Duurzaam denken én doen

Duurzaam denken én doen GMB BioEnergie 2011

GMB BioEnergie B.V. Locaties GMB BioEnergie Zutphen B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen GMB BioEnergie Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a 4004 JV Tiel BIR B.V. Boschlaan 18 7131 RB Lichtenvoorde

Inhoud

Voorwoord 3 Inleiding 4 GMB BioEnergie Missie Visie De kracht van GMB

De verwerkingsprocessen van GMB BioEnergie Optimalisatie van de afvalwaterketen Vergisten Ontwateren Biologisch drogen Nutriëntenterugwinning

6

Ontwikkeling Fort de Pol

16

Personeel, arbo en duurzaamheid

18

Doelstellingen voor de komende jaren

22

Cijfers 26 Vergisten Ontwateren Biologisch drogen Milieu Personeel

GMB BioEnergie I 2011

1

Duurzaam denken is één, duurzaam doen is twee.

2


Voorwoord Waar we in voorgaande jaren als GMB Slibverwerking bij u op de mat landden, doen we dat nu met een nieuwe naam. Met trots presenteren wij u het eerste jaarverslag van GMB BioEnergie. Gelet op de diversiteit van onze activiteiten, onze focus en de manier waarop we ons willen positioneren, dekte ‘slibverwerking’ de lading niet meer. Onze oude naam riep vooral het beeld op van een probleem dat opgelost moet worden. GMB BioEnergie steekt veel meer in op de kansen, oplossingen en waarde die slib te bieden heeft. Het sluit ook beter aan op de maatschappelijke beleving rond afval, resten grondstoffen. Voor ons is het de uitkomst van jarenlang duurzaam denken én doen.

Waarde creëren Een nieuwe naam houdt meer in dan even een nieuw bord aan de gevel schroeven. Daaraan is uiteraard de nodige analyse voorafgegaan. Tijdens dit proces hebben we ook onze klanten volop mee laten denken. Voor ons is tenslotte van belang dat we optimaal aansluiten op hun wensen en behoeftes. Voor de goede orde... we blijven gewoon doen waar we goed in zijn. Kostenefficiënt waarde uit biomassa halen in de vorm van duurzame energie en nuttige meststoffen.

Stappen maken Duurzaam denken is één, duurzaam doen is twee. In het veld is iedereen volop bezig met duurzaamheid. Dat wil zeggen: er wordt veel over gesproken en daar blijft het vaak bij. Juist op dat vlak kan en wil GMB zich onderscheiden. We zijn een bedrijf van denkers en doeners met een sterke hands on mentaliteit. Tussen denken en doen wordt bij ons niet meer gepraat dan noodzakelijk is om stappen te kunnen maken. Alleen op die manier komen innovatieve oplossingen van de

reststromen heeft in het afgelopen jaar een enorme

grond. Op die manier werken we actief aan het

vlucht genomen naar ruim 95.000 ton. Naast het

optimaliseren van de afvalwaterketen, het produceren

verwerken van slib zijn

van groene energie en het sluitend maken van de nutriëntenkringloop.

we in 2011 achter de schermen volop bezig geweest met de voorbereidingen voor de uitbreiding in Zutphen

Verbreding

en nieuwe activiteiten in Rotterdam en Venlo. Meer

Een belangrijke uitdaging ligt voor ons in het anticiperen

hierover leest u in de volgende hoofdstukken.

op een veranderende slibmarkt. Zeker is dat de

Gedetailleerde gegevens over onze milieu- en productie-

hoeveelheid slib de komende jaren verder terug zal

cijfers vindt u achterin dit verslag.

lopen. Daarom zijn we al enige tijd bezig met verbreding van onze inputstromen en outputkanalen. Ondanks de

April 2012

terugloop van zuiveringsslib hebben we over 2011 een

Gerrit-Jan van de Pol

goed resultaat geboekt, onder andere door de verwerking

Directeur GMB BioEnergie B.V.

van vloeibare slibben. Het ontwateren van industriële


3

Met dit verslag informeert GMB BioEnergie klanten en relaties over ontwikkelingen binnen het bedrijf, de markt en over onze toekomstverwachtingen. Verder geven we een beschrijving van onze bedrijfsactiviteiten waarbij we nader ingaan op processen, kennis, kunde en de manier waarop wij deze in de markt zetten.

Inleiding GMB BioEnergie

Missie

GMB BioEnergie exploiteert installaties gericht op

GMB wil duurzame en klantgerichte oplossingen

de productie van bio-energie, biobrandstoffen en

realiseren op het gebied van water, energie en

waardevolle

en

grondstoffen. Dat doen we samen met de klant,

Lichtenvoorde. Wij ontwateren vloeibare slibben,

meststoffen

in

Zutphen,

Tiel

waarbij onze competenties belangrijke meerwaarden

composteren ontwaterd slib tot biogranulaat en

zijn. We zijn een betrouwbaar, professioneel familie-

winnen ammoniumsulfaat uit de ammoniakrijke

bedrijf gericht op geïntegreerde, multidisciplinaire

proceslucht en struviet uit urine. Dankzij de exploitatie

projecten, services en exploitaties.

van bestaande en nog te bouwen vergistingsinstallaties produceren wij groene energie inzetbaar voor eigen gebruik en levering op het openbare net.

Visie

Met het vergisten van organische reststromen heeft

GMB BioEnergie zet haar kennis en kunde in om

GMB al jarenlang ervaring via onze participatie in BIR

processen in de afvalwaterketen te optimaliseren.

(Biologische Industriële Reststoffenverwerking) in

Daarnaast hebben we ons ten doel gesteld slib verder

Lichtenvoorde. BIR is een samenwerking tussen GMB

te ontrafelen zodat alle waardevolle stoffen kunnen

BioEnergie en Waterstromen. Met deze installatie

worden hergebruikt. Als moderne speler in een

wekken we groene energie op uit organische

dynamisch werkveld willen we flexibel meebewegen

reststromen die voornamelijk afkomstig zijn van de

op trends en ontwikkelingen op de slibmarkt.

voedingsmiddelenindustrie. Eind 2010 ontwikkelde GMB de urineverwerkingsinstallatie SaNiPhos®. Daarmee winnen we nuttige meststoffen uit urine. De stoffen fosfaat en stikstof winnen we terug voor hergebruik in de voedselketen en we investeren tegelijk in het rendement van waterzuiveringsinstallaties. GMB BioEnergie behoort samen met GMB Civiel en GMB Services tot de drie clusters van GMB Holding B.V. De clusters streven naar maximale synergie door een gezamenlijke bediening van de markt.

4


De kracht van GMB GMB denkt en doet. We verenigen uitvoerende kracht

belemmerd door (on)voorziene situaties. Daarnaast

met kennis en creativiteit. Dat is een bron van nieuwe

beschikken we op onze locaties in Zutphen en Tiel

ideeën en innovatieve oplossingen. Bovendien gaat

over voldoende opslagcapaciteit. Zo kunnen we altijd

er binnen onze organisatie weinig energie verloren

afname garanderen. Voor ons en onze klanten is het

aan de afstemming tussen ontwerp en uitvoering.

belangrijk dat de afvalstromen conform weten

Wat gemaakt moet worden, ontwerpen we. En wat we

regelgeving worden verwerkt. Wij verzorgen de

ontwerpen, is haalbaar. Op die manier bieden we op

planning, vergunningen, de juiste begeleidings-

alle niveaus toegevoegde waarde aan onze klanten.

documenten en in veel gevallen ook het transport. Daarnaast beschikken we over waardevolle kennis

Flexibiliteit

van de markt.

Ons uitgangspunt is flexibel ondernemen. Dit houdt in dat we efficiënt kunnen blijven werken als de

Kennispartner

omstandigheden veranderen. Door ons aan te passen

Naast slibverwerking zien we het initiëren van

aan nieuwe ontwikkelingen, inzichten en de wensen

innovatie als een belangrijke taak. Een belangrijke

van de klant zijn en blijven we altijd een betrouwbare

koers is de ontwikkeling van onze vestiging in

partner. We zitten niet vast aan een star proces en

Zutphen tot kennislocatie. Binnen ons werkveld

houden zo de handen vrij voor innovatie. Wat we voor

beschikken we over een schat aan kennis. Die willen

onze klanten kunnen betekenen, bepalen zij in grote

we graag inzetten, vermarkten en verder uitbouwen.

mate zelf. Voor het verwerken van reststromen

Om invulling te geven aan deze ambitie hebben we in

kunnen we op elk gewenst niveau instappen en

2010 onder andere de Innovatiehal gerealiseerd.

maatwerk leveren.

Met deze voorziening faciliteren we onderzoek voor onszelf en voor samenwerking met derden.

