Calamiteiten
vereist adequate aanpak Jaarlijks zijn er in Nederland meer dan duizend middelgrote tot grote branden. Door de wijdverbreide toepassing van asbest in gebouwen is een brand al snel een zogenaamde ‘asbestbrand’. Het vrijkomen van asbest als gevolg van brand kan leiden tot risico’s voor de volksgezondheid. Om de gezondheidsrisico’s van asbestbranden zoveel mogelijk in te perken is een goede afstemming noodzakelijk tussen alle betrokken instanties.
Door: Rob Olthof
Bij een brand kunnen als gevolg van de
Dat plan maakt voor alle betrokken partijen
grote hitte materialen waarin asbest is
duidelijk hoe ze bij een asbestbrand moeten
verwerkt, knappen of breken waardoor
optreden. De gemeente neemt na de brand
grote hoeveelheden asbestvezels vrijkomen
de coördinatie op zich, zorgt dat het asbest
(primaire emissie). Verder kunnen flinters en
wordt opgeruimd, stelt vast wie de sanering
brokstukken in de nabije omgeving van de
moet betalen en informeert de omwonen-
haard terechtkomen waardoor additioneel
den.
vorming en verspreiding van asbestvezels
Foto: Koen Roumen, Deventer
juli 2010 | editie 2
kan optreden (secundaire emissie). Om
Aanpak brandweer
de gezondheidsrisico’s van asbestbranden
Bij een (asbest)brand heeft de brandweer
zoveel mogelijk in te perken is tussen de
de belangrijkste taak, namelijk het beheersen
betrokken partijen een goede afstemming
en uiteindelijk blussen van de brand. Wat de
nodig op het vlak van informatievoorziening
aanpak is van de brandweer vragen we aan
en ten aanzien van taken en verantwoorde-
René van Wingerden, Teammanager Risico-
lijkheden tussen operationele en ambtelijke
beheersing, Brandweer Deventer.
diensten.
“Sommigen menen dat de brandweer alles
Adequaat handelen luidt het devies, en
regelt, maar dat is niet zo. In het kort is het
een protocol biedt daarvoor houvast. Dat
zo dat de brandweer stopt zodra de brand
gemeenten over een protocol moeten
onder controle is en vertrekt. Natuurlijk
beschikken, staat in het in 1996 verschenen
vinden er tal van acties plaats tussen mo-
‘Plan van aanpak asbestbrand’ (herziene
ment van melding en ‘brand meester’. Bij een
versie 2006) van het ministerie van VROM.
asbestbrand spelen tal van factoren die
Asbest en Bouw | 9
Calamiteiten Bovenwindse en benedenwindse positie vanuit referentiepunt (brandhaard)
‘Het zou ideaal zijn als er zo’n inventarisatie van al dit soort gebouwen bestaat, te beginnen met de industrieterreinen’
speciale aanpak vereisen.
Ambtenaar Openbare Veiligheid
Asbest leidt vaak tot onrust onder om-
Bij de meeste branden gaat het om kleine
wonenden. Die ongerustheid is niet onge-
hoeveelheden goed aan materialen ge-
grond. Bij brand komt extreme hitte vrij en
bonden asbestvezels die zich niet over de
kunnen asbestplaten exploderen, waardoor
omgeving verspreiden. De gevolgen blijven
de brokken tientallen meters door de lucht
dan beperkt tot de speciale aanpak bij het
vliegen. Juist dan komen de asbestvezels
opruimen van asbesthoudende resten. Soms
vrij, die bij inademing schadelijk zijn voor de
is er echter sprake van grote hoeveelheden
gezondheid. Hetzelfde geldt voor asbest op
asbestcement en/of losgebonden asbest, dat
straat, dat door auto’s en fietsers weer door
in combinatie met een felle brand, tot ver in
de lucht gaat dwarrelen.”
de omgeving verspreid kan worden.
