Toelichting theorie van ‘Een Business case wind en burgerparticipatie’
Datum Status
28 juni 2012 Definitief
Rebel in opdracht van Agentschap NL
Pagina 1 van 1
Definitief | Theorie van een busisness case wind en burgerparticipatie | juni 2012
Colofon
Projectnaam
Handleiding rekenmodel ‘Business case wind en burgerparticipatie’
Projectnummer Versienummer Publicatienummer Locatie Projectleider Contactpersoon
. . Utrecht Marion Bakker, Agentschap NL Marion Bakker, Agentschap NL
Aantal bijlagen Auteurs
1 Ilse van Veghel, Floris van der Veen
Dit rapport is tot stand gekomen door:
Rebel
Hoewel dit rapport met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.
Pagina 3 van 3
Business case wind en burgerparticipatie Floris van der Veen & Ilse van Veghel
Utrecht, 28 juni 2012
Inhoud workshop Page 2
• 9.30 -9.45: Introductie • 9.45 – 10.45 : Business case wind op land – Haalbaarheid business case – Effect burgerparticipatie op business case • 10.45 – 11.00: Pauze
• 11.00 – 12.00: Model: toelichting & mini-casus • 12.00 – 12.30 : Afronding: wensen verdere ontwikkeling model
Page 3
1. Business case wind
Scope van een Business Case Page 4
Publiek perspectief
Privaat perspectief
Economische haalbaarheid
Financiële haalbaarheid
Socio-economische, milieueffecten en andere externe effecten
Maatschappelijke kosten en baten analyse
Financiële inkomsten en uitgaven
Business Case
De kasstromen bij een windproject Page 5
• Een Business case begint met het uitzetten van de belangrijkste kasstromen (investering, inkomsten en operationele kosten) in de tijd:
Inkomsten: - Grijze Energieprijs - SDE
€
t
Investeringskosten: - Ontwikkelkosten Type Turbines - Aantal turbines -Netaansluiting
Operationele kosten: -Onderhoud turbines -Netaansluiting -OZB -Verzekeringen -Grondkosten
Wanneer is de business case haalbaar? Page 6
• Een business case is haalbaar als met de inkomsten de jaarlijkse kosten en de investering worden terug verdiend. Maar die kasstromen mogen niet zomaar bij elkaar worden opgeteld: 1. 2.
Tijdswaarde van geld: een euro nu is meer waard dan een euro volgend jaar (inflatie) Onzekerheid omtrent toekomstige kasstromen: liever een zekere euro, dan een onzekere euro Huidige waarde van investering
Toekomstige kasstromen
=
+
+
+
+
+
+
• Deze twee factoren worden uitgedrukt in de disconteringsvoet • Hoe risicovoller een project, des te hoger de disconteringsvoet
De business case is haalbaar als de NCW groter is dan 0. Page 7
• De Netto Contante waarde (NCW) methode waardeert toekomstige kasstromen in de tijd. De NCW van een project is de som van alle verdisconteerde kasstromen van het project, in een formule uitgedrukt: T
NCW t 0
CFt (1 r )t
€ t
– CF = toekomstige kasstromen project – r = disconteringsvoet – t = tijd • Een project is haalbaar als NCW van de Cash Flows > 0
(1 +r) ^ t
• De discontovoet (r) staat dus voor het risicoprofiel (van inflatie en de onzekerheid van de kasstromen) van het project. Hoe hoger het risicoprofiel, hoe hoger de rendementseis van investeerders en hoe lager de NCW is. De investeerders zijn o.a. de ontwikkelaar van het windpark (E.V.) en de bank die de ontwikkelaar een lening verschaft (VV). • De disconteringsvoet is gelijk aan de gewogen gemiddelde rendementseis van de EV en VV verstrekker (WACC)
Wie/wat bepaalt de hoogte van de discontovoet? Page 8
• De WACC (disconteringsvoet) wordt bepaald door het geëist rendement op eigen vermogen, geëist rendement op vreemd vermogen en verhouding eigen en vreemd vermogen (gearing). • Het geëist rendement van investeerders hangt af van : • Het risico profiel • Het rendement van het project t.o.v. rendementen elders in de markt • Eventuele strategische overwegingen • Een (wind)project wordt gerealiseerd bij een voor investeerders voldoende aantrekkelijk risico rendementsprofiel. Dit profiel is echter verschillend voor de verschillende investeerders, ofwel vermogenverstrekkers:
Zekerheden
Eigen vermogen
Eigen vermogen (%) Achtergesteld vermogen (%) Senior vreemd vermogen (%)
Risicoprofiel
Vreemd vermogen
De discontovoet is het gewogen gemiddelde van rendementseis op E.V. en rente op V.V. (WACC) Page 9
• In geval van beperkt rendement of default bestaat er een rangorde van terugbetalen van de financiering: • Senior vreemd vermogen -> claimrecht op onderpand • Achtergesteld vermogen -> next in line • Eigen vermogen -> alles wat overblijft • Daarom hebben eigen en vreemd vermogen verstrekkers elk een eigen perspectief: Upside/winst EV VV downside/verlies
• Eigen vermogen verstrekkers: winst maximaliseren (rendement variabel) • Vreemd vermogen verstrekker: risico’s beperken (rendement vast) • Project genereert voldoende kasstroom om rente en aflossing van te betalen. • Er zijn voldoende financiële buffers om eventuele tegenvallers te kunnen opvangen.
