DUURZAAM RENOVEREN VAN AUTHENTIEKE GEBOUWEN

DUURZAAM

RENOVEREN VAN AUTHENTIEKE GEBOUWEN

INHOUD

VOORWOORD

3.

AUTHENTIEKE GEBOUWEN

5.

Wat is een authentiek gebouw? Voordelen Aandachtspunten

5. 6. 6.

BELANGRIJKSTE PRINCIPES VOOR RENOVEREN

9.

KIEZEN VOOR ENERGIEBESPARENDE INGREPEN

11.

Voordelen Aandachtspunten Isolatie van de gebouwschil: buitenmuren, dak en vloer Ramen en buitenschrijnwerk Ventilatie Hernieuwbare energie

11. 12. 12. 18. 21. 21.

ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING

22.

CHECKLIST

22.

PREMIES

23.

Premies voor authentieke gebouwen Premies voor energiebesparende ingrepen Woon- bouw- en verbouwpremies in Gent

23. 23. 23.

NUTTIGE ADRESSEN

24.

MEER INFORMATIE

25.

1

VOORWOORD Je hebt een mooi authentiek gebouw gekocht. Je staat voor een uitdaging. Hoe vergroot je het comfort met respect voor de eigenheid van het gebouw? Standaard oplossingen voor energiebesparing zijn niet altijd toe te passen. In deze brochure geven we een aantal oplossingen voor veel voorkomende situaties. De brochure geeft tips om je wooncomfort te verhogen en je energiefactuur te verlagen. Door energiezuinig te bouwen, bouw je ook actief mee aan een klimaatneutrale stad. Dit is een stad die zo goed als geen impact meer heeft op het milieu. Een klimaatneutraal Gent tegen 2050: dat is het doel van het Gents Klimaatverbond, een partnerschap tussen de Stad Gent, Gentenaars, bedrijven, verenigingen en instellingen die hier samen aan werken. Een ambitieuze doelstelling die Gent alleen maar kan bereiken als zoveel mogelijk Gentenaars, bedrijven, verenigingen samen met de Stad hun schouders onder het project zetten. Verder willen we natuurlijk zo lang mogelijk genieten van al onze mooie authentieke gebouwen. De Stad Gent probeert het zelf ook zo goed mogelijk te doen. In de brochure halen we ter illustratie twee gebouwen van de Stad Gent aan. Kinderdagverblijf De Bijendans is in opdracht van het Departement Onderwijs en Opvoeding van de Stad Gent in 2011-2012 door het AG Stadsontwikkelingsbedrijf gerenoveerd. Pakhuis Clemmen is in dezelfde periode door de Stad Gent gerenoveerd tot een kantoor voor onder andere de diensten van het Departement Cultuur. Ik hoop dat deze brochure je verder informeert en inspireert zodat je authentieke gebouw ook een duurzaam gebouw wordt. Hartelijk dank voor je inspanningen. Ze zijn niet enkel goed voor jezelf, maar ook voor onze stad.

Tom Balthazar Schepen van Milieu, Stadsontwikkeling en Wonen

2

3

AUTHENTIEKE Kinderdagverblijf De Bijendans, Forelstraat 147. Het pand werd eind 19de eeuw gebouwd als depot en werd later omgevormd tot stationsgebouw. Het pand maakte deel uit van de Malmarfabriekssite. Het gebouw stond jarenlang leeg. In 2011-2012 is het gerenoveerd en omgevormd tot een kinderdagverblijf. Het is een authentiek gebouw dat geen beschermd monument is en ook niet is opgenomen in de Inventaris. De bestaande buitenmuren zijn volle baksteen van circa 30 cm dik. Let op de bijzondere raam- en gevelconstructies.

GEBOUWEN

Wat is een authentiek gebouw? Elk gebouw waarin een oud, historisch of authentiek element aanwezig is. Je wil een oud fabriekje, een schuur, een schoolgebouwtje verbouwen tot woning? Of je hebt prachtige glas-in-lood-ramen of een mooie authentieke tegelvloer? Dan is deze brochure iets voor jou. Ook beschermde monumenten en gebouwen die opgenomen zijn in de ‘Inventaris Bouwkundig Erfgoed’ (verder ‘Inventaris’ genoemd) zijn authentieke gebouwen. Bouwkundig erfgoed omvat gebouwen van alle mogelijke types, gebouwengroepen, bijbehorende interieurs en interieurelementen, infrastructuur, straatmeubilair, monumentale beeldhouwwerken maar ook straten, gehuchten en stadswijken. Bepalende factoren zijn: •de leeftijd van het gebouw / de gebouwengroep •de zeldzaamheid: bijvoorbeeld een uniek voorbeeld van een bouwstijl •de verbondenheid met een historisch belangrijke persoon of gebeurtenis