het een bijzondere brand maken en die een
Van Wingerden: “Als het bekend is dat er asbest is betrokken bij de brand dan wordt de OGS-procedure gestart. Dit is de procedure Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen. Bij een ongeval met gevaarlijke stoffen is het vaak niet direct bekend om welke stoffen het precies gaat. Gevaarlijke stoffen kunnen ook nog onzichtbaar zijn en/of niet te ruiken. Ook worden dan de Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS) en de Ambtenaar Openbare Veiligheid (AOV) ingeschakeld. Dit zijn beiden functionarissen die piketdiensten hebben en dus 24 uur per dag bereikbaar zijn. De Adviseur Gevaarlijke Stoffen is een functie binnen het brandweerkorps, de Ambtenaar Openbare Veiligheid is een functie binnen het gemeenteapparaat. De AOV-er heeft een centrale taak. Deze persoon regelt allerlei zaken die rond een asbestbrand (kunnen) spelen, hij bepaalt de noodzaak van prioriteiten buiten de brandRené van Wingerden, Teammanager Risicobeheersing, Brandweer Deventer
juli 2010 | editie 2
bestrijding.”
Asbest en Bouw | 11
Met een enkele klik kan gedetailleerde bouwkundige objectinformatie worden opgevraagd
De Mobiele Data Terminal (MDT) De Mobiele Data Terminal (MDT) is een belangrijk nieuw hulpmiddel voor brandweermensen. Een ondersteunend systeem dat brandweermensen helpt bij de uitoefening van de taken. Door de MDT is essentiële informatie sneller beschikbaar. Daarnaast zorgt de MDT voor het veel effectiever bijhouden van de gegevens omdat de informatie digitaal verwerkt wordt. Bij een incident wisselen de meldkamer en het brandweervoertuig informatie uit over onder andere het incident, de adresgegevens en de plaats waar het voertuig zich het best kan opstellen. Deze communicatie gebeurt vaak onder grote tijdsdruk en met omgevingslawaai. Hulpverlenings-
12 | Asbest en Bouw
voertuigen die nog niet voorzien zijn van een MDT gebruiken boeken en kaarten. Het actualiseren en controleren van de informatie in de boeken en kaarten blijkt erg arbeidsintensief. Met de komst van MDT gaat dit veranderen; sneller informatie opzoeken, sneller updaten, minder fouten en overal binnen de regio is dezelfde informatie beschikbaar. Als er van het object een bereikbaarheidskaart is opgesteld (een kaart met belangrijke informatie over het object, bijv, ingangen, locatie gevaarlijke stoffen, enz.) is deze via één druk op de knop op te vragen op het scherm in het voertuig.
editie 2 | juli 2010
Calamiteiten ‘Adequaat handelen luidt het devies, en een protocol biedt daarvoor houvast’
geheel ontsmet. Immers door het neerslaan van asbest is mogelijk ook de kleding besmet geraakt. Ook het overige materiaal binnen het inzetgebied wordt grondig gereinigd. Voor direct gebruik tijdens het begin van het incident wordt gebruik gemaakt van een
Stappenplan
start. Er wordt een bovenwindse opstellijn
Bij een asbestbrand is het centrale uitgangs-
gemaakt en het gehele werkgebied, of de
punt dat de blootstelling van mens en om-
plaatsen waar asbest aanwezig is, worden
Wel of geen asbest
geving aan asbest zoveel en zo snel mogelijk
gemarkeerd met waarschuwingsborden en
Er bestaat (nog) geen verplichte asbestinven-
voorkomen moet worden. Dit betekent dat
afzetlint. Het gebied mag vervolgens alleen
tarisatie van gebouwen waardoor het voor
bij brand maatregelen tegen verspreiding
worden betreden met adembescherming en
de betrokken instanties niet altijd mogelijk
van en de blootstelling aan asbest moeten
volledig gesloten bluskleding. Er is extra aan-
is om van tevoren te weten of het object
worden genomen.
dacht voor het beheersen van de eventuele
asbest bevat. Zo bevindt het onderkomen
Wat zijn de voorzorgsmaatregelen die de
asbestbesmetting. Zo wordt het werkge-
van de Deventer brandweer zich op een van
brandweer neemt bij het vermoeden van
bied regelmatig vochtig gehouden met een
de oudere industrieterreinen in Deventer.
asbest?
sproeistraal (neerslaan van stof), personeel
Gezien het bouwjaar van deze gebouwen is
Van Wingerden: “Bij enig vermoeden van
dat inpandig is ingezet wordt ontsmet,
de kans op aanwezigheid van asbest groot
aanwezigheid van besmettingsgevaar door
inclusief adembescherming. Al het perso-
en zou een inventarisatie van die gebouwen
asbest wordt de OGS-procedure opge-
neel wat is ingezet in besmet gebied wordt
veel ellende bij brand kunnen voorkomen.
juli 2010 | editie 2
beslisschema en stappenplan.”
