaat

40

50

33

64

48

Participatie

49

51

36

43

30

Kunst en cultuur

56

35

26

31

36

Onderwijs

47

54

42

41

36

Ruimtelijke vesti-

47

48

55

57

40

59

39

36

43

54

55

61

71

59

35

Bodem en grondwater Hinder en calamiteiten

gingsvoorwaarden. Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis

20


4 Tilburg in vergelijking met de grootste steden van Nederland

De verschillen in duurzaamheidscores van de grootste steden in Nederland zijn meer uitgesproken dan die binnen Brabant. In tabel 4.1 zijn de scores voor de kapitalen samengevat. Tabel 4.1 Duurzaamheidscores van Tilburg vergeleken met de 10 grootste gemeenten in Nederland

Stad

Ecologisch kapitaal


Economisch kapitaal

1

Nijmegen

51 Almere

64 Breda

49 Groningen

62

2

Almere

51 Nijmegen

55 Amsterdam

47 Utrecht

57

3

Groningen

51 Enschede

51 Nijmegen

46 Amsterdam

55

4

Breda

49 Breda

49 Groningen

44 Nijmegen

53

5

Amsterdam

48 Eindhoven

48 Tilburg

42 Eindhoven

51

6

Utrecht

47 Groningen

47 Utrecht

42 Almere

49

7

Eindhoven

47 ‘s-Gravenhage

46 Eindhoven

42 Rotterdam

49

8

Enschede

46 Tilburg

45 Enschede

41 Tilburg

48

9

Tilburg

45 Utrecht

42 Almere

40 Breda

48

10 ‘s-Gravenhage

44 Amsterdam

41 ‘s-Gravenhage

40 Enschede

45

11 Rotterdam

42 Rotterdam

40 Rotterdam

36 ‘s-Gravenhage

45

47

48

43

51

Gemiddeld

Was de afwijking van de gemiddelde duurzaamheidscore bij de Brabantse steden 2 à 3%, bij de grootste Nederlandse steden is deze variatie 4 à 6 %. Tilburg scoort op de 9e plaats (45%) waarbij Nijmegen en Almere het hoogst scoren (51%) en Rotterdam het laagst (42%).

21

De score van het sociaal-cultureel kapitaal van Tilburg komt dicht bij het landelijke gemiddelde van de grote steden, de score van beide andere kapitalen blijft wat achter bij het gemiddelde. Om een snel inzicht te krijgen in de relatieve positie van Tilburg op het niveau van de verschillende voorraden is tabel 4.2 opgesteld. Tabel 4.2 De relatieve positie van Tilburg per voorraad binnen de groep van de 11 grootste Nederlandse steden (1: hoogste positie; 11: laagste positie)

Voorraad Sociaal-cultureel kapitaal

Relatieve positie Tilburg 5

Sociale samenhang

6

Participatie

3

Kunst en cultuur

7

Gezondheid

10

Veiligheid

4

Woomomgeving

3

Onderwijs

9

Ecologisch kapitaal

8

Bodem en grondwater

10

Lucht

4


8

Oppervlaktewater

9

Natuur en landschap

7

Energie en klimaat

4

Grondstoffen

6

Economisch kapitaal

8

Arbeid

6


2


7


8

Kennis

8

22


Tabel 4.2 laat zien dat Tilburg het in landelijk kader als grote stad bij de voorraden lucht, energie en klimaat, participatie, veiligheid, woonomgeving, ruimtelijke vestigingsvoorwaarden relatief goed doet (behorend bij de top vier). Dat Tilburg goed scoort op energie en klimaat en op ruimtelijke vestigingsvoorwaarden was ook uit de vergelijking met de Brabantse steden gekomen. Die trend wordt kennelijk landelijk voortgezet. Maar ook participatie en woonomgeving blijken landelijk gezien tot Tilburgs sterke punten te behoren. Zwakker scoort Tilburg op de voorraden bodem en grondwater, hinder en calamiteiten, oppervlaktewater, gezondheid en onderwijs. Deels zijn de problemen van Tilburg aan de regio gerelateerd, daar zoals in tabel 3.2 bleek, in Brabant bijvoorbeeld oppervlaktewater (kwaliteit van het water) en gezondheid (riskant gedrag en levensverwachting) er niet bijzonder uitspringen. Uit deze vergelijking van de duurzaamheid van Tilburg met die in andere grote steden van Nederland komt Tilburg wat de totaal score betreft als een relatief laag scorende gemeente naar voren. Dit beeld geeft echter geen uitsluitsel over de relatieve prestaties van Tilburg als oude industrie stad die nu eenmaal op bijvoorbeeld ecologisch gebied grotere duurzaamheidopgaven heeft dan een stad als bijvoorbeeld Almere waar men met een schone lei kon beginnen. Om daarover uitsluitsel te krijgen is een aparte analyse van oude industriesteden gemaakt.

23

24


5 De duurzaamheidscores van Tilburg en oude industriesteden

Een overzicht van de scores van de oude industriesteden is weergegeven in tabel 5.1 en figuur 5.1. Figuur 5.1 Tilburg vergeleken met oude industriesteden

Als tabel 5.1 wordt vergeleken met tabel 4.1 dan blijkt dat de grote steden in Nederland over het geheel genomen wat beter op duurzaamheid scoren (47%) dan de oude industriesteden (45%). Dat komt vooral omdat bij de grote steden het economisch kapitaal hoger scoort, te weten gemiddeld 50% tegen 44% bij de oude industriesteden.

25

Tabel 5.1 Duurzaamheidscores van oude industriesteden

Stad

Ecologisch kapitaal


Economisch kapitaal

1

Hengelo

54 Veenendaal

57 Hengelo

56 Vlissingen

51

2

Veenendaal

51 Hengelo

56 Zaanstad

53 Eindhoven

51

3

Vlissingen

50 Kerkrade

52 Ridderkerk

51 Hengelo

50

4

Eindhoven

47 Helmond

52 Oss

51 Rotterdam

49

5

Oss

47 Vlissingen

51 Veenendaal

50 Tilburg

48

6

Zaanstad

46 Enschede

51 Vlissingen

48 Heerlen

46

7

Enschede

46 Emmen

49 Tilburg

42 Sittard-Geleen

45

8

Tilburg

45 Eindhoven

48 Eindhoven

42 Enschede

45

9

Ridderkerk

44 Ridderkerk

48 Schiedam

41 Veenendaal

45

10 Helmond

44 Oss

47 Enschede

41 Zaanstad

45

11 Kerkrade

44 Heerlen

47 Helmond

40 Kerkrade

43

12 Heerlen

43 Almelo

45 Almelo

39 Almelo

43

13 Almelo

42 Tilburg

45 Emmen

37 Oss

43

14 Rotterdam

42 Schiedam

44 Sittard-Geleen

37 Helmond

41

15 Schiedam

41 Zaanstad

41 Kerkrade

36 Schiedam

39

16 Emmen

41 Sittard-Geleen

41 Rotterdam

36 Emmen

38

17 Sittard-Geleen

41 Rotterdam

40 Heerlen

36 Ridderkerk

34

45

48

43

44

Gemiddeld

Onder de 17 oude industriesteden, het type stad waar Tilburg eigenlijk vooral mee moet worden vergeleken, neemt Tilburg de 8e plaats in met een score die op het gemiddelde ligt van de hele groep (45%). Het ecologisch kapitaal in Tilburg scoort beneden-gemiddeld (13e plaats), het sociaal-culturele ongeveer gemiddeld (7e plaats) en het economisch kapitaal boven-gemiddeld (5e plaats). Om op het niveau van de voorraden tot een vergelijking te komen, is net als bij de 11 grote steden voor de 17 oude industriesteden in tabel 5.2 de plaats van Tilburg per voorraad gepresenteerd.

26


Tabel 5.2 De relatieve positie van Tilburg per voorraad ten opzichte van de 17 oude industriesteden in Nederland (in 1930 meer dan 30% beroepsbevolking werkzaam in de industrie). (1: hoogste positie; 17: laagste positie)

Voorraad

Relatieve positie Tilburg


7

Sociale samenhang

13

Participatie

6

Kunst en cultuur

11

Gezondheid

10

Veiligheid

8

Woomomgeving

4

Onderwijs

7

Ecologisch kapitaal

13

Bodem en grondwater

16

Lucht

12


12

Oppervlaktewater

14

Natuur en landschap

5

Energie en klimaat

2

Grondstoffen

Economisch kapitaal

13

5

Arbeid

2


3


13


14

Kennis

3

Tilburg doet het onder de oude industriesteden relatief goed bij de voorraden energie en klimaat (2e plaats na Rotterdam), zoals we ook bij de eerdere vergelijkingen zagen, bij arbeid (2e plaats na Eindhoven), bij ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en de voorraad kennis (beide 3e plaats) en bij woonomgeving (4e plaats). Tilburg doet het binnen deze groep van oude industriesteden steden minder goed op het gebied van bodem (16e plaats na Helmond), oppervlaktewater en de voorraad infrastructuur en bereikbaarheid (beide 14e plaats), de voorraad grondstoffen, de voorraad sociale samenhang en de voorraad economische structuur ( 13e plaats). De vraag kan gesteld worden of deze uitkomsten belangrijke bouwstenen voor het profiel van de stad en politiek te kiezen beleidsprioriteiten vormen. Om die vraag te kunnen beantwoorden is het van belang om beter na te gaan wat Tilburg met andere

27

steden gemeen heeft en waar voor Tilburg typische eigen uitdagingen liggen. De volgende hoofdstukken gaan hier nader op in.

28


6 Duurzaamheiduitdagingen die Tilburg met andere gemeenten heeft

Zoals eerder in tabellen 3.2, 4.2 en 5.2 is samengevat kent Tilburg voorraden die achterblijven bij de gemiddelde duurzaamheiddoelen. Daarbij wordt niet als eerste naar de relatieve score ten opzichte van de benchmarksteden gekeken, maar naar de absolute hoogte van de duurzaamheidscore. In tabel 6.1 wordt in beeld gebracht bij welke voorraden Tilburg 43% of lager scoort. De grens is relatief hoog gelegd om zoveel mogelijk voorraden zichtbaar te maken. Zoals tabel 6.1 laat zien zijn er 11 van de 17 voorraden die onder deze grens vallen. Als de grens bij een score van 40% of minder wordt gelegd, resteren er 6 voorraden die hieronder vallen. Tabel 6.1 Voorraden waarop Tilburg 43% of minder scoort en de relatieve posities van Tilburg

Voorraad

Score

Rangorde Brabant 1 = hoogste 5 = laagste

Rangorde grote NL steden 1 = hoogste 11 = laagste

Rangorde oude industriesteden 1 = hoogste 17 = laagste

Sociale samenhang

29

5

6

13

Kunst en cultuur

31

4

7

11

Bodem en grondwater

33

3

10

16


39

5

7

13


39

5

8

12

Grondstoffen

40

4

6

13

Onderwijs

41

4

9

7

Arbeid

42

4

6

2

Participatie

43

3

3

6

Oppervlaktewater

43

5

9

14


43

3

8

14

Een analyse van de absolute duurzaamheidscores laat zien dat Tilburg het laagst scoort op sociale samenhang (29%), gevolgd door kunst en cultuur (31%) en bodem en grondwater (33%).

29

Alvorens dieper in deze en de andere voorraden te duiken door naar de hierachter liggende indicatoren te kijken, zal in dit hoofdstuk bij elk van de voorraden worden nagegaan of deze lage score specifiek geldt voor Tilburg of meer algemeen voorkomt bij de gebenchmarkte steden. Als de andere gemeenten met vergelijkbare lage scores kampen betreft het problemen die waarschijnlijk meer door beleid van hogere overheden zou moeten worden aangepakt dan beleid van de gemeente Tilburg zelf. Sociale samenhang Al scoort deze voorraad het laagst van de voorraden van Tilburg (29%), dit maakt nog niet dat Tilburg voor deze voorraad ook in vergelijking met andere steden als slechtste uit de bus komt. Dat geldt wel binnen Brabant. Maar onder de 11 grootste Nederlandse steden behoort Tilburg wat deze voorraad betreft tot de middenklasse (6e plaats). Onder de 17 oude industriesteden scoort Tilburg op de 13e plaats. Dit beeld geeft de indruk dat Tilburg bij sociale samenhang te maken heeft met een grootstedelijke problematiek. Sociale samenhang blijkt in ons onderzoek tevens een belangrijke voorraad die statistisch significant correleert met andere voorraden zoals veiligheid, participatie, economische structuur, grondstoffen (hergebruik van afvalstoffen) en hinder en calamiteiten. Daarom wordt deze voorraad als belangrijk gezien om als gemeente zelf te beïnvloeden. Kunst en cultuur Met de score van 31% doet Tilburg het niet zo goed op dit thema. In alle drie de benchmarkgroepen behoort Tilburg tot de beneden-gemiddeld scorende steden. Bodem en grondwater De lage score bij de voorraad bodem en grondwater (33%) in Tilburg is volgens tabel 6.1 een vrij uitzonderlijke situatie. Neemt Tilburg binnen 5 Brabantse steden weliswaar voor bodem en grondwater een tussenpositie in (3e plaats), Tilburg scoort bij de 11 grootste steden van Nederland de één na laagste plaats, en bij de oude industriesteden ook de één na laagste plaats. De onduurzame situatie bij de voorraad bodem en grondwater is dus een typisch Tilburgs probleem, al maakt het onderdeel uit van een landelijk beleidsprogramma. Economische structuur De score voor de voorraad economische structuur (39%) maakt dat Tilburg slecht afsteekt bij de andere Brabantse gemeenten. Ook ten opzichte van de grote steden en de oude industriesteden scoort Tilburg beneden-gemiddeld. Geen enkele van de bij dit onderzoek betrokken steden scoort bij deze voorraad boven 46%. Onder de oude industriesteden zijn er overigens 8 gemeenten die een gelijke score als Tilburg hebben voor deze voorraad. Hinder en calamiteiten Tilburg scoort op hinder en calamiteiten (39%) als laagste in Noord-Brabant. Ook in vergelijking met de 11 grootste steden in Nederland staat Tilburg in de lagere regionen van de lijst met een 8e plaats. Dat zelfde geldt bij de vergelijking met de 17 oude industriesteden met een 12e plaats. De positie is echter minder extreem dan die bij de voorraad bodem en grondwater.

