Ontwikkelingen in de Nederlandse pensioensector Fieke van der Lecq Olaf Sleijpen VVD Partijcommissie Werk & Inkomen Den Haag, 23 juni 2008
Agenda • Overzicht Nederlandse pensioenstelsel – – – – –
Nederland vergrijst De 3 pijlers Kenmerken van het Nederlandse pensioenstelsel Vraag- en aanbodkant van de ‘pensioenmarkt’ Betaalbaarheid van pensioenen
• Ontwikkelingen: uitdagingen en oplossingsrichtingen – De AOW – De collectieve pensioenregelingen – De individuele pensioenverzekeringen
• Discussie: Nederland pensioenland?
Nederland vergrijst
De drie pijlers Deelname
Partijen
Financiering
Aard contract
Eerste pijler
Collectief en verplicht (voor alle Nederlandse ingezeten)
Overheid (SVB) en Nederlandse ingezetenen
AOW-premie / algemene middelen
Omslagstelsel
Vast bedrag
Tweede pijler
Collectief en verplicht voor aangesloten werkgevers en werknemers -Opf -Bpf -Beroepspensioenfonds
Sociale partners en werknemers, financiële instellingen
Pensioenpremie
Kapitaalgedekt
DB, DC of hybride vorm (CDC)
Derde pijler
Individueel en vrijwillig
Financiële instellingen en individuen
Verzekeringspremie, sparen en beleggen, levensloop
Kapitaalgedekt
(meestal) DC
Kenmerken van het Nederlandse pensioenstelsel - 1 • Cappuccinomodel: 3 pijlers – Opbouw in 2e en 3e pijler is fiscaal aftrekbaar: omkeerregel
• Relatief veel mensen hebben pensioen naast AOW – Uitzondering: oudere vrouwen – Uitzondering: eerste generatie allochtonen
• Verdeling tussen eerste en tweede/derde pijler ongeveer gelijk – Daardoor evenwichtige verdeling tussen omslagstelsel en kapitaaldekking – Gevolg: zowel redelijk inflatiebestendig als vergrijzingsbestendig
• Belangrijke rol voor collectiviteit en sociale partners (vooral in de tweede pijler) – Ex ante solidariteit: herverdeling – Ex post solidariteit: risicopooling
Kenmerken van het Nederlandse pensioenstelsel - 2 • Nederlandse pensioenstelsel wordt vaak gezien als “showcase” in het buitenland – Goed georganiseerd: machtsbalans, poldermodel – Toekomstbestendig door groot aandeel kapitaalopbouw – Relatief onafhankelijk van overheid en politieke cycli
• Exporteren van kennis en ervaring – Vermogens- en rechtenbeheer (ALM, LDI) – Pensioencommunicatie (UPO, Pensioenregister)
Vraagkant pensioenmarkt • • • •
Deelnemers: bouwen pensioenrechten op Slapers: hebben pensioenrechten uitstaan Gepensioneerden: pensioenontvangers Werkgevers: bouwen pensioenrechten op voor hun werknemers • Pensioenfondsen: besteden diensten uit, o.a. aan administratiekantoren, PUBs, vermogensbeheerders en verzekeraars
Aanbodkant pensioenmarkt • • • • • • • • • • • •
Sociale Verzekeringsbank (eerste pijler) Bedrijfstakpensioenfondsen Ondernemingspensioenfondsen Beroepspensioenfondsen Pensioenuitvoeringsbedrijven (PUBs) Administratiekantoren (Levens)verzekeraars (tweede en derde pijler) Banken Vermogensbeheerders Pensioenconsultants/-adviseurs Straks: Premiepensioeninstelling (PPI) en multi-Opf Toekomst: Algemene Pensioeninstelling (API) ?
…maar impact op betaalbaarheid pensioenen te overzien
Vergrijzing heeft vooral impact op de financiering van de zorg.
