Voorbeeld uit de praktijk Nikki Tuinman is 4 jaar en woont sinds kort in de Haagse Beemden in Breda. Vader is vrachtwagenchauffeur en bijna nooit thuis. Moeder doet haar uiterste best om haar dochtertje zo goed mogelijk op te voeden, maar moet alle zeilen bijzetten om rond te komen en kampt bovendien met gezondheidsproblemen. Ondanks alle moeilijkheden wil moeder maar één ding: Nikki zoveel mogelijk kansen bieden op school, zodat zij een goede opleiding kan volgen en zij het straks beter zal hebben dan ze zelf gewend is. Nikki’s moeder beseft dat ze dit doel alleen kan behalen als ze hulp krijgt en als ze zo jong mogelijk begint met ondersteuning. Al vóór haar eerste verjaardag werden Nikki’s vader en moeder door de jeugdverpleegkundige uitgenodigd op het consultatiebureau. In informatiebijeenkomsten hoorden ze hoe belangrijk het was om Nikki voor te lezen en liedjes voor haar te zingen, dus haalden ze het Boekstart koffertje bij de bibliotheek. Al gauw leerde Nikki steeds meer woordjes en wilde ze dat haar moeder telkens opnieuw boekjes voor zou lezen. Als dreumes zag Nikki dat er een tijdlang iemand van het team ouderbetrokkenheid thuis langskwam om haar moeder te leren welke spelletjes goed waren voor de ontwikkeling. Die ondersteuning bleef doorgaan, ook toen Nikki naar de voorschool ging. Ze vond het wel grappig dat ze thuis met dezelfde werkjes aan de slag kon als in de voorschool. Zo leerde ze al spelenderwijs steeds meer dingen die ze later nodig zou hebben in de onderbouw van de basisschool. Nikki’s moeder vond het in het begin best lastig om zoveel met taal te moeten oefenen. Bij haar thuis hadden ze nooit boeken en zelf was ze ook niet zo goed in taal. Maar met de steun van de vrijwilligers die telkens thuis kwamen helpen met oefeningen, begon ze het langzaam maar zeker steeds leuker te vinden om met woordjes te spelen en haar dochtertje te stimuleren in haar ontwikkeling. Nikki is nu zover dat ze met gemak mee kan in de klas. Het is een vrolijk en zelfbewust meisje dat heel goed geconcentreerd kan werken aan een persoonlijke taak, maar ook heel goed kan samenwerken met klasgenootjes. En als iemand haar probeert te overtroeven, kan ze moeiteloos weerwoord geven. Voor Nikki begint de basisschool nog maar net, maar dankzij de gebundelde krachten van voor- en vroegschool heeft ze nu meer kansen op een fijne en succesvolle schooltijd. En het vooruitzicht dat ze straks kan kiezen voor een middelbare school waar ze haar talenten verder kan ontwikkelen.
TAALVAARDIG IN VERBINDING Manifest bij afspraken Voor- en Vroegschoolse Educatie in Breda ‘Wij willen jonge kinderen leren om spelend, onder zoekend en nieuwsgierig taal te ontdekken, te ontwikkelen en optimaal te gebruiken, zowel op school als thuis.’
Gemeente Breda Kober groep Kindercentrum Bellefleur BV Woelewippie Kinderopvang Kinder-opvang Bloem Breda Villa Kakelbont Kinder-opvang Breda Bestuurlijk Overleg Breda Surplus Welzijn
Samen werken aan één hoger doel
Waar doen we het voor? De partijen die betrokken zijn in de voor- en vroegschool in Breda zien graag dat alle jonge kinderen in Breda optimaal voorbereid zijn op het onderwijs, in denken, doen en voelen. Dat ze zich kunnen concentreren op hun taken, dat ze vooruit kunnen denken, doelgericht bezig kunnen zijn en directe behoeften en beloningen kunnen uitstellen. Hoe beter jonge kinderen in staat zijn om zichzelf te ‘sturen’, des te gunstiger hun ontwikkeling verloopt. Hoe luisteren ze? Welke prikkels laten ze toe? Hoe werken ze samen met anderen? Hoe flexibel wisselen ze van rol of taak of stellen ze hun koers bij? Hoe passen ze regels toe in nieuwe situaties? Hoe lossen ze problemen op? Hoe kijken ze terug op hun eigen handelen? In welke mate zijn ze in staat om zich in te leven in de ander? Hoeveel initiatief nemen ze en hoezeer zijn ze in staat tot ordelijkheid?
