Zorg voor elkaar Gesprekken uit de praktijk

Zorg voor elkaar Gesprekken uit de praktijk

Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO/NWN

13

Zorg voor elkaar Gesprekken uit de praktijk

Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO/NWN Augustus 2009

Inhoud

Woord

vooraf



Stichting Sprank



04

Ouderdomsproblemen bij verstandelijk gehandicapten

05

Vergrijzing verandert de zorgvraag van gehandicapten

06

‘Ik wil hier blijven tot ik in de hemel kom’

08

K l i n i s c h C e n t r u m K r i s ta l

10

Dubbelproblematiek GZ en GGZ

11

Specialistische hulp voor mensen met dubbelproblematiek

12

‘ik vind het leuk hier; ook de mensen die hier werken’

14

S t e d e l i j k K o m pa s D e l f t

16

Maatschappelijke opvang

17

Persoonlijke trajecten voor mensen tussen wal en schip

18

Van opvanghuis tot opvanghuis en nu weer een eigen voordeur

20

O n t m o e t i n g s c e n t r u m M o z a r t l a a n

22

Ontmoetingscentra voor dementerenden

23

Ontmoetingscentrum biedt steun aan dementerenden en mantelzorgers

24

‘We krijgen hier allebei medeleven’

26

Reinier



28

Ketenzorg ziekenhuizen - verpleeghuizen

29

Ketenzorg van ziekenhuis naar AWBZ prima geregeld via het Transferpunt

30

‘Over de herstelunit niets dan lof’

32

ASVZ

34

Versterking van de positie van de cliënt

35

Begrip voor de cliënt vormt de basis voor medezeggenschap

36

cliënten vormen de kern van ASVZ

38

Financiële

40

2

de



Graaf Gasthuis

gegevens















03

2008 z o r g k a n t o o r DWO/NWN

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Woord vooraf

‘Zorg voor elkaar’ is de titel van het jaarverslag van Zorgkantoor DWO/NWN. Juist nu we het in Nederland financieel moeilijk hebben, is dit een actueel thema. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) – die mensen verzekert tegen de zorgkosten voor ernstige chronische aandoeningen – staat als stelsel onder druk. Dit komt doordat de opbrengsten uit verzekeringspremies niet hoog genoeg zijn om de steeds maar stijgende AWBZ-kosten te kunnen betalen. Tot waar reikt de wil van de Nederlanders om collectief de benodigde gelden op te brengen voor de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg en de chronische geestelijke gezondheidszorg? Welke mogelijkheden zijn er nog om – zonder kwaliteitsverlies – te snijden in de kosten van de AWBZ-zorg? Deze thema’s spelen volop, zowel in politiek Den Haag als bij verzekeraars en zorginstellingen. Antwoorden zijn er voorlopig niet. De toon is somber.

In ons jaarverslag kiezen we er daarom juist voor te laten zien dat er ook positieve ontwikkelingen zijn. We zoomen in op verschillende projecten in onze regio, die elk een van de speerpunten uit ons zorginkoopbeleid van 2008 vertegenwoordigen. Bij alle projecten is te zien hoe de mensen die in de zorg werken ondanks alles gemotiveerd blijven en nieuwe projecten oppakken om cliënten nog beter te kunnen helpen.

Op de cover van het jaarverslag staan twee vogeltjes. Ze wonen in de volière van het gezinsvervangend tehuis De Handpalm van Stichting Sprank in Berkel en Rodenrijs. Deze foto geeft goed weer waar het in de AWBZ om gaat: zorg voor elkaar. Hoe dit zorgen voor elkaar in zijn werk gaat, niet alleen in De Handpalm maar ook elders in de regio, laten we zien in zes dubbelinterviews met zorgprofessionals en gebruikers van zorg. Zij vertellen wat er goed gaat en geven soms ook aan waar er ruimte is voor verbetering.

Wat ons als rode draad in alle interviews opvalt is de hang naar kleinschaligheid, niet alleen van veel van de geboden zorgvormen, maar ook van de wensen van cliënten. Professionals kijken gelukkig steeds meer naar die wensen. Wat mensen in tijden van onzekerheid het meeste missen, is alledaagsheid. Blijkbaar maakt het niet uit of het daarbij gaat om grote bedreigingen – zoals oorlog of revolutie – of om ziekte of dementie. Zo valt in dit jaarverslag te lezen dat Klinisch Centrum Kristal het gewone leven van mensen wil herstellen. Dakloze Koos hoopt een normaal leven te kunnen leiden als hij een huis heeft. En de clustermanager van De Handpalm signaleert dat cliënten opbloeien in hun vertrouwde omgeving. “Hun eigen sfeer, dat doet ze goed.”

Een ander element dat in veel interviews terugkeert is, dat er vanuit de zorginstellingen meer aandacht komt voor mantelzorgers. Mantelzorgers kunnen steeds vaker rekenen op ondersteuning en worden meer betrokken bij de zorg voor de cliënt. Ook is er ruimte voor zogenaamde respijtzorg – de tijdelijke overname van de zorg door professionals of vrijwilligers om de mantelzorger te ontlasten. Als zorgkantoor vinden wij dit een positieve ontwikkeling. Op die manier krijgt ‘zorg voor elkaar’ een nog bredere dimensie.

Laura Mostert, manager Zorgkantoor DWO / NWN

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

3

Stichting Sprank

4

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Ouderdomsproblemen bij verstandelijk gehandicapten Cliënten met een verstandelijke handicap worden steeds ouder. Daardoor krijgen ook zij te maken met ouderdomsproblemen, zoals dementie. Voor aanbieders van gehandicaptenzorg verandert hiermee de hulpvraag van hun cliënten. Omdat deze aanbieders hierop niet volledig zijn toegerust, heeft het zorgkantoor steeds meer aandacht voor de specifieke zorg van ouder wordende verstandelijk gehandicapten. Ons speerpunt is te bevorderen dat zij zolang mogelijk in hun vertrouwde woonomgeving kunnen verblijven.

Om dit te bereiken, zijn er in de regio al enkele succesvolle samenwerkingsprojecten opgezet. Eén daarvan is het samenwerkingsproject dat Stichting Sprank (instelling voor gehandicaptenzorg) en Zorg Compas (instelling voor verpleging en verzorging) hebben opgezet in Berkel en Rodenrijs. Beide instellingen werken samen op de locatie De Handpalm, een gezinsvervangend tehuis van Sprank. Vanuit Zorg Compas krijgen de cliënten van De Handpalm die te maken hebben met ouderdomsproblemen extra ondersteuning. Deze extra ondersteuning betreft niet alleen de inzet van een verpleeghuisarts, maar ook de expertise van verpleegkundigen en verzorgenden. Hierbij valt onder andere te denken aan screening op dementie en aan extra persoonlijke verzorging en verpleging.

Met deze samenwerking wil De Handpalm de zorg aan oudere bewoners kwalitatief goed borgen. Daarnaast moet de extra ondersteuning vanuit Zorg Compas ertoe leiden dat de cliënten (langer) in de Handpalm kunnen blijven wonen, zodat uitplaatsing naar een verpleeghuis niet nodig is. ‘Zorg voor elkaar’ betekent in De Handpalm vooral cliënten veilig en langdurig binnenboord te houden in hun eigen sfeer.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

5

Vergrijzing verandert de zorgvraag van gehandicapten

Egbert Muis Een veilige en langdurige woonomgeving voor verstandelijk

gemoderniseerd. Sinds 2005 beschikken we over een

gehandicapten. Dat is wat gezinsvervangend tehuis De

pand dat past bij de hedendaagse zorgvraag. Er is meer

Handpalm van Stichting Sprank in Berkel en Rodenrijs wil

ruimte voor verpleging en verzorging, onder meer dankzij

bieden. “De bekende gezichten, hun eigen sfeer – dat doet

een stoellift en twee hooglaagbaden. Ook hebben cliënten

ze goed.” Een gesprek met Egbert Muis, clustermanager.

meer privacy dan in de oude situatie. De Handpalm biedt woonruimte aan vierentwintig cliënten; in het pand

De Handpalm zet zich sinds 1979 in om gehandicapten

bevinden zich zestien appartementen voor zelfstandig

een levensbestendig thuis te bieden. Een levensbestendig

wonen en acht zitslaapkamers voor groepswonen met

thuis wil zeggen een woning en woonomgeving waar

zorg en ondersteuning. De cliënten zijn verdeeld over

iemand tot aan het einde van zijn leven kan blijven

drie groepen: ouderen, jongeren en een structuurgroep

wonen.

voor mensen met autisme. De meeste bewoners gaan

“Het huidige gebouw van De Handpalm is vrij nieuw”,

naar de dagbesteding buiten de deur. Omdat dit voor

vertelt clustermanager Egbert Muis. “Vanwege de sterke

sommigen te inspannend werd, hebben we nu ook interne

vergrijzing van onze doelgroep hebben we de voorzieningen

dagbesteding. Die bezigheden geven rust en regelmaat.”

6

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Vergrijzing

heeft verder iedere bewoner gescreend op dementie en bij

“Als bewoners ouder worden, veranderen hun behoeften”,

drie mensen de diagnose gesteld.”

zegt Muis. “De cliënt verandert in een patiënt. Er is meer

Deze extra zorguren krijgt Zorg Compas gefinancierd vanuit

lichamelijke verzorging nodig en vaak treedt er dementie

de AWBZ. Dat verandert echter als vanaf 2010 de zorg

op, vooral bij mensen met het syndroom van Down. Ze

gefinancierd wordt op basis van zorgzwaartepakketten.

raken gedesoriënteerd, hun karakter verandert, ze krijgen

Dan worden de verschillende functies niet meer afzonderlijk

boze buien. Dat is redelijk nieuw voor ons: we weten niet

bekostigd, maar krijgt de zorginstelling een totaalbedrag

goed wat de combinatie van een verstandelijke handicap

wat in lijn is met de zorgzwaarte van de cliënten die er

en dementie oplevert. Verzorgings- en verpleeghuizen

verblijven. “Dan moeten we het zelf betalen. Ik hoop dan

zitten ook niet zo te wachten op deze groep. Je ziet dat

ook dat we daar voldoende budget voor krijgen”, aldus

cliënten daar vaak verpieteren, ontheemd raken of extra

Muis.

gedragsproblemen gaan vertonen. Hier echter bloeien ze in hun vertrouwde omgeving juist op. Ze zijn immers in

Toekomstplannen

deze gereformeerd vrijgemaakte cultuur opgegroeid. Dat

De clustermanager is heel helder in zijn ambities. Hij wil

bepaalt hun identiteit. Bovendien vindt de familie het ook

zijn cliënten in huis houden. En hij wil zijn teams bewaken,

fijn als die geloofstraditie hier wordt voortgezet.”

zodat ze niet omvallen. “Een voorziening als deze is als

Overplaatsing naar een verzorgings- of verpleeghuis wordt

elastiek. Als het knapt, heeft zowel de leiding als de cliënt

dus niet als ideaal gezien. Waar ligt wat dat betreft de

zere vingers. Je moet dus overbelasting van het personeel

grens? “Bij dwaalgedrag”, stelt Muis. “De deuren zitten

voorkomen en toch verantwoorde zorg leveren. Dat is

hier namelijk niet op slot. Dat is mooi, maar ook lastig

spitsroeden lopen.”

als mensen gaan ronddwalen. Laatst heeft een bewoner

Een knelpunt vindt hij het ‘geschuif’ met bewoners. “Het

urenlang ergens in de bosjes gezeten; als zo iemand geen

is een kwestie van continu matchen en kijken wie waar

geluid geeft, vind je hem echt niet. We kijken nu wat

past. Als ik het over mocht doen, zou ik dit pand nu heel

we daaraan kunnen doen. Een dwaaldetectiesysteem bij

anders indelen. Vanwege de krapte aan begeleidingsuren

de voordeuren zou prachtig zijn, maar dat is duur. GPS-

zou ik toch kiezen voor iets grotere groepen en meer

ontvangers zijn betaalbaarder, maar niet waterdicht. Grote

zitslaapkamers dan appartementen. Maar misschien denk

kans dat een bewoner zo’n ding weggooit of thuis laat

ik daar over vijf jaar weer anders over.”

liggen.”