4

5

Voordelen Veel oude gebouwen hebben volle muren met een grote thermische massa. Dit wil zeggen dat ze een groot vermogen hebben om warmte op te nemen en vast te houden. Volle muren helpen tegen snelle afkoeling in de nacht. Ze houden de warmte van overdag vast en geven die in de loop van de avond en nacht weer af. Omgekeerd wordt de koelte van de nacht overdag afgegeven. Zo blijft de binnenruimte aangenaam fris tijdens de dag. Heb je een woning van rond jaren ’30 van de vorige eeuw? Dan heeft het gebouw waarschijnlijk spouwmuren. De spouw kan geïsoleerd worden.

Pakhuis Clemmen is de achtervleugel van Hotel Vander Haeghen, Veldstraat 82. Het werd gebouwd in 1772 als katoendrukkerij en pakhuis. Tot enkele jaren geleden was het een opslagplaats voor een grootwarenhuis in de buurt. Nu is het gerenoveerd tot een kantoor voor onder andere de diensten van het Departement Cultuur. Het hotel is een beschermd monument. Het pakhuis is dit niet. Het is wel opgenomen in de Inventaris.

Vaak zijn duurzame materialen gebruikt: -lange levensduur en mogelijkheid tot herstelling: een raamkozijn uit hout is vaak te herstellen door enkel het kapotte hout te vervangen. Een raamkozijn in PVC moet bij beschadiging helemaal vervangen worden. -lokale materialen, dus geringe CO uitstoot door transport ² -materialen van nagroeibare grondstoffen: van plantaardige of dierlijke oorsprong waardoor ze op korte termijn terug aangroeien en quasi onbeperkt voorradig zijn. Hout is een goed voorbeeld. Aandachtspunten -Bijzondere raam-, dak- en/of gevelconstructies. Deze zijn beeldbepalend of zelfs beschermd als monument. Pas ze dus met zorg aan. -Vaak aanwezigheid van poreuze materialen en niet luchtdicht gebouwd. Poreuze materialen hebben kleine openingen. Dit heeft tot gevolg dat het materiaal langzaam vocht en lucht doorlaat. Niet luchtdicht betekent dat er gaten, spleten en kieren bij ramen en deuren zijn. Daardoor is er natuurlijke afvoer van lucht en vocht. Maar dit gebeurt niet altijd optimaal, met vocht- en schimmelproblemen tot gevolg. Gecontroleerde ventilatie is noodzakelijk om deze problemen te vermijden. Meer hierover op pagina 21.

6

7

BELANGRIJKSTE PRINCIPES VOOR RENOVEREN

De bijzondere structuur van het gebouw is zo goed mogelijk zichtbaar gelaten. (Pakhuis Clemmen)

•Geïntegreerde en doordachte aanpak Zorg dat je een goed inzicht hebt van het gebouw in al zijn facetten. Wat zijn bijzondere elementen die behouden moeten blijven? Hoe zit het gebouw structureel in elkaar? Welke installaties zijn er? Welke functie krijgt het gebouw? Zijn er specifieke knelpunten? Welke effecten gaan de aanpassingen veroorzaken op de structuur en werking van het gebouw?

!

Tip: Doe beroep op een architect met ervaring in de renovatie/restauratiesector.

•Minimalisatie van visuele impact Een authentiek gebouw heeft vaak zichtbare bijzondere elementen, zoals een gedecoreerde gevel of ramen met speciaal schrijnwerk. Deze elementen bepalen het karakter van het gebouw. Probeer ze dus zo veel mogelijk te behouden. Bij beschermde monumenten kan de visuele impact van de ingrepen bepalend zijn voor het toekennen van de vergunning door het Agentschap Onroerend Erfgoed (zie checklist pagina 22). •Omkeerbaarheid van ingrepen Probeer zo te werken dat uitgevoerde aanpassingen ongedaan gemaakt kunnen worden zonder het gebouw te beschadigen. Zo hypothekeer je een toekomstige verandering van de functie van het gebouw of nieuwe inzichten in renovatie en energiebesparing niet. •Maximaal behoud van de oorspronkelijke materialen Probeer zo veel mogelijk originele materialen te behouden, te herstellen en opnieuw te gebruiken. •Let op bij nieuwe materialen en technieken Dit is vanuit esthetisch oogpunt van belang, maar ook omwille van fysische en chemische compatibiliteit van materialen. Cellulose-isolatie wordt soms behandeld met aluminium- of ammoniumfosfaat als brandvertrager. Onder invloed van vochtige lucht kan dit omgezet worden in zwavelzuur, dat metaal doet roesten en poreuze stenen aantast.

