Stappen in Duurzaamheid – Rapportage aandeelhoudersvergaderingen 2011 Duurzame ontwikkeling(en) bij 62 Nederlandse beursgenoteerde bedrijven
Postbus 504 4100 AM Culemborg T +31 (0) 345 532 653
[email protected] www.vbdo.nl
Stappen in Duurzaamheid – Rapportage aandeelhoudersvergaderingen 2011 Duurzame ontwikkeling(en) bij 62 Nederlandse beursgenoteerde bedrijven Auteur: Stefan Janssen augustus 2011 © VBDO Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling
Disclaimer VBDO will assume no responsibility or legal liability for incorrect or misleading information provided by the sources used for this report.
THE D UTCH A SSOCIATION
2 FOR OF I NVESTORS
SUSTAINABLE D EVELOPMENT
Inhoudsopgave
Samenvatting
4
1
Inleiding; Voorwoord & verantwoording
6
2
Aanpak 2.1 AVA-‐seizoen 2011 2.2 Themabrief 2011 2.3 Rapportage
7 7 8 9
3
Analyse AVA seizoen 2011 3.1 MVO speerpunten; Generalisme en pragmatisme 3.2 Biodiversiteit – Wat is hiervan de materialiteit voor de individuele bedrijven? 3.3 Remuneratie – Afhankelijk van robuuste indicatoren en doelen 3.4 Sociaal beleid – Open voor mensen met een lastig lichaam?
11 11
Conclusies en weg vooruit
18
4
3
14 16 16
Samenvatting De duurzame stappen van 62 beursgenoteerde bedrijven aan de Amsterdamse beurs in 2011 zijn wederom betekenisvol. In hun rapportage over 2010 en doorkijkjes naar 2011, NZDPPHWQDPHVSHFLÀFHULQJYDQEHGULMIVHQVHFWRUHLJHQVSHHUSXQWHQQDDUYRUHQ'H VBDO reageert hier in 2011 op door ook haar positief-‐kritische dialoog in aandeelhou-‐ dersvergaderingen, gesprekken, benchmarks en seminars toe te spitsen op de door de bedrijven gekozen speerpunten. In het AVA (Algemene Vergadering van Aandeelhouders) seizoen 2011 rapporteerden 37 van de 62 bezochte ondernemingen volgens de door de VBDO gepre-‐fereerde Global Reporting Initiative (GRI)-‐richtlijnen. Het aantal bedrijven dat ‘duurzame remunera-‐ tie’, de koppeling tussen duurzame prestaties en het beloningsbeleid toepaste, steeg naar ruim een kwart. De andere twee kernthema’s van 2011: biodiversiteit en sociaal beleid, lieten eveneens stijgingen zien in het belang dat werd toegedicht. Het betrof KLHUVSHFLÀHNGHLPSDFWRSHQDIKDQNHOLMNKHLGYDQHFRV\VWHPHQHQGHDIVWDQGWRWGH arbeidsmarkt van mensen met ‘een lastig lichaam’. Ook de aandacht voor mensenrechten – en het concreet afspraken maken met lever-‐ anciers hierover, blijkt toe te nemen –ter verdieping zal de VBDO wederom in 2011 weer haar Benchmark Verantwoord Ketenbeheer uitvoeren voor de beursgenoteerde bedrijven met een aanzienlijke internationale toeleverings-‐keten. De resultaten hi-‐ ervan worden in november bekendgemaakt tijdens de jaarlijkse Ketenbeheer Award uitreiking. Een groot deel van de bedrijven hanteert inmiddels een eigen lijst van duurzame speer-‐ punten, die in tegenstelling tot een algemene lijst van watergebruik, (CO2-‐)emissies, diversiteit van het personeelsbestand, het gewicht van de diverse duurzaamheids-‐ prestaties beter weerspiegeld. Aldus leggen bedrij-‐ven zich toe op wat van belang én binnen bereik van het bedrijf ligt. De VBDO blijft bedrijven echter stimuleren om trans-‐ parant en meetbare verantwoording af te blijven leggen ten aanzien van de maatschap-‐ pelijke impact van hun gehele bedrijfsvoering – en zowel de positieve als de negatieve effecten. Eveneens opvallend aanwezig in de AVA’s en jaarverslagen in 2011, was de expli-‐ ciete nadruk op afhankelijkheid van de toeleveringsketens, met betrekking tot schaarse grondstoffen, schommelende prijzen, politieke instabiliteit en algemene onzeker-‐ heden. Met name in de voedingsindustrie blijkt verduurzaming aan de basis zowel als aan de consumentenzijde inmiddels al een breed er-‐kende noodzaak te zijn. =HHUSRVLWLHIHQQRHPHQVZDDUGLJ]LMQRRNGHVSHFLÀHNHEHWHNHQLVVHQHQSHUVSHFWLHYHQ die verduurzaming heeft bij de diverse CEO’s, commisarissen (en AVA-‐bezoekende aan-‐ deelhouders). Ook hierover leest u in dit rapport meer. Duurzaamheid lijkt meer en meer bedrijven iets op te leveren: Gemotiveerde werk-‐ QHPHUVQLHXZHPDUNWHQLQQRYDWLHNRVWHQEHVSDULQJYHLOLJKHLGHIÀFLsQWLHNODQWHYUH-‐ GHQKHLGYHUKRRJGHK\JLsQHPDDURRNOHYHULQJV]HNHUKHLGRI]HOIVEHVWDDQV]HNHUKHLG De diversiteit is groot: voor dienstverleners gelden andere maatstaven dan voor grond-‐ stoffenproducenten. Idealistische, visionaire en rationele statements wisselden elkaar af dit AVA seizoen – maar de strekking van de inhoud ligt niet mijlenver uiteen. ‘Cradle-‐ to-‐cradle’ heeft inmiddels een voet aan de grond bij de besturen van enkele beurs-‐ genoteerde bedrijven. En vele Nederlandse bedrijven voeren trots hun sector aan met verantwoord leiderschap.
4
Vele bedrijven namen stappen om tot een koppeling tussen hun verduurzaming en hun beloningssysteem te komen. Bij 18 van de 62 bedrijven is een deel van de variabele beloning van bestuurders als duurzaam te kenmerken. Bij nog eens 17 bedrijven is er enige sprake van duurzaamheid in de beloningsstructuur. Diversiteitsbeleid is bij bijna alle bedrijven in meer of mindere mate aan de orde – en de welwillendheid bleek groot, naar aanleiding van initiatieven als CAP100 en het convenant ‘open voor mensen met een lastig lichaam’, van Valid Foundation. Bij 32 van de 62 bedrijven was er sprake van een actief sociaal beleid ten aanzien van diversiteit in het personeelsbestand. Toch is er nog veel werk aan de winkel: De invloed op en afhankelijkheid van biodiver-‐ siteit en impact op ontwikkelingslanden wordt door de meeste bedrij-‐ven nog erg licht opgenomen – om niet te zeggen dat ze bij de meerderheid schijnbaar afwezig (b)lijkt. Van de 62 bedrijven gaven er 19 expliciet aandacht aan biodiversiteit en ecosystemen. Nog eens 3 bedrijven gaven expliciet aan biodiversiteit niet van materieel belang te vinden voor hun bedrijfsvoering. Expliciete aandacht voor mensenrechten was er bij 33 van de 62 ondernemingen. Er blijft voorlopig dus nog een rol voor de VBDO. Vele bedrijven kennen inmiddels de geijkte basisvragen van de VBDO, aangaande GRI-‐ UDSSRUWDJHYHULÀFDWLHYDQGHYHUVODJOHJJLQJHQDXGLWLQJYDQGHOHYHUDQFLHUVDIVSUDNHQ Zij vragen erom om als uniek bedrijf benaderd worden. Hiervoor heeft de VBDO begrip – en zij ziet hier ook de toegevoegde waarde van in. De VBDO zal in het volgende AVA-‐ VHL]RHQGDQRRNPHW]LMQWLMGPHHJDDQHQVSHFLÀHNHUHQVQHOOHUSHUEHGULMIDDQJHYHQ waar het op staat.