Krachtenbundeling

Ook vanuit het binnen- en buitenland is er de laatste

Werken in de waterketen kent veel facetten. Waar

jaren steeds meer vraag naar onze kennis en kunde.

anderen zich richten op onderdelen, kunnen wij vanuit de verschillende vakgebieden binnen GMB voorzien in een multidisciplinaire aanpak. Want slibverwerking is maar één van onze specialismen. Binnen de keten creëren onze specialisten waarde door vroegtijdig met opdrachtgevers mee te denken. Vervolgens kunnen we gebaseerd op de wensen van de klant installaties ontwerpen, bouwen, in werking stellen, exploiteren en onderhouden.

Zekerheid Het slibverwerkingsproces van GMB BioEnergie heeft een beschikbaarheid van nagenoeg 100 procent. Dit betekent dat de verwerking niet of nauwelijks wordt


5

Al in 2008 ontwikkelde GMB BioEnergie een compleet nieuw en totaalconcept in de afvalwaterketen. Daarin combineren we verschillende productieprocessen op één locatie (co-siting) om optimale synergie te bewerkstelligen. Daarbij gaat het om vergisten, ontwateren, biologisch drogen, thermische nadroging, waterzuivering en mineraalterugwinning.

De verwerkingsprocessen van GMB BioEnergie Binnen co-siting staat het begrip ‘intrinsieke duurzaam-

Bij ons of bij u?

heid’ centraal. Dat wil zeggen dat alle onderdelen van de

Met een slimme combinatie van technieken zoals

toekomstige procesaanpak elkaar door uitwisseling van

GMB die op één locatie voorziet, is veel winst te

materiaal- en energiestromen onderling versterken in

behalen. Maar tegelijk anticiperen we op de vraag

hun duurzaamheid. De afgelopen jaren stonden voor

vanuit de markt. Omdat we ook bouwer en

een belangrijk deel in het teken van de voorbereidingen

kennishouder zijn, kunnen we het proces ook naar de

op de uitrol van dit innovatieve concept in Zutphen. In

organische stromen van de klant brengen.

2011 is er veel tijd en energie gestoken in het denken regelwerk voor de installaties, vergunningen en subsidies.

VERGISTEN

w gro ar ele en kt ri

on tw at

ONTWATEREN

lib ds er

te m gas t ei cit

ik s t sf fo ru st

NUTRIËNTEN TERUGWINNING

6

st aa of vi t et

m m te n u s u lf la a a a t t

GMB BioEnergie r w a iu n m o o gra m a bi

BIOLOGISCH DROGEN


‘Wij halen eruit wat erin zit’

Optimalisatie van de afvalwaterketen De bewerkingsprocessen van GMB BioEnergie staan

focus op de wensen van de klant en niet zozeer op de

uiteraard niet op zichzelf maar maken deel uit van de

manier waarop we ontzorgen. Wat we voor u kunnen

totale

produceert

betekenen, bepaalt u in grote mate zelf. We kunnen

afvalwater. Via het rioolsysteem komt dit terecht bij

afvalwaterketen.

Ieder

mens

op elk gewenst niveau instappen en maatwerk

de rioolwaterzuiveringen (rwzi’s). Daar wordt het

leveren. Naast verwerker is GMB namelijk ook bouwer,

water door de waterschappen gereinigd. Wat overblijft

kennisleverancier en innovator. U kunt ervoor kiezen

is slib dat verder verwerkt moet worden.

uw slib bij ons te laten verwerken, maar andersom geldt ook dat we de processen naar uw slib kunnen

Slibverwerking (nieuwe stijl)

brengen. Daarmee bieden we een toegevoegde

De kosten voor slibverwerking hangen in grote mate

waarde die uniek is in de markt.

samen met het gewicht van het slib. Daarom wordt het volume in eerste instantie gereduceerd door vergisting

Slimmer organiseren

en ontwatering. Via vergisting wordt de organische

GMB is voortdurend bezig om de samenwerking met

stof in het ontwaterde slib omgezet in biogas.

opdrachtgevers optimaal in te richten. De uitdaging in

Dit biogas kan als groen gas aan het net geleverd

onze sector is om als marktpartij zelf innovatie aan te

worden of via verbranding in gasmotoren omgezet

sturen. Dat houdt meer in dan alleen de ontwikkeling

worden in warmte en groene stroom. Om de vergisting

van een product of een techniek. Het is ook slimmer

en daarmee de biogasproductie te optimaliseren, is

organiseren van processen, het ontwikkelen van

thermische drukhydrolyse als tussenstap mogelijk. Na

concepten en de mogelijkheid bieden van flexibele

ontwatering zet GMB BioEnergie het uitgegiste slib

samenwerkingsvormen. Tegen die achtergrond laten

middels biologische droging om in biogranulaat.

opdrachtgevers het steeds vaker over aan de markt. Een

Dit wordt als biogene brandstof meegestookt in

goed voorbeeld daarvan is de installatie voor thermische

elektriciteitscentrales. Naast het optimaal benutten

drukhydrolyse met vergisting en energieopwekking die

van de energie in het slib, winnen we ook de waardevolle

GMB en Sustec momenteel op de rwzi in Venlo bouwen

meststoffen stikstof en fosfaat terug. Gelet op de

voor het Waterschapsbedrijf Limburg.

geringe

hoeveelheid

fossiele

brandstof

die

we

gebruiken en de opbrengst aan bio-energie en

Gezamenlijke impuls

waardevolle meststoffen, levert onze aanpak een

Samenwerking is ook het uitgangspunt voor verdere

aanzienlijke bijdrage aan de reductie van CO2-uitstoot.

verduurzaming van de keten. Bijvoorbeeld op het vlak van nutriëntenwinning uit fosfaatrijke stromen als

Maatwerk en mogelijkheden De

bewerkingsmethodes

die

GMB

urine. Door scheiding aan de bron – het toilet – breder BioEnergie

toe te passen bij de bouw van nieuwe woonwijken,

hanteert, staan los van elkaar en zijn niet per se

scholen, industrieterreinen en verzorgingsinstellingen

opvolgend. Waterschappen of bedrijven kunnen de

kunnen we de zuivering van afvalwater en het

beschreven stappen zelf uitvoeren of (gedeeltelijk)

terugwinnen van waardevolle grondstoffen veel

aan ons uitbesteden. Onze meerwaarde zit voor

kostenefficiënter maken. Samen met waterschappen

klanten vooral in het ontzorgen op een duurzame en

geven we hier graag een impuls aan.

kostenefficiënte manier. Daarbij richten we onze


7

VERGISTEN

Bij BIR in Lichtenvoorde hebben we al jaren ervaring met het vergisten van organische

te m gas t ei cit

w gr ar ele oen kt ri

Vergisten reststromen. Vanaf de start in 2004 hebben we het vergistingsproces continu geoptimaliseerd en daarmee produceren we steeds meer energie. Daarnaast zijn we in 2011 druk bezig geweest met de aanloop om ook op andere locaties te gaan vergisten.

Bij BIR verbranden we dit biogas in een gasmotor

Zutphen

waarmee we elektriciteit en warmte opwekken. Die

Vergisting maakt ook deel uit van het co-siting

warmte leveren we via een watercircuit naar een

concept voor onze locatie in Zutphen. Voor deze

nabijgelegen afvalwaterzuivering waar deze nuttig

procesoptimalisatie is 5,6 hectare terrein aangekocht

toegepast wordt. De elektriciteit levert BIR aan het

dat nu gereed gemaakt wordt voor de bouw van

openbare elektriciteitsnet en wordt aangemerkt als

onder andere een vergistingsinstallatie. In totaal

duurzame energie. Het digestaat uit de vergisting

komen er vijf ontvangsttanks voor opslag en drie

behandelen we in Zutphen voor verdere opwerking.

vergistingstanks. Het uitgegiste materiaal gaat in de navergister, daar kan het tot rust komen en zo hebben

Groene stroom

we tegelijk een buffer voor de ontwatering.

In 2011 heeft BIR goede resultaten geboekt. In totaal produceerden we 2,5 miljoen kubieke meter biogas,

Rotterdam

waarmee we vijf miljoen kWh groene stroom

Eén van onze nieuwe locaties komt in het Rotterdamse

genereerden. Dat komt overeen met het jaarlijkse

havengebied te liggen. Daar zijn veel grote bedrijven

verbruik van maar liefst 1.300 huishoudens. In 2012

gevestigd met een eigen afvalwaterzuivering. Samen

plaatsen we bij BIR een nieuwe gasmotor waarmee

produceren zij een forse hoeveelheid industrieel slib.

we

de

productie

verdubbelen. gemaakt

door

Deze een

van

groene

aanpassing

stroom

kunnen

In opdracht van het Rotterdam Climate Initiative (RCI)

wordt

mogelijk

zetten GMB en advies- en ingenieursbureau Tauw

SDE-subsidie

waarvoor

afgelopen september de beschikking ontvingen.

we

hun deskundigheid in om centrale verwerking te realiseren met als doel de CO2-uitstoot in het gebied terug te dringen. Dit resulteert in de productie van biogas, vermindering van transportbewegingen en daarmee ook de verkeersdruk.