De stenen worden gerecupereerd. (Kinderdagverblijf De Bijendans)

8

•Bespaar energie Als je dan toch aan het verbouwen bent, grijp dan je kans om energie te besparen. Want dit heeft veel voordelen.

9

KIEZEN VOOR ENERGIEBESPARENDE

INGREPEN VOORDELEN Pakhuis Clemmen: Pakhuis wordt kantoor. De eerste twee verdiepingen zijn kantoorruimte. Op de bovenste verdieping zijn een vergaderzaal en een werk- en eetruimte.

•Goed voor je gezondheid Goed isoleren en ventileren zijn noodzakelijk om schimmelvorming en een slechte luchtkwaliteit te voorkomen. Voor een gezond binnenklimaat is een juiste luchtvochtigheid een must. •Comfort stijgt Goede isolatie en luchtdichting verhogen het comfort. In een niet geïsoleerd gebouw ervaart de gebruiker soms een gevoel van koude door tocht, koudestraling van buitenmuren of van ramen met enkel glas. Als dit gevoel verdwijnt, stijgt het comfort. En wordt de verwarming minder snel hoger gedraaid. •Energiekost daalt Een niet-geïsoleerd dak van 100 m² isoleren met 18 cm minerale wol, kost zo’n 2250 €. Deze investering levert je jaarlijks een besparing van 610 € op. Dankzij subsidies en belastingvermindering daalt de investeringskost nog meer, zodat de investering op een jaar en twee maanden terugverdiend is. Daarna heb je een jaarlijkse ‘winst’ van 590 €. Als je ook nog andere investeringen doet, bespaar je nog meer. Hoe groot de besparing is, hangt af van het gebouw en de uitgevoerde ingrepen. •Gebouw blijft langer in goede staat Isolatie langs de buitenzijde beschermt de draagstructuur van het dak en de muren tegen regen en vorst. •Waarde van het gebouw stijgt Zowel bij Kinderdagverblijf De Bijendans als bij Pakhuis Clemmen heeft het gebouw een nieuwe functie gekregen met hogere comforteisen.

Kinderdagverblijf De Bijendans: van depot naar stationsgebouw naar kinderdagverblijf.

10

11

AANDACHTSPUNTEN Zorg dat de verschillende ingrepen op elkaar zijn afgestemd. Zorg dat de isolatiegraad van muren en ramen in evenwicht is. Plaats je bijvoorbeeld dubbel glas en isoleer je de muur niet, dan riskeer je condensvorming op de binnendagkanten van de raamopeningen (het koudste vlak). Dit kan leiden tot schimmelvorming. Isolatie heeft een invloed op het vochtregime in het gebouw. De ventilatiestrategie moet hierdoor mogelijk aangepast worden.

!

Bij Pakhuis Clemmen kon één hoek op de bovenverdieping aan de buitenzijde worden geïsoleerd. De overige muren zijn aan de binnenzijde geïsoleerd met rotswol. De balken van de verdiepingsvloeren lopen door tot in de buitenmuren en vormen dus potentiële koudebruggen. Er is een dampscherm geplaatst ter hoogte van de aansluitingen om condensatie in de isolatie te voorkomen. De isolatie is 50 cm doorgetrokken op de binnenmuren en is verstopt achter de kastenwanden.

Tip: Laat je informeren door een deskundige om te bepalen welke invloed bepaalde ingrepen hebben en hoe de verschillende ingrepen reageren met elkaar.