5
1
Inleiding -‐ Voorwoord & Verantwoording De VBDO, de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling, werkt sinds 1995 aan de verduurzaming van de kapitaalmarkt. Dat doet zij met ac-‐ tiviteiten die enerzijds de kapitaalmarkt uitdagen door nieuwe initiatieven te QHPHQ LQLWLsUHQ HQ DQGHU]LMGV GRRU ELQQHQ GLH NDSLWDDOPDUNW DDQ WH JHYHQ ZDW RQ JHZHQVWH RQWZLNNHOLQJHQ ]LMQ RSLQLsUHQ (HQ YDQ GH EHODQJULMN-‐ ste middelen daarvoor is het vertegenwoordigen van aandeelhouders bij beurs-‐ genoteerde ondernemingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. De VBDO wil daarmee beursgenoteerde bedrijven er toe aan te zetten hun beleid af te stemmen op een duurzame ontwikkeling. Dit doet de VBDO vanuit het belang van zowel grote als kleine en zowel particuliere als institutionele beleggers. De Raden van Bestuur en Com-‐ missarissen van deze ondernemingen worden vervolgens om verantwoording gevraagd. Deze dialogen worden ondersteund door informatie verkregen uit de verschillende onderzoeken die VBDO uitvoert. Deze aanpak, die de VBDO hanteert sinds haar stichting in 1995, dient volgens haar leden immer positief-‐kritisch te zijn. Hieraan dankt de VBDO haar bestaansrecht. Met het uitbreiden van het bereik van de VBDO en het vergemeenschappelijken van MVO-‐ beleid en -‐verslaggeving blijft het een uitdaging de impact van haar activiteiten te optimaliseren. 1LHWÀQDQFLsOHVOHXWHOSUHVWDWLHLQGLFDWRUHQ²GLYHUVLWHLWYHUORUHQWLMG OHYHQVMDUHQGRRURQJHYDOOHQNODQWWHYUHGHQKHLGUHLVWLMGHQHUJLHEHVSDULQJ CO2XLWVWRRW]LHNWHYHU]XLPSHUFHQWDJHSHUFHQWDJHLQQRYDWLHYHSURGXFWHQ ELRGLYHUVLWHLWVYHUOLHVHWF
Een van de waarneembare tendensen bij beursgenoteerde Nederlandse bedrijven LV ELMYRRUEHHOG VHFWRU HQ EHGULMIVVSHFLÀHNH LQYXOOLQJ YDQ GXXU]DDPKHLGVEHOHLG HQ YHUVODJHQ GHYHUWDOLQJYDQDOJHPHQHQDDUGHVSHFLÀHNHGXXU]DPHGRHOVWHOOLQJHQPHW de voor het bewust bedrijf de grootste impact (‘materia-‐liteit’). Dit is een van de con-‐ stateringen van het aandeelhoudersvergadering-‐seizoen 2011. Ook middelenschaarste (grondstoffen, leveringszekerheid) werd in 2011 op allerlei manieren in duurzaamheids-‐ context benoemd. En in het verlengde hiervan zijn het aantrekken en behouden van JHNZDOLÀFHHUGHQJHPRWLYHHUGSHUVRQHHOQDWXXUUDPSHQHQSROLWLHNHVWDELOLWHLWVWHUN in verband gebracht met MVO-‐beleid en verduurzamingsinitiatieven. Hiermee treedt MVO nog meer buiten de bedrijfspoorten. Zo trachten meerdere kop-‐ lopers ook hun waarde voor de maatschappij (‘maatschappelijke business case’) te bepalen. Ondermeer de eigen bijdrage aan banencreatie binnen de toeleveringske-‐ ten wordt berekend (ASML, Heineken); alsmede bijdragen aan regionale economische ontwikkeling (Unilever), innovatie, veiligheid (Ten Cate), voedselzekerheid (Nutreco), (tijds-‐)besparing (TomTom) – En laat dat nu zijn waar het de VBDO eigenlijk echt om te doen is: maatschappelijke meerwaarden op alle relevante vlakken. Deze aanscherping van wat duurzaam ondernemen inhoudt bij de diverse ondernemingen, betekent ook een verlegde focus voor de VBDO. Deze analyse van ‘het AVA-‐seizoen 2011’, maar ook initiatieven als www.duurzaamaandeel.nl geven hier al een voorproefje van.
6
2
Aanpak $9$VHL]RHQ De VBDO heeft in de eerste helft van 2011 62 Algemene Vergaderingen van Aandeel-‐ houders (AVA’s) bezocht. Een enkele AVA vind nog in het tweede deel van 2011 plaats. Deze 62 bedrijven omvatten het merendeel van alle AEX, AMX en Small Cap beursnota-‐ WLHV(QNHOHEHGULMYHQYLHOHQQDPHOLMNQRJDIYDQZHJHIXVLHVEHsLQGLJGHEHXUVQRWLWLHV AVA’s in het buitenland (vanwege beursnoteringen in diverse landen), of ziekte of onge-‐ mak aan de zijde van de VBDO. Negentig procent van de AVA’s vindt namelijk plaats in de maanden april en mei, wat dit project tot een zeer intensieve bezigheid maakt voor VBDO-‐leden, -‐medewerkers en -‐vrijwilligers. En ere wie ere toekomt – zonder leden en vrijwilligers kan de VBDO haar activiteiten niet vervullen en zou haar bestaansrecht in het geding zijn. Dit is echter geenszins het geval. Voorafgaand en tijdens de AVA’s zijn in 2011 vragen gesteld over ondermeer de volgende “kernthema’s” van 2011: 1. Een koppeling van het beloningssysteem aan ‘duurzame’ waardecreatie: ‘duurzame remuneratie’; 2. Sociaal beleid ten aanzien van mensen met een arbeidsbeperking; en 3. Afhankelijkheid van, en impact op, biodiversiteit. De vooraf toegestuurde vragen zijn gebaseerd op publiek beschikbare informatie van en over de onderneming. Ter voorbereiding worden minimaal het duurzaamheidsverslag, het jaarverslag, informatie van voorgaande jaren, en de website geanalyseerd. Naar aanleiding van deze analyse worden een aantal vragen opgesteld. De onderwerpen van GHYUDJHQYHUVFKLOGHQSHURQGHUQHPLQJ'HYUDJHQNXQQHQLQYLHUFDWHJRULHsQZRUGHQ ingedeeld: transparantie, verantwoord ketenbeheer, opvolging van lopende zaken en (onderstaand apart behandeld) de jaarlijkse themabrief. Daarnaast is het mogelijk dat er tijdens de AVA andere vragen opkomen naar aanleiding van de presentatie van de onderneming of de vragen van andere aandeelhouders. Transparantie De VBDO is van mening dat een onderneming transparant dient te publiceren over DOOHUHOHYDQWHDVSHFWHQYDQGHEHGULMIVYRHULQJ+HWEHWUHIWQDDVWÀQDQFLsOHDVSHFWHQ dan ook maatschappelijke aspecten. Publicatie over deze onderwerpen dient idealiter minimaal jaarlijks te geschieden, in een afzonderlijk duurzaamheidsverslag of geïnteg-‐ UHHUGLQKHWÀQDQFLsOHMDDUYHUVODJ5LFKWOLMQHQ]RDOVEHVFKUHYHQGRRUKHWLQWHUQDWLRQDDO erkende Global Reporting Initiative (GRI) hebben hierbij de voorkeur. Vanzelfsprekend verdient het de nadrukkelijke voorkeur de gepubliceerde informatie extern en onafhan-‐ NHOLMNJHYHULÀHHUGDDQWHELHGHQ De VBDO constateert ook in 2011 dat niet alle ondernemingen even transparant, noch actief zijn, als het gaat om de maatschappelijke aspecten van de bedrijfsvoering. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is nog verre van mainstream. Het is dit jaar echter bij schijnbaar alle bezochte bedrijven in ontwikkeling. Verantwoord ketenbeheer Maatschappelijk Verantwoord Ketenbeheer is een term die vanuit het maatschappe-‐ lijk kader is ontwikkeld. Een bedrijf dient ‘verantwoord’ te ondernemen en dus ook haar keten verantwoord te beheren en (duurzaam) te versterken. De (primaire) re-‐ den waarom ondernemingen verantwoord ketenbeheer omarmen is vooral risico-‐ en reputatiegebonden: het voorkomen van waardevernietiging. Kostenbesparing speelt blijkens de verplaatsing van productieprocessen naar lageloonlanden een vergelijkbare (en toenemende) rol.