Venlo Op een ander nieuw project is GMB samen met Sustec al volop aan het bouwen. In Venlo wil Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) de bestaande slibbehandeling verbeteren en omzetten in een energiefabriek. De slibbehandeling levert dan energie op. Hier realiseren we in opdracht van WBL op de rwzi een installatie voor thermische drukhydrolyse (zie: Een vergister is een ronde silo met daarin een

TurboTec) met vergisting en energieopwekking met

menger die de vloeibare inhoud goed geroerd

een capaciteit van 7.000 ton droge stof per jaar. Deze

houdt. In die tank zitten bacteriën die onder

installatie wordt door GMB Civiel gebouwd waarna

anaerobe omstandigheden het organische

GMB BioEnergie de exploitatie op zich neemt voor een

materiaal opeten en omzetten in methaangas

periode van zes jaar, met een optie om dit te verlengen

en koolzuurgas. Via vergisting wordt dus

tot in totaal tien jaar. De installatie zal eind april 2012

biomassa omgezet in biogas.

in gebruik worden genomen en we hopen tegen het eind van dat jaar volledig te kunnen draaien.

8


te m gas t ei cit


VERGISTEN

TurboTec Thermische

drukhydrolyse

(TDH)

zorgt

voor

een

betere

vergisting,

dus voor een hogere biogasproductie en het heeft ook een positieve invloed op de ontwatering van het vergiste slib. Aangezien het slib minder visceus (meer vloeibaar) wordt, kan de vergisting in kleinere installaties plaatsvinden of bij bestaande situaties de capaciteit verhogen. Voor dit proces ontwikkelde Sustec, een deelneming van GMB, de innovatieve TDH-installatie TurboTec.

Werking TDH Het werkt als volgt: slib dat uit de nabezinktank komt, wordt ontwaterd tot circa 11 procent droge stof. Vervolgens gaat het in de TurboTec die het slib bij een druk van 7 bar tot circa 140 graden verwarmt. Deze behandeling breekt de celstructuren van het slib waardoor de organische stof beter beschikbaar wordt voor de bacteriën in het vergistingsproces. Door het vergisten ontstaat biogas dat met gasmotoren omgezet wordt tot elektriciteit. Het vergiste slib wordt vervolgens verder ontwaterd, waardoor je uiteindelijk aanzienlijk minder slib af hoeft te voeren

Testvergister Naar aanleiding van een vraag van een petrochemisch bedrijf zijn we gaan onderzoeken of hun reststromen vergistbaar zijn, en zo ja onder welke voorwaarden. De laboratoriumproeven gaven een positief resultaat. We gaan dit op pilotschaal verder onderzoeken in een testvergister. Deze installatie wordt door GMB BioEnergie zelf ontworpen en gebouwd. We willen hiermee ook andere nieuwe inputstromen testen om daarmee het effect op de vergisting en de gasopbrengsten te kunnen bepalen.

‘Vanaf de start in 2004 hebben we het vergistingsproces continu geoptimaliseerd. Zo is onze productie van elektriciteit de laatste jaren van 1 naar 5 miljoen kWh gegaan.’


9

Ontwateren

ONTWATEREN

lib ds er

on tw at

Vanuit de waterschappen ontvangt GMB BioEnergie veelal ontwaterd slib, afkomstig van de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Daarnaast zijn we een van de weinige verwerkers die ook vloeibaar slib inneemt. Dit betreft voornamelijk stromen uit de voedings- en genotsmiddelenindustrie, de papierindustrie, de chemische industrie. Ook het digestaat van BIR en andere industriële vergisters wordt in Zutphen ontwaterd.

Sinds 2008 maken we voor het ontwateren gebruik van een decanter. Een bijzonder bedrijfszekere installatie die zo’n 1.250 kilogram droge stof per uur kan verwerken. Het gemiddelde percentage droge stof van het vloeibare slib dat deze grote centrifuge ingaat, ligt op 5,1 procent. Na ontwatering ligt dit gehalte op 25-30 procent droge stof.

Voordelen We beschikken over de expertise, de opslagcapaciteit én de vergunningen om vloeibaar slib te kunnen ontvangen. En gelet op de opslagcapaciteit en de verwerkingscapaciteit van de decanter, zijn pieken in de aanvoer voor ons geen probleem. Groot voordeel hierbij is dat GMB het slib dat overblijft na ontwatering direct verwerkt in de composteringsinstallatie.

Forse groei Al deze voordelen dragen voor de klant bij aan een duurzame, efficiënte en kostentechnisch interessante oplossing. En dat zien we duidelijk terug in de cijfers. Zo zijn onze ontwateringsactiviteiten in 2011 flink toegenomen van 65.000 ton naar ruim 95.000 ton vloeibaar slib. Dit komt enerzijds door een toename van het aantal klanten en anderzijds doordat bestaande klanten veel meer vloeibaar slib hebben aangeleverd.

Zeefinstallatie Door de toename van de ontwateringsactiviteiten krijgen we steeds meer en qua samenstelling andere stromen dan we gewend zijn. Om alle stromen goed te kunnen verwerken, hebben we nu een zeefinstallatie geplaatst waarmee we verstorende stoffen kunnen verwijderen.

10


ONTWATEREN

lib ds er

on tw at

Procesoptimalisatie Werd er in het verleden nog in twee stappen polymeer

Veiligheid

aangelengd,

De

nu

kan

door

aanpassing

van

de

ontwateringsmachine ruimte

om

staat zo

in

een

polymeerunit de polymeer in één keer in de juiste

afgescheiden

eventuele

verhouding worden aangemaakt. Tevens is in 2011

geluidshinder te voorkomen. Op beide plekken

de zogenaamde ster-driehoekschakeling van de

is een continu gasmeting met alarmering

decanter vervangen door een frequentieregelaar,

actief. Daarnaast is er een mogelijkheid om

hetgeen minder slijtage oplevert en een lager

met een mobiele tester volledig op de hoogte

energiegebruik bij de opstart tot gevolg heeft.

te zijn van de luchtsamenstelling.

Ontwatering door GMB: een duurzame, efficiënte en kostentechnisch interessante oplossing


11

Biologisch drogen Biologisch drogen houdt in dat een deel van het organisch materiaal uit het slib onder m m te n u s u lf la a a a t t

aerobe omstandigheden wordt afgebroken onder gelijktijdige verdamping van water en het vrijmaken van stikstof in de vorm van ammoniak. Van iedere 100 ton ontwaterd am

slib produceren we – na biologische droging – uiteindelijk 25 ton biobrandstof en vijf

r w a iu n m o o gra bi

BIOLOGISCH DROGEN

ton ammoniumsulfaat.

Om te beginnen mengen we het slib in de juiste

Biogranulaat

verhouding met gecomposteerd materiaal en hout-

Na tien dagen wordt het materiaal gezeefd en wordt

snippers. Dit mengsel is biologisch actief, optimaal

de fijne zeeffractie nagerijpt. Het eindproduct van

beluchtbaar en heeft een goed vochtgehalte. Daarmee

biologische droging is biogranulaat. In die vorm is het

voldoen we aan de voorwaarden voor een snelle

slib opgewerkt tot een droog product van constante

verwerking. Vervolgens wordt het mengsel tien dagen

kwaliteit met verschillende toepassingsmogelijk-

lang in gesloten tunnels belucht. Bij dit proces komt

heden. Zo wordt het granulaat als biobrandstof

veel warmte vrij. Die warmte zorgt ervoor dat

meegestookt in elektriciteitscentrales. Biogranulaat

het

verdampt.

heeft een stookwaarde van zes MJ/kg. Bij een

Uiteindelijk is het vochtgehalte afgenomen van ruim

aanhangende

vocht

grotendeels

rendement van 40 procent levert dit jaarlijks ruim 39

75 tot circa 30 procent. Per ton ontwaterd slib is er

miljoen kWh aan energie op. Dit zorgt voor een

dan 625 kg water verwijderd. De hoeveelheid

besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen,

materiaal is dus flink afgenomen. Een deel van de

waardoor

warmte uit de tunnels gebruiken we voor de

behaald. Deze overtreft de CO2-productie tijdens het

een

aanzienlijke

CO2-reductie

verwarming van de werkplaats voor de technische

biologisch drogen in ruime mate.

wordt

dienst en SaNiPhos (Innovatiehal). Het kantoor en de beoogde uitbreidingen worden daar in de toekomst ook op aangesloten.

12



am


BIOLOGISCH DROGEN

Verbetering procesbeheersing

Ammoniumsulfaat Een ander eindproduct dat we uit dit proces halen is ammoniumsulfaat. Met behulp van zwavelzuur

Meting emissies

winnen we de ammoniak terug uit de proceslucht.