ISOLATIE VAN DE GEBOUWSCHIL: BUITENMUREN, DAK EN VLOER GELIJKVLOERS Isoleren van buitenmuren langs de buitenzijde: geeft energetisch het beste resultaat maar is niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld als er beeldbepalende elementen aan de buitenkant van het gebouw zijn die je wil behouden. Voordelen: -Thermische massa van het gebouw blijft behouden. -Minder kans op koudebruggen. Koudebruggen ontstaan als een deel van de gebouwschil meer warmte doorlaat dan de omringende delen. Typische koudebruggen zijn balken die doorlopen tot in de buitenmuur. Met isolatie langs de buitenzijde wordt het gebouw ingepakt en worden deze koudebruggen voorkomen. Hoe isoleren? Isolatieplaten worden tegen de muur bevestigd. Gebruik bij voorkeur damp-open materialen zoals houtvezel, zodat de waterdamphuishouding van het gebouw niet te veel verandert. Een damp-open materiaal laat waterdamp bijna ongehinderd door. Waterdamp condenseert dan ook niet vlug tegen dit materiaal. Bij dampdichte materialen zoals PUR of EPS heb je het risico dat het vocht opgesloten blijf in het materiaal, wat tot condensatie en schimmelvorming kan leiden. Pas op bij de ramen. Hier ontstaan gemakkelijk koudebruggen.

! 12

Tip: Combineer isolatie van de buitenmuren met andere gevelwerken: reparatie van de gevel, vervanging of reparatie van het schrijnwerk, … Zo reduceer je heel wat kosten zoals het plaatsen van een stelling.

13

Spouwmuurisolatie: heeft het gebouw een spouw? Dan kan deze geïsoleerd worden. Zo blijft de ‘look’ van de gevel behouden.

Ook bij Kinderdagverblijf De Bijendans is voor isolatie langs de binnenzijde gekozen om het karakter van het stationsgebouw te behouden. Cellulose-isolatie langs de binnenzijde van de volle buitenmuur was hier de beste keuze. Cellulose of papiervlokkenisolatie is gemaakt van gerecycleerd papier. Papiervlokken nemen gemakkelijk vocht op en staan het even gemakkelijk af, wat een goed effect heeft op het binnenklimaat. Het materiaal neemt perfect de vorm van het te isoleren vlak aan en heeft een zeer goed brandvertragend effect en goede akoestische eigenschappen. Hier is gewerkt met 5 cm nat gespoten cellulose tussen een voorgeplaatste structuur. Droog inblazen van cellulose lukt pas vanaf een dikte van 8 cm. De cellulosevlokken zijn in vochtige toestand tegen de muren gespoten en vlak afgestreken. Na uitdrogen zijn deze wanden afgewerkt met OSB-platen. Het gebruik van OSB-platen maakt, als de voegen luchtdicht zijn afgetaped, een dampscherm overbodig.

Hoe isoleren? Ga na of de spouw vrij is van hindernissen (losse stenen, balken, …). Deze kunnen een koudebrug vormen. Een spouw wordt meestal ingeblazen met cellulose. Bij gebruik van een dampdicht isolatiemateriaal is het nodig om de gevolgen voor het waterdampregime in het gebouw te onderzoeken. Isoleren van buitenmuren langs de binnenzijde: als buitenisolatie en spouwisolatie niet mogelijk zijn. De binnenkant van het gebouw wordt door de isolatie gescheiden van de thermische massa van de buitenmuren. Hierdoor is de energiewinst kleiner dan bij buitenisolatie. Maar de energiewinst is er wel degelijk! Aandachtspunten: -Waterdamp koelt af in de isolatielaag en kan condenseren op de koude muur achter de isolatie. -Koudebruggen zijn soms moeilijk weg te werken, wat lokale condens problemen kan veroorzaken. -Een berekening van de gevolgen van de isolatie voor het waterdampregime in het gebouw is noodzakelijk. -Ter hoogte van de aansluiting van muur en vloer moet de isolatie idealiter nog een eind doorlopen op de vloer. Dit is door de gewenste vloerhoogte niet altijd mogelijk. Gelijkaardige problemen kunnen zich voordoen bij de ramen.

!

Tip: Spreek een architect of een studiebureau voor technieken / EPB (EnergiePrestatie en Binnenklimaat) aan voor berekeningen van het waterdampregime in het gebouw. Hoe isoleren? Isolatieplaten worden tegen de muren bevestigd of zacht isolatiemateriaal wordt tussen balken geplaatst. Een dampscherm aan de binnenzijde van de isolatie voorkomt dat vocht van binnen in het gebouw in de isolatie dringt en dat lucht van buitenaf in het gebouw blaast. Dit helpt condens problemen voorkomen. Let op voor de details zoals aansluitingen en doorboringen.

