Ontwikkelingen in het Nederlandse pensioenstelsel

Scholingsbijeenkomst - VWO Scholennetwerk ESE

Ontwikkelingen in het Nederlandse pensioenstelsel Prof.dr. Fieke van der Lecq Cordares-leerstoel Pensioenmarkten 4 februari 2010

Programma 1. Tussen nu en 17 uur: doelen en praktische zaken 2. Hoe werkt het pensioenstelsel 3. Ontwikkelingen 1. de AOW 2. het aanvullende pensioen 3. pensioenverzekeringen

4. Thema’s 1. Intergenerationele solidariteit 2. Duurzaamheid 3. Financiële alfabetisering

5. Vragen en discussie

2

1

Doel en praktische zaken Geen sprekersintroductie: staat al in brochure Doelen Bijpraten over het onderwerp en de ontwikkelingen Nadenken over wat jongeren / scholieren hiermee kunnen Desgewenst: studies & loopbanen, actualiteiten Praktische zaken 35 dia’s in 1,5 uur Verduidelijkende / aanvullende vragen: svp interruptie Discussie svp aan het einde - en onder de borrel ☺ U of jij? Allebei prima. Svp zwaaien als ik jargon gebruik, te snel ga, o.i.d. Engelse termen op verzoek leverbaar

3

Voor het tweetalige onderwijs www.kluwershop.nl ongeveer € 15

4

2

Pensioenstelsel World Bank Report (1994): Averting the Old-Age Crisis Definitie pensioen: “In this study, pension spending is defined as old age/retirement, survivors/death and invalidity/disability payments based on past contribution records and non-contributory, universal flat or meanstested programs specifically targeted toward the old.” Ergo: meerdere soorten pensioen: Ouderdomspensioen Invaliditeitspensioen Nabestaandenpensioen

Vandaag alleen over ouderdomspensioen 5

Pensioenstelsel Nederland heeft driepijlersysteem (capuccino-model) Staatspensioen (AOW) Collectief aanvullend pensioen (het pensioen) Individuele pensioenverzekering (bv. lijfrente)

Dit is in lijn met Wereldbankrapport Belangrijke verschillen in pensioensystemen Inkomensafhankelijk of inkomensonafhankelijk Omslagstelsel of kapitaaldekkingsstelsel • Toegezegde premie (DC) of toegezegde uitkering (DB)

In Nederland hebben we alle soorten regelingen

6

3

De 3 pijlers 1e pijler: staatspensioen (AOW) Sociale Verzekeringsbank (SVB) 2e pijler: collectief pensioen Ondernemingspensioenfonds (OPF) Bedrijfstakpensioenfonds (BPF) Beroepspensioenfonds (BrPF) 3e pijler: individueel pensioen Pensioenfonds (aanvullende pensioenverzekering) Verzekeraars (lijfrente) Banken en verzekeraars (banksparen, levensloopsparen) 4e pijler: andere bronnen van oudedagsinkomen Omgekeerde hypotheek

7

Nederland is uitzonderlijk (bron: APG, 2007)

100% First Pillar Second Pillar Third Pillar

80% 60% 40% 20%

U K et he rla nd s Sw itz er la nd N

Ita ly

Fr an ce

y er m an G

Sp ai n

0%

8

4




9

Bevolkingspiramide Nederland

10

5

Bevolkingspiramide Nederland Demografische ontwikkelingen in Nederland met animatie voor periode 1950 – 2050 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/ bevolking/cijfers/extra/piramide-fx.htm

11

Ontwikkelingen: AOW

Onvolledige opbouw (AOW) 1/7e van de bevolking heeft onvolledige AOW Deze fractie groeit Demografische ontwikkeling → betaalbaarheid onder druk Omslagstelsel • Ontgroening: minder jongeren / werkenden • Dubbele vergrijzing: meer ouderen + worden ouder

AOW spaarfonds is fictie Feminisering van de ouderdom / armoede Oplossingsrichtingen AOW-uitkeringen belasten AOW-leeftijd omhoog (67 70) Opbouwpercentage verhogen (50*2 = 40*2,5) Combineer 1e met 2e pijler

12

6

Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Solidariteit: wie krijgt wat? Risicosolidariteit: ex post bekend (kanssolidariteit) Herverdelende solidariteit: ex ante bekend (solidariteit tussen risico’s) Solidariteit tussen groepen • Jongeren protesteren (jong ABP, AVV) • Ouderen protesteren (Ned. bond voor pensioenbelangen, ouderenbonden) • Elke maatregel treft groepen in verschillende mate