Bij de compostering van zuiveringsslib ontstaan door

Dit werken we op tot een stikstofhoudende

biologische nevenreacties lachgas en methaan. Dit

zwavelmeststof die officieel erkend is als meststof.

zijn gassen die als broeikasgas respectievelijk een 310

Hierdoor

mag

het

door

ons

geproduceerde

en 21 maal groter effect hebben dan CO2. In het

ammoniumsulfaat als meststof worden verhandeld.

vergelijk

We hebben het proces zodanig ingericht dat

technieken met betrekking tot broeikasgasemissie

we

(STOWA rapport 2008-17) worden kentallen voor het

onze

afnemers

minimumkwaliteit

een

kunnen

overeengekomen garanderen.

Door

ontstaan

van

van

de

verschillende

deze

gassen

slibverwerkings-

uit

een

enkele

continue verbeteringen aan het proces produceren

literatuurbron genomen. Wij namen in 2011 de proef

we nu een veelgevraagde pH-neutrale meststof

op de som en hebben deze emissie tweemaal

(tussen 5-8 pH) met een bemestigingswaarde van

gemeten. De resultaten waren duidelijk: de methaan-

80 kilo stikstof en 90 kilo zwavel per ton. Hierdoor

emissie uit de literatuur kwam goed overeen met de

verkopen

metingen, maar de lachgasemissie bij GMB was nog

we

deze

meststoffen

nu

tegen

commerciële condities.

geen twee procent van de literatuurwaarde. Hiermee is de netto klimaatbelasting van biologisch drogen aanmerkelijk minder dan werd aangenomen.

Nieuwe afzetmogelijkheden Begin 2011 hebben we biogranulaat bij wijze van

Aanpassingen zure wasser

proef ingezet als gedeeltelijke vervanging van primair

Alle lucht van de biologische droging wordt gewassen

aardgas. De samenwerkingspartner is Recycling

met zwavelzuur om de ammoniak in deze lucht te

Kombinatie, gevestigd op de Vondelingenplaat te

binden. Rond de zure wasser in Zutphen zijn

Rotterdam. Sinds 2006 heeft dit bedrijf samen met

verschillende aanpassingen gedaan. Zo is voor de

Van Bentum Recycling Centrale (BRC) een thermische

verhoging van de wascapaciteit het zuurdoseer-

reinigingsinstallatie voor teerhoudend asfalt. In deze

systeem vervangen. Hier is een nieuw type pomp

installatie wordt het bindmiddel (teer, bitumen) uit

toegepast waarmee GMB het bewezen concept

asfalt, met behulp van onder meer ons biogranulaat

verlaat en de voordelen van de nieuwe pomp gaat

verbrand, zodat de componenten zand, grind en

testen. De zure wasser vormt een weerstand voor de

vulstof weer vrijkomen. Deze ecogranulaten worden

doorstroming van de lucht. Om deze weerstand te

weer volledig toegepast bij de productie van nieuw

verlagen en daarmee de capaciteit van de wasser te

(groen) asfalt en beton. Hierdoor wordt de aanslag op

verhogen, is een toevoerkanaal aangepast. Bij

de natuurlijke zand- en grindvoorraden verminderd

inspectie bleek de oudste van de twee zuuropslagtanks

en wordt de CO2-emissie beperkt. De hete rookgassen

tekenen van veroudering te hebben, waardoor de

die bij het verbrandingsproces vrijkomen, worden

veiligheid van de opslag niet kon worden gegarandeerd.

benut om stoom en elektriciteit op te wekken. De

Deze tank is in 2011 vervangen door een nieuwe.

rookgassen worden vervolgens gereinigd alvorens zij de installatie verlaten. Vanaf december is deze verwerking, na een geslaagd proeftraject, definitief vergund en wordt een gedeelte van het biogranulaat op deze wijze ingezet.


13


am


BIOLOGISCH DROGEN

Structuurmateriaal Bij biologische droging zetten we houtsnippers in om het slibmengsel beluchtbaar te maken. De laatste jaren is de vraag naar hout als biobrandstof enorm toegenomen. Gelet op de kostenstijging heeft GMB een alternatief gevonden in wortelhout. Dit hout is van mindere kwaliteit, maar blijkt goed toepasbaar bij het biologisch drogen. Het aandeel wortelhout is toegenomen tot 25 procent van het totale volume.

Vervanging biofiltermateriaal Met een ventilator wordt de lucht uit de fabriek afgezogen en naar het biofilter geleid. De aangevoerde lucht verzamelt zich onder de beluchtingsvloer en wordt vervolgens door een bed van dennenschors geleid, waar de geurstoffen door micro-organismen opgenomen en afgebroken worden. In 2011 is

Verwerking en renovatie

het schors uit een van de ventilatieluchtfilters

Gerekend over de beide verwerkingslocaties is er in

vervangen. Vervolgens is het als structuurmateriaal

2011 een kleine 1.500 ton meer verwerkt dan in 2010.

gebruikt bij het biologisch drogen.

De verwerking van ontwaterd slib in Tiel is in 2011 licht gestegen en ligt voor het eerst in vier jaar weer boven de streefwaarde van 80.000 ton. De verwerking

Proeven GFT- en huisvuildigestaat

van ontwaterd slib in Zutphen is licht gedaald. Na de

In 2011 hebben we een proef gedaan met het

bouwvak bleek dat de aanvoer van slib lager zou zijn

biologisch drogen van huisvuildigestaat. Daaruit

dan de verwerkingscapaciteit. Met dat gegeven is

bleek dat we deze reststroom goed kunnen

besloten de aanvoer en verwerking in Tiel op het

verwerken en de ambitie is dit dusdanig op te

gewenste niveau te houden en daarmee in Zutphen

schalen dat we daar in 2012 op praktijkschaal

ruimte te creëren voor groot onderhoud. Om die reden

mee aan de slag kunnen gaan. Daarnaast hebben

hebben we in Zutphen werkzaamheden aan de

we onze technologie ook succesvol getest op

composteringstunnels uitgevoerd. In de tweede helft

GFT-digestaat.

van het jaar zijn de dilatatievoegen van negen tunnels gerenoveerd. De overige tunnels in Tiel en Zutphen nemen we de komende jaren onder handen.

‘Ook binnen onze nieuwe opzet is én blijft biologisch drogen onze kernactiviteit’

14


Nutriëntenterugwinning Met SaNiPhos heeft GMB een proces ontwikkeld waarmee we met een hoog rendement fosfaat in een nuttige vorm uit menselijke urine terugik s t sf fo ru st

winnen. Binnen dit proces laten we fosfaat in een stikstofrijk milieu met


toevoeging van magnesium neerslaan als struviet (magnesium-ammonium-

vi

st aa of t et

fosfaat). Daarmee ontstaat een prima kunstmest met minder inzet van fossiele brandstoffen vergeleken met de reguliere kunstmestproductie. SaNiPhos is onderdeel van het concept ‘nieuwe

Procesverbetering

sanitatie’. Urine wordt daarbij als een afzonderlijke

In samenwerking met Sustec werken we momenteel

afvalstroom ingezameld. Door scheiding bij de bron –

aan NutriTec. Deze installatie wordt geschikt gemaakt

het toilet – kan deze stroom beter en efficiënter

voor alle vloeibare stromen die zich lenen voor het

verwerkt worden. SaNiPhos kan maximaal 5.000 m

terugwinnen van stikstof en fosfaat, bijvoorbeeld

3

urine per jaar verwerken, hetgeen gelijk staat aan

dunne fractie mest.

ruim 13 miljoen ‘kleine boodschappen’.

Proef verwijdering medicijnresten Stikstof- en fosfaatrecycling

Dit jaar start in de Innovatiehal van GMB in Zutphen

Na de start in 2010 heeft GMB in het afgelopen jaar een

een

hoop technische kennis en ervaring opgedaan met

medicijnresten uit afvalwater/urine. Voor deze proef

SaNiPhos. Er zijn verschillende proeven gehouden en is

werken we onder andere samen met Pentair,

GMB bezig geweest om de struvietproductie te

Waterschap Regge en Dinkel en Saxion Hogeschool.

optimaliseren. Uit de urinestromen wordt nu ongeveer

Het doel van de proef is te onderzoeken hoe

90 procent van de fosfaat (P) en 75 procent van de

medicijnresten

stikstof (N) teruggewonnen. Ook is een groot deel van het

verwijderd

voorwerk gedaan om nutriëntenterugwinning volgens

voorbereidingen voor dit onderzoek zijn inmiddels in

het SaNiPhos-concept breder in te kunnen zetten.

volle gang en de proef wordt naar verwachting in 2013

nieuwe

pilot

op

kunnen

voor

een

de

verwijdering

kostenefficiënte

worden

uit

van

wijze

afvalwater.

De

afgerond.

Loogopslag en dosering Vanwege de beoogde uitbreiding van de installatie in Zutphen en uit veiligheidsoogpunt zijn we afgestapt van het werken met IBC’s (1 m3 vloeistofcontainers) voor de dosering van loog en zuur. We werken nu met grotere en vaste opslagtanks.