Isolatie langs de buitenzijde van het dak bij Pakhuis Clemmen.

Isoleren bovenop de kepers van een hellend dak (langs de buitenzijde): vooral toegepast bij bijzondere dakopbouwen zodat de spanten, gordingen en kepers onbeschadigd en zichtbaar blijven. Hoe isoleren? Harde dampopen isolatieplaten met tand-en groefverbinding worden tussen de nieuwe kepers gelegd die op de bestaande keperstructuur zijn geplaatst. Bij Pakhuis Clemmen is het dak bovenop de bestaande dakconstructie geïsoleerd met harde resolplaten. De pannen zijn er afgenomen, de isolatie is op de kepers gelegd en is voorzien van nieuwe pannenlatten. Tenslotte zijn de oorspronkelijke pannen teruggeplaatst. Een nadeel van deze werkwijze is dat de dikte van het dakpakket toeneemt, wat invloed heeft op het uitzicht van dakranden, dakkapellen of aansluitingen met schoorstenen.

14

15

In Pakhuis Clemmen is de oorspronkelijke vloer verwijderd. De nieuwe vloer is geïsoleerd met resolplaten.

Isoleren tussen de kepers van een hellend dak (langs de binnenzijde): als de dakbedekking in goede conditie is en er een waterdicht onderdak is. Als de waterdichting dampdicht is, is een berekening van de invloed op het waterdampregime noodzakelijk. Hoe isoleren? Zachte materialen zijn goed bruikbaar. De isolatie wordt meestal aangebracht tussen de kepers. Soms is het nodig om de kepers uit te dikken (= extra kepers aanbrengen op de bestaande) om grotere isolatiediktes mogelijk te maken.

!

Tip: Als de zolder niet als leefruimte wordt gebruikt, is zoldervloerisolatie een goed alternatief voor dakisolatie. Zoldervloerisolatie: kan met isolatieplaten of zachte isolatie tussen de balken of op de zoldervloer. Als er deuren en trappen zijn, moeten deze aangepast worden aan de nieuwe vloerhoogte. Isolatie van een plat dak: de isolatie kan bovenop het bestaande dakpakket geplaatst worden. Gebruik drukvaste en waterbestendige isolatieplaten en verzwaar ze met ballast om wegwaaien te voorkomen. Als de dakdichting (roofing, EPDM,…) vervangen moet worden, kan de isolatie ook onder de nieuwe dakdichting geplaatst worden. Vloerisolatie: meestal slechts mogelijk bij zeer grondige renovaties aangezien door het verhoogde vloerpeil ook alle deuren en trappen aangepast moeten worden. “Vacuum insulation panels” kunnen een oplossing vormen. Per dikte is de isolatiewaarde 5 tot 10 keer groter dan van klassieke isolatiematerialen. Een beperkte dikte volstaat dus, waardoor het vloerpeil nauwelijks stijgt. Nadeel aan vloerisolatie is dat de vloerbedekking verwijderd moet worden. Terugplaatsen van de oorspronkelijke vloerbedekking is soms moeilijk of onmogelijk.

!

Tip: Isolatie van het plafond van de kelder kan een alternatief zijn voor vloerisolatie. Dit kan als de hoogte van de kelder en de afstand tot de bovenkant van deuren en eventuele ramen voldoende groot is. Isolatieplaten of zacht isolatiemateriaal worden tegen het plafond bevestigd of bovenop het verlaagd plafond gelegd. Dit laatste is nodig als het plafond van de kelder bestaat uit booggewelven.

16

Het dak van het bestaande gebouw is aan de binnenzijde geïsoleerd met cellulose (droog ingeblazen tussen de kepers na aanbrengen van het dampscherm). Ook de wanden en het dak van het nieuwe gebouwdeel zijn met cellulose geïsoleerd. De papiervlokken worden machinaal in de wand geblazen. (Kinderdagverblijf De Bijendans)

17

Plaatsing van dubbel glas in een bestaand schrijnwerk (links), oplegbeglazing (midden) en achterzetraam (rechts) (bron: Bertrand J., Houten schrijnwerk; erfgoed en comfort verenigen, BROHDirectie Monumenten en landschappen, 2005, p. 37)