30


Grondstoffen De voorraad grondstoffen (hergebruik van afvalstoffen) scoort met 40% slecht in de context van de Brabantse steden (4e plaats). In vergelijking met de grote steden van Nederland heeft Tilburg een middenpositie (6e plaats), maar in de groep van oude industrie steden doet Tilburg het minder (13e plaats). Het beeld dat hieruit naar voren komt is dat Tilburg door eigen beleid tot een betere prestatie zou moeten kunnen komen. Onderwijs Op het gebied van onderwijs (41%) neemt Tilburg in Brabant de 4e plaats in. Ook in de groep grote steden staat Tilburg bijna onderaan (9e plaats). Onder de oude industriesteden doet Tilburg het relatief beter (7e plaats). Hier is een maatschappelijk thema voorhanden waarbij Tilburg zich lijkt te ontworstelen aan zijn oude industrieverleden maar nog niet geheel de aansluiting heeft gevonden bij de meeste andere Nederlandse grote steden, net zoals Enschede (10e plaats) en Rotterdam (laatste plaats). Arbeid Bij de voorraad arbeid (42%) is wat Tilburg bij onderwijs nog niet lukte wel gerealiseerd. In Brabant staat Tilburg op de 4e plaats, onder de grote steden neemt Tilburg een middenpositie in (6e plaats) en dat is een mooie prestatie voor een oude industriestad. Want in deze laatste groep is Tilburg met de score van 42% een leider (2e plaats). Participatie De voorraad participatie scoort weliswaar slechts 43% maar dit is in vergelijking met de score van andere steden niet bijzonder laag. In Brabant staat Tilburg met deze voorraad op een middenpositie, onder de 11 grote steden op een mooie 3e plaats en onder de 17 oude industriesteden op een 6e plaats. Kortom de score kan voor Tilburg als relatief goed worden beoordeeld. Oppervlaktewater Het beeld is anders bij de voorraad (kwaliteit van) oppervlaktewater, die een zelfde score als participatie heeft (43%). Daarmee is Tilburg het slechts presterend in Brabant, staat bijna onderaan bij de groep grote steden (9e plaats) en dit is ook het geval bij de groep oude industriesteden (14e plaats). Infrastructuur en bereikbaarheid Ook deze voorraad scoort slechts 43%. Daarmee is Tilburg geen buitenbeentje in Brabant (3e plaats), maar steekt negatief af bij de 11 grote steden (8e plaats) en de 17 oude industriesteden (14e plaats). Op basis van deze vergelijkingen komen de volgende 8 voorraden naar voren die specifieke uitdagingen voor de stad Tilburg opleveren:  Sociale samenhang  Kunst en cultuur

31

     

Bodem en grondwater Hinder en calamiteiten Grond(afval)stoffen Onderwijs Oppervlaktewater Infrastructuur en bereikbaarheid In het volgende hoofdstuk wordt op deze voorraden dieper ingegaan.

32


7 Specifieke duurzaamheiduitdagingen van Tilburg

Een eerste factor die in het oog moet worden gehouden is dat de voorraden bij de benchmarkstudie niet altijd gelijk zijn aan die van de duurzaamheidstudie. Dat kan ertoe leiden dat met de gebruikte indicatoren niet een volledig beeld, zoals dat gewenst is, in kaart kon worden gebracht. Bij de interpretatie van de uitkomsten zal hiermee rekening moeten worden gehouden. In dit hoofdstuk zal nader worden bezien hoe de voorraden die specifieke uitdagingen voor Tilburg opleveren zijn samengesteld en of er ook een verandering is te constateren over de afgelopen 5 jaar. Daarbij zullen net als bij de duurzaamheidbalans de taartpunten voor de geselecteerde voorraden worden getoond. 7.1

Sociale samenhang De lage score van sociale samenhang is toegelicht in onderstaand taartdiagram voor Tilburg, dat is opgesteld op basis van de benchmark indicatoren. Zoals eerder opgemerkt, kan dit afwijken van de indicatoren gebruikt voor de duurzaamheidbalans. Het aantal vrijwilligers is laag en het aantal arme huishoudens is de laatste 5 jaar licht verslechterd. De sociale cohesie in Tilburg is daarentegen op basis van deze gegevens licht verbeterd.

33

7.2

Onderwijs De forse jeugdwerkloosheid is in Tilburg de laatste jaren weinig veranderd. Het aanbod aan basisscholen en aan voorgezet onderwijs instellingen is van goed niveau in Tilburg. Het aantal voortijdige schoolverlaters is volgens deze data ronduit zorgelijk gebleven. De indicator onvertraagd naar diploma toont een sterke achteruitgang. Een kleine verbetering is gemeten bij het eindexamencijfer en het opleidingsniveau van de bevolking.

7.3

Kunst en cultuur De indicatorscores voor kunst en cultuur zijn onderstaand vermeld. De indicator podiumkunsten is licht gestegen. De indicatoren rijksmonumenten en musea zijn in Tilburg gelijk gebleven. Andere kunst en cultuur aspecten waarop Tilburg zich probeert te onderscheiden konden helaas niet in beeld worden gebracht.

34


7.4

Bodem en Grondwater Deze voorraad is berekend op basis van slechts twee indicatoren: bodemsanering en de hoeveelheid op het land gebrachte mest. De laatste indicator is licht verbeterd de laatste vijf jaar. Dat blijkt niet uit de gegevens voor de bodemsanering situatie.

7.5

Hinder en calamiteiten Binnen deze voorraad scoort de indicator overlast geluid het slechtst. Bovendien is hierin de laatste vijf jaar een verslechtering opgetreden. De kans op een ramp is de afgelopen vijf jaar aanzienlijk verminderd in Tilburg. Daar staat tegenover dat de overlast door stank, stof en vuil verslechterd is.

35

7.6

Grondstoffen De indicator oud papier en karton is de laatste vijf jaar verslechterd, terwijl voor de overige drie indicatoren voor huishoudelijk restafval, GFT-afval en verpakkingsglas de uitkomst licht is verbeterd.

7.7

Oppervlaktewater Deze voorraad bestaat uit slechts twee indicatoren. De chemische toestand van het Tilburgse oppervlaktewater scoort goed. Met de ecologische toestand is het minder gesteld.

36


7.8

Infrastructuur en bereikbaarheid Ook voor de voorraad infrastructuur en bereikbaarheid konden maar twee indicatoren worden toegepast. In Tilburg scoort de ontsluiting naar hoofdwegen slecht. De ontsluiting van de treinstations scoort veel beter, al is daarin de laatste jaren een lichte achteruitgang geboekt.

37

38


8 Samenvatting en benchmarking van de laag scorende indicatoren

8.1

Sterk van doelstelling afwijkende indicatoren van door Tilburg zelf aan te pakken voorraden Bovenstaande samenvattend kan geconstateerd worden dat er in Tilburg een aantal rood scorende indicatoren zijn blijven bestaan die in de toekomst beleidsmatige aandacht waard zijn. Op basis van de in de taartpunten getoonde scores gaat het bij de voorraden waar er, zoals in voorgaande hoofdstukken besproken, voor Tilburg specifieke opgaven liggen om de volgende laag (rood) scorende indicatoren:  Vrijwilligers  Musea  Overlast geluid  Voortijdige schoolverlaters  Ontsluiting hoofdwegen Voor deze indicatoren is de relatieve positie van Tilburg onderstaand nader in beeld gebracht vanuit de vergelijking met de oude industriesteden. Voor een overzicht van de vergelijking per indicator met het gemiddelde beeld bij de Brabantse 5 steden, de andere 10 grote steden en het totale pakket aan indicatoren bij de andere 16 oude industriesteden wordt verwezen naar het overzicht dat in bijlage 4 is opgenomen. Hieruit kunnen door de gemeente zelf ook onderwerpen voor aanvullend beleid worden gekozen in aanvulling op de hieronder gemaakte selectie.

8.2

Aantal vrijwilligers binnen de oude industriesteden De score van het aantal vrijwilligers is in Tilburg laag te noemen (22%). Dit beeld heeft Tilburg gemeen met steden zoals Enschede, Helmond, Rotterdam en Heerlen.

39

Figuur 8.1 Score van vrijwilligers in de oude industriesteden

Maar niet ver van Tilburg vandaan zijn er andere Brabantse steden die aanzienlijk beter scoren, zoals Eindhoven (42%) en Oss (75%). Ook scoort Tilburg beneden het gemiddelde van de B5 (29%) en de grootste 11 steden (26%) (bijlage 4). 8.3

Aantal voortijdige schoolverlaters binnen de oude industriesteden De duurzaamheidscore van het aantal voortijdige schoolverlaters is in Tilburg eveneens laag (25%), en vertoont een gelijk beeld als in acht andere steden in deze groep waaronder Rotterdam, Eindhoven, Heerlen en Helmond. Figuur 8.2 Score van voortijdige schoolverlaters in oude industriesteden

Hogere duurzaamheidscores worden aangetroffen in acht steden zoals Kerkrade (47%), Hengelo (77%) en Oss (80%). De score voor Tilburg ligt op dezelfde waarde

40


als het gemiddelde van de andere 10 grote steden, maar beneden de gemiddelde waarde voor de B5 (30%). Kennelijk betreft het hier een grote steden problematiek. 8.4

Aantal musea binnen de oude industriesteden Tilburg scoort bij de indicator musea laag (24%), evenals de steden Ridderkerk, Eindhoven, Sittard-Geleen en Oss. Figuur 8.3 Score van aantal musea in oude industriesteden

Beduidend hoger scoren op deze indicator de oude industriesteden Rotterdam, Helmond en Heerlen. Vergelijking met de gemiddelde scores bij de 11 grote steden (33%) en de B5 (40%) (bijlage 4) bevestigen het beeld dat Tilburg hier laag scoort. 8.5

Overlast geluid binnen de oude industriesteden De score van de indicator geluidoverlast toont dat de lage score van Tilburg (24%) beslist niet uniek is in deze groep steden. Een dergelijke lage score wordt in 12 andere oude industriesteden aangetroffen.

41

Figuur 8.4 Score van geluidoverlast in oude industriesteden

Alleen Vlissingen, Oss, Emmen en Hengelo doen het aanzienlijk beter. De score van Tilburg wijkt niet erg af van de gemiddelde waarden bij de 11 grote steden (23%) en de B5 (25%) (bijlage 4). 8.6

Ontsluiting hoofdwegen binnen de oude industriesteden Een heel ander beeld dan bij de voorgaande indicatoren doet zich voor bij de indicator ontsluiting hoofdwegen. Er is een geleidelijk verloop van hoog (Vlissingen, Kerkrade, Zaanstad, Heerlen, met een score van 70-80%), naar laag scorende gemeenten. Het laagste scoort hier Tilburg, zoals figuur 8.5 toont. Figuur 8.5 Score van ontsluiting hoofdwegen in oude industriesteden

42


Uit bijlage 4 blijkt dat de indicator ontsluiting hoofdwegen gemiddeld 47% bij de onderzochte grote steden scoort en bij de B5 32%, dus ook beduidend hoger dan in Tilburg (24%). 8.7

Matig van doelstelling afwijkende indicatoren van door Tilburg zelf aan te pakken voorraden Indicatoren die matig van de duurzaamheiddoelstelling afwijken (in het oranje gebied scoren bij de taartdiagrammen) en waar Tilburg waarschijnlijk ook een specifieke opgave heeft, zijn:  Arme huishoudens  Sociale cohesie  Podiumkunsten  Rijksmonumenten  Bodemsanering  Mestafzet op het land  Overlast door stank, stof en vuil  Alle vier de grondstoffen indicatoren (huishoudelijk en GFT-afval, papier en karton, glas)  Jeugdwerkloosheid, vertraagd naar diploma en eindexamencijfer  Opleidingsniveau van de bevolking  Ecologische toestand van het oppervlaktewater. Uiteraard kunnen er ook nog rood en oranje scorende indicatoren aanwezig zijn bij de andere voorraden. Zie daarvoor ook bijlage 4. Omdat deze voorraden vaak minder beïnvloedbaar zijn vanuit het gemeentelijke beleid worden die hier niet in detail uitgewerkt. Ter indicatie kan worden vermeld dat rood scorende indicatoren de bij deze voorraden de volgende zijn:  Eenzaamheid  Opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen  Levensverwachting  Riskant gedrag  Aandeel recreatief (binnen) water  Werkgelegenheidsfunctie en  Werkloosheid. In tabel 8.1 worden de duurzaamheidscores van Tilburg en de marges van de scores voor deze indicatoren voor de groep van oude industriesteden getoond.

43

Tabel 8.1 Scores voor Tilburg en scoremarges per rood scorende indicator voor de oude industriesteden, waarbij de problematiek relatief moeilijk door gemeente zelf is te beïnvloeden

Rood scorende indicator

Score Tilburg Marge score voor oude industriesteden

Eenzaamheid

24

22.7 - 100

Opkomst % gemeenteraadsverkiezingen

25

23.9 – 49.8

Levensverwachting

25

24.3 – 75.0

Riskant gedrag

23

20.4 – 35.0

Aandeel recreatief (binnen)water

8

2.2 – 97.1

Werkgelegenheidsfunctie

22

14.9 – 51.6

Werkloosheid

25

23.0 – 28.5

Deze tabel laat zien dat Tilburg op al deze indicatoren bijzonder laag scoort. Voor sommige indicatoren is dat bij meer oude industriesteden het geval, zoals bij riskant gedrag en werkloosheid. Maar bij andere indicatoren laten andere steden in deze groep veel betere uitkomsten zien, bijvoorbeeld bij eenzaamheid, levensverwachting en de werkgelegenheidsfunctie. De in tabel 8.1 geïndiceerde problemen zouden ook een prioritaire aanpak en ondersteuning vanuit de rijks- en provinciale overheden moeten krijgen.