We verplichten ons om een integraal aanbod te realiseren om de brede ontwikkeling van jonge kinderen te stimuleren. In de hele stad gaan we systematisch werken aan het versterken van zelfsturing en executieve functies van jonge kinderen, met als doel een doorgaande lijn op alle locaties en in alle clusters van voorscholen en onderbouw. De gepersonaliseerde ondersteuning en doorgaande ontwikkelingslijn van 0 - 6 jaar faciliteren we door een kindvolgsysteem, waarmee de instellingen de ontwikkeling van kinderen systematisch in beeld brengen.
Ruggensteun aan ouders We helpen ouders om de VVE activiteiten van de instellingen ook thuis voort te zetten. We willen ouders bewust maken van hun rol en invloed op de ontwikkeling van hun kind, zodat zij hun vaardigheden vergroten en de kwaliteit van hun interactie met het kind versterken. Daartoe staan voorlezen, interactie en spel centraal. Ouders geven aan dat zij graag hun steentje willen bijdragen door ouderbijeenkomsten bij te wonen en ook thuis de juiste begeleiding te geven. Wij geven ouders daarom praktische instrumenten mee om de ontwikkeling van hun kinderen in de thuissituatie te stimuleren. Daarbij biedt het team ouderbetrokkenheid hen bovendien een half jaar begeleiding. Stagiaires en vrijwilligers gaan ouders helpen met het vergroten van hun eigen taalvaardigheid en stimuleren hen om hun kinderen al vanaf de babyperiode voor te lezen en liedjes voor te zingen.
TAALVAARDIG IN VERBINDING Manifest bij afspraken Voor- en Vroegschoolse Educatie in Breda
Eenduidige spelaanpak
Effectieve wisselwerking
De betrokken partijen geloven in ontschotting. Bij het invullen van de doorgaande leer-taal en zorglijn kiezen we voor een integrale aanpak met een effectieve methode en eenduidige visie, gebaseerd op de kracht van spel. Hoe zet je spel effectief in en hoe kun je bestaande spelmogelijkheden uitbreiden en verbreden? Om dat te realiseren gaan we alle betrokken partijen in de voor- en vroegschoolperiode een gezamenlijke training geven. Daarmee leggen we nadrukkelijk het accent op spelen als voertuig voor het stimuleren van zelfregulatie bij peuters en kleuters.
We willen kansen van alle kinderen versterken op een succesvolle deelname in het onderwijs. Dat doen we door het bevorderen van de fysieke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van dreumes, peuter en kleuter. Daarbij zetten we in op een tweeledige aanpak. Centrumgerichte VVE-programma’s versterkt met gezins-gerichte ontwikkelingsstimulering. Kaleidoscoop en Piramide, gecombineerd met VVE Spel Thuis en LOGO 3000.
Effectieve krachten bundeling De samenwerkende partners geloven in de kracht van constructieve verbindingen. We stemmen met elkaar af, zoeken de dialoog en vergroten betrokkenheid van ouders bij de directe ontwikkeling van het kind. We zorgen voor een soepele overdracht, bewaken de doorgaande lijn, bieden een solide zorgstructuur en helpen elkaar om een zo rijk mogelijke taalomgeving te creëren. Onze inzet voor de komende jaren is om zo vroeg en tijdig mogelijk taal- en ontwikkelingsachterstanden te signaleren en daar zo adequaat mogelijk acties op te zetten.
Vakmanschap van a tot z
Voor de uitvoering van het convenant zetten we HBO geschoolde professionals in op de voorscholen in Breda. Zij verzorgen coaching on the job en werken op basis van taalniveau 3F, een kindvolgsysteem en de ‘plan-do-check-act’ cyclus.