RAMEN EN BUITENSCHRIJNWERK Het originele buitenschrijnwerk is vaak beeldbepalend. Weeg dus met zorg de mogelijkheden voor energetische optimalisatie af tegenover het principe van minimale visuele impact. Vergeet ook niet de isolatiegraad van ramen en muren in evenwicht te houden (zie pagina 9). Verschillende oplossingen zijn mogelijk: •Gebruik bestaande binnen- of buitenluiken om warmteverliezen te beperken wanneer er geen daglicht nodig is (’s nachts, in ongebruikte kamers). Luiken houden ook de warmte in de zomer buiten. •Verbeter de luchtdichtheid van de ramen met siliconen of tochtband. Dit zorgt al voor heel wat minder warmteverliezen. Het houdt ook geluid van buiten tegen. •Vervang het oorspronkelijke glas door dubbel glas of hoogrendementglas, met behoud van het oorspronkelijke schrijnwerk. Dit kan enkel als het schrijnwerk in goede staat is en voldoende draagkracht heeft (zowel kader als scharnieren) of hersteld kan worden en als het glas zelf geen monumentale waarde heeft. Soms moet de glassponning (= uitholling in het schrijnwerk waarin de ruit past) uitgefreesd worden. •Plaats dubbel glas met geringe dikte of thermisch verbeterd enkel glas als de beschikbare dikte in het oorspronkelijke schrijnwerk te beperkt is. Dit kan een oplossing zijn bij stalen schrijnwerk, dat vaak een zeer slank profiel heeft met weinig ruimte voor dikker glas. Er bestaat ook speciale thermisch isolerende beglazing dat sterk lijkt op de oude glassoorten (mondgeblazen of getrokken glas). •Laat nieuw schrijnwerk maken met dezelfde profilering en hetzelfde uitzicht als het oorspronkelijke schrijnwerk maar met een grotere diepte. Zo past er dubbel glas in. Dit is een oplossing als het schrijnwerk in slechte staat is en niet meer hersteld kan worden. •Plaats een achterzetraam aan de binnenkant van het raam. Dit heeft het voordeel dat de ‘look’ van het raam niet veranderd. •Als een achterzetraam niet mogelijk is, bijvoorbeeld omdat dit niet goed past in het interieur van het gebouw, kan oplegbeglazing een oplossing zijn. Dit is een glazen plaat bevestigd op het schrijnwerk.

18

Het nieuwe houten schrijnwerk in de voorgevel is naar profilering en vorm geïnspireerd op het oorspronkelijke houten schrijnwerk. De vorm van de raamopeningen is behouden. (Kinderdagverblijf De Bijendans)

De bestaande houten ramen zijn behouden. Aan de binnenkant zijn houten achterzetramen met dubbel glas geplaatst. Op de zolderverdieping waren luiken (zonder ramen) aanwezig. De luiken zijn aan de binnenkant geplaatst en in de openingen zijn houten ramen met dubbel glas geplaatst. (Pakhuis Clemmen)

19

VENTILATIE Pakhuis Clemmen heef een ventilatiesysteem D met warmterecuperatie. De ventilatie-unit bevindt zich op de zolder. De buizen zijn zichtbaar in de ruimten.

De kieren en spleten zorgen ervoor dat oude gebouwen doorgaans natuurlijk geventileerd worden. Sommige ruimten zijn daar speciaal op voorzien: in onverwarmde ruimten zijn soms openingen in tegenoverliggende muren gemaakt om de ventilatie te bevorderen. Die hoge graad van ventilatie is doorgaans ook nodig om vocht uit het gebouw af te voeren. Als het gebouw door energie-ingrepen luchtdichter wordt of als er specifieke problemen zijn met condensatie, is het nodig om mechanische ventilatie te voorzien. Dit kan soms een eenvoudige ventilator in één kamer zijn die volgens behoefte aan of uit wordt gezet. Of dit kan een ventilatiesysteem zijn dat het volledige gebouw bedient en met allerlei mogelijkheden tot sturing (volgens luchtvochtigheid of CO -gehalte). ²

!

