Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk

Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk

Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk

Evianne Wijenberg en Marloes Versleijen, adviseurs Vilans Postbus 8228, 3503 RE Utrecht Telefoon: (030) 789 22593, e-mail: [email protected] Website: www.vilans.nl

Utrecht, oktober 2014

Inhoud

1.

Vooraf ................................................................................ 3

2.

Functionaliteiten van patiëntenportalen ....................................... 4

3. Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? (perspectief wetenschap) .......................................... 5 4.

Wat zien we in de praktijk? ....................................................... 6

5.

Conclusie en kansen voor de praktijk ........................................... 7

Bronnen ................................................................................... 8

© VILANS 22-10-2014 / Wat leveren patiëntenportalen bij op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk.

3

1. Vooraf Patiënten raken steeds meer geïnteresseerd in eHealth. Om te communiceren met hun zorgverleners, om afspraken te maken, voor het aanvragen van (herhaal)medicatie en om hun medisch dossier in te zien (Wakefield et al. 2010; Woods et al. 2013). Een voorbeeld is de inzet van het zogenoemde ‘patiëntenportaal’ in de eerste lijn: een online toegangspoort die de patiënt via meerdere functionaliteiten regie geeft bij het vergaren en delen van informatie over zijn gezondheid (Nictiz, 2011). Meestal beheert de zorgaanbieder het portaal. Als paddenstoelen Patiëntportalen schieten als paddenstoelen uit de grond. In Nederland bieden inmiddels ruim 50 ICT-leveranciers patiëntenportalen aan (Nictiz, 2011). Patiëntportalen lijken veelbelovend. Zo zou het de tevredenheid, de eigen regie en het zelfmanagement van de patiënt vergroten (Boshuizen et al. 2014). Ook implementeren steeds meer zorgorganisaties een patiëntenportaal vanuit de gedachte dat het bijdraagt aan betere gezondheidsuitkomsten en efficiëntie (Otte-Trojel e.a., 2014). Gebruik patiëntenportalen Maar wat hebben patiëntenportalen precies te bieden? En welke functionaliteiten zijn er te onderscheiden? Wat leveren patiëntenportalen op voor de zorg en de patiënt vanuit het perspectief van de wetenschap? En wat betekenen deze inzichten voor de praktijk? Daar gaat dit artikel over. We willen inzicht geven in het gebruik van patiëntenportalen, vanuit zowel de wetenschap als de praktijk. Meer weten? Wil je meer weten over eHealth in de praktijk en de inzet van patiëntenportalen? Ga dan naar het thema eHealth op het Kennisplein Chronische Zorg.

© VILANS 22-10-2014 / Wat leveren patiëntenportalen bij op vooraan de gezondheidszorg en zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk.

3

2. Functionaliteiten van patiëntenportalen Patiëntenportalen zijn er in verschillende soorten en maten. Ze bieden gemaksdiensten -zoals online afspraken maken -maar dienen ook als verlengstuk van het consult. Bijvoorbeeld door het inzien van (een deel van) het medisch dossier, toegang tot betrouwbare gezondheidsinformatie, e-consulten het individueel zorgplan en zelfmanagementondersteuning. Overzicht van functionaliteiten Globaal zien we acht typen functionaliteiten van patiëntenportalen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van type functionaliteiten met voorbeelden. Tabel 1. Overzicht van type functionaliteiten van patiëntenportalen. Deze tabel is gemaakt op basis van praktijkervaring en literatuur (zie ‘bronnen’).