7
Duurzaam ondernemen lijkt meer en meer als kans gezien te worden om waarde te FUHsUHQJH]LHQGHFRQVWDWHULQJGDWEHGULMYHQVSHFLÀHNHUZRUGHQLQKXQGXXU]DDPKHLGV beleid. Echte toewijding, het op het hoogste niveau benoemen van verduurzaming als kernwaarde, is echter (nog) niet wijdverspreid. De VBDO stimuleert deze ontwikkeling ondermeer via haar benchmarks (verantwoord ketenbeheer, biodiversiteit) en samen-‐ werkingen (MVO Platform, stakeholderdialogen) en publicaties (richtlijn Sustainable Remuneration), teneinde de maatschappelijke duurzaamheid maximaal geïntegreerd te zien in de strategie en de operationele processen. Naar de mening van de VBDO is in-‐ tegratie van maatschappelijke duurzaamheid in het strategische besluitvormingsproces een voorwaarde voor lange termijn waardecreatie. % HVWDDQVUHFKW²1XWUHFR´]LHWGXXU]DDPKHLGDOVGHHQLJHZHJµ : HWYDQ0RRUH²,QYLMIWLHQMDDUWLMGLVGHSULMVYDQ*LJDE\WHFRP-‐ SXWHUJHKHXJHQJH]DNWYDQ RPJHUHNHQG ELMQDHXURQDDUQRJJHHQ WZHHGXEEHOWMHV²0HGHGDQN]LM$60/'DWLV RRN GXXU]DDPZDQWQDDU YHUKRXGLQJLVHUVWHHGVPLQGHUHOHNWULFLWHLWQRGLJ9ROJHQVWRSPDQ(ULF 0HXULFH]RXKHWGHUWLHQPLOMRHQDXWRNLORPHWHUVDDQ&22-‐uitstoot schelen DOVDOOHKXLGLJHFKLSVYHUYDQJHQ]RXGHQZRUGHQGRRUGHQLHXZVWH (UNHQQLQJ²%(6HPLFRQGXFWRU,QGXVWULHV %(6, ]HJWKHWEHODQJYDQGXXU-‐ ]DDPKHLGHQPDDWVFKDSSHOLMNYHUDQWZRRUGRQGHUQHPHQWHRQGHUNHQQHQ ²'H9%'2YLQGWKHWHFKWHUMDPPHUGDDURYHUQLHWVWHUXJWH]LHQRIWH KRUHQLQKHWYHUVODJRIGH$9$
In de jaarlijkse VBDO ‘Verantwoord Ketenbeheer Benchmark’ wordt zowel aandacht besteed aan het voorkomen van waardevernietiging als aan waardecreatie. De VBDO publiceerde in 2006 voor het eerst de resultaten van deze benchmark. Sindsdien is ver-‐ antwoord ketenbeheer een belangrijk thema tijdens de AVA’s. Vragen rond dit thema richten zich op de omgang met leveranciers en klanten. Opvolging lopende zaken De VBDO bezoekt sinds 1995 de AVAs van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Vaak wordt de dialoog met de onderneming op een ander moment in het jaar voortgezet. Sommige vragen worden tijdens een AVA niet naar wens beantwoord en andere vragen of onderwerpen worden vooruit geschoven. De VBDO houdt bij de ondernemingen die zij volgt een vinger aan de pols, en komt zo nu en dan in het opvolgende jaar terug op de onderwerpen waar nog geen uitsluitsel over is gegeven.
% (6,²NODQWYUDDJ % (6,ZDV´QLHWYHUUDVWµGRRUGH9%'2YUDJHQ*URWHNODQWHQVWHOOHQ SUHFLHVGH]HOIGHYUDJHQ2IHQZHONHDQWZRRUGHQWRSPDQ%OLFNPDQLQ GLHJHYDOOHQJHHIWLVGH9%'2RQEHNHQG
7KHPDEULHI Begin februari maakte de VBDO middels een themabrief aan de bedrijven kenbaar aan welke onderwerpen zij extra aandacht zou schenken, en waarom. De thema’s van 2010 waren zodanig gewichtig, dat biodiversiteit, remuneratie en sociaal beleid, ook in 2011 tot kernthema’s benoemd werden. Deze kernthema’s lijken soms moeilijk te vertalen naar alle bedrijven vanwege de diversiteit (en verschillen in materialiteit) tussen ver-‐ schillende bedrijfsactiviteiten/sectoren.
8
Remuneratie Begin 2010 publiceerde de VBDO in samenwerking met DHV en HayGroup een hand-‐ leiding waarin inzichtelijk werd gemaakt hoe ondernemingen hun managers kunnen belonen voor verantwoord, duurzaam ondernemerschap. De VBDO is van mening dat bestuurders en senior managers ook in hun variabele beloning afgerekend dienen te worden op de duurzaamheidsprestaties van de onderneming. Door dit thema nogmaals veel aandacht te geven, streeft de VBDO na dat dit onderwerp door de markt werd overgenomen als een ‘best practice’. Tevens kon de vooruitgang op dit vlak inzichte-‐ lijker worden gemaakt. Biodiversiteit +RHZHO ELRGLYHUVLWHLW OHYHQV]HNHUKHLG ELHGW HQ HHQ GLUHFW XLWYORHLVHO HQ SRWHQWLsOH beperking is, met betrekking tot het milieumanagement van het bedrijfsleven, onder-‐ schatten bedrijven volgens het VN-‐onderzoeksprogramma ‘The Economics of Ecosystems and Biodiversity’ hun impact op en afhankelijkheid van de ecosystemen waar zij deel van uitmaken. Het jaar 2010 was niet voor niets het VN ‘jaar van de biodiversiteit’. Ook het versterkt broeikaseffect draagt bij aan bedreiging van waardevolle ecosysteem-‐ diensten (zoals schone lucht, water, voedingsstoffen, etc.) en verlies van biodiversiteit (soortenrijkdom; stabiliteit van voedselketens). Ook dit thema was voor de VBDO een vervolg op 2010 en stelde zij het onderwerp aan de kaak bij Nederlands beursgenoteerde ondernemingen. Sociaal beleid De VBDO stelt al jaren vragen op het gebied van sociaal beleid. De nadruk lag toen met name bij de man-‐vrouw verhouding door alle lagen van het bedrijf en bij aandacht voor werkomstandigheden bij de leveranciersketen (veelal in ontwikkelingslanden). In navolging op het convenant “Open voor mensen met een lastig lichaam” van Valid Foun-‐ dation en andere initiatieven, zoals ook CAP100, is de VBDO van mening