Wil je goede zorg leveren, dan moet je volgens Muis vaak balanceren op het randje van de wet. Hij voelt zich wat dat

Hulp van Zorg Compas

betreft rijk met het zorgkantoor. “Er is veel betrokkenheid

Verzorging en verpleging worden in principe niet geleverd

en flexibiliteit. De praktijk staat voorop, niet de regels. Al

door een gezinsvervangend tehuis. De Handpalm leverde

stelt de overheid natuurlijk wel strikte kaders.”

dit wel altijd zelf, inclusief terminale zorg, gewoonweg

Ook de samenwerking met Zorg Compas noemt hij een

omdat uitbesteding niet gefinancierd kon worden. Na

waardevolle aanvulling. “Het is echt een zorg minder! Een

constructief overleg met het zorgkantoor is er sinds

minpuntje is dat ook zij soms moeite hebben consistent

september 2008 een betere oplossing: Woonzorgcentrum

krachten te leveren voor de verzorging en verpleging van

De Oudelandse Hof van Zorg Compas levert zorg aan

onze cliënten. We hebben overigens het voornemen over

huis. Muis: “Twee medewerkers komen 33 uur per week

een paar jaar zélf verzorgend en verplegend personeel in

langs om onze bewoners te douchen, te baden, te zalven,

dienst te nemen. Maar dat is nu nog toekomstmuziek.”

enzovoorts. Daarnaast is er regelmatig multidisciplinair overleg met het management en de verpleeghuisarts van De Oudelandse Hof. Die arts is altijd te consulteren. Hij

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

7

‘Ik wil hier blijven tot ik in de hemel kom’

Joska Stam en Ingeborg Lagewaard Ingeborg Lagewaard (53) en Joska Stam (“Sorry, ik weet

De ruimte voor de dagbesteding, Het Toppunt, is populair.

niet hoe oud ik ben”) wonen respectievelijk 26 en 30

De wanden zijn er tijdelijk leeg, omdat alle kunstwerken

jaar in De Handpalm van Stichting Sprank. Ze hebben er

die er hingen, net verkocht zijn bij het jubileumfeest. In de

duidelijk hun plek gevonden.

ruimte staan een paar hometrainers. Die blijken vooral in trek als de televisie aanstaat. Aan tafel zit een frêle dame:

De Handpalm wordt omringd door een school en

Bep, de oudste bewoonster. Ze weet het zelf niet meer,

woonhuizen. Op de begane grond en de galerij bevinden

maar de leiding herinnert haar eraan dat ze binnenkort

zich appartementen. Het zijn volwaardige woningen, naar

87 wordt.

eigen smaak ingericht. De appartementen bieden uitzicht op de mooi ingerichte gemeenschappelijke tuin met een

Keuzevrijheid

volière, vijver en schommelbank. Voor de iets minder

Ingeborg staat ons te woord in de huiskamer van de

zelfstandige bewoners zijn er binnen De Handpalm diverse

structuurgroep. Vanwege haar autisme heeft ze behoefte

zitslaapkamers. De huiskamers van de verschillende

aan houvast. Ze hamert erop dat ze niet langer dan een

groepen bieden de bewoners de nodige gezelligheid.

kwartier wil praten. En ze stelt veel tegenvragen: “Leven je

8

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

vader en moeder nog? Hoe oud ben je? Woon je alleen?”

het uitzicht. Alleen bij kleren wassen heeft hij hulp nodig,

Ze heeft het in De Handpalm erg naar haar zin. “Ik vind

omdat er soms iets misgaat. ’s Avonds komt iemand van

het hier hartstikke gezellig. Ik ben gewend aan de kleine

Zorg Compas hem helpen met wassen. “Soms doe ik het

omgeving, iedereen is vriendelijk en het eten is lekker. Ik

zelf, maar meestal komt er iemand helpen. Ik wil niet

woon alleen, dat vind ik prettig. Ik kan lopen en zitten

meer in bad, dat vind ik griezelig. Ik ben ooit onderuit

waar ik wil.”

gegleden, dus dat durf ik niet meer.”

Ingeborg gaat één dag per week naar de externe

Een klein minpuntje vindt hij het eten. Hij mist de huiskok

dagbesteding, meer wil ze absoluut niet. Op andere dagen

van vroeger en is minder te spreken over de huidige

doet ze mee aan de activiteiten binnenshuis. Ze vindt

diepvriesmaaltijden, ondanks de afwisselende menu’s.

vooral de keuzevrijheid heel belangrijk. “Breien, haken,

“Het is soms wel lekker, maar lang niet altijd. Dingen met

plaatjes kijken, kleuren, ik mag zelf kiezen wat ik doe.

een sausje, daar houd ik niet van.”

Op vrijdag en maandag ben ik vrij, dan ga ik lekker thuis

Joska is gek op werken, zolang het niet te moeilijk is.

zitten, in de tuin lopen of kwark en chocolade kopen. Ik

“Ik heb van alles gedaan op allerlei werkplaatsen. Watjes

kan zelf betalen en teruglopen. Er hoeft niemand mee.

inpakken, schroefjes in elkaar zetten, doosjes vouwen. De

Eens in de twee weken, op zaterdag, komen mijn moeder

groepstaxi vond ik wel vaak lastig. Die stond dan in de

en mijn zus langs. Mijn vader is in 1982 overleden.”

file of moest schoolkinderen ophalen. Het duurde allemaal

Als er een ruziesfeer is, als ze iets niet begrijpt of als

heel lang. Daar werd ik onrustig van.” Tegenwoordig wordt

ze iets door anderen krijgt opgelegd, wordt ze wel eens

hij persoonlijk opgehaald en gaat hij eerder naar huis. Hij

zenuwachtig. “Dan ga ik heel hard op mijn handen bijten.

is nu altijd op tijd voor het eten, vertelt hij met zichtbare

Ik weet dat ik dan hulp moet vragen en mijn handen in

opluchting.

mijn zakken moet steken. Dat gaat nu goed.” Ingeborg hecht aan haar geloof en zondags gaat ze graag naar de kerk. “Bidden heb ik van mijn vader en moeder geleerd. Net zoals anderen leren fietsen. Ik houd van de Heer en zou niet zonder hem kunnen. Ik wil hier altijd blijven wonen. Tot ik in de hemel kom.” Prima verzorgd Joska Stam – een magere, kleine man met een bleek gezicht en een zachte stem – is verstandelijk gehandicapt en heeft de ziekte van Von Recklinghausen. Deze ziekte tast botten en spieren aan, waardoor hij veel operaties achter de rug heeft. Ook hij woont al tientallen jaren naar tevredenheid in De Handpalm. Hij woonde ooit in een woonhuis met twee anderen, maar dat verliep minder goed. In zijn eigen appartement voelt hij zich prima, al zoekt hij vaak het gezelschap van de ouderengroep. “We worden hier prima verzorgd. Ik kan goed met de anderen opschieten. En ik doe veel dingen tussendoor. Rondlopen, koffie drinken, papier oprapen met een prikker, televisie kijken, schoonmaken. Ik zit hier goed.” Hij vindt zijn ruime woonruimte heerlijk en geniet van

Sjaak Keizerwaard

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

9

Klinisch Centrum Kristal

10

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Dubbelproblematiek GZ en GGZ

Als zorgkantoor signaleren we al jaren dat er een duidelijke vraag is naar voorzieningen voor mensen met zowel een verstandelijke beperking als psychiatrische problemen, de zogenaamde dubbelproblematiek. Klinisch Centrum Kristal, een uniek samenwerkingsverband tussen Ipse de Bruggen en Rivierduinen, biedt deze gecombineerde zorg. Dit samenwerkingsverband onderstreept hoe belangrijk het voor specifieke doelgroepen is om meerdere expertises te bundelen. Samenwerking en ketenzorg zijn daarom belangrijke speerpunten voor het zorgkantoor.

Samenwerking op het gebied van dubbelproblematiek tussen Ipse de Bruggen en Rivierduinen ligt voor de hand gezien de afzonderlijke specialisaties van beide partners. Ipse de Bruggen biedt namelijk zorg en diensten aan mensen met een lichte of ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met gedragsstoornissen, psychiatrische problemen of lichamelijke beperkingen. Mensen met een handicap kunnen er terecht voor wonen, leren, werken, dagbesteding en recreatie. Het woonaanbod varieert van beschermd wonen tot individueel wonen in de wijk. Als expert op het gebied van gehandicaptenzorg biedt Ipse de Bruggen ook zorg aan bijzondere doelgroepen, waaronder mensen met een verstandelijke beperking én psychiatrische problematiek.

Rivierduinen is gericht op de geestelijke gezondheidszorg: zij biedt vanuit zes regionale centra zorg aan volwassenen en ouderen met psychische of psychiatrische klachten. Ook heeft zij vestigingen voor zorg aan kinderen en jeugd en specialistische centra voor mensen met specifieke psychiatrische klachten. Alle vestigingen bieden de zorg die het best past bij de situatie van de cliënt: thuis als het kan, in één van de klinieken als het moet.

In Klinisch Centrum Kristal bieden Ipse de Bruggen en Rivierduinen samen een geïntegreerd aanbod aan zorg voor mensen met een verstandelijke handicap in combinatie met psychiatrische problemen. Deze mensen vertonen moeilijk te begrijpen gedrag en/of hebben te maken met psychiatrische problematiek. Het team van Kristal biedt diagnostiek, advies en behandeling, waarmee geprobeerd wordt het gewone leven van de cliënt te herstellen. Daarnaast kan er andere tijdelijke hulp nodig zijn, bijvoorbeeld om gedrag te veranderen, trauma’s te behandelen of vaardigheden te vergroten. Ouders, begeleiders en hulpverleners worden zoveel mogelijk betrokken bij het traject. Kortom: samen werken aan zorg voor elkaar.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

11

Specialistische hulp voor mensen met dubbelproblematiek

Helene de Lange Klinisch Centrum Kristal is een samenwerkingsverband

verzoeken en aanmeldingen voor het centrum verlopen via

tussen Ipse de Bruggen (verstandelijk gehandicaptenzorg)

het Zorgloket van Ipse de Bruggen. Het zorgkantoor regelt

en Rivierduinen (geestelijke gezondheidszorg). Samen

de vergoeding van de zorg voor wie met een indicatie

bieden ze een geïntegreerd zorgaanbod voor mensen

van het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg) in Klinisch

met een verstandelijke handicap in combinatie met

Centrum Kristal is opgenomen. Daarnaast worden cliënten

psychiatrische problemen. We praten door met Helene de

met een GGZ-verwijzing toegelaten.