Type functionaliteit

Voorbeelden 

1. Online praktische zaken regelen   2. Toegang/inzage in medische gegevens

3. Interactie tussen:  zorgverlener-patiënt  patiënt-patiënt

    

4. Individueel zorgplan  5. Zelfmetingen invoeren 6. Zelf een dossier bijhouden 7. Geaccordeerde gezondheidsinformatie vinden

  

 8. Online zelfmanagement ondersteuning

Een (e-)afspraak maken met de huisarts / praktijkondersteuner Aanvragen van (herhaal)medicatie Toegang tot (deel van) het medisch dossier Inzage in (online) medicatiegegevens en lab-uitslagen Consult via e-mail (e-consult) Beeldverbinding tussen patiënt en zorgverlener Patiëntencommunity Patiënt stelt zelf of samen met zorgverlener doelen, bijvoorbeeld op het gebied van voeding of beweging Patiënt vult een vragenlijst in ter voorbereiding op het consult Gezondheidsgegevens bijhouden en invoeren, zoals bloeddruk en gewicht Maken van notities over ervaringen en gezondheidsklachten Links naar betrouwbare informatie over (chronische) aandoeningen en medicatie zoals thuisarts.nl Online leefstijl-coaching, bijvoorbeeld op het gebied van stoppen met roken of beweging


4

3. Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? (perspectief wetenschap) Wat zegt de wetenschap over wat patiëntenportalen opleveren voorde gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? ‘Hard’ bewijs ontbreekt In het algemeen blijkt dat ‘hard’ wetenschappelijk bewijs voor de (positieve) impact van (het gebruiken van) patiëntenportalen op de gezondheidszorg en zorg voor de patiënt ontbreekt (Ammenwerth et al., 2012). Sommige studies laten een positieve invloed van patiëntenportalen zien (bijvoorbeeld Tenforde et al. 2012) andere studies tonen geen positieve invloed aan op bepaalde uitkomstmaten (bijvoorbeeld Tuil et al. 2007; Lin et al. 2005). Positieve effecten Ondanks de behoefte aan meer en beter onderzoek, zijn er wel degelijk aanwijzingen waaruit blijkt dat patiëntenportalen een positieve invloed kunnen hebben op verschillende gezondheidsuitkomsten. Zo blijkt uit Amerikaans wetenschappelijk onderzoek (Otte-Trojel et al. 2014),dat patiëntenportalen kunnen leiden tot verbeteringen in: 

klinische uitkomsten



therapietrouw



patiënt-zorgverlener communicatie



patiëntempowerment



patiënttevredenheid met de gezondheidsdiensten

Verbeteringen Vier mechanismen die ten grondslag liggen aan deze verbeteringen zijn:  inzage van de patiënt in persoonlijke gezondheidsinformatie;  activatie van informatie (nieuwe en effectieve manieren om informatie te gebruiken en te presenteren, bijvoorbeeld: de patiënt krijgt een herinnering via het patiëntenportaal);  continuïteit van zorg (gemakkelijkere en verbeterde toegang voor patiënten om hun zorgverlener te bereiken);  het gemak van de diensten (vergemakkelijken van navigeren in de gezondheidszorg). Zorggebruik als indicator De patiëntenportalen leiden nog niet tot minder zorggebruik (Otte-Trojel et al. 2014). Dat is opvallend omdat patiëntenportalen regelmatig genoemd worden in het kader van efficiency (Artsennet KNMG, 2014). Wetenschappelijk bewijs hiervoor is dun. Een groot deel van de studies uit de review die zorggebruik meenemen als indicator, laten zelfs een toename in zorggebruik zien. Slechts één van de acht geïncludeerde studies toont lager zorggebruik aan. Mogelijke verklaring is dat een patiëntenportaal nog vooral wordt ingezet als aanvulling op de huidige zorgverlening en niet zozeer als vervanging van bepaalde onderdelen van zorg. Verder benoemt Otte-Trojel et al. (2014) dat meer wetenschappelijk onderzoek nodig is naar de mechanismen en context waarin patiëntenportalen gebruikt worden en welke invloed zij hebben op verschillende uitkomsten, zoals patiëntenzorg en patiënttevredenheid.


