Olaf Moens & Loes Neven HBSC studiedag – 30 november 2012
Voedingsgedrag van jongeren
Om evenwichtig te eten heb je nood aan: •
bewustzijn van het eigen gedrag
•
basiskennis over evenwichtige voeding
•
normen en waarden ten aanzien van een gezonde levensstijl/eetgewoonten
•
willen gezond eten, willen je gewoonten veranderen
•
beschikbaarheid (aanbod) van een evenwichtige voedingskeuze
•
vaardigheden om een evenwichtige voeding samen te stellen en te bereiden,
•
Assertiviteit om sociale druk tegen te gaan, volharding
•
sociale steun van familie, vrienden, collega’s, ...
Determinanten voedingsgedrag • Individu – Cognitieve factoren (kennis, vaardigheden) – Sociale invloeden (sociale modellen, tradities, cultuur, sociale druk/steun) – Motivatie (gemak, prijs, behoefte, emotie, ethische overwegingen…)
• Omgeving – Fysieke context (beschikbaarheid, externe prikkels, variatie) – Sociale context (thuis, school, vrije tijd, media)
Nood aan interventiemix
Voorbeeld: Voedingsgedrag van jongeren Ontwikkelingsstadium (11 – 18 jaar): - Ontwikkelen eigen identiteit - Experimenteren met eten: snacken, maaltijden overslaan - Invloed ouders daalt, invloed leeftijdgenoten stijgt
Zelden bewust met voeding bezig
Motieven voor keuzegedrag NIET gezondheid WEL Er goed uitzien, niet dik worden Plezier hebben, samen met vrienden Bevrediging van behoeften op korte termijn: lekkere smaak, honger stillen Gewoonte, gemak Verveling, (negatieve) emoties Prijs, kwaliteit
Aanbevelingen voor acties • Interventiemix (zie gezondheidsbeleid) • Consequentie meteen inzichtelijk maken • Stimuleren in plaats van dicteren Bottom-up aanpak Gezonde keuze gemakkelijk maken
Een voedingsbeleid op school
Gezondheidsbevordering op school Doel? Een omgeving creëren waarin individuen in staat worden gesteld meer controle te krijgen over hun gezondheid en deze te verbeteren Hoe? 4 pijlers + 4 niveaus
4 pijlers van het gezondheidsbeleid 1. Educatief luik: bewustmaking, kennis, vaardigheden (technisch en sociaal), attitudes 2.Structureel luik: structurele maatregelen, evenwichtig en gevarieerd aanbod 3.Regulerend luik: beleid, regelgeving 4.Begeleiding/zorg (bv. lln met diabetes, voedselallergie, …)
4 niveaus in gezondheidsbeleid 1. Individu: specifieke doelgroepen en lln met bijzondere behoeften 2. Klas: voedingseducatie leren over gezonde voeding 3. School: schoolgezondheidsbeleid voorbeeldfunctie 4. Omgeving: netwerking en participatie thuis, vrije tijd, externe partners
Gezonde voeding op school: waarom? • Educatieve en opvoedkundige opdracht Aanleren van kennis, vaardigheden en attitudes m.b.t. evenwichtig en gezond eten Voorbeeldfunctie van de school: steeds evenwichtige keuze beschikbaar
• Relatie onderwijs – gezondheid: gezonde kinderen halen betere studieresultaten en hogere scholingsgraad garandeert een betere gezondheid Gezondheidskloof verkleinen
Dranken en tussendoortjes op school: doel - Bij kinderen de gewoontevorming installeren mbt water als dorstlesser en fruit als tussendoortje. - Jongeren vinden het belangrijk om te kiezen voor gezonde dranken en tussendoortjes op school. Door: • Beschikbaarheid van een gezond AANBOD • EDUCATIE: Jongeren zijn gemotiveerd en hebben de nodige kennis • Stimulerende AFSPRAKEN
Kieskeurig: methodiek voor voeding op school
Kieskeurig 2012 2008: • Gezond eten op school, brochure i.o.v. KBS www.kbs-frb.be • Kieskeurig, campagne van de Vl. Overheid i.s.m. VIGeZ en met steun van de Vlor www.gezondeschool.be/kieskeurig 2012: • Overkoepelende naam methodieken en materialen voeding op school. • www.gezondeschool.be
Inbouwen in gezondheidsbeleid VISIE
Gezonde school = algemene methodiek STRATEGIE/WERKWIJZE
Fitte School = Thematische kadermethodiek PROGRAMMA
Kieskeurig = beleidsinstrumenten, educatieve materialen, projecten, … ACTIE
Voedingsbeleid: Leerling-klas-omgeving- beleid •
beleid
•
omgeving klas
•
leerling •
Stimuleren/ontraden van bv. dranken en tussendoortjes; Prijsbeleid Refter, voedingsaanbod op school, ruimere omgeving, infrastructuur, waterfonteintjes, … Educatie in de klas (attitudes, kennis, vaardigheden), afspraken, voorbeeldfunctie leerkracht Begeleiding en zorg voor individuele lln en risicogroepen
Kieskeurig: Leerling-klas-omgeving- beleid • • beleid • omgeving klas
leerling
• • • •
Brochure dranken en tussendoortjes Brochure Gezond eten op school Analyse-instrument dranken en tussendoortjes Checklist schoolmaaltijden Affiches Kieskeurig Dossier actieve voedingsdriehoek voor leraren Winkeloefeningen
Het aanbod op school onder de loep
Omgevingsfactoren voedingsaanbod • • • • • • • • •
Beschikbaarheid - portiegrootte Variatie Bekendheid Smaak/uitzicht Externe prikkels Sociale invloeden Prijsbeleid Labelling van voorkeurproducten Aanbod in de nabije omgeving van de school, bv. winkels • Infrastructuur: waterfonteintjes, koelkast, enz.