Doorsneesysteem: doorsneepremie en doorsneeopbouw • Implicaties voor de arbeidsmarkt

Van wie zijn het vermogen en de buffer? (vgl. Optas)

13

Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Transitionele arbeidsmarkt Pensioenstelsel beïnvloedt arbeidsaanbod en arbeidsvraag Nog geen pensioenfondsen voor zzp’ers Van DB naar DC Invloed accountingsysteem IFRS op pensioenstelsel • Risico bijstorten moet op balans van onderneming komen

DB: defined benefit = toegezegde uitkering DC: defined contribution = toegezegde premie Wie draagt het risico? Bedrijf / fonds / deelnemer • Indien deelnemer: compensatie via hogere premie? • Zie volgende dia voor illustratie

Wie beslist?

14

7

Simulation with equal contribution

15

Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Europese pensioenmarkten (IORP-Richtlijn 2003/41/EC) Gelijk speelveld, import en export API: hybride pensioenuitvoerder

Verplichtstelling onder druk Verplichte deelname (kleine verplichtstelling): vertrouwen in pensioenfondsen is afgenomen mensen willen hun eigen pensioen regelen Verplichtstelling (grote verplichtstelling) vast indeling van bedrijfstakfondsen ter discussie Gevolg: doorsneesysteem ook ter discussie • Doorsneepremie + doorsneeopbouw volgende dia

16

8

Doorsneesysteem

17

Pensioenfondsbeheer Aan de linkerkant van de balans Pensioenpremies die zijn belegd Opbrengsten van de beleggingen

Aan de rechterkant van de balans Pensioenrechten van deelnemers Pensioenrechten van gepensioneerden Pensioenrechten van slapers

Dit moet in evenwicht zijn: dekkingsgraad DG 100% Vooruit rekenen naar de toekomst (met de rentevoet)

Een beetje voorzichtiger is beter: DG 105% Voor elke €100 pensioenrechten is er t.z.t. €105 in kas

18

9

Wat te doen bij lage dekkingsgraad? Wachten tot het overgaat Rente en beurskoersen Jongeren en ouderen Voorspellen is moeilijk Premie verhogen Actieven en werkgevers betalen premie Dit versterkt conjunctuurcyclus Uitkeringen verlagen Geen inflatie-correctie (niet indexeren) Afstempelen (uitkeringen voor gepensioneerden verlagen) Pensioenregeling versoberen (allemaal minder rechten) Elke maatregel treft verschillende groepen

19

Wie bepalen wat er gaat gebeuren? Pensioenfondsen bepalen niet alles Wel: prijscompensatie (indexatie) Soms: afstempelen op uitkeringen Soms: verhogen van de premie • van werknemers en werkgevers

Sociale partners bepalen veel (bv. bij het cao-overleg) Verhogen van de premie Versoberen van pensioenregeling Overheid bepaalt in grote lijnen Wetgeving (vanuit Europa / Brussel en vanuit NL / Den Haag) Toezichthouders stellen grenzen en vereisten Financiële gezondheid (solvabiliteit), goed bestuur, enz.

20

10

Ontwikkelingen: pensioenverzekeringen

Levensloopregeling Oorspronkelijk 4 doelen: kinderen, ‘sabbatical’, mantelzorg ouders en vervroegd pensioen Lage benuttingsgraad van de regeling In praktijk vooral gebruikt voor vervroegd pensioen Concurrentie tussen banken en verzekeraars Pensioensparen (Wetsvoorstel De Vries/Blok - Depla) AOW-belasting beïnvloedt spaargedrag? Concurrentie vanuit de API (verzekeraars zijn geen IORP) Pensioenverzekeringen voor eenpitters (zzp’ers) Individuele producten, dus minder soorten solidariteit en schaalvoordelen + conversierisico Uitvoeringskosten Onenigheid over wie duurder zijn: pensioenfondsen of verzekeraars

21

Hoe werkt die markt? Marktfalen(s)

Asymmetrische informatie Complexe producten Consumentenfalen Consumenten willen niet (uitstelgedrag) Consumenten kunnen niet (financiële ongeletterdheid) Insluitingseffecten Verplichte deelname Langetermijncontracten Schaalvoordelen Collectieve systemen Ontbrekende markten Bv. langlevenrisico NB. Marktfalen impliceert niet dat overheid het kan/moet oplossen Overheidsfalen: verkeerde maatregel, te weinig / overshooting, timing, tijdinconsistent, effectverificatie, etc.