44


9 Conclusies

Is Tilburg een duurzame stad? Wanneer het door Telos gehanteerde normenkader wordt toegepast, is het antwoord op deze vraag dat Tilburg met een duurzaamheid score van 45% nog flink van de duurzaamheiddoelstelling is verwijderd. De grote steden Nijmegen en Almere doen het wat dat betreft beter (51%), evenals in Brabant ’s-Hertogenbosch (50%), Breda (49%) en Eindhoven (47%). Scoort Tilburg in zijn soort hoog op duurzaamheid? Wanneer Tilburg wordt vergeleken met de oude industriesteden van Nederland eindigt het op een middenpositie met een 8e plaats op een totaal van 17 steden. Tilburg heeft zich dus uit zijn industriële verleden al weten los te maken en is op weg zich een nieuw profiel aan te meten. Wat zijn Tilburg’s huidige sterke duurzaamheidpunten? Tilburg doet het binnen de groep van de oude industriesteden relatief goed bij de voorraden energie en klimaat (2e plaats na Rotterdam), bij arbeid (2e plaats na Eindhoven), bij ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en de voorraad kennis (beide 3e plaats) en bij woonomgeving (4e plaats). Te midden van de 11 onderzochte grote steden behoort Tilburg tot de top vier bij de voorraden lucht, energie en klimaat, participatie, veiligheid, woonomgeving en ruimtelijke vestigingsvoorwaarden. Binnen Brabant is Tilburg de best scorende stad op de voorraden energie en klimaat en ruimtelijke vestigingsvoorwaarden. Tilburg onderscheidt zich positief als klimaatinnoverende stad, stad voor nieuwe bedrijfsvestigingen en als stad met een prettige woonomgeving. Bij welke voorraden deelt Tilburg problemen met andere steden? Tilburg heeft te maken met een aantal grootstedelijke uitdagingen. Hiertoe behoren onder meer problemen die zijn verbonden met de voorraden sociale samenhang, economische structuur en onderwijs. Sociale samenhang heeft hierbij een bijzondere betekenis omdat deze voorraad (volgens nog niet gepubliceerd onderzoek) sterk blijkt te correleren met minstens vijf andere voorraden. Waar liggen uitdagingen voor Tilburg om zelf de duurzaamheid performance te verbeteren?

45

Tilburg heeft een aantal duurzaamheidvoorraden waarop het relatief laag scoort en zelf in beginsel maatregelen kan treffen om tot verbetering te komen. De voorraden waarvoor dit geldt zijn:  Sociale samenhang  Kunst en cultuur  Bodem en grondwater  Hinder en calamiteiten  Grond(afval)stoffen  Onderwijs  Oppervlaktewater (kwaliteit)  Infrastructuur en bereikbaarheid Een nadere analyse van deze voorraden leert dat er in het bijzonder door indicatoren aangeduide problemen zijn die zouden moeten worden aangepakt. De in de taartdiagrammen meest in het oog springende (roodkleurende) indicatoren zijn:  Vrijwilligers  Voortijdige schoolverlaters  Musea  Overlast geluid  Ontsluiting hoofdwegen Ongeveer de helft van de oude industriesteden kampt met dezelfde door deze indicatoren aangeduide problemen als Tilburg. Alleen op het punt van de ontsluiting van hoofdwegen toont Tilburg in de meetperiode een uitzonderlijk lage score. Hieraan is inmiddels gewerkt door aanleg van de tangent om de stad. Daarnaast zijn er een aantal andere indicatoren die duiden op het nog ver afstaan van de duurzaamheiddoelen (oranje gekleurde indicatoren): arme huishoudens, sociale cohesie, podiumkunsten, rijksmonumenten, bodemsanering, mestafzet op het land, overlast door stank-stof-vuil. Verder betreft het de grondstoffen indicatoren (huishoudelijk en GFT-afval, papier en karton, glas), jeugdwerkloosheid, vertraagd naar diploma, eindexamencijfer, opleidingsniveau van de bevolking en tenslotte ecologische toestand van het oppervlaktewater. Bij een aantal indicatoren, die relatief moeilijk op gemeenteniveau zijn te beïnvloeden, laten andere steden dan Tilburg veel betere uitkomsten zien, bijvoorbeeld bij eenzaamheid, levensverwachting en de werkgelegenheidsfunctie. Dergelijke problemen zouden een prioritaire aanpak en ondersteuning vanuit de rijks- en provinciale overheden moeten krijgen. Door aan met deze indicatoren verbonden problemen te werken kan Tilburg de transitie vervolmaken van oude industriestad naar een innovatieve stad gericht op duurzame ontwikkeling, waar bedrijven en burgers zich graag vestigen.

46


Bijlage 1: Factsheets Duurzaamheidbenchmark Tilburg 2013

Sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Indicator

1

arme huishoudens

People

Sociale samenhang

Eis

Er is armoede noch uitsluiting

Omschrijving indicator Percentage huishoudens met inkomen onder 105% van het sociale minimum ten opzichte van het totaal aantal huishoudens.

Relatie eis Armoede is een situatie waarin men door een veelheid van oorzaken terecht kan komen (bijv. door ziekte, werkloosheid, overlijden partner). De mate waarin een gemeenschap in staat is het aantal huishoudens dat onder een sociaal aanvaardbaar minimum zit, beperkt te houden is een indicatie van de solidariteit van die samenleving met sociaal zwakkeren.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

-

Norm Rood

> 10%

Norm Oranje

8% - 10%

Norm Groen

6% - 8%

Norm Goud

< 6%

47

Indicator

2

sociale cohesie

People

Sociale samenhang

Eis

De sociale samenhang van de samenleving is gewaarborgd

Omschrijving indicator Een cijfer dat de sociale cohesie binnen een regio beoordeelt.

Relatie eis Sociale cohesie is een breed begrip dat gaat over de samenhang tussen mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van de samenleving. Het is een kenmerk van een groep of gemeenschap.

Eenheid

schaal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

<6

Norm Oranje

6 - 6.5

Norm Groen

6.5 - 7

Norm Goud

>7

48


Indicator

3

vrijwilligers

People

Sociale samenhang

Eis

De sociale samenhang van de samenleving is gewaarborgd

Omschrijving indicator Percentage mensen van 18 jaar en ouder die vrijwilligerswerk doen ten opzichte van de totale bevolking van 18 jaar en ouder.

Relatie eis Het percentage burgers dat vrijwilligerswerk doet zegt iets over de mate waarin de sociale cohesie van de samenleving is gewaarborgd.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

< 18%

Norm Oranje

18% - 21%

Norm Groen

21% - 24%

Norm Goud

> 24%

49

Participatie Indicator

1

eenzaamheid

People

Participatie

Eis

Burgers zijn betrokken bij de samenleving

Omschrijving indicator Percentage volwassenen dat matig of ernstig eenzaam is.

Relatie eis Sociaal isolement gaat vaak gepaard met eenzaamheid.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 45%

Norm Oranje

35% - 45%

Norm Groen

25% - 35%

Norm Goud

< 25%

50


Indicator

2

opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen

People

Participatie

Eis

Elke burger heeft zeggenschap in politieke besluitvorming die hemof haar en de samenleving enhaar toekomst aangaat en maakt daar ook gebruik van

Omschrijving indicator Gemiddelde opkomst van de verkiezingen voor de gemeenteraad van de gemeenten bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2010.

Relatie eis Burgers zijn betrokken bij het openbaar bestuur en beantwoorden aan de (morele) plicht gebruik te maken van hun stemrecht. Voor de volledigheid is deze indicator opgenomen naast de indicator opkomstpercentage landelijke verkiezingen, waarbij beide indicatoren een halve weging krijgen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

12.5

Richting

+

Norm Rood

< 45%

Norm Oranje

45% - 60%

Norm Groen

60% - 75%

Norm Goud

> 75%

51

Indicator

3

opkomstpercentage landelijke verkiezingen

People

Participatie

Eis

Elke burger heeft zeggenschap in politieke besluitvorming die hemof haar en de samenleving enhaar toekomst aangaat en maakt daar ook gebruik van

Omschrijving indicator Opkomstpercentage in de gemeente bij de landelijke verkiezingen voor de tweede kamer in 2012.

Relatie eis Burgers zijn betrokken bij het openbaar bestuur en beantwoorden aan de (morele) plicht gebruik te maken van hun stemrecht. Voor de volledigheid is deze indicator opgenomen naast de indicator opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen, waarbij beide indicatoren een halve weging krijgen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

12.5

Richting

+

Norm Rood

< 60%

Norm Oranje

60% - 70%

Norm Groen

70% - 80%

Norm Goud

> 80%

52


Indicator

4

langdurige werkloosheid

People

Participatie

Eis

Burgers zijn in staat om zich economisch staande te houden

Omschrijving indicator Met langdurige werkloosheid wordt bedoeld het aandeel niet-werkende werkzoekenden op de gehele beroepsbevolking dat langer dan 36 maanden werkzoekend is.

Relatie eis Langdurige werkloosheid is zowel vanuit economisch als sociaal oogpunt onwenselijk. Binnen de voorraad Participatie is deze langdurige werkloosheid om twee redenen als indicator opgenomen. Allereerst geeft het een indicatie over hoe solidair de samenleving is. In een solidaire samenleving mag langdurige werkloosheid niet voorkomen. Daarnaast gaat langdurige werkloosheid ook hand in hand met een aantal andere maatschappelijk onacceptabele problemen, zoals armoede en sociale uitsluiting. Naarmate de werkloosheid langer duurt, wordt het risico om sociaal geïsoleerd te raken groter. De indicator langdurige werkloosheid weerspiegelt niet alleen de mate van solidariteit van een samenleving. De indicator wordt sterk bepaald door conjuncturele schommelingen en dient daarom geïnterpreteerd te worden in het licht van andere werkloosheid- en werkgelegenheidscijfers.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 2%

Norm Oranje

1.5% - 2%

Norm Groen

1% - 1.5%

Norm Goud

< 1%

53

Indicator

5

landurige bijstand

People

Participatie

Eis

Burgers zijn in staat om zich economisch staande te houden

Omschrijving indicator Aandeel personen dat minimaal 3 jaar behoort tot een huishouden waarvan de voornaamste inkomensbron een uitkering is.

Relatie eis Net als langdurige werkloosheid is langdurige bijstand ook onwenselijk.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 7%

Norm Oranje

5% - 7%

Norm Groen

3% - 5%

Norm Goud

< 3%

54


Kunst en cultuur Indicator

1

podiumkunsten

People

Kunst en cultuur

Eis

Iedereen kan actief of passief deelnemen aan culturele uitingen of activiteiten

Omschrijving indicator Gemiddeld aanbod van podiumkunsten binnen een straal van 20 kilometer.

Relatie eis Deze indicator geeft de omvang van het aanbod van cultuur in de omgeving aan.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

<5

Norm Oranje

5 - 20

Norm Groen

20 - 35

Norm Goud

> 35

55

Indicator

2

rijksmonumenten

People

Kunst en cultuur

Eis

Het culturele aanbod is voldoende groot, evenals de diversiteit

Omschrijving indicator Het aantal rijksmonumenten in een gemeente per 1.000 inwoners.

Relatie eis Deze indicator geeft inzicht in de hoeveelheid monumenten in een gemeente die een beschermde status hebben.

Eenheid

aantal per 1.000 inwoners

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

<1

Norm Oranje

1-3

Norm Groen

3-6

Norm Goud

>6

56


Indicator

3

musea

People

Kunst en cultuur

Eis

Het culturele aanbod is voldoende groot, evenals de diversiteit

Omschrijving indicator Het aantal musea in de gemeente per 100.000 inwoners.

Relatie eis Voor deze indicator is gekeken naar het aantal musea in de gemeente gebaseerd op de data van de Nederlandse Museumvereniging. Het aantal musea geeft mede aan in hoeverre het cultureel erfgoed wordt beschermd in een gemeente.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

<1

Norm Oranje

1-2

Norm Groen

2-3

Norm Goud

>3

57

Gezondheid Indicator

1

onvoldoende bewegen

People

Gezondheid

Eis

Iedereen heeft een eigen verantwoordelijkheid voor een gezonde leefstijl

Omschrijving indicator Percentage burgers die niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB).

Relatie eis De NNGB schrijft voor dat mensen ten minste 5 dagen in de week, 30 minuten matig intensieve beweging hebben. Voldoen aan de NNGB heeft een positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Zo is er een direct verband tussen lichaamsbeweging en de verminderde kans op depressie, beroerte en hart- en vaatziekten.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

-

Norm Rood

> 50%

Norm Oranje

40% - 50%

Norm Groen

30% - 40%

Norm Goud

< 30%

58


Indicator

2

riskant gedrag

People

Gezondheid

Eis

Iedereen heeft een eigen verantwoordelijkheid voor een gezonde leefstijl

Omschrijving indicator Het percentage mensen dat riskant gedrag vertoond dat schadelijk is voor de gezondheid. Onder riskant gedrag wordt verstaan: roken, excessief drinken en overgewicht.

Relatie eis Deze indicator zegt iets over hoe mensen invulling geven aan de eis “Iedereen neemt een eigen verantwoordelijkheid voor een gezonde leefstijl”. De indicator riskant gedrag is opgebouwd uit drie onderliggende indicatoren te weten: • Rokers • Overmatige drinkers • Overgewicht

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

-

Norm Rood

> 80%

Norm Oranje

75% - 80%

Norm Groen

70% - 75%

Norm Goud

< 70%

59

Indicator

3

huisartsen

People

Gezondheid

Eis

De gezondheidszorg is van goede kwaliteit en toegankelijk voor iedereen

Omschrijving indicator Het aantal huisartsenpraktijken binnen 3 kilometer afstand.

Relatie eis Het aantal huisartsen zegt iets over de dichtheid en bereikbaarheid van de gezondheidszorg in de diverse gemeenten.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

+

Norm Rood

<5

Norm Oranje

5 - 10

Norm Groen

10 - 15

Norm Goud

> 15

60


Indicator

4

kwaliteit ziekenhuizen

People

Gezondheid

Eis


Omschrijving indicator Gemiddelde kwaliteit ziekenhuizen binnen de gemeente.