Schoolmaaltijden • • • • • • • •
Schoolvisie op catering, aanbod, promotie … Draagvlak team, deskundigheid Productie Evenwichtig voedingsaanbod De eetzaal ‘Culinaire pedagogiek’ Ouders Partners
Gezond eten op school: inhoud
• • • • •
Aanbevelingen Praktische tips Organisatie Checklists Aanbod binnen een bredere schoolwerking
Schoolmaaltijden: Visie en draagvlak Gedragen door het schoolteam Gekend door team, leerlingen, schoolpersoneel, ouders maar ook door schoolkok, catering en leverancier Afgestemd op opvoedingsproject Kent wensen en meningen en houdt er rekening mee Ingebed in breder voedingsbeleid Werkgroep Opleiding Partners
Schoolmaaltijden: Wat schaft de pot? • Eetzaal – – – – –
Sfeervol, aangenaam: tafelversiering, wanddecoratie Voldoende ruimte Voldoende (maal)-tijd Vlot verloop, geen lawaaihinder Stimulansen om te proeven
• Aanbod – – – –
Bij warme maaltijd: ! Porties Frequentie ! Soep & rauwkost Bruin brood
Gezond eten op school Wat schaft de pot? • Bediening – – – – –
Kleine of grote portie Saus apart Groenten en aardappelen kan je bijvragen Voorkeur wordt in de kijker/vooraan geplaatst Extra’s neem je zelf!
• Productie – – – –
Gezonde bereidingswijzen Voldoende keuzemogelijkheden HACCP-normen Op maat
Smakelijk!
Kieskeurig S.O. – KLAS - 2012
Kieskeurig: materialen • • • • •
Brochure dranken en tussendoortjes op school Online analyse-instrument Affiches Folder voor ouders Didactisch dossier actieve voedingsdriehoek • Winkeloefeningen SO • Vormingsaanbod
Dranken en tussendoortjes op school • Aanbevelingen • Doel: keuzebewustzijn en keuzebekwaamheid stimuleren Beschikbaarheid: via welke kanalen en op welke momenten zijn D&T beschikbaar? Portiegrootte: hoe groot is de verpakking?
Aanbevelingen • Gebaseerd op beschikbaarheid – Welke momenten (BaO + SO) – Welke kanalen (SO)
• Rekening houdend met portiegrootte • Rekening houdend met leerlingen met bijzondere behoeften
Omgevingsfactoren in aanbevelingen • • • • • • • • • •
Beschikbaarheid - portiegrootte Variatie Bekendheid Smaak/uitzicht Externe prikkels Sociale invloeden Prijsbeleid Labelling van voorkeurproducten Infrastructuur Omgeving
Beschikbaarheid BaO ! Aanbodfrequentie
Beschikbaarheid SO ! Keuzebekaamheid ! Kanalen
Portiegroottes ! = BaO en SO
Portiegroottes !