Aandachtspunt: Let op de invloed van ventilatie op de oorspronkelijke materialen. Te droge lucht kan bijvoorbeeld barsten veroorzaken in oud houtwerk. Een ventilatie-installatie heeft onvermijdelijk visuele impact. Probeer deze zo klein mogelijk te houden door de installatie bijvoorbeeld in de kelder of op zolder te plaatsen. Het traject van de ventilatiebuizen en de positie van roosters of ventielen dient zorgvuldig bekeken te worden, zodat het aantal doorboringen van muren of vloeren en de visuele impact beperkt blijven. HERNIEUWBARE ENERGIE

Zonnecollector voor sanitair warm water (Kinderdagverblijf De Bijendans). Een zonnecollector zet zonnestraling om in warmte en slaat die warmte op in een voorraadvat met water. De zon levert gemiddeld over het hele jaar gratis de helft van de energie die we nodig hebben om ons sanitair warm water op een goede temperatuur te brengen. Een gasketel dient als back-up (langere bewolkte periodes) of voor bijverwarming.

Hernieuwbare energie of groene stroom komt uit energiebronnen die hernieuwbaar zijn, zoals wind- en zonne- energie. Deze energiebronnen veroorzaken veel minder uitstoot van CO en andere broeikasgassen. Het zelf aanmaken van hernieuwbare energie is mogelijk ² in oude gebouwen als dit gebeurt met respect voor de bijzondere elementen van het gebouw. Kinderdagverblijf De Bijendans heeft hetzelfde ventilatiesysteem. In de slaapkamers werd een apart ventilatiesysteem geïnstalleerd. Hier zijn de buizen verborgen achter de verlaagde plafonds. Hier zijn de plafonds nog niet gestoken.

Fotovoltaïsche zonnepanelen voor elektriciteitsproductie of zonnecollectors voor warmwaterproductie worden meestal op het dak gemonteerd in een zodanige oriëntatie en helling dat de opbrengst maximaal is. Hiervoor moet de dakstructuur stevig genoeg zijn. Wees creatief om de visuele impact te minimaliseren. Bij beschermde gebouwen mag je alleen zonnepanelen plaatsen als ze niet zichtbaar zijn vanop de grond. Een oplossing is plaatsing op het dak van een niet beschermd bijgebouw of op de grond. Er bestaan ook systemen die tegen een (niet beschermde) gevel gemonteerd kunnen worden. Een warmtepomp ‘pompt’ warmte uit de bodem, grondwater of buitenlucht en zet die om naar een voldoende hoge temperatuur die we kunnen gebruiken voor de verwarming van woningen en sainitair warm water. Warmtepompen werken het best in combinatie met een verwarmingssysteem op lage temperatuur zoals vloerverwarming. Zijn alle voorgaande opties niet mogelijk? Wat altijd kan: kies voor een elektriciteitsleverancier die 100% groene stroom levert. En je kan nog op veel andere eenvoudige manieren energie besparen en duurzaam zijn. In Kinderdagverblijf De Bijendans en Pakhuis Clemmen zijn bijvoorbeeld energiezuinige TL-lampen geïnstalleerd.

20

21

ENERGIEPRESTATIE

REGELGEVING

PREMIES Premies voor authentieke gebouwen

EPB staat voor ‘EnergiePrestatie en Binnenklimaat’. De energieprestatieregelgeving definieert eisen rond thermische isolatie, energieprestatie en binnenklimaat (ventilatie en oververhitting). De EPB-regelgeving is minder streng voor monumenten, gebouwen die deel uitmaken van een beschermd landschap, stads- of dorpsgezicht en gebouwen op de Inventaris. De EPBeisen gelden enkel voor het deel van het gebouw dat wordt uitgebreid of herbouwd. Als ook verbouwingswerkzaamheden plaatsvinden aan het bestaande gebouw, zijn hiervoor geen EPB-eisen.

!

Informeer je bij je EPB-verslaggever.

•Gentse restauratiepremie voor merkwaardige niet-beschermde gebouwen

>Meer info en aanvragen? Dienst Monumentenzorg en Architectuur - Stad Gent •Vlaamse onderhoudspremie voor beschermde monumenten Onder andere voor het herstellen van dakschade, dichten en afdekken van lekken. •Vlaamse restauratiepremie voor beschermde monumenten Onder andere voor de beveiliging en de stabiliteit van het monument, onder meer door onderstuttingen, afschermingen, schoringen, verstevigingen, consolideringen, onderkappingen.

