Bouwen en renoveren van duurzame gebouwen Inleiding

Bouwen en renoveren van duurzame gebouwen Inleiding Spreekbeurt in het kader van de opleiding Duurzaam Gebouw: algemene opleiding 2012

Liesbet TEMMERMAN, architecte & onderzoeker Facilitator Duurzame Gebouwen – CERAA vzw 17 april 2012

Als professionals Bouwheren, beslissingnemers, ontwerpers, aannemers,…

die handelen en beslissen over programma, planning, ontwerp, studie, evaluatie,, uitvoering

in het kader van bouw- / renovatieprojecten in de bebouwde, stedelijke context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel

Centre Urbain Stadswinkel

BÂTIMENT DURABLE_FORMATION GENERALE 2012 DUURZAAM GEBOUW_ALGEMENE OPLEIDING 2012

p. 2

Bouwen of renoveren: Heeft een impact, rechtstreeks zowel als onrechtstreeks, op de context, de omgeving waarin het project zich nestelt, en dit op verschillende niveaus Doet, vanaf de programmatie tot aan de oplevering, beroep op een denkproces en vereist dat er keuzes worden gemaakt die bepalend zijn voor de kwaliteiten en performanties van het project Stelt de vraag hoe het project in relatie staat met zijn omgeving, wat het kan bijdragen en hoe het zich ermee kan voeden




p. 3

Doelstellingen van de spreekbeurt: - 

Begrijpen waarom een duurzaam project rekening dient te houden met de aandachtspunten verbonden aan bouwen en renoveren, in relatie met de stedelijke contexte waarin die handelingen worden uitgevoerd

- 

De vraagstukken rond bouwen in de Brusselse context inleiden, et ze aanbrengen als basis voor een holistische en geïntegreerde projectaanpak

-  De basisprincipes van de industriële ecologie begrijpen, alsook hun toepassing op bouwen renovatieprojecten - 

Aan de hand van een voorbeeld, tonen hoe de principes in de praktijk kunnen worden toegepast Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 4

Structuur van de spreekbeurt: I. 

VRAAGSTUKKEN IN BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1. Grondgebied 2. Energie 3. Water 4. Materialen 5. Comfort en gezondheid

II.

POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN BRUSSELS GEWEST 1. Wettelijk kader en gewestelijke politiek 2. Vrijwillige initiatieven

Structuur van de spreekbeurt: IIII. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 1. Inleiding industriële ecologie 2. Drie types ecosystemen 3. Voorbeeld van een geïntegreerde aanpak 4. De 4 grote principes van de industriële ecologie 5. De materiaalcyclus 6. Efficiënt materiaalgebruik 7. De principes van de industriële ecologie toegepast op gebouwen

I.

VRAAGSTUKKEN IN BRUSSELS HOOFSTEDELIJK GEWEST

1. VRAAGSTUKKEN OMTRENT HET GRONDGEBIED

Biodiversiteit Sociale interactie

Mobiliteitsstrategie Stedelijk landschap

I.



Hoe draagt het project bij aan sociale interactie, biedt het nieuwe ontmoetings- en uitwisselingsmogelijkheden, ondersteunt het zowel formele als informele sociale vormen? Dichtheid, diversiteit, onregelmatigheid,…




p. 8

I.



Hoe bevordert de ligging, inplanting en het ontwerp de alternatieve mobiliteitsoplossingen? Op welke manier sluit het aan bij en versterkt het de mobiliteitsnetwerken?




p. 9

I.



Creërt het project een wisselwerking met de natuur? Welke plaats wordt gegund aan biodiversiteit ?




p. 10

I.


2. VRAAGSTUKKEN ROND ENERGIE

Technische maatregelen Industrie 3%

Logement 41%

Transport 25%

Hernieuwbare energie Tertiaire 31%

Architecturale maatregelen




p. 11

I.






p. 12

I.





FORMATION CONSTRUCTION ET RÉNOVATION DE BÂTIMENTS DURABLES OPLEIDINGBOUW EN RENOVATIE VAN DUURZAME GEBOUWEN p. 13

I.



Welke strategie wordt ingezet om de energiebehoefte van het gebouw te beperken? Welke technieken (actief / passief) worden er toegepast?




p. 14

I.