Relatie eis Om te kunnen toetsen of de gezondheidszorg van goede kwaliteit is in de gemeente wordt, naast het aantal huisartsen, tevens gekeken naar de kwaliteit van ziekenhuizen in de gemeente.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

+

Norm Rood

< 1.5

Norm Oranje

1.5 - 2.5

Norm Groen

2.5 - 3.5

Norm Goud

> 3.5

61

Indicator

5

afstand ziekenhuizen

People

Gezondheid

Eis


Omschrijving indicator Gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis.

Relatie eis De afstand tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis zegt iets over de afstand tot intensieve zorg in de omgeving.

Eenheid

kilometer

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

-

Norm Rood

>9

Norm Oranje

6-9

Norm Groen

3-6

Norm Goud

<3

62


Indicator

6

levensverwachting

People

Gezondheid

Eis

De bevolking is lichamelijk en geestelijk gezond

Omschrijving indicator De gemiddelde levensverwachting bij de geboorte in een regio.

Relatie eis De levensverwachting is een uitkomst van allerlei gezondheidsfactoren, zoals: leefstijl, zorg, omgeving en preventie.

Eenheid

jaren

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

+

Norm Rood

< 79.5

Norm Oranje

79.5 - 80.5

Norm Groen

80.5 - 81.5

Norm Goud

> 81.5

63

Indicator

7

beoordeling van eigen gezondheid

People

Gezondheid

Eis

De bevolking voelt zich gezond

Omschrijving indicator Het percentage burgers dat de eigen gezondheid als ‘matig’ of ‘slecht’ beoordeelt.

Relatie eis Om de eis te toetsen of de bevolking zich gezond voelt moeten we afgaan op de subjectieve perceptie van de gezondheid. Het gaat hier om de subjectieve ervaring van de eigen gezondheidstoestand. De bevolking dient niet alleen gezond te zijn maar zich ook gezond te voelen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

14.29

Richting

-

Norm Rood

> 15%

Norm Oranje

12.5% - 15%

Norm Groen

10% - 12.5%

Norm Goud

< 10%

64


Veiligheid Indicator

1

geweldsdelicten

People

Veiligheid

Eis

De kans om slachtoffer te worden van geweld, misdaad, ongelukken en rampen is verwaarloosbaar.

Omschrijving indicator Het aantal aangehouden verdachten van geweldsdelicten per 10.000 inwoners.

Relatie eis Om de eis dat de kans om slachtoffer te worden van geweld, misdaad, ongelukken en rampen verwaarloosbaar is, te kunnen toetsen zijn verschillende vormen van slachtofferschap geïntroduceerd. Want slachtofferschap van geweldsdelicten komt relatief weinig voor, maar de impact van geweldscriminaliteit is zowel op het slachtoffer als op de samenleving vele malen groter dan de impact van zogenaamde vermogenscriminaliteit, die verhoudingsgewijs veel vaker voorkomt.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

15

Richting

-

Norm Rood

> 45

Norm Oranje

35 - 45

Norm Groen

25 - 35

Norm Goud

< 25

65

Indicator

2

vermogensdelicten

People

Veiligheid

Eis


Omschrijving indicator Het aantal aangehouden verdachten van vermogensdelicten per 10.000 inwoners.

Relatie eis Vermogensdelicten komen veel vaker voor dan geweldscriminaliteit, maar de impact op zowel het slachtoffer als ook de samenleving is geringer dan bij geweldscriminaliteit. De kans om slachtoffer te worden van een vermogensdelict is vele malen groter dan de kans om slachtoffer te worden van een geweldsdelict. Maar gelet op de impact zal de doorwerking op het gevoel van onveiligheid (hoewel dit van persoon tot persoon zal verschillen) geringer zijn dan bij geweldscriminaliteit.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

15

Richting

-

Norm Rood

> 60

Norm Oranje

40 - 60

Norm Groen

20 - 40

Norm Goud

< 20

66


Indicator

3

vandalisme

People

Veiligheid

Eis


Omschrijving indicator Het aantal aangehouden verdachten van vernielingen en verstoring van de openbare orde per 10.000 inwoners.

Relatie eis De maatschappelijke impact van vandalisme is groot. Het kan onder andere leiden tot verpaupering van openbaar gebied, aantasting van het leefgenot van burgers en het herstel van de schade brengt enorme kosten met zich mee. De gevolgen van vernielingen aan gebouwen en straatmeubilair zijn voor iedereen direct waarneembaar. Vandalisme als een zichtbaar delict, leidt tot gevoelens van onveiligheid, normvervaging en trekt vaak meer vandalisme aan.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

15

Richting

-

Norm Rood

> 30

Norm Oranje

20 - 30

Norm Groen

10 - 20

Norm Goud

< 10

67

Indicator

4

jeugdcriminaliteit

People

Veiligheid

Eis


Omschrijving indicator Percentage 12-21 jarigen in een gemeente dat voor de rechter moest verschijnen naar aanleiding van een delict.

Relatie eis Jeugdcriminaliteit is een veelbesproken thema in de politiek en de media. Meestal gaat het om kleine eenmalige delicten, zoals vechtpartijen, winkeldiefstal en vandalisme. Deze jongeren leren van hun fouten en kunnen weer normaal participeren in de samenleving. Aan de andere kant is er een kleine groep jongeren die regelmatig in aanraking komt met justitie, ook voor grotere delicten. Zij vormen een groter probleem omdat het waarschijnlijk is dat ze in het verdere leven vaker met justitie in aanraking zullen komen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

15

Richting

-

Norm Rood

> 4%

Norm Oranje

3% - 4%

Norm Groen

2% - 3%

Norm Goud

< 2%

68


Indicator

5

verkeersonveiligheid

People

Veiligheid

Eis


Omschrijving indicator Het aantal verkeersongevallen per 1.000 inwoners.

Relatie eis Dit betreft alle ongevallen door de politie geregistreerd, ongeacht de ernst hiervan. Naast veiligheid in termen van criminaliteit is er ook het risico van ongevallen in het verkeer die een invloed heeft op de onveiligheidsbeleving van burgers. Het aantal verkeersongevallen is een objectieve maat van de aanwezigheid van veiligheidscondities in de leefomgeving en van het (verkeers)gedrag van mensen.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

15

Richting

-

Norm Rood

> 10

Norm Oranje

7.5 - 10

Norm Groen

5 - 7.5

Norm Goud

<5

69

Indicator

6

onveiligheidsgevoel

People

Veiligheid

Eis

Iedereen voelt zich veilig

Omschrijving indicator Percentage inwoners dat zich ‘wel eens’ onveilig voelt.

Relatie eis Naast de objectieve indicatoren die de veiligheid meten in deze voorraad, geeft deze indicator het subjectieve gevoel van (on)veligheid aan dat burgers ervaren. Om recht te doen aan het feit dat deze eis slechts door één indicator wordt vertegenwoordigd in de voorraad, heeft deze indicator een zwaardere weging gekregen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 30%

Norm Oranje

25% - 30%

Norm Groen

20% - 25%

Norm Goud

< 20%

70


Woonomgeving Indicator

1

woningtekort

People

Woonomgeving

Eis

Iedereen heeft toegang tot een betaalbare woning van goede kwaliteit

Omschrijving indicator Aantal gereedgekomen woningen per 10.000 inwoners

Relatie eis Voor de indicator woningtekort wordt gekeken naar het aantal nieuwe woningen dat gereed is gemaakt. Om te corrigeren voor de grootte van de gemeente is gekeken naar het aantal gereedgekomen woningen per 10.000 inwoners.

Eenheid


(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 20

Norm Oranje

20 - 40

Norm Groen

40 - 60

Norm Goud

> 60

71

Indicator

2

afstand supermarkt

People

Woonomgeving

Eis

Publieke en dagelijkse voorzieningen zijn bereikbaar en toegankelijk voor iedereen

Omschrijving indicator Gemiddelde afstand tot een grote supermarkt.

Relatie eis De afstand tot een supermarkt geeft de kwantitatieve beschikbaarheid van voorzieningen, zoals winkels, aan in de buurt.

Eenheid

kilometer

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 1.5

Norm Oranje

1 - 1.5

Norm Groen

0.5 - 1

Norm Goud

< 0.5

72


Indicator

3

tevredenheid woonomgeving

People

Woonomgeving

Eis

Iedereen is tevreden met de eigen woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond

Omschrijving indicator Percentage van de bevolking, dat ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is over de woonomgeving.

Relatie eis Deze indicator geeft het subjectieve gevoel over de (on)tevredenheid van de woonomgeving aan.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 80%

Norm Oranje

80% - 85%

Norm Groen

85% - 90%

Norm Goud

> 90%

73

Indicator

4

tevredenheid winkels

People

Woonomgeving

Eis

Publieke en dagelijkse voorzieningen zijn bereikbaar en toegankelijk voor iedereen

Omschrijving indicator Percentage van de bevolking, dat ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is over de winkels in de buurt.

Relatie eis Deze indicator geeft aan in hoeverre de inwoners van een gemeente tevreden zijn over het voorzieningen niveau in de buurt. Naast de indicator ‘afstand voorzieningen’, die de kwantitatieve beschikbaarheid aangeeft, geeft deze indicator de subjectief ervaren kwaliteit van de voorzieningen in de buurt.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 80%

Norm Oranje

80% - 85%

Norm Groen

85% - 90%

Norm Goud

> 90%

74


Indicator

5

WOZ-waarde

People

Woonomgeving

Eis

Iedereen heeft toegang tot een betaalbare woning van goede kwaliteit

Omschrijving indicator Mediane WOZ-waarde in de gemeente.

Relatie eis De WOZ-waarde is een waardering van woningen ten behoeve van belastingheffing, en daarom een goede indicatie van de waarde van die woningen. De waarde van woningen wordt door vele factoren beïnvloed. Naast economische factoren en de staat van de woning hebben factoren uit de woonomgeving invloed op de waarde van een woning. De WOZ-waarde is dus een resultaatvariabele die iets zegt over de gehele aantrekkelijkheid van de woonomgeving.

Eenheid

euro

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 100000

Norm Oranje

100000 - 150000

Norm Groen

150000 - 200000

Norm Goud

> 200000

75

Indicator

6

verhuissaldo

People

Woonomgeving

Eis

Iedereen is tevreden met de eigen woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond

Omschrijving indicator Instroom gemeente (excl. geboorte) minus uitstroom gemeente (excl. sterfte).

Relatie eis Het verhuissaldo is het resultaat van de in- en uitstroom van inwoners in de gemeente, en zegt daarom iets over de aantrekkelijkheid van de gemeente als woonomgeving. Immers, als het verhuissaldo positief en groot is, willen veel mensen in de gemeente wonen en is er ook voldoende nieuwe woonruimte beschikbaar.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< -0.5%

Norm Oranje

-0.5% - 0%

Norm Groen

0% - 0.5%

Norm Goud

> 0.5%

76


Onderwijs Indicator

1

jeugdwerkloosheid

People

Onderwijs

Eis

Het onderwijs sluit aan op de maatschappelijke behoefte

Omschrijving indicator Percentage niet-werkende werkzoekenden jonger dan 23 jaar.

Relatie eis Om te toetsen of het onderwijs aansluit op de maatschappelijke behoefte is deze behoefte onder andere vertaald naar de economische behoefte op de arbeidsmarkt. Aan de hand van de indicator jeugdwerkloosheid wordt zicht verkregen op de mate waarop het onderwijs aansluit op de arbeidsmarkt.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 7%

Norm Oranje

5.5% - 7%

Norm Groen

4% - 5.5%

Norm Goud

< 4%

77

Indicator

2

aanbod basisscholen

People

Onderwijs

Eis

Iedereen heeft toegang tot een vorm van onderwijs of scholing die past bij zijn of haar capaciteiten

Omschrijving indicator Het aantal basisscholen binnen 3 kilometer.

Relatie eis Voor de jeugd is het belangrijk dat onderwijs dicht in de buurt is, zodat ze van het onderwijs kunnen genieten zonder een lange reistijd. Deze indicator is zeer sterk gecorreleerd met de indicator aantal voortgezet onderwijs scholen, vandaar dat de weging gehalveerd is.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

8.33

Richting

+

Norm Rood

<5

Norm Oranje

5 - 10

Norm Groen

10 - 15

Norm Goud

> 15

78


Indicator

3

aanbod voortgezet onderwijs

People

Onderwijs

Eis

Iedereen heeft toegang tot een vorm van onderwijs of scholing die past bij zijn of haar capaciteiten

Omschrijving indicator Het aantal middelbare scholen binnen 5 kilometer.

Relatie eis Voor de jeugd is het belangrijk dat onderwijs dicht in de buurt is, zodat ze van het onderwijs kunnen genieten zonder een lange reistijd. Deze indicator is zeer sterk gecorreleerd met de indicator aantal basisscholen, vandaar dat de weging gehalveerd is.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

8.33

Richting

+

Norm Rood

<4

Norm Oranje

4-6

Norm Groen

6-8

Norm Goud

>8

79

Indicator

4

voortijdig schoolverlaters

People

Onderwijs

Eis

Iedereen heeft de plicht er voor zorg te dragen dat zijn of haar competenties (blijven) aansluiten op maatschappelijke behoeften

Omschrijving indicator Het percentage leerlingen dat zonder op zijn minst een MBO niveau 1 diploma het onderwijs verlaat.

Relatie eis Een van de eisen die aan de voorraad onderwijs is gesteld zegt dat iedereen toegang heeft tot een vorm van onderwijs of scholing die past bij zijn of haar capaciteiten (ongeacht leeftijd, geslacht, afkomst en achtergrond). In het geval veel leerlingen voortijdig de schoolloopbaan beëindigt zonder een diploma kan gesteld worden dat aan deze eis niet is voldaan.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 1.25%

Norm Oranje

1% - 1.25%

Norm Groen

0.75% - 1%

Norm Goud

< 0.75%

80


Indicator

5

onvertraagd naar diploma

People

Onderwijs

Eis

Het onderwijs is van hoge kwaliteit

Omschrijving indicator Het percentage leerlingen dat het voortgezet onderwijs doorloopt zonder in één van de (bovenbouw) klassen te blijven zitten.