Asbest en Bouw | 13
Plan van Aanpak Asbestbrand 2006 Uit onderzoek van de VROM-Inspectie is gebleken dat asbestbranden geregeld voorkomen en dat veel gemeenten slecht zijn voorbereid op hun coördinerende taak bij een asbestbrand. De aanleiding van het onderzoek zijn diverse klachten van ongeruste burgers en een gebrek van communicatie door de gemeente met de burgers over de gezondheidrisico’s, vaak veroorzaakt door asbest dat is blijven liggen na de brand.Veelal ontbreken afspraken over de taakverdeling tussen de betrokken instanties en bestond onduidelijkheid over de verantwoordelijkheden van de gemeente. Het gevolg is een stroef verlopende uitvoering, waardoor onnodige risico’s voor de volksgezondheid ontstaan.
14 | Asbest en Bouw
Uit het onderzoek blijkt ook dat gemeenten die wel beschikken over een vastgesteld gemeentelijk protocol asbestbrand zeer adequaat kunnen optreden tijdens een asbestbrand. Hierdoor komt de sanering direct op gang, wordt door goede informatie onnodige onrust onder de bevolking voorkomen en lopen gemeenten geen onnodige financiële risico’s bij de sanering. Doel van het Plan van Aanpak Asbestbrand 2006 is het optreden bij een asbestbrand te optimaliseren en harmoniseren.
editie 2 | juli 2010
Calamiteiten
Beslisschema
‘Het gebied mag verStappenplan volgens alleen worden Fase A - preventie betreden met ademDeze fase bevat de acties die kunbescherming eneenvolledig nen plaatsvinden voordat brand uitbreekt. De acties zijn deels gericht gesloten bluskleding’ op het voorkomen van het vrijkomen van asbest bij brand en deels op het stroomlijnen van de aanpak als een asbestbrand is uitgebroken.. Fase B- bestrijden van de asbestbrand en voorkomen van emissie Deze fase bevat de acties vanaf het uitbreken van de brand tot de brand onder controle is. De acties zijn gericht op het blussen van de brand en het nemen van maatregelen om verspreiding van asbest en blootstelling van mens en milieu aan asbest zo veel mogelijk te voorkomen. Fase C - opruimen van de asbestresten Deze fase bevat de acties die plaatsvinden vanaf het moment dat de brand onder controle is tot het moment waarop alle asbestresten zijn opgeruimd. de acties zijn met name gericht op het opruimen van het bij de brand vrijgekomen asbest.
“Het zou natuurlijk ideaal zijn als er zo’n
toe naar een regionale database waarin al
inventarisatie van al dit soort gebouwen be-
die gegevens staan en dat die gegevens ook
Fase D - nazorg
staat, te beginnen met de industrieterreinen”,
benaderbaar zijn vanuit onze MDT’s in de
Deze fase bevat de acties die plaatsvin-
aldus Van Wingerden. “Bij een grote calami-
brandweerwagens. Zoals bij al dit soort in-
den nadat alle asbestresten zijn opge-
teit zijn er vaak wel bouwtekeningen aan-
formatiesystemen is het succes ervan en de
ruimd. Het betreft met name afslui-
wezig of andere bouwtechnische gegevens
snelheid van implementatie, afhankelijk van
tende voorlichting, financiële afwikkeling,
waaruit kan blijken dat er asbest in het pand
de invoer van die gegevens en van budget,
strafrechtelijk onderzoek en evaluatie.
aanwezig is. Maar het zou natuurlijk mooi zijn
wie gaat dit doen en wie betaalt het?”