Welke productiesystemen en middelen worden aangewend om aan de resterende energiebehoefte te voldoen?




p. 15

I.


3. VRAAGSTUKKEN ROND WATER

Hoe wordt er in het project rekening gehouden met de problematiek van regenwaterbeheer?




p. 16

I.


3. VRAAGSTUKKEN ROND Pressions sur le cycleWATER de l’eau en Région de Bruxelles-Capitale (Evapotranspiration) 51 Évaporation et incorporation à la production

Évaporation et consommation physiologique nette

3

(négligeable)

Secteur économique (industries, services)

45

Secteur domestique

48

(Sur bâti) 6 Evaporation

Précipitations

57

132

USAGE INDIFFERENCIE

44

44

POLLUTION

Eau de distribution importée par la CIBE

CONSOMMATION

15 32 Flux sortant

65 4

Ruissellement 57

Lutte incendie arrosage public

358

RUISSELLEMENT

Eaux de surface

Flux entrants d’eaux de surface (Senne, canal, Woluwe et divers petits ruisseaux)

240

Eaux souterraines


1,3

4

captages

Pertes


2,3

18

Captages Bruxellois de la CIBE

Infiltration


p. 17

I.


3. VRAAGSTUKKEN ROND WATER

Welke maatregelen en uitrustingen worden gebruikt om het waterverbruik zoveel mogelijk te beperken?




p. 18

I.


4. VRAAGSTUKKEN ROND MATERIE

Grijze Afval

energie

Impact op het leefmilieu Materialen

Impact op de gezondheid Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 19

I.



Hoe houdt het projet rekening met de eindigheid van grondstoffen?




p. 20

I.



Welke middelen en voorzieningen biedt het project inzake voorkomen en beheren van afval?




p. 21

I.


5. VRAAGSTUKKEN ROND COMFORT EN GEZONDHEID

Kwaliteit van het binnenklimaat Kwaliteitsvol leven

Kwaliteit van de buitenomgeving




p. 22

I.


5. VRAAGSTUKKEN ROND COMFORT EN GEZONDHEID

Hoe wordt er binnen het project gezorgd voor een aangepast comfortniveau en een gezond (leef- / werk-)omgeving, afgestemd op de bestemming van het gebouw en de aard van de gebruikers? THERMISCH


LUCHT


VISUEEL

ACOUSTISCH


p. 23

II. POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN- BRUSSELS GEWEST 1. WETTELIJK KADER EN GEWESTELIJKE POLITIEK

- 

Reglementering inzake Energie Prestatie van Bouwwerken

- 

Het Energie Prestatie Certificaat

- 

Objectief Passief 2015

-  - 

Premies en financiële hulpmiddelen Netwerk van Facilitatoren Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 24

II. POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN- BRUSSELS GEWEST 2. VRIJWILLIGE INITIATIEVEN DE WEDSTRIJD VOORBEELDGEBOUWEN

Sinds 2007 Op het gebied van duurzaamheid voorbeeldige projecten ondersteunen 156 laureaten tot op vandaag Bijstand aan bouwheer Monitoring van de gebouwen: 5 jaar




p. 25

II. POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN- BRUSSELS GEWEST 2. VRIJWILLIGE INITIATIEVEN Isolatie

Groendak

Warmtewisselaar

Waterbeheer

Hernieuwbare energie

Duurzame materialen

Passieve koelingsstrategie

Comfort en gezondheid

Eco-mobiliteit

Levenscyclysanalyse

Biodiversiteit Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 26

II. POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN- BRUSSELS GEWEST 2. VRIJWILLIGE INITIATIEVEN REFERENTIEKADER DUURZAAM BOUWEN Brussels&Gewest:&& !  Kabinet%van%Minister%Evelyne%Huytebroeck% !  Leefmilieu%Brussel% !  Opdrachthouders:%CERAA,%onderaannemers%Sum,%Ecores,%PMP% Vlaams&Gewest:&& !  LNE% !  OVAM% !  Afgevaardigde%experts:%Daidalos!Peutz,%evr!architecten% Waals&gewest:&& !  Kabinet%van%Minisiter%J.!M.%Nollet% !  Oﬃce%Wallon%des%Déchets,%DG%Environnement% !  Expert%thema%Energie:%3E% Op&federaal&niveau:&& !  FOD%Gezondheid%en%Producten% !  BeroepsfederaSes% !  Core%Founding%Group%Belgian%Sustainable%Building%Council% Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 27