Relatie eis Deze indicator meet de doorlooptijd van de opleiding door leerlingen. Naast dat er goede cijfers worden gehaald, is het rendement van een opleiding ook een factor die de kwaliteit van het onderwijs aangeeft.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 70%

Norm Oranje

70% - 75%

Norm Groen

75% - 80%

Norm Goud

> 80%

81

Indicator

6

eindexamencijfer

People

Onderwijs

Eis

Het onderwijs is van hoge kwaliteit

Omschrijving indicator Het gemiddeld eindexamencijfer per school.

Relatie eis De kwaliteit van het voortgezet onderwijs is een belangrijke variabele voor de totale kwaliteit van het onderwijs. Dit is een tweede indicator die de kwaliteit van het onderwijs meet.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 6.3

Norm Oranje

6.3 - 6.4

Norm Groen

6.4 - 6.5

Norm Goud

> 6.5

82


Indicator

7

opleidingsniveau bevolking

People

Onderwijs

Eis

Iedereen heeft de plicht er voor zorg te dragen dat zijn of haar competenties (blijven) aansluiten op maatschappelijke behoeften

Omschrijving indicator Percentage laagopgeleiden naar hoogst behaald opleidingsniveau ten opzichte van de totale bevolking van 18 jaar en ouder, exclusief studenten.

Relatie eis Het opleidingsniveau van de bevolking is het resultaat na het genieten van onderwijs totdat de scholingsplicht afgelopen is bij het 18de levensjaar. Echter, ook na het 18de levensjaar kunnen volwassenen boijven investeren in zichzelf om de eigen professionele expertise en competenties, de kennis, vaardigheden en attitudes te verbeteren.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 40%

Norm Oranje

35% - 40%

Norm Groen

30% - 35%

Norm Goud

< 30%

83

Ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Indicator

1

bodemsanering

Planet

Bodem en grondwater

Eis

De bodem is schoon

Omschrijving indicator Totaal niet aangepakte humane spoedlocaties.

Relatie eis De overheid streeft naar sanering van humane spoedlocaties en het minimaal in beeld hebben van alle overige spoedeisende bodemverontreinigingen voor eind 2015. Spoedeisende gevallen zijn die gevallen van bodemverontreiniging waarbij onacceptabel risico bestaat voor de mens. Humane risico's worden weggenomen door saneringen of maatregelen (Tijdelijke beveiligingsmaatregelen (TBM)). Indien gekozen wordt voor TBM dan volgt totaalsanering bij ruimtelijke ontwikkelingen.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie Weging

50

Richting

-

Norm Rood

>5

Norm Oranje

2-5

Norm Groen

0.01 - 2

Norm Goud

< 0.01

84


Indicator

2

mesthoeveelheid

Planet

Bodem en grondwater

Eis

Het grondwater is schoon

Omschrijving indicator De hoeveelheid uitgescheiden stikstof uit mest.

Relatie eis De hoeveelheid mest in de bodem zegt iets over de mate waarin er verontreinigingen van de bodem optreden in de gemeente. Overbemesting (meer mineralen in de bodem dan de gewassen op kunnen nemen) kan verontreiniging van de bodem en het grondwater veroorzaken.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie Weging

50

Richting

-

Norm Rood

> 1000

Norm Oranje

500 - 1000

Norm Groen

100 - 500

Norm Goud

< 100

85

Lucht Indicator

1

emissie CO2

Planet

Lucht

Eis

De gemeente is klimaatneutraal

Omschrijving indicator Uitstoot koolstofdioxide (CO2).

Relatie eis Deze indicator zegt in hoeverre een gemeente de lucht vervuilt en bijdraagt aan het broeikaseffect.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 2000

Norm Oranje

1000 - 2000

Norm Groen

500 - 1000

Norm Goud

< 500

86


Indicator

2

emissie stikstofoxyden

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator Uitstoot stikstofoxiden (NOX).

Relatie eis De uitstoot van stikstofoxiden is sterk gecorreleerd aan de uitstoot van fijn stof, omdat ze waarschijnlijk uit dezelfde bron komen (verkeer). Daarom hebben ze allebei een halve weging.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

8.33

Richting

-

Norm Rood

>3

Norm Oranje

2-3

Norm Groen

1-2

Norm Goud

<1

87

Indicator

3

emissie fijn stof

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator Uitstoot fijn stof (PM10).

Relatie eis De uitstoot van fijn stof is sterk gecorreleerd aan de uitstoot van stikstofoxiden, omdat ze waarschijnlijk uit dezelfde bron komen (verkeer). Daarom hebben ze allebei een halve weging.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

8.33

Richting

-

Norm Rood

> 0.3

Norm Oranje

0.2 - 0.3

Norm Groen

0.1 - 0.2

Norm Goud

< 0.1

88


Indicator

4

emissie NMVOS

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator Uitstoot Niet Methaan Vluchtige Organische Verbindingen (NMVOS), exclusief methaan.

Relatie eis De uitstoot van NMVOS veroorzaakt smogvorming. Bronnen van uitstoot van NMVOS zijn: verkeer, industrie en huishoudens.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 1.5

Norm Oranje

1 - 1.5

Norm Groen

0.5 - 1

Norm Goud

< 0.5

89

Indicator

5

GCN stikstofoxiden

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator De gemiddelde grootschalige concentraties (GCN) van stikstofdioxide (NO2) in de gemeente.

Relatie eis De GCN, gemeten door het RIVM, zijn een maatstaf voor de concentratie van schadelijke stoffen in de lucht binnen de gemeente. De gemiddelde GCN neemt naast de uitstoot van schadelijke stoffen binnen de gemeente, ook de schadelijke stoffen die overgewaaid zijn van buiten de gemeente mee.

Eenheid

µg/m3

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 27.5

Norm Oranje

22.5 - 27.5

Norm Groen

17.5 - 22.5

Norm Goud

< 17.5

90


Indicator

6

GCN NMVOS

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator De gemiddelde grootschalige concentraties (GCN) van Niet Methaan Vluchtige Organische Verbindingen (NMVOS) in de gemeente.


Eenheid

µg/m3

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 42.5

Norm Oranje

40 - 42.5

Norm Groen

37.5 - 40

Norm Goud

< 37.5

91

Indicator

7

GCN fijn stof

Planet

Lucht

Eis

De lucht is schoon

Omschrijving indicator De gemiddelde grootschalige concentraties (GCN) van fijn stof (PM10) in de gemeente.


Eenheid

µg/m3

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 27

Norm Oranje

25 - 27

Norm Groen

23 - 25

Norm Goud

< 23

92


Hinder en calamiteiten Indicator

1

overlast geluid

Planet


Eis

Er is geen door de mens veroorzaakte overlast in de vorm van geur, licht en geluid

Omschrijving indicator Percentage van de inwoners dat ‘soms’ of ‘vaak’ hinder ondervindt van geluid in de omgeving.

Relatie eis De hinder die mensen ervaren ten aanzien van geluid heeft een negatieve invloed op de gezondheid en maakt de woonomgeving minder aantrekkelijk.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 35%

Norm Oranje

30% - 35%

Norm Groen

25% - 30%

Norm Goud

< 25%

93

Indicator

2

kans op ramp

Planet


Eis

De kans dat er slachtoffers vallen bij een calamiteit is minimaal

Omschrijving indicator Percentage van het landoppervlak binnen de gemeente dat onder een 10-6 risicocontour valt.

Relatie eis Bedrijven en installaties, voornamelijk in de industrie, vormen een risico voor de externe veiligheid. Dit risico wordt uitgedrukt door een 10-6 risicocontour. Binnen deze contour rond het bedrijf is de kans dat iemand komt te overlijden bij een calamiteit 1 op de miljoen. De risicocontour wordt bepaald door de bron (omvang en aard) en door de mensen die in de omgeving aanwezig zijn omdat ze daar wonen of werken. Een kleinere oppervlakte van de risicocontour verkleint de kans van slachtoffers bij een calamiteit. Naast bedrijven, hebben ook wegen, buisleiding en spoorlijnen waarover gevaarlijke stoffen worden vervoerd een risicocontour. Op de risicokaart (www.risicokaart.nl), kunnen burgers zelf inzien welke risico’s ze lopen in de omgeving. Om recht te doen aan het feit dat deze eis slechts door één indicator wordt vertegenwoordigd in de voorraad, heeft deze indicator een zwaardere weging gekregen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

50

Richting

-

Norm Rood

> 2.5%

Norm Oranje

1.5% - 2.5%

Norm Groen

0.5% - 1.5%

Norm Goud

< 0.5%

94


Indicator

3

overlast, stank, stof en vuil

Planet


Eis

Er is geen door de mens veroorzaakte overlast in de vorm van geur, licht en geluid

Omschrijving indicator Percentage van de inwoners dat ‘soms’ of ‘vaak’ hinder ondervindt van stank, stof en vuil in de omgeving.

Relatie eis De hinder die mensen ervaren ten aanzien van geur, stof en vuil heeft een negatieve invloed op de gezondheid en maakt de woonomgeving minder aantrekkelijk.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 25%

Norm Oranje

20% - 25%

Norm Groen

15% - 20%

Norm Goud

< 15%

95

Oppervlaktewater Indicator

1

ecologische toestand

Planet

Oppervlaktewater

Eis

Het oppervlaktewater is schoon

Omschrijving indicator De gemiddelde score van alle oppervlaktewaterlichamen binnen de gemeente op een schaal van 1-5.

Relatie eis De gemiddelde score van waterlichamen op de schaal van de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor de ecologische doelstellingen is de indicator die de verontreinigingen te meet in het oppervlaktewater.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

50

Richting

+

Norm Rood

<2

Norm Oranje

2-3

Norm Groen

3 - 4.5

Norm Goud

> 4.5

96


Indicator

2

chemische toestand

Planet

Oppervlaktewater

Eis

Het oppervlaktewater is schoon

Omschrijving indicator De gemiddelde score van alle oppervlaktewaterlichamen binnen de gemeente op een schaal van 1-5.

Relatie eis De gemiddelde score van waterlichamen op de schaal van de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor de chemische doelstellingen is de indicator die de verontreinigingen te meet in het oppervlaktewater.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

50

Richting

+

Norm Rood

<2

Norm Oranje

2-3

Norm Groen

3 - 4.5

Norm Goud

> 4.5

97

Natuur en landschap Indicator

1

tevredenheid groen in de buurt

Planet

Natuur en landschap

Eis

De natuur moet zoveel mogelijk in stand worden gehouden en zo mogelijk versterkt

Omschrijving indicator Het percentage inwoners dat ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is met het aanbod van natuur in de buurt.

Relatie eis De tevredenheid groen in de buurt geeft aan in hoeverre het natuurlijk netwerk in de directe omgeving aan de wensen van de bevolking voldoet.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 70%

Norm Oranje

70% - 80%

Norm Groen

80% - 90%

Norm Goud

> 90%

98


Indicator

2

aandeel bos en natuurlijk terrein

Planet

Natuur en landschap

Eis

De identiteit van het landschap moet worden behouden en versterkt

Omschrijving indicator Het aandeel van bos en natuurlijk terrein in de totale oppervlakte van een gemeente.

Relatie eis Het aandeel bos en natuurlijk terrein zegt iets over de beschikbaarheid en de robuustheid van het natuurlijk netwerk, te gebruiken voor recreatie en ontspanning.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 5%

Norm Oranje

5% - 10%

Norm Groen

10% - 15%

Norm Goud

> 15%

99

Indicator

3

afstand tot openbaar groen

Planet

Natuur en landschap

Eis

De natuur moet zoveel mogelijk in stand worden gehouden en zo mogelijk versterkt

Omschrijving indicator De gemiddelde afstand tot openbaar groen in de gemeente.

Relatie eis Het aandeel bos en natuurlijk terrein zegt iets over de beschikbaarheid van het natuurlijk netwerk, te gebruiken voor recreatie en ontspanning.

Eenheid

kilometer

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 0.7

Norm Oranje

0.5 - 0.7

Norm Groen

0.3 - 0.5

Norm Goud

< 0.3

100


Indicator

4

aandeel recreatief (binnen)water

Planet

Natuur en landschap

Eis

De identiteit van het landschap moet worden behouden en versterkt

Omschrijving indicator Het aandeel van bos en natuurlijk terrein in de totale oppervlakte van een gemeente.

Relatie eis Naast bos en open natuur bestaan er meerdere vormen van natuur die kunnen worden gebruikt voor recreatie en ontspanning en onderdak bieden aan een ecosysteem. Onder (binnen)water wordt verstaan: zee, meren, binnenvaarten, sloten, etcetera.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 5%

Norm Oranje

5% - 10%

Norm Groen

10% - 15%

Norm Goud

> 15%

101

Indicator

5

soortenrijkdom

Planet

Natuur en landschap

Eis

De natuurlijke biodiversiteit moet worden behouden

Omschrijving indicator Het totaal aantal soorten waargenomen in de gemeente van 2003 tot 2013.

Relatie eis Biodiversiteit is een begrip voor de graad van verscheidenheid aan levensvormen (soorten) binnen een gegeven ecosysteem. De biodiversiteit wordt vaak gebruikt als een indicator voor de gezondheid van een ecosysteem. Om recht te doen aan het feit dat deze eis slechts door één indicator wordt vertegenwoordigd in de voorraad, heeft deze indicator een zwaardere weging gekregen.

Eenheid

aantal

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

< 1000

Norm Oranje

1000 - 2000

Norm Groen

2000 - 3000

Norm Goud

> 3000

102


Energie en klimaat Indicator

1

warmte

Planet

Energie en klimaat

Eis

Alle geconsumeerde energie is duurzaam opgewekt

Omschrijving indicator Percentage huishoudens dat warmte geleverd krijgt uit stads-, blok- of duurzame verwarming.