Lange, seniorbegeleider bij Klinisch Centrum Kristal. “We hebben hier in totaal achttien cliënten”, vertelt Klinisch Centrum Kristal is er voor mensen vanaf 16 jaar

Helene de Lange, “verdeeld over groepen van vijf, zes

met een verstandelijke beperking en tevens psychiatrische

of zeven cliënten. Ze hebben allemaal hun eigen kamer,

problemen of het vermoeden daarvan. Ook jongeren van

maar ze hebben ook groepsmomenten: ze eten samen en

12 tot 16 jaar met een ernstige of matige verstandelijke

drinken bijvoorbeeld ’s morgens samen koffie. Ze hoeven

beperking kunnen hier terecht met specifieke vragen over

hier niet per se de hele dag te blijven. Als het kan, hebben

diagnostiek, advies en behandeling. Alle hulpvragen,

ze overdag hun eigen gebruikelijke bezigheden of gaan

12

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

ze naar school, zeker als dat iets aan de behandeling

psychiatrische stoornis en een verstandelijke beperking

toevoegt. Kan dat niet, bijvoorbeeld omdat cliënten niet uit

heeft vaak grote gevolgen voor de omgeving. Daarom is

de directe omgeving komen, dan bieden wij dagbesteding

het belangrijk ook de ouders, verwanten of begeleiders

aan. De meeste cliënten verblijven ’s middags en ’s avonds

bij het onderzoek en de behandeling te betrekken. Waar

wel hier in de kliniek, want wij moeten hen natuurlijk

nodig worden zij geadviseerd of getraind om de cliënt

goed kunnen observeren en behandelen.”

een omgeving te kunnen bieden die rekening houdt met zowel de psychiatrische problematiek als het niveau van

Stap voor stap vooruit

functioneren.

Het verblijf in Klinisch Centrum Kristal duurt over het

In het centrum werken verschillende deskundigen samen

algemeen een half jaar tot maximaal negen maanden. “In

in

die periode onderscheiden we vier fasen”, legt De Lange

specialisten

uit. “De eerste fase is een korte oriëntatiefase of, zoals wij

een arts voor verstandelijk gehandicapten, een GZ-

zeggen, de wenfase. In die fase zorgen we er vooral voor

psycholoog,

dat de cliënt zich veilig en op zijn gemak voelt. De tweede

speltherapeut,

fase is de diagnostiekfase. Daar nemen we meestal drie

systeemtherapeut, paramedici (zoals fysiotherapeuten,

à vier maanden voor, soms wat langer (als het beeld

diëtisten en logopedisten) en tot slot verpleegkundigen.

onduidelijk is) en soms ook korter. Daarna begint de

Elke deskundige onderzoekt de cliënt vanuit zijn eigen

behandelfase en tot slot is er de resocialisatiefase; daarin

specialisme. Alle deelonderzoeken worden uiteindelijk

schrijven we onder meer een verslag en bereiden we de

geïntegreerd in een rapport met een advies voor de verdere

cliënt en eventueel ook de ouders voor op een vervolgplek

begeleiding of behandeling door de ambulante centra

of op de situatie thuis.”

in de omgeving. Helene de Lange: “Als begeleiders en

Helene de Lange vervolgt: “Soms komt uit de diagnostiek

seniorbegeleiders kijken we samen met de behandelaren

naar voren dat wij hier niet de juiste setting hebben om de

naar de problematiek van onze cliënten. Iedere zes

cliënt te behandelen, bijvoorbeeld omdat de behandeling

weken bespreken we de vorderingen en de mogelijke

veel langer dan een jaar zal duren. Dan kunnen wij de

vervolgstappen.”

een

behandelteam. werkzaam

Hierin zijn,

kunnen zoals

een

verschillende psychiater,

een psychodiagnostisch medewerker, een een

psychomotorisch

therapeut,

een

behandeling wel starten, maar zoeken we ondertussen naar een behandelkliniek waarnaar we de cliënt kunnen

De samenwerking tussen gehandicaptenzorg en geestelijke

doorplaatsen.” In het laatste geval heeft Klinisch Centrum

gezondheidszorg binnen Klinisch Centrum Kristal leidt

Kristal in ieder geval wel de diagnostiek goed afgerond en

tot een integrale behandeling. Dit heeft een duidelijke

zijn de belangrijkste stressoren weggenomen. Daardoor

meerwaarde voor cliënten met dubbelproblematiek.

is de cliënt al wat meer ontspannen, heeft hij weer iets meer vertrouwen in zichzelf gekregen en staat hij open voor verdere behandeling. “We zien dus niet altijd het eindplaatje”, zegt Helene de Lange, “maar over het algemeen zien we al wel verbetering. Soms gaat het erom een kleine vooruitgang te boeken, het kunnen kleine dingen zijn waarmee we een succes behalen.” In goede teamhanden In Klinisch Centrum Kristal krijgt elke cliënt een persoonlijk begeleider die op de hoogte is van alles wat er rondom de cliënt speelt. De combinatie van een

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

13

‘Ik vind het leuk hier; ook de mensen die hier werken’

Monique Kops Klinisch Centrum Kristal bevindt zich op het terrein van

Een eigen plekje

Ipse de Bruggen in Nootdorp. Monique Kops (25) verblijft

In het centrum heeft Monique haar eigen kamer. Hier staan

sinds enkele maanden in het centrum.

een stoel, een tafeltje, opbergmeubeltjes, een bed en haar rolstoel. In een van de kastjes staat een foto van haar

Monique heeft een verstandelijke beperking en bovendien

opa, die kort voor de feestdagen is overleden. Haar oma

een angststoornis, die zich uit in een angst om te lopen.

komt geregeld op bezoek in de kliniek. Aan de muren

Thuis, bij haar ouders in Voorburg, kwam Monique nog

hangen twee grote affiches. Op het ene affiche staan de

maar weinig uit haar bed op de benedenverdieping. Als het

vier meiden van de zanggroep Kus: Anouk, Fleur, Meike en,

nodig was, verplaatste zij zich kruipend. Ze wilde niet gaan

jawel, Monique. Op het andere affiche staat de succesvolle

staan en durfde niet meer naar buiten.

Belgische meidengroep K3. Monique vindt het jammer dat

In Nootdorp echter ontmoeten we een heel vrolijke Monique.

Kathleen de groep heeft verlaten, maar we hoeven haar

Lachend en met overslaande stem vertelt ze graag hoe het

niet te vertellen dat Kathleen al een solonummer heeft

met haar gaat, wat haar zoal bezighoudt en hoe ze haar

uitgebracht, want die cd-single heeft ze al. Trots haalt ze

dag doorbrengt.

hem uit haar stapel K3- en Kus-cd’s tevoorschijn. Nog

14

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

even en ze zal ook dit nummer, met haar koptelefoon op, luid kunnen meezingen. Positief gedrag versterken Klinisch Centrum Kristal werkt vanuit het competentiemodel. De kliniek benadrukt de sterke kanten van haar cliënten. In de begeleiding wordt vooral ingezet op waar de cliënten goed in zijn. Veel jongeren die er komen, hebben van hun ouders, de school of andere hulpverleners al genoeg gehoord wat ze allemaal niet goed doen. Klinisch Centrum Kristal probeert het positieve gedrag te versterken door complimentjes en positieve aandacht. De aanpak verschilt per cliënt en hangt af van het niveau van de cliënt en diens problematiek. Maar over het algemeen is de eerste stap cliënten veiligheid te bieden. Door de ‘stressoren’ (de prikkels waardoor ze een bepaald gedrag vertonen) weg te nemen zorgt de kliniek ervoor dat cliënten zich op hun gemak voelen. Daarna wordt er gekeken naar hun vaardigheden, welke taken ze met die vaardigheden aankunnen en hoe ze getraind kunnen worden zodat ze ook andere taken aankunnen. Met stapjes vooruit In Klinisch Centrum Kristal gaat het goed met Monique. Ze vertelt trots dat ze zelfstandig met haar rolstoel naar de doucheruimte en de eetkamer kan rijden. Ook gaat ze af en toe met de rolstoel naar buiten. Ze rijdt dan een rondje langs de kinderboerderij. Thuis heeft ze ook dieren: een cavia, katten, een konijn en een hond, een cockerspaniël. Het is haar ultieme wens ooit nog eens gewoon buiten te kunnen lopen, om haar hond uit te laten. Sinds Monique in Klinisch Centrum Kristal verblijft, is ze met kleine stapjes vooruit gegaan. Voor een aantal dingen heeft ze minder hulp nodig dan voorheen. Bijvoorbeeld naar het toilet gaan en tandenpoetsen, wat ze tot voor kort alleen kon met hulp van een van de begeleiders. Ze is tevreden over de zorg die ze hier krijgt. “Ik vind het leuk hier”, verzekert ze, “ook de mensen die hier werken!” We nemen afscheid van Monique. “Ik vond het een leuk interview!” zegt ze.

Monique Kops en Helene de Lange

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

15

Stedelijk Kompas Delft

16

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Maatschappelijke opvang

Een van de speerpunten van het huidige kabinet is het verbeteren van de leefsituatie van (dreigende) dak- en thuislozen, om op die manier ook de door hen veroorzaakte overlast en criminaliteit terug te helpen dringen. Daarvoor is het nodig dak- en thuislozen te stimuleren weer mee te doen in de samenleving. Velen van hen kampen echter met complexe problemen, waardoor zij vaak tussen wal en schip vallen. Bovendien wenden ze zich niet altijd tot de maatschappelijke opvang. Hoe kunnen zij dan toch weer meedraaien in de maatschappij? Dat kan alleen met een persoonsgerichte aanpak, gebaseerd op samenhangend lokaal beleid op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, wonen en zorg, inkomen en dagbesteding.

Omdat de overlast door dak- en thuislozen het grootst was in de G4 (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht), vond daar in 2006 de aftrap plaats: in dat jaar dienden deze gemeenten een gezamenlijk plan van aanpak in bij het Rijk, waarin ze aangaven wat er nodig is om de kabinetsdoelstellingen op het gebied van maatschappelijke opvang te bereiken. Die aanpak bleek succesvol: de dakloosheid nam enorm af. Om die reden nodigde de staatssecretaris de centrumgemeenten in Nederland uit het plan van de G4 door te vertalen naar hun eigen situatie en vóór 1 april 2008 een eigen Stedelijk Kompas maatschappelijke opvang in te dienen.

De gemeente Delft gaf hieraan gehoor en ontwikkelde het Stedelijk Kompas Delft. Dit tot groot genoegen van het zorgkantoor, dat het Stedelijk Kompas als regionaal speerpunt benoemd heeft in het zorginkoopbeleid. Het Kompas brengt de problematiek van de plaatselijke dak- en thuislozen in kaart en stelt op basis daarvan vast wat de doelgroep nodig heeft aan huisvesting, zorg, behandeling, begeleiding, schuldhulpverlening en dagbesteding. De gemeente voert de plannen uit in nauwe (keten)samenwerking met een aantal sleutelpartijen: het zorgkantoor, zorginstellingen op het gebied van maatschappelijke opvang (PerspeKtief ), verslavingszorg (Brijder) en geestelijke gezondheidszorg (GGZ Delfland), alsmede de lokale woningbouwcorporaties.