Evenementen Afgelopen zomer maakten de bezoekers van Pinkpop kennis met SaNiPhos. Op dit megafestival verzamelde GMB urine voor duurzame verwerking. Bij wijze van proef werden in een hoek op de festivalweide in het Limburgse Landgraaf vier speciale plaskruisen met twaalf urinoirs geplaatst. Aangezien er geen spoelwater of toiletpapier bij mag zitten is alleen de urine van mannelijke festivalbezoekers gebruikt. De verzamelde urine is vervolgens met een tankwagen naar Zutphen gebracht. Ook is bij de Dag van het Levenslied in Nijmegen het afgelopen jaar bij wijze van proef urine verzameld voor verwerking. In 2012 gaan we bekijken hoe we dit concept (in samenspraak met ketenpartners van sanitaire voorzieningen) verder in de markt kunnen gaan uitrollen. Kritische factoren zijn onder andere transport, volume en aanwezige sanitaire voorzieningen.

SaNiPhos: nieuwe sanitatie, nieuwe kansen


15

Het terrein dat in 2011 door GMB BioEnergie in Zutphen is aangekocht heeft in de afgelopen eeuwen verschillende functies gehad. Tot in de jaren vijftig lagen er nog de resten van het eeuwenoude verdedigingswerk Fort de Pol. Aansluitend is het gebied gebruikt als vuilstort voor huishoudelijk afval. Momenteel wordt het gereed gemaakt als bedrijventerrein voor zwaardere industrie. Naast de bestaande installatie gaat GMB BioEnergie op het nieuwe deel uitbreiden met onder andere een industriële vergistingsinstallatie.

Ontwikkeling Fort de Pol

Nieuw bestemmingsplan voor Fort de Pol legt de basis voor intrinsieke duurzaamheid

16


VERGISTEN


on tw at

ONTWATEREN

lib ds er

te m gas t ei cit

ik s t sf fo ru st


vi

st aa of t et


GMB BioEnergie

am


BIOLOGISCH DROGEN

De sanering van het terrein maakt deel uit van de

Vergistingsinstallatie

revitalisering van het bedrijventerrein De Mars.

Onze vergistingsactiviteiten in Zutphen willen we hier

Het nieuwe Fort de Pol wordt gemarkeerd door de

realiseren. Voor deze installatie plaatsen we te zijner

aanleg van terrassen op verschillende niveaus.

tijd enkele silo’s van zo’n 13 meter hoog. Om voldoende

Hiervoor is materiaal van de voormalige afvalberg

draagkracht te creëren is het beoogde terrein af-

gebruikt. De terrassen krijgen een trapsgewijze

gegraven tot aan de schone grond. Deze ontgraving is

opbouw en zijn vanuit de omgeving duidelijk zichtbaar.

vervolgens opgevuld met reststromen uit de zandmarkt. In totaal gaat het om zo’n 20.000 m3.

Natura 2000 Het bijzondere is dat de voormalige stort grenst aan

Bestemmingsplan

de zogenoemde Natura 2000-gebieden; een Europees

Na een intensief traject van twee jaar is het definitieve

netwerk van beschermde natuurgebieden. Om het

bestemmingsplan voor het complete GMB-terrein

nieuwe bedrijventerrein wordt een recreatief fiets- en

eind 2011 door de gemeenteraad vastgesteld en

wandelpad aangelegd.

onherroepelijk geworden. Daarmee is tevens voldaan aan de laatste voorwaarde voor de levering van de

Sanering

gronden aan GMB die nog geen bestemmingsplan

In 2011 is er hard gewerkt op Fort de Pol. Nadat GMB

hadden. In december 2011 heeft de gemeente

de sanering van het zuidelijke deel eerder al in

Zutphen 2,8 ha grond aan GMB overgedragen.

uitvoering had genomen, is nu ook de gemeente op het noordelijke deel klaar met de herschikking van het

Omgevingsvergunning

afval. De komende jaren wordt de sanering van het

Aangezien aanvullende MER-rapportage niet nood-

GMB-gedeelte afgerond door het stortmateriaal af te

zakelijk was, konden we eind december de aanvraag

dekken met een zogenaamde leeflaag. Omdat de

voor een omgevingsvergunning in combinatie met de

sanering een functionele sanering is, kan de leeflaag

watervergunning indienen. De omgevingsvergunning

bestaan uit bebouwing, bestrating of aangebrachte

richt zich op het introduceren van bio-energieproductie

grond met beplanting.

door vergisting. De omgevingsvergunning zal in februari 2012 ter visie worden gelegd.

Aanpassing gasleidingen Een oude gasleiding op het terrein is in samenwerking

Keuze WKK of groen gas

met GMB Services buiten gebruik gesteld en

Voor de productie van groene energie zijn in het

vervangen door een nieuwe voorziening. Een deel van

afgelopen jaar voor verschillende varianten business-

de oude leiding op Noord is verwijderd. De nieuwe

cases doorgerekend. Het verkrijgen van een SDE-

transportbuis is over een traject van een paar honderd

subsidie speelt daarbij een belangrijke rol. De centrale

meter door middel van gestuurde boring aangelegd.

vraag is: wat gaan we met het biogas doen? Gaan we

Een deel daarvan ligt nu zo’n elf meter onder de

het net als bij BIR verbranden om groene stroom en

bodem van het kanaal. Aan de andere zijde is de buis

warmte te genereren via een warmte-krachtkoppeling

aangesloten op een bestaande leiding.

(WKK) of halen we het CO2 eruit om er groen gas van te maken zodat we aan het gasnet kunnen leveren? In aanloop naar de subsidieaanvraag maken we in 2012 een keuze voor WKK of groen gas.


17

Personeel, arbo en duurzaamheid

18


Medewerkers

Arbo

De organisatie van GMB BioEnergie is in 2011

Iedere productiemedewerker bij GMB BioEnergie is in

uitgebreid met een monteur E/W en twee shovel-

het bezit van het VCA-diploma (Veiligheid, gezondheid

machinisten naar een totaal van 39 medewerkers. In

en milieu Checklist Aannemers). De diploma’s voor

2011 hebben twee medewerkers ons verlaten.

bedrijfshulpverlening (BHV) zijn verlengd. Tijdens de

Onze medewerkers beschikken over deskundige

toolboxmeetingen in 2011 is onder meer aandacht

composterings- en ontwateringskennis en zijn verder

besteed aan pesten op het werk, noodplanscenario’s,

gespecialiseerd in procestechnologie, logistiek, regel-

verbeteringen aan de decanter en de SaNiPhos-

geving en vergunningen.

installatie.

Opleidingen

Arbeidsveiligheidsproject

Binnen GMB wordt veel aandacht besteed aan

GMB BioEnergie neemt deel aan een landelijk project

opleidingen. Op basis van een intern opleidings-

in samenwerking met de Vereniging Afvalbedrijven

programma zijn medewerkers op alle niveaus binnen de

om de arbeidsveiligheidscultuur te vergroten. Het

organisatie getraind en opgeleid. Ook vinden we het

doel is uiteraard om de kans op ongevallen zo gering

belangrijk dat studenten zich bij GMB kunnen

mogelijk te maken. Daarbij wordt met name gekeken

ontwikkelen. Als erkend leerbedrijf met veel kennis van

naar zaken als houding, gedrag en de manier van

zaken leiden we graag nieuwe professionals op . Zo is in

leidinggeven. Het project is in 2011 gestart en loopt

2011 een student Technische Bedrijfskunde gestart met

door in 2012.

een afstudeeropdracht naar de diverse toepassingen van ons biogranulaat. In 2012 zal een studente MBO commercieel medewerker een stage volgen en zal een studente HBO Management, Economie en Recht haar afstudeeropdracht bij GMB BioEnergie vervullen.

Extern Ook zijn een aantal personen via externe bureaus of als zzp-er (een zogenaamde flexible schil) werkzaam voor GMB BioEnergie. Verder beschikken we over een aantal vaste inhuurkrachten die we inschakelen bij onderbezetting.

Transport De aanvoer van het rwzi-slib van Waterschap Rivierenland (WSRL) wordt grotendeels verzorgd door een chauffeur van GMB in Tiel. Het overige transport wordt verzorgd door externe transporteurs, die afhankelijk van de overeenkomst in opdracht werken van de toeleveranciers of van GMB. Met het slibtransport zijn zo’n 18 fte’s gemoeid.


19

beduidend lager dan het landelijke gemiddelde, dit jaar is als gevolg van een aantal langdurige ziektegevallen het ziekteverzuim helaas gestegen naar 5,4 procent. De doelstelling voor de komende jaren is om wederom op het percentage rond 1,5 procent uit te komen. Ook krijgen alle medewerkers iedere twee jaar de gelegenheid deel te nemen aan een preventief gezondheidsonderzoek met het doel zowel individuele medewerkers als de organisatie

te

adviseren

over

maatregelen

die

gezondheidsproblemen verminderen of nog liever vóórkomen.