Relatie eis In huishoudens wordt voor verwarming en warm tapwater relatief laagwaardige warmte gebruikt. In plaats van deze warmte direct uit gas op te wekken kan stads-, blok- of duurzame verwarming worden ingezet. Door het nuttig gebruik van deze restwarmte wordt energie efficiënter en daarmee duurzamer gebruikt.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 1%

Norm Oranje

1% - 5%

Norm Groen

5% - 10%

Norm Goud

> 10%

103

Indicator

2

windenergie

Planet

Energie en klimaat

Eis

Alle geconsumeerde energie is duurzaam opgewekt

Omschrijving indicator De productiecapaciteit van de windmolens binnen de gemeente.

Relatie eis Binnen de regio wordt er op alternatieve wijze energie opgewekt die geen CO2 uitstoot en geen fossiele brandstoffen uitput. Een van de duurzame manieren om energie op te wekken is windenergie.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 100%

Norm Oranje

100% - 5000%

Norm Groen

5000% - 10000%

Norm Goud

> 10000%

104


Indicator

3

gasverbruik huishoudens

Planet

Energie en klimaat

Eis

Burgers consumeren minder energie en stoten minder schadelijke stoffen uit

Omschrijving indicator Het gemiddelde verbruik van gas in woningen binnen de gemeente.

Relatie eis Er wordt efficiënt met energie omgegaan in de gemeente, het gemiddelde verbruik van gas is minimaal.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 2000%

Norm Oranje

1750% - 2000%

Norm Groen

1500% - 1750%

Norm Goud

< 1500%

105

Indicator

4

elektriciteitsverbruik huishoudens

Planet

Energie en klimaat

Eis


Omschrijving indicator Het gemiddelde verbruik van elektriciteit in woningen binnen de gemeente.

Relatie eis Er wordt efficiënt met energie omgegaan in de gemeente, het gemiddelde verbruik van elektriciteit is minimaal.

Eenheid

Kwh

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 3500

Norm Oranje

3000 - 3500

Norm Groen

2500 - 3000

Norm Goud

< 2500

106


Indicator

5

energielabels woningen

Planet

Energie en klimaat

Eis


Omschrijving indicator Score energielabel van de woningen in de gemeente.

Relatie eis Er wordt efficiënt met energie omgegaan in de gemeente, de woningen hebben een goede energieprestatie. Het energielabel geeft de energieprestatie van een woning aan, waarbij A++ de meest zuinige energieklasse is en G de minst, en het wordt bepaald door onder andere isolatie en kierdichtheid. Het energielabel is verplicht bij het overdragen van eigendom van woningen.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

>2

Norm Oranje

1.75 - 2

Norm Groen

1.5 - 1.75

Norm Goud

< 1.5

107

Grondstoffen Indicator

1

huishoudelijk restafval

Planet

Grondstoffen

Eis

Burgers werken toe naar een afvalloze samenleving

Omschrijving indicator Gemiddelde hoeveelheid huishoudelijk restafval per inwoner.

Relatie eis Voor bedrijven vormen naast arbeid, kapitaal en kennis ook grond- en hulpstoffen belangrijke input voor het productieproces. Waar het gaat om grond- en hulpstoffen kan vastgesteld worden dat deze in toenemende mate niet dan wel tegen hoge kosten (moeilijk winbaar, schaars) beschikbaar zijn. Vandaar dat er in toenemende mate aandacht is voor het gebruik van nieuwe materialen ter vervanging van deze schaarse, uitputbare inputs, het zuiniger gebruiken van de beschikbare voorraden en het hergebruiken van materialen. Huishoudelijk restafval is niet meer her te gebruiken.

Eenheid

hectare

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

-

Norm Rood

> 275

Norm Oranje

225 - 275

Norm Groen

175 - 225

Norm Goud

< 175

108


Indicator

2

GFT-afval

Planet

Grondstoffen

Eis


Omschrijving indicator Gemiddelde hoeveelheid ingezameld verpakkingsglas per inwoner.

Relatie eis Hoeveelheid apart ingezamelde GFT-afval voor gemakkelijk hergebruik.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 30

Norm Oranje

30 - 65

Norm Groen

65 - 100

Norm Goud

> 100

109

Indicator

3

oud papier en karton

Planet

Grondstoffen

Eis


Omschrijving indicator Gemiddelde hoeveelheid ingezameld oud papier en karton per inwoner.

Relatie eis Hoeveelheid apart ingezamelde oud papier en karton voor gemakkelijk hergebruik.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 40

Norm Oranje

40 - 55

Norm Groen

55 - 70

Norm Goud

> 70

110


Indicator

4

verpakkingsglas

Planet

Grondstoffen

Eis


Omschrijving indicator Gemiddelde hoeveelheid ingezameld verpakkingsglas per inwoner.

Relatie eis Hoeveelheid apart ingezamelde verpakkingsglas voor gemakkelijk hergebruik.

Eenheid

kilogram

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 15

Norm Oranje

15 - 20

Norm Groen

20 - 25

Norm Goud

> 25

111

Economisch kapitaal Arbeid Indicator

1

werkgelegenheidsfunctie

Profit

Arbeid

Eis

De vraag naar en het aanbod van arbeid zijn in evenwicht, kwalitatief en kwantitatief

Omschrijving indicator Verhouding tussen werkgelegenheid en werkzame beroepsbevolking.

Relatie eis Bij de werkgelegenheid gaat het om arbeid in een bepaalde gemeente en dit betreft zowel mensen die in die gemeente zelf wonen als mensen die van elders komen (‘pendelen’). Bij de werkzame beroepsbevolking gaat het om mensen die in een gemeente wonen en deze kunnen zowel binnen als buiten die gemeente emplooi vinden. De verhouding tussen aanwezige werkgelegenheid en werkzame beroepsbevolking geeft aan of een gemeente per saldo arbeid ‘importeert’ om de banen in de gemeente te vervullen of juist arbeid ‘exporteert’ om aan de vraag in omliggende regio’s te voldoen. De verhouding tussen beide grootheden wordt aangeduid met de term werkgelegenheidsfunctie en is een maat voor de kwantitatieve vraag/aanbod verhouding.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 90%

Norm Oranje

90% - 100%

Norm Groen

100% - 110%

Norm Goud

> 110%

112


Indicator

2

benutting arbeidspotentieel

Profit

Arbeid

Eis

Het arbeidspotentieel van de totale potentiële beroepsbevolking wordt benut

Omschrijving indicator Percentage van de bevolking in de leeftijd 15 jaar en 65 jaar ten opzichte van de totale bevolking.

Relatie eis De arbeidsparticipatie is het aandeel van de beroepsbevolking in de totale bevolking tussen de 15 en 65 jaar (ook wel aangeduid als potentiële beroepsbevolking). Wanneer het uitsluitend het werkzame deel van de beroepsbevolking betreft, spreekt men van netto participatie. Volgens de definitie die in Nederland meestal wordt gehanteerd, worden uitsluitend personen die minimaal 12 uur per week werken tot de werkzame beroepsbevolking gerekend.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 60%

Norm Oranje

60% - 65%

Norm Groen

65% - 70%

Norm Goud

> 70%

113

Indicator

3

werkloosheid

Profit

Arbeid

Eis


Omschrijving indicator Percentage van de beroepsbevolking die niet werkend werkzoekende is, ten opzichte van de totale beroepsbevolking

Relatie eis Het werkloosheidpercentage zegt iets over het functioneren van de arbeidsmarkt. Een hoog werkloosheidpercentage duidt er op dat de arbeidsmarkt slecht functioneert, dat zowel het gevolg kan zijn van het in kwantitatief opzicht niet op elkaar aansluiten van vraag en aanbod, maar het kan ook betrekking hebben op het in kwalitatief opzicht niet goed op elkaar aansluiten van vraag en aanbod.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 6%

Norm Oranje

4% - 6%

Norm Groen

2% - 4%

Norm Goud

< 2%

114


Indicator

4

ontgroening en vergrijzing

Profit

Arbeid

Eis


Omschrijving indicator Het aandeel van 15-35 en 45-65 jarigen in de beroepsbevolking ten opzichte van het nationale gemiddelde.

Relatie eis De leeftijdsopbouw van de beroepsbevolking zegt iets over de toekomstige verhouding tussen de beroepsbevolking en de totale bevolking en daarmee iets over de toekomstbestendigheid van de arbeidsmarkt. Een relatief oudere beroepsbevolking kan een probleem opleveren voor de toekomst doordat de verhouding werkenden/niet werkenden af zal nemen; dit is de zogenaamde afhankelijkheidsratio. Naarmate er minder sprake is van ontgroening en/of vergrijzing is een regionale arbeidsmarkt beter toegerust voor de toekomst.

Eenheid

score

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

<1

Norm Oranje

1-5

Norm Groen

5 - 10

Norm Goud

> 10

115

Indicator

5

arbeidsongeschiktheid

Profit

Arbeid

Eis

Werk is gezond: langdurig ziekteverzuim en uitstroom t.g.v. arbeidsongeschiktheid worden voorkomen

Omschrijving indicator Percentage inwoners met een WAO uitkering ten opzichte van de totale beroepsbevolking.

Relatie eis Mensen kunnen beroep doen op verschillende wettelijke regelingen waar het gaat om arbeidsongeschiktheid. Onderscheid wordt gemaakt tussen de WAO (Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering), de Wajong (Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten) en de WAZ (Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen). De gebruikte indicator: het aandeel WAO-ers in de totale beroepsbevolking.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 6%

Norm Oranje

3% - 6%

Norm Groen

1% - 3%

Norm Goud

< 1%

116


Ruimtelijke vestigingswaarden Indicator

1

voorraad bedrijventerreinen

Profit


Eis

Er is voldoende ruimte (terreinen, bedrijfspanden) beschikbaar voor bedrijvigheid

Omschrijving indicator Totale aanbod uitgeefbaar bedrijventerrein.

Relatie eis Voor de ontwikkeling van de bedrijvigheid, in het bijzonder voor nieuw aan te trekken bedrijven van buiten de gemeente en voor bedrijven die op hun huidige locatie te krap in hun ruimtelijke jasje zitten, is het van belang dat er voldoende ruimte beschikbaar is voor bedrijventerreinen. Als indicator is daarom gebruik gemaakt van het aanbod uitgeefbaar bedrijventerrein. Hierbij wordt zowel het gemeentelijk aanbod als het particuliere aanbod meegerekend.

Eenheid

hectare

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 50

Norm Oranje

50 - 100

Norm Groen

100 - 150

Norm Goud

> 150

117

Indicator

2

verhouding netto/bruto bedrijventerreinen

Profit


Eis

De beschikbare ruimte voor bedrijvigheid wordt optimaal beheerd: zuinig met ruimte en aangepast aan de tijd

Omschrijving indicator Aantal m2 bedrijfsvloeroppervlak t.o.v. het uitgegeven grondoppervlak van het bedrijventerrein.

Relatie eis Deze indicator is opgenomen in de studie om een maat van zuinig ruimtegebruik te kunnen aanduiden met behulp van een kwantitatieve methode. De netto/bruto verhouding is de verhouding tussen het aantal uitgeefbare hectares bedrijventerrein en de totale oppervlakte van het bedrijventerrein. Naarmate de verhouding netto/bruto hoger is, gaat de hoeveelheid uitgeefbare ruimte gepaard met minder bruto ruimtebeslag. Omdat, zeker in Nederland, ruimte schaars is speelt de netto/bruto verhouding een belangrijke rol in de voorraad Ruimtelijke Vestigingsvoorwaarden.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

< 65%

Norm Oranje

65% - 75%

Norm Groen

75% - 85%

Norm Goud

> 85%

118


Indicator

3

veroudering bedrijventerreinen

Profit


Eis


Omschrijving indicator Percentage oppervlakte bruto voorraad bedrijventerreinen van totaal dat verouderd is.

Relatie eis Voor gemeenten en provincies is het vaak (financieel) aantrekkelijker om een nieuw bedrijventerrein aan te leggen dan een bestaand bedrijventerrein op te knappen. Dit kan ervoor zorgen dat bestaande bedrijventerreinen op termijn verloederen, wat voor de bedrijven gevestigd op het verouderde bedrijventerrein kan leiden tot omzetverlies en imagoschade. Eventueel zijn de bedrijven gedwongen te verhuizen met potentieel negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid in een gemeente. Daarnaast zorgt het overaanbod van ruimte op bedrijventerreinen voor lage grondprijzen, verspilling van ruimte en landschapsvervuiling.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 50%

Norm Oranje

25% - 50%

Norm Groen

15% - 25%

Norm Goud

< 15%

119

Indicator

4

voorraad kantoorruimte

Profit


Eis

Er is voldoende ruimte (terreinen, bedrijfspanden) beschikbaar voor bedrijvigheid

Omschrijving indicator Oppervlakte kantoorruimte per inwoner aanwezig in de gemeente.

Relatie eis Naast bedrijventerreinen is er ook kantoorruimte nodig voor bedrijven. De voorraad kantoorruimte is ook een maatstaf van de bedrijvigheid gecorrigeerd voor het inwonertal in een gemeente. Verder betekent een groot aanbod van kantoorruimte dat er flexibiliteit is in de markt voor kantoorruimte.

Eenheid

m2

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

+

Norm Rood

<1

Norm Oranje

1-3

Norm Groen

3-5

Norm Goud

>5

120


Indicator

5

leegstand kantoorruimte

Profit


Eis


Omschrijving indicator Percentage aangeboden kantoorruimte ten opzichte van de totale voorraad kantoorruimte.