5

4. Wat zien we in de praktijk? De wetenschappelijke inzichten bieden nog geen ‘hard’ bewijs voor de positieve invloed van patiëntenportalen voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt. Ondanks dat portalen handig kunnen zijn, valt het gebruik ervan in de praktijk tegen. Toch zijn veel zorgorganisaties en gezondheidscentra volop bezig met implementeren. Praktijkinzichten We zien dat het gebruiken van portalen niet eenvoudig is. Zo heeft Vilans samen met twee zorggroepen een zogenoemd co-creatietraject doorlopen om het gebruik van twee portalen te stimuleren. Uit deze projecten (zie ook: Boshuizen & Loopik, 2014 zijn een zevental inzichten ontstaan: 1) onbekend maakt onbemind. De meeste zorgverleners en patiënten zijn onbekend met het bestaan van het portaal en de mogelijkheden hiervan. 2) door de bomen het bos niet zien. Zorgverleners en patiënten raken overweldigd door de veelheid aan functionaliteiten en mogelijkheden van een portaal. 3) geen aansluiting bij behoeften. Portalen zijn vaak ontworpen vanuit een technisch en medisch perspectief en sluiten niet aan bij de wensen en behoeften van patiënten (de gebruikersgroep). 4) kloof tussen management en praktijk. Er is weinig afstemming tussen het management en de praktijk over het implementeren van een portaal en alles wat hierbij komt kijken. 5) geen inbedding in zorgproces. Werken met een portaal is voor zorgverleners nu vaak iets dat ‘erbij’ komt. 6) geen ruimte voor gewenning. Er wordt weinig ruimte vrijgemaakt voor het leren werken met een patiëntenportaal. 7) gedragsverandering blijft complex. Ondanks dat men met portalen gedragsverandering wil vergemakkelijken en/of stimuleren, is dit ook zonder eHealth lastig ). Stimuleren gebruik In dit traject hebben zorgverleners, patiënten en ontwikkelaars van het portaal samen oplossingen bedacht en uitgevoerd om het gebruik te stimuleren. Zij deden dit door middel van co-creatie: in 3 sessies bepaalden ze samen hoe ze het portal gebruiken, hoe ze het gebruik kunnen stimuleren bij de betrokken stakeholders en hoe ze dat gebruik meten. Omdat iedereen vanaf de start betrokken is en zeggenschap heeft, ontstaat veel draagvlak. ‘Zolang je patiënten en zorgverleners de koers maar laat bepalen’, aldus Boshuizen & Loopik (2014). Tips: groot denken, klein beginnen Wat werkt in de praktijk is om heel klein te beginnen en stap-voor-stap verder uit te breiden. Hieronder geven we je zeven tips om succesvol met het gebruiken van een portaal aan de slag te gaan. 1. Informeer patiënten én praktijkmedewerkers. 2. Houd het simpel. Begin met één of enkele functionaliteiten. Doe daar ervaring mee op. Als dat goed gaat, breid dan uit. 3. Sluit aan bij de behoefte. 4. Betrek praktijkmedewerkers bij de aanschaf en implementatie. 5. Bed het werken met het portaal in, in het zorgproces. 6. Neem de tijd voor gewenning. 7. Heb reële verwachtingen. © VILANS 22-10-2014 / Wat leveren patiëntenportalen bij op vooraan de gezondheidszorg en zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk.