II. POLITIEK EN UITGANGSPUNTEN- BRUSSELS GEWEST 2. VRIJWILLIGE INITIATIEVEN REFERENTIEKADER DUURZAAM BOUWEN

THEMA%01% THEMA%02% THEMA%03% THEMA%04% THEMA%05% THEMA%06% THEMA%07% THEMA%08% THEMA%09%


BEHEER& MOBILITEIT& NATUURONTWIKKELING& FYSISCHE&OMGEVING& SOCIAAL&&&CULTUREEL& MATERIE& ENERGIE& WATER& COMFORT&EN&GEZONDHEID&



p. 28

Een gebouw beschouwen als een ecosysteem




p. 29

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 1. BASIS VAN DE INDUSTRIELE ECOLOGIE

Ecologie:

wetenschappelijke studie van ecosystemen

Industriëel: verzameling van menselijke activiteiten binnen de moderne, technologische samenleving « Het huidige simplistische model van industriële activiteit moet worden vervangen door een meer geïntegreerd systeem: een industriëel ecosysteem. » (…) R. Frosch, ondervoorzitter Onderzoek, & N. Gallopoulos, verantwoordelijke Motoronderzoek, bij General Motors. Scientific American 1989 - Pour La Science speciale uitgave « La gestion de la planète Terre » zie artikel « Des stratégies industrielles viables »




p. 30


Twee dominante zienswijzen overwinnen: 1.  Het industriëel systeem wordt als onafhankelijk van het leefmilieu gezien 2.  De « end-of-pipe »-aanpak Corrigerende, remediërende ingreep na afloop, zonder invraagstelling van de voorafgaande processen Voorbeeld: behandeling na vervuiling




p. 31


Scientiﬁc(American,(September(19893 Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 32


Source: « The Story of Stuff, with Annie Leonard » Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel


-

http://www.storyofstuff.com


p. 33


Klassieke industriële procédés : •

Lineaire productieprocessen

•

End-of-pipe

•

Product



→

Gebruik

→

Afval


p. 34


Klassieke industriële procédés: Industriële ecologie: •

Lineaire productieprocessen Gesloten productieprocessen

•

End-of-pipe Geïntegreerd concept en preventie

•

Product → Afval = Grondstof



Gebruik

→ →

Afval Product


p. 35

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 2. DRIE TYPES ECOSYSTEMEN

Ecosysteem « Type I »

Schema van een ecosysteem type I (bron: Braden r. Allenby).

•  Onbeperkte grondstoffen •  Onbeperkte afvalproductie Voorbeeld : villa Savoye - Le Corbusier Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 36


Ecosysteem « Type II »

Schema van een ecosysteem type II (bron: Braden r. Allenby).

•  Beperkte grondstoffen •  Afvalbeperking Voorbeeld : Huis Quinet 1977 – arch. E. Moureau Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 37


Ecosysteem « Type III »

Schema van een ecosysteem type III (bron: Braden r. Allenby).

•  Sterk beperkt grondstoffenverbruik •  Quasi gesloten materiaalcyclus Voorbeeld : Residentie Ölsbündt 1997 – arch. Hermann Kaufmann (Oostenrijk) Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 38

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 3. VOORBEELD INTEGRALE AANPAK EN GESLOTEN CYCLUS

De industriële symbiose van Kalundborg



FORMATION CONSTRUCTION ET RÉNOVATION DE BÂTIMENTS DURABLES OPLEIDINGBOUW EN RENOVATIE VAN DUURZAME GEBOUWEN p. 39

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 4. DE 4 GROTE PRINCIPES VAN DE INDUSTRIELE ECOLOGIE

Sluiten :

de materiaal-, energie- en waterstromen sluiten

Dichten :

verlies en verspreiding tegengaan

Intensifiëren : de economie dematerialiseren Verlichten :

decarboniseren,…

VOORBEELDEN OP GEBOUWNIVEAU !




p. 40


Eerste principe :