dat mensen met een arbeidsbeperking een onterecht grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Per slot van rekening is gelijke behandeling is een belangrijk recht. Gezien de toenemende arbeidskrapte is het ook een voordeel voor een bedrijf om een ruimere aanbod van po-‐ WHQWLsOHHQ]HHUJHPRWLYHHUGHZHUNQHPHUVWHNULMJHQ'LYHUVLWHLWLVELQQHQHHQSHUVR neelsbestand eveneens een groot goed. De VBDO vroeg daarom aandacht voor relevante initiatieven op dit vlak. 5DSSRUWDJH + HLQHNHQ²GXXU]DDPKHLG RRN GHFHQWUDDO²'H9%'2ZDVEOLMPHWHHQ VWDSHOPYRUDSSRUWHQYDQWDOYDQEURXZHULMHQLQDOOHUOHLXLWKRHNHQYDQGH ZHUHOG'LHUDSSRUWHQ]LHQHUJRHGXLWHQGH9%'2YURHJ]LFKGDQRRNDI ZDDURPSDVLQDOOHEURXZHULMHQ]R·QUDSSRUW]XOOHQPDNHQ&(29DQ %R[PHHUYHUWHOGHGDWGHJURWHEURXZHULMHQ¶HHUVWJDDQ·HQGDDUQDNRPHQ GHNOHLQHUH'LHPRHWHQKHWNXQVWMHQRJOHUHQHQGDDUYRRULVWLMGQRGLJ + ROODQG&RORXUVYXOGHGHNDIWYDQKDDUMDDUYHUVODJPHWGXXU]DDPKHLG 1 XWUHFRQRHPGH¶GXXU]DDP·PHHUGDQ[LQKDDUMDDUYHUVODJ . DV%DQN²GXXU]DDPQHWZHUNHQ².DV%DQNRQGHUWHNHQGHGH81 3ULQFLSOHVIRU5HVSRQVLEOH,QYHVWPHQW0DDUGHGDDUELMKRUHQGHYUDJHQ-‐ OLMVWHQLQYXOOHQGDDUKHHIW&(25|HOOJHHQ]LQLQ+HWLVFULVLVGXVGDW KHHIWJHHQSULRULWHLW'H9%'2DWWHQGHHUGH5|HOOHURSGDW.DV%DQNGDQ DOVRQGHUWHNHQDDUGRRUGH8135,SXEOLHNHOLMN]RXNXQQHQZRUGHQYHUZLM GHUG'DW]RXYRRUDOHHQSUREOHHPYRRUGH8135,]LMQUHDJHHUGHKLM 'H9%'2KDGGHLQGUXNGDWQLHWDOOHFRPPLVVDULVVHQGLWRRUGHHOGHHOGHQ
9
De rapportage over het AVA-‐seizoen 2011 verschilt wederom van die over het voorgaande jaar. Niet alleen is ook dit jaar het aantal bezochte AVA’s gegroeid, de bedrijven zijn eveneens gegroeid in de maatschappelijke verwevenheid en de daar uit volgende strat-‐ egie en verantwoording van hun ondernemerschap. Tevens staat de wereld waarbin-‐ nen zij opereren niet stil. Dientengevolge is de rapportage dit jaar noodzakelijkerwijs HQLJV]LQV VHFWRU VSHFLÀHNHU%HKDOYHRSDOJHPHHQKHGHQZRUGWGXXU]DDPKHLGVEHOHLG QDPHOLMNPHHUHQPHHURSEHGULMIVVSHFLÀHNHIDFWRUHQHQVSHHUSXQWHQEHSDDOG0HWDOV gevolg dat algemene vergelijkingen, bijvoorbeeld tussen sectoren, lastiger, maar vooral ook irrelevanter worden. Niet het handelen (‘schoonheidswedstrijd’), maar de impact van het handelen (‘business case’) komt dus meer en meer centraal te staan. Teneinde de algemene lijnen te structureren is in deze rapportage over het AVA-‐sei-‐ zoen 2011 daarom met name een verhalend perspectief genomen, aangevuld met enige kwantitatieve thematische analyse. Vooropgesteld is het doel van de VBDO ook volgend jaar weer tot een meer integrale aanpak te komen. De in juni 2011 gelanceerde website www.duurzaamaandeel.nl zal hier vast en zeker een rol in spelen.
10
3
Analyse AVA seizoen 2011 092VSHHUSXQWHQ *HQHUDOLVPHHQSUDJPDWLVPH
' XXU]DPHJHQHQ²9ROJHQV%HVWXXUVYRRU]LWWHU6OLSSHQVYDQ6OLJUR]LWGXXU-‐ ]DDPKHLGELM]LMQ IDPLOLH EHGULMILQGHJHQHQ 7 RHNRPVW²¶'XXU]DDPKHLGGXXUWKHWODQJVW·]ROXLGWWHJHQZRRUGLJKHW FUHGRELMERXZEHGULMI+HLMPDQV'DDURPULMGHQRQGHUKRXGVZHUNHUVYDQ +HLMPDQVRS6FKLSKROURQGRSHOHNWULVFKHVFRRWHUVERXZWKHWEHGULMI GXXU]DPHVFKRROJHERXZHQHQLVGHERXZHUEH]LJPHW¶JURHQDVIDOW· 'XXU]DDPKHLGLVYRRUGHDDQQHPHUXLW5RVPDOHQQHW]RYDQEHODQJDOV NZDOLWHLWHQZLQVW ' XXU]DDPKHLG LQQRYDWLH²'HJURHLPRHWGHNRPHQGHMDUHQNRPHQYDQ LQQRYDWLHGDWRYHUODSWPHWGXXU]DDPKHLGDOGXV'60
“Wat zijn de doelen van (al die) verduurzamingsmaatregelen?” Dat zullen vele ondernemers, met name de bedrijfsoprichters en familiebedrijven, zich ‘in den beginne’ wel afvragen. Maar deze doelen verschillen sterk tussen sectoren en regio’s, en ook eigendomsstructuren en tradities spelen een rol: “MVO zit in ons DNA”, “onze oprichter zei al dat je goed met je mensen om moest gaan,” zijn veelgehoorde uitspraken.
“Wat kost duurzaamheid Nederlandse beursgenoteerde bedrijven?” Wout Dekker van Nutreco schoot bijna uit zijn slof bij deze vraag van een kritische aan-‐ deelhouder: De duurzaamheid is in Nutreco’s sector namelijk een absolute must! En zij is in vele opzichten dan ook van grote waarde! Voor een grote minderheid van de bedrijven is verduurzaming echter een (verplichte) kostenpost. Vooral in business-‐to-‐business is de openlijke verduurzaming een afweging tussen kosten en opbrengsten die zich vooral laat sturen door al dan niet vragende afnemers. ' XXU]DDPLQNRSHQ²YRHGLQJVFRQFHUQ:HVVDQHQNRRSWYDQDIYROJHQGMDDU DOOHHQQRJPDDUGXXU]DPHSDOPROLH 'XXU]DDPKHLGLVULVLFRPDQDJHPHQW²YDVWJRHGEHGULMI:HUHOGKDYHVLJQD OHHUWGDWHUHHQUHODWLHEHVWDDWWXVVHQGXXU]DDPKHLGHQKHWULVLFRRS OHHJVWDDQGHSDQGHQ'XVZRUGWKHWYDQ]HOIYDQEHODQJYRRUKHWEHGULMI RPGXXU]DPHUWHZRUGHQHQGDWRRNWHYHUWHOOHQDDQGHEXLWHQZHUHOG 'DDUNXQMHQDPHOLMNJHOGPHHYHUGLHQHQHQRIULVLFR·VPHHYHUNOHLQHQ $IIDNNHOHQGXXUWWRFKYRRUW²6KHOOIRUPXOHHUWJHHQFRQFUHWHGRHOVWHO-‐ OLQJHQRPWHVWRSSHQPHWKHWDIIDNNHOHQYDQJDVLQ1LJHULD 9HLOLJKHLG²1RNLDLV¶FRQQHFWLQJSHRSOH·7HQ&DWHLVHUYRRU¶SURWHFWLQJ SHRSOH·
11