6

5. Conclusie en kansen voor de praktijk Patiëntenportalen schieten als paddenstoelen uit de grond. Ze kunnen bijdragen aan meer persoonsgerichte zorg en eigen regie van de patiënt. De portalen bieden de patiënt en de zorgverlener een grote hoeveelheid aan functionaliteiten, te onderscheiden naar gemaksdiensten (bijvoorbeeld online een afspraak maken) of als verlengstuk van het consult (bijvoorbeeld de mogelijk het medisch dossier in te zien). Zo kunnen patiënten thuis hun gegevens inzien en hun gezondheid en ziekte beter monitoren. Zorgverleners kunnen sneller en gemakkelijker zaken rond gezondheid en ziekte van de patiënt regelen. Aanwijzingen voor verbeteringen Er zijn aanwijzingen dat de portalen kunnen zorgen voor verbeteringen in zorg voor en de gezondheid van de patiënt. Wetenschappelijk onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen. ‘Hard’ bewijs ontbreekt nog, dus meer onderzoek is nodig. Tegelijkertijd is de praktijk al volop bezig de portalen zo goed mogelijk te implementeren. Begin met gemaksdiensten Uit de praktijkervaringen blijkt dat de portalen kunnen zorgen voor verbeteringen in de zorg en bij de patiënt. Maar we zien ook dat het implementeren niet zonder slag of stoot gaat. Een zorgorganisatie gaat met een portaal aan de slag, maar ziet vervolgens dat het gebruik achterblijft. De ervaringen bij de zorggroepen laten zien dat succesvol werken met een portaal kan. Klein beginnen, bijvoorbeeld door het aanbieden van gemaksdiensten (e-consult, online afspraken maken) en vervolgens verder uitbreiden lijkt in de praktijk succesvol. Kansen voor de toekomst eHealth-toepassingen, zoals patiëntenportalen bieden veel kansen voor de toekomst. Zeker met het oog op de steeds langer thuis wonende ouderen. Portalen bieden patiënten de mogelijkheid om zoveel mogelijk zelfstandig hun gezondheid en ziekte te monitoren en (online) hulp te vragen wanneer dat nodig is. Waar de zorgverlener de patiënt nu met regelmaat in de praktijk ziet en ‘controleert’, gaat hij dit steeds meer online doen en springt in wanneer de patiënt aangeeft dat hij ondersteuning/advies nodig heeft. De patiënt wordt steeds meer zijn eigen gezondheidscoach en eHealth kan daar goed bij helpen.


7

Bronnen Literatuur Boshuizen, D., Eikelenboom, N., Beers-van Diemen, I., Loopik, W. (2014). Zorg voor een gastvrij patiëntenportaal. Verschijnt binnenkort. Boshuizen, D., Loopik, W. (2014). Patiëntenportaal werkt niet vanzelf. Medisch Contact, 3. Lin, C.T, Wittevrongel, L., Moore, L., Beaty, B.L., Ross, S.E. (2005). An internet-based patient-provider communication system: randomized controlled trial. Journal of Medical Internet Research, 7(4): e47. Nictiz. (2011). Patiëntportalen in Nederland: Online inzage in mijn medische gegevens. Nictiz: Den Haag. Otte-Trojel, T., de Bont, A., Rundall, T.G., van de Klundert, J. (2014). How outcomes are achieved through patiënt portals: a realist view. Journal of American Medical Informatics Association, 0:1-7. Tenforde, M., Nowacki, A., Jain, A., Hickner, J. (2012). The association between personal health record use and diabetes quality measures. Journal of General Internal Medicine, 27(4): 420-424. Tuil, W.S, Verhaak, C.M., Braat, D.D., de Vires Robbé, P.F., Kremer, J.A. (2007). Empowering patients undergoing in vitro fertilization by prodiving Internet acces to medical data. Fertile Steril, 88(2): 361-8. Wakefield, D. S., Mehr, D., Keplinger, L., Canfield, S., Gopidi, R., Wakefield, B. J., et al. (2010). Issues and questions to consider in implementing secure electronic patient-provider web portal communications systems. International Journal Medical Informations, 79(7): 469477. Woods, S. S., Schwartz, E., Tuepker, A., Press, N. A., Nazi, K. M., Turvey, C. L., et al. (2013). Patient experiences with full electronic access to health records and clinical notes through the My HealtheVet Personal Health Record Pilot: qualitative study. Journal of Medical Internet research, 15(3), e65. Websites Artsennet KNMG. (2014). Via: http://knmg.artsennet.nl/Nieuws/Overzichtnieuws/Nieuwsbericht/97662/Patientenportaal-ervaringen-van-collegas.htm Kennisplein Chronische Zorg, thema eHealth, via: http://www.kennispleinchronischezorg.nl/eerstelijn/e-health-aanpak-e-health-en-blendedcare-optimaal-inzetten.html


8

Wat leveren patiëntenportalen op voor de gezondheidszorg en de zorg voor de patiënt? Inzichten uit wetenschap en praktijk

Recommend Documents