Fosfaatakkoord Op 4 oktober tekende GMB BioEnergie tijdens de Innovatie-estafette in Rotterdam het Ketenakkoord Fosfaatkringloop met het Rijk. Samen met andere partijen gaan we ons inzetten om de fosfaatkringloop te sluiten. Binnen twee jaar willen we een duurzame

Brand

markt

Op 22 november is er in Zutphen brand ontstaan in een

teruggewonnen fosfaat. Zo kan Nederland groene

hal voor de opslag van uitgecomposteerd mengsel. Het

reststromen en grondstoffen concentreren, opschalen,

betrof een kleine brand. De rookontwikkeling was echter

verwaarden en exporteren die nu in Nederland niet of

dermate dat is besloten de brandweer in te schakelen.

minder nuttig worden (her)gebruikt.

creëren

met

nuttige

toepassing

van

Gezien de hoeveelheid rook rukte de brandweer met groot materieel uit. De brandhaard was snel gedoofd en

Green deal

de schade aan gebouwen viel mee. Het effect van de

In 2011 hebben we ons ook aangesloten bij een ander

rook op de biofilters zal nader onderzocht worden. In de

duurzaam initiatief. Papierfabriek Norske Skog Parenco

media stonden helaas wat tegenstrijdige berichten.

heeft samen met het Waterschap Vallei & Eem een

Gelukkig was er geen sprake van een uitslaande brand,

Green Deal gesloten met de overheid om een regionale

paniek of persoonlijke ongevallen. Deze brand en de

‘grondstoffenrotonde’ in het Gelderse Renkum te

noodplanscenario’s die vervolgens in werking traden,

realiseren. Naast Norske Skog Parenco en het

zijn aansluitend met alle medewerkers geëvalueerd. De

waterschap zetten ook Gedeputeerde Staten van

verbeterpunten die hieruit naar voren kwamen worden

Gelderland, Stadsregio Arnhem Nijmegen, gemeente

opgevolgd.

Renkum, GMB BioEnergie en Oost NV zich hiervoor in. De partijen richten zich in het bijzonder op de realisatie

Ziekteverzuim

van een biogasrotonde om de maximalisering van de

Vanuit GMB worden eventueel langdurig zieken begeleid

biogasproductie mogelijk te maken. Dit biogas kan

door een arbodienst. Deze begeleiding richt zich op het

worden ingezet als transportbrandstof om de mobiliteit

voorkomen van definitieve uitval en het re-integreren in

in de regio duurzamer te maken.

de organisatie. Lag ons ziekteverzuim voorheen

20


Gezamenlijk op weg naar een duurzame toekomst CO2-balans per ton slib door midddel van biologisch drogen 2010 en 2011 Eenheid Retourafstand aanvoer slib Retourafstand afvoer biogranulaat Elektriciteitsverbruik Dieselolieverbruik Retourafstand aanvoer hout Houtverbruik Stikstof verwijdering op rwzi Ammoniumsulfaat-productie Elektriciteit uit compost

km/ton slib km/ton slib kWh/ton slib liter/ton slib km/ton slib m3 / ton slib kg N/ton slib kg N/ton slib kWh/ton slib totaal

CO2factor

Waarde 2010

0,95 0,95 0,70 3,20 0,95 3,00 8,75 -2,80 -0,65

3,77 4,09 44,68 1,73 0,22 0,17 1,15 3,96 157,71

kg CO2equivalenten 2010 3,6 3,9 31,3 5,5 0,2 0,5 10,0 -11,1 -102,5 -58,5

Waarde 2011 3,80 3,67 47,60 1,62 0,21 0,20 1,01 4,18 167,52

kg CO2equivalenten 2011 3,6 3,5 33,3 5,2 0,2 0,6 8,8 -11,7 -108,9 -65,4

Management Zorg Systeem

de waterschappen besparen wanneer zij hun slib door ons

De zorg voor kwaliteit, arbeidsomstandigheden en

laten verwerken. Hierbij is naast de energie die verbruikt

milieu (KAM) maakt binnen GMB integraal deel uit van

wordt bij de verwerking ook rekening gehouden met

de totale bedrijfsvoering en is verankerd in de

factoren als transport, houtverbruik en de toepassing van

werkprocessen. Ons Management Zorg Systeem (MZS)

ons biogranulaat in energiecentrales. In 2011 bespaarden

beschrijft de interne organisatie, de manier van werken

we ruim 15.000 ton CO2 en dit compenseert de CO2-emissie

en de afspraken op het gebied van informatie en

van het elektriciteitsverbruik van 6.400 huishoudens bij

communicatie. Het MZS voorziet in de Kwaliteits- Arbo-

een gemiddeld verbruik van 3.400 kWh per huishouden per

Veiligheids- en Milieuzorgsystemen van alle clusters

jaar. In 2011 hebben we 11,8 procent minder CO2

binnen GMB. Het geïntegreerde systeem is gecertificeerd

uitgestoten dan in 2010.

en jaarlijks vinden interne audits plaats.

Uitreiking CO2-certificaten

Certificering

De uitkomst luidt dat verwerking van zuiveringsslib door

Het huidige certificaat VCA** is in 2009 verlengd samen

middel van biologisch drogen en toepassing in een

met het certificaat NEN-EN-ISO 14001 en het certificaat

elektriciteitscentrale een CO2-winst van 65 kilo per ton

NEN-EN-ISO 9001. Ook zijn we in 2011 gestart met de

zuiveringsslib oplevert. Dit betekent dat een waterschap

erkenningen

en

dat haar slib laat verwerken bij GMB, ongeveer 20

met

procent van de CO2-uitstoot die ontstaat bij de zuivering

hercertificering van de NEN-verklaringen en zal ook het

van afvalwater kan compenseren. Deze calculatie

zorgsysteem verbeterd ingericht worden

hebben we door het onafhankelijke onderzoeksbureau

biogranulaat.

en

certificeringen

We

zullen

in

van 2012

struviet starten

IVAM (research and consultancy on sustainability) in

Forse besparing


Amsterdam laten controleren. Alle waterschappen

In vergelijking tot andere slibverwerkingsmethodes – zoals

hebben in 2011 over het jaar 2010 van ons een CO2-

verbranding of droging met aardgas – verbruikt ons proces

certificaat ontvangen met de betreffende besparing per

weinig fossiele brandstof. Dat levert een aanzienlijke CO2-

ton slib. Ook het komend jaar zal de CO2-besparing voor

besparing op. We hebben berekend hoeveel CO2-uitstoot

alle levenciers weer worden berekend.

21

Doelstellingen voor de komende jaren

22


Verbreding in stofstromen

Aanpassingen machinepark

De verwachting is dat de slibmarkt de komende jaren

Onze composteringsinstallatie in Tiel wordt in 2012

zal teruglopen. De vrijkomende capaciteit gaan we

gereviseerd. In de composthal vervangen we de schud-

invullen

markt-

zeef door een grote trommelzeef. In het machinepark

segmenten. Een voorbeeld hiervan zijn de proef-

vervangen we twee trommelzeven door één grote

nemingen met het huisvuildigestaat. Bovendien

trommelzeef met een doorsnee van meter en

zoeken we samenwerking met andere branches uit de

lengte van tien meter. Naar verwachting leveren deze

afval- en mestwereld om ook passende recepturen

vervangingen een energiebesparing op van zo’n

aan te kunnen bieden voor nieuwe toepassingen.

20 procent ten opzichte van het huidige verbruik van

met

inputstromen

uit

andere

deze onderdelen.

Besparing op verbruik We zijn volop bezig om het dieselverbruik van de

De

bijbehorende

besturingskast

waarmee

de

shovels te monitoren, zodat we het verbruik van

trommelzeef in Tiel aangestuurd wordt, zal in het

brandstof in afstemming met de machinisten verder

komende jaar door de deskundige E/W-collega’s

omlaag kunnen brengen. We monitoren ook het

gemaakt worden. Door onze kennis van installatie-

verbruik van energie in de fabriek. Onze doelstelling

techniek niet alleen in te zetten voor onderhoud en

voor 2012 is dat we per ton slib vijf procent minder

storingen, maar ook bij het zelf fabriceren van onder-

energie gaan verbruiken ten opzichte van 2011. Ook

delen, houden wij de controle over het gehele proces.

op het kantoor hebben we een efficiëntieslag gemaakt. In de afgelopen jaren is het aantal

In Zutphen worden drie doseurs vervangen die al

medewerkers toegenomen en is er steeds meer

sinds 1989 dienst doen. Twee daarvan bevinden zich

aandacht voor efficiënt gebruik van energie en papier.

in de composthal en één daarvan in het machinepark. Deze vultrechters gebruiken we om het compost te

Groei organisatie

doseren naar de zeefinstallatie.