' XXU]DDPLQYHVWHUHQ²'H$61%DQNEHOHJG QRJ QLHWLQ3KLOLSVRPGDW KHWFRQFHUQYRRUDOVQRJHHQPLQGHUKHLGVEHODQJKHHIWLQ'XWFK$HUR HHQEHGULMIGDWRQGHUGHOHQOHYHUWYRRUGH-RLQW6WULNH)LJKWHU ' XXU]DDPÀQDQFLHUHQ²2SGHDDQGHHOKRXGHUVYHUJDGHULQJYDQ6S\NHU&DUV LQPLGGHOV 6ZHGLVK$XWRPRELOH19 JLQJKHWRYHUJHOGHQZHLQLJRYHU GXXU]DDPKHLG 1 RRG]DNHOLMNHLQQRYDWLH²&22UHGXFWLHGHVWHUNHYHUEHWHULQJHQLQGH voedselconversie en tal van andere duurzame innovaties zorgen voor WHYUHGHQDDQGHHOKRXGHUVQXHQLQGHWRHNRPVWDOGXV1XWUHFR&(2:RXW 'HNNHU +HW RXGHUZHWVH PDQWUD YDQ ¶HQHUJLH EHVSDUHQ EHGULMIVÀODQWURSLH HQ LGHHsQEXVVHQ· KHHIWYHHOWLMGQRGLJRPXLWWHNULVWDOOLVHUHQWRW PHHUGHUH VSHFLÀHNHGRHOHQHQKHHIW vele bruikbare middelen nodig om de diverse verduurzamingsslagen te maken (ge-‐ bruiksvriendelijker, schoner, innovatiever, etc.). De meeste bedrijven kiezen voor 3-‐5 EHGULMIVHQVHFWRUVSHFLÀHNHVSHHUSXQWHQ'HEHQRGLJGHLQVWUXPHQWHQHQUDSSRUWDJH-‐ behoeften lijken meer en meer te gaan verschillen. Binnen iedere omgeving en context hebben diverse onderwerpen een verschillend belang en een verschillende impact. Het is dus zaak de materialiteit van de onderwerpen in kaart te brengen. Hiervoor worden levenscyclusanalyses genoemd (o.a. Holland Colours) en impactstudies. Zelfs de GRI-‐ richtlijnen zijn hiermee bijzaak voor de een en een zeer functionele rode draad voor een ander. Voor de VBDO zijn de GRI-‐richtlijnen overigens zelfs die bijzaak voldoende van belang om er toch prijs te blijven stellen – en juist om bij de ontwikkeling ervan betrokken te blijven. Slechts 25 van de 62 ondernemingen rapporteerden in 2011 QLHWYROJHQVGH*5,ULFKWOLMQHQ
0 DFLQWRVK²¶*HHQVSUDNHYDQ·]RUHDJHHUGH0DFLQWRVKEHVWXXUVYRRU]LWWHU )UDQNGH0RRURSGHVXJJHVWLHYDQGH9%'2RPGH*5,ULFKWOLMQHQWHJDDQ KDQWHUHQ : HUHOGKDYH²&(2+DQV3DUV 'HRUJDQLVDWLHLVNOHLQHQGHPHHUZDDUGH YDQGH*5,ULFKWOLMQHQ]LHW3DUVQLHWYRRU]LMQEHGULMI 6 OLJUR²%H]LJ]LMQPHW092JHHIWYHHOHQHUJLHPDDULVQLHWDOWLMGHHQ-‐ YRXGLJYHUWHOGHKLM=RJHEUXLNHQGLHSYULH]HQYHHOHQHUJLHPDDUWHJHOLMN ]RUJHQ]HHURRNYRRUGDWMHPLQGHUYRHGVHOKRHIWZHJWHJRRLHQ:DWLV QXEHWHULQ092RS]LFKW"0HGHYDQZHJHGLWVRRUWGLOHPPD·V]LHW6OLSSHQV QRJJHHQKHLOLQUDSSRUWHUHQFRQIRUPGH*5,ULFKWOLMQHQ Ook op gebied van transparantie verschillen de wensen en voorwaarden van de bedrij-‐ ven in kwestie. Dienstverleners, grondstoffenindustrie en consumentengoederen zijn onvergelijkbaar als het op ketenbeheer neer komt. Mensenrechten lijken wel meer en meer universeel te worden – maar waar de één daar nadruk op moet leggen, is het voor de ander amper aan de orde. In de komende jaren zal de VBDO haar dialoog voeren met een aanzienlijk aantal be-‐ GULMYHQHQ]LFKKLHUELMVSHFLÀHNHURSGHYHUVFKLOOHQJDDQULFKWHQ'HKLHUYRRUEHQRG-‐ igde instrumenten zijn in ontwikkeling. Vandaar dit jaar nog met name de vertrouwde thematische aanpak. En een doorkijkje op de diversiteit van de verduurzaming bij de Nederlandse beursgenoteerde bedrijven.
12
Duurzame producten ' HSURGXFWHQYDQ7HQ&DWH]RUJHQGDWNODQWHQGXXU]DPHUNXQQHQZHU NHQ(HQYRRUEHHOG NXQVWJUDVZDDUPHHHQHUJLHNDQZRUGHQRSJHZHNW ,QKHWMDDUYHUVODJYDQ6S\NHU&DUVVWDDWGDW6DDEGLWMDDUHHQWHVWYORRWYDQ HOHNWULVFKHDXWR·VZLOKHEEHQ,QGHWRHOLFKWLQJGRRU&(20XOOHURSGH 9%'2YUDJHQEOHHNGDWGLWQLHWGRRUJDDW0XOOHU]HJWGDW6DDEGHWHFK-‐ QLHNLQKXLVKHHIWPDDUGDWGHZHUHOGQRJQLHWDDQGHHOHNWULVFKHDXWR WRHLV*HHQLQIUDVWUXFWXXUHQWHZHLQLJVFKRQHHQHUJLHEURQQHQ%RYHQ-‐ GLHQWHGXXUHQGHPHQVHQZLOOHQHUQLHWDDQ0XOOHU]LHWPHHULQVDPHQ-‐ ZHUNLQJPHW%0:GDWUHODWLHIVFKRQHPRWRUHQDDQOHYHUW 6 KHOOULFKW]LFKYRRUDORSJDVELREUDQGVWRIIHQHQEHVSDUHQ'HRQW ZLNNHOLQJYDQZLQGHQHUJLHVWDDW¶RQKROG·HQYDQ]RQQHHQHUJLHKHHIW 6KHOODOHHUGHUDIVFKHLGJHQRPHQ2RN]LHWKHWEHGULMIWRHNRPVWYRRU CO2RSVODJ2YHULJHQVYHUOLHVW6KHOOGLWMDDURQJHYHHU*%3SHUGDJ RPGDWHUHYHQQLHWJHERRUGPDJZRUGHQLQGLHS]HHsQLQDIZDFKWLQJYDQ QLHXZHZHWJHYLQJ6KHOOYHUZDFKWGDWGHQLHXZHUHJHOVKHWFRQFHUQQLHW YHUGHURSNRVWHQ]XOOHQMDJHQ2PGDWGHZHWWHQLQGHULFKWLQJJDDQYDQ GH¶JOREDOVWDQGDUGV·GLHKHW]HOIUHHGVKDQWHHUW &RULRVWDUWRRNGLWMDDUPHWHHQSURJUDPPDRPGH&22 -‐uitstoot te ver-‐ PLQGHUHQ1LHXZERXZPRHWYDQDIHQHUJLHQHXWUDDO]LMQ2SYDOOHQG in de verslagen is de hoge CO2XLWVWRRWLQ1HGHUODQG9ROJHQV&RULRNRPW GDWRPGDWLQ1HGHUODQGUHODWLHIYHHONOHLQHZLQNHOFHQWUDLQEH]LW]LMQ'LH ]LMQPLQGHUHIÀFLsQWGDQJURWH CO2-‐neutrale detachering %UXQHOOLMNWZHLQLJJHwQWHUHVVHHUGLQKHWUDSSRUWHUHQDDQDDQGHHOKRXGHUV RYHUGXXU]DDPKHLG1HWDOVYRRUJDDQGHMDUHQVWDDWLQKHWMDDUYHUVODJppQ SDUDJUDDIRYHUPLOLHX'H9%'2PHHQWGDWGLW]RUJHOLMNLVYRRUHHQEHGULMI dat veel personeel detacheert in de olie-‐ en gasindustrie en in de auto-‐ LQGXVWULH .ULQJORSHQVOXLWHQ 5HWDLOHU0DFLQWRVKKDDOGHDIJHORSHQMDDUSDDUVFKRHQHQRS 913ULQFLSHVYRRU9HUDQWZRRUG,QYHVWHUHQ 8135, ,1*%HVWXXUVYRRU]LWWHU-DQ+RPPHQZLONLMNHQQDDUKHWRSHQEDUHQYDQ GHDQWZRRUGHQRSYUDJHQOLMVWHQGLHLQJHYXOGPRHWHQZRUGHQRPGDW,1* RQGHUWHNHQDDULVYDQGH813ULQFLSOHVIRU5HVSRQVLEOH,QYHVWPHQW7HYHQV ]DO,1*PHWKDDUEHOHJJLQJHQPHHUJDDQVWXUHQRSRQGHUZHUSHQDOVFRQ-‐ WURYHUVLsOHZDSHQVHQGXXU]DPHYLVVHULM 'XXU]DDPYHUPRJHQVEHKHHU 'XXU]DDPYHUPRJHQVEHKHHULVYROJHQV%LQFN%DQNRSGLWPRPHQWHLJHQ-‐ OLMNQLHWJRHGUHDOLVHHUEDDURPGDWHUGDQWHYHHOIRQGVHQPRHWHQZRUGHQ XLWJHVORWHQ:HOZHUNW%LQFN%DQNYLD7KLQN&DSLWDODDQHHQGXXU]DPH WUDFNHULQGH[IRQGV