De werkgroep Individuele Trajecten van het Stedelijk Kompas Delft is inmiddels een coördinatiepunt aan het oprichten; het is de bedoeling van daaruit de toeleiding tot opvang en zorg aan dak- en thuislozen in Delft te organiseren. In 2008 zijn de voorbereidingen getroffen; na de zomer 2009 volgen de eerste intakegesprekken met cliënten. ‘Zorg voor elkaar’ blijkt in Delft veel meer te behelzen dan het regelen van een dak boven iemands hoofd.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

17

Persoonlijke trajecten voor mensen tussen wal en schip

Roel Bloks De vier grote steden (G4) hebben – in samenspraak met

komen niet naar de instellingen of de instellingen weten

het ministerie van VWS, de Vereniging van Nederlandse

niet goed wat ze met hen aanmoeten. Zo vallen ze tussen

Gemeenten (VNG) en de lokale woningcorporaties en

wal en schip. Vaak komen mensen door een complex van

zorgkantoren – een plan van aanpak opgesteld voor de

factoren in zo’n situatie terecht. Ze zijn dakloos, gebruiken

maatschappelijke opvang van dak- en thuislozen. Binnen

drugs, zijn psychiatrisch ziek en worden dan vaak van

dit project wordt voor iedere dak- en thuisloze een

instelling naar instelling verplaatst. Het voornaamste

persoonlijk traject opgesteld. Veel steden, waaronder Delft,

doel is deze mensen weer de zorg in te krijgen en de

hebben dit plan vertaald naar een ‘Stedelijk Kompas’. Een

dak- en thuisloosheid feitelijk op te heffen. Dat willen we

gesprek over het project in Delft met Roel Bloks, lid van

doen door mensen goede trajecten te bieden, niet alleen

de regiegroep.

op het gebied van wonen, maar ook voor behandeling, financiële begeleiding, justitie en reclassering. We willen

“Het

idee

achter

het

Stedelijk

Kompas

is

dat

dak- en thuislozen niet goed in allerlei zorg- en

deze mensen op de plek krijgen waar ze thuishoren en hen dus naar de juiste zorg leiden.”

begeleidingstrajecten zitten”, legt Roel Bloks uit. “Ze

18

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

New Yorkse CTI in Delft

over een paar jaar geen dak- en thuislozen meer zijn. Heb

In het project Stedelijk Kompas Delft participeren diverse

je die ambitie niet, dan kun je je activiteiten niet goed

partijen. De gemeente geeft leiding aan het project. Andere

ontwikkelen. Een ambitie moet ver weg liggen, maar toch

deelnemers zijn Brijder (verslavingszorg), PerspeKtief

haalbaar zijn, als je het maar met elkaar durft en met

(maatschappelijke opvang), GGZ Delfland (geestelijke

elkaar doet.”

gezondheidszorg) en WIZ (de sector Werk, Inkomen en Zorg van de gemeente Delft). Deze organisaties gaan de

Roel Bloks heeft in Delft ook ACT opgezet: ‘Assertive

kar trekken, in de eerste plaats door managers in de

Community Treatment’, een organisatiemodel waarin

regiegroep af te vaardigen.

integrale zorg wordt geboden aan cliënten die niet of nauwelijks in reguliere zorg komen. “Daarin hebben we de

Roel Bloks, die namens GGZ Delfland in de regiegroep zit,

ambitie dat we pas klaar zijn als iemand een baan heeft.

legt uit dat de aanpak in het project op de methode CTI

Daarom zit er in ons ACT-team ook een arbeidsdeskundige.

is gestoeld: Critical Time Intervention. “De aanpak komt

Dat is echt een stap verder dan gebruikelijk.”

uit New York. Daar hebben ze bedacht dat je mensen gemakkelijker tot zorg kunt verleiden wanneer je hun

De ambitie voor het eerste jaar moet tot vijftien dak- en

snel iets kunt bieden. Mensen die uit de gevangenis

thuislozen worden beperkt. En daarna? “Dat hangt heel

komen, krijgen bij hulpverleningsinstanties met veel

erg samen met de financiering”, aldus Bloks tot slot. “De

verschillende loketten te maken en houden het dan voor

vier grote steden wilden meer geld en het ministerie van

gezien, daar gaat het mis. Mensen die uit de psychiatrie

VWS ging daarmee akkoord. Maar dat gaat dan wel van

worden ontslagen, moeten vervolgens hun behandeling

het budget van de andere gemeenten af. Dat is de situatie

in de verslavingszorg voortzetten: ook daar gaat het mis.

waar Delft in zit.”

Hetzelfde gebeurt op het gebied van wonen en financiën: er zijn altijd punten waarop het steeds weer mis gaat. Dat proberen we nu te voorkomen. Van belang daarvoor is dat er een goede binding tot stand komt tussen cliënt en behandelaar en met de instantie waar iemand terecht moet komen. Die overdracht is meestal ‘critical’ en dat willen we nu beter gaan doen.” De regiegroep zal daartoe een team samenstellen van medewerkers uit alle betrokken instellingen. Dit team zal CTI concreet vormgeven. Bloks: “In dat team komen alle bespreekgevallen. Komt het team er niet uit, dan komen die gevallen in de regiegroep. Je kunt al bijna voorspellen waarover het gesprek dan zal gaan: we proberen het bij die en die instelling, maar dat lukt niet om wat voor reden dan ook. In de regiegroep zitten daarom mensen vanuit de betrokken instellingen die daarover kunnen beslissen.” Hoge ambities “Wat onze ambitie is? Ik vind dat je ambities altijd hoog moet stellen. Daarom moet je ervan uitgaan dat er in Delft

Roel Bloks, Frits Bankeman, Diny Flierman en Bianca Lucas

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

19

Van opvanghuis tot opvanghuis en nu weer een eigen voordeur

Koos van Dijk en Petra Boon In het project Stedelijk Kompas Delft worden in eerste

was dat niets voor hem. Hij ging steeds meer drinken en

instantie vijftien daklozen begeleid bij het weer op de

ook cocaïne gebruiken. “En zo ging het van kwaad tot

rails krijgen van hun leven. Een van hen is Koos van Dijk,

erger”, vertelt hij. “Op mijn veertigste werd ik afgekeurd

die samen met zijn vriendin Petra Boon hoopt weer een

en kwam ik in de WAO. Mijn rug en m’n knieën waren toen

normaal leven op te kunnen bouwen, nadat hij meer dan

totaal versleten.” Koos was naast zijn gezin nu ook zijn

tien jaar een zwervend bestaan heeft geleid.

baan kwijt en omdat hij zijn uitkering vooral aan drank en drugs besteedde, werd hem ook de huur opgezegd. Vanaf

Koos van Dijk (50) komt uit ’s-Gravenzande in het

dat moment leidde hij een zwervend bestaan. Hij trok

Westland. Hij zat nog op de lagere school toen hij werk in

van opvanghuis naar opvanghuis, veelal opgejaagd door

de kassenbouw kreeg. Hard werken, veel uren maken, veel

achtervolgingswaanzin als gevolg van het drugsgebruik.

weg van huis: dat was lange tijd zijn leven. Hij trouwde

Het was een dieptepunt in Koos’ leven.

en kreeg drie zonen, maar zijn huwelijk hield geen stand, misschien wel door dat harde werken. Koos verliet zijn

Lange dagen

gezin en kon bij een particulier een etage huren. Eigenlijk

Gelukkig gaat het inmiddels stukken beter met Koos. Hij

20

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

is van de drugs af en drinkt nog maar vijf biertjes per dag.

bij elkaar te blijven.” Ook de kinderen van Koos, die hij

Dankzij de medicijnen die hij zijn leven lang moet blijven

nog geregeld bezoekt of met wie hij bijvoorbeeld naar de

slikken, is hij niet meer paranoïde. Bovendien heeft hij

bioscoop gaat, vinden dat het goed met hem gaat sinds

anderhalf jaar geleden Petra leren kennen. Ook zij heeft

hij Petra heeft leren kennen. Petra kan van haar kant goed

haar gezin verlaten. Ze kampte sindsdien met behoorlijke

met de drie jongens van Koos opschieten. “Ik zal wel zien

schulden, want ze had een eigen woning die ze niet meer

hoe het de komende jaren gaat,” zegt Koos. “Als we een

kon betalen, en leidde enige tijd een onverantwoordelijk

huis hebben, kunnen we weer een normaal leven leiden.

bestaan.

Ik zal wel zien, afwachten maar. In het begin zal het best wel wennen zijn, maar ik kan natuurlijk gewoon de straat

Koos en Petra hebben elkaar op de zorgboerderij in Delft

op gaan. Wel weet ik dan dat er ’s avonds iemand op me

leren kennen. Koos deed daar wat vrijwilligerswerk: hout

wacht en dat het eten klaar staat. Ik wil ook best wat

hakken, schoffelen en schilderen bijvoorbeeld. Op de

vrijwilligerswerk gaan doen, maar ik wil geen vaste baan

zorgboerderij werd het echter niet toegestaan dat Koos en

hebben. Ik heb van mijn negende tot mijn veertigste hard

Petra een verhouding hadden en daarom besloten ze daar

gewerkt en ben niet voor niets afgekeurd.”

te vertrekken. Voor Koos houdt dit in dat hij nu al weer

Koos en Petra zien uit naar hun nieuwe leven. Ze glunderen

acht maanden de hele dag op straat loopt. Tot half zeven

bij het idee weer een eigen voordeur te hebben!

’s avonds, wanneer hij in de nachtopvang terecht kan. Om half negen ’s morgens moet hij daar weer weg. Wel krijgt hij brood mee voor de rest van de dag. Petra verblijft overdag nog veel bij haar ex-man en haar kinderen, maar ook zij gaat ’s avonds naar de nachtopvang. “Het zijn best wel lange dagen”, zegt Koos. “Ik drink m’n biertje en praat wat met mensen, maar verder loop ik vooral erg veel. ’s Avonds ben ik doodmoe en val ik meestal in slaap zodra ik mijn bed zie.” Weer een eigen voordeur Voor Koos en Petra breken nu betere tijden aan: zij komen via het project Stedelijk Kompas in aanmerking voor een vorm van begeleid zelfstandig wonen. Dit houdt in dat ze een eigen woninkje krijgen, met per week anderhalf uur begeleiding om over allerlei zaken te overleggen. De financiën van Koos zijn al langere tijd goed geregeld. Een bureau beheert zijn inkomsten vanuit zijn arbeidsongeschiktheidsuitkering, betaalt zijn rekeningen, legt ook wat spaargeld opzij en geeft hem elke week zijn zakgeld. Petra zal nu ook een dergelijke vorm van financiële begeleiding krijgen, zodat ze het geld dat overblijft, vrijelijk zal mogen besteden. De toekomst ziet er daarmee beter uit, al blijft het afwachten. “We hebben dan ons leven weer op de rails”, zeggen ze. “We hebben een goede beslissing genomen om

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

21

Ontmoetingscentrum Mozartlaan

22

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Ontmoetingscentra voor dementerenden Dementiezorg is al een aantal jaren een van de speerpunten van het zorgkantoor. Als zorgkantoor vinden we het belangrijk in de dementieketen samen te werken met gemeenten en welzijnsorganisaties. Dit om mantelzorgondersteuning adequaat te organiseren en te zorgen voor voldoende spreiding van ontmoetingscentra, waar mensen met dementie overdag terecht kunnen voor ondersteuning. Onze aandacht gaat tevens uit naar respijtzorg, ofwel de tijdelijke overname van zorg door professionals of vrijwilligers om de mantelzorger te ontlasten. Cliëntenorganisaties constateren namelijk een tekort aan deze respijtzorg. Daarnaast willen we in 2010 bewegingsprogramma’s voor dementerende ouderen stimuleren binnen de dagbehandeling en ontmoetingscentra.