als we dat al weten als de brandmelding bij ons binnenkomt. Momenteel wordt er wel gewerkt aan een computersysteem waarin gegevens van gebouwen en objecten zijn gedigitaliseerd zodat we sneller toegang krijgen tot die gegevens. Uiteindelijk moeten we
juli 2010 | editie 2
Asbest en Bouw | 15
Bestuurders en hulpverleners onder druk bij asbestcalamiteit Calamiteiten met asbest tijdens een asbestbrand of sloopwerkzaamheden komen veelvuldig voor. Om asbestbesmettingen naar omwonenden en milieu te voorkomen of te beperken, is een gecoördineerde aanpak noodzakelijk. Door gebrek aan kennis en het ontbreken van een plan van aanpak schiet de handhaving en begeleiding bij asbestcalamiteiten in veel gevallen te kort.
Door: Rob Olthof
De omvang van calamiteiten lijkt in de
Search. In dit artikel gaat hij stapsgewijs in op
of het gebouw heen te lopen om de grens
laatste jaren sterk toe te nemen. Bekende
het plan van aanpak bij asbestcalamiteiten.
van het verontreinigde gebied vast te stellen.
voorbeelden zijn: de vuurwerkramp in
Via deze visuele inspectie wordt het af te zetten gebied gedefinieerd en wordt het
brand bij ATF te Drachten, en van kleinere
Brandweer, politie en meldkamer
omvang zijn er de asbestbrand van een
Bij een asbestcalamiteit komen eerst de
linten afgezet.
sporthal in Vroomshop en de tijdelijke slui-
brandweer, politie en meldkamer in actie. De
ting van het Veenendaalse winkelcentrum De
brandweer en/of politie zijn vaak als eerste
Asbestinventarisatie
Corridor na het vrijkomen van asbestvezels
bij een asbestcalamiteit ter plekke. Zij zetten
Hierna volgt de asbestinventarisatie van het
tijdens werkzaamheden.
het gebied zo snel en goed mogelijk af. In de
gebouw of object (de brandhaard), tot zover
“Vaak is de enige overeenkomst tussen
tussentijd schakelt de meldkamer expertise
dit mogelijk is in verband met de veiligheid
asbestcalamiteiten dat ze altijd onverwachts
in. Deze expertise bestaat veelal uit asbest-
van de inspecteurs. Inspecteurs nemen
gebeuren. Situatie, omvang en risico zullen
deskundigen van een onderzoeksbureau of
materiaalmonsters van de aanwezige asbest-
iedere keer verschillend zijn. Snel en deskun-
laboratorium.
verdachte materialen en analyseren deze ter
dig ingrijpen is van groot belang want het
Om definitief vast te stellen of er bij de
plekke, zodat de opdrachtgever (meestal is
gaat immers om het gevaarlijke asbest en de
calamiteit asbest is vrijgekomen, worden
dit de gemeente of de eigenaar van het ge-
gevolgen voor mens en milieu kunnen groot
materiaalmonsters genomen die worden
bouw of grond) snel over de noodzakelijke
zijn”, stelt Udo Waltman, bedrijfsdirecteur bij
geanalyseerd op de aanwezigheid van
feiten beschikt.
asbestvezels. Deze analyse kan op locatie
Vervolgens worden de onderzoeksresulta-
plaatsvinden zodat de uitkomsten ervan
ten gepresenteerd in een heldere rappor-
nagenoeg meteen bekend zijn.
tage: SC 540 asbestinventarisatie rapport
Enschede, de Bijlmerramp in Amsterdam, de
‘Eventuele risico’s zijn in kaart gebracht op basis van een risico-index- en/ of stof- en luchtonderzoek’ 16 | Asbest en Bouw
verontreinigde gebied met waarschuwings-
(type A). Het rapport geeft alle benodigde
Rampgebied in kaart
informatie over de locatie, de soort en de
Als vast is komen te staan dat er tijdens de
hoeveelheid asbesthoudende materialen en
calamiteit inderdaad asbest is vrijgekomen,
het verontreinigde gebied. Eventuele risico’s
is het zaak om het verontreinigd gebied
zijn in kaart gebracht op basis van een risico-
precies in kaart te brengen. Dit wordt
index- en/of stof- en luchtonderzoek. Verder
gedaan door in grote cirkels om het gebied
geeft het rapport de urgentie van handelen
editie 2 | juli 2010
Calamiteiten ‘Bij calamiteiten dient de rapportage van de eindcontrole binnen de wettelijke twee weken aangeleverd te worden bij de gemeente’
en het plan van aanpak van de sanering aan.