Sluiten of (vb.) afval systematische hergebruiken als grondstof Doel: Cyclische materiaal- en grondstoffenstroom

Bankkantoor, bibliotheek en 13 woningen (Rabobank Pey-Posterholt - NL)

→ Afval = grondstof; Gebouw = opslak; Stort = bron Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 41


Tweede principe :

Afdichten of verlies en verspreiding beperken Doel : verlies of verspreiding tijdens de levenscyclus beheersen

De verspreiding van gevaarlijke stoffen tijdens de levenscyclus van een gebouw beperken, bv. Door een afdoende bescherming van houten onderdelen

Regenwater en afvalwater gescheiden houden met het oog op een gedifferentiëerd beheer dat toelaat om de verspreiding en verdunning van vervuilende stoffen tegen te gaan

→ Efficiëntie, preventie, optimaal gebruik van middelen Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 42


Derde principe :

Intensifiëren of dematerialiseren van de economie Doel : het nut en gebruik per materiële eenheid verhogen

Het nut en gebruik per materiële eenheid verhogen: bouwdichtheid, compacte stad, renovatie en herbestemming van gebouwen, hergebruik van bouwmaterialen en –elementen, efficiënt gebruik van ruimte

→ Rationaliseren, prestaties optimiseren Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 43


Vierde principe :

Verlichten van de energiegerelateerde uitstoot Doel: koolstofemissies uit de energiecyclus bannen

Het gebruik van fossiele energie beperken op alle niveaus: van de productiefase over het transport (ingebedde energie), door bioclimatisch ontwerpen (passiefbouw), gebruik van hernieuwbare energie,…

→ Impactvermindering, rekening houden met milieuprestatie, optimaal gebruik maken van grondstoffen Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 44

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 5. DE MATERIAALCYCLUS

Shearing layers of change. (Donald Ryan in « How buildings learn » – Stewart Brand 1994)




p. 45

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 5. DE MATERIAALCYCLUS



III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 5. DE MATERIAALCYCLUS Durée de vie d'éléments de construction

Levensduur

Céramiques

Duurzaamheidslagen in een gebouw en hun levensduur

Peintures intérieures Papiers peints Parquets Moquettes Stores à rouleaux Stores à lamelles Plâtrerie Citerne à mazout Radiateurs Pompe à chaleur Brûleur à mazout Chaudière Ferblanterie en cuivre Fenêtres en bois Isolations compactes Enduits synthétiques Enduits hydrauliques Fondations, murs

0

20

40

60

80

[Années]




p. 47

100

120

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 5. DE MATERIAALCYCLUS PRODUCTIE MATERIAAL / ELEMENT

WINNING VAN GRONDSTOFFEN

LEVERANCIER

RECYCLAGE

PLAATSING / UITVOERING OP WERF

EINDE LEVEN

VERBRANDING

STORT



LEVEN EN ONDERHOUD


p. 48

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 5. DE MATERIAALCYCLUS WINNING VAN GRONDSTOFFEN

PRODUCTIE MATERIAAL / ELEMENT

UPCYCLING DOWN CYCLING

LEVERANCIER

RECUP


EINDE LEVEN

VERBRANDING

STORT



LEVEN EN ONDERHOUD


p. 49



UPCYCLING

LEVERANCIER


EINDE LEVEN

VERBRANDING

STORT



LEVEN EN ONDERHOUD


p. 50



LEVERANCIER RECUP


EINDE LEVEN

VERBRANDING

LEVEN EN ONDERHOUD

STORT




p. 51

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 6. EFFICIENT MATERIAALGEBRUIK




p. 52





p. 53


Doordacht gebruik van middelen

Geplooid plaatstaal

Gewapend beton

Verhouding

Volume (m³)

0.132

4

30

Gewicht (kg)

1.000

10.000

10

Kostprijs (Euros)

5.200

4.600

0.90




p. 54


Doordacht gebruik van middelen

Geplooid plaatstaal

Gewapend beton

Verhouding

Volume (m³)

0.132

4

30

Gewicht (kg)

1.000

10.000

10

Kostprijs (Euros)

5.200

4.600

0.90

Ingebedde energie (kWh)