Variatie
I. AanbodVariatie • Aanbevelingen KK tusendoortjes invoegen
Beschikbaarheid - portiegrootte – variatie: samenvatting Beschikbaarheid 4 categorieën obv aanbodfrequentie
Portiegrootte
Basisschool
Secundaire school
Voorkeur: dagelijks aanbod Met mate: niet dagelijks bv. 3 x per week Zelden:uitzonderlijk, bij speciale gelegenheden Te mijden: niet geschikt voor kinderen
Ruim beschikbaar Minder ruim beschikbaar Liever niet Nooit beschikbaar (te mijden aanbod)
Water: 33 cl Andere dranken: max. 25 cl
Water: 50 cl Andere dranken: max. 33 cl
Tussendoortjes: 100 – 150 kcal
Tussendoortjes: 150 kcal
Kieskeurig S.O. – KLAS - 2012
Kanalen - toegang
• • • • • • • • • •
Omgevingsfactoren in aanbod
Beschikbaarheid - portiegrootte Variatie Bekendheid Smaak/uitzicht Externe prikkels Sociale invloeden Prijsbeleid Labelling van voorkeur producten Infrastructuur Omgeving
Verhouding Productplaatsing Prijsbeleid Gekende producten Sociale norm
Hoe de gezonde keuze promoten? – Voorkeurproducten zijn ruimer en beter beschikbaar – In de kijker zetten (vooraan, op ooghoogte, affiches…) – Een prijsbeleid voeren: • Voorkeurkeuze is goedkoper • Portiegrootte water > andere dranken (zelfde prijs of goedkoper)
– Voorbeeldfunctie ! – Laten proeven
Afspraken • Verbieden of niet? – Frisdranken – Bepaalde tussendoortjes – Drinken in de klas (water)
• Afspraken Beter stimuleren dan verbieden Eenduidig en transparant: opgenomen in schoolreglement Leerlingen én ouders betrekken
Analyse huidig aanbod • Beschikbaar via www.gezondeschool.be (VIGeZ) • Doel: – Huidig aanbod, educatie en afspraken over dranken en tussendoortjes in kaart brengen – Advies op maat – Doorverwijzing naar partners (CLB, pedagogische begeleiding)
Aan de slag in de klas
Leerinhouden voedingseducatie • Kennis gezonde voeding verhogen • Bewustwording van eigen voedingsgedrag • Technische vaardigheden aanleren • Sociale vaardigheden aanleren en attitudevorming Aandacht voor context: socio-culturele functie, ‘anders’ eten, link met milieu, duurzaamheid …
Kieskeurig werkvormen 1. Kennis via actieve voedingsdriehoek 2. Bewustmaking: 2.1 via gezondheidstest (individu) 2.2 analyse van het aanbod (fysieke context) 3. Technische vaardigheden: winkeloefening 4. Sociale vaardigheden: omgaan met reclame en media, sociale invloeden Zie www.gezondeschool.be > kieskeurig
1. De actieve voedingsdriehoek praktisch gebruiken… • Om een dagvoeding samen te stellen • Om maaltijden samen te stellen • Om een bestaand menu aan te passen en te vervolledigen • Om tussendoortjes te kiezen • Om dranken te kiezen • Om voedingsfouten te ontdekken en te verbeteren
2a. Gezondheidstest Doel: bewustmaking van eigen voedingsgedrag Via www.gezondheidstest.be • Korte tests: fruit, vocht, … online of afdrukken • Uitgebreide test: mijn actieve voedingsdriehoek • Interactieve tests (vanaf 8 jaar)
Voorbeeld: fruittest
2b. Analyse van het aanbod Doel: bewustmaking van fysieke omgeving/ aanbod – Op papier • Aanbod en afspraken (door lln of lkr)
– Digitaal via analyse-instrument Kieskeurig op www.gezondeschool.be • Aanbod
3. Winkeloefening Doel: keuzevaardigheden aanleren Module etiketten lezen voor leerlingen van het S.O. • Info op het etiket • Focus op dranken en tussendoortjes • 2 lesuren (+ voorkennis actieve voedingsdriehoek)
Beschikbare materialen • Handleiding ‘Module etiketten lezen’ • PPT voor in de klas • Lege verpakkingen van D & T – Aanbod op school gebruiken – Leerlingen brengen zelf verpakking(en) mee – Lesgever brengt verpakkingen mee
• Post-its en stift • Afbeelding actieve voedingsdriehoek • Werkbladen voor de leerlingen Blauw = beschikbaar via www.gezondeschool.be
Kieskeurig is een campagne van de Vlaamse overheid, in samenwerking met het Vlaams Instituut voor gezondheidspromotie vzw (VIG) en ondersteund door de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR).
Wat lekker is wordt bepaald door de media en de vrienden. Vraag dus niet aan de school om verandering te brengen in het eetgedrag van kinderen en jongeren.
In onze obesogene samenleving dient de school haar voorbeeldfunctie te vertalen in het creëren van een snoep- en frisdrankvrije omgeving.
De school moet ouders aansporen om thuis evenwichtige voeding aan te bieden; is het niet vanuit gezondheidsbeleid, dan vanuit gelijke onderwijskansen (GOK).