Perspectief VV verstrekker : Sturen op ratio's Page 10
• Hoogte rentetarief bestaat uit: basisrente (fundingkosten) + risico-opslag • Banken willen zekerheid dat rente en aflossing wordt betaald. Banken eisen dat project aan een minimum niveau van de DSCR voldoet • DSCR: Debt Service Coverage Ratio: CFADS/Debt Service
– CFADS = cashflow beschikbaar (cash in minus cash out) – Debt Service = Rente en aflossingen op vreemd vermogen
Relatie DSCR en risicoprofiel DSCR Risicovolle cashflow: 1,3 en hoger
Stabiele cashflow : 1,15-1,2
• Ook voor burgerleningen is de DSCR systematiek toepasbaar.
Risico
Perspectief VV verstrekker : Sturen op ratio's (2) Page 11
• De bank toetst of het project elk jaar aan de ratio voldoet: Cash beschikbaar voor rente & aflossing Rente en Afslossing
> 1,25
CASH FLOW Grijze Stroomopbrengst Groene Stroomopbrengst (SDE) Totaal Operationele kosten Grondpacht/ huur Korting op Energierekening burgers Energiebesparingspakket Operationele Kasstromen
4.927 2.723 (983) (571) 6.096
5.075 2.614 (1.003) (582) 6.104
5.228 2.502 (1.023) (594) 6.113
5.384 2.387 (1.044) (606) 6.123
Gebiedsgebonden bijdrage Vennootschapsbelasting Pre-financiering Kasstroom na belasting
(593) 5.503
(625) 5.479
(657) 5.456
(689) 5.434
Kas beschikbaar voor Debt Service (CFAD)
5.503
5.479
5.456
5.434
Perspectief EV verstrekker Page 12
• Het rendement van de eigen vermogen verstrekkers bestaat uit jaarlijks dividend en eventuele uitkering van het eigen vermogen aan het einde van het project. • Dit rendement wordt uitgedrukt in een IRR (Internal Rate of Return): • De IRR is de ‘r’ waarbij de NCW van de aankoopwaarde en de dividend + uitkering € van de investeerder gelijk is aan 0. Uitkering Dividend
t (1 +r) ^ t
Aankoop waarde
Financieel Haalbaar? NCW (wacc 6,3%) IRR Ontwikkelaar IRR Burgeraandelen Min. DSCR hoofdlening (geeist: 1,3) Min. DSCR burgerlening (geeist: 1,1)
• Deze IRR moet groter of gelijk zijn aan het geëiste rendement van de investeerder. Hoe onzekerder de dividenduitkeringen, hoe hoger de rendementseis zal zijn.
Financieel Haalbaar? 7.754 NCW NCW EURk 15% % 9% %
1,46 ratio 3,20 ratio
NCW (wacc 6,3%) IRR Ontwikkelaar IRR Burgeraandelen Min. DSCR hoofdlening (geeist: 1,3) Min. DSCR burgerlening (geeist: 1,1)
5.762 NCW NCW EURk 14% % 8% %
1,44 ratio 3,11 ratio
Is de fictieve business case haalbaar? Page 13
• De haalbaarheid van en ruimte in de business case voor burgerparticipatie kan op 2 manieren worden bekeken: – Verkenningsfase: Netto Contante Waarde Methode – Ontwikkelfase: Eisen financiers: DSCR & IRR • De indicatieve standaard business case gaat uit van: – 10 turbines van 3 MW, 2400 vollasturen – Investeringsomvang: 4,3 miljoen per turbine = Eur 43 miljoen – SDE tarief: 120 Eur / MWh – Verhouding VV– EV: 80-20% – Rente VV: 5% – Miin. rendement EV verschaffer 15% – Min. DSCR geeist door bank: 1,25
Wat is de ruimte in fictieve de business case? Page 14
• In deze basis business case (met de standaard invoerparameters) is nog ruimte voor burgerparticipatie: NCW >0
Financieel Haalbaar? NCW (wacc 7%) IRR Ontwikkelaar IRR Burgeraandelen Min. DSCR hoofdlening (geeist: 1,25) Min. DSCR burgerlening (geeist: 0) Alert - elk jaar burgerlening afgelost?