Uitwerkingsafspraken Manifest VVE (voor- en vroegschoolse educatie 2015 – 2018) onderdeel van de Onderwijsagenda Breda Inleiding Op 9 maart 2015 vond de VVE conferentie Werk in Uitvoering plaats. Deze conferentie vormt de basis voor het Manifest VVE en de daaraan verbonden uitwerkingsafspraken VVE. Hierin zijn afspraken en innovatieve ideeën opgenomen die voortgekomen zijn uit deze inspiratievolle bijeenkomst. Daarnaast zijn afspraken opgenomen die voortvloeien uit doorlopende wettelijke eisen en verplichtingen van de Inspectie van het Onderwijs. Sleutelbergrippen van innovatie vanaf 2015 zijn: De doorgaande leer taal, zorglijn waarin vaste clusters van voor en vroegscholen samenwerken om de ontwikkeling van kinderen, vooral de executieve functies en daarmee de zelfregulatie van kinderen (2,5 – 6 jaar) optimaal te stimuleren. Hierbij wordt de inzet van spel het belangrijkste middel. Executieve functies in het kort. Als men spreekt over executieve functies, heeft men het over het sturen van eigen denken, gedrag en emoties. Hieronder vallen zaken als zich voor langere tijd op iets kunnen concentreren, vooruit kunnen denken en doelgericht bezig blijven, afleidingen kunnen weerstaan, directe beloningen kunnen uitstellen voor een beloning op een later tijdstip. Dit zijn, behalve uitingen van zelfregulatie, allemaal voorspellers van een gunstige ontwikkeling1. Zelfsturing heeft onder andere te maken met: Inhibitie: behoeften uitstellen, irrelevante of onaangepaste prikkels onderdrukken, aandachtig kunnen luisteren, concentreren, bij de taak blijven, handelingen plannen en doelen stellen, vooruit kijken, samenwerken met anderen, flexibel van rol of taak kunnen wisselen, regels kunnen toepassen in nieuwe situaties (cognitieve flexibiliteit), inzicht krijgen in complexe taken, problemen oplossen, terugkijken op eigen handelingen (reflectie), tijdens het denken, schrijven of lezen de koers kunnen bijstellen, empathie: perspectief van de ander kunnen innemen, initiatief nemen en ordelijkheid2. In de meeste voor en vroegschoolse programma’s komen de elementen van het stimuleren van zelfregulatie hooguit impliciet, incidenteel aan de orde en wordt er onvoldoende systematisch aan gewerkt. Daar willen in Breda met dit convenant verandering in brengen door alle clusters van voorscholen en onderbouw gezamenlijk te laten trainen. Wij, - Gemeente Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw M. Haagh, Wethouder Onderwijs; - Kober groep, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw P. Schellart, directeur; - Kindercentrum Bellefleur, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw A. Boot-van Gool, directeur; - Bestuurlijk Overleg Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de heer drs. J.M. Aarts MPM, bestuurder B.O.B en de heer drs. J.W.C.J.M. de Kort, bestuurder B.O.B; - Surplus Welzijn, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw R. van der Kooij, leidinggevende van Surplus, vinden dat: 1. niet alle kinderen met dezelfde ontwikkelingskansen, dan wel goed voorbereid instromen in het basisonderwijs. 2. het vergroten van ontwikkelingskansen van (jonge) kinderen individueel, maatschappelijk en economisch van eminent belang is. 3. voor en vroegschoolse educatie een belangrijk en passend instrument is om deze ontwikkelingskansen te vergroten. 4. de professionaliteit van de leidsters en leerkrachten bepalend is voor de kwaliteit van de aangeboden voor en vroegschoolse educatie. 5. de effectieve interactie en effectief gebruik van onderwijstijd bepalend zijn voor de kwaliteit van de aangeboden voor en vroegschoolse educatie. 6. het stimuleren van zelfregulatie bij peuters en kleuters en de inzet van spel daarbij, bijdraagt aan het verbeteren van leeropbrengsten/ontwikkeling van jonge kinderen.
1 De Psycholoog, November 2011 2 Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind, Een oriëntatie ` vanuit wetenschap en praktijk, Leseman e.a., 2010, pagina 8 ev.