Zorginstellingen Pieter van Foreest levert zorg in Delft, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp en Westland. Zij beschikt over circa 25 locaties, waaronder zelfstandige wooneenheden, woonzorgcentra, verzorgingshuizen en een verpleeghuis. Daarnaast biedt Zorginstellingen Pieter van Foreest zorg in ontmoetingscentra, wooncomplexen en de thuissituatie. In totaal werken er zo’n 3.300 medewerkers en 1.800 vrijwilligers bij deze zorginstelling.

Op dit moment heeft Zorginstellingen Pieter van Foreest verschillende ontmoetingscentra voor ouderen. Mensen met een lichte tot ernstige vorm van dementie kunnen er terecht. De meeste bezoekers worden doorverwezen door de GGZ, hun huisarts, de casemanager of de ouderenadviseur. Zij krijgen in de centra diverse activiteiten aangeboden, zoals geheugentraining, wandelen of muziek luisteren. Het ontmoetingscentrum ondersteunt daarnaast de mantelzorgers; vaak zijn dit familieleden, maar ook vrienden of kennissen kunnen een groot deel van de zorg en begeleiding op zich hebben genomen. In 2010 verwacht Zorginstellingen Pieter van Foreest in de regio acht ontmoetingscentra te hebben met plaats voor ruim 350 cliënten en hun mantelzorgers; dit is ongeveer 10% van het totaal aantal dementerenden in de regio.

Naast Zorginstellingen Pieter van Foreest werken in de ontmoetingscentra diverse partijen samen om ketenzorg te verzekeren, waaronder Alzheimer Nederland Afdeling DWO, de gemeente Delft, GGZ Delfland, Samenwerkende Instellingen Welzijn Ouderen, thuiszorgorganisaties en het Steunpunt Mantelzorg. In Delft betaalt de gemeente de eerste zes weken in het ontmoetingscentrum plus alle mantelzorgondersteuning (vanuit de Wmo). Na zes weken (in Pijnacker negen) is een indicatie van het CIZ nodig. Met zo’n indicatie vindt financiering vanuit de AWBZ plaats door het zorgkantoor.

Een van de drie Delftse ontmoetingscentra van Zorginstellingen Pieter van Foreest ligt aan de Mozartlaan. Dit centrum biedt naast het reguliere aanbod aan ondersteuning voor dementerenden én mantelzorgers ook extra aandacht aan allochtone wijkbewoners. Hiermee is de zorg voor elkaar goed geregeld.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

23

Ontmoetingscentrum biedt steun aan dementerenden en mantelzorgers

Marijke van der Hoeven Ontmoetingscentrum Mozartlaan te Delft verwelkomt

zakdoek over zijn gezicht en in een andere kamer oefenen

bezoekers in alle stadia van dementie. Ook mantelzorgers

bezoekers onder begeleiding van een fysiotherapeut met

krijgen er de steun die ze nodig hebben. De ontmoeting

een bal. Een aparte ruimte is bestemd voor de groep met

met lotgenoten blijkt voor velen bijzonder waardevol.

een ‘verminderde regie’. Dit zijn mensen zonder dementie,

Een gesprek met Marijke van der Hoeven, manager

die wegens lichamelijke beperkingen, vereenzaming of

Ontmoetingscentra

verwaarlozing toch ondersteuning nodig hebben. Achter

bij Zorginstellingen

Pieter

van

Foreest.

het gebouw ligt een speciaal ontworpen ‘Alzheimer-tuin’, waar sterk geurende en kleurige bloemen en planten

Het

ontmoetingscentrum

aan

de

Mozartlaan

biedt

groeien. Een waterpomp herinnert aan vroeger, en de met

ondersteuning aan mensen in verschillende fasen van

groen afgeschermde hoekjes nodigen uit om in kleine

dementie. Het centrum ligt midden in een woonwijk en

groepen bij elkaar te zitten.

heeft een open uitstraling. Elke groep dementerenden heeft er een eigen huiskamer. Er wordt gezellig koffie

Amsterdams model

en thee gedronken, er ligt iemand te slapen met een

Ontmoetingscentrum Mozartlaan bestaat sinds 2006 en

24

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

is opgezet naar ‘Amsterdams model’. Grondlegger dr.

ergotherapeut of fysiotherapeut. Eerste aanspreekpunt

R.M. Dröes integreerde in dit model het versnipperde

blijft daarbij de eigen huisarts van de bezoekers. Hoe lang

aanbod aan verzorging, dagopvang en behandeling in

iemand naar het ontmoetingscentrum kan blijven komen,

laagdrempelige en wijkgerichte ontmoetingscentra.

hangt af van de specifieke situatie. Het beleid van de

“Een aantal zaken staat in de aanpak van dit centrum

ontmoetingscentra is erop gericht mensen zo lang mogelijk

centraal”, vertelt Marijke van der Hoeven enthousiast.

in de thuissituatie te houden. Het ontmoetingscentrum

“Allereerst de mantelzorgondersteuning. Deze varieert van

biedt dementerenden overdag zorg en ondersteuning en

informatieve bijeenkomsten tot individuele ondersteuning.

ontlast hiermee de mantelzorger. “Ons motto is: zolang

Mantelzorgers kunnen hier hun partner gezelschap houden,

de mantelzorger het volhoudt, houden wij het vol! Als

praten over hun eigen situatie of ervaringen uitwisselen

een bezoeker hier elke dag komt, lijkt dat haast op

met lotgenoten. Dat wordt als erg steunend ervaren.

een verpleeghuisopname, maar dat is relatief. Als de

Daarnaast vinden we de bewegingsactiviteiten heel

dementerende aan het eind van de middag weer naar huis

belangrijk, ofwel de psychomotorische training. Het idee

gaat, dan heeft de partner nog een hele avond en nacht

hiervan is mensen met dementie zo te laten bewegen dat

voor de boeg. Dat is vaak al zwaar genoeg.”

ze succes gaan ervaren. Ze ‘mislukken’ toch al zo vaak op een dag. Bewegen geeft mensen vaak een positiever

Toekomst

zelfbeeld, is goed voor de gezondheid en daagt hen uit

De dialoog met de overheid en het zorgkantoor is goed.

hun grenzen te verleggen.”

Er is voldoende ruimte om knelpunten te bespreken en er

Omdat het ontmoetingscentrum gevestigd is in een

wordt samen naar oplossingen gezocht. Dat neemt niet

multiculturele wijk is er bovendien extra aandacht voor

weg dat Van der Hoeven verbetermogelijkheden ziet. “Wat

allochtonen. “Vooral bij moslims is dementie een taboe.

ik jammer vind, is dat de indicatiestelling steeds kritischer

Dat maakt de drempel om naar het ontmoetingscentrum

wordt. Vroegsignalering heeft weinig nut als er geen

te komen hoog. Dankzij voorlichting bij buurthuizen en

indicatie op volgt, juist ook omdat je met behandeling

moskeeën druppelen er nu mondjesmaat allochtone

en begeleiding in het beginstadium nog zo veel kunt

bezoekers binnen.”

bereiken. Ik zie ook dat mensen hier nog maar zelden een indicatie voor zeven dagen krijgen. Dat versnelt een

Activiteiten en beleid

opname, terwijl het juist zo goed is als iemand zo lang

“Bij het activiteitenprogramma van het ontmoetingscentrum

mogelijk thuis woont. Het hakt er voor de partner enorm

draait alles om de wensen van het individu”, vervolgt

in als die de zorg helemaal uit handen moet geven.”

Van der Hoeven. “Iemand met beginnende dementie wil

Met de blik op de toekomst wil ze tot slot nog twee zaken

misschien graag vissen in onze eigen visvijver of deelnemen

bepleiten. “Ten eerste het behoud van de indicatie voor

aan de geheugentraining of de verwerkingsgroep. In een

mensen met een verminderde regie. Deze mensen tonen

later stadium zijn er weer heel andere behoeften. Er zijn

zelf weinig initiatief en hebben zo’n voorziening écht

hier trouwens maar weinig bezoekers die willen kleuren

nodig! Ten tweede meer aandacht voor de mantelzorger

of knutselen. Favoriete activiteiten zijn bijvoorbeeld koffie

in het verpleeghuis. Mantelzorgers verdienen in die fase

drinken, praten over de actualiteit, koken, wandelen,

niet alleen meer ondersteuning, maar zouden ook meer

bloemen plukken of boodschappen doen.”

betrokken kunnen worden bij de dagelijkse zorg voor hun

Het complexe ziektebeeld vraagt om gemotiveerde en

partner; daar hebben ze immers vaak jarenlange ervaring

goed opgeleide medewerkers. Gelukkig heeft het centrum

mee.”

geen gebrek aan activiteitenbegeleiders en verzorgenden. Voor extra behandelingen worden daarnaast allerlei specialisten ingezet, zoals een psycholoog, logopedist,

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

25

‘We krijgen hier allebei medeleven’

Joop en Annie Bakker Annie Bakker (1928) is getrouwd met Joop (1931) en heeft

Ze vindt het heerlijk in het ontmoetingscentrum, beaamt

twee zonen. Zo’n anderhalf jaar geleden werd bij Annie

ze meerdere malen. “Ik kom hier graag. Ik zag op tegen

de diagnose Alzheimer gesteld en kwam ze via de GGZ bij

al die vreemde mensen, maar het valt heel erg mee. De

het Ontmoetingscentrum Mozartlaan terecht.

dag begint om half tien. En om kwart voor vier komt Joop me weer halen. In het begin ging ik met de bus, maar dan

Annie is altijd een actieve vrouw geweest. Tot aan

moest de chauffeur verschillende mensen afzetten en was

haar huwelijk werkte ze onder meer als coupeuse en

ik bang dat ze me vergaten. Ik vond het angstig. Daarom

secretaresse, daarna was ze 25 jaar vrijwilligster bij Pieter

brengt en haalt mijn man me nu zelf.”

van Foreest. Tijdens het gesprek is vooral haar man aan het woord (“Hij had altijd al meer spraakwater dan

Herinneringen ophalen

ik.”). Terwijl hij zorgvuldig formuleert, zit zij er met een

Het

ingetogen glimlach naast. Soms is ze duidelijk aanwezig

gezelligheid. Ze geniet van het koffie drinken, de fitness

en vult ze zijn verhaal aan, dan weer keert haar blik zich

en de geheugenspelletjes. En ze helpt graag mee met

naar binnen.

kopjes ophalen of de afwas. Joop vertelt enthousiast over

26

ontmoetingscentrum

biedt

haar

veiligheid

en

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

de reminiscentiebijeenkomsten die ze samen bijwonen en

Steun en medeleven

Annie valt hem geregeld bij. “Aan de hand van een bepaald

Als

onderwerp kruip je dan van het verleden naar het heden.

ontmoetingscentrum. “Als ik hier naartoe kom, ga ik niet

Bij het thema ‘verliefd, verloofd, getrouwd’ kwam er bij

direct weer weg. Gewoon omdat ik het dan ook even naar

ons allebei veel naar boven. We hadden de rekeningen

mijn zin heb! Het is ronduit feestelijk. De manier waarop

van onze bruiloft meegenomen, zoals van de gehuurde

de medewerkers je hier opvangen, de ruggensteun en

koets en het bruidsboeket. En we bekeken foto’s van

begeleiding, het contact met lotgenoten. Dat laatste

de huwelijksreis naar Valkenburg. Toen herinnerden we

betekent veel voor me. Zodra je partner Alzheimer heeft,

ons weer dat die bestemming voor Annie een verrassing

word je door je omgeving namelijk ‘besmet’ verklaard. Je

moest blijven en dat ik mezelf de avond ervoor versprak.

kunt je vrienden ineens op één hand tellen. Dan doet het

Zo kom je steeds een stapje verder in je geheugen. Dat

goed als je merkt er toch niet alleen voor te staan. Iedere

geeft een fijn gevoel.”

mantelzorger zit met een stuk van hetzelfde probleem.

echtgenoot

haalt

hij

veel

steun

uit

het

Ik leer hier via de ervaring van anderen hoe ik op mijn Dubbele gevoelens

partner kan reageren, bijvoorbeeld als ze mij niet herkent.