13
Speerpunten: 7 LHQMDUHQSODQ%HKDOYHDDQ¶6HUYLQJWKH3ODQHW·GRHW+HLQHNHQRRNDDQ ¶%UHZLQJ%HWWHU)XWXUH·%%)LVHHQGLHSJDDQGWLHQMDUHQSODQRPKHW GXXU]DDPRQGHUQHPHQRSHHQQRJKRJHUSODQWHEUHQJHQ $ OJHPHHQ2UGLQDNLHVWLQKDDU092EHOHLGYRRUVSHHUSXQWHQ PLQGHU YHUEUXLNPHHUDUEHLGVSDUWLFLSDWLHHQELMGUDJHQDDQKHWRSORVVHQYDQ PDDWVFKDSSHOLMNHYUDDJVWXNNHQ * UHHQWHFK'HRP]HWYDQ,PWHFKLVLQKHWVHJPHQWYDQGHHQHUJLH PLOLHXSURMHFWHQYRULJMDDUJHJURHLGYDQYLMIQDDUYLMIHQWZLQWLJSURFHQW YDQGHRP]HW¶*URHQHWHFKQRORJLH·LVGXVHHQVWHHGVEHODQJULMNHUHSRRW RQGHUKHWEHGULMI*HHQZRQGHUGDWGH,PWHFKKRJHURSZLOZDWEHWUHIW PDDWVFKDSSHOLMNYHUDQWZRRUGRQGHUQHPHQGXXU]DDPKHLG * HHQFRUHEXVLQHVV%LM.DUGDQVWDDWGXXU]DDPKHLGYRRUDORSGHDJHQ-‐ GD'LWDOVHHQVLJQDDOQDDUGHJURHSVRQGHUGHOHQGDW¶ZHHUZDWPHH PRHWHQ·0DDUKHWEHGULMIZLOQLHW¶JHYDQJHQUDNHQLQRQJHZHQVWHEX-‐ UHDXFUDWLH·%RYHQGLHQPRHW092RQGHUVWHXQHQG]LMQELMKHWUHDOLVHUHQ YDQGHVWUDWHJLH ' RZ-RQHV6XVWDLQDELOLW\,QGH['H9%'2LVEOLMGDW'HOWD/OR\GYROJHQG MDDUHHQSOHNMHZLOYHUZHUYHQLQGH'RZ-RQHV6XVWDLQDELOLW\,QGH[ . ODQWYUDDJ¶(HUOLMN KHHUOLMN·KHWYRULJHMDDUJHwQWURGXFHHUGHGXXU-‐ ]DPHODEHOYDQ6OLJURLVRRNLQFRPPHUFLHHORS]LFKWLQWHUHVVDQW'LW]HL EHVWXXUVYRRU]LWWHU.RHQ6OLSSHQV
%LRGLYHUVLWHLW²:DWLVKLHUYDQGHPDWHULDOLWHLWYRRUGHLQGLYLGXHOHEHGULMYHQ" Biodiversiteit bleek nog een relatief onbekend en onbemind onderwerp bij vele Neder-‐ landse beursgenoteerde bedrijven. Slechts enkele bedrijven hebben een integrale visie en beleid op dit thema, dat toch niet minder dan de basis van onze voedselzekerheid en schone, veilige leefomgeving betreft. De VBDO haalde in haar themabrief al een prangende conclusie van het onderzoeksprogramma ‘The Economics of Ecosystems and Biodiversity’ van de VN aan: De impact op biodiversiteit en ecosystemen en de afhan-‐ kelijkheid hiervan, wordt door bedrijven aanzienlijk onderschat. Tabel 1 (onderstaand) geeft aan dat het onderwerp aan aandacht wint, maar voor vele bedrijven (in dezelfde sectoren) blijft het een ver-‐van-‐mijn-‐bed-‐show. De aandacht die er voor biodiversiteit is, heeft grotendeels een verplicht karakter. Initiatieven als het voornemen binnen afzienbare tijd ‘over te stappen’ op duurzame grondstoffen, zoals bijvoorbeeld palmolie of soja, beogen toch met name een zoek-‐ tocht naar voldoende kwantiteit binnen de mazen van regulering, dan van een verduur-‐ zaming van de invulling van een klantvraag. De benadering van het thema biodiversiteit ZRUGWGXVQRJYHHODOJHGUHYHQGRRUUDWLRQDOLVHULQJ HIÀFLsQWHUZHUNHQGRRUPLGGHOYDQ grondstoffenbesparing, ter bescherming van ecosystemen en biodiversiteit. Biodiver-‐ siteit is vrijwel niet als een kernwaarde of beleidsspeerpunt benoemd.
( FRSUHPLXP²$N]R1REHOKDDOWDOHHQNZDUWYDQKDDURP]HWXLW ¶(FRSUHPLXP·SURGXFWHQ
14
Nutreco – het voeden van de wereld ' HVWLMJHQGHJURQGVWRISULM]HQGHPRQGLDOHEHYRONLQJVJURHLHQGHNOL-‐ PDDWFULVLVELHGHQYROJHQVWRSPDQ:RXW'HNNHUYRRUDONDQVHQ+LM QRHPGHDOVYRRUEHHOG¶GHEODXZHUHYROXWLH· GXXU]DPHYLVNZHNHULMHQ NXQQHQHHQHQRUPHELMGUDJHOHYHUHQDDQKHWYRHGHQYDQGHZHUHOGEHY-‐ RONLQJLQGHNRPHQGHGHFHQQLD Nutreco – intensieve productie 2 RNGH¶PHJDVWDOOHQ·NZDPHQWHUVSUDNHRSGHYHUJDGHULQJ&(2'HNNHU ]LHWGDWGH]HVWDOOHQIHLWHOLMNJURWHYRRUGHOHQKHEEHQELMYRRUEHHOGRS KHWJHELHGYDQ&2UHGXFWLH7HJHOLMNVLJQDOHHUWKLMHHQDIEURNNHOHQG PDDWVFKDSSHOLMNGUDDJYODN'HNNHUOHJGHGHYHUDQWZRRUGHOLMNKHLGYRRU KHWPHJDVWDOOHQGLOHPPDQDGUXNNHOLMNELMGHRYHUKHLG GLHPRHWEHSDOHQ ZDWZHOHQQLHWPDJ '60²LPSDFWRSELRGLYHUVLWHLW 7 HYHQVKRXGW'60]LFKEH]LJPHWLQWHUQDWLRQDOHLQLWLDWLHYHQRPHHQ PHHWPHWKRGHWHRQWZLNNHOHQYRRUKHWLQNDDUWEUHQJHQYDQGHLPSDFW YDQGHEHGULMIVYRHULQJRSGHELRGLYHUVLWHLW
Tabel 1: ‘duurzame data bij de kernthema’s AVA seizoen 2011’ 7DEHO $9$DQDO\VHGXXU]DPHGDWD
2011
2010
2009
Aantal bedrijven in de analyse
62
59
53
Expliciet aandacht voor biodiversiteit
19
7
Biodiversiteit expliciet niet van materieel belang
3
5
Geen expliciete aandacht voor biodiversiteit
40
47
(HQGHHOYDQGHEHORQLQJLVQLHWÀQDQFLHHOGXXU]DDP
18
16
Duurzaamheid is van belang voor beloning, maar onduidelijk
17
9
Geen sprake van duurzame remuneratie
27
34
46
Er is informatie over en sprake van actief sociaal beleid (diversiteit)
32
21
4
M/V verhoudingen zijn transparant
12
23
Er is geen diversiteitsinformatie aangaande het personeelsbestand
18
15
Er is expliciet aandacht voor mensenrechten
33
26
(Er zijn heldere afspraken gemaakt met leveranciers over mensenrechten)
34
17
Geen informatie beschikbaar
29
33
%LRGLYHUVLWHLW
Remuneratie 7
Diversiteit
.HWHQEHKHHU
*5,UDSSRUWDJH *5,UDSSRUWDJH $%&HQDOGDQQLHWH[WHUQHYHULÀFDWLH
37
Geen GRI-‐rapportage
25
15
14