Relatie eis Een groot aanbod van kantoorruimte heeft een keerzijde als de vraag het aanbod niet volgt: leegstand. Een kleine hoeveelheid kantoorruimte die leeg staat is niet slecht, die zorgt voor flexibiliteit op de markt van kantoorruimte. Echter, in Nederland is sinds 2007 de vraag naar kantoorruimte sterk gedaald terwijl het aanbod is gegroeid. Daardoor staat nu ongeveer 16% van de aangeboden kantoorruimte leeg. De vraag naar kantoorruimte daalt niet alleen door de slechte economische omstandigheden, ook ‘het nieuwe werken’ zorgt ervoor dat er minder kantoorruimte nodig is. Leegstaande kantoren kunnen verloederen en een negatief effect hebben op de kantoren in de omgeving en de buurt. Om de negatieve effecten van een grote voorraad kantoorruimte mee te nemen is deze indicator opgenomen, naast de indicator voorraad kantoorruimte, die staat voor de positieve effecten van een groot aanbod van kantoorruimte. Deze indicator meet het aandeel van het aanbod kantoorruimte in de voorraad. Dat is geen perfecte maatstaf voor de leegstand is omdat kantoorruimte die aangeboden wordt niet per se leeg hoeft te staan. Echter, omdat voor alle gemeenten dezelfde methode is gebruikt, is deze methode een redelijk alternatief om de leegstand van kantoorruimte te meten.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

20

Richting

-

Norm Rood

> 20%

Norm Oranje

15% - 20%

Norm Groen

10% - 15%

Norm Goud

< 10%

121

Economische structuur Indicator

1

aandeel starters

Profit


Eis

De economische structuur wordt permanent versterkt en vernieuwd door de komst van startende ondernemingen en zich nieuw vestigende ondernemingen

Omschrijving indicator Percentage starters ten opzichte van het totaal aantal bedrijven.

Relatie eis Nieuwe bedrijven hebben een positieve invloed op de werkgelegenheid. Ook hebben nieuwe startende bedrijven een positieve invloed op de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit. Dit zit hem niet zozeer in de eigen initiële arbeidsproductiviteit (deze is immers bij de start laag), maar vooral in hun positieve invloed op de structurele ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit. Dit komt enerzijds doordat bestaande bedrijven hun gedrag aanpassen en anderzijds doordat startende ondernemingen in de tijd een snelle groei van de arbeidsproductiviteit laten zien. Nieuwe startende ondernemingen hebben vaak prikkelende en vernieuwende inzichten en dwingen daarmee bestaande bedrijven scherp te blijven, zich aan te passen aan de zich wijzigende concurrentieverhoudingen op hun markten.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

+

Norm Rood

< 1.5%

Norm Oranje

1.5% - 3%

Norm Groen

3% - 4.5%

Norm Goud

> 4.5%

122


Indicator

2

opheffingen

Profit


Eis

De economische structuur wordt permanent versterkt en vernieuwd door de komst van startende ondernemingen en zich nieuw vestigende ondernemingen

Omschrijving indicator Percentage opheffingen op het totaal aantal bedrijven.

Relatie eis Er is sprake van opheffing van een bedrijf als de activiteiten niet door een ander bedrijf worden voortgezet. Daarmee meet deze indicator het aantal bedrijven dat ophoudt te bestaan door faillissement en het beëindigen van de bedrijfsvoering, en niet door fusies en overnames.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

16.67

Richting

-

Norm Rood

> 9%

Norm Oranje

8% - 9%

Norm Groen

7% - 8%

Norm Goud

< 7%

123

Indicator

3

besteedbaar inkomen

Profit


Eis

De economie is concurrerend

Omschrijving indicator Gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden

Relatie eis De ontwikkeling van het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner in de gemeente is een indicator voor de groei van de welvaart van een regio en daarmee ook voor de concurrentiepositie.

Eenheid

euro

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

11.11

Richting

+

Norm Rood

< 30.8

Norm Oranje

30.8 - 34.3

Norm Groen

34.3 - 37.7

Norm Goud

> 37.7

124


Indicator

4

BRP per hoofd van de bevolking

Profit


Eis


Omschrijving indicator Het bruto regionaal product (BRP) betreft de waarde van de totale regionale productie minus de waarde van het intermediaire verbruik. Bij dit laatste gaat het om goederen en diensten die in het productieproces worden verbruikt voor verdere bewerking en voor de productie van andere goederen en diensten zoals ingekochte grondstoffen, halffabricaten en diensten van accountantskantoren. De term marktprijzen geeft aan dat er wordt gecorrigeerd voor belastingen en subsidies. De toevoeging per hoofd van de bevolking wijst erop dat het BRP wordt gerelateerd aan de bevolkingsomvang.

Relatie eis De ontwikkeling van het BRP is een indicator voor de economische groei van een regio en daarmee ook voor de concurrentiepositie van een regio. Om de regio’s onderling te kunnen vergelijken en ook vergelijkingen in de tijd te kunnen maken wordt gebruik gemaakt van het BRP per hoofd van de bevolking.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

11.11

Richting

+

Norm Rood

< 85%

Norm Oranje

85% - 100%

Norm Groen

100% - 115%

Norm Goud

> 115%

125

Indicator

5

aandeel topsectoren

Profit


Eis


Omschrijving indicator Het aandeel van banen in de zogenaamde topsectoren ten opzichte van het totaal aantal banen.

Relatie eis De overheid heeft in 2011 negen sectoren aangewezen als zogenaamde Topsectoren. In deze sectoren staat Nederland sterk, heeft het een goede internationale concurrentiepositie en deze sectoren kenmerken zich door een hoge kennisintensiteit. De relatieve aanwezigheid van de Topsectoren in een regio geeft dus deels de concurrentiekracht van de regio aan.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

11.11

Richting

+

Norm Rood

< 20%

Norm Oranje

20% - 30%

Norm Groen

30% - 40%

Norm Goud

> 40%

126


Indicator

6

investeringsniveau

Profit


Eis

Voor het instandhouden enversterken van het productieve vermogen van de economie is het nodig dat het bedrijfsleven voldoende investeert

Omschrijving indicator Percentage ondernemers dat een toename van de investeringen in activa verwacht minus het percentage ondernemers dat een daling van de investeringen verwacht. Gemiddelde over de vier kwartalen van 2011.

Relatie eis Het investeringspeil van bedrijven dient op een zodanig niveau te zijn dat de bedrijven kunnen beschikken over een adequaat machinepark en een up-to-date uitrusting waar het de ICT betreft. Het saldo of ondernemers wel of niet gaan investeren laat ook het vertrouwen in de economie zien. Een hogere investeringsbereidheid is over het algemeen goed voor de economie, omdat het op lange termijn tot uitbreiding van de productiecapaciteit leidt. Op korte termijn leveren de bestellingen van investeringsgoederen werk en inkomen. Om recht te doen aan het feit dat deze eis slechts door één indicator wordt vertegenwoordigd in de voorraad, heeft deze indicator een zwaardere weging gekregen.

Eenheid

saldo

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

33.33

Richting

+

Norm Rood

<0

Norm Oranje

0 - 20

Norm Groen

20 - 40

Norm Goud

> 40

127

Infrastructuur en bereikbaarheid Indicator

1

ontsluiting treinstations

Profit


Eis

Bedrijven, voorzieningen, instellingen en economische centra zijn goed bereikbaar dan wel ontsloten zijn via de weg, het spoor, het water, de lucht en de ICT

Omschrijving indicator De gemiddelde afstand tot een treinstation in kilometers.

Relatie eis De ontsluiting van het openbaar vervoer is voor een gemeente een belangrijke indicator. Het wegennet wordt immers zwaar belast en zonder goede alternatieven voor de auto worden fileproblemen niet opgelost.

Eenheid

kilometer

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

50

Richting

-

Norm Rood

>4

Norm Oranje

3-4

Norm Groen

2-3

Norm Goud

<2

128


Indicator

2

ontsluiting hoofdwegen

Profit


Eis

Bedrijven, voorzieningen, instellingen en economische centra zijn goed bereikbaar dan wel ontsloten zijn via de weg, het spoor, het water, de lucht en de ICT

Omschrijving indicator De gemiddelde afstand tot een oprit van een hoofdverkeersweg in kilometers.

Relatie eis Naast de ontsluiting van het openbaar vervoer is voor een gemeente tevens de ontsluiting van het wegennet een relevante indicator. De bereikbaarheid van wegen is voor zowel inwoners als bedrijven van vitaal belang.

Eenheid

kilometer

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

50

Richting

-

Norm Rood

> 2.5

Norm Oranje

2 - 2.5

Norm Groen

1.5 - 2

Norm Goud

< 1.5

129

Kennis Indicator

1

aandeel hoogopgeleiden

Profit

Kennis

Eis

De kennisinfrastructuur is van een hoog niveau en ondersteunt de bedrijvigheid

Omschrijving indicator Percentage van de beroepsbevolking met minimaal een afgeronde HBO of WO opleiding.

Relatie eis Een stijging van het opleidingsniveau van de (beroeps)bevolking is een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling. Het aandeel hoogopgeleide mensen in de beroepsbevolking geeft als het ware aan hoe kennisintensief de in de regio aanwezige productiefactor arbeid is. Een hoog opgeleide beroepsbevolking heeft als voordeel dat de factor arbeid in een regio beter in staat zal zijn aan de steeds hogere eisen van de werkgevers te voldoen in vergelijking met regio’s met een laag geschoolde beroepsbevolking. Kennisintensieve arbeid levert over het algemeen een hogere arbeidsproductiviteit op.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 25%

Norm Oranje

25% - 35%

Norm Groen

35% - 45%

Norm Goud

> 45%

130


Indicator

2

capaciteit WO/HBO

Profit

Kennis

Eis

De kennisinfrastructuur is van een hoog niveau en ondersteunt de bedrijvigheid

Omschrijving indicator Percentage ingeschreven WO en HBO studenten van de populatie.

Relatie eis Deze indicator geeft de verspreiding van kennis weer. Voor ondernemingen zijn het opleidingsniveau en de vaardigheden van de beroepsbevolking zeer belangrijk. Voor een goed ontwikkeld bedrijfsleven is de toegang tot hoogwaardige kennis en gekwalificeerd personeel van groot belang. Een grote capaciteit van het WO/HBO in de omgeving zorgt voor voldoende nieuw, hoogopgeleid personeel voor ondernemingen.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 2%

Norm Oranje

2% - 3%

Norm Groen

3% - 5%

Norm Goud

> 5%

131

Indicator

3

high- en medium tech werkgelegenheid

Profit

Kennis

Eis

Het creatieve, adaptieve en innovatieve vermogen van werknemers en werkgevers van en in bedrijven en organisaties als geheel, wordt voortdurend versterkt

Omschrijving indicator Percentage banen in de high- en medium tech industrie ten opzichte van het totaal aantal banen.

Relatie eis De high- en medium tech industrie zijn afhankelijk van hoogopgeleid personeel. Er is een wisselwerking tussen de aanwezigheid van deze kennisintensieve industrieën en het opleidingsniveau van de bevolking Deze industrieën vestigen zich daar waar veel menselijk kapitaal aanwezig is, maar maakt de regio ook aantrekkelijk voor hoogopgeleiden als ze daar gevestigd is.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 1.5%

Norm Oranje

1.5% - 3%

Norm Groen

3% - 4.5%

Norm Goud

> 4.5%

132


Indicator

4

creatieve industrie

Profit

Kennis

Eis

Het creatieve, adaptieve en innovatieve vermogen van werknemers en werkgevers van en in bedrijven en organisaties als geheel, wordt voortdurend versterkt

Omschrijving indicator Percentage banen in de creatieve industrie ten opzichte van het totaal aantal banen.

Relatie eis De creatieve industrie (o.a. kunst en cultuur, media, entertainment, vormgeving, architectuur, gaming, mode, etc.) voegen waarde toe aan de economie, cultuur en de maatschappij. Goede culturele en creatieve voorzieningen dragen ook bij aan de aantrekkelijkheid van steden voor toeristen, bedrijven en bewoners, waarmee tevens de kennisinfrastructuur positief wordt beïnvloed.

Eenheid

percentage

(Des)aggregatie

Gemeente

Weging

25

Richting

+

Norm Rood

< 1.5%

Norm Oranje

1.5% - 3%

Norm Groen

3% - 4.5%

Norm Goud

> 4.5%

133

Overzicht gehanteerde bronnen                         

CBS ABF Research GGD Compendium voor de leefomgeving RIVM Provincies IBIS bedrijventerreinenmonitor, Stec Groep & ARCADIS UWV Kiesraad Emissieregistratie Veiligheidsmonitor WoON Monumentenregister Museumregister Elsevier Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) LISA Verwey-Jonker instituut Onderwijsinspectie Nationale Atlas Volkgezondheid KRW-portaal Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit NVM DTZ Zadelhoff Kamer van Koophandel Nationale Databank Flora en Fauna

134


Bijlage 2: Scores van Tilburg op de indicatoren Tilburg duurzaamheidbenchmark Voorraad Sociale samenhang Sociale samenhang Sociale samenhang Participatie Participatie Participatie Participatie Participatie Kunst en cultuur Kunst en cultuur Kunst en cultuur Gezondheid Gezondheid Gezondheid Gezondheid Gezondheid Gezondheid Gezondheid Veiligheid Veiligheid Veiligheid Veiligheid Veiligheid Veiligheid Woonomgeving Woonomgeving Woonomgeving Woonomgeving Woonomgeving Woonomgeving Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs

Indicator Arme huishoudens Sociale cohesie Vrijwilligers Eenzaamheid Opkomst gemeenteraadsverkiezingen Opkomst landelijke verkiezingen Langdurige werkloosheid Landurige bijstand Podiumkunsten Rijksmonumenten Musea Onvoldoende bewegen Riskant gedrag Huisartsen Kwaliteit ziekenhuizen Afstand ziekenhuis Levensverwachting Beoordeling van eigen gezondheid Vandalisme Geweldsdelicten Vermogensdelicten Jeugdcriminaliteit Verkeersonveiligheid Onveiligheidsgevoe Woningtekort Afstand supermarkt Tevredenheid woonomgeving Tevredenheid winkels WOZ-waarde Verhuissaldo Jeugdwerkloosheid Aanbod basisscholen Aanbod voorgezet onderwijs Voortijdig schoolverlaters Onvertraagd naar diploma Eindexamencijfer Opleidingsniveau bevolking