Ten aanzien van de gehele organisatie van GMB BioEnergie is de doelstelling dat we de organisatie mee

laten

groeien

om

te

anticiperen

op

de

ontwikkelingen voor wat betreft de omzet en het aantal nieuwe activiteiten. Ook zijn er plannen om onze medewerkers nog verder op te leiden om zo meer specialistische kennis en kunde te creëren.


23

Duurzaam transport In de toekomst bekijken we of transportbewegingen mogelijk zijn op groen gas van GMB. Concreet starten er in 2012 voorbereidingen om een vrachtwagen van GMB, waarmee organische reststromen worden vervoerd, te laten rijden op groen gas of een andere duurzame energievorm.

SDE-subsidies De

subsidieregeling

(SDE+)

stimuleert

de

duurzame productie

energieproductie van

duurzame

energiesoorten (elektriciteit of gas). In 2012 vragen we subsidie aan voor een aantal projecten waar we mee bezig zijn, zoals de energieopwekking op Fort de Pol in Zutphen en de warmtebenutting van onze composteringswarmte.

Fosfaatterugwinning In 2011 zijn we gestart met experimenten om te bezien of biogranulaat beter te verwaarden is. We kunnen het ook opwerken met andere stromen tot hoogwaardige biobrandstof. Daarnaast zetten we capaciteit in om verder te onderzoeken op welke manier fosfaat en andere nutriënten terug te winnen zijn uit biogranulaat. Daarbij is wellicht een combinatie te maken met onze SaNiPhos-installatie in Zutphen.

Internationale markt Als betrouwbare en innovatieve partij gericht op water, energie en grondstoffen wordt GMB steeds vaker gevraagd voor internationale projecten. We zijn daarom van plan onze kennis voor met name biologisch drogen en vergisten internationaal te vermarkten. Het gaat dan bijvoorbeeld om vraagstukken in het kader van compostering, vergisting en waterzuivering.

24



25

Cijfers

* In dit hoofdstuk kunnen door tussentijdse afrondingen de totaaltellingen afwijken.

26


Vergisten Biologische Industriële Reststoffenverwerking (BIR)

Aanvoer en verwerking reststromen

2011 2010 2009 2008

Tonnen

Tonnen

Percentage

slib

droge stof

droge stof

29.812 26.488 11.835 15.199

3.297 3.110 1.517 1.680

11,1% 11,7% 12,8% 11,1%

Tonnen

Tonnen

Percentage

slib

droge stof

droge stof

26.905 22.461 9.113 15.142

1.423 1.226 470 876

5,3% 5,5% 5,2% 5,8%

Afvoer reststromen

2011 2010 2009 2008

Elektriciteitsproductie kWh 2011 2010 2009 2008

4.948.700 5.036.500 3.074.500 2.803.200

Gasinkoop en -productie

2011 2010 2009 2008


Aardgas

Biogas

m

3

m3

214 936 62.310 122.031

319.639 276.929 111.325 111.630

27

30.000

6.000.000

25.000

5.000.000

20.000

4.000.000

15.000

3.000.000

10.000

2.000.000

5.000

1.000.000 kWh

Tonnen reststromen

BIR: verwerking reststromen en elektriciteitsproductie 2008 - 2011

0

0 2008

2009 Tonnen reststromen

2010

2011

Elektriciteitsproductie

De warmte die vrijkomt bij de productie van elektriciteit met de twee warmtekrachtkoppelingen (WKK’s) wordt enerzijds ingezet om de vergistingsinstallatie op temperatuur te brengen en te houden en anderzijds wordt een deel van warmte geleverd aan een naastgelegen bedrijf. Dit bedrijf is tevens leverancier van biogas welke BIR verstroomt of inzet op de stoomketel voor warmte productie.

28


Ontwateren Vloeibare reststromen De groei in aanvoer en verwerking van vloeibare reststromen heeft zich in 2011 doorgezet. Het is de verwachting dat in 2012 circa 100.000 ton slib zal worden ontwaterd.

Verwerking en productie van vloeibare reststromen in 2011 (tonnen) Slib Aanvoer Afvoer vergisting BIR Voorraadafname Ontwatering Productie ontwaterd slib

Droge stof

95.999 -/- 544 9 95.465 17.679

4.983 -/- 90 0 4.894 4.495

Droge stof % 5,2% 16,6% 5,0% 5,1% 25,4%

100.000

20.000

80.000

16.000

60.000

12.000

40.000

8.000

20.000

4.000

0

0 2007

2008

2009

2010

Tonnen ontwaterd slib

Tonnen vloeibare reststromen

Verwerking van vloeibare reststromen in 2007 - 2011 (tonnen)

2011

Productie ontwaterd slib

Verwerking vloeibare reststromen

D.S. % ontwaterd slib 2007 - 2011 29.0 28.0

D.S. % biogranulaat

27.0 26.0 25.0 24.0 23.0 2007

2008

2009

2010

2011

D.S. % biogranulaat Zutphen

Verbruik grond en hulpstoffen ontwatering Halverwege 2008 is voor de ontwatering een nieuwe decanter in gebruik genomen, daarvoor werd gebruik gemaakt van een zeefbandpers. Vergelijkbare cijfers van de zeefbandpers zijn niet weergegeven.

Verbruik energie, gronden hulpstoffen

2011 2010 2009


Elektra

Polymeer

kWh / ton slib

ltr / ton slib

3,5 6,6 5,0

1,6 1,5 1,3

29

Biologisch drogen Aanvoer ontwaterde reststromen De aanvoer van ontwaterde reststromen bij de bestaande klanten laat in 2011 een verdere daling zien, deze daling is een landelijke trend. De daling bij de bestaande klanten, circa 3 procent, is gecompenseerd door incidentele aanvoer van derden en door de eigen ontwateringsactiviteiten. Per saldo is de aanvoer in 2011 met 5.500 ton toegenomen.

Aanvoer ontwaterde reststromen 2011 Leverancier

Aanvoer slib (tonnen) Tiel

WRIJ WSRL WGS WZZ WRW WVV WV WVE Overige rwzi-slibben Intern ontwaterde slibben Overige reststromen Totaal aanvoer

Zutphen

58.771

10.518 902 8.409 995 2.149 81.744

53.590 1.014 22.789 5.569 11.178 14.541 10.181 712 8.926 17.679 4.729 150.908

Derden

Aanvoer droge stof (tonnen) Totaal

Droge stof

Droge stof %

12.314 13.938 6.016 1.346 5.757 3.721 11.328 4.544 2.447 4.495 1.836 67.743

23,0% 23,0% 26,4% 24,2% 26,5% 24,1% 24,4% 25,3% 24,7% 25,4% 26,7% 24,3%

53.590 60.653 22.789 5.569 21.696 15.443 46.491 17.959 9.921 17.679 6.879 278.668

868

36.309 8.838

46.016

Aanvoer slib per leverancier 2007 - 2011 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000

Tonnen slib

30.000 20.000 10.000 0 WSRL

WRIJ

2007

WGS

2008

WZZ

WRW

2009

WVV

WV

2010

WVE

Overige Intern Overige RWZI- ontwaterde restslibben slibben stromen 2011

2009

30


Verwerking ontwaterde reststromen De verwerking van ontwaterd slib in Tiel is in 2011 licht gestegen en ligt voor het eerst in vier jaar weer boven de streefwaarde van 80.000 ton. De verwerking van ontwaterd slib in Zutphen is licht gedaald. Na de bouwvak 2011 was de aanvoer van slib lager dan de verwerkingscapacteit, met dat gegeven is besloten de aanvoer en verwerking in Tiel op het gewenste niveau te houden en daarmee in Zutphen ruimte te creëren voor groot onderhoud. Gerekend over beide verwerkingslocaties is er in 2011 een kleine 1.500 ton meer verwerkt dan in 2010.