5HPXQHUDWLH²$IKDQNHOLMNYDQUREXXVWHLQGLFDWRUHQHQGRHOHQ Het overgrote deel van de bezochte bedrijven beloont haar bestuurders en senior PDQDJHUV YDQ RXGVKHU GHHOV RS EDVLV YDQ PHW QDPH NRUWHWHUPLMQ ÀQDQFLsOH (prestatie)-‐indicatoren. Bij vele bedrijven vind hier echter een kentering plaats ten IDYHXUHYDQPHHUHQPHHUODQJHWHUPLMQLQGLFDWRUHQ2RNQLHWÀQDQFLsOHLQGLFDWRUHQ krijgen tenminste meer aandacht in de verslaglegging. Hierbij kan gedacht worden aan werknemerstevredenheid, verloren tijd/levensjaren door ongevallen, klanttevreden-‐ heid, innovatie, energiebesparing, diversiteit, etc. ‘Remuneration reveals true mission.’ Dit is de subtitel van de richtlijnen voor verant-‐ woord belonen, zoals die uiteengezet zijn door de VBDO. Vele RvC’s zijn op de hoogte van de thematiek, maar zelfs commissarissen als ex-‐CEO van Shell, Jeroen van der Veer, voorzitter van meerdere remuneratiecommissies, heeft bij het ene bedrijf aanzienlijk meer duurzaamheid in de doelstellingen van haar bestuurders weten onder te brengen dan bij anderen. + HLQHNHQ²KDDVMHRYHU²¶7RFK·ZDVGH9%'2VDPHQPHWYHOHDDQGHHO-‐ KRXGHUVQLHWEOLMPHWKHWODDWVWHGHHOYDQGHDDQGHHOKRXGHUVYHUJDGH-‐ ULQJ%HVWXXUVYRRU]LWWHU9DQ%R[PHHUJDDWDDQ]LHQOLMNPHHUYHUGLHQHQ PDDUGHYHUDQWZRRUGLQJKLHUYRRU HHQYHUJHOLMNLQJPHWDQGHUHEHGULMYHQ ZDVQDDUPHQLQJYDQPHQLJDDQGHHOKRXGHULQFOXVLHIGH9%'2]HHUGXQ-‐ QHWMHVHQGXVVWXLWWH+HLQHNHQRSÁLQNHZHHUVWDQG
Vanwege de relatieve noviteit en complexiteit van dit onderwerp is het niet vreemd dat ‘duurzaam’ remuneratiebeleid (blijkens tabel x) veelal nog in haar kinderschoenen staat. Indicatoren worden nog regelmatig aangepast, en vormen nog een kleiner deel van het geheel dan de verhoudingen zoals die in het richtsnoer ‘duurzame remuneratie’ van HayGroup, DHV en VBDO uiteen zijn gezet. 6RFLDDOEHOHLG²2SHQYRRUPHQVHQPHWHHQODVWLJOLFKDDP" In voorgaande jaren was er veelal aandacht voor man-‐vrouw verhoudingen – met name gezien de ongelijke verhoudingen in vele RvC’s: In 2011 bestonden de toezichthouders van BAM, Boskalis, Corio, SBM Offshore, TomTom en Wereldhave nog uit slechts (blanke) mannen op leeftijd. SBM Offshore heeft hier in haar AVA een einde aangemaakt door een vrouwelijke duurzaamheidsspecialist te installeren – waarvoor hulde. 4 XULXVKHHIWGHEHORQLQJYDQEHVWXXUGHUVHQYDQGHYLMIHQWZLQWLJKRRJVWH PDQDJHUVJHNRSSHOGDDQ092SUHVWDWLHV 7 HQ&DWH²NZDQWLÀFHUHQ²&(2'H9ULHV]HLZHOGDWKHWEHGULMI¶QRJYHHO PRHWOHUHQRYHUNZDQWLÀFHUHQ·
Sociaal beleid is door vele bedrijven als speerpunt benoemd. Speerpunten lopen uiteen van het bevorderen van samenwerking tussen collega’s en hun welzijn (Aalberts Indus-‐ tries), tot het koesteren en bevorderen van mensenrechten in toeleveringsketens (o.a. Accell Groep) en diversiteit op alle vlakken (Qurius).
= HOINULWLHN²´(ULVQRJHHQODQJHZHJLVWHJDDQRSKHWSXQWYDQGHGLYHU-‐ VLWHLWLQGHSHUVRQHHOVDPHQVWHOOLQJµ'LHLVQRJYHHOWHWUDGLWLRQHHOYRQG GH]HOINULWLVFKH$N]R1REHOEHVWXXUVYRRU]LWWHU+DQV:LMHUV
16
$KROG²DUEHLGVRPVWDQGLJKHGHQ %LMYUDJHQRYHUELRGLYHUVLWHLWGLYHUVLWHLWHQRYHUNHWHQEHKHHUNUHHJ GH9%'2HQLJV]LQVRQWZLMNHQGHDQWZRRUGHQ'DDUHQWHJHQZDVHUYHHO DDQGDFKWYRRUNULWLVFKHYUDJHQYDQLQJHYORJHQDUEHLGHUVXLWGH96RYHU KXQDUEHLGVRPVWDQGLJKHGHQHQKHWJHEUXLNYDQJLILQGHVRMDNZHHN $KROG]HJW]LFKDDQGH$PHULNDDQVHZHWWHQWHKRXGHQ Randstad – mensenwerk 2RNRSYUDJHQRYHUGHEHYRUGHULQJYDQGHSDUWLFLSDWLHYDQJURHSHQPHW HHQDFKWHUVWDQGRSGHDUEHLGVPDUNWRYHU¶+HDOWKHQ6DIHW\·RYHUGH UHPXQHUDWLHRYHUKHWRQWEUHNHQYDQHHQPXOWLVWDNHKROGHUGLDORRJHQ RYHUKHWEHQRHPHQYDQPHHUYURXZHQLQGHWRSZHUGGH9%'2PHW HHQNOXLWMHKHWERVLQJHVWXXUG
'HLQYXOOLQJYDQKHWGLYHUVLWHLWVEHOHLGYHUVFKLOWVWHUN6SHFLÀHNKHW¶RSHQVWDDQYRRU mensen met een lastig lichaam’ was voor menig bestuurder een kans om aan te geven dat men ‘er sympathiek tegenover stond, en benieuwd was hier meer over te vernemen’. Toch had men maanden tevoren al een themabrief en de AVA-‐vragen vooraf ontvangen. Enkele multinationals hadden het convenant van Valid Foundation al getekend (onder-‐ meer USG Restart), of men was al lid van CAP100 (KPN, Sligro, Philips, Albert Heijn en Randstad).
. HWHQYHUDQWZRRUGHOLMNKHLG².31KHHIWYHUVFKLOOHQGHOHYHUDQFLHUVGLHHUJ ODDJVFRUHQRS092JHELHG0DDU%DSWLHVW&RRSPDQVVWRSWDOOHHQPHWFRQ-‐ WUDFWHQDOVHUDDQWRRQEDDUVSUDNHLVYDQNLQGHUDUEHLGRIRQYHUDQWZRRUG JHEUXLNYDQJURQGVWRIIHQ%RYHQGLHQZLOKLMJHHQQDPHQEHNHQGPDNHQ
Blijkens tabel 1 neemt de rol van mensenrechten, manieren om deze te promoten en om algeheel openheid van zaken te geven in de productketens, gestaag toe. Bedrijven zijn actief hun gedragscodes aan het ontwikkelen, implementeren, en controleren. Vanwege fusies en het eindigen van beursnotities is wederom een behoorlijk aantal bedrijven nieuw in deze analyse opgenomen. Het algehele beeld van sociaal beleid, mensenrechten en rapporteren over diversiteit van het personeelsbestand geeft een indruk van toenemende betrokkenheid en geloof in het belang van een personeelsbestand dat de diversiteit van de maatschappij benadert.