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -2,5 0 0 0 0 0 0 0

Normeringen -1 meting 0 meting 2 3 4 5 Gewicht Waarde Gewicht Waarde 6 8 10 100 33,33 9,5 33,33 10,4 6 6,5 7 10 33,33 6,2 33,33 6,3 18 21 24 100 33,33 16,0 33,33 16,0 25 35 45 100 25,00 47,0 25,00 47,0 45 60 75 100 12,50 50,1 12,50 44,9 60 70 80 100 12,50 67,7 12,50 66,7 1 1,5 2 100 25,00 1,1 25,00 1,1 3 5 7 100 25,00 6,6 25,00 5,3 5 20 35 100 33,33 11,2 33,33 11,9 1 3 6 100 33,33 1,6 33,33 1,6 1 2 3 100 33,33 1,0 33,33 1,0 30 40 50 100 14,29 45,0 14,29 45,0 70 75 80 150 14,29 86,0 14,29 86,0 5 10 15 100 14,29 17,8 14,29 16,2 1,5 2,5 3,5 5 14,29 2,0 14,29 2,0 3 6 9 100 14,29 3,6 14,29 3,6 79,5 80,5 81,5 100 14,29 79,1 14,29 79,1 10 12,5 15 100 14,29 13,0 14,29 13,0 10 20 30 100 15,00 43,0 15,00 19,0 25 35 45 100 15,00 71,0 15,00 28,0 20 40 60 100 15,00 70,0 15,00 46,0 2 3 4 100 15,00 4,3 15,00 3,3 5 7,5 10 100 15,00 7,9 15,00 7,0 20 25 30 100 25,00 24,7 25,00 25,9 20 40 60 200 16,67 48,0 16,67 39,0 0,5 1 1,5 5 16,67 0,7 16,67 0,7 80 85 90 100 16,67 77,6 16,67 81,9 80 85 90 100 16,67 85,4 16,67 87,9 100000 150000 200000 300000 16,67 166000,0 16,67 186000,0 -0,5 0 0,5 2,5 16,67 0,1 16,67 0,3 4 5,5 7 100 16,67 6,9 16,67 6,9 5 10 15 50 8,33 15,2 8,33 14,7 4 6 8 100 8,33 9,0 8,33 11,7 0,75 1 1,25 10 16,67 1,3 16,67 1,3 70 75 80 100 16,67 82,8 16,67 73,7 6,3 6,4 6,5 10 16,67 6,2 16,67 6,3 30 35 40 100 16,67 38,0 16,67 36,0

135

Tilburg duurzaamheidbenchmark Voorraad Indicator Arbeid Werkgelegenheidsfunctie Arbeid Benutting arbeidspotentieel Arbeid Werkloosheid Arbeid Ontgroening en vergrijzing Arbeid Arbeidsongeschiktheid Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Voorraad bedrijventerreinen Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Netto/bruto verhouding bedrijventerreinen Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Aandeel verouderd bedrijventerrein Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Voorraad kantoorruimte Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Leegstand kantoorruimte Economische structuur Aandeel starters Economische structuur Opheffingen Economische structuur Besteedbaar inkomen Economische structuur BRP per hoofd Economische structuur Aandeel topsectoren Economische structuur Investeringsniveau Infrastructuur/bereikbaarheid Ontsluiting treinstations Infrastructuur/bereikbaarheid Ontsluiting hoofdwegen Kennis Aandeel hoogopgeleiden Kennis Capaciteit WO/HBO Kennis Medium en high tech werkgelegenheid Kennis Creatieve industrie

1 0 0 0 -30 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -100 0 0 0 0 0 0

Tilburg duurzaamheidbenchmark Voorraad Bodem en grondwater Bodem en grondwater Lucht Lucht Lucht Lucht Lucht Lucht Lucht Hinder en calamiteiten Hinder en calamiteiten Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Oppervlaktewater Natuur en landschap Natuur en landschap Natuur en landschap Natuur en landschap Natuur en landschap Energie en klimaat Energie en klimaat Energie en klimaat Energie en klimaat Energie en klimaat Grondstoffen Grondstoffen Grondstoffen Grondstoffen 136

Indicator Bodemsanering Mesthoeveelheid Emissie CO2 Emissie stikstofoxiden Emissie fijn stof Emissie NMVOS GCN stsikstofoxiden GCN NMVOS GCN fijnstof Overlast geluid Overlast stank/stof/vuil Kans op ramp Ecologische toestand Chemische toestand Tevredenheid groen in de buurt Aandeel bos en natuurlijk terrein Afstand tot openbaar groen Aandeel recreatief binnenwater Soortenrijkdom Warmte Windenergie Gasverbruik huishoudens Elektriciteitsverbruik huishoudens Energielabel woningen Huishoudelijk restafval GFT-afval Oud papier en karton Verpakkingsglas

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Normeringen 2 3 4 90 100 110 60 65 70 2 4 6 1 5 10 1 3 6 50 100 150 65 75 85 15 25 50 1 3 5 10 15 20 1,5 3 4,5 7 8 9 30,8 34,3 37,7 85 100 115 20 30 40 0 20 40 2 3 4 1,5 2 2,5 25 35 45 2 3 5 1,5 3 4,5 1,5 3 4,5

5 200 100 100 50 100 1000 100 100 100 100 100 100 100 200 100 100 50 10 100 100 100 100

-1 meting 0 meting Gewicht Waarde Gewicht Waarde 20,00 78,8 20,00 77,5 20,00 65,0 20,00 66,2 20,00 6,7 20,00 6,7 20,00 2,7 20,00 9,7 20,00 7,4 20,00 4,7 20,00 107,6 20,00 240,8 20,00 73,9 20,00 77,5 20,00 39,5 20,00 35,2 20,00 2,3 20,00 2,3 20,00 10,0 20,00 10,9 16,67 3,5 16,67 2,3 16,67 8,9 16,67 7,2 11,11 28,4 11,11 31,4 11,11 86,4 11,11 84,7 11,11 26,5 11,11 26,1 33,33 -31,7 33,33 4,5 50,00 2,4 50,00 2,5 50,00 2,9 50,00 2,9 25,00 34,0 25,00 37,3 25,00 6,7 25,00 7,4 25,00 2,4 25,00 2,6 25,00 3,0 25,00 3,8

Normeringen -1 meting 2 3 4 5 Gewicht 0,01 2 5 100 50,00 100 500 1000 10000 50,00 500 1000 2000 35000 16,67 1 2 3 100 8,33 0,1 0,2 0,3 100 8,33 0,5 1 1,5 100 16,67 17,5 22,5 27,5 100 16,67 37,5 40 42,5 100 16,67 23 25 27 100 16,67 25 30 35 100 25,00 15 20 25 100 25,00 0,5 1,5 2,5 100 50,00 2 3 4,5 5 50,00 2 3 4,5 5 50,00 70 80 90 100 16,67 5 10 15 100 16,67 0,3 0,5 0,7 100 16,67 5 10 15 100 16,67 1000 2000 3000 5000 33,33 1 5 10 100 20,00 100 5000 10000 200000 20,00 1500 1750 2000 3000 20,00 2500 3000 3500 5000 20,00 1,5 1,75 2 3 20,00 175 225 275 400 25,00 30 65 100 1000 25,00 40 55 70 1000 25,00 15 20 25 1000 25,00

0 meting Waarde Gewicht Waarde 4,0 50,00 4,0 960,0 50,00 830,0 660,3 16,67 925,8 0,8 8,33 2,4 0,2 8,33 0,2 0,2 16,67 1,4 26,5 16,67 24,8 35,0 16,67 36,6 25,6 16,67 26,6 33,3 25,00 38,5 20,2 25,00 23,8 1,5 50,00 1,5 2,3 50,00 2,3 3,3 50,00 3,3 70,5 16,67 73,9 15,4 16,67 15,4 0,5 16,67 0,5 1,6 16,67 1,6 2530,0 33,33 2530,0 25,0 20,00 25,0 0,0 20,00 10000,0 1200,0 20,00 1050,0 3150,0 20,00 3200,0 1,8 20,00 1,8 270,0 25,00 245,8 49,0 25,00 49,9 59,0 25,00 53,0 16,0 25,00 16,7


Bijlage 3: Taartdiagrammen van alle duurzaamheidscores van Tilburg 2013 en ca. 4-5 jaar daarvoor

Sociaal-cultureel kapitaal       

Sociale samenhang Participatie Kunst en cultuur Gezondheid Veiligheid Woonomgeving Onderwijs

Sociale samenhang

137

Participatie

Kunst en Cultuur

138


Gezondheid

Veiligheid

139

Woonomgeving

Onderwijs

140


Ecologisch kapitaal       

Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Natuur en landschap Energie en klimaat Grondstoffen

Bodem en grondwater

141

Lucht


142


Oppervlaktewater

Natuur en landschap

143

Energie en klimaat

Grondstoffen

144


Economisch kapitaal     

Arbeid Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis

Arbeid

145



146



Kennis

147

148


Bijlage 4: Vergelijking per indicator van Tilburg met de waarden bij de drie referentiegroepen (oude industriesteden, grote steden-G11 en de B5) Ecologie Voorraad Bodem en grondwater

Lucht


Oppervlaktewater

Natuur en landschap

Energie en klimaat

Grondstoffen

Indicator

Tilburg

Gemiddelde Oude Gemiddelde Gemiddelde Industriesteden G11 B5

Bodemsanering

33

53

42

41

Mesthoeveelheid

34

60

62

46

Emissie CO2

54

57

35

57

Emissie stikstofoxiden

39

63

39

54

Emissie fijn stof

49

62

47

53

Emissie NMVOS

32

55

35

44

GCN stsikstofoxiden

38

47

39

37

GCN NMVOS

76

56

62

74

GCN fijnstof

30

41

37

30

Overlast geluid

24

32

23

25

Overlast stank/stof/vuil

31

41

31

37

Kans op ramp

51

58

64

76

Ecologische toestand

32

43

44

38

Chemische toestand

54

52

57

54

Tevredenheid groen in de buurt

35

36

35

41

Aandeel bos en natuurlijk terrein

75

38

40

57

Afstand tot openbaar groen

50

52

59

58

Aandeel recreatief binnenwater

8

24

39

15

Soortenrijkdom

63

52

68

60

Warmte

79

18

54

47

Windenergie

75

24

37

28

Gasverbruik huishoudens

83

73

81

80

Elektriciteitsverbruik huishoudens

40

40

53

38

Energielabel woningen

43

43

46

43

Huishoudelijk restafval

40

43

41

51

GFT-afval

39

53

35

47

Oud papier en karton

47

55

41

62

Verpakkingsglas

33

42

45

50

149

Sociaal cultureel Voorraad

Indicator

Tilburg

Gemiddelde Oude Gemiddelde Gemiddelde Industriesteden G11 B5

Arme huishoudens

25

34

26

29

Sociale cohesie

40

43

37

45

Vrijwilligers

22

37

26

29

Eenzaamheid

24

52

46

24

Opkomst gemeenteraadsverkiezingen

25

31

34

27

Opkomst landelijke verkiezingen

42

49

52

49

Langdurige werkloosheid

69

46

44

59

Landurige bijstand

46

40

35

46

Podiumkunsten Kunst en cultuur Rijksmonumenten

37

35

43

35

32

33

38

36

Musea

24

40

33

40

Onvoldoende bewegen

38

52

55

43

Riskant gedrag

23

24

30

23

Huisartsen

75

50

67

54

Kwaliteit ziekenhuizen

38

47

47

55

Afstand ziekenhuis

70

66

75

69

Levensverwachting

25

35

32

33

Beoordeling van eigen gezondheid

45

50

45

56

Vandalisme

53

44

41

46

Geweldsdelicten

68

43

43

54

Vermogensdelicten

43

46

36

45

Jeugdcriminaliteit

43

48

43

41

Verkeersonveiligheid

55

64

59

54

Onveiligheidsgevoel

46

51

42

52

Woningtekort

49

39

51

56

Afstand supermarkt

65

64

69

65

Tevredenheid woonomgeving

35

37

28

34

Tevredenheid winkels

64

47

48

54

WOZ-waarde

68

60

64

75

Verhuissaldo

65

53

71

64

Jeugdwerkloosheid

27

39

35

39

Aanbod basisscholen

74

58

73

59

Aanbod voorgezet onderwijs

76

50

73

69

Voortijdig schoolverlaters

25

44

25

30

Onvertraagd naar diploma

44

47

33

42

Eindexamencijfer

32

36

35

37

Opleidingsniveau bevolking

45

35

59

51

Sociale samenhang

Participatie

Gezondheid

Veiligheid

Woonomgeving

Onderwijs

150


Economie Werkgelegenheidsfunctie

22

Gemiddelde Oude Industriesteden 23

Benutting arbeidspotentieel

56

47

51

60

Werkloosheid

25

25

24

25

Ontgroening en vergrijzing

73

43

71

71

Arbeidsongeschiktheid

36

30

35

33

Voorraad bedrijventerreinen Netto/bruto verhouding bedrijventerreinen Aandeel verouderd bedrijventerrein

78

38

52

46

56

54

47

58

40

43

50

27

Voorraad kantoorruimte

41

46

65

58

Leegstand kantoorruimte

71

55

49

59

Aandeel starters

38

52

53

40

Opheffingen

69

56

53

69

Besteedbaar inkomen

29

33

33

40

BRP per hoofd

25

35

55

50

Aandeel topsectoren

40

48

37

44

Investeringsniveau

31

27

27

31

Ontsluiting treinstations

63

60

62

61

Ontsluiting hoofdwegen

24

55

47

32

Aandeel hoogopgeleiden

56

37

67

65

Capaciteit WO/HBO

76

49

73

63

Medium en high tech werkgelegenheid

43

55

57

43

Creatieve industrie

64

37

63

55

Voorraad

Arbeid



Infrastructuur/ bereikbaarheid

Kennis

Indicator

Tilburg

Gemiddelde Gemiddelde G11 B5 30 34

151

152


Bjilage 5: Namen leden stuurgroep en projectteam

Stuurgroep Gemeente Tilburg Berend de Vries (voorzitter) Karin Handstede Silvie Pauly Robert Kint Bastiaan Zoeteman

Projectteam Telos Bastiaan Zoeteman (projectleider) Ruben Smeets Joost Slabbekoorn

153

Duurzaamheidbenchmark 2013 van Tilburg

Recommend Documents