7. het streven naar een optimaal leerrendement in een ambitieuze leercultuur bijdraagt aan het verbeteren van leeropbrengsten/ontwikkeling van kinderen. 8. betrokkenheid van ouders een positief effect heeft op de (cognitieve) (taal) prestaties en het gedrag van kinderen. 9. het van belang is dat voor en vroegscholen aan ouders aangeven hoe zij tegemoet kunnen komen aan de individuele (leer)behoefte van het kind, welke faciliteiten daarvoor beschikbaar zijn en welke inspanningen ze kunnen verrichten. 10. de invulling van de doorlopende doorgaande leer, taal en zorglijn actieve samenwerking in clusters vraagt. 11. dat inpandigheid deze doorgaande lijn vergemakkelijkt. 12. dat een integrale benadering (en daarmee het letterlijk weghalen van schotten) van peuters en kleuters bijdraagt aan een optimale doorgaande leer, taal en zorglijn. 13. dat het gezamenlijk trainen van professionals in eenzelfde benadering voor peuters en kleuters bijdraagt aan een optimale doorgaande leer, taal en zorglijn. 14. onderzoek naar voor- en vroegschoolse educatie noodzakelijk blijft om de kwaliteit van deze voorzieningen structureel te kunnen blijven optimaliseren. 15. de Gemeente Breda een regierol heeft om met lokale partners te werken aan het optimaliseren van ontwikkelingskansen, leeropbrengsten en schoolloopbanen van kinderen. En daarom spreken wij af: 1. dat het kind voor ons altijd centraal staat. 2. dat wij vanuit het perspectief van return of investment vroeg- en tijdig signaleren van kinderen die risico’s lopen op een taal- en ontwikkelingsachterstand centraal stellen en op basis van de signalen evidence based zullen interveniëren. Investeren op jonge leeftijd verdient zich immers meervoudig terug. 3. dat wij ons verplichten om via een beredeneerd aanbod met voor en vroegschoolse educatie en spelbegeleiding en speluitbreiding, de cognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen te optimaliseren. Op die manier willen we bereiken dat kinderen voldoende randvoorwaarden aangeboden krijgen voor een goede (schoolloopbaan)ontwikkeling. 4. dat wij de ontwikkeling van het kind volgen door middel van de inzet van een kindvolgsysteem. 5. dat wij uitgaan van een integrale benadering van peuters en kleuters en vinden daarbij een doorgaande ontwikkelingslijn van 0 – 6 jaar erg belangrijk. 6. dat wij graag willen dat kinderen grenzeloos kunnen ontdekken. Afspraken in het algemeen; 1. Wij zullen op basis van dit convenant, uitvoering geven aan het gezamenlijk vastgestelde beleid. 2. Er is een Stuurgroep VVE en een coördinerende werkgroep Innovatie VVE, bestaande uit een vertegenwoordiging van partijen verbonden aan dit convenant. 3. De Stuurgroep VVE is opdrachtgever van de coördinerende werkgroep Innovatie VVE. De coördinerende werkgroep Innovatie VVE kan de Stuurgroep VVE gevraagd en ongevraagd advies geven. 4. Wij werken, indien aan de orde, kosteloos mee aan (wetenschappelijk) onderzoek. 5. Bij de uitvoering van dit convenant blijven we binnen de bestaande wettelijke en financiële kaders, te weten de Wet op het primair onderwijs en de Wet Kinderopvang en daaraan gerelateerde middelen en voorwaarden in beschikkingen en afspraken. Daar waar wettelijk mogelijk zullen wij zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de experimenteerruimte. Afspraken over inzet en training personeel; 1. Wij zetten op de voorscholen ter ondersteuning van de pedagogisch medewerkers, HBO geschoolde professionals in om de in dit convenant genoemde doelen te kunnen realiseren. Een en ander onder voorwaarde dat hiervoor door het Rijk subsidie ter beschikking wordt gesteld. 2. De ondersteuning door deze professionals (de voorschoolcoaches) bestaat uit (persoonlijke) coaching on the job en vervullen van een voorbeeldfunctie voor de pedagogisch medewerkers. 3. De pedagogisch medewerkers, voorschoolcoaches en leerkrachten die wij inzetten, worden of zijn geschoold in het opbrengstgericht werken. Daardoor zijn we in staat op de juiste manier aan te sluiten op de ontwikkeling van het kind. 4. De pedagogisch medewerkers, voorschoolcoaches en leerkrachten die wij inzetten, worden of zijn gezamenlijk en clustergewijs geschoold in het stimuleren van de ontwikkeling van executieve functies bij peuters en kleuters, waarbij spel en spelen centraal staan.