Annie komt twee keer per week naar het ontmoetings-

Omdat Annie hier in goede handen is, blijf ook ik in

centrum. Een dag erbij vindt ze zelf te veel, terwijl haar

balans.”

man dat juist wel prettig zou vinden. “Als zij hier is, valt er

Ter afsluiting zegt hij nog: “Genezen doet mijn lieve vrouw

iets van me af. Dan zet ik mijn fauteuil even in de ruststand

niet meer, maar ze krijgt hier wel iets wat bijzonder is in

en slááp ik. Want de zorg duurt dag en nacht en is fysiek

deze tijd van protocollen: ‘medelevendheid’. Kom, ga je

en geestelijk zwaar. Ik wil echter absoluut niet suggereren

mee, meiske?”

dat ik de vrouw met wie ik 55 jaar getrouwd ben, wil ‘opbergen’ of dat ze me teveel is. Verre van dat.” Thuis rooien ze het nog aardig met z’n tweeën, al is het hele patroon anders dan vroeger. Eens per week komt er iemand schoonmaken. De was doen ze samen, Joop kookt en Annie wast af. Joop: “Ze heeft niet veel kracht meer in haar handen, dus ik maak het bed op. ’s Ochtends word ik door de thuiszorg gewassen en aangekleed, want ik kan niet meer bukken. Annie kleedt zich nog zelf aan. Maar ze staat wel uren voor de kast, omdat ze haar kleding soms niet kan vinden.” Het echtpaar praat geregeld samen over de dementie. Annie heeft haar ziekte meer geaccepteerd, maar vergeet soms ook wat ze heeft en kan erg verward zijn. Af en toe zijn de rollen even omgedraaid. Joop: “Als haar verwarring lang duurt, weet ik soms niet meer waar ik het zoeken moet. Op zo’n moment strijkt ze me over mijn hoofd en steunt ze me. En laatst vroeg ze me of ik rode kool kon klaarmaken. Ze was aan het checken of ik wel voor mezelf kan zorgen als zij er niet meer is. Dan komt haar zorgzaamheid naar boven. Het is allemaal zo dubbel.”

Echtpaar Bakker en Margot van Acker

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

27

Reinier de Graaf Gasthuis

28

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Ketenzorg ziekenhuizen – verpleeghuizen De AWBZ is een verzekering tegen de zorgkosten voor ernstige chronische aandoeningen. In de loop der tijd zijn er naast de chronische zorg aan het AWBZ-pakket ook enkele kortdurende verstrekkingen toegevoegd. Een goed voorbeeld hiervan is de revalidatiezorg in een verpleeghuis, die noodzakelijk is na een ziekenhuisopname. Hierbij valt onder meer te denken aan geopereerde ouderen die ‘medisch uitbehandeld’ zijn verklaard maar nog niet meteen naar huis kunnen. Deze revalidatiezorg in verpleeghuizen is de laatste jaren enorm gegroeid. Dat komt niet alleen doordat er meer ouderen zijn, en dus meer vraag, maar ook doordat ziekenhuizen proberen patiënten zo kort mogelijk op te nemen.

Voor patiënten die niet in het ziekenhuis kunnen blijven en evenmin naar huis kunnen, is het van groot belang dat ziekenhuizen en verpleeghuizen goede afspraken hebben gemaakt over wie welke zorg levert. Op die manier is het mogelijk zorgpaden te vormen en ziekenhuisopname en revalidatie naadloos op elkaar te laten aansluiten. Ketenzorg tussen ziekenhuizen en verpleeghuizen is daarom al jaren een van de speerpunten van het zorgkantoor.

Het zorgkantoor is dan ook zeer tevreden over de goede ketenafspraken tussen het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft en Zorginstellingen Pieter van Foreest. Het Transferpunt in het Reinier de Graaf Gasthuis regelt effectief en efficiënt de overdracht van alle patiënten uit het ziekenhuis die nog zorg nodig hebben, in welke vorm dan ook. De transferverpleegkundigen spelen hierin een belangrijke rol: zij effenen voor de patiënten het ingewikkelde administratieve pad van ziekenhuisopname naar verpleeghuisopname. Daarmee krijgt de keten voor patiënten een gezicht. Op deze manier slaagt het Reinier de Graaf Gasthuis erin de ‘zorg voor elkaar’ optimaal af te stemmen op de wensen van de patiënt.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

29

Ketenzorg van ziekenhuis naar AWBZ prima geregeld via het Transferpunt

Anja van der Eijk Na een behandeling in het ziekenhuis kan het voorkomen

indicatie hebben en helder van geest zijn, dus ze mogen

dat patiënten tijdelijk (revalidatie)zorg nodig hebben.

geen cognitieve problemen hebben. Iemand met goede

Patiënten die naar huis terugkeren of die in een

mantelzorg thuis krijgt van het Centrum Indicatiestelling

zorginstelling gaan verblijven, kunnen met een indicatie

Zorg (CIZ) geen indicatie voor de herstelunit en komt

van het CIZ alle noodzakelijke zorg krijgen. Patiënten in

dus niet in aanmerking. “In feite draait alles om AWBZ-

het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft kunnen hiervoor

financiering”, aldus Anja van der Eijk. “Het CIZ beoordeelt

zelfs in het ziekenhuis, op de speciale herstelunit

of de patiënt aan de criteria voldoet en geeft vervolgens

van Zorginstellingen Pieter van Foreest, terecht. Het

een indicatie af. Op grond daarvan kan hij wel of niet op

Transferpunt regelt deze zorg. We praten verder met

de herstelunit worden opgenomen.”

transferverpleegkundige Anja van der Eijk. Hetzelfde geldt voor andere zorgbehoeften. Van der Eijk: De herstelunit van Zorginstellingen Pieter van Foreest

“Iedereen die met een zorgbehoefte uit het Reinier de

is bestemd voor mensen die binnen vier weken naar

Graaf Gasthuis vertrekt, gaat via het Transferpunt. Voor

huis kunnen. De patiënten moeten een passende ZZP-

mensen die thuis bijvoorbeeld nieuw verband moeten

30

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

krijgen of bij wie nog fysiotherapie nodig is, regelt het

Anja van der Eijk vervolgt: “Sinds mei 2009 hebben we

Transferpunt dat die zorg er is zodra de patiënt thuiskomt.

POINT op mobiele werkplekken waarmee we naar de

Ook mensen die al in een zorginstelling wonen, gaan

patiënt kunnen. We kunnen dan vanaf het bed van de

vanuit het ziekenhuis via het Transferpunt terug naar die

patiënt diens zorgbehoefte doorgeven aan het CIZ en de

instelling. Zo voorkomen we dat de instelling overbelast

zorginstelling. Dat is allemaal tijdwinst en dat is belangrijk

wordt doordat de patiënt meer zorg nodig heeft dan vóór

om het aantal liguren in het ziekenhuis tot een minimum

zijn opname in het ziekenhuis. Wij vragen dan bij het CIZ

te beperken.” Doordat POINT ook een koppeling naar

een hogere indicatie aan, zodat die patiënt de juiste zorg

het administratiesysteem van het zorgkantoor heeft, zijn

kan krijgen. Zelfs baby’s die prematuur worden geboren

ook de communicatie en afstemming daarmee zo efficiënt

en bijvoorbeeld met zuurstof naar huis gaan of die thuis

mogelijk georganiseerd.

antibiotica moeten krijgen, gaan via het Transferpunt. En mensen die langer dan vier weken revalidatie nodig

Thuiszorg, geriatrische ketenzorg en revalidatie

hebben of die cognitieve problemen hebben, gaan via

Het Transferpunt in het Reinier de Graaf Gasthuis werkt

het Transferpunt naar de zogenoemde schakelunits van

voortdurend aan verdere verbeteringen van de transfers.

Florence (in Rijswijk en Den Haag) of van Zorginstellingen

Momenteel gaat het bijvoorbeeld met thuiszorgorganisatie

Pieter van Foreest (in Delft en Naaldwijk). Daar kunnen zij

Careyn na hoe de zorgverlening vanuit deze instelling

dan maximaal honderd dagen blijven.”

zo in te roosteren is, dat patiënten niet langer in het ziekenhuis hoeven te blijven omdat er nog geen thuiszorg

Tijdwinst door POINT

beschikbaar is.

Het Transferpunt in het Reinier de Graaf Gasthuis regelt op

“Daarnaast zijn we nu ook geriatrische ketenzorg aan

deze manier efficiënt en effectief alle zorg voor mensen

het opzetten”, vertelt Anja van der Eijk. “Wij zien dat

die niet zonder deze zorg kunnen. Daartoe heeft het

dementerende patiënten onnodig lang in het ziekenhuis

Transferpunt zelfs een speciaal voor dit doel ontwikkeld

liggen en eigenlijk niet de zorg krijgen die ze nodig hebben.

systeem in gebruik genomen, te weten POINT, Punt voor

Daarom heeft het ziekenhuis een geriater aangetrokken

Overdracht, Informatie en Naslag Transfers. Anja van der

die deze groep patiënten gaat begeleiden en ook een

Eijk: “Met POINT hebben we een digitaal aanvraagsysteem

keten naar AWBZ-aanbieders buiten het ziekenhuis gaat

dat op de verpleegafdelingen in het ziekenhuis begint. Een

opzetten.”

verpleegkundige schat in dat een patiënt na zijn ontslag

Inmiddels heeft het zorgkantoor de financiering toegezegd

uit het ziekenhuis zorg nodig heeft, vult vervolgens een

van acht bedden bij Zorginstellingen Pieter van Foreest

POINT-aanvraag in en verzendt die naar het Transferpunt.

voor dementerende patiënten die in het Reinier de Graaf

Wij gaan met de aanvraag naar de patiënt, inventariseren

Gasthuis een nieuwe heup hebben gekregen. “Nu zijn

de zorg, zetten dat allemaal in het systeem en zorgen voor

orthopeden nog huiverig om deze mensen te opereren,

verzending naar het CIZ én de zorginstelling. Het CIZ stelt

omdat ze moeilijk te instrueren zijn en soms met hun

vervolgens de indicatie aan de hand van de gegevens,

nieuwe heup helemaal niet meer leren lopen. Het voordeel

maar eigenlijk komt het erop neer dat ze een stempel

van de operatie is dan natuurlijk wel dat zij geen pijn

op onze voorindicatie zetten. Er is zo veel samenwerking

meer hebben. Maar als het ziekenhuis hen opneemt,

en vertrouwen tussen de transferverpleegkundigen en het

blijven ze hier te lang en krijgen we ze maar moeilijk weer

CIZ, dat het CIZ akkoord gaat met wat wij aangeven. Het

uitgeplaatst. Dankzij het budget van het zorgkantoor voor

CIZ en de zorginstelling in kwestie geven hun reactie op

die acht bedden kunnen deze patiënten daar gedurende

de voorindicatie. Zowel het Transferpunt als de herstelunit

honderd dagen revalideren. Zo hopen we samen met de

kunnen deze inzien, waarna de patiënt kan worden

geriater nog een flinke winst te maken met ketenzorg voor

ontslagen.”

juist deze groep dementerende patiënten.”