Uitdagingen voor de eerste pijler • Onvolledig opgebouwde AOW – reeds bij 1/7e van de ingezetenen en het geval (o.a. allochtonen) – loopt op door internationalisatie arbeidsmarkt
• Vergrijzing in relatie tot de overheidsfinanciën – de toename van de AOW-uitgaven wordt gedekt door extra belastinginkomsten – toch resulteert per saldo een houdbaarheidsgat, vooral als gevolg van de vergrijzing
• Omslagstelsel veel gevoeliger voor grijze druk van kapitaaldekkingsstelsel – Demografische transitie komt in 1e pijler het hardste aan
Oplossingsrichtingen voor de eerste pijler • Verhogen van AOW-gerechtigde leeftijd – Stapsgewijs van 65 naar 67: elk jaar een maand erbij – Vgl. Duitsland
• Versnelde opbouw – bijvoorbeeld 2,5% over 40 jaren (nu: 2% over 50 jaren) – daardoor 10 vrij inzetbare ‘joker-jaren’ tussen 15 en 65
• Combinatie van eerste en tweede pijler – Franchise uit tweede pijler weg – Seniorenbijstand voor wie in tweede pijler te weinig opbouwt
Geen oplossingsrichtingen voor de eerste pijler Niet: fiscalisering van de AOW • Schijnoplossing: we fiscaliseren nu al • Administratief erg lastig • Strijdig met het idee van de AOW
Uitdagingen voor de tweede pijler • Veranderende arbeidsmarkt en groeiend aantal ZZP’ers • Solidariteit tussen jong en oud komt onder druk door vergrijzing (andere solidariteiten ook onder druk) • Voordelen collectiviteit versus nadelen uniformiteit van de pensioenregeling • IFRS – boekhoudregels leiden tot verschuiving van DB naar DC
• Veel kleine pensioenfondsen – gebrekkige professionaliteit en schaalnadelen
• Europese binnenmarkt (Nederland is “odd one out”!)
Oplossingsrichtingen voor de tweede pijler • Flexibilisering pensioenregelingen (gebeurt al) • Ontwikkeling nieuwe pensioencontracten (gebeurt al) • Sterkere lobby tegen IFRS en “Europeanisering” pensioensector • Totstandkoming van nieuwe collectiviteiten (“work in progress”) • Creëren van betere pensioenmarkt, bijvoorbeeld door verplichte “ontzaffing” (splitsing fonds en uitvoerder) en verplichte aanbesteding uitvoering pensioenregeling
Geen oplossingsrichtingen voor de tweede pijler Niet: (wettelijke) aftopping van pensioengevend inkomen • Administratief erg lastig • Ondergraaft voordelen collectiviteit • Levert weinig extra inkomsten op • De ´knip´ tussen verplicht en via markt moet niet bij individuen liggen, maar door shoppen van collectiviteiten ontstaan.
Uitdagingen voor de derde pijler • Bij veel derde-pijlerproducten is sprake van fiscale stimulering – daardoor: bijdrage aan omzet en winst van financiële instellingen
• Rol van levensloop • Kosten(transparantie) van producten – woekerpolissen en woekerpensioenen
Oplossingsrichtingen voor de derde pijler • Stimuleren financiële geletterdheid – Persoonlijke financiële planning – Digitale adviseurs, ‘mijn pensioen’-sites, etc.
• Levensloop en spaarloon integreren – Uitbreiding: LLR in tijd → LLR in geld – ‘Rugzakje’ als alternatief voor sociale zekerheid?
• Meer concurrentie met tweede pijler toestaan – Maar dan wel gelijk speelveld tussen pensioenfondsen en andere financiële instellingen – Rol 3e pijler in aanvulling op maatwerk in 2e pijler bv. ontsparingsproducten, integratie met zorg & wonen, erfenisconstructies
Nederland, pensioenland? • Export van pensioendiensten aan markt overlaten (maar dit vereist dan ook een echte pensioenmarkt) • Weinig heil te verwachten van corporatistische initiatieven zoals Holland Financial Centre; wel zorgen voor gelijk speelveld (level playing field) met Europa • PPI is “doekje voor het bloeden”, en voegt eigenlijk niets toe • Multi-Opf als consolidatievehikel voor OPf’en • API voor DB-regelingen? • Persoonlijke financiële planning: actieve pensioenklant • Pensioen in natura: integratie met wonen en zorg – Indien centrale registratie + toekenning: big brother?
• Verplichtstelling pensioenregeling ipv pensioenfonds?
Discussie
http://www.fdewb.unimaas.nl/algec/Contact/contactsleijpen.htm http://people.few.eur.nl/vanderlecq