8.000

10.700

1.34




p. 55

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 7. PRINCIPES INDUSTRIELE ECOLOGIE TOEPASSEN OP GEBOUWEN Doelstellingen: - Rationeel gebruik maken van materialen en grondstoffen -  Ecologisch duurzame en onderbouwde materiaalkeuze - Voorkomen van afval - Doorgedreven flexibiliteit en aanpasbaarheid -  Ontwerpen om te demonteren, niet om af te breken -  Optimaal recycleren en herbestemmen van materialen en element « end of life »




p. 56

III. EEN GEBOUW BESCHOUWEN ALS EEN ECOSYSTEEM 7. PRINCIPES INDUSTRIELE ECOLOGIE TOEPASSEN OP GEBOUWEN

SAMENVATTEND: 6 sleutelconcepten: •  •  •  •  •  • 

Sluiten Afdichten Intensifiëren Verlichten Duurzaamheidslagen Efficiënt gebruik van middelen




p. 57

Conclusie




p. 58

Bij bouwen of renoveren met een duurzaamheidsambitie Bestaat het gebouw niet als een geïsoleerd, zelfstandig object, waarvan de impacten zich zouden beperken tot de perceelsgrenzen, maar wordt gestreeft naar integratie, aansluiting bij de verschillende stromen (dichtbij zowel als veraf) en het daartoe bijdragen Wordt een holistische aanpak ontwikkeld, waarbij rekening wordt gehouden met de aandachtspunten voor bouwen / renoveren binnen het kader van duurzame ontwikkeling, en die leidt tot gepaste en onderbouwde oplossingen Vormt het project een buitenkans om een reële meerwaarde te bieden, en een relatie en wisselwerking te creëren: voor de gebruikers, de wijk, en de stad in haar geheel Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 59

Website: http://www.ibgebim.be → Professionelen → Thema’s → Eco-constructie Rubriek ‘Praktische hulpmiddelen': ‘Praktische handleiding voor het duurzaam bouwen en renoveren van kleine gebouwen' (< 1000 m2) Evaluatietool 'Green Building Brussels' Rubriek ‘Bouwafval': ‘Handleiding voor het beheer van bouwen sloopafval’ Dienst Facilitator Duurzame Gebouwen: 0800/85775 of [email protected]




p. 60

Bibliografie Densités bruxelloises et formes d’habiter URBA-UCL (B. Declève, P. Ananian, M. Anaya, A. Lescieux), AATL, Région de Bruxelles-Capitale, 2009 – ISBN 978-2-9600749-6-3

BRUXELLES ! E. Corijn, E. Vloeberghs, VUBPress, 2009 ISBN 978-9-054860-6-6

Ecologies urbaines (CNRS Collection Villes) O. Coutard, J.-P. Lévy, Ed. Economica, Paris, 2010 ISBN 978-2-7178580-2-0

A life cycle approach to buildings: Principles, Calculations, Design Tools H. König, N. Kohler, J. Kreibig, T. Lützkendorf, Ed. Détail, Munich, 2010 ISBN 978-3-92003444-5-4 BÂTIMENT DURABLE_FORMATION GENERALE 2012 DUURZAAM GEBOUW_ALGEMENE OPLEIDING 2012

p. 61

Bibliografie (vervolg) Écologie industrielle et territoriale: Stratégies locales pour un développement durable N. Buclet, Presses Universitaires du Septentrion, 2001 ISBN 978-27574033-1-0

How buildings learn: What happens after they’re built S. Brand, Viking Press, 1994 ISBN 978-01401399-6-9

La ville autrement Alternatives économiques / Revue Urbanisme, Paris, 2009 (hors-série) ISSN 1291-1704

Habiter autrement (MOOK) Sous la direction de H. Dougier, Ed. Autrement, Paris, 2009 ISBN 978-2-7467133-9-0 Bruxelles Environnement Leefmilieu Brussel



p. 62

Bibliografie (vervolg) L’application des principes de la maison passive en Région de Bruxelles-Capitale Etude réalisée en 2008 par le CERAA, pour le compte du Ministre de l’Economie et de l’emploi, et de la Ministre de l’Environnement et de l’Energie, et subventionnée par l’IRSIB et Bruxelles Environnement




p. 63

Bouwen en renoveren van duurzame gebouwen Inleiding

Recommend Documents