5. De pedagogisch medewerkers die wij inzetten beschikken over taalniveau 3F. 6. Op basis van het kindvolgsysteem en gegevens uit observaties, wordt samen met de ondersteunende professional zoals genoemd onder 2, groepsplannen en handelingsplannen opgesteld. In dit uitgeschreven plan is zichtbaar dat de activiteiten beredeneerd en gedifferentieerd zijn aangeboden. 7. De gemeente zal tenminste een keer per jaar op basis van de resultaten van de voor en vroegschoolse educatie een monitor uitbrengen. Afspraken over de doorgaande leer, taal en zorglijn; 1. Wij maken voor de overdracht naar de basisschool gebruik van een warme overdacht (face tot face) van alle kinderen. 2. De pedagogisch medewerkers, voorschoolcoaches en leerkrachten werken met een integrale aanpak van peuters en kleuters waarbij het stimuleren van de executieve functies en spel centraal staan. 3. De in clusters georganiseerde voor en vroegscholen maken onderling afspraken over gezamenlijke scholing, het ouderbeleid, de organisatie van zorg en begeleiding en het pedagogisch en educatief handelen. 4. Om de kwaliteit en afspraken van de doorgaande lijn kracht bij te zetten wordt een ambassadeur doorgaande lijn ingezet. Afspraken over vergroten ouderbetrokkenheid; 1. Wij dragen er zorg voor dat ouders informatie krijgen over het belang van de voorschool, de doelen en de effecten van het VVEprogramma. Ouders worden geïnformeerd over het effect dat zij hebben op de ontwikkeling van de kinderen wanneer thuis de activiteiten van de VVE voortgezet worden. 2. Opdat de ontwikkelingsstimulerende competenties van ouders worden vergroot worden door ons evidence based of veelbelovende interventies ingezet. 3. Wij stimuleren dat ouders thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten met hun kinderen ondernemen. 4. Bij VVE kinderen in de leeftijd 0 – 2,5 jaar worden een groepsconsult, Boekstart en Dreumes Spel Thuis ingezet. Hierbij staan voorlezen, interactie en spel centraal. Zo krijgen ouders al zo vroeg mogelijk instrumenten in handen waardoor zij zelf de ontwikkeling van hun kind kunnen stimuleren. 5. Voor de ouders van de kinderen in de leeftijd 2,5 – 4 jaar wordt VVE Spel Thuis ingezet. Het ontwikkelen en uitbreiden van spel en het stimuleren van de executieve functies staan hier centraal. Zo krijgen ouders ook instrumenten in handen om nadrukkelijk de executieve functies bij hun kinderen te stimuleren. 6. Voor de kinderen van 4 – 6 jaar worden de Voorleesexpres ingezet, gericht op het stimuleren van voorlezen aan kinderen en vergroten van de taalvaardigheid van ouders. 7. In het kader van het bestrijden van laaggeletterdheid wordt een extra ondersteuningsaanbod gedaan voor die betreffende ouders. 8. Wij informeren ouders tenminste twee keer per jaar over de brede ontwikkeling van hun kind. Afspraken over de omvang en voortgang van de te realiseren ambities; 1. De gezamenlijke ambities zijn overeengekomen op basis van het toetsingskader van de Inspectie van het Onderwijs. Dit ambitieniveau moet voor wat betreft de score door de Inspectie voor het Onderwijs moet een 3 of 4 zijn. Bij de beoordeling of de opgenomen doelen en afspraken zijn gehaald, is deze score doorslaggevend. 2. De ambities en de voortgang worden tenminste 1 keer per jaar geëvalueerd. Hiervan volgt een rapportage aan de coördinerende Werkgroep Innovatie VVE. De coördinerende Werkgroep Innovatie VVE monitort de voortgang en rapporteert 2 keer per jaar aan de Stuurgroep VVE. 3. In 2015 zal de eerst volgende toetsing door de Inspectie voor het Onderwijs plaatsvinden. Bij onvoldoende voortgang zullen onze afspraken worden heroverwogen. Dit kan ook aanleiding zijn om de middelen op een andere manier te verdelen. Afspraken over de rol van de Gemeente Breda; 1. De Gemeente Breda zal, op basis van landelijk gemaakte afspraken en het Manifest VVE, het VVE beleid financieren en faciliteren. 2. De gemeente voert regie op bestuurlijk niveau. Dat wil zeggen dat zij zorg draagt voor samenwerkingsafspraken tussen uitvoerende instanties over beoogde doelstellingen en resultaten, de wijze van samenwerking en de bijbehorende onderlinge verantwoordelijkheidsverdeling. De gemeente
intervenieert als de samenwerking tussen instanties in algemene zin niet goed functioneert. 3. Samen zorgen we er voor dat de vraag en het aanbod VVE-voorscholen in de Gemeente Breda goed op elkaar zijn afgestemd. 4. In 2015 vindt een eerst volgende meting plaats van de Inspectie voor het Onderwijs. De gemeente draagt zorg voor het jaarlijks monitoren. Afspraak over de duur De looptijd van de afspraken is van 6 juli 2015 – 31 december 2018.
Aldus overeengekomen op 6 juli 2015, Gemeente Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw M. Haagh, Wethouder Onderwijs;
De Kober groep, gevestigd Hooilaan 1 Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw P. Schellart, directeur;
Kindercentrum Bellefleur BV, Woelewippie Kinderopvang, Kinderopvang Bloem Breda en Villa Kakelbont Kinderopvang Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw A. Boot- van Gool, directeur
Bestuurlijk Overleg Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de heer drs. J.M. Aarts MPM, bestuurder B.O.B
Bestuurlijk Overleg Breda, rechtsgeldig vertegenwoordigd door de heer drs. J.W.C.J.M. de Kort, bestuurder B.O.B
Surplus Welzijn, rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw R. van der Kooij, leidinggevende van Surplus
TAALVAARDIG IN VERBINDING