Verwerking Tiel 2011 (tonnen) Slib Aanvoer RWZI-slibben Aanvoer overige reststromen Totaal aanvoer Voorraadtoename Verwerking

79.594 2.149 81.744 -5 81.739

Droge stof

Droge stof %

18.978 718 19.696 -1 19.695

23,8% 33,4% 24,1% 23,6% 24,1%

Verwerking Zutphen 2011 (tonnen) Slib Aanvoer RWZI-slibben Aanvoer intern ontwaterde reststromen Aanvoer overige reststromen Totaal aanvoer Voorraadtoename Verwerking

128.499 17.679 4.729 150.908 -296 150.612

Droge stof

Droge stof %

31.200 4.495 1.118 36.813 -70 36.743

24,3% 25,4% 23,6% 24,4% 23,6% 24,4%

90.000

22.500

85.000

21.250

80.000

20.000

75.000

18.750

70.000

17.500

65.000

16.250

60.000

15.000 2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Tonnen droge stof

Tonnen reststromen

Verwerking Tiel 2002 - 2011 (tonnen)

2011

Tonnen droge stof

Tonnen reststromen

160.000

40.000

150.000

37.500

140.000

35.000

130.000

32.500

120.000

30.000

110.000

27.500

100.000

25.000 2002

2003

2004

Tonnen reststromen


2005

2006

2007

2008

2009

2010

Tonnen droge stof

Tonnen reststromen

Verwerking Zutphen 2002 - 2011 (tonnen)

2011

Tonnen droge stof

31

Verbruik energie, gronden hulpstoffen biologisch drogen Verbruik energie, gronden hulpstoffen Diesel ltr / ton slib 2011 2010 2009 2008 2007

Elektra

Hout

kWh / ton slib m3 / ton slib

1,62 1,73 1,79 1,93 1,80

47,6 44,7 45,2 48,9 48,1

Zwavelzuur

Drinkwater

kg / ton slib

ltr / ton slib

0,201 0,172 0,185 0,154 0,139

15,7 14,8 14,5 15,6 13,4

29,0 24,4 24,3 21,8 22,0

Eindproducten biologisch drogen Afzet ammoniumsulfaat Het afgelopen jaar is per ton slib meer ammoniumsulfaat geproduceerd.

Afzet ammoniumsulfaat (tonnen)

2011 2010 2009 2008 2007

Tiel

Zutphen

Productie

tonnen

tonnen

totaal

ltr / ton slib

3.770 3.525 3.745 4.247 4.270

8.363 7.899 7.132 7.317 6.369

12.134 11.424 10.877 11.564 10.639

52,2 49,5 48,2 54,1 49,6

Afzet biogranulaat De vraag van afnemers naar biogranulaat is licht gedaald, de oorzaken hiervoor zijn divers. Door de daling van de vraag is de voorraad materiaal op de locaties in Tiel en Zutphen toegenomen.

Afzet biogranulaat (tonnen) Toepassing

E-centrales (NL)

Ontdoener

SSR

WRIJ

SSR

WRIJ

9.345 7.284 9.438 7.640 6.469

7.271 7.245 9.519 8.020 6.475

2.740 7.845 12.205 4.523 9.171

4.729 6.321 13.869 13.345 16.716

2011 2010 2009 2008 2007

32

Cementindustrie

E-centrales (DE) GMB 27.915 22.075 25.162 22.631 10.436

GMB

3.667 90

Proeven SSR

GMB

94

748 357

Totaal afzet

Mutatie

Totaal

SSR-depot Productie

52.842 51.128 73.860 56.249 49.267

5.118 2.084 -2.018 -2.145 -334

57.960 53.211 71.842 54.104 48.933


Afzet biogranulaat per eindbestemming 2007 - 2011

80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000

Tonnen

20.000 10.000 0 2007

2008

2009

Energieopwekking (DE)

Cementindustrie

Energieopwekking (NL)

Proeven

2010

2011

Kwaliteit biogranulaat Kwaliteit biogranulaat 2009 - 2011 Parameter/

(Chem.)

element

afkorting

Eenheid

Tiel 2009

Zutphen

2010

2011

2009

2010

2011

Indamprest Gloeirest

d.s. gl.r.

% % v.d. d.s.

62,2 48,0

63,4 49,6

66,3 47,7

65,5 47,8

65,2 47,0

67,1 45,7

Stookwaarde

LHV

mJ/kg

5,4

5,7

6,0

5,9

6,0

6,3

Arseen Cadmium Calcium Chloride Chroom Fosfaat IJzer Koper Kwik Lood Nikkel Stikstof Zink Zwavel

As Cd Ca Cl Cr P Fe Cu Hg Pb Ni N-Kj Zn S

mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s. mg/kg d.s.

10,0 1,5 35.000 3.440 65 40.300 56.200 609 1,2 126 38 49.000 1.337 15.300

11,3 1,5 37.800 3.470 79 45.700 60.400 600 1,1 130 41

11,3 1,5 34.300 3.240 82 43.200 56.800 554 1,1 130 40 38.500 1.349 13.600

10,8 1,8 40.000 2.350 56 44.000 55.300 492 0,9 112 31 46.500 1.283 15.400

11,5 1,8 38.000 2.510 56 43.100 54.600 482 0,9 109 33 46.500 1.277 15.964

13,4 1,8 34.500 3.030 57 41.400 49.800 436 0,8 106 36 45.300 1.232 14.755


1.309 12.522

33

Milieu Voor het lozen van stikstofrijk afvalwater is in Tiel in 2011 eenmalig een grenswaarde van 425 kg N overschreden. Dit had geen consequenties omdat niet de maximale grenswaarde van 850 kg N/24h is overschreden. Voor de bemonstering worden in Tiel weekmonsters genomen. In Zutphen is in 2011 op drie dagen de grenswaarde van 900 kg N/24h overschreden. Vanaf juni 2011 is de stikstoflozing structureel naar beneden gebracht. In Zutphen wordt het waswater om de andere dag bemonsterd. Zowel in Tiel als Zutphen geldt dat er in 2011 meer effluentwater van de zuivering is ingezet als koel- en waswater. In het warme voorjaar van 2011 is er maximaal gekoeld. Daarna is de koelbehoefte licht gedaald.

Verbruik van effluent als koel- en waswater

Tiel m

2011 2010 2009 2008 2007

3

2011 2010 2009 2008 2007

m /ton slib

m

18,7 15,7 18,0 18,4 19,1

3.072.000 2.675.000 2.411.000 2.421.000 2.657.000

1.526.000 1.212.000 1.383.000 1.310.000 1.550.000

Stikstoflozing op de zuivering

Zutphen 3

m3/ton slib

3

Tiel

20,4 17,4 16,2 17,0 19,9

Zutphen

kg N/ 24h

kg N/ton slib

131,4 192,3 176,2 153,2 203,0

0,59 0,91 0,84 0,79 0,91

kg N/ 24h kg N/ton slib 509,4 533,5 531,6 559,6 628,2

1,23 1,27 1,30 1,44 1,72

Geurmetingen In Tiel zijn in 2011 drie geurmetingen uitgevoerd, in alle gevallen voldeed deze aan de norm. In Zutphen zijn in 2011 zes geurmetingen uitgevoerd, vijf van de zes voldeden aan de norm. Naar aanleiding van een geurmeting is het biofiltermateriaal in één van twee ventilatielucht biofilters vervangen.

Geurmeldingen 2011 2010 2009 2008 2007

34

Tiel

Zutphen

3 10 8 2 1

11 9 26 20 22


Personeel Als gevolg van een aantal langdurige ziektegevallen is het verzuimpercentage in 2011 fors gestegen.

Personeel 2011 2010 2009 2008 2007


Personeelsbestand per 31-12

Ziekteverzuim

39 38 39 35 30

5,4% 1,7% 1,4% 1,4% 1,0%

35

Colofon Het jaarverslag Duurzaam denken én doen is een uitgave van GMB BioEnergie B.V. en verschijnt in een oplage van 1.300 stuks.

Redactieadres GMB BioEnergie B.V. Postbus 181 7200 AD Zutphen T (0575) 51 99 72 E [email protected]

Tekst GMB BioEnergie B.V. Schrijfbedrijf Oost, Bredevoort

Opmaak Frappant, Aalten

Druk Meerpaal Grafimedia, Tiel © Deze uitgave wordt zo zorgvuldig mogelijk samengesteld. Niettemin kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke onjuiste berichtgeving. Overname van tekst is uitsluitend toegestaan met bronvermelding.

GMB Civiel B.V.

GMB BioEnergie B.V.

GMB Civiel realiseert complete projecten, vaak multidisciplinair

GMB BioEnergie exploiteert installaties gericht op bio-energie,

en geïntegreerd. Van ontwerp en engineering tot en met

gronden voedingstoffen. Wij vergisten, ontwateren, en drogen

realisatie en onderhoud. Het gaat daarbij om onder meer

organische reststromen op duurzame wijze tot bio-energie en

viaducten, gemalen, zuiverings-, vergistings- en composterings-

meststoffen. Met de urineverwerkingsinstallatie SaNiPhos®

installaties, haventerreinen en loodsen, dijken en sanerings-

worden de nutriënten stikstof en fosfaat teruggewonnen.

projecten.

GMB Services B.V.

Contact

GMB Services ondersteunt opdrachtgevers met multidisciplinaire

Wilt u weten wat GMB voor u kan betekenen?

services, gericht op afvalwater-, drinkwater- en industriële

Neem dan contact op met:

installaties. We onderhouden en renoveren zandfilters, bassins

GMB BioEnergie B.V.

en pompinstallaties. Ook inspecteren, reinigen en renoveren we

T (0575) 51 44 30

leidingen en rioleringen en voeren we bodemsaneringen uit.

[email protected]

Klaar voor de toekomst www.gmb.eu www.saniphos.eu

Duurzaam denken én doen

Recommend Documents