17
4
Conclusies en weg vooruit 62 van de grootste Nederlandse bedrijven zetten in 2011 weer een of meerdere stappen in de richting van duurzame ontwikkeling. Zoveel beursgenoteerde bedrijven bezocht de VBDO in 2011 met publieke vragen ten aanzien van hun milieu-‐ en sociale beleid algemene bedrijfsvoering. De resultaten en verhalen waren wederom buitengewoon interessant. En de bijdrage van de VBDO hieraan werd in de meeste gevallen goed ge-‐ waardeerd en heel af en toe geroemd. Wat levert de duurzaamheid deze bedrijven op? Vele bedrijven (zoals Heineken en Unilever) zeiden goede werknemers binnen te halen GRRU KXQ GXXU]DPH SURÀHO$QGHUHQ EHWUHGHQ QLHXZH PDUNWHQ PHW KXQ JURHQH SUR-‐ ducten, zoals Wessanen en Philips. Duurzaamheid betekent innovatie, voor AMG, ASML, Holland Colours, en vele anderen. En voor Wavin en ASML betekent verduurzaming over-‐ duidelijk ook een kostenbesparing. Een kleine meerderheid noemde grondstoffen en leveringszekerheid een reden om te verduurzamen – met de voedingsconcerns voorop. Bij Nutreco ging dit zelfs zover dat hier bestaanszekerheid bij genoemd kon worden – gezien de groeiende wereldbevolk-‐ ing. Hoe zou een groeiende wereldbevolking namelijk gevoed kunnen worden door een RQYROGRHQGHHIÀFLsQWHRQGXXU]DPHYRHGLQJVNHWHQ",QGHYRHGLQJVVHFWRULVGDDURPYHU-‐ beterde ‘voedingsconversie’ (en dus innovatie) van groot belang. Ook Unilever draagt PHWKDDUSURGXFWHQELMDDQYHUKRRJGHK\JLsQH+HLQHNHQHQ$60/]RUJHQYRRUEDQHQ waar die hoognodig of juist zeer innovatief zijn. TomTom wil graag aantonen dat hun producten de maatschappij veiliger en sneller maken. Voor dienstverleners als Aegon is juist klanttevredenheid een sterke reden tot verduurzamingsbeleid en -‐maatregelen. 'HLQGXVWULsOHEHGULMYHQ]LHQ]LFK]HOIGUXNPHWNRVWHQEHVSDULQJHQHPLVVLHUHGXFWLHHQ hoge investeringen. En sommige met herontwerp van hun activiteiten. Cradle-‐to-‐cradle werd enkele malen benoemd, o.a. door TKH en Akzo Nobel. Leiderschap Vele bedrijven leiden trots hun sector aan door zichzelf doelen te stellen zoals het voeden van de groeiende wereldbevolking (Nutreco), door te rapporteren over mede-‐ werkertevredenheid of biodiversiteit (Philips, Shell), of door 100% duurzaam in te ko-‐ pen (Unilever). Bedrijven als Shell, Philips, Unibail-‐Rodamco, Akzo Nobel en DSM lopen graag voorop. Vele bedrijven overwegen en besluiten tot een koppeling tussen hun verduurzaming en hun beloningssysteem – Wat nadrukkelijk geen sinecure blijkt. Bij 18 YDQGHEHGULMYHQLVHHQGHHOYDQGHYDULDEHOHEHORQLQJYDQEHVWXXUGHUVQLHWÀQDQ-‐ cieel en ‘duurzaam’. Bij nog eens 17 bedrijven is er enige sprake van duurzaamheids in de beloningsstructuur. Diversiteitsbeleid is bij bijna alle bedrijven in meer of mindere mate aan de orde – en de welwillendheid bleek groot, naar aanleiding van initiatieven als CAP100 en het convenant ‘open voor mensen met een lastig lichaam’, van Valid Foundation. Bij 32 van de 62 bedrijven was er sprake van een actief sociaal beleid ten aanzien van diversiteit in het personeelsbestand. Nieuwe onderwerpen en initiatieven Toch is er nog veel werk aan de winkel: De invloed op en afhankelijkheid van biodiver-‐ siteit en impact op ontwikkelende maatschappijen wordt door de meeste bedrijven nog erg licht opgenomen – om niet te zeggen dat ze bij de meerderheid schijnbaar afwezig (b)lijkt. Van de 62 bedrijven gaven er 19 expliciet aandacht aan biodiversiteit en eco-‐ systemen. Nog eens 3 bedrijven gaven expliciet aan biodiversiteit niet van materieel belang te vinden voor hun bedrijfsvoering. Expliciete aandacht voor mensenrechten was er bij 33 van de 62 ondernemingen. Met de toenemende belang van verantwoord ketenbeheer nemen verbintenissen aan brancheorganisaties, en initiatieven ten be-‐ hoeve van transparantie sterk toe; bijvoorbeeld het Extractives Industry Transparency
18
,QLWLDWLYH'HULVLFRSDUDJUDIHQDOVPHGHNHWHQWUDQVSDUDQWLHHQYHULÀFDWLH]LMQGDDUPHH wellicht nog niet up-‐to-‐date met het jaar 2011. Werk aan de winkel voor komend AVA-‐ seizoen dus! Voortschrijdend inzicht Voor de VBDO is dit AVA-‐seizoen een reden geweest om haar aanpak bij te gaan stellen. Met het toegenomen aantal bezochte AVA’s en de hiervoor benodigde AVA-‐bezoekers PHGHZHUNHUVHQSURIHVVLRQHOHOHGHQ HQGHGLYHUVLÀFHULQJLQH[SOLFLHWHVSHHUSXQWHQ in het beleid van de zeer diverse concerns, is het tijd voor een meer sector-‐ en zelfs EHGULMIVVSHFLÀHNH DDQSDN 'LW LV KRH GH 9%'2 RRN RRLW EHJRQ ² PDDU ZDV LQPLGGHOV niet meer zo vanzelfsprekend. Dus ook de VBDO stelt haar handelen bij. Het bepalen van algemene thema’s, zoals arbeidsparticipatie van mensen met een beperking of biodiversiteit, leidt niet bij alle bezochte bedrijven tot evenveel begrip en herkenning. Bovendien kennen vele bedrijven de geijkte vragen inmiddels; over GRI-‐rapportage, YHULÀFDWLHYDQKHWGXXU]DDPKHLGVYHUVODJRIKHWDXGLWHQYDQKXQOHYHUDQFLHUVDIVSUDNHQ Zij willen ook als uniek bedrijf benaderd worden – want daar hebben vele bedrijven inmiddels hun MVO-‐ duurzaamheidsbeleid wel op aangepast. Focus 'H9%'2]DOLQKHWYROJHQGH$9$VHL]RHQGDQRRNPHW]LMQWLMGPHHJDDQHQVSHFLÀHNHU HQVQHOOHUSHUEHGULMIDDQJHYHQZDDUKHWRSVWDDW PHHUUHVSHFWYRRUKHWVSHFLÀHNH duurzaamheidsperspectief en -‐prestaties van het bedrijf – en kritisch op haar systemen en rapportage. Zoals het 15 jaar geleden ook begon – maar nu met zo’n 6 medewerkers en meer dan tien betrokken vrijwillige AVA-‐bezoekers – een duurzame ontwikkeling.
19
De VBDO bezoekt elk jaar de Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders (AVA’s) van de grootste Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen uit de AEX en de Midkap. Tijdens de aandeelhoudersvergadering stelt de VBDO kritische vragen over het gevoerde duurzame beleid van de onderneming en brengt daarbij haar stem uit volgens het VBDO Duurzaam Stembeleid. De VBDO spreekt de ondernemingen aan namens haar particuliereleden RSKXQVRFLDOHPLOLHXHQÀQDQFLsOHSUHVWDWLHV
ZZZYEGRQOZZZJRHGJHOGQO