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

31

‘Over de herstelunit niets dan lof’

Mevrouw J.E. Poelman Wie in het ziekenhuis ligt, hoeft zich niet te bekommeren

diagnose luidde toen dat ze aan artrose leed. Kort daarna

over de zorg die daarna eventueel nodig is. Patiënten die

kreeg mevrouw Poelman last van haar heup en deze pijn

in het Reinier de Graaf Gasthuis behandeld zijn, kunnen

werd met de dag erger. Opnieuw werden er foto’s gemaakt,

weer op krachten komen op de herstelunit. Dit is een

deze keer van beide knieën en van haar heup. Het bleek

verpleegafdeling van Zorginstellingen Pieter van Foreest,

dat haar heup aan de linkerkant volkomen versleten was.

met personeel van Pieter van Foreest, die in het ziekenhuis

“Ik heb toen nog zo’n drie maanden moeten wachten voor

is gesitueerd. Op deze herstelunit bezochten we mevrouw

ik werd geholpen. Ik kon het niet meer houden, het deed

J.E. Poelman uit Maassluis.

echt verschrikkelijk zeer,” vertelt mevrouw Poelman.

In het begin van dit jaar kreeg mevrouw Poelman (80) pijn

Ze werd uiteindelijk op vrijdag 5 juni in het Reinier de Graaf

in haar knie. De huisarts constateerde vocht in haar knie

Gasthuis opgenomen. Diezelfde dag nog werd haar nieuwe

en stelde vast dat ze een slijmbeursontsteking had. Na

heup geplaatst. Op de vierde dag na de operatie was het

enkele weken had zij echter nog steeds pijn en daarom

medisch gezien niet meer nodig dat zij ziekenhuiszorg

liet de huisarts röntgenfoto’s van haar knie maken. De

kreeg. Mevrouw Poelman kon echter niet naar huis. Zij

32

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

woont namelijk alleen in een eengezinswoning, met

onder meer verplegend personeel, een fysiotherapeut,

de slaap- en badkamer op de eerste verdieping, en de

een ergotherapeut en een logopedist; allen in dienst van

eerste weken zou zij niet kunnen traplopen. Er was niet

Zorginstellingen Pieter van Foreest. De herstelunit is nu

voldoende mantelzorg beschikbaar: haar kinderen wonen

zo’n anderhalf jaar in functie en zeer naar wens van de

in Zoetermeer en Purmerend, dus niet naast de deur.

patiënten.

Herstelunit biedt uitkomst

Mevrouw Poelman kan dit alleen maar beamen. Zij vindt de

Voor mevrouw Poelman was het daarom een uitkomst

mogelijkheid om binnen het ziekenhuis op de herstelunit

dat zij binnen het ziekenhuis op de herstelunit van

van Zorginstellingen Pieter van Foreest te verblijven

Zorginstellingen Pieter van Foreest kon worden opgenomen.

bijzonder prettig. “Het is hier allemaal prima gegaan, echt

Op dinsdag 9 juni werd ze daarnaar overgebracht. Ze

waar. Niets dan lof! Zeker weten!” Met die woorden neemt

kan er maximaal vier weken blijven, maar ze revalideert

ze afscheid van ons.

voorspoedig, dus misschien kan ze al wat eerder naar huis. “De pijn is nu stukken minder”, vertelt ze. “Ik heb wel pijn, maar dat is meer het trekken van de wond. Maar de heup zelf gaat prima. Ik ben dolblij dat het probleem verholpen is. Ik ben nu een week op de herstelunit. Een paar dagen geleden en gisteren heb ik al een keer op de trap gelopen, maar dat gaat nog een beetje moeizaam. Verder doe ik wat oefeningen aan de baar en ook veel op bed: benen strekken en knieën buigen, dat doe ik haast om het uur. Er staat nog een hele rij oefeningen op papier, bijvoorbeeld mijn been oplichten, maar daar ben ik nu nog niet aan toe.” Naar wens van de patiënten Het verblijf van mevrouw Poelman op de herstelunit werd in feite al geregeld na haar eerste contact met de orthopedisch consulent in de polikliniek van het Reinier de Graaf Gasthuis. De orthopedisch consulent legde haar uit wat de heupoperatie in zou houden, hoe de opname zou verlopen en welke voorzorgsmaatregelen er thuis mogelijk waren. Toen bleek dat mevrouw Poelman na de operatie niet direct naar huis zou kunnen, werd dit aan het Transferpunt van het ziekenhuis gemeld. Op deze manier is bij het Transferpunt al twee weken van tevoren bekend dat er een patiënt aan komt. Als verwacht wordt dat de patiënt binnen vier weken na de operatie wel naar huis kan, al dan niet met zorg thuis, dan wordt er op de herstelunit van Zorginstellingen Pieter van Foreest een bed gereserveerd. Op deze herstelunit werken

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

33

ASVZ

34

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Versterking van de positie van de cliënt De versterking van de positie van de cliënt wordt steeds belangrijker binnen de AWBZ. Het ministerie van VWS oefent dan ook grote druk uit op zorgkantoren en zorginstellingen om hiermee aan de slag te gaan. Als zorgkantoor geven we hieraan graag gehoor en dus vormt dit een van onze beleidsspeerpunten. Zo willen we bevorderen dat AWBZ-cliënten meer invloed kunnen uitoefenen op de zorg die zij ontvangen. Die versterking krijgt op drie manieren vorm.

De cliëntpositie versterken betekent om te beginnen dat de cliënt keuzevrijheid heeft. Cliënten moeten zelf kunnen bepalen welke AWBZ-zorg zij ontvangen en weloverwogen de zorginstelling van hun voorkeur kunnen kiezen. Keuzeondersteunende informatie is hiervoor noodzakelijk. Te denken valt aan informatiefolders, informatie op websites en loketten waar de cliënt informatie krijgt over wonen, zorg en welzijn. Transparantie en een goede voorlichting over het AWBZ-zorgaanbod zijn voor deze keuzevrijheid essentieel.

De cliëntpositie versterken betekent bovendien dat cliënten inspraak hebben in de zorg die zij ontvangen. Hun stem wordt onder meer ‘gehoord’ in het zorgplan: zorgverlening vindt binnen de AWBZ altijd plaats aan de hand van een individueel zorg- of behandelplan, dat van tevoren besproken is met de cliënt (of vertegenwoordiger) en aangepast is aan diens wensen en behoeften. Cliënten worden daarnaast nog op twee andere manieren gehoord. Zo kunnen zij in het cliëntwaarderingsonderzoek – dat zorginstellingen eens per twee of drie jaar uitvoeren – hun mening geven over diverse aspecten van de zorg- en dienstverlening van de betrokken instelling. Waar nodig leidt dit tot verbeteringen. Tevens kunnen zij bij onafhankelijke klachtencommissies hun klachten kwijt over de zorg of bejegening. Uit het onderzoeksrapport van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) ‘Invloed consumenten op kwaliteit AWBZ-zorg’ blijkt overigens dat er in de AWBZ erg weinig geklaagd wordt. Die conclusie moet wel met enige scepsis worden bekeken: de officiële klachten die ingediend worden bij de klachtencommissie, vormen namelijk slechts het topje van de ijsberg.

De cliëntpositie versterken betekent ten slotte dat cliënten een stem hebben in de cliëntenraad in kwestie; hierin denkt en praat een vertegenwoordiging van cliënten en mantelzorgers mee over allerlei zaken die spelen binnen de zorginstelling. In de cliëntenraad is de medezeggenschap van cliënten(vertegenwoordigers) wettelijk geregeld.

ASVZ is een instelling met een gevarieerd zorgaanbod voor mensen met een verstandelijke beperking. De aanpak is er persoonlijk: cliënten krijgen de kans zelf hun leven vorm te geven, al naar gelang hun behoeften, voorkeuren en mogelijkheden. In de jaarplannen van ASVZ komt het thema ‘zeggenschap en medezeggenschap’ uitdrukkelijk aan de orde. De nadruk ligt hierbij op het versterken van de invloed van cliënten in hun dagelijks leven. ‘Zorg voor elkaar’ begint hier dus met goed luisteren naar de cliënten.

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

35

Begrip voor de cliënt vormt de basis voor medezeggenschap

Wim Kos Het zorgkantoor vindt het belangrijk dat cliënten een

900 vrijwilligers zetten zich in voor zo’n 4.000 cliënten.

sterke positie hebben in de zorginstelling waar ze

ASVZ is dus een grote organisatie, met een budget van

verblijven. Daarom wordt er bij de inkoop van zorg

177 miljoen euro in 2008. De organisatievorm is echter

gekeken

uit

zo plat dat je deze eerder zou verwachten bij een

cliëntwaarderingsonderzoeken opvolgen. Ook de positie

kleinschalige instelling. De medewerkers worden door

van de cliëntenraad binnen de zorginstelling is van belang.

meewerkende teamleiders aangestuurd. Deze hebben op

Een gesprek over de organisatie van zeggenschap en

hun beurt sectormanagers boven zich. Aan de top van

medezeggenschap met Wim Kos, voorzitter van de Raad

de organisatiepiramide is er dan alleen nog de Raad van

van Bestuur van ASVZ, en Peter Brandenburg, voorzitter

Bestuur.

of

zorgaanbieders

de

aanbevelingen

van de centrale cliëntenraad van deze instelling. “Het idee daarachter is”, zo legt bestuursvoorzitter Wim Kos ASVZ verleent zorg en diensten aan mensen met een

uit, “dat de managementlijn in de dagelijkse praktijk van de

verstandelijke beperking en biedt hun ouders en

zorg verankerd moet zijn, wil je goede cliëntenbegeleiding

verwanten ondersteuning. Ruim 4.000 medewerkers en

kunnen geven. De meewerkende teamleiders zijn zelf

36

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

interview een speciale observatie gebruikt ten behoeve van het zorgplan. Aan de andere kant van het spectrum zijn er ook cliënten die zelfstandig wonen en rechtstreeks het contact met de organisatie onderhouden. Met hen hebben we direct een gesprek over het zorgplan en is het interview niet nodig.” Wettelijke medezeggenschap goed geregeld Vanzelfsprekend kent ASVZ ook de collectieve zeggenschap zoals die in de Wet medezeggenschap cliënten zorgactief in de begeleiding van mensen, zodat ze zich heel

instellingen (Wmcz) is voorgeschreven. Wim Kos: “De

goed realiseren wat nu eigenlijk de echte cliëntbehoeften

medezeggenschap is georganiseerd langs de lijnen

zijn. Instellingen in de gehandicaptenzorg kunnen over het

van de organisatieopbouw; het idee daarachter is dat

algemeen heel goed de klant op papier centraal stellen in

medezeggenschap de zeggenschap moet volgen. Aan de

hun missie en visie, maar het is ongelooflijk moeilijk zulke

basis hebben we lokale cliëntenraden. Deze gaan over wat

teksten daadwerkelijk om te zetten in beleid, in actie. Ik

je met elkaar in een woonvoorziening of een locatie voor

zal de laatste zijn om te zeggen dat ASVZ daar helemaal

dagbesteding moet afspreken. In de lokale cliëntenraden

in slaagt, maar onze leidinggevenden begrijpen in ieder

zijn cliënten vertegenwoordigd en soms ook verwanten,

geval wat cliënten zeggen of proberen te zeggen doordat

al naar gelang de mogelijkheden die cliënten zelf

ze midden in de praktijk staan. Binnen ASVZ is dat de

hebben. Vervolgens hebben we sectorale cliëntenraden.

basis voor zeggenschap en medezeggenschap.”