9.159 NCW NCW EURk 15,88% % n.v.t. %
1,33 -
DSCR Bancaire Hoofdlening 2,50
2,00 1,50 1,00
0,50
Geeiste DSCR
2040
2038
2036
2034
2032
2030
2028
2026
2024
2022
2020
2018
2016
2014
2012
-
Debt Service Coverage Ratio - Hoofdlening
ratio ratio 0=ja, 1=nee
IRR> 15% DSCR > 1,25
Belangrijkste parameters in wind business case Page 15
• In het basisscenario bedraagt de NCW EUR 9,2 miljoen • Aan de hand van gevoeligheidsanalyses wordt duidelijk welke parameters veel invloed hebben op deze uitkomst:
Parameter
% verandering
NCW effect:
Vollasturen
- /+ 10%
- / + 48%
Energieprijs
- /+ 10%
- / + 23 %
SDE tarief
- /+ 10%
- / + 52%
Investeringskosten
- /+ 10%
+ / - 42%
Operationele kosten
- /+ 10%
+ / - 8,5 %
Discontovoet (WACC)
- /+ 10%
+ / - 39 %
De gemeente kan op een aantal aspecten de buca beinvloeden: Page 16
• Door de gemeente te beïnvloeden parameters Parameter
% verandering
NCW effect:
Grondprijs
- / + 10%
+/-5%
OZB
- / + 10%
+ / - 0, 5 %
• In het model is het eenvoudig om gevoeligheidsanalyses uit te voeren. Aan de hand van dergelijke analyses worden de ruimte & belangrijkste parameters duidelijk:
Financieel Haalbaar?
Gevoeligheidsanalyse Vollasturen (+/-) Energieprijs (+/- %) SDE (+/- %) Investering (+/- %) Opex (+/- %) Grondpacht (+/- %) OZB tarief (+/- %) EIA? (ja=1; nee=0)
0% -30% 0% 0% 0% 0% 0% 1
2.400 41 120 42.900 25 15 0,094% 41,5%
Vollasturen EUR/ MWh EUR/ MWh EURk EURk/ MW EURk/ MW % %
NCW (wacc 7%) IRR Ontwikkelaar IRR Burgeraandelen Min. DSCR hoofdlening (geeist: 1,25) Min. DSCR burgerlening (geeist: 0) Alert - elk jaar burgerlening afgelost?
2.910 NCW NCW EURk 11,22% % n.v.t. %
1,24 -
ratio ratio 0=ja, 1=nee
Inkomsten Gemeente - nominale totalen tijdens exploitatie Inkomsten uit Grondverkoop Inkomsten uit Grondpacht Inkomsten uit OZB Inkomsten uit Gebiedsgebonden Bijdrage
11.489 1.025 -
EURk EURk EURk EURk
Page 17
2. Burgerparticipatie
Vormen van burgerparticipatie Page 18
• Burgerparticipatie draagt bij aan te creëren draagvlak en is mogelijk in vele vormen. Een indeling van denkbare financiële vormen van burgerparticipatie: 1. Verstrekken van financiële vergoeding aan omwonenden, zoals: – Aanbieden van lager dan marktconform energietarief; – Beschikbaar stellen van een energiebesparingspakket. 2. Verstrekken van financiële vergoeding aan gemeenschap: – Aanleg van gemeenschappelijke voorzieningen 3. Het verstrekken van kapitaal aan een project in de vorm van: – Eigen vermogen (aandelen); – Vreemd vermogen (lening).