Administratieve procedures
tingsessies worden georganiseerd en veelal
Het onderzoek kan niet tijdens de brand
Het administratieve traject bij een asbestca-
zal er een crisisteam worden gevormd van
worden uitgevoerd omdat de verontreiniging
lamiteit is van groot belang, omdat er zoveel
waaruit de communicatie richting betrokke-
bijna altijd benedenwinds (richting waarheen
partijen bij betrokken zijn. Denk hierbij aan
nen en gedupeerden gebeurt.
de wind waait) is. Tevens vindt er ’s avonds
brandweer, gemeente, eigenaren, omwonen-
ook geen inspectie plaats in verband met het
den, schade-experts, verzekeraars, asbestver-
Vrijgeven
slechte zicht. In dat geval worden de werk-
wijderaars en onderzoeksbureaus. In ieder
Nadat de omgeving asbestvrij is en alle
zaamheden bij het eerste daglicht hervat.
geval moet binnen 24 uur een sloopvergun-
betrokkenen zijn ingelicht, wordt het gebied
Als het een calamiteit in een gebouw betreft
ning bij de gemeente zijn aangevraagd en
en/of het gebouw officieel vrijgegeven.
worden tegelijk met de asbestinventarisatie
moeten de juiste documenten worden aan-
Hiervoor wordt, als het om asbest gaat, de
kleefmonsters en luchtmonsters genomen
geleverd: zoals het inventarisatierapport, het
eindcontrole van het laboratorium gebruikt.
conform NEN 2991.
werkplan van de asbestsaneerder en in som-
Locaties waar geen asbest aanwezig is, kun-
mige gevallen (bij relatief kleine calamiteiten)
nen direct worden vrijgegeven met betrek-
Sanering en eindcontrole
zijn de eindcontroles snel voorhanden. Bij
king tot asbest.
Nadat het rampgebied, de risico’s, de urgen-
calamiteiten dient de rapportage van de
tie en de oplossingen in kaart zijn gebracht,
eindcontrole binnen de wettelijke twee we-
Evaluatie asbestcalamiteit
dient het verontreinigd gebied en/of gebouw
ken aangeleverd te worden bij de gemeente,
Een goede evaluatie van de asbestcalami-
schoongemaakt te worden. Voor deze taken
zodat het werk afgemeld kan worden.
teit is nodig, omdat een asbestcalamiteit vaak lastige en specifieke situaties oplevert.
wordt een asbestsaneerder ingehuurd die op basis van het inventarisatierapport aan het
Voorlichting
Hieruit kan lering worden getrokken voor de
werk gaat. De asbestsanering wordt gevolgd
Als de feiten van de asbestcalamiteit helder
volgende asbestcalamiteit.
door een eindcontrole. Het laboratorium
op tafel liggen, kan begonnen worden met
controleert of de asbestsaneerder zijn werk
de voorlichting richting omwonenden, werk-
goed gedaan heeft en voert onderzoek uit
nemers en wellicht ook brandweerperso-
om er zeker van te zijn dat er nergens meer
neel. Afhankelijk van de aard en omvang van
asbest aanwezig is. De eindcontrole moet
de calamiteit kan dit plaatsvinden tijdens de
Udo Waltman, bedrijfsdirecteur Search
uitgevoerd worden door een onafhankelijk
calamiteit of achteraf. Als het om een grote
Laboratorium, Search Opleidingen en
laboratorium conform NEN 2990.
asbestcalamiteit gaat, kunnen er voorlich-
Search Consultancy
juli 2010 | editie 2
Asbest en Bouw | 17