Deze gaan over het gebied waar een sectormanager in opereert: bijvoorbeeld een bij elkaar passende regionale

Het belang van individuele zeggenschap

eenheid of een eenheid omdat mensen als doelgroep met

Wim Kos hecht veel waarde aan de individuele zeggenschap,

elkaar hebben te maken. In de sectorale cliëntenraden

hoe moeilijk die soms ook tot stand is te brengen. “De

zitten zowel cliënten als verwanten. Op centraal niveau

kern van zeggenschap is dat je de regie over je eigen leven

is er dan de centrale cliëntenraad, die voor de hele

hebt. Daarom hebben we in de voorbereiding van het

organisatie functioneert en formeel aanspreekpunt is

zorgplan een speciale plaats ingeruimd voor een interview

voor de belangenbehartiging van de cliënten. De centrale

met de cliënt. De persoonlijke begeleider die het zorgplan

cliëntenraad is helemaal uit verwanten samengesteld.”

voorbereidt, heeft een persoonlijk gesprek met de cliënt over de onderwerpen die voor diens zorg van belang zijn. Dat interview wordt vervolgens als een van de elementen in de zorgplanbespreking ingebracht. Cliënten kunnen, als ze dat willen, zelf ook bij die zorgplanbespreking aanwezig zijn. Bij die bespreking is ook een verwante, maar niet bij het interview zelf. Onze medewerkers zijn speciaal getraind om zo’n interview met de cliënt te houden. Bij veel cliënten is het goed mogelijk de kernpunten in hun leven langs te lopen, maar bij mensen met heel ernstige beperkingen zijn andere constructies nodig. In dat geval wordt in plaats van het

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

37

Cliënten vormen de kern van ASVZ

Peter Brandenburg Voorzitter van de centrale cliëntenraad van ASVZ is Peter

welzijn gaat, zouden cliënten daar zelf wel over moeten

Brandenburg. Hij bekleedt deze functie sinds ruim een

kunnen meepraten. Het punt is echter dat verwanten al

jaar. Voor die tijd, toen zijn inmiddels overleden broer nog

gauw vinden dat cliënten dat niet kunnen, maar er zijn

binnen ASVZ verbleef, was hij voorzitter van een van de

voorbeelden – ik noem maar onze sectorale cliëntenraad

sectorale cliëntenraden. “De sectorale cliëntenraad staat

Vincentius (in Udenhout) – waarin dat uitstekend gaat.

dichter bij de cliënt dan de centrale cliëntenraad”, aldus

Dus als zulke cliënten er zijn, geef ze dan de ruimte om

Brandenburg, “hoewel ook sectorale cliëntenraden soms

mee te praten.”

nog onvoldoende feedback van bewoners krijgen. Als voorzitter van de centrale cliëntenraad vind ik dat cliënten

Hij vervolgt: “Bij een andere instelling heeft de centrale

ook op centraal niveau moeten kunnen meepraten. Dat

cliëntenraad zelfs een voorzitter die zelf cliënt is. Ik vind

geldt niet voor alle onderwerpen. Zo is meepraten over

dat een goede zaak. We hebben zelfstandigheid hoog in

financiële zaken misschien net iets te hoog gegrepen,

het vaandel staan. Zo moeten mensen zelfstandig kunnen

hoewel ik dat niet voor iedere cliënt zou durven

wonen en moeten ze steeds meer zelfstandig kunnen

zeggen. Maar als het direct over leefomstandigheden en

doen en voor zichzelf opkomen. Echter, als het over

38

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

zeggenschap gaat, dan zeggen familie en verwanten dat

waarde hechten aan de wijze waarop hun zeggenschap

zij zelf wel kunnen beslissen voor de cliënt. Natuurlijk

in deze cliëntenraden is georganiseerd. De cliënten die

ontstaat dat idee vaak omdat ze een bepaalde vorm van

hierin participeren, hebben coaches toegewezen gekregen

bescherming willen bieden; ik zal dat zelf ook wel hebben

die hen voor en tijdens vergaderingen begeleiden. Deze

gezegd toen mijn broer nog leefde. Toch is het op zich

coaches zijn medewerkers van andere woonvoorzieningen

vreemd om over bijvoorbeeld een nieuwe woonvoorziening

dan de bewoners die zij begeleiden, zodat zij niet of

wel te praten met verwanten maar niet met cliënten. Als

nauwelijks persoonlijk bij de te bespreken onderwerpen

we direct met cliënten praten zullen we meer tijd moeten

betrokken zijn. Peter Brandenburg: “We zullen nog meer

besteden aan voorlichting en aan uitleg wat we bedoelen.

moeten inzetten op de rol van deze coaches. We doen

Misschien zal de snelheid van handelen hierdoor iets

daar bij ASVZ al veel aan, maar het kan nog beter. De

worden vertraagd, maar dat moeten we dan maar voor

investering daarin krijg je dubbel en dwars terug.”

lief nemen. Mijn ultieme wens is dan ook dat er als ik na zes jaar – de maximale termijn als voorzitter – afscheid

Wim Kos onderschrijft de noodzaak om de positie van de

van de centrale cliëntenraad moet nemen, óók cliënten in

cliënt verder te versterken en ziet daartoe tot slot nog

de raad zitten.”

een andere mogelijkheid. “Om zeggenschap niet te laten verpieteren, zullen we voor een soort permanente scholing

Bestuursvoorzitter Kos plaatst enkele kanttekeningen bij

moeten zorgen, niet alleen van de medewerkers, maar

de deelname van cliënten in de centrale cliëntenraad.

vooral ook van de cliënten, om hun de kracht te geven

Hij wijst op eerdere ervaringen daarmee bij een van de

waarmee zij van zich kunnen laten horen. We moeten

fusiepartners van ASVZ, waar de centrale cliëntenraad

cliënten in de positie brengen waarin ze kunnen laten

uitsluitend uit cliënten bestond. Na de fusie, nu vier jaar

merken dat zij het zijn die in deze instelling wonen en dat

geleden, werd deze ‘cliënten-cliëntenraad’ nog twee jaar

de medewerkers er zijn om voor hen te werken.

gehandhaafd, naast een ‘verwanten-cliëntenraad’. “We

Zij, de cliënten, zijn de kern van ASVZ. We hebben al

hebben dat destijds geëvalueerd”, aldus Kos. “Het bleek

jarenlang een serie van trainingen gedaan om dat

dat complexe beleidsthema’s vaak niet werden besproken

bewustzijn te versterken. Veel cliënten zijn daar met plezier

of zo werden versimpeld dat de essentie ervan verloren

naartoe gegaan, omdat ze leren dat zeggen wat hen dwars

ging. Cliënten vonden dat de besprekingen vaak te

zit in de dagelijkse gang van zaken zin heeft, omdat er

snel gingen of dat er zaken in de besprekingen werden

wat mee wordt gedaan. Veel mensen hebben jarenlang in

aangehaald, die hen niet bekend waren. Omdat het hier

instellingen gewoond waar de zeggenschap matig tot niet

een wettelijk bepaalde medezeggenschap betreft, moet je

geregeld was. Juist deze groep moeten we leren dat ze er

dan als organisatie een andere weg zien te vinden om je

mogen zijn en dat zij het hier voor het zeggen hebben.

beleidsnotities toch onder de loep te laten nemen. Het heeft

Dat is niet altijd gemakkelijk, dat vergt veel geduld en

overigens ook te maken met het type cliënten aan wie wij

inzet, maar het is de moeite meer dan waard!”

zorg verlenen. Gemiddeld genomen zijn dat verstandelijk gehandicapten

met

zwaardere

zorgzwaartepakketten,

waarvan je niet kunt verwachten dat ze op elk niveau mee kunnen denken. Daarom willen wij ook ouders en verwanten betrekken in de medezeggenschap.” Coaches en permanente scholing Uit de evaluatie van het functioneren van de sectorale cliëntenraden twee jaar geleden bleek dat cliënten veel

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

39

Financiële gegevens 2008 Zorgkantoor DWO/NWN Zorgaanspraken

Brutoschade 2008 regio’s DWO en NWN (in €1.000)

Zorg met verblijf Zorg met verblijf verpleging en verzorging

296.428

Zorg met verblijf gehandicaptenzorg

154.250

Zorg met verblijf geestelijke gezondheidszorg





22.188





18.934



5.663





2.445





3.801



38.406

Zorg zonder verblijf Zorg zonder verblijf verpleging en verzorging



Zorg zonder verblijf gehandicaptenzorg



Zorg zonder verblijf geestelijke gezondheidszorg

Overig Hulpmiddelen / rolstoelen / tandheelkundige hulp Subsidieregelingen AWBZ (waaronder PGB) Totaal

40























542.115

Zorg voor elkaar, Gesprekken uit de praktijk Jaarverslag 2008 Zorgkantoor DWO / NWN

Colofon Het Jaarverslag 2008 is een uitgave van Zorgkantoor DWO/NWN Schiedam, Augustus 2009 Coördinatie

Fotografie

Daphne de Vries, Laura Mostert

Henry van Kleeff, Rotterdam

Zorgkantoor DWO/NWN, Schiedam

Grafisch ontwerp

Eindredactie

design-station.nl, Bert Meijer, Hoorn

Truus van der Spek, Oegstgeest

Druk

Interviews

Kapsenberg van Waesberge, Rotterdam

Terveertekst, Amsterdam

Oplage

Peter van Steen, Geldermalsen

500 exemplaren

Zorgkantoor DWO/NWN ’s-Gravelandseweg 555 3119 XT Schiedam Postbus 366 3100 AJ Schiedam T. (010) 242 27 33 F. (010) 273 35 68 www.zorgkantoordwo.nl www.zorgkantoornwn.nl