Burgerparticipatie versus haalbaarheid business case Page 19 Participatievorm 1. Korting Energierekening
Effect Business case: Inkomsten omlaag > NCW omlaag
Effect financiers VV: ratio’s omlaag EV: rendement omlaag
2. Energiebesparingspakket
OPEX omhoog > NCW omlaag
3. Gemeenschappelijke voorzieningen (GGB) 4. Obligaties (V.V.) voor burgers
5. Aandelen (E.V.) voor burgers
VV: ratio’s omlaag EV: rendement omlaag
Afhankelijk van leningsvoorwaarden en financierings-structuur. Algemeen: rente omhoog > NCW omlaag
VV: ratio’s omhoog
Afhankelijk van structurering
VV: geen effect EV: rendement in % blijkt gelijk, in EURO’s minder
EV: rendement omlaag
Effect Burgers Goodwil omwonenden + Burgerparticipatie rendementen Goodwil omwonenden /gemeenschap+ Burgerparticipatie rendementen Interessant voor kapitaalkrachtige burgers.
Interessant voor kapitaalkrachtige burgers.
Gevoeligheidsanalyse burgerarticipatie Page 20
• In het basisscenario bedraagt de NCW EUR 9,2 miljoen Participatievorm
NCW effect:
1. Korting Energierekening 1000 burgers , 10%
-3 %
2. Energiebesparingspakket 1000 burgers, 100 Euro
- 1%
3. Gemeenschappelijke voorzieningen (GGB) 10% van EBT
-1 8,5%
4. Obligaties (V.V.) voor burgers: 8%
- 12,5 %
5. Aandelen (E.V.) voor burgers: 15%
- 0,5 %
6. Korting & burgerobligaties
- 15 %
€
1
t
3 2
4&
(1 +r) ^ t
4 4 5 4& &5 & 5
5
• Het samenstellen van het juiste participatiepakket is dus het vinden van balans: Burgers
(burger)Financiers
Rol gemeenten bij burgerparticipatie Page 21
• Gemeenten met grondposities kunnen burgerparticipatie opnemen in aanbestedingsstrategie • Afweging gemeente: optimaliseren grondopbrengst versus creëren optimale mogelijkheden burgerparticipatie • Aanbestedingstrategie: • • • •
Geef marktpartijen ruimte om zich te onderscheiden Sturen op output versus sturen op input Waardering van eis/wens burgerparticipatie t.o.v. andere eisen/wensen Wat vraag je de markt in te dienen: – Plan van aanpak (procesbeschrijving + inhoud burgerparticipatie > beoordeling door deskundige commissie > afdwingbaarheid borgen) – bieding burgerparticipatie: “hard” bod • Beoordeling biedingen: waarderen van vormen van burgerparticipatie • Een minimum hoeveelheid burgerparticipatie is eis in aanbesteding
• Procedure: concurrentiegerichte dialoog om burgerparticipatie optimaal te integreren in aanbesteding
Wrap up participatievorm Page 22
• Belangrijke vraagstukken rondom burgerparticipatie – De financiële ruimte binnen een windproject om baten te delen – Het effect van verschillende participatievormen op de haalbaarheid business case – Een passende vorm van burgerparticipatie gegeven de lokale context; – Wie dient baten te genereren (omwonenden, maatschappij)? – Wenselijkheid van lopen van risico. • Keuzes gemeenten: optimaliseren grondopbrengst versus creëren optimale mogelijkheden burgerparticipatie • Vormgeven aanbesteding met als doel om optimale vorm en omvang van burgerparticipatie te realiseren
Page 23
3. Windmodel
Context & Model opbouw Page 24
• Een model is nooit en doel op zich..
Financieel model Optimalisatie & scenario’s
Besluitvorming
Input
Berekening
Cockpit
Output
• ..en de input is even belangrijk als de output
• Het Windmodel kent de volgende
sheets:
Invulformulier
Time & Esc
Cockpit
InpCol
Capex
FinStat
Opex & Rev
• Voor de gebruiker zijn (in principe)
Fin
alleen de gele en blauwe sheets
Div
relevant
Analysis Check
De cockpit Page 25
Page 26
4. Afronding
Vragen, Wensen, Opmerkingen, Suggesties? Page 27
Floris van der Veen
Rebel Wijnhaven 23 3011 WH Rotterdam The Netherlands T +31 (0)10 2755995 F +31 (0)10 2755999 M +31 (0)6 81618158
[email protected] http://www.rebelgroup.com/
Ilse van Veghel
Rebel Wijnhaven 23 3011 WH Rotterdam The Netherlands
T +31 (0)10 2755995 F +31 (0)10 2755999 M +31 (0)6 34735895
[email protected] http://www.rebelgroup.com/