22

11




23

Thema: intergenerationele solidariteit Doorsneesysteem: tot 45e jaar meer betalen, na 45e jaar meer opbouwen Lijkt neutraal, want elke generatie spaart voor zichzelf Mee- en tegenvallers komen echter ongelijk aan

Pensioenfonds kan ‘aan knoppen draaien’ Premie (werkgever betaalt 2/3e, werknemer betaalt 1/3e) Indexatie Beleggingsbeleid / -mix risico/rendementverhouding

Sociale partners kunnen besluiten tot afstempelen Voorbeeld uit presentatie van Niels Kortleve (PGGM) voor VBA-congres 5 november 2009 24

12

25

Dilemma’s en discussie Vrijheid of solidariteit? Moet / mag je mensen tegen zichzelf beschermen?

Maatwerk of schaalvoordelen? Leeftijdsafhankelijk sparen / beleggen / indexeren?

Subsidiërende solidariteit afbouwen? Wie profiteren en wie betalen?

Solidariteit binnen of tussen generaties? Arbeidsmarkteffecten

Transparantie of solidariteit?

26

13

Voor wie meer wil weten… www.kluwershop.nl ongeveer € 40 Ook in Engelse taal: Steenbeek & Van der Lecq, Costs and Benefits of Collective Pension Systems, 2007, uitg. Springer

27

Thema: duurzaamheid Pensioenen zijn enorme hoeveelheid geld beleggingsbeleid beinvloedt de samenleving Hoe duurzaam wordt er belegd? (Zembla, 2007) Waarom duurzaam beleggen? Uit gastcollege Johan van der Ende (CIO PGGM Investments)

Long term horizon ‘Outperformance’

Normative (belief)

Positive (opportunity)

?

X

To be seen

Theoretical perspective: RI criteria make an extra restriction, which makes optimum less efficient

28

14

Wat kunnen pensioenfondsen doen? (dia PGGM)

Investing - Responsible investments in all investments - New investments in ESG opportunities

RI Policy Core themes - Weapons - Human rights - Climate change - Health - Corporate governance

Engagement & Voting - Active ownership: engagements to improve ESG performance of companies/markets - Informed voting on all equities Exclusions - Based on our identity: weapons and human rights

Implement RI Policy in all our funds

Accountability - Inform stakeholders what we have done and why - Annual RI report; quarterly engagement reports - Transparency in holdings

29

Discussie Stel dat duurzaamheid geld kost… Lagere rendementen OK? Wie bepaalt dat in een pensioenfonds?

Uitsluitingsbeleid: hoe ver ga je? Grootste wapenleverancier = ?? Het leger gebruikt toch ook wapens? Is kinderarbeid altijd fout? Wat is het alternatief? Kan het samengaan met scholing?

Hoe weet je of het goed/fout zit? Moet je er bovenop zitten? Monitoringkosten. Willen / kunnen fondsen zich hiermee onderscheiden? 30

15

Thema: financiële alfabetisering 50% van de mensen begrijpt niet wat 50% is Hoe kunnen deze mensen over pensioen gaan nadenken? Rendement versus risico Plaatjes maken

31

Indexatielabel (oud plan)

32

16

Financiele alfabetisering Niet kunnen versus niet willen 3 factoren cruciaal Informatie / kennis Besef van urgentie Gevoel van zelfvertrouwen

Platform Centiq Financiele sector + brancheorganisaties Ondersteuners + voorlichters Onderzoekers

Voor jongeren diverse projecten Jongeren helpen ouderen! Bv. Pensioenspreekuur.

33

Meer informatie

www.wijzeringeldzaken : platform Centiq www.weetwatjeweet.nl : over financiële producten www.blijfpositief.nl : tips voor financieel huishouden www.nibud.nl : tips voor financieel huishouden www.pensioenkijker.nl : alles over je eigen pensioen http://home.szw.nl en dan kijken bij ‘Vraag en Antwoord’ over kredietcrisis en pensioenen www.dnb.nl en www.afm.nl : toezicht en informatie www.cbs.nl : statistieken over van alles en nog wat http://www.vimeo.com/3261363 over hoe de financiële crisis precies is ontstaan (12 minuten; in het Engels)

34

17

Vragen?

Prof. dr. S.G. (Fieke) van der Lecq [email protected] + 31 (0)10 408 2859 + 31 (0)6 2935 8732 http://people.few.eur.nl/vanderlecq

35

18

Ontwikkelingen in het Nederlandse pensioenstelsel

Recommend Documents