>Meer info en aanvragen? Agentschap Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen – Vlaamse Overheid Dienst Monumentenzorg en Architectuur - Stad Gent

CHECKLIST 0 stedenbouwkundige vergunning nodig? > check bij Dienst Stedenbouw Stad Gent

>Meer info? Agentschap Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen – Vlaamse Overheid

0 vergunning Agentschap Onroerend Erfgoed nodig? > voor ingrepen die het uitzicht van een beschermd monument veranderen (dit is bij sommige energiebesparende aanpassingen het geval) > check bij Agentschap Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen – Vlaamse Overheid

Premies voor energiebesparende ingrepen

0 check EPB-eisen

Woon- bouw- en verbouwpremies in Gent

0 zoek een architect met kennis van renovatie en restauratie

De brochure ‘Woonpremies in Gent’ geeft een volledig overzicht van alle premies in Gent om je woning kwalitatief, veilig, comfortabel en energiezuinig te maken. Vraag een exemplaar aan bij de Dienst Wonen – Stad Gent. Of surf naar www.gent.be/ woonpremies. De medewerkers van Dienst Wonen geven je graag meer informatie en advies.

0 vraag de premies en drie uur gratis bouwadvies aan 0 geniet van je gerenoveerde gebouw

22

•Fiscale aftrek voor onderhoud van monumenten, landschappen, stads- en dorpsgezichten Deze bevoegdheid wordt doorgeschoven van de federale overheid naar de gewesten. Bij het drukken van deze brochure is er geen garantie of deze regeling nog van toepassing zal zijn voor werken die in 2012 of later zijn uitgevoerd.

Je vindt alles op www.premiezoeker.be

23

NUTTIGE ADRESSEN

MEER INFORMATIE

Dienst Monumentenzorg en Architectuur – Stad Gent Veldstraat 55 9000 Gent Tel.: 09 269 37 30 Fax: 09 269 37 55 E-mail: [email protected] Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning – Stad Gent Woodrow Wilsonplein 1 9000 Gent Tel: 09 266 78 00 Fax: 09 266 78 99 E-mail: [email protected]

WWW.RUIMTELIJKEORDENING.BE Twijfel je of een stedenbouwkundige vergunning nodig is? Informeer je bij de Loketten Stedenbouw en /of kijk op deze site. Je vindt er ook nuttige links naar aanverwante regelgeving.

Dienst Wonen – Stad Gent Woodrow Wilsonplein 1 9000 Gent Tel.: 09 266 76 40 Fax: 09 266 76 56 E-mail: [email protected]

WWW.ONROERENDERFGOED.BE Brochure van de Vlaamse Overheid over ‘Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde’.

Milieudienst - Stad Gent Braemkasteelstraat 41 9050 Gentbrugge Tel.: 09 268 23 00 Fax: 09 268 23 68 E-mail: [email protected] Agentschap Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen – Vlaamse Overheid Gebroeders Van Eyckstraat 4-6 9000 Gent Tel.: 09 265 46 18 Fax: 09 265 46 00 E-mail: [email protected] Vlaams Energieagentschap Energieprestatieregelgeving - Aanvragen tot afwijking of vrijstelling Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 17 1000 Brussel Tel.: 1700 (gratis nummer) E-mail: [email protected]

24

WWW.GENT.BE > LEVEN > STEDENBOUW > BOUWEN EN VERBOUWEN Aanvraagformulieren en aanstiplijsten voor stedenbouwkundige vergunningen.

HTTPS://INVENTARIS.ONROERENDERFGOED.BE/DIBE Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. HTTP://ONROERENDERFGOED.RUIMTE-ERFGOED.BE Brochures en aanvraagformulieren Vlaamse onderhoudspremie en restauratiepremie voor beschermde monumenten. WWW.PREMIEZOEKER.BE In drie stappen alle premies voor je uitgezocht. WWW.MILIEUADVIESWINKEL.BE Website boordevol informatie over heel veel milieuaspecten. Particulieren, verenigingen en scholen op Gents grondgebied kunnen er ook terecht voor drie uur gratis bouwadvies op maat, aangeboden door de Milieudienst Stad Gent. WWW.GENTSKLIMAATVERBOND.BE Nog meer acties om Gent klimaatneutraal te helpen maken.

25

HET GENTS KLIMAATVERBOND: Want Gent wil tegen 2050 geen impact meer hebben op het klimaat.

WWW.GENTSKLIMAATVERBOND.BE [email protected] Tel.: 09 268 23 00

V.U.:Tom Balthazar, schepen van Milieu, Stadsontwikkeling en Wonen, Botermarkt 1, 9000 Gent - Datum uitgifte